ALBERT CAMUS - SAMA VE NTHAR evirenler: AFAR TMUlN - MERAL DEMREL

Yalnzca gerekten ciddi bir tek sorun var: ntihar.Yaamn yaanmaya deip demediini dn enin temel sorusunu yantlamaktr. Dnyann boyutlu olmas, zihnin dokuz ya da on iki kate orisi olmas gibi sorunlar sonra gelir. Bunlarn hi nemi yok.Yantlamak gerek nce. Nietzs che'nin de syledii gibi,bir filozof saygdeer olabilmek iin zyle sz birolmak zorunday u durumda yantn nemi ortaya kar, nk yant kesin davran nceler. Bunlar yrekte ken lardr, ama onlar zihinde aydnlk klabilmek iin derinletirmek gerekir.

u sorunun brnden daha ncelikli oluunun neye bal olduunu kendi kendime sorduumda, y lemlere gre diye yant verebilirim. Varlk-bilimsel bir kant iin len insan grmedim. nem bir bilimsel doruyu bulan Galilei, yaamn tehlikeye soktuu anda bulgusunu kolaylkla yal anlamtr. Bir anlamda iyi de yapt. Bu doru diri diri yaklmaya demezdi. Dnya m gnein dner yoksa gne mi dnyann evresinde dner, hi nemli deil bu. Ne olursa olsun bu nem orundur. Buna karlk yaamn yaanmaya demediini dnerek len birok insan grdm. Kend ni salayan fikirler ve yanlglar iin elikili bir tutumla len insanlar da grdm. (Bu ya deni denen ey ayn zamanda esiz bir lme nedenidir). Bu durumda, yaamn anlam sorunlarn celiklisidir diyorum.

Buna nasl bir yant bulunabilir? Tm temel sorunlar zerinde -bununla ldrmek tehlikesine denleri ya da yaam tutkusunu oaltanlar anlyorum - iki dnce yntemi olmaldr, La Pa Don Quichotte'unki. Heyecana ve akla ayn zamanda erimemizi salayan ey apakln ve gesidir. Hem alakgnll olan hem duygu yk tayan bir konuda bilgelie dayanan klasik diy ik yerini hem saduyuya hemde duygu yaknlna dayanan daha lml bir dnce tutumuna bra ibir zaman toplumsal bir olgu olarak incelenmedi. Tersine, burada, balangta, kiisel d yle intihar arasndaki iliki szkcnusudur. Byle bir davran yrein sessizliine bir yapt azrlanr, insann kendisi bile bilmez bunu. Bir akam tetii eker ya da suya dalar. Bir gn bana, be yl nce kzn yitiren bir bina yneticisinden szettiler, adamn o zamandan beri ni, bu olayn onu iin iin kemirdiini sylediler. in iin kemirmekten daha uygun bir szc namazd. Dnmeye balamak iin iin kemirilmeye balamaktr. Toplum bu balanglarda ok b -Kurt insann yreindedir. Onu orada aramak gerekir. Varoluun karsndaki apaklktan a getiren lms oyunu izlemek ve anlamak gerekir.

Bir intiharn pek ok nedeni vardr, genel bir biimde en gze arpanlar en etkilileri deild r. nsann dnerek intihar ettii pek grlmez (yine de bu varsaym rtlmemitir). Bunal aman denetlenemez. Gazeteler sk sk derin zntlerden ya da onulmaz hastalklardan szed aklamalar geerlidir. Ama bir kt gn dostunun bile gn gelip onunla kaytsz bir biimde lmaz m? O suludur ite. nk bu da askda bulunan tm kinleri ve tm yorgunluklar ortaya eter.

Ama en kesin an belirlemek gse de, dncenin lmle szletii incelikli geliimi belirle unun getirecei sonular davrann kendisinden karmak kolaydr. Kendini ldrmek, bir anl odramda olduu gibi iini dkmektir. Yaam tarafndan aldn ya da anlalmadn bildir zerlikler zerinde ok durmayp allm szcklere dnelim. Bu yalnzca yaamn demez old mak elbette hi kolay deildir. Yaamn buyurduu davranlar gerekletirilir durmadan, bunu k nedeni vardr, ilk nedeni de alkanlktr. steyerek lmek, igdsel bile olsa alkanl yaama nedeninin yokluunu, gnlk alkantnn anlamsz zyapsn ve acnn boluunu kabull

Bu durumda zihni yaam iin gerekli uykudan yoksun brakan hesaba gelmez duygu nedir? Kt nedenlerle bile aklanabilen bir dnya iten bir dnyadr.Tersine yanlglardan ve k bire yoksun kalan bir dnyada insan kendini yabanc duyar. Bu srgn uzak bir lkenin anlar dan ya da adanm bir topran umudundan yoksun kald iin aresizdir. nsanla yaam aras uncunun dekorundan kopuu gibidir, bu da tam olarak samann duygusudur. Tm salkl insanla kendi intiharlarn dndklerinde, oka aklamaya girimeden bu duyguyla hiligi irteme ysz bir ba olduu anlalabilecektir. Bu denemenin konusu, aka samayla, intihar arasndaki ilintidir, intiharn sama iin tam

rak hangi lde bir zm olduudur. unu ilke olarak koyabiliriz: Aldatmayan insann doru o insann eylemini dzenleyecek eydir. Bu durumda varoluun samalna inanmak onun davran lemelidir. Aka ve duygusalln yanlna dmeden bu buyruun sonucu anlalmaz bir durum erektiriyor mu diye sormak yasal bir meraktr.Burada elbette kendileriyle anlamaya hazr insanlardan szediyorum.

Ak bir deyimle sylersek bu soru hem basit hemde zlmez gibi gelebilir. Ama yanl olarak sit sorularn ayn basitlikte yantlar, akln da akl getirdii varsaylr. A priori rimlerini tersine evirdiimizde, insan kendini ldrr yada ldrmez gibisinden iki felsefi arl,evet'in varlyla hayr'm varl kendini gsterir. Buda ok iyi olurdu. Ama bir sonu boyuna soru soranlar da dnmek gerekir. Burada ii akaya vuruyorum: ounluktur szkonus n. Ayrca hayr diye yant verenlerin evet diye dnrm gibi davrandklarn da gryorum. he'nin ltn benimsersek bunlar u ya da bu biimde evet diye dnyorlar. Tersine intiha in yaamn anlamna inanm olduklar ok grlr. Bu elikiler giderilmez elikilerdir. Te istenilir grd bu noktada bu elikilerin hibir zamanbylesine canl olmadklar da sy Felsefi kuramlarn ve bu kuramlar retenlerin davranlarnn karlatrld ortak bir y da iyice belirlemeliyiz, bir yazn adam olan Kirilov, efsaneden doan Peregrinos ve v arsaymdan yola kan Jules Lequier'nin dnda yaama bir anlam vermekten kanan dnrler ntksal yaam yoksamaya kadar gtrmemitir. ok zengin bir masa nnde intihar ven Sehope gle anlatirlar. Burada glnecek bir ey yok. Ama trajii byle bir biimde hafife almak pe ciddi bir i olmasa da hafife alan g durumda brakr.

Bu durumda bu elikiler ve bulanklklar nnde yaamla ilgili olarak sahip olunan grle y itmek iin yaplan davran arasnda hi bir ilgi olmadna inanmal m? Bu anlamda hibir lm.nsan yaamaya balayan bada dnyann tm yoksunluklarndan daha gl bir eyler vard nin yargsna deer ve beden yokolu nnde geriler. Dnme alkanl edinmeden yaama al er gn biraz daha lme gtren bu akta beden bu onarlamaz ak korur. Sonunda bu eliki ma diye adlandracam eydedir, nk o Pascal'c anlamdaki oyalanmadan hem az hem ok bir Bu denemenin nc konusunu oluturan lmcl syrlma umuttur. Yaraacamz bir baka yaa n deil de yaam aan, yaam ycelten herhangi bir byk fikir iin yaayanlarn oyunu yaa verir ve yaam aldatr.

Bylece her ey ilerin kartrlmasna katkda bulunur. Buraya kadar szcklerle oynanlmas mn yoksamann zorunlu olarak yaamn yaanmaya demediini bildirmeye gtrdne inanr g . Gerekten, bu iki yarg arasnda hibir kanlmaz l yoktur.Yalnzca,buraya kadar belirt kopma ve tutarszlklarca yoldan karlmaya boyun emeyi benimsememek gerek. Her eyi bir y na brakp dorudan doruya gerek soruna gitmeli. Yaam yaanmaya demedii iin insan kendi e kuku gtrmeyen bir doru - yine de apak olduu iin ksr bir doru. Ama varoluun byl yalana batrlmas,onun hibir anlam olmamasndan m geliyor? umut ya da intiharla ondan ka y getiren samal m? te tm geri kalan bir yana brakarak ortaya karlmas, izlenilm ereken budur.

Sama lm getirir mi? Bu soruna br sorunlarn stnde bir yer vermek, onu tm dnce yn arargzetmez dnce oyunlarnn dnda tutmak gerekir. Nesnel bir kafann her zaman tm s bildii ayrntlar, elikiler ve ruhsallk bu aratrmada ve tukuda yer almaz. Burada yalnz ksz bir dnce, yani mantk gerekli. Bu da kolay deildir. Mantkl olmak her zaman kolayd nunakadar mantkl olmak hemen hemen olanakszdr. Kendi elleriyle len insanlar bylece son una kadar duygularnn eimini izlerler. Bu durumda, intihar stne dnce bana, beni ilgile ren tek sorunu ortaya koyma frsatn veriyor: lme kadar gtren bir mantk var mdr? Bunu a kkenini belirttiim dnceyi apakln nda, dzensiz bir tutku olmakszn izleyere ama dnce diye adlandrdm eydir bu. Biroklar buna baladlar. Genede bu yolda mdrl

Karl Jaspers birlik iinde bir dnya kurmann olanakszln aklarken yle der: Bu snr r. Orada artk yalnzca temsil ettiim nesnel bir gr noktasnn ardna gizlenemem, orada n ne de bir bakasnn varl benim iin bir nesne deildir. Karl Jaspers brlerinden sonra arna ulat bu ssz ve susuz yerleri anmsatyor. brlerinden sonra, evet elbette, ama n ederler oradan kmak iin! Dncenin gidip geldii bu son dnm noktasna en alakgnll i bile birok insan ulat. Bu durumda endeerli eylerini, yaamlarm braktlar. Brakanlar dncenin prensleri saylan bazlar da vard,ama onlarn kulland ey en an bakaldrs aryd. Tersine, gerek aba burada olanaklar lsnde tutunmak ve bu uzak lkelerin garip b

erini yakndan incelemektir. Dayankllk ve ak grllk samann, umudun ve lmn kar uzak oyun iin birer ayrcalkl seyircidirler. Zihin hem basit hem incelikli bir oyun olan bu oyunun zelliklerini aydnlatmadan ve yeniden yaamadan nce ayrarabilir.