Professional Documents
Culture Documents
2753
• Όλοι οι δεκαδικοί τερµατιζόµενοι είναι ρητοί π.χ. 2,753 =
1000
• Όλοι οι δεκαδικοί περιοδικοί είναι ρητοί.
Για παράδειγµα, αν έχω τον αριθµό
α = 5,23741741741741741…
Τότε 100.000α = 523741,741741741741…
100α = 523,741741741741…
523118
ή a=
99.900
Χαρακτηριστή για την αντίληψή µας περί του πλήθους των δεκαδικών
2
p
• Ένα ανάγωγο κλάσµα , παριστάνει δεκαδικό τερµατιζόµενο, αν και µόνο
q
αν q = 2 µ ⋅ 5ν µε µ ∈ Í , ν ∈ Í .
Παραδείγµατα:
1
• = 0,142857 142857 …
7
3 3 3 ⋅ 52 75 75 75
• = 2= 2 2= = 2= = 0,75
4 2 2 ⋅5 (2 ⋅ 5) 10 100
2
7 7 ⋅ 2 14
• = = = 1,4
5 5 ⋅ 2 10
11 11 11 ⋅ 5 55 55
• = 2 = 2 2= = = 0,55 .
20 2 ⋅ 5 2 ⋅ 5 (2 ⋅ 5) 100
2
q
2q 2 = p 2 ⇒ (1)
p 2 = 4λ2 ⇒ (1)
2/ q 2 = 2 4/ λ2 ⇒
q 2 = 2λ2 ⇒
q 2 άρτιος ⇒
q άρτιος, όπερ άτοπον, αφού καταλήξαµε στο συµπέρασµα ότι
p άρτιος και q άρτιος υποθέτοντας ότι τα p, q είναι πρώτοι µεταξύ τους.
Εποµένως ο 2 είναι άρρητος.
συντελεστές.
Παραδείγµατα:
• Ο 3 / 4 είναι αλγεβρικός, διότι είναι ρίζα του πολυωνύµου p ( x) = 4 x − 3
• Ο αριθµός 3
2 είναι αλγεβρικός, διότι είναι ρίζα του f ( x) = x 3 − 2 .
Έτσι:
p
• Κάθε ρητός αριθµός είναι αλγεβρικός βαθµού 1, αφού αν ξ = , τότε είναι
q
ρίζα του Q ( x) = q ⋅ x − p ( p ∈ Ù, q ∈ Ù * )
+∞
limxk+1e−x −0k+1e−0 + ∫ xk+1e−x =(k +1)!⇒ (i) .
+∞ 0
α
f ( x) = x − ⋅ Q ( x) , ∀ x ∈ Ñ
β
και
α α
f (ξ ) = ξ − ⋅ Q(ξ ) ⇒ ξ − ⋅ Q(ξ ) = 0 ,
β β
α α
και ξ − ≠ 0 αφού ξ άρρητος και ρητός.
β β
Άρα Q (ξ ) = 0 , δηλ. ο ξ είναι ρίζα πολυωνύµου βαθµού v − 1 , πράγµα άτοπο,
αφού το ξ είναι αλγεβρικός βαθµού ν.
Παραγωγίζοντας το f (x) , λαµβάνω το f ′(x) το οποίο είναι επίσης
πολυώνυµο v − 1 βαθµού.
Αν θεωρήσω το διάστηµα [ξ − 1, ξ + 1] , τότε µπορώ να υποθέσω ότι το f ′(x)
θα φράσεται σ’αυτό από τη µέγιστη και ελάχιστη τιµή του f ′(x) στο ίδιο
διάστηµα. ∆ηλαδή
M 2 ≤ f ( x) ≤ M 1 ∀ x ∈ [ξ − 1, ξ + 1] (1)
Θεωρώντας ως M ′ = max{| M 1 | , | M 2 |} η (1) γίνεται
6
− | M ′ | ≤ M 2 ≤ f ′( x) ≤ M 1 ≤ | M ′ | ⇒ − | M ′ | ≤ f ′( x) ≤ | M ′ |
⇒ | f ′( x) | ≤ | M ′ | ∀ x ∈ [ξ − 1, ξ + 1] (2)
Από το αξίωµα Αρχιµήδους-Ευδόξου (ακριβέστερα από πόρισµα αυτού)
υπάρχει M ∈ Í µε Μ ≥ | M ′ | . Έτσι η (2) δίνει
| f ′( x) | ≤ M ∀ x ∈ [ξ − 1, ξ + 1] . (3)
p
Για τον τυχόντα ρητό , q > 0 θα δείξω ότι
q
p 1
ξ− ≥ . (4)
q M ⋅ qv
p
Η (4) είναι προφανές ότι ισχύει αν ξ − > 1.
q
p
Θα δείξω την ισχύ της (4) αν ξ − ≤ 1 , δηλαδή για όσους ρητούς απέχουν
q
απ’το ξ απόσταση µικρότερη ή ίση της µονάδος. (Γι’αυτό άλλωστε έχω
p
επιλέξει και το διάστηµα [ξ − 1, ξ + 1] ). Για το οποιοδήποτε που ανήκει στο
q
προηγούµενο διάστηµα, µπορώ να θεωρήσω το Θεώρηµα της Μέσης Τιµής
p p
του διαφορικού λογισµού για το διάστηµα ξ, ή , ξ .
q q
p p
Σύµφωνα µ’αυτό, υπάρχει γ ∈ ξ , ή γ ∈ , ξ :
q q
p p
f (ξ ) − f f − f (ξ )
f ′( γ) = q= q
p p
ξ− −ξ
q q
p
f (ξ ) − f
q
ή | f ′(γ) | = ⇒
p
ξ−
q
7
p p
f (ξ ) − f = | f ′(γ) | ⋅ ξ − ⇒ ( f (ξ ) = 0 διότι ξ ρίζα του f (x) )
q q
p p
f = | f ′(γ) | ξ − ⇒ (3)
q q
p p
f ≤ M ⋅ ξ − ⇒
q q
p p
q v ⋅ f ≤ q v ⋅ M ⋅ ξ − ⇒
q q
p p
q v ⋅ f ≤ q v ⋅ M ⋅ ξ − . (5)
q q
p
Ισχύει ότι f ≠ 0 από τον ισχυρισµό που αποδείξαµε στην αρχή. Άρα το α΄
q
µέλος της (5) είναι ακέραιος ≠ 0 .
p
∆ηλαδή q v ⋅ f ≥ 1 και η (5) δίνει
q
p p 1
qv ⋅ M ⋅ ξ − ≥1⇒ ξ − ≥ v . (6)
q q q ⋅M
Το α΄ µέλος της (6) είναι άρρητος (βαθµός της ξ ≠ n > 1 ) ενώ το β΄ µέλος είναι
ρητός.
Εποµένως δεν ισχύει η ισότητα.
Έτσι έχουµε το αποδεικτέο, δηλαδή
p 1
ξ− > v .
q q ⋅M
∞ 1
Πρόταση 3 (Liouville): Ο αριθµός ξ = ∑ k!
είναι υπερβατικός.
k =1 10
Ισχύει:
p
0<ξ − = ξ − ξ v = 10 −( v +1)! + 10 −( v + 2)! + 10 −( v +3)! + + 10 −( v + k )! +
q
[
= 10 − ( v +1)! ⋅ 1 + 10 − ( v + 2) + 10 − ( v + 2)( v +3) + + 10 − ( v + 2)( v +3) (v+k )
+ ]
< 10 − ( v +1)! ⋅ [1 + 2 −( v+2)
+ 2 − ( v + 2)( v +3) + + 2 − ( v + 2 )( v +3) (v+k )
+ ]
< 10 − ( v +1)! ⋅ [1 + 2 −1
+ 2 −3 + + 2−k + ]
= 10 − ( v +1)! ⋅ 2
< 10 −v! ⋅ 2
= 2 ⋅ q − v!
< 2 ⋅ q −v
< 2 ⋅ q−N .
p
∆ηλαδή τελικά ξ − < 2 ⋅ q −N .
q
Όµως, από την πρόταση 2 και το αµέσως προηγούµενο συµπέρασµα,
µπορούµε να ισχυρισθούµε ότι ο ξ δεν είναι αλγεβρικός βαθµού µικρότερου
του Ν.
Πράγµατι. αν ο ξ ήταν αλγεβρικός βαθµού µικρότερου του Ν, έστω v′ < N
p
( N − v′ > 1) . Τότε ∀ ρητό ∃ M ∈ Í :
q
p 1
ξ− > (1)
q M ⋅ q v′
p
και για τους συγκεκριµένους = ξ v ισχύει
q
p
ξ− < 2 ⋅ q −N . (2)
q
Από την (1) και (2) έχω:
1 1 2
v′
< 2q − N ⇒ v′
< N
Mq Mq q
⇒ q N < 2Mq v′
⇒ q N − v′ < 2 M
9
Αριθµός Liouville: Λέγεται ένας αριθµός ξ, όταν είναι άρρητος και εάν για
p 1
κάθε φυσικό αριθµό ν, υπάρχουν p και q (q > 1) τέτοιοι ώστε: ξ− < v .
q q
p 1
ξ− > (1)
q Mq v
για κάθε p, q ακεραίους µε q > 0 .
Επιλέγω k ∈ Í :
2k ≥ 2v ⋅ M . (*)
Επειδή ο ξ είναι αριθµός Liouville, υπάρχουν p, q ακέραιοι (q > 1) µε
p 1
ξ− < k. (2)
q q
1 1
Από (1) και (2) έχω k
> v
⇒ Mq v > q k ⇒ M > q k −v ≥ 2 k −v ≥ M άτοπο.
q Mq (*)
Άρα κάθε αριθµός Liouville είναι υπερβατικός.
10
p 1
ξ− < k έχει πεπερασµένο πλήθος λύσεων σε ακεραίους p, q, για κάθε
q q
k > 2 ”.
Cantor (1873): “Το σύνολο των αλγεβρικών αριθµών είναι αριθµήσιµο, ενώ το
σύνολο των υπερβατικών υπεραριθµήσιµο”.
1 1 1
Επίσης Rv = + + + ... ⇒
(v + 1)! (v + 2)! (v + 3)!
1 1 1
Rv = 1+ + + ... ⇒
(v + 1)! v + 2 (v + 2)(v + 3)
1 1 1
Rv < 1 + + 2 + ... ⇒ (άθροισµα απείρων όρων Γ.Π.
(v + 1)! 2 2
µε α1 = 1 και λ = 1 / 2 )
2
Rv < .
(v + 1)!
Υποθέτουµε ότι ο e είναι ρητός. Τότε
α
e= µε α, β θετικούς ακέραιους.
β
Μπορούµε να θεωρήσουµε ( v > β και v > 2 ) v ∈ Í . Τότε η (1) δίνει:
α 1 1 v!⋅ α v! v!
e= = 1 + 1 + + ... + + Rv ⇒ = v!+v!+ + ... + + v!⋅ Rv
β 2! v! β 2! v!
13
2 2
⇒ 0 < v!⋅Rv < < < 1.
v + 1 ( v>2 3
∆ηλαδή ο ακέραιος v! Rv ευρίσκεται µεταξύ 0 και 1, πράγµα άτοπο.
Εποµένως ο e άρρητος.
14
1
(i) Απόδειξη του ότι 0 < f n (x) < ∀ x ∈ (0,1)
n!
Έχω
0 < x <1 ⇒
0 > − x > −1 ⇒
1 + 0 > 1 − x > 1 − 1⇒
1> 1− x > 0
Με πολλαπλασιασµό κατά µέλη πρώτης-τελευταίας, έχοµε:
Με πολ/σµό µε τον εαυτό της
0 < x(1 − x) < 1 ⇒
n − 1 φορές
0 n < x n (1 − x) n < 1n ⇒
0 < x n (1 − x) n < 1 ⇒
0 x n (1 − x) n 1
< < ⇒
n! n! n!
1
0 < f n ( x) <
n!
15
1 n k n n+ k
(ii) Απόδειξη του ότι f n (x) = ∑ ( −1) ⋅ x
n! k =0 k
Με χρήση του αναπτύγµατος του ∆ιωνύµου του Νεύτωνος έχοµε:
1 n n n n−k 1 n n
f n ( x) = x ∑ 1 (−1) k x k ⇒ f n ( x) = ∑ (−1) k x n + k
n! k =0 k n! k =0 k
( x p ) ( m ) = p( p − 1)( p − 2)...2 ⋅1 ⋅ x 0
( x p ) ( m ) = p!
( x p ) ( m ) = p ( p − 1)( p − 2)...( p − m + 1) x p −m .
Από την (ii), έχοµε ότι η f n (x) µπορεί να γραφεί στη µορφή
1
f n ( x) = [c0 x n + c1 x n+1 + c 2 x n+ 2 + ... + cn x 2 n ]
n!
όπου c0 , c1 , c2 ...c2 n ακέραιοι.
Έτσι:
♦ Αν η τάξη παραγώγισης m είναι µικρότερη από n, τότε η αγκύλη
αποτελείται µόνο από µη µηδενικά µονώνυµα του x, συνεπώς
1
f n( m ) (0) = [0 + 0 + ... + 0] = 0 ( m < n) .
n!
♦ Αν η τάξη παραγώγισης m είναι µεγαλύτερη από το 2n , τότε όλα τα
µονώνυµα της αγκύλης είναι ήδη 0 και βεβαίως
f n( m ) (0) = 0, ( m > 2n) .
1
f n( n ) ( x) = [c0 n!+ µονώνυµα του x]
n!
1
f n( n+1) ( x) = [0 + c1 (n + 1)!+ µονώνυµα του x]
n!
1
f n( n+ 2) ( x) = [0 + 0 + c2 (n + 2)!+ µονώνυµα του x]
n!
1
f n( 2 n ) ( x) = [0 + 0 + ...0 + c2 n ⋅ (2n)!]
n!
Έτσι, για x = 0 έχω
1
f nn (0) = c0 n!
n!
1
f nn+1 (0) = c2 (n + 1)!
n!
1
f n( 2 n ) (0) = c2 n (2n)!
n!
Οι οποίοι, είναι όλοι ακέραιοι.
a n+1 a an 1 an
= ⋅ < .
(n + 1)! n + 1 n! (*) 2 n!
a n0 +1 1 a n0
<
(n0 + 1)! 2 n0 !
a n0 + 2 1 a n0 +1 1 a n0
< < 2
(n0 + 2)! 2 (n0 + 1)! 2 n0 !
a n0 + k 1 a n0
< . (1)
(n0 + k )! 2 k n0 !
Η (1) ισχύει για κάθε k ∈ Í . Το β΄ µέλος της (1) είναι µια µηδενική ακολουθία,
αφού
1
2k → 0
1 a n0
n0 ⇒ k →0.
a = c t 2 n0 !
n0 !
Έτσι το α΄ µέλος της (1), είναι µια ακολουθία που φράσσεται απολύτως, από
µηδενική. Εποµένως θα είναι κι’αυτή µηδενική. ∆ηλαδή
a n0 + k an an
→ 0 ∀ k ∈ Í* ή → 0 ∀ n > n0 ή → 0 ∀ n ∈ Í* .
(n0 + k )! n! n!
Έτσι, για δεδοµένο ε > 0 , θα επιλέγουµε n0 > | 2a | και στη συνέχεια
1 a n0
k0 : k <ε ή
2 0 n0 !
a n0
k0 : < 2 k0 ε ή
n0 !
18
a n0 1
k0 : < 2 k0 το οποίο υπάρχει.
n0 ! ε
an
< ε ∀ n > n0 + k 0 = n0′ .
n!
[ ]
G ′′( x) = b n π 2 n f n( 2 ) ( x) − π 2 n− 2 f n( 4 ) ( x) + ... + (−1) n f n( 2 n + 2 ) ( x) . (2)
H ′( x) = π 2 ⋅ a n f n ( x) ⋅ ηµπx ⇒
1 1
∫ H ′( x) dx = ∫ π a f n ( x)ηµπxdx ⇒
2 n
0 0
1
H (1) − H (0) = π 2 ∫ a n f n ( x)ηµπxdx ⇒
0
1
(G ′(1)ηµπ − πG (1)συνπ ) − (G ′(0)ηµ 0 − π ⋅ G (0)συν 0) = π 2 ∫ a n f n ( x)ηµπxdx ⇒
0
1
π/ ⋅ [(G (1) + G (0)] = π 2/ ∫ a n f n ( x)ηµπxdx ⇒
0
1
(G (1) + G (0) = π ⋅ ∫ a n f n ( x) ηµπxdx . (4)
0
1 1 1 πa n
∫ 0dx < π ∫ a f n ( x)ηµπxdx < ∫ dx ⇒
n
0 0 0 n!
1 πa n
0 < π ∫ a n f n ( x)ηµπxdx < (5)
0 n!
Η σχέση (5) ισχύει για κάθε n ∈ Í .
Σύµφωνα µε το λήµµα ΙΙ, υπάρχει n0 , έτσι ώστε
πa n
< 1 ∀ n > n0 .
n!
Έτσι η (5), αφού λάβουµε υπ’όψιν και την (4) δίνει ακέραιο µεταξύ 0 και 1,
πράγµα που είναι άτοπο.
Εποµένως ο π 2 είναι άρρητος και από Λήµµα ΙΙΙ έπεται ότι π άρρητος.