Nastanak i razvoj prvog filma

U francuskom gradu Lionu postoji Ulica prvog filma.U toj su ulici braa Auguste i Louise Lumiere stvorili jedno od najveih otkria novog doba - kinematograf. Svoj su pronalazak odluili prikazati u Parizu 1895. godine. Prve veeri najavljiva pred ulazom u Indijski salon Grand Cafea poziva ljude da vide izum brae Lumiere, prvi njihov film Izlazak radnika iz tvornice. Kad je predstava poela nije bilo ni deset ljudi. Poelo je prikazivanje. Publika je na bijelom platnu vidjela radnike kako izlaze iz tvornice, konjike akrobacije, vatrogasce kako jure na zgarite, bicikliste..., a onda se pojavila lokomotiva iz daljine, pa sve blie, kao da e pregaziti publiku. ene su poele vritati, mukarci su se naginjali na stranu da ih ne pregazi. Sutradan je cijeli Pariz govorio o senzacionalnom otkriu brae Lumiere. Stvarale su se kolone za ulaznice. Bilo je to prije stotinu godina 22.12.1895. godine. Luis L. bio je autor prvih dokumentarnih filmova. Kad je financijski ojaao Louis je zaposlio jo nekoliko snimatelja, koji su sami snimali, razvijali i projicirali filmove. Za znaajno otkrie brae Lumiere, zasluan je njihov otac Antoine, koj se bavio fotografijom, te se udruuje s fotografom Fataloom i postie velike uspjehe. Dok otac izrauje portrete, sinovi studiraju i postiu prve razultate na podruju usavravanja fotografije. Rije kinematograf nastala je od gr. izraza kinema, to znai pokret i graphein to znai pisati. Ve smo napomenuli da su kinematografa odnosno kameru i projektor u istoj spravi otkrili braa Lumiere, koji je omoguio prikazivanje filma, a time i razvijanje filmske industrije i umjetnosti, odnosno kinematografije. Kinematograf je bila praktina sprava, lagana i lako prenosiva, pa joj je bila osigurana popularnost i njezino koritenje cijelim svijetom. Zahvaljujui otkriu kinematografa bilo je mogue snimanje, razvijanje filma, izvlaenje, fiksiranje, pranje, suenje i projekcija filma iste veeri. Tako su braa Lumiere za as dobili stotinjak narudbi iz cijelog svijeta. Prvim uspjesima kinematografa doprinjele su i vrline samog pronalazaa L.Lumiera, koji je i bio jedan od najboljih fotografa svog doba, pokazujui izrazit smisao za kompoziciju. 1894. godine otac Lumiere pisustvuje demonstraciji Edisonova kinetoscopea /prvi ureaj za prikazivanje ivih slika, te sinovima prenosi novitet i daje im poticaja da usavre taj pronalazak. Uz radove poznatih kao to su sam Edison i ostalih, Lumiere L. dodaje sistem zubaca koji pokreu filmsku vrpcu, uspije postaviti tehniku osnove kinematografa, sprave, koja je bila u mogunosti da na 35 milimetarskoj vrpci registrira pokret koji potom na platnu i reproducira. Kao to smo ve napomenuli, prvi prikazani film bio je film Izlazak radnika iz tvornice, La sorne des usines. brae Lumiere 1985,. godine, a prikazan je u svrhu demonstracije izuma, 22.03.1985.g. na konferenciji o unapreenju fotografske industrije u Francuskoj. Prvi program filmova, u trajanju od 25 mm, prikazan je 28.12.1985. godine u ind.salonu Grand Cafea, te se taj datum i prihvaa kao dan kad je roena nova umjetnost, KINEMATOGRAF JE ROEN. Projekcija je ostavila snaan dojam na publiku, koju je inilo 120 gledalaca, a cijena ulaznice bila ja 1 franak. Tako je ve nakon nekoliko dana red za karte bio dugaak i do 300 metara, a projekcije su trajale i do 10 sati.

Veina prvih filmova snimana je u lyonskoj tvornici ili na oevu imanju u La Ciotatu i predstavlja odreene socijalne dokumente vremena. U razdoblju od 1895. do 1897. godine od tridesetak snimljenih i prikazanih filmova parikoj publici vano je istaknuti film Barka naputa luku, sniman u polusvjetlu uz doaravanje morskih valova, Zajutrak djeteta koji prikazuje seosku obiteljsku scenu, Dolazak vlaka na stanici La Ciotat gdje je prizor snimljen statinom kamerom, ali do promjene dolazi zbog kretanja predmeta i ljudi u kadru, tako da prilaze kameri ili se od nje udaljuju, tu je i film Poliveni poljeva , tu na gumenu cijev staje djeak i zaustavlja protok vode, on zaueno gleda, die nogu i mlaz vode pogaa ga u lice. Tu su jo filmovi Kovai, Ruenje zida, Posuda s crvenim ribicama, Kupanje u moru, Otkrivanje spomenika i dr. L.Lumiere da bi popularizirao svoj izum organizira teaj za snimatelje i ubrzo su se obueni snimatelji razili po svim kontinentima, te su snimali prizore koje je publika ranije mogla samo sluati. Neki od poznatih snimatelja su G.Promio, M.Sestier, F.Mesguich ili F.Doblier. Oni su zasluni za snimateljsko rediteljske postupke, koji e zabiljeiti buduu umjetnost. Od vanog je znaaja Promioovo otkrie vonje kamere, odvijanje vrpce unazad u filmu Ruenje zida. Lumierovi snimatelji zasluni su i za produbljivanje i osmiljavanje osnove montae, jednog od osnovnih elemenata filmskog postupka. Dolaskom G.Meliesa i kompanije Pathe i Gaumont, koji mu predstavljaju veliku konkurenciju, Luis Lumiere okree se istraivanju reljefnog platna, boje i irokog platna, tako je 1919. godine izabran za lana Academie Francaise, a 1946. godine je Francuskoj kinoteci povjerio 1800 filmova. Temeljeno na izumu brae Lumiere nastaje kinematografija - sloeni proizvodni proces stvaranja filma i njegova irenja. Pojam kinematografija poistovjeuje se pojmom filma. Kinematografija je u proizvodnom smislu reprodukcijska cjelina i jedinstveni organizacijski sustav niza ustanova i organizacija na putu od filmskog stvaraoca do filmskog gledaoca, a obuhvaa filmsku umjetnost. Sastoji se od tri osnovne djelatnosti - proizvodnja filmova - distribucija i promet - kinoprikazivaka djelatnost. Uz nabrojene djelatnosti kinematografije vezano je jo niz popratnih aktivnosti, kao prvo kolovanje strunih kadrova..... Isto tako moemo govoriti o vie paralelnih kinematografija, npr. profesionalnoj i neprofesionalnoj ili amaterskoj, odnosno dominantnoj i alternativnoj unutar profesionalne o komercijalnoj i nekomercijalnoj s obzirom na namjenu filma o umjetnikoj ,obrazovnoj, propagandnoj itd. s obzirom na format filmske vrpce o standardnoj i substandardnoj s obzirom na dravne i nacionalne okvire o nacionalnima i regionalnima .

Proizvodnja filmova je proces od ideje do dovrenja filma. Unutar same proizvodnje filma zamjeujemo tri sloja 1. filmski autori i autorski suradnici 2. producentura u producentskim organizacijama ili poduzeima za proizvodnju filma gdje se prikuplja novac za film, dramaturki i organizacijski priprema i obavlja snimanje filma , odnosno okuplja se redatelj i glumci, odabire scenarij. Redatelj surauje s producentom na scenariju, anagairanju glumaca i najvanijih ljudi u ekipi /snimatelj,pomonik snimatelja,direktor fotografije,scenograf,upravitelj gradnje,dekorater,kostimograf,minker,snimatelj zvuka/. 3. Tehnika baza, koja tehnoloki obrauje filmove (studij, scenska oprema, snimanje i rasvjetni park. Tu veliku ulogu ima scenarist, koji radi na odreenoj prii, kako bi ona privukla filmske zvijezde i sponzore. Distribucija i promet Obuhvaa otkupljivanje filmova od producenta i posuivanje kinematografima. Distribucija kao veletrgovina kinematografije utjee na proizvodnju filma i na razvoj mree kinematografa. Distribucije ili posudionice uskih 16 mm filmova zovu se jo i filmoteke. U djelatnost stavljanja filmova u promet spadaju i cenzura, filmska propaganda, sajmovi filmova i sl. Kinoprikazivaka djelatnost /prikazivalatvo/ Pokazuje prodajnu meu kinematografije, mjesto susreta s filmskom publikomn, te mjesto umjetnikog i komercijalnog vrjednovanja filma. Gotova svaka kinematografija ima niz organizacija i manifestacija, koje se bave popularizacijom i vrjednovanjem filmskih djela, od filmskih kritiara i publicistike, filmskih festivala, specijalnih nacionalnih nagrada do niza filmskih kola, do filmskih tribina i klubova. Vaan dio kinematografije jesu kinoteke, odnosno filmski arhiv u kojem se uvaju filmski zapisi, odnosno batina odreene kinematografije i brine o njezinoj prezentaciji. Prvi su filmovi bili nijemi i crno-bijeli, sve do 1927. godine kada je snimljen prvi zvuni film Pjeva jazza, s time da je ton snimljen na gramofonskoj ploi. Najpoznatiji crno-bijeli, nijemi film je The Kid - Dijete, snimljen 1921.godine, a naslavniji glumac za doba nijemog filma je Charlie Chaplin. Prvi pravi zvuni film gdje je ton zapisan na filmskoj traci pojavio se godinu dana kasnije, a naslov filma je Svjetla New Yorka. 1937. godine snima se prvi film u trobojnom koloru pod naslovom Becky Sharp.

Filmovi prema duini trajanja i sadraju mogu biti dugometrani odnosno umjetniki, igrani ili cjeloveernji, a po sadraju muziki, ratni, povijesni, pustolovni, kriminalistiki, horor, znanstvena fantastika,akcijski, vestern..., i kratkometrani koji su po sadraju dokumentarni, kulturni, propagandni, znanstveni,.obrazovni i dr. Posebna su vrsta animirani filmovi u kojima se ne pojavljuju ivi glumci, nego crtani likovi i lutke Animirani oivljeni crte nastao je prije filma, 1892. godine kada je francuz Reynaud /Reno/ pomuu oslikanih pominih kartona priredio predstavu, koja je trajala desetak minuta.

Kinematografija u Hrvatskoj
U Hrvatskoj se film pojavio neto manje od godinu dana nakon prvih projekcija braa Lumiere, 8. listopada 1896. godine u Zagrebu, gdje je odrana prva projekcija. U Zagrebu je 1906. otvoren prvi stalni kinematograf, a godinu dana kasnije i prva dostribucijska tvrtka, Urania, Furtinger i dr.. Najstariji filmski zapis nastao u Hrvatskoj je Poljaka Stanislawa noworyte, koji je 1903. snimao ibensku luku. 1916. godine u Zagrebu osnovana je prva domaa produkcijska kompanija croatia, koja je 1917.

Zlatko Lukman i Bert Sotlar u potresnoj zavrnici filma Ne okrei se, sine (1956) Branka Bauera

godine proizvela prvi hrvatski igrani film Brcko u Zagrebu, Arnota Grunda. Taj film je naalost izgubljen, kao i sva ostala filmska ostvarenja nastala u Hrvatskoj izmeu dva svjetska rata. Po zavretku Prvog svjetskog rata i raspada Austro-Ugarske, Zagreb postaje glavnim filmskokinematografsko-izdavakim sreditem kraljevine Jugoslavije. Najznaajniju filmsku produkciju u tom razdoblju odrava kola narodnog zdravlja pod umjetnikim vodstvom Milana Marjanovia.Tridesetih godina opus kratkometranih igranih filmova stvara Oktavijan Mileti, najvaniji autor meuratnog razdoblja, a 1930. nastaje i prvi hrvatski dugometrani dokumentarni film, Durmitor Branimira Guia.

Tijekom Drugog svjetskog rata, u Nezavisnoj Dravi Hrvatskoj, vrhunac postie dugometrani dokumentarni film Straa na Drini skupine autora, nagraen na venecijanskom festivalu.Dravna produkcijska kua Hrvatski slikopis 1944. proizvodi i najstariji sauvani domai dugometrani igrani film Lisinski, o istoimenom hrvatskom skladatelju iz sredine 19. stoljea, kojeg je reirao Oktavijan Mileti. Po svretku hrvatski autor Vjekoslav Afri reira Slavicu (1947), prvi igrani film nove Jugoslavije.Tijekom pedesetih godina hrvatski autori, a kljuno autorsko ime
Milena Dravi, Relja Bai i Stevo igon kao sudionici ljubavnog trokuta u filmu Rondo (1966) Zvonimira Berkovia

Obiteljski prizor (Mia Oremovi i Fabijan ovagovi) iz filma Imam dvije mame i dva tate (1968) Kree Golika

tog razdoblja je Branko Bauer i njegov najpoznatiji film Ne okrei se, sine, 1956;te filmovi Samo ljudi, 1957; Martin u oblacima, 1961. Od ostalih igranih filmova iz tog razdoblja posebno se istiu Koncert (1954) Branka Belana, Svoga tela gospodar (1957) Fedora Hanekovia, opora komedija iz seoskog ivota, te Vlak bez voznog reda (1959), Veljka Bulajia.

ezdesete godine, paralelno sa svjetskim strujanjima, donose najistaknutija hrvatska filmska ostvarenja kao to su Breza (1967) i Mirisi, zlato i tamjan (1971) Ante Babaje, Protest (1967) i Lov na jelene (1972) Fadila Hadia i Lisice (1969) Krste Papia. Antun Vrdoljak filmovima Kad uje zvona (1969) i U gori raste zelen bor (1971) . Vatroslav Mimica svojim filmovima razbija klasinu priu, (Prometej s otoka Vievice, 1964; Ponedjeljak ili utorak, 1966), dok s druge strane reira filmove prepune motiva ljudskog zla, kao filmKaja, ubit u te!, 1967. Iznimna autorska pojava je i Kreo Golik, i njegove komedije Imam dvije mame i dva tate (1968) i Tko pjeva zlo ne misli (1970) ,kojima osvaja veliku naklonost publike i kritike.

Jagoda Kaloper i Fabijan ovagovi u sceni proslave vjenanja u filmu Lisice (1969) Krste Papia

Oscarom nagraeni kratkometrani crtani film Duana Vukotia Surogat (1961)

Dravno osamostaljenje 1991., traumatina ratna zbivanja, drutveno-ekonomska i politika tranzicija ostavili su snaan trag i u kinematografiji nezavisne Republike Hrvatske, koja se tek potkraj devedesetih poela konsolidirati. Najistaknutija nova autorska imena su Zrinko Ogresta (Krhotine, 1992; Isprani, 1995; Crvena praina, 1999), Lukas Nola (Rusko meso, 1997; Nebo, sateliti, 2000; Sami, 2001) i Vinko Brean (Kako je poeo rat na mom otoku, 1996; Maral, 1999), a velike nade polau se u mladog Dalibora Matania (Blagajnica hoe ii na more, 2000; Fine mrtve djevojke, 2002).

Hrvatska je kinematografija u svijetu najpoznatija po Zagrebakoj koli crtanog filma, izrasloj na ostvarenjima Vatroslava Mimice (Samac, 1958; Inspektor se vratio kui, 1959; Mala kronika, 1962), Duana Vukotia (Koncert za mainsku puku, 1958; Surogat, 1961; Igra, 1962) i Vlade Kristla (Don Kihot, 1961). iji su istaknuti predstavnici i Nikola Kostelac, Borivoj Dovnikovi, Zlatko Grgi, Nedjeljko Dragi, Boris Kolar, Zlatko Bourek, Aleksandar Marks, Vladimir Jutria, Pavao talter, Zdenko Gaparovi. Jedini hrvatski/jugoslavenski dobitnik Oscara upravo je crtani film Surogat Duan Vukotia, kao prvi neameriki dobitnik nagrade . Posebno mjesto unutar domae animirane produkcije ima Milan Blaekovi, autor tri dugometrana crtana filma - udesni grm (1986), arobnjakov eir (1989), udnovate zgode egrta Hlapia (1997).

Kreativno najplodnije godine za dokumentarni film jesu ezdesete, a najistaknutiji autori su Krsto Papi i Zoran Tadi i Kreo Golik., Obrad Gluevi (zapaen i kao autor igranih filmova,

Scena koja zorno opisuje tragian ishod kmetskog ustanka u filmu Seljaka buna 1573. (1975) Vatroslava Mimice

osobito djejih klasika Vuk samotnjak iz 1972. i Kapetan Mikula Mali iz 1974.) te napose Branko Marjanovi nizom filmova o prirodi.

Slabo poznata na svjetskoj filmskoj mapi, dominantno djelujui u relativno oskudnim produkcijskim uvjetima i na marginama meunarodnih zbivanja, hrvatska kinematografija ipak ulazi u 21. stoljee s odreenim optimizmom, temeljenim kako na nedavnom ulasku u europske filmske integracije (Euroimage, Eureka), tako i na vlastitoj tradiciji koja svojom kreativnom plodnou svjedoi da su umjetniki uzleti mogui te prua snano nadahnue suvremenim autorima.

Kinematograf, takoer kino /skraenica od kinematograf/ i bioskop je prostorija ili zgrada ureena za prikazivanje filmova. Postoje razliite vrste kinematografa, a razlikuju se prema reimu poslovanja, tehnolokim karakteristikama, vrstama programa i vrsti publike. Kina se djele na javna i ona zatvorenog tipa, kao to su vojna, kolska, klupska itd.. Zatim kina moemo jo podijeliti na stacionirana i pokretna, zatim na kinematografksa u zatvorenim dvoranama i kina na otvorenom to su ljetna i drive-in, gledanje filmova iz automobila.

Prema tehnici prikazivanja, kina moemo podijeliti na standardna i substandardna, prema broju prikazivanja filmova na non-stop i s odreenim vremenom poetka predstava. Prema veliini, tj.prema broju mjesta kina se dijele na manja 600 sjedala, srednja 600 1000 sjedala, koja su i najprikladnija i na velika 1000-2000 sjedala. Kina se dijele i prema repertuaru na premijerna i reprizna. Postoje i posebna kina, umjetnika kina, u kojima se prikazuju filmovi odabrani za znalce i publiku razvijena ukusa. U arhitektonskom pogledu najvaniji dio dvorane je projekcijska kabina PROJEKCIJA, kinematografsko gledalite, kao i gledalite s balkonom. Prve zgrade namijenjene za filmske projekcije poinju se graditi sredinom 10 tih godina, tako je 1907. godine u engleskog gradiu Colne projektiran Central Hall.Ubrzo slijede kazalita Empire Music Hall i Alhambra u Londonu. Prve kino dvorane su zapravo londonski West End Cinema i Rialto iz 1912. godine. Obzirom da su Amerikanci ubrzo prihvatili film i ocjenili njegovu materijalnu mogunosti kao masovnu zabavu, ve od 1912. godine poinje razvoj kinogradnje. Tu treba spomenuti arhitektu 300 filmskih palaa Thomasa Lamba.

U akovcu dokumentacija o filmu nije poznata. Nekada su se filmovi prikazivali u atorima iz razloga to je film bio lakozapaljiv i eksplozivan, pa je publika lake izbjegla este poare u kinematografiji. Filmovi bez prekida u akovcu su se poeli prikazivati dolaskom Janoa Novaeka iz eke. On je sagradio kino-baraku na podruju dananjeg Kvaternikovog trga. U isto vrijeme urar picer nabavlja kino-aparaturu i prikazuje kino predstave. U to doba filmovi su se prodavali u trajno vlasnitvo. Film koji je picer posjedovao jedan je od mnogih verzija Muke Isosove i to sekvencu Isus na Golgoti. U kinemtografu nije bilo sjedala, pa je gostioniar Daj otvorio u svojem vrtu ljetno kino suelice pote.

Dolaskom Maksa Heindricha, trgovca u na grad u dananjoj ulici Ruera Bokovia otvara se prvo kino u akovcu, AKOVEKO KINO. 1939. godine Josip Kropek izgrauje kino UNION, koje se kasnije naziva UDARNIK. Kulturno umjetniko drutvo NAPRIJED 1953. godine otvara KINO DOM u prostorijama dananjeg Katolikog doma, gdje su i zapoele tribine /akovec etvrtkom/, na kojima se prikazuju premijere naih tad poznatih i slavnih reisera. akovec se ponosi KOLOM ANIMIRANOG FILMA, pod vodstvom Ede Lukmana, koja ima ve vrlo velike uspjehe u Hrvatskoj i u svijetu. to na kraju rei o filmu ili ti kinematografiji ili pak kinu odnosno kinematografu. Dovoljne su rijei slavnog Charlia Chaplina

Film ima svoj ivot: to je ivot ivih ljudi