1

T VN
Theo T chc Y t th gii (WHO) bnh sn l gan ln
(SLGL) l mt trong nhng vn y t quan trng v c pht
hin ngy cng nhiu ngi v ng vt. Bnh SLGL ngi do
hai loi Fasciola gigantica v Fasciola hepatica gy ra. Cc nghin
cu bnh sn l gan ln trong nhng nm va qua chng minh
bnh ny nm trong danh sch cc bnh k sinh trng quan trng
ngi.
Ti Vit Nam trong nhng nm qua bnh sn l gan ln ni ln
nh mt bnh k sinh trng ph bin v trm trng. Trong khi biu
hin lm sng ca nhm bnh ny thng khng r rng. Xt
nghim tm trng sn l gan ln trong phn l chn on vng,
nhng t l thp do sn khng n c ng mt hoc khng
trng. V vy, chn on bnh cn phi hp nhiu du hiu bnh l
v c lm sng v cn lm sng, c bit c dch t sn l gan ln.
Qung Ngi l mt tnh min Trung c y cc iu kin
ca vng dch t bnh sn l gan ln. Do vy, vic nghin cu mt
s c im dch t hc bnh sn l gan ln v hiu qu iu tr
bng triclabendazole ti cng ng rt c ngha v cn thit, gp
phn trong chn on v phng chng bnh c hiu qu hn. k
tha v tip ni cc cng trnh nghin cu ca cc tc gi i trc
chng ti tin hnh thc hin ti Nghin cu mt s c im
dch t hc v hiu qu iu tr sn l gan ln triclabendazole ti
hai x Tnh K v Ngha Sn, tnh Qung Ngi (2008-2011), vi
cc mc tiu sau:

1.

2
M t mt s c im dch t hc sn l gan ln ti hai x

tnh Qung Ngi nm 2008-2011

2.

nh gi hiu qu iu tr bnh sn l gan ln bng

triclabendazole ti cng ng im nghin cu

NHNG NG GP MI CA TI LUN N
Lun n l mt cng trnh nghin cu v dch t hc vng c
nhiu c im cho lu hnh bnh SLGL nhng cha c nhiu
nghin cu su. Nhng kt qu nghin cu ca ti c nhng ng
gp mi cho khoa hc v cng tc phng bnh SLGL ti a phng
l: Ln u nghin cu v c im dch t hc SLGL rt y
ti Qung Ngi, bao gm nghin cu cha mm bnh l trn tru
b v vt trung gian truyn bnh nh c, rau, xc nh cc yu t
nguy c ly nhim SLGL. ti nghin cu s dng cc phng
php chn on n gin l xt nghim phn, ELISA xc nh t
l nhim SLGL ti cng ng (0,35% v 10,2%). ng thi, NC
ng dng k thut hin i nh PCR v PCR kt hp RFLP thm
nh loi SLGL.
Cu trc ca lun vn
Lun n dy 126 trang, bao gm cc phn sau: t vn : 1,5
trang; Tng quan: 33 trang; i tng v phng php nghin cu:
23 trang; Kt qu nghin cu: 36 trang; Bn lun: 29 trang; Kt
lun: 1,5 trang; Kin ngh: 0,5 trang. Danh mc cng trnh nghin
cu 1 trang. C 166 ti liu tham kho trong 47 ti liu ting
Vit, 119 ti liu nc ngoi; 33 bng; 19 hnh; 10 ph lc

3
Chng 1: TNG QUAN TI LIU
Bnh sn l gan ln l mt trong bnh k sinh trng quan trng
c ng vt n c v ngi. Loi sn l ny c ghi nhn gy
bnh ngi t thi k n thi k st La m, khong t
3.500 trc cng nguyn n 200 sau cng nguyn, bng s pht
hin ra trng SLGL trong cc xc p Ai Cp thi cc Pharaon.
Nm 1758, Carl von Linaeus, ng t ca ngnh phn loi hc t tn
cho loi sn cu ny l F. hepatica. Cui th k 19 vng i ca F.
hepatica mi c lm sng t, v cho n lc ny vai tr ca n
tham gia vo gy bnh cho ngi mi c khng nh. Nm 1856,
F. gigantica c Cobbol tm ra ti Nht Bn. Loi ny t khi gy
bnh cho ngi hn. Mt s trng hp c bo co Chu Phi,
Chu . Vng i, s truyn bnh, hnh thi hc, din bin lm
sng, v iu tr ca F. gigantica v s truyn nhim ca n tng
t nh F. hepatica.
Ti Vit Nam: Hai trng hp u tin ca bnh sn l gan ca
con ngi, ti Vit Nam, chn on khm nghim t thi, c
bo co vo nm 1978. Nm 1998, tc gi Trn Vinh Hin bo co
c 125 trng hp nhim sn l gan Fasciola hepatica trn ngi ti
cc tnh min Nam Vit Nam. n nhng nm 2000, bnh sn l
gan ln trn ngi mi bt u c quan tm v nghin cu. Tnh
n nay, bnh sn l gan pht hin c hng ngn ca bnh t 47
tnh trong c nc. Cc ca bnh tp trung nhiu min Trung Ty
Nguyn, nh Qung Nam, Qung Ngi, Bnh nh, Ph Yn v Gia
Lai. Vt ch trung gian l c Lymneae (L. viridis v L. swinhoei).
Nguy c mc bnh SLGL tt c cc tui, v n nhiu hn
nam. Cc nghin cu v tnh hnh nhim bnh sn l gan ln trn
ngi cho thy s lu hnh bnh mc nh. Vic nghin cu
dch t hc ca sn l gan ln trn phm v ton quc l cn thit.

4
T c th gip cng tc d phng bnh sn l gan ln cho cng
ng hiu qu.
Chng 2: I TNG V PHNG PHP NGHIN CU
2.1. i tng
2.1.1. Nghin cu dch t hc
Trn ngi: Nhng ngi dn (t 6 tui), khng phn bit dn
tc, gii tnh, ngh nghip sinh sng ti cc a im nghin cu
c la chn. Trn ng vt: Tru, b nui ti cc h c cc thnh
vin tham gia nghin cu. c bt ti cc cnh ng la, rung rau
nc, knh mng ti cc im nghin cu.
trng v SLGL trng thnh: Con sn trng thnh thu c
bnh nhn, v ng vt trong cc im nghin cu trong sut 2 nm.
Thc vt thu sinh. Cc loi rau n sng trng ti im nghin
cu v c bn ti cc ch trong vng.
Bng 3.1.c im chung ca qun th nghin cu
TT
1.

c im

Tnh K

Chung

Tui trung bnh + 28,4 + 16,7 37,0 + 19,5 (5- 33,3 + 18,9
sd (min-max)

2.

Ngha Sn

T l (N/nam)

(5-90)

85)

(5- 90)

1,78

1,43

1,57

(316/178)

(391/273)

(707/451)

100% Hre

100% Kinh

3.

Dn tc

4.

S h gia nh

227

419

646

5.

S tham gia nc

494

664

1.158

6.

S ngi/01 h

2,2

1,6

1,8

7.

Dn s

987

9.938

10.925

8.

Tham gia/1x

50,0%

6,0%

10,0%

5
Tng s c 1.158 ngi tham gia khm v xt nghim t ln u
nm 2009. Chim 10,0% tng dn s 2 x.
2.1.2 Nghin cu hiu qu iu tr SLGL bng TCZ
i tng l ngi nhim SLGL la chn t nhm nghin cu
dch t, t cc tiu chun sau: Xt nghim ELISA dng tnh v
hoc xt nghim phn c trng SLGL. Khng mc cc bnh cp tnh
Tiu chun loi mu: Khng cc tiu chun trn, ph n c
thai hoc ang cho con b, mn cm vi triclabendazole
2.2 a im nghin cu
Chn 2 x Ngha Sn huyn T Ngha, v x Tnh K huyn Sn
Tnh. Hai x ny c chn ngu nhin t 5 huyn c bnh nhn
SLGL theo bo co ca Vin St rt-KST-CT.T nm 2006-2007.
2.3 Thi gian nghin cu: T 12/2008 12/2011
2.4 Phng php nghin cu
2.4.1 Thit k nghin cu
Theo tin cu m t ct ngang: nghin cu hiu qu iu tr
triclabendazole ti cng ng.
- iu tra ngang: Tin hnh 2 ln: trc can thip v sau iu
tr 1 nm (phng vn b cu hi, quan st, khm lm sng, xt
nghim phn, huyt thanh, xt nghim c, rau).
- iu tra theo b cu hi: Kin thc, thi , hnh vi v cc
yu t nguy c (phng vn trc tip v quan st). Tin hnh 2 ln
cng vi iu tra ch s hin mc (iu tra ngang); Trc nghin
cu v sau iu tr 1 nm.

6
- Can thip cng ng khng i chng: iu tr c hiu v
nh gi hiu lc phc . iu tr tt c cc trng hp dng tnh
theo cc tiu chn chn on xc nh. Phc iu tr la chn:
TCZ 10mg/kg liu duy nht.
2.4.2 Ni dung nghin cu
- Nghin cu v c im dch t hc:
Xc nh t l v cng nhim SLGL ngi ti hai x
Tnh K v x Ngha Sn; Xc nh loi c truyn bnh SLGL ti
hai x Tnh K v x Ngha Sn; Xc nh t l nhim cercaria
SLGL c truyn bnh theo 2 ma cui ma kh (thng 5-7) v
cui ma ma (thng 12-1); Xc nh t l nhim SLGL tru b
ti im nghin cu; nh loi loi sn l gan ln (con trng thnh
v trng sn thu c ngi (nu c) v tru b; Phn tch vai tr
ca tp qun n rau sng trong ly nhim SLGL.
- Nghin cu hiu qu iu tr TCZ ti cng ng:
Xc nh t l sch trng sn sau iu tr c hiu bng
triclabendazole. Theo di bin i hiu gi khng th trc, sau
iu tr 3, 6 v 12 thng. Tc dng ph ca thuc sau iu tr.
2.5 Cc k thut c s dng trong nghin cu
- Phng php xt nghim phn lng cn. Phng php xt nghim
phn Kato-Katz do WHO (1996).
- p dng k thut Ether-Formalin ci tin tng kh nng pht
hin trng SLGL. Nhng trng hp Kato-Katz dng tnh trng
trong phn hoc dng tnh ELISA s c ly phn xt nghim
theo lng cn v Ether-Formalin.
- K thut ELISA pht hin khng th khng Fasciola gigantica
trong huyt thanh ngi; m cng thc bch cu i toan trong tiu
bn git n; Xt nghim nc ra rau tm u trng SLGL v k
thut s dng kinh hin vi, knh lp soi ti mt di l rau; K

7
thut lm tiu bn c nh mu SLGL trng thnh; K thut nh
loi hnh th con sn trng thnh v trng; nh loi bng k thut
sinh hc phn t PCR v PCR- RFLP.
- K thut lm tiu bn c v p ty c soi trn knh lp: c
Lymnea thu c t thc a c bo qun vn chuyn v phng
xt nghim.
- K thut iu tra phng vn: Kin thc Thi Thc hnh
phng chng bnh SLGL theo b cu hi son sn (ph lc 07).
2.6 Cc bin s/ch s/nghin cu: c thu thp v lp bng s
liu cho mi k thut.
2.7 Sai s v cch khc phc
-T l ngi c trng trong phn t v s lng trng trong phn
cng t, vic pht hin c th sai st v vy nghin cu s dng s
tham gia cc k thut vin giu kinh nghim.
- i tng phng vn c nhiu trnh khc nhau, c nhiu ngi
s khng hiu v khng mun tr li. Trc khi tin hnh tp hun
v phng vn th.
2.8 X l v phn tch s liu
Cc s liu thu thp c trong nghin cu, c x l theo
phng php thng k Y, Sinh hc v s dng phn mm Stata 12.0.
Xc nh t l nhim SLGL, t l yu t nguy c c lin quan
v khng c lin quan n nhim SLGL, t l sch, gim trng.
2.9 o c nghin cu: Tun th nghim ngt cc qui nh trong
nghin cu Y, Sinh hc.
ti c thng qua Hi ng Y c v Hi ng Khoa
hc ca Vin St rt K sinh trng - Cn trng trung ng

8
Chng 3: KT QU NGHIN CU
3.1 c im dch t ca sn l gan ln ti im nghin cu
3.1.1. Tnh hnh nhim sn l gan ln trn ngi
3.1.1.1.T l nhim sn l gan ln trn ngi
Bng 3.1. T l nhim sn l gan ln ngi qua iu tra ct ngang
TT

Phng php

Tnh K
N=664

Ngha Sn
N=494

Chung
N=1.158

S
(+)

TL
(%)

S
(+)

TL
(%)

S
(+)

TL
(%)

0,45

0,20

0,35

ELISA

67

10,10

51

10,32

118

10,20

C 3 phng php

68

10,24

52

10,52

120

10,36

1
2

XN phn (KK
v EF)

Gi tr p

< 0,001

< 0,001

< 0,001

Nhn xt: T l nhim sn l gan ln trong phn 0,35%. T l nhim

bng ELISA l 10,36%. S khc bit gia ny c ngha thng k
vi p < 0,001. Trong 4 trng hp dng tnh trng sn l gan ln
c 2 tr nam 9 tui v 10 tui, mt trng hp n 32 tui v nam 61
tui. Cc trng hp nhim nh (<50 EPG).

9
Bng 3.2. Kt qu xt nghim ELISA v xt nghim phn
Xt nghim

S dng tnh

T l (%)

ELISA(+) v Phn(-)

116

96,6

ELISA(-) v Phn(+)

1,7

ELISA(+) v Phn(+)

1,7

120

100

Tng

Nhn xt: Trong s 120 bnh nhn SLGL pht hin c, 96,6% c
kt qu ELISA dng tnh n thun, 1,7% c xt nghim phn
dng tnh n thun v 1,7% va c kt qu xt nghim phn v
ELISA dng tnh.
3.1.1.2. T l bch cu i toan
Bng 3.4. T l bch cu i toan trn nhng ngi nhim SLGL.
Cc ch s

Tinh K

Ngha Sn

Chung

T l BCAT t 8% tr ln

47/70,1%

51/100%

98/83,1%

T l BCAT trung bnh

9,0 + 7,1

13,1 + 5,9

13,1 + 5,9

Gi tr nh nht

Gi tr ln nht

44

44

44

S nhim SLGL

67

51

118

Khong tin cy, vi CI 95%

7,3-10,7

11,4-14,7

9,5-12,0

Nhn xt: T l bch cu i toan l 13,1 + 5,9(%).

10
3.1.1.3. Nhim sn l gan ln theo gii
Bng 3.5. Phn b nhim sn l gan ln theo gii
Tnh K

Ngha Sn

Chung

S
XN
391

S
(+)
49

TL S S
(%) XN (+)
12,5 316 40

TL
(%)
12,7

S
XN
707

S TL
(+) (%)
89 12,6

Nam

273

19

7,0

178 12

6,7

451

31

Tng

664

68

10,2 494 52

10,5

Gii

Gi tr p

< 0,05

< 0,05

6,9

1.158 120 10,4

< 0,05

Nhn xt: T l nhim sn l gan chung l 10,4%, trong n

nhim 12,6% v nam nhim 6,9%. S khc bit ny c ngha
thng k vi CI 95%, 2 = 10,1043 v p < 0,01. Tnh hnh nhim
theo gii tng t ti c hai x.
3.1.1.4. Nhim sn l gan ln theo dn tc
Bng 3.6. Phn b nhim sn l gan ln theo dn tc
Dn tc

S xt nghim

S (+)

T l (%)

Kinh

664

68

10,1

Hre

494

52

10,3

Tng

1.158

120

10,4

Gi tr p

>0,05

Nhn xt: Ti hai x, Ngha Sn l x 100% ngi dn tc Hre v

Tnh K l x 100% ngi Kinh sinh sng. T l nhim sn l gan
ln ngi dn tc Hre l 10,3% v ngi Kinh l 10,1%. S khc
bit khng c ngha thng k vi p<0,05.

11
3.1.1.4. Nhim sn l gan ln theo tui
Bng 3.5. Tui trung bnh ca ngi nhim sn gan ln
Gii

S (+)

T l (%)

Tui TB+SD

Min-max

Nam

31

25,8

32,38+19,68

6-74

89

74,2

38,12+17,05

7-80

Cng

120

100

36,76+17,82

6-80

Nhn xt: Tui trung bnh ca ngi nhim sn l gan l 36,76 +

17,82. Tui thp nht l 6 tui v cao nht l 80 tui. Tui trung
bnh ca nam gii (32,38 + 19,68) nhim bnh thp hn n gii
(38,12 + 17,05). S khc bit c ngha thng k vi t test mt pha
cho hai phng sai ng nht t = 3,61, p<0,01.
Bng 3.6. T l nhim sn l gan ln theo nhm tui trong cng ng
La tui

S XN

S (+)

T l (%)

Gi tr p

T 6-14 tui (a)

253

21

1,8

ab<0,05

T 15-59 tui (b)

788

84

7,3

bc<0,05

T 60 tui tr ln (c)

117

15

1,3

ac>0,05

1.158

120

10,4

Tng

Nhn xt: T l nhim sn l gan ln nhm tui t 15 n 59 tui

cao nht l 7,3%. Nhm t 6-14 tui v nhm trn 60 tui nhim sn
l gan ln thp hn l 1,8% v 1,3%. S khc bit gia ny c
ngha thng k vi tin cy 95% v gi tr pab v pbc<0,05.
3.1.1.5. T l nhim sn l gan ln theo yu t gia nh
Kt qu iu tra ct ngang cho thy trong s 120 ngi nhim
sn l gan ln (theo ELISA v theo XN phn), sng ti 109 h gia
nh (x Ngha Sn 46 h v Tnh K 63 h gia nh). Tng s c
10 gia nh c t 2 n 3 ngi cng mc bnh, chim t l 9,2%.

12
3.1.1.9. T l nhim sn l gan ln theo ngh nghip
Nng dn nhim cao nht vi t l 29,2%. Thp nht l cn b v b
i vi t l 0,8%.
3.1.2. Mi lin quan gia yu t nguy c v nhim sn l gan ln
3.1.2.1. Nui tru b v nhim sn l gan
Bng 3.10. T l h gia nh nui tru b c ngi nhim SLGL
Gia nh nui tru b

Tnh trng nhim SLGL

S XN

S (+)

TL (%)

C nui

152

43

28,3

Khng nui

250

77

30,8

Cng

402

120

29,9

Gi tr p

0,594

Nhn xt: T l nhim SLGL do gia nh c nui tru b v khng

nui tru b khc nhau khng c ngha thng k vi p(x>
2)=0,594 > 0,05 v OR=0,88.
3.1.2.2. Mi lin quan gia n rau sng v nhim sn l gan
Bng 3.12. Mi lin quan thi quen n rau sng v nhim sn l gan
Thi quen n rau sng

Nhim SLGL

Tng

Nhim

Khng

53

121

174

Khng

67

161

228

Tng

120

282

402

Gi tr p

0,815

Nhn xt: Ngi nhim SLGL c 13,2% c thi quen n rau sng v
16,7% khng c thi quen n rau sng. Khc bit ny khng c
ngha thng k vi p > 0,05.

13
3.1.2.3. Mi lin quan gia tnh hnh nhim v yu t n tht tru b
Bng 3.13.Thi quen n tht v gan tru b cha nu chn ngi
nhim sn l gan
Thi quen tht v gan tru b cha chn

C
Khng
Tng

Nhim SLGL
Gi
Tng
tr p
Nhim Khng
54
121
175
66
161
227 0,699
120
282
402

Nhn xt: T l ngi nhim sn l gan c thi quen n gan v tht

tru b cha nu chn v khng n l 45% v 55%. Khc bit ny
khng c ngha thng k vi kim nh p (X> 2) = 0,699 > 0,05
v OR = 1,09.
3.1.2.4. Hiu bit v phng chng bnh sn l gan
iu tra ln u ch c hiu bit v bnh SLGL ca ngi dn thp
(34,1%). Sau mt nm, t l ny tng hn (65,3%). S khc bit
v cc t l ny c ngha thng k vi p < 0,05.
3.1.3. Tnh hnh nhim sn l gan ln tru b
3.1.3.1. Tnh hnh nhim sn l gan tru b qua xt nghim phn
Bng 3.16. T l tru b nhim sn l gan im nghin cu
X

S XN

S (+)

T l (%)

Tnh K
53
31
58,9
Ngha Sn
64
41
64,1
Cng
117
72
61,5
Nhn xt: Tru b nhim SLGL ti cng ng l 61,5%. X Tnh
K tru b nhim SLGL t l 58,9% v x Ngha Sn t l 64,1%.
S khc bit v cc t l ny c ngha thng k vi gi tr p>0,05.
3.1.3.2. Nhim sn l gan ln tru b ti l m
Bng 3.18. Kt qu khm m khng ton din gan tru b ti l m

14
Ch s
S tru b khm gan mt (con)
S con nhim SLGL (con)
T l tru b nhim (%)
S con sn l gan ln thu c
Tui ca tru b (nm)
S con sn TB + SD
(Min-Max)

Tnh K

Ngha Sn

Chung

47
34
72,3
245
2,5 - 6
13,1 + 15,3
(2-81)

32
24
75
138
1,5 - 3,5
11,0 + 7,6
(2-24)

79
58
73,4
383
1,5-6
(2-81)

Nhn xt: Ti x Ngha Sn khm m khng ton din 32 b gan v

ti mt ti l m gn nht. Tng s sn l gan thu c l 138 con.
Tui tru b c gan nhim sn t 1,5 n 3,5 nm tui. Mi con thu
c trung bnh l 11,0 + 7,6 (dao ng t 2 n 24) con sn trng
thnh trong mt bung gan.
Ti x Sn Tnh khm m khng ton din 47 b gan v ti mt ti
cc l m x Tnh K. Tng s sn l gan thu c l 245 con. Tui
tru b c gan nhim sn t 2,5 n 6 nm tui. Mi bung gan thu
c trung bnh l 13,1 + 15,3 (dao ng t 2 - 81) con sn trng
thnh trong mt bung gan.
Tng s c 2 x khm 79 b gan v ti mt c 58 b c sn, chim
t l 73,4%.
3.1.4.Tnh hnh nhim u trng sn l gan ln cc loi rau
Nhn xt: Tng s 120 mu rau thu mua ti im nghin cu, cha
tm thy nang u trng sn l gan ln trong cc mu rau ny.
3.1.5. Kt qu nh loi c v t l nhim cercaria SLGL
Hu ht qun th c ti im nghin cu c c im l ming v loe
rng hnh tai, chp c rt nh so vi vng xon cui, cn s rt t c
c im l ming v hnh bu dc, chp to so vi vng xon cui.

15
Bng 3.20. Kt qu o kch thc c Lymnea.
Ch s
Cao (AH)
Rng (W)
Cao ming(AH)
Rng ming(AW)
Thp c(AH-AW)
T s(AH/SH)

Tng

TB

527
527
527
527
527
527

SD

8,92
5,82
6,34
3,73
2,7
2,6

Min

1,77
1,15
1,67
0,99
0,76
0,94

5,6
3,6
3,5
2,0
0,6
1,1

Max
15,5
10,1
11,9
7
7,42
9

Nhn xt: Chiu cao thn c l 8,92 + 1,77 mm, chiu rng TB l
5,82 + 1,15 mm. Ming c c chiu cao l 6,34 + 1,67mm v rng
ming l 3,73 + 0,99mm. Thp c trung bnh l 2,67 + 0,76 mm v
t s AH/SH l 2,55 + 0,94 mm.
Bng 3.13 Kt qu cc loi cercaria SLGL trong c xt nghim
Loi cercaria
S cecaria
Gymnocephala
12

% c nhim
0,61

% cec.aria
85,7

Echinostomata

0,10

14,3

Tng cng

14

0,72

100

Nhn xt: Trong s 1.955 c xt nghim c 12 c nhim u trng

sn l gan ln (0,61%), dng redia v cecaria ca loi
Gymnocephala.
Bng 3.14. T l nhim u trng sn l gan ln trn c
Ni bt c
Ngha Sn(sui)
Tnh K
(rung la)
Cng

S c (+) u trng Fasciol(SL/TL%) Pearson

test 2, Pr
m tnh
Dng tnh Chung
1,943/99,39
640/100

12/0,61
0/0

1,955/100 2=10,882
640/100 Pr=0,001

2,583/99,54

12/0,46

2.595/100

16
Nhn xt: T l c nhim SLGL chung l 0,46%.
3.1.6. Kt qu nh loi sn l gan ln
- nh loi bng hnh thi hc trng sn l gan ln: Trng sau khi
pht hin c m, o v chp nh bng vt knh 10 knh hin vi
Nikon. Kch thc di trung bnh l 152,5 1,75 m, di nht l
180,0 m v ngn nht 100,0 m. Chiu rng trung bnh l 79,39
1,43 m. Rng nht l 110,0 m v nh nht l 50,0m. T l
di/rng cng c tnh ton i vi tng qu trng. Trung
bnh ch s ny l 1,95 0,22 (range 1,4 - 2,6). Trng Fasciolid
sp trong nghin cu ny c cc gi tr CV (SD/Mean) ca chiu di,
chiu rng v t s di/rng l 0,011; 0,018 v 0,114. Mt s hnh
nh trng sn l ln c chp khi xt nghim lng cn.
- Kt qu hnh th con sn l gan ln trng thnh: Trong s 93
con sn l gan ln o cc kch thc hnh thi hc cho cc kt qu
nh bng trn. Chiu di thn sn l 30,9 + 5,42 mm. Chiu rng
thn l 8,78 + 1,75 mm (2,8-11,6). Cc s o gic ming v gic
bng v chiu di v chiu rng l 1,41 + 0,16 x 1,49 + 0,21 (m)
v 0,92 + 0,18 x 0,67 + 0,13 (m). Bng cng thc tnh chu vi hnh
elip tnh chu vi gic ming v gic bng. Chi vi gic bng ln
hn gic ming 9,57 + 0,95 (7,04-11,47) m v 5,15 + 0,07 (3,616,81) m. Bng kim nh ghp cp (Pair T-test) xc nh s khc
bit c ngha thng k CI 95%, gi tr p <0,001. V s phn
nhnh tinh hon ca tt c 91 mu u cho thy tinh hon phn
nhnh hnh cnh cy. Ch c 63 mu o c kch thc ca
bung trng vi chiu di v chiu rng tng ng l 2,77 + 0,49
(m) v 3,5 + 0,54 (m).
- nh loi bng ch th gen PCR: Chng ti tin hnh phn
tch 37 mu vt sn trng thnh thu thp trn cc vt ch tru b

17
ti Qung Ngi v 4 mu trng sn i t phn ngi. C 5 mu
F. gigantica, 11 mu F. hepatica v 21 mu c 5 bng l 102bp,
171bp, 213bp, 343bp v 427bp tc l c tt c cc bng c trng
cho c F. gigantica v F. hepatica.
3.2 Hiu qu iu tr bng TCZ
3.2.1. Nhm tui ca ngi nhim sn l gan ln
Bng 3.15. Phn b nhm tui ca ngi nhim sn l gan ln
Nghi Sn
Tnh K
Chung
S
T l
S
T l
S
T l
Nhm tui
(+)
(%)
(+)
(%)
(+)
(%)
Ti 15 tui
14
25,9
7
10,6
21
17,5
T
16-35
tui
24
44,4
18
27,3
42
35,0
T
36-45
tui
5
9,3
16
24,2
21
17,5
T
46-55
tui
6
11,1
14
21,2
20
16,7
Trn 55 tui
5
9,3
11
16,7
16
13,3
Cng
54
100,0
66
100
120
100
Nhn xt: Nhm tui t 16 n 35 tui nhim sn l gan ln cao nht,
35%. tp theo l nhm tr t 6 n 15 tui, nhm t 36-45 tui v t 4655 tui, t l tng ng l 17,5%, 17,5% v 16,7%.
Bng 3.16. Cc triu chng lm sng gim sau 3, 6 v 12 thng iu tr
Triu chng LS
S BN theo di
au bng (%)
Bunnn,chn n(%)
Tcngc,kh th(%)
Mt mi (%)
Ri loi tiu ho(%)
St-n lnh (%)

D0
54
77,8
40,7
44,4
25,9
35,2
53,7

Ngha Sn
D3 D6
52
50
36,5 38,0
1,9 2,0
1,9 0,0
1,9 2,0
3,8 2,0
3,8 0,0

D12
48
2,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0

D0
66
62,1
37,9
36,4
25,8
37,9
15,2

Tnh K
D3 D6
56 51
35,7 39,2
14,3 11,8
8,9 5,9
7,1 5,9
3,6 3,9
3,6 2,0

D12
49
2,1
0,0
0,0
0,0
4,2
2,1

D ng (%)
Gan to (%)
St cn (%)

22,2 3,8
3,7 1,9
3,7 0,0

18
0,0
0,0
0,0

0,0
0,0
0,0

21,2 8,9
7,6 5,4
9,1 1,8

3,9
2,0
0,0

2,1
0,0
0,0

Nhn xt: Sau iu tr c hiu 3 thng cc triu chng lm sng

bnh nhn ti 2 x u gim r rt.
3.2.2. T l sch trng trc v sau iu tr
Bng 3.17 .T l sch trng trc v sau iu tr 3 thng
Trc iu tr
Sau iu tr
Tnh trng
S (+)
EPG
S (+)
EPG
nhim
4
23,5
0
0
Nhn xt: Trc iu tr c 4 trng hp c trng trong phn sau
iu tr 3 thng khng cn trng hp no. T l gim trng SLGL
l 100%.
3.2.3. Bch cu i toan trc v sau iu tr
Bng 3.33. Bch cu i toan thay i sau iu tr
Bch cu i
toan

Cao trn 8%

S theo
di

Mean

SD

Trc iu tr

120

11,0

6,78

sau 3 thng

108

4,2

4,63

sau 6 thng

101

3,56

sau 12 thng

97

3,19

Min Max

S
(+)

T l
(%)

44

116

96,7

45

5,0

4,02

40

2,5

5,4

50

2,1

Nhn xt: Theo di cc ca bnh ch s bch cu i toan cao t 8%

tr ln c t l 96,7% cc ca bnh. T l trung bnh l 11,02 + 6,78
(1-44)%. Sau 3 thng iu tr thuc c hiu ch cn 6 (5,0%) ngi
bch cu i toan cn cao trn 8%. Sau 6 thng cn 3 (2,5%) ngi
v sau 12 thng cn 2 ngi (2,1%). Mt trong 2 ngi ny t l
BCAT con rt cao n 50% v mt ngi 13%

19
3.2.4. Din bin cn lm sng ca ngi nhim SLGL
Bng 3.34. Triu chng cn lm sng trc v sau iu tr
Cc du hiu

iu
tr

Sau T Sau T Sau T Theo di

3 thng 6 thng 12 thng 3 t

S tham gia

120

108

101

97

72

BCAT cao

116

-T l %

96,7

5,0

2,5

2,1

1,7

*<0,05

**<0,05 ***<0,05 ****<0,05

Gi tr p
Ab-ELISA

116

37

28

12

- T l %

96,7

34,3

27,7

12,4

12,5

Gi tr p

*<0,05

**<0,05 ***<0,05 ****<0,05

Phn c trng 4
sn

- T l %

3,3

Nhn xt: Sau 3 thng iu tr cc xt nghim cn lm sng gim ng

k. T l bch cu i toan, t l dng tnh huyt thanh chn on AbELISA, xt nghim phn tm trng sn l gan ln trc iu tr, sau 3
thng, 6 thng v 12 thng tng ng l 96,7%, 5,0%, 2,5% v 2,1%;
96,7%, 34,7%, 27,7% v 12,4%; 3,3%, 0%, 0% v 0%.

20
3.2.5. Theo di din bin ca khng th khng sn gan ln trn
cc trng hp theo di iu tr

Hnh 3.19. Nng khng th khng SLGL gim sau iu tr c

hiu 3 thng, 6 thng v 12 thng
Nhn xt: Nng khng th trong mu ca ngi nhim sn l gan
ln gim nhanh sau 3 thng iu tr sau gim chm dn sau 3
thng tip theo v tr v di 1 sau 12 thng. Biu trn cho thy
ngi x Tnh K nhim sn l gan ln vi nng ng khng th
trong mu cao hn ngi dn x Ngha Sn. Tuy nhin c 2 x sau
12 thng iu tr cc ca bnh u c xu hng gim dn v m tnh

21
3.2.6.Tc dng ph ca thuc triclabendazole
Bng 3.35. Bng theo di cc tc dng ph sau iu tr
TT Cc triu chng

Tnh K
n=62
S T l
(+) (%)
1
1,6

Ngha Sn
n =54
S T l
(+) (%)
1
1,9

Chung
n= 116
S
T l
(+)
(%)
2
1,7

au bng qun cn

au thng v

8,1

3,7

6,0

Tc ngc, kh th

3,2

0,0

1,7

D ng, mn nga

1,6

0,0

0,9

Ri lon tiu ho

0,0

0,0

0,0

Nhc u, chng

14,5

11,1

15

12,9

12

19,4

9,3

17

14,7

mt.
Tng s ngi

Nhn xt: Vi liu 10mg/kg cn nng thuc c dng iu tr

cho ngi c chn on sn l gan ln ti cng ng 2 x. Tng
s c 116 ngi tham gia t iu tr, trong c 62 ngi x Tnh
K v 54 ngi x Ngha Sn. Cc triu chng khng mong mun
sy ra thp. C mt s nhc u-chng mt (12,9%), au thng v
(6,0%), au bng qun cn v tc ngc-kh th (1,7%), d ng-mn
nga (0,9%), ri loi tiu ha (0%). Tuy nhin, cc triu chng ny
khng cn iu tr g cng t khi trong vng 24 gi.

22
KT LUN
4.1. Mt s c im dch t hc sn l gan ln ti Qung Ngi
- T l nhim sn l gan ln bng xt nghim phn l 0,4% v bng
Ab-ELISA l 10,2%. Nhm tui lao ng t 16-55 tui chim cao
nht l 69,2%, nhm t 6-15 tui nhim t 0,9%- 17,5%. N gii
nhim sn l gan cao gp hai ln nam. C 10 gia nh (9,2%) c t
2- 3 ngi cng mc. Trong cc ngh, nng dn chim t l nhim
cao nht vi 29,2%. Trong nghin cu ny chng ti cha tm thy
c mi lin quan gi n rau sng v thi quen n tht ti sng (bao
gm c n gan tru b) vi tnh trng nhim sn l gan. Nhn thc
v phng chng bnh sn l gan ca ngi dn cha cao (34,1%).
- T l nhim sn l gan ln tru b bng xt nghim phn l 61,5%
v ti l m l 73,4%. Tui tru b nhim sn l t 1,5 n 6 nm
tui. Tru b nhim SLGL thp (t 2-81 con sn trong mt bung
gan).
- Vt ch trung gian truyn bnh SLGL ti im nghin cu l c
L.swinhoei (92%) v c L.viridis (8%). c L.swinhoei nhim u
trng sn l gan ln 0,61%.
- V hnh th trng SLGL (phn ngi) v con sn SLGL trng
thnh thu c ti im nghin cu c hnh th v kch thc ging
F. gigantica. Bng PCR v PCR-PLRF xc nh c loi ging
F.gigantica, ging F.hepatica v mang c 2 gen ging F.gigantica
v F.hepatica.

23
4.2. Hiu qu iu tr triclabendazle ti cng ng
- Cc triu chng lm sng ca ngi bnh SLGL gim dn sau 3
thng, 6 thng v ht sau 12 thng iu tr c hiu liu 10mg/kg.
au bng gim t 69,2% xung 2,1%. Cm gic bun nn, nn v
chn n, tc ngc, kh th, mt mi, v m hi, ri loi tiu ha
gim t 40,0%-36,7% xung 0%. Triu chng st v d ng 32,5%21,7% xung 1%. Gan to v st cn gim t 6% v bnh thng sau
12 thng.
- T l sch trng trong phn t 100% sau 3 thng iu tr. Khng
th khng SLGL gim nhanh sau 3 thng iu tr sau gim chm
dn. C trng hp khng th tn lu sau n 1 nm sau iu tr.
- Tc dng khng mong mun ca thuc t v khng gy bt thng
g cho ngi bnh.
4.3. Hn ch ca nghin cu
Trong phm vi ca ti vn cn khng trnh khi nhng hn
ch nht nh. c bit, k thut ELISA chn on SLGL ti Vit
Nam hin nay vn cha c mt b sinh phm no c xc nh l
chun. Trong khi ch yu da vo kt qu ny nh hng chn
on. Vi k thut sinh hc phn t xc nh chnh xc loi SLGL
cn phi c gii trnh t gen sau k thut PCR v PCR-RFLP.

24
KIN NGH
1. Cn c nhng nghin cu su hn na v mm bnh v cc vt
ch sn l gan ln. Nghin cu v s bin i kh hu c nh
hng n vt ch trung gian v nguy c ly nhim bnh trong
mi trng v trong cng ng.
2. p dng rng ri phc iu tr liu 10mg/kg liu duy nht
trong cng ng ni c cc c im dch t lu hnh bnh sn l
gan ln trn ngi. C nn nghin cu th nghim iu tr ton
dn ti cc vng nguy c ca bnh hoc c t l nhim SLGL
ngi cao.