‫ئایا راسته‌ (عائیشه‌) له‌ته‌مه‌نی‌ (‪6‬ساڵی‌) بۆته‌ هاوسه‌ری‌ پێغه‌مبه‌ر‬

‫(محمد)؟‬

‫‌كه‌موسڵمانێكی‌ ئه‌مریكیه‌وپسپۆره‌ له‌ زانستی‬ ‫‪To shanavas‬‬

‫فیزیادا خه‌ڵكی‌ ویلیه‌تی‌ (مه‌شیگان)ی‌ ئه‌مریكایه‌ ‪،‬ده‌ڵێ‌ رۆژێكیان‬
‫هاوڕێ‌ یه‌كی‌ (مه‌سیحیم) پێگوتم تۆ حه‌زده‌كه‌ی‌ كچه‌ (‪ )7‬ساڵیه‌كت‬
‫به‌شو بده‌یته‌ پیاوێكی‌ (‪ )54‬ساڵی‌ ؟منیش بێده‌نگبوم و هیچ‬
‫وه‌لَمێكم پێنه‌بو ! هاوڕیێكه‌م به‌رده‌وامبوو گوتی‌‪ :‬ئه‌گه‌ر ناته‌وێ‌ ئه‌م‬
‫كاره‌ بكه‌یت چۆن رازی‌ ده‌بی‌ (محمد)ی‌ پێغه‌مبه‌رتان كه‌ته‌مه‌نی‌ (‬
‫‪ )54‬ساڵی‌ بو (عائیشه‌)یه‌كی‌ منداڵی‌ (‪)7-6‬سالَن بهێنێ‌ و بیكاته‌‬
‫ده‌ڵێ‌ ‪:‬پێمگوت هیچ وه‌لَمێكی‌ ‪ shanavas‬هاوسه‌ری‌ خۆی‌؟‬
‫پرسیاره‌كه‌تم لنیه‌و دیسان خۆم بێده‌نگكردو هاوڕی‌ِ‬
‫مه‌سیحیه‌كه‌شم رۆیشت‪ ،‬به‌لَم (برینێكی‌ قوڵی‌ له‌دڵم) دروستكرد‪.‬‬
‫هه‌ستا به‌ئه‌نجام دانی‌ لێكۆڵینه‌وه‌یه‌كی‌ زۆر ‪‌ shnavas‬دوای‌ ئه‌مه‬
‫وردو له‌ساڵی‌ ‪ 1999‬له‌م پێگه‌یه‌ ش‬
‫‪‌،‬بلَوی‌ كرده‌وه ‪www.ilaam.net/articles/ayesha.html‬‬
‫‪(.‬به‌ناوی‌ ئایا (عائیشه‌ له‌ته‌مه‌نی‌ (‪ )6‬ساڵی‌ بۆته‌ هاوسه‌ری‌ محمد‬

‫شتێك هه‌ یه‌ ده‌بێ‌ بیزانین ئه‌ویش ئه‌وه‌یه‌ كه‌ (ئیمامی‌ بوخاری‌ )‬
‫ئیمامێكی‌ گه‌وره‌ی‌ (ئه‌ هلی‌ سوننه‌ ت وجه‌ ماعه‌ یه‌) وئه‌ گه‌ر ئه‌ونه‌‬
‫بوایه‌ ئه‌وا بێگومان فه‌رموده‌كانی‌ (حدیپ)ی‌ پێغه‌مبه‌ ر (ون ) ده‌بون‬
‫و نه‌ده‌كه‌وتنه‌ به‌رده‌ستی‌ موسڵمانان به‌لَم ئه‌وه‌ی‌ گرنگه‌ و ده‌بێ‌‬
‫بیزانین ئه‌وه‌یه‌ (ئیمامی‌ بوخاری‌ ) یش وه‌ك ته‌واوی‌ مرۆڤه‌كان‬
‫ه و( معصوم ) نه‌بوه‌ ‪ .‬بۆیه‌ ئاساییه‌ ئه‌گه‌ر به‌ هۆی‌‬‫مرۆڤ بو ‌‬
‫هه‌رشتێكه‌ وه‌ نه‌گه‌یشتبێته‌ ئه‌نجامێكی‌ راستودروست‪ .‬هه‌ روه‌ها(‬
‫ئیمامی‌ بوخاری‌ ) له‌ (چه‌ نده‌ها هه‌ زار فه‌رموده‌ ) ئه‌وه‌نده‌ی‌‬
‫هێشتۆته‌وه‌ كه‌له‌ (صحیح) ه‌ كه‌یدا هه‌یه‌ بێگومان ئه‌گه‌ر ته‌مه‌ نی‌‬
‫‪.‬درێژ تر بوایه‌ ئه‌ وا چه‌ نده‌ها فه‌رمووده‌ی‌ دیكه‌شی‌ لده‌برد‬

‫له‌ سه‌ حیحی‌ (بوخاری‌ و موسلیم) ده‌رباره‌ی‌ زه‌واجی‌ پێغه‌مبه‌ر و‬

‫‪‌ .....‬عائیشه‌ ئاوا هاتوه‬
 ‫حدثنی مروه‌ بن المغرا‌ء حدثنا علی بن مسهر عن هشام عن ابیه ))‬
‫عن عائشه‌ رضی الله عنها قالت ‪:‬تزوجنی النبی (صلی‌ الله علیه‬
‫وسلم) و انا بنت ست سنین فقدمنا المدینه‌ فاسلمتنی الیه وانا بنت‬
‫‪(.‬یومئذ تسع سنین‬
‫واته‌ ‪ :‬بوخاری‌ ده‌ڵێ‌ فه‌روه‌ی‌ كوڕی‌ ئه‌بی‌ مغرا ْ بۆی‌ گێڕامه‌وه‌‬
‫ه عه‌لی‌ كوڕی‌ مسهر ئه‌ویش له‌ هیشام ئه‌ویش له‌‬ ‫ئه‌ویش ل ‌‬
‫باوكیه‌وه‌ باوكیشی‌ له‌ عائیشه‌وه‌ ده‌گێڕێته‌وه‌ كه‌گوتویه‌تی‌( كاتێ‌‬
‫پێغه‌مبه‌ر ماره‌ی‌ بڕیم ته‌مه‌نم ‪ 6‬ساڵ بو پاش ئه‌وه‌ی‌ كۆچمان كرد‬
‫(بۆ مه‌دینه‌ گواستمیه‌وه‌ كه‌ گواستمیه‌وه‌ش ته‌مه‌نم ‪9‬سالَن بو‬
‫به‌ پشت به‌ ستن به‌ته‌واوی‌ كتێبه‌كانی‌( مێژو و سیره‌ ) وه‌ك (الكامل‬
‫فی‌ التأریخ‪ ،‬تأریخ دمشق‪ ،‬سیر اعلم النبل‌ء‪ ، ،‬تأریخ الطبری ‪،‬البدایه‌‬
‫و النهایه‌‪ ،‬تأریخ بغداد‪ ،‬وفیات ال‌عیان ) و چه‌ نده‌ها سه‌رچاوه‌ی‌ دیكه‌‬
‫) ‪،‬ئه‌وا هه‌مویان (هاو ڕا و كۆ كن) له‌ سه‌ر ئه‌وه‌ی‌ كه‌پێغه‌مبه‌ر‬
‫د خ) ‪23‬ساڵ پێغه‌مبه‌رایه‌ تی‌ كردوه‌ ‪13،‬ساڵ له‌( مه‌ككه‌) ‪،‬‬
‫‪10‌(.‬ساڵیش له‌( مه‌دینه‬
‫واته‌ به‌ساڵی‌ زاینی‌ پێغه‌مبه‌ر له‌ساڵی‌ ‪610‬ز وه‌حی‌ بۆ هاتوه‌ و‬
‫‪13‬ساڵ له‌ مه‌ككه‌ ماوه‌ ته‌وه‌و پێغه‌مبه‌رایه‌تی‌ كردوه‌ ‪.‬له‌ ساڵی‌‬
‫ه و هه‌ر له‌م شاره‌ له‌ساڵی‌ ‪633‬ز‬ ‫‪623‬ز كۆچی‌ كردوه‌ بۆ مه‌دین ‌‬
‫‪‌ .‬كۆچی‌ دوایی‌ كردوه‬

‫به‌ گوێره‌ی‌ ئه‌م به‌روارانه‌ی‌ سه‌ره‌وه‌كه‌ هه‌موو سه‌رچاوه‌كان‬

‫له‌سه‌ری‌ كۆكن ئه‌وا پێغه‌مبه‌ر(د خ) به‌ سێ‌ ساڵ پێش كۆچی‌‬
‫مه‌دینه‌ و له‌ساڵی‌ ‪620‬ز عائیشه‌ی‌ خواستوه‌و ماره‌ی‌ بریوِه‌ ساڵی‌‬
‫‪ 620‬زاینیش ده‌ كاته‌ ساڵی‌( د ه‌ هه‌ می‌ ) پێغه‌ مبه‌ رایه‌ تی‌ له‌ م‬
‫ه و له‌ساڵی‌ ‪623‬ز كه‌‬ ‫ه شدا گوایه‌( عائیشه‌) ته‌مه‌نی‌ ‪ 6‬ساڵ بو ‌‬‫ساڵ ‌‬
‫‪‌ .‬ته‌مه‌نی‌ گه‌یشتۆته‌ ‪ 9‬ساڵی‌ گواستویه‌تیه‌ وه‬
‫ه ‪623‬ز‬ ‫ئه‌گه‌ر عائیشه‌ له‌ ساڵی‌ ‪620‬ز ته‌مه‌نی‌ ‪6‬ساڵ بوبێ‌ و ل ‌‬
‫‪9‬ساڵ بوبێ‌ ئه‌ وا واته‌ عائیشه‌ له‌ساڵی‌ ‪614‬ز له‌ دایك بوه‌ ‪،‬كه‌‬
‫‪‌ .‬ده‌كاته‌ ساڵی‌ چواره‌می‌ پێغه‌مبه‌رایه‌تی‬

‫‌ره‌خنه‌یه‌كی‌ مێژووییانه‌ له‌ سه‌نه‌دی‌ ریوایه‌ته‌كه‬

‫‪‌ :‬ته‌مه‌نی‌ عائیشه‌ به‌ به‌راورد له‌گه‌ڵ ته‌مه‌نی‌( اسما ْ )ی‌ خوشكی ‪1-‬‬

‫هه‌موسه‌رچاوه‌ میژوییه‌كان كه‌ پێشتر ئاماژه‌مان پێدان هاوڕاو‬

 ‫كۆكن له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی‌ كه‌ (اسما ْ )‪10 ،‬ساڵ له‌ عائیشه‌ی‌ خوشكی‌‬
‫ه (اسما ْ )‪27،‬ساڵ‬ ‫گه‌وره‌تر بوه‌‪،‬هه‌موشیان كۆكن له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی‌ ك ‌‬
‫‪‌.‬پێش كۆچ كردن بۆ مه‌دینه‌ له‌دایك بوه‬
‫ْ‬
‫واته‌ كاتێ‌ سروش (وه‌حی‌)بۆ پێغه‌مبه‌ر هاتوه‌ (اسما )ته‌مه‌نی‌‬
‫‪14‬ساڵ بوه‌ ئه‌گه‌ر ‪ 13‬ساڵی‌ ئیسلمه‌تی‌ مه‌ككه‌ی‌ لێ‌ ده‌ركه‌ین‬
‫ئه‌وا ده‌رده‌كه‌وێ‌ كه‌له‌سه‌ره‌تای‌ هاتنی‌ ئیسلم اسما ْ ته‌مه‌نی‌‬
‫‌‪14‬ساڵ بوه‬
‫‪27-13=14‬‬
‫هه‌روه‌ك پێشترگوتمان هه‌موسه‌رچاوه‌كان ده‌ڵێن اسما ْ ‪10‬ساڵ‬
‫له‌عائیشه‌ گه‌وره‌تربوه‌‪،‬كه‌واته‌ له‌سه‌ره‌تای‌ دابه‌زینی‌ سروش بۆ‬
‫پێغه‌مبه‌ر عائیشه‌ ته‌مه‌نی‌ ‪ 4‬ساڵ بوه‌ ئینجا ‪13‬ساڵی‌ ئیسلمه‌تی‌‬
‫مه‌ككه‌شی‌ بخه‌ینه‌ سه‌ر ئه‌وا بۆمان ده‌رده‌كه‌وێ‌ كه‌ عائیشه‌ له‌ كاتی‌‬
‫كۆچ كردن بۆ مه‌دینه‌ ته‌مه‌نی‌ ‪17‬ساڵ بوه‌ ‪17=13+4‬‬
‫ئه‌گه‌ر پێغه‌مبه‌ر له‌سالی‌ ‪620‬ز عائیشه‌ی‌ ماره‌كردبێ‌ ئه‌وا ئه‌وكات‬
‫ه دا هاتوه‬ ‫‌عائیشه‌ ته‌مه‌نی‌ ‪14‬ساڵ بوه‌ نه‌ك ‪6‬ساڵ كه‌ له‌ ریوایه‌ته‌ك ‌‬
‫‪.‬‬
‫هه‌مو ریوایه‌ته‌كانیش كۆكن له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی‌ كه‌ پێغه‌مبه‌ر ‪3‬ساڵ پاش‬
‫ماره‌ بڕینی‌ و له‌كۆتایی‌ سالێ‌ یه‌كه‌می‌ كۆچی‌ عائیشه‌ی‌ له‌مه‌دینه‌‬
‫گواستۆته‌وه‌ كۆتایی‌ ساڵیش به‌ساڵێكی‌ ته‌واو داده‌نرێ‌ واته‌ ‪+14‬‬
‫‪ 18=1+3‬كه‌ته‌مه‌نی‌ عائیشه‌ بوه‌كاتێ‌ بۆته‌ هاوسه‌ری‌ پێغه‌مبه‌ر‬
‫‪(( .‬دخ‬
‫ته‌مه‌نی‌ عائیشه‌ به‌ به‌راورد به‌ته‌مه‌نی‌ اسما ْ ی‌ خوشكی‌ له‌ كاتی‌ ‪2-‬‬
‫‪‌ :‬مردنی‬
‫هه‌موسه‌رچاوه‌كان كۆكن له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی‌ كه‌ اسما ْ له‌ساڵی‌ ‪ 73‬ی‌‬
‫كۆچی‌ مردوه‌ ئه‌مه‌ش پاش ئه‌وه‌ی‌ (عبدالله‌ بن زبیر)ی‌ كوری‌ اسماْ‬
‫له‌ روداوێكی‌ دڵته‌زێندا له‌ لیه‌ن (حجاج)ه‌وه‌ كوژرا ‪،‬واته‌ كاتێ‌ اسماْ‬
‫مردوه‌ ته‌مه‌نی‌ ‪100‬ساڵ بوه‌ ئه‌ گه‌ر ‪ 73‬له‌ ‪100‬ده‌ركه‌ین‬
‫ئه‌واده‌رده‌كه‌وێ‌ اسما ْ له‌كاتی‌ كۆچكردن بۆ مه‌دینه‌ ته‌مه‌نی‌ ‪27‬ساڵ‬
‫بوه‌ ‪ . 27=73-100‬ئه‌گه‌ر له‌و ‪27‬ساڵه‌ی‌ ته‌مه‌نی‌ اسما ْ یش ‪10‬‬
‫ساڵی‌ لێ‌ ده‌ركه‌ین كه‌له‌ عائیشه‌ گه‌وره‌تربوه‌ ‪17=10-27‬ساڵ‬
‫ه بوه‌ كاتێ‌ كۆچی‌ كردوه‌ بۆ‬ ‫كه‌ته‌مه‌نی‌ عائیش ‌‬

‫مه‌ دینه‌ كه‌ پێغه‌مبه‌ریش (دخ)‪ ،‬له‌كۆتایی‌ ساڵی‌ یه‌كه‌می‌ كۆچی‌‬

‫عائیشه‌ی‌ گواستبێته‌وه‌ ئه‌وا عائیشه‌ ته‌مه‌نی‌ ‪ 18‬ساڵ بوه‌ ‪ .‬البدایه‌‬
 ‫والنهایه‌ مجلد ‪ ،8‬ص‪ 371 :‬دار الفكر العربی ‪1933‬م‪ ،‬وكژلك‬
‫‪:‬تقریب التهژیب لبن حجر العسقلنی ص‪654 :‬‬
‫ئه‌وه‌ی‌ كه‌ ئه‌م لۆژیكه‌ بیركاریانه‌ شمان بۆ پشت راستده‌كاته‌وه‌‬
‫ئه‌وه‌یه‌ (طبری) موفه‌سسیرو مێژو نوس به‌و په‌ڕی‌ دڵنیاییه‌وه‌ ده‌ڵێ‌‬
‫هه‌مو منداڵه‌كانی‌ (ابوبكر) له‌(سه‌رده‌می‌ نه‌فامی‌) واته‌ قۆناغی‌‬
‫پێش ئیسلم له‌ دایك بونه‌ كه‌ ده‌كاته‌ پێش ئه‌وه‌ی‌ سروش بۆ‬
‫پێغه‌مبه‌ر بێ‌ ئه‌مه‌ش ریوایه‌ته‌كه‌ی‌ بوخاری‌ بێ‌ هێزو لواز ده‌كات‬
‫ی (محمد) به‌‬ ‫‪.‬چونكه‌ سه‌لماندمان كه‌ عائیشه‌ ‪ 4‬ساڵ پێش بون ‌‬
‫پێغه‌مبه‌ر له‌ دایك بوه‌ ‪ .‬تاریخ الملوك‪ ،‬مجلد ‪ ،50 ،4‬دار الفكر ـ‬
‫بیروت ‪1979‬م‬

‫ته‌مه‌نی‌ عائیشه‌ به‌ به‌راورد له‌گه‌ڵ ته‌مه‌نی‌( فاطمه‌) ی‌ كیژی‌‪3-‬‬

‫‪ :‬پێغه‌مبه‌ر‬
‫ه كتێبه‌كه‌ی‌( الصابه‌) دا ده‌‬ ‫ئه‌ مه‌و له‌لیه‌كی‌ دیكه‌وه‌ (ابن الحجر) ل ‌‬
‫ه دایك بوه‌‪،‬‬
‫ه عبه‌) ل ‌‬
‫لێ‌ (فاتیمه‌) له‌ساڵی‌ بیناكردنه‌وه‌ی‌( ك ‌‬
‫ه و فاتیمه‌ش ‪ 5‬ساڵ له‌‬ ‫ئه‌وكاتیش پێغه‌مبه‌ر ته‌مه‌نی‌ ‪ 35‬ساڵ بو ‌‬
‫عائیشه‌ گه‌وره‌تربوه‌ ‪ ،‬واته‌ كه‌ پێغه‌مبه‌ر له‌ته‌مه‌نی‌ ‪ 40‬ساڵی‌ بوه‌‬
‫ئینجا عائیشه‌ له‌ دایك بوه‌‪ .‬وه‌ ك زانراویشه‌ پێغه‌مبه‌ر ‪ 13‬ساڵ له‌‬
‫مه‌ككه‌ بانگه‌وازی‌ بۆ ئیسلم كردوه‌ ‪.‬كاتێكیش كۆچی‌ كردوه‌ بۆ‬
‫مه‌دینه‌ عائیشه‌ ته‌مه‌نی‌ ‪ 13‬ساڵ بوه‌ نه‌ ك ‪ 9‬ساڵ‪ .‬الصابه‌ فی‬
‫تمییز الصحابه‌ ‪ ،‬ابن حجر ‪ ،‬ص‪ 377 :‬مكتبه‌ الریاض الحدیثه‌‬
‫‪1978‬م‬
‫ه ده‌رده‌خا كه‌‬ ‫هه‌رچه‌نده‌ ئه‌ م گێڕانه‌وه‌یه‌ زۆر به‌هێز نیه‌ به‌لَم ئه‌و ‌‬
‫ریوایه‌ ته‌ كه‌ی‌ یاخود گێڕانه‌وه‌كه‌ی‌ ئیمامی‌ بوخاری‌ ئاڵۆزی‌ و‬
‫‪‌ .‬دژواریه‌كی‌ زۆر توندی‌ تێدایه‬

‫ژێده‌رێكی‌ دیكه‌ ی‌ مێژویی‌ وه‌ك (البدایه‌ والنهایه‌) ی‌ (ابن ‪4-‬‬

‫ه سه‌ر ڕایه‌كه‌ی‌ ئێمه‌ ده‌كاته‌وه‌ ‪( :‬ابن كثیر) باسی‌‬ ‫كثیر)جه‌خت ل ‌‬
‫ئه‌و كه‌سانه‌ ده‌كا كه‌له‌سه‌ره‌تای‌ هاتنی‌ ئیسلم موسڵمان بونه‌ و‬
‫ده‌ڵێ‌ (ومن النسا‌ء اسما‌ء بنت ابوبكر وعائشه‌ وهی صغیره‌ فكان‬
‫ه ‪،‬ثم‬‫اسلم هؤل‌ء فی ثلث سنین ورسول الله یدعو فی خفی ‌‬
‫ه ساڵی‌( سێ‌ هه‌می‌) هاتنی‌‬ ‫ه ) ‪،‬واته‌ ل ‌‬
‫امرالله رسوله باظهار الدعو ‌‬
‫ه بانگه‌واز كردن بۆئیسلم به‌ نهێنی‌ بو ئه‌م ئافره‌تانه‌‬ ‫ئیسلم ك ‌‬
‫موسڵمان بون اسما ْ ی‌ كچی‌ ابوبكر و عائیشه‌ی‌ خوشكی‌ كه‌‬
 ‫ئه‌وكات منداڵیكی‌ چكۆڵه‌ بوه‌ ‪,‬پاشان خودای‌ گه‌وره‌ فه‌رمانی‌ ب ‌‬
‫ه‬
‫پێغه‌مبه‌ره‌كه‌ی‌ كرد بانگه‌واز بۆ ئیسلم ئاشكرا بكات بێگومان ئه‌م‬
‫گێرانه‌وه‌یه‌ ده‌ری‌ ده‌خا كه‌ عائیشه‌ له‌ ساڵی‌ سێ‌ یه‌می‌‬
‫پێغه‌مبه‌رایه‌تی‌ موسڵمان بوه‌ ‪ ،‬واته‌ پێش ئه‌وه‌ی‌ پێغه‌مبه‌ر له‌ساڵی‌‬
‫چواره‌می‌ هاتنی‌ ئیسلمدا بانگه‌واز ئاشكرا بكات كه‌ ده‌ كاته‌ ساڵی‌‬
‫‪ 614‬ز ‪ .‬كه‌چی‌ بوخاری‌ ده‌ڵێ‌ عائیشه‌ له‌ساڵی‌ ‪614‬ز له‌ دایك بوه‌‬
‫كه‌ ده‌كاته‌ ساڵی‌ چواره‌می‌ هاتنی‌ ئیسلم و بونی‌ محمد(دخ) به‌‬
‫پێغه‌مبه‌ر و به‌ مشێوه‌یه‌ گێرانه‌وه‌كه‌ی‌ (ابن كپیر) ره‌ ت ده‌كاته‌وه‌ و‬
‫وای‌ پیشانده‌دا كه‌ عائیشه‌ له‌ساڵی‌ سێ‌ یه‌می‌ هاتنی‌ ئیسلمدا هه‌ر‬
‫له‌ دایك نه‌بوه‌ ئه‌گه‌ر له‌ دایكیش بوبێ‌ ئه‌وا ساواو شیره‌ خۆره‌ بوه‌‬
‫ه ڵگه‌‬ ‫‪.‬به‌لَم حیسابه‌ دروسته‌ كه‌ ئه‌وه‌یه‌ كه‌ ده‌ یسه‌ لمێنێ‌ و هه‌ مو ب ‌‬
‫مێژوییه‌كانیش پشت راستیان كردۆته‌وه‌ كه‌ عائیشه‌ ‪ 4‬ساڵ پێش‬
‫هاتنی‌ ئیسلم و بونی‌ محمد (دخ) به‌ پێغه‌مبه‌ر له‌ دایكبوه‌ كه‌ ده‌كاته‌‬
‫ساڵی‌ ‪ 606‬ز له‌ كاتنی‌ ئاشكرا كردنی‌ بانگه‌وازیش بۆ ئیسلم كه‌‬
‫‪‌.‬ده‌كاته‌ ساڵی‌ ‪ 614‬ز عائیشه‌ ته‌مه‌نی‌ ‪ 8‬ساڵ بوه‬

‫‌چه‌ندبه‌ڵگه‌یه‌كی‌ به‌هێزی‌ دیكه‌ له‌ كتێبه‌كانی‌ فه‌رموده‬

‫ئیمامی‌ بوخاری‌ هه‌ر خۆی‌ له‌ سه‌حیحه‌كه‌ی‌ له‌ (باب – جوار ابی ‪1-‬‬
‫بكر فی عهدالنبی) ده‌گێرێته‌وه‌ كه‌ عائیشه‌ گوتویه‌تی‌ (لم اعقل ابوی‬
‫الوهمایدینان الدین ولم یمرعلینایوم الیاتینافیه رسول الله گرفی‬
‫النهاربكره‌وعشیه‌ فلما ابتلی‌ المسلمون ‪،‬خرج ابوبكر مهاجرا قبل‬
‫الحبشه‌)‪ .‬واته‌ (له‌وه‌ته‌ی‌ ده‌فامم دایكم وبابمم به‌ موسڵمانه‌تی‌‬
‫دیوه‌‪،‬هه‌مو رۆژێكیش پێغه‌مبه‌ر به‌یانیان و ئێواران ده‌ هاته‌ ماڵمان‪.‬‬
‫كاتێكیش موسڵمانان توشی‌ ئازارو چه‌وساندنه‌وه‌ هاتن له‌لیه‌ن بێ‌‬
‫باوڕه‌كانه‌وه‌ ئه‌بوبه‌كر به‌ره‌و حه‌به‌شه‌ كۆچی‌ كرد)‪.‬بێ‌ گومان‬
‫هه‌موسه‌رچاوه‌كان كۆكن له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی‌ كه‌ كۆچكردن بۆ حه‌به‌شه‌‬
‫ساڵی‌ پێنجه‌می‌ هاتنی‌ ئیسلم بوه‌‪،‬كه‌ده‌كاته‌ ساڵی‌ ‪ 615‬زاینی‌‬
‫‪.‬لێره‌دا ئه‌گه‌ر گێرانه‌وه‌كه‌ی‌ ئیمامی‌ بوخاری‌ به‌ دروستوو ڕاست‬
‫دابنێین كه‌ ده‌ڵێ‌ عائیشه‌ له‌ساڵ ‪614‬ز له‌ دایكبوه‌ ‪،‬ئه‌وا عائیشه‌‬
‫له‌كاتی‌ كۆچكردن بۆحه‌به‌شه‌ كه‌ساڵی‌ ‪615‬زاینی‌ بوه‌( شیره‌ خۆره‌)‬
‫بوه‌‪ ،‬ئه‌مه‌ش له‌كه‌ڵ (لم اعقل ابوی) یه‌كناگرێته‌وه‌‪.‬به‌ڵكو به‌گوێره‌ی‌‬
‫حیسابی‌ زه‌مه‌نی‌ دروست عائیشه‌ ئه‌وكات ته‌مه‌ن ‪9‬ساڵ بوه‌‬
‫‪4.‬ساڵ پێش هاتنی‌ ئیسلم ‪ 5‬ساڵیش له‌سه‌رده‌می‌ ئیسلمدا‬
 ‫‪‌:‬ئیمامی‌ ئه‌ حمه‌د له‌ (مسند عائشه‌ )دا ده‌ڵێ ‪2-‬‬
‫لماهلكت خدیجه‌ جا‌وت خوله‌بنت حكیم امرا‌وه‌ عثمان بن)‬
‫مڤعون)‪،‬فقالت یارسول الله التتزوج‪،‬قال من ‪:‬قالت ان شئت بكرا‬
‫وان ش‌وت پیبا) قال فمن البكر فقالت احب خلق الله الیك عائشه‌‬
‫‪( .‬بنت ابی بكر‬
‫واته‌ دوای‌ ئه‌وه‌ی‌(خه‌دیجه‌ی‌) خێزانی‌ یه‌كه‌می‌ پێغه‌مبه‌ر مرد (خه‌وله‌‬
‫ی‌ كچی‌ حه‌كیم)كه‌خێزانی‌(عوسمانی‌ كوری‌ مه‌زعون)بو‪،‬هاته‌ لی‌‬
‫پێغه‌مبه‌ر (دخ)و گوتی‌ ئه‌ی‌ پێغه‌مبه‌ری‌ خودا بۆ ژن ناهێنیه‌وه‌؟‬
‫پێغه‌مبه‌ریش گوتی‌ كێ‌ بێنم؟خه‌وله‌ گوتی‌ پێت خۆشه‌ كچ بێت یان‬
‫بێوه‌ژن؟ بێغه‌مبه‌ریش فه‌رموی‌ كچ به‌لَم كێ‌ بێ‌ ؟خه‌وله‌ له‌ وه‌لَمدا‬
‫گوتی‌ ‪ :‬عائیشه‌ی‌ كچی‌ خۆشه‌ویسترین خه‌لقی‌ خودا له‌لت كه‌(‬
‫‪‌(.‬ئه‌بوبه‌كره‬
‫لێره‌دا بۆمان ده‌رده‌كه‌وێ‌ كه‌ خه‌وله‌ عائیشه‌ی‌ وه‌كو كچێكی‌ ئاماده‌‬
‫بۆ پرۆسه‌ی‌ هاوسه‌ر گیری‌ بۆ پێغه‌مبه‌ر ده‌ستنیشان ده‌كا‪ ،‬چونكه‌‬
‫ئه‌گه‌ر عائیشه‌ له‌ ته‌مه‌نێكی‌ وادانه‌بێ‌ كه‌ ئاماده‌یه‌ بۆشوكردن و‬
‫زه‌واج چۆن خه‌وله‌ (منداڵێكی‌ !!) بۆدیاری‌ ده‌كا تاپێغه‌مبه‌ر چه‌ند‬
‫ساڵێك چاوه‌ڕوانبێ‌ تاعائیشه‌ گه‌وره‌ ده‌بێ‌ ئینجا بیگوازێته‌وه‌ ؟!‬
‫به‌مانایه‌كی‌ دیكه‌ چۆن لۆژیك قه‌بوڵی‌ ده‌كا عائیشه‌ ‪6‬سالَن بێ‌ و‬
‫سشنیاز بكات ؟!مسندالمام احمدبن‬ ‫خه‌وله‌ش بێت بۆ پێغه‌مبه‌ری‌ پ َ‬
‫حنبل ‪،‬المجلد السادس ‪،‬صفحه‌ ‪ 120‬دار احیا‌ء التراث العربی‬
‫دیسان ئیمامی‌ ئه‌حمه‌د ده‌رباره‌ی‌ (خوله‌ بنت حكیم )باسێكی‌ ‪3-‬‬
‫ه كه‌ دورودرێژه‌ ئه‌وه‌ی‌ گرنگه‌ ئه‌وه‌یه‌‪(:‬قالت‬ ‫دیكه‌مان بۆ ده‌گێڕێته‌و ‌‬
‫ام رومان‪ :‬ان مگعم بن عدی قدذكرهاعلی‌ ابنه‪،‬و والله ماوعد‬
‫‪(.‬ابوبكر وعدا قط فاخلفه‪..‬لعلك مصبی‌ صاحبنا‬
‫باسه‌كه‌ ئه‌وه‌یه‌ (موتعیمی‌ كوری‌ عه‌دی‌) كه‌ یه‌كێكبو له‌ كافره‌كانی‌‬
‫قوره‌یش ‪،‬پێش پێغه‌مبه‌ر(عائیشه‌)ی‌ بۆ(جوبه‌یری‌) كوڕی‌ خواستبو‪.‬‬
‫ئه‌بوبه‌كریش هه‌ر به‌ڵێنێكی‌ بدابایه‌ ئه‌وا لێ‌ په‌شیمان نه‌ده‌بۆوه‌‪،‬‬
‫به‌لَم دواتر (موتعیم) ده‌چێته‌ لی‌ ئه‌بوبه‌كرو پی‌ً ی‌ ده‌ڵێ‌ له‌وانه‌یه‌‬
‫ئه‌گه‌ر عائیشه‌ بۆ جوبه‌یر بگوازمه‌وه‌ ئه‌وا جوبه‌یریش وه‌كو ئێوه‌‬
‫‪ .‬شێت بێ‌ واته‌ ببێته‌ موسڵمان‬

‫لێره‌دا ده‌گه‌ینه‌ چه‌ند ئه‌نجامێكی‌ گرنگ ئه‌ویش ئه‌وه‌یه‌‪ :‬ناكرێ‌ و‬

‫زۆریش ئه‌سته‌مه‌ عائیشه‌ پێش ‪ 6‬ساڵی‌ له‌لیه‌ن گه‌نجێكی‌ وه‌ك‬
‫جوبه‌یر داوا كرابێ‌ كه‌ به‌شداری‌ شه‌ڕی‌ (به‌در)ی‌ كردوه‌و له‌ ریزی‌‬
 ‫سوپای‌ كافره‌كاندا جه‌نگاوه‌‪ .‬له‌لیه‌كی‌ دیكه‌ش زۆر ئه‌سته‌مو‬
‫دژواره‌ ئه‌بوبه‌كر له‌كاتی‌ بانگه‌وازی‌ ئیسلمه‌تیدا به‌ڵێن به‌ بابایه‌كی‌‬
‫كافرو بێ‌ بروا بدات كه‌ عائیشه‌ی‌ كچی‌ بداتێ‌‪ ،‬چونكه‌ دیاروڕونه‌ كه‌‬
‫كافره‌كان له‌ مه‌ككه‌دا به‌ چ شێوه‌یه‌ك ئه‌شكه‌نجه‌و ئازاری‌‬
‫موسڵمانانیان ده‌دا‪ .‬ئه‌و به‌ڵێنه‌ش كه‌ ئه‌بوبه‌كر به‌ جوبه‌یر و‬
‫موتعیمی‌ داوه‌ ئه‌وا پێش هاتنی‌ ئیسلمه‌تی‌ بوه‌‪ .‬ئه‌مه‌ش‬
‫ده‌مانگه‌ینێته‌ ئه‌وه‌ی‌ كه‌ عائیشه‌ پێش هاتنی‌ ئیسلم و له‌ سه‌رده‌می‌‬
‫‪‌.‬نه‌فامی‌ له‌دایك بوه‬

‫ئیمامی‌ بوخاری‌ له‌سه‌حیحه‌كه‌ی‌ وله‌بابی‌‪ -‬ئایه‌تی‌(بل الساعه‌ ‪4-‬‬

‫موعدهم والساعه‌ ادهی‌ وامر)كه‌له‌سوره‌تی‌(القمر)ه‌ ‪،‬له‌باره‌ی‌‬
‫دابه‌زینی‌ ئه‌م ئایه‌ته‌ ده‌ڵێ‌‪ :‬عائیشه‌ ده‌گێڕێته‌وه‌و ده‌ڵێ‌‪(:‬كاتێ‌ ئه‌م‬
‫ه بۆپێغه‌مبه‌ر دابه‌زی‌ ئه‌من كیژۆڵه‌بوم وله‌مه‌ككه‌ خه‌ریكی‌‬ ‫ئایه‌ت ‌‬
‫‪(.‬گه‌مه‌ویاری‌ كردن بوم‬
‫وه‌ك زانراوه‌و خیلفیشی‌ له‌سه‌رنیه‌ ئه‌م ئایه‌ته‌ له‌ساڵی‌ چواره‌می‌‬
‫پێغه‌مبه‌رایه‌تی‌ وله‌شاری‌ مه‌ككه‌ دابه‌زیوه‌‪.‬ئه‌مه‌ش‬
‫هه‌موشكوگومانێك وه‌لده‌نێ‌ كه‌كاتێ‌ ئه‌م ئایه‌ته‌ دابه‌زیوه‌ عائیشه‌‬
‫ته‌مه‌نی‌ (هه‌شت نۆ سالَن)بوه‌و (كنت جاریه‌ العب) باشترین‬
‫‌ودیارترین به‌ڵگه‌یه‬

‫‌شیكردنه‌وه‌یه‌كی‌ ره‌خنه‌یی‌ له‌سه‌نه‌دی‌ گێڕانه‌وه‌كه‬

‫ئه‌وهه‌مو كێشه‌و ته‌مومژیه‌ سه‌رچاوه‌كه‌ی‌ تاكه‌ ڕیوایه‌تێكه‌‪.‬كه‌لێره‌دا‬
‫ه ده‌هێنێ‌ له‌ (سه‌نه‌د)ی‌ ئه‌و ریوایه‌ته‌بكۆڵینه‌وه‬
‫‪‌:‬ئه‌و ‌‬
‫ه هاوسه‌ری‌‬ ‫ئه‌وگێرانه‌وه‌یه‌ی‌ كه‌ده‌ڵێ‌(عائیشه‌ له‌ته‌مه‌نی‌ ‪9‬سالَن بۆت ‌‬
‫‪:‬پێغه‌مبه‌ر به‪ ‌5‬شێوه‌ یاخود به‌ ‪ 5‬رێگه‌ هاتوه‌‪،‬كه‌ئه‌مانه‌ن‬
‫حدثنی فروه‌بن المغرا‌و‪:‬حدثناعلی بن مسهرعن هشام عن ابیه‪1-‬‬
‫‌عن عائشه‬
‫حدثنی عبیدبن اسماعیل‪:‬حدثنا ابواسامه‌ عن هشام عن ابیه‪2-‬‬
‫‌حدثنا معلی‌ بن اسد حدثناوهیب ‪،‬عن هشام بن عروه‌ عن عائشه‪3-‬‬
‫حدثنا محمدبن یوسف‪:‬حدثنا سفیان‪،‬عن هشام عن ابیه عن‪4-‬‬
‫‌عائشه‬
‫‌حدثناقبیصه‌بن عقبه‌‪:‬حدثناسفیان عن هشام بن عروه‌ عن عائشه‪5-‬‬

‫هه‌روه‌ك ده‌بینین هه‌مو ریوایه‌ته‌كان بۆ یه‌ك كه‌س ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ كه‌‬

 ‫ه عروه‌ی‌ باوكی‌ وه‌رگرتوه‌و‬ ‫(عروه‌)یه‌و (هشام)ی‌ كوڕیشی‌ ل ‌‬
‫‪‌.‬حه‌دیسه‌كه‌ش ته‌نها لی‌ ئه‌و هاتوه‬
‫گرفته‌كه‌ لی‌ هشام سه‌ر هه‌ڵده‌دا‪،‬چونكه‌(ابن الحجر) له‌ (الهدی‬
‫الساری)و له‌ (التهذیب)دا ‪ ،‬ده‌رباره‌ی‌ هشام ده‌ڵێ‌‪:‬وقال‬
‫عبدالرحمن بن یوسف بن فراش ‪:‬كان مالك لیرضاه بلغنی ان‬
‫مالك نقم علیه حدیثه لهل العراق‪ ،‬قدم –جا‌و‪-‬الكوفه‌ ثلث مرات‪،‬‬
‫مره‌ كان یقول حدثنی ابی قال سمعت عائشه‌‪ ،‬وقدم الثانیه‌ فكان‬
‫یقول اخبرنی ابی عن عائشه‌‪،‬وقدم الپالپه‌ فكان یقو ل ابی عن‬
‫عائشه‌) تهذیب التهذیب‪ ،‬لبن حجر العسقلنی دار التراث السلمی‪،‬‬
‫مجلد ‪ 11‬صفحه‌ ‪ 50‬و میزان العتدال للژهبی المكتبه‌ اڵ‌پریه‌‪،‬‬
‫باكستان ‪ ،‬المجلد الرابع‪ ،‬ص‪301 :‬‬
‫لێره‌دا ده‌رده‌كه‌وێ‌ كه‌ (هشام) له‌مه‌دینه‌ ڕاستگۆ بوه‌ ‪،‬به‌لَم كه‌چۆته‌‬
‫عێراق ئه‌وها نه‌ماوه‌ته‌وه‌‪،‬پاشان هشام له‌عێراق ده‌یگوت (عن ابی)‬
‫واته‌ له‌ باوكمه‌وه‌‪ ،‬نه‌ك (حدثنیاوسمعت) واته‌ بۆی‌ گێرامه‌وه‌ یان‬
‫ێ گومان له‌زانستی‌ فه‌رموده‌ناسیشدا(سمعت او‬ ‫گوێم لێ‌ بو‪ .‬ب ‌‬
‫حدپنی ابی )له‌ (عن فلن) به‌هێزتره‌‪ ،‬له‌ ریوایه‌ته‌كه‌ی‌ بوخاریش ‪،‬‬
‫‪(.‬هیشام ده‌ڵێ‌‪(:‬عن ابی) نه‌ك (سمعت او حدثنی‬
‫خاڵی‌ گرنگ لێره‌ ئه‌وه‌یه‌(ئیمامی‌ مالیك) ده‌ڵێ‌ ‪:‬حه‌دیسه‌كانی‌ هیشام‬
‫له‌ عێڕاق په‌سه‌ند نین‪.‬ئه‌گه‌ر ئه‌م گێڕانه‌وه‌یه‌ی‌ بوخاری له‌ سه‌ ر‬
‫ئه‌م قسه‌یه‌ی‌ ئیمام مالیك بچه‌ سپێنین ده‌بینین یه‌ك كه‌س له‌‬
‫راویه‌كان له‌(مه‌دینه‌) نه‌یانگێڕاوه‌ته‌وه‌ به‌ڵكو هه‌مویان عێڕاقی‌‬
‫ه هیشام له‌ عێڕاق ئه‌مه‌ی‌‬ ‫بونه‌‪.‬ئه‌مه‌ش به‌ڵگه‌یه‌ له‌ سه‌ر ئه‌وه‌ی‌ ك ‌‬
‫گێڕاوه‌ته‌وه‌ ‪،‬كاتێكیش كه‌ هیشام له‌ عێڕاق بوه‌ زاكیره‌ی‌ بۆ له‌‬
‫به‌ركردنی‌ فه‌رموده‌ به‌ره‌و خراپی‌ رۆیشتوه‌‪ ،‬پاشان ناچێته‌ (ئه‌قڵ)‬
‫هیشام ئه‌و هه‌مو ماوه‌ درێژه‌ له‌ مه‌دینه‌ بوبێ‌ ئینجائه‌م فه‌رموده‌یه‌ی‌‬
‫!! ‌نه‌گێڕابێته‌وه‬
‫هه‌روه‌ها له‌ كتێبه‌كه‌ی‌ ئیمامی‌ مالیك (الموطا‌ء)به‌ هیچ شێوه‌یه‌ك‬
‫ه ‪ 9‬سالَن زه‌واجی‌‬ ‫باسی‌ ئه‌م مه‌سه‌له‌یه‌ ناكرێ‌ كه‌ عائیشه‌ ل ‌‬
‫له‌گه‌ڵ پێغه‌مبه‌ر كردبێ‌‪ ،‬چونكه‌ ئیمامی‌ مالیك راسته‌وخۆ له‌ مه‌دینه‌‬
‫!! ‌هیشامی‌ دیوه‌و به‌ ڵكو فه‌رموده‌شی‌ لێ‌ بیستوه‬
‫ئه‌و قسه‌یه‌ش كه‌ ده‌یكه‌ن و ده‌ ڵێن كچ له‌ ناوچه‌ گه‌رمه‌كان زوو‬
‫گه‌وره‌ ده‌بێ‌ و باڵغ ده‌بێ‌ دوره‌ له‌ راستی‌ چونكه‌ ئێستا دونیا زۆر‬
‫له‌و كات گه‌رمتره‌ به‌لَم هیچ نمونه‌یه‌كمان له‌ م شێوه‌یه‌ نه‌دیت واته‌‬
‫!! كچێك له‌ ‪ 9‬ساڵی‌ پێ‌ بگات و باڵغ بێت و شو بكات‬
 ‫‪‌:‬تێبینی‬
‫شانه‌فاز) ساڵی‌ ‪1999‬ئه‌م بابه‌ته‌ی‌ نوسیوه‌ به‌لَم نوسه‌رێكی‌)‬
‫میسری‌ به‌ناوی‌ (ئیسلم ئه‌لبوحه‌یری‌) به‌تۆزێك ده‌سكاریكردن و‬
‫ئیزافه‌كردن له‌ساڵی‌ ‪ 2008‬به‌عه‌ره‌بی‌ و به‌ناوی‌ خۆی‌ بلَوی‌‬
‫كردۆته‌وه‌و بانگه‌شه‌ی‌ ئه‌وه‌شی‌ كردووه‌ كه‌ئه‌و خاوه‌نی‌ ئه‌م‬
‫لێكۆڵینه‌وه‌ یه‌ ‪،‬به‌لَم خۆشبه‌ختانه‌ نوسه‌ری‌ سوری‌ (نادرقریگ)‬
‫توانی‌ ئه‌وه‌ئاشكرابكات كه‌ئه‌م لێكۆڵنه‌وه‌یه‌ هی‌ شانه‌فازه‌و ئیسلم‬
‫ه عه‌ره‌بیه‌كه‌ی‌‬‫ئه‌لبوحه‌یری‌ ته‌نها وه‌رگێڕه‌و به‌س!!ئێمه‌ لێره‌ بابه‌ت ‌‬
‫ئه‌لبوحه‌یریمان وه‌رگێرٍاوه‌و ئاماده‌كردوه‌ كه‌هه‌مان لێكۆڵنه‌وه‌كه‌ی‌‬
‫شانافازه‌‪ ،‬له‌كۆتاییشدا سوپاسی‌ هه‌ردوو مامۆستایان (سه‌لم‬
‫ه جه‌میل) ده‌كه‌م كه‌ به‌ وه‌رگێڕان و‬ ‫ناوخۆش و ئوسام ‌‬
‫ئاماده‌كردنه‌كه‌ داچونه‌وه‌و له‌ تیبَینیه‌ جوانه‌كانیشیان بێبه‌شیان‬
‫‪.‬نه‌كردم‬

‫سه‌رچاوه‌كان ‪ -1:‬نادر قریط ‪ ،‬لصوص ومغفلون بین اسلم البحیری‬

‫‪(.‬وجمال البنا‪ .‬سایتی‌ (الحوار المتمدن‬
‫‪،‬اسلم البحیری ‪ ،‬زواج عائشه‌ من النبی ‪2-‬‬
‫‪www.youm7.com 3-‬‬
‫‪www.ilaam.net/articles/ayesha.html‬‬

‫‪musabjamil@yahoo.com‬‬