Vrz osnova na ~len 55 stav 1 od Zakonot za organizacija i rabota na organite na dr`avnata uprava (,,Slu`ben vesnik na Republika Makedonija br.

58/00, 44/02, 82/08, 167/10 i 51/11) i ~len 25 stav 2 od Zakonot za osnovno obrazovanie (,,Slu`ben vesnik na Republika Makedonija br. 103/08, 33/10, 116/10, 156/10, 18/11, 51/11, 6/12, 100/12 i 24/13) ministerot za obrazovanie i nauka ja utvrdi nastavnata programa po predmetot hemija za VIII oddelenie na osumgodi{noto osnovno obrazovanie, odnosno IX oddelenie na devetgodi{noto osnovno obrazovanie.

NASTAVNA PROGRAMA

MINISTERSTVO ZA OBRAZOVANIE I NAUKA BIRO ZA RAZVOJ NA OBRAZOVANIETO

HEMIJA

Skopje, juni 2013 godina

OSNOVNO OBRAZOVANIE

ZABELE[KA: Soglasno dinamikata za voveduvawe na devetgodi{noto osnovno vospitanie i obrazovanie, nastavnata programa za u~enicite vo VIII oddelenie na osumgodi{noto osnovno u~ili{te od u~ebnata 2014/15 godina e ekvivalentna na nastavnata programa za IX oddelenie na devetgodi{noto osnovno u~ili{te. hemija 2 , 72 . hemija . 1. CELI NA NASTAVATA PO HEMIJA VO IX ODDELENIE U~enikot/u~eni~kata: - da go razbira zna~eweto na osnovnite hemiski poimi vo nastavnata programa; - da stekne osnovni poznavawa od hemisko smetawe i oksidaciono-redukcioni procesi; - da stekne znaewa za op{tite svojstva na metalite i nemetalite i nekoi nivni pova`ni pretstavnici; - da primenuva stru~na terminologija; - da prepoznava vid na organsko soedinenie od dadena formula ili ime; - da gi poznava osnovnite karakteristiki i svojstva na organskite soedinenija (jaglevodorodite, kislorodnite organski soedinenija i biosoedinenijata);

- da vospostavuva soodnos pome|u sostavot, strukturata, svojstvata i upotrebata na organskite soedinenija; - da izveduva ednostavni obidi i da napi{e ravenki na reakcijata (tamu kade {to e mo`no); - da steknuva osobini na to~nost, pedantnost i ekonomi~nost; - da go sogleda zna~eweto na organskite soedinenija kako stopanski surovini i soedinenija zna~ajni za `iviot svet; - da razviva ve{tini na evidentirawe, obrabotka, prezentirawe i objasnuvawe na podatocite; - da steknuva umeewa i da formira naviki za koristewe razli~ni izvori na informacii; - da izgotvuva plan za ednostavni eksperimenti i drugi istra`uva~ki aktivnosti; - da razviva ve{tini na komunikacija, rabota vo tim, sorabotka i tolerancija; - da razviva ve{tini i sposobnosti za inovativnost i pretpriemni{tvo.

2. KONKRETNI CELI Celi U~enikot/u~eni~kata: - da gi definira poimite oksidacija, kako proces vo koj u~estvuva kislorodot, i redukcija kako proces na odzemawe na kislorod od supstancite; - da interpretira proces na oksidacija i redukcija, na konkreten primer od aspekt na prenos na elektroni; - da razlikuva oksidacionen broj od valentnost; - da poznava osnovni pravila za oksidacioni broevi; - da presmetuva oksidacionen broj na elementi vo soedinenija sostaveni od dva ili tri elementi; - da pi{uva formuli na neorganski soedinenija so pomo{ na oksidacioni Tema 1: OKSIDACIJA I REDUKCIJA (6 ~asa) Sodr`ini Poimi 1. Oksidacija, redukcija i redoksproces Aktivnosti i metodi

Oksidacija Redukcija Oksidaciono-redukcioni procesi (redoks proces) Presmetuvawe na oksidacioni broevi vo dadena formula.

Oksidacionen broj 2. Oksidacionen broj i negovo opredeluvawe

Pi{uvawe na hemiski formuli i ~itawe imiwa na soedinenija so prethodno opredeluvawe na oksidacionen broj.

Oksidaciono sredstvo

Redukciono sredstvo

Opredeluvawe na oksidaciono i redukciono sredstvo vo hemiska reakcija.

broevi. - da opredeluva oksidaciono i redukciono sredstvo vo hemiska reakcija; - da naveduva primeri za procesi na oksidacija i na redukcija; - da povrzuva mesto na element vo naponskiot red so negoviot odnos kon kiselinite i solite od drugite metali.

3. Nekoi pova`ni oksidaciono-redukcioni (redoks) procesi

Naponski red na metalite

Ve`bi: - reakcii na metalite so kiselinite i solite od drugi metali; - voo~uvawe na mestoto na metalot vo naponskiot red i povrzuvawe so negoviot odnos kon kiselinite (otkrivawe na svojstvata, vnesuvawe na rezultatite vo tabela i izveduvawe na zaklu~oci).

Tema 2: HEMISKO SMETAWE (8 ~asa) Celi U~enikot/u~eni~kata: - da razlikuva fizi~ka veli~ina od edinica: - da poznava oznaki za koli~estvo supstanca, masa, relativna atomska i molekulska masa, molarna masa, broj na edinki i Avogadrov broj; - da izrazuva so formula vrska me|u : masa, molarna masa i koli~estvo Sodr`ini 1. Koli~estvo supstanca Poimi Fizi~ki veli~ini i edinici Koli~estvo supstanca Mol Avogadrov broj Aktivnosti i metodi Merewe na masa i evidentirawe na podatoci. Prepoznavawe oznaki za osnovnite veli~ini i nivnite edinici od SI. Ve`bi: Re{avawe na zada~i od: - koli~estvo supstanca; - udeli i odnosi.

2. Presmetuvawa od odnosi i udeli

supstanca; - da sfati deka soedinenijata imaat postojan hemiski sostav; deka pri hemiska reakcija vkupnata masa na reakcioniot sistem ne se menuva; - da re{ava ednostavni zada~i od koli~estvo supstanca, udeli, odnosi i hemiska ravenka. Celi U~enikot/u~eni~kata: - da go objasnuva preku primeri zna~eweto na poimite ruda, mineral, jalovina, metal, legura; - da gi naveduva oblicite vo koi se nao|aat metalite vo prirodata; - da go opredeluva mestoto na metalite vo Periodniot sistem na elementite; - da opi{uva osnovni svojstva na metalite; - da poznava osnovni postapki za dobivawe na

Molarna masa 3. Presmetuvawe vrz osnova na hemiska ravenka Udeli Odnosi Demonstrirawe na Zakonot na Lavoazie Ve`bi: - pi{uvawe i izramnuvawe na hemiski ravenki; - re{avawe na zada~i od hemiska ravenka.

Tema 3: METALI I NEMETALI (14 ~asa) Sodr`ini Poimi 1. Metali

Metal

- Op{ti svojstva na metalite

Ruda

Jalovina - Kalcium

Aktivnosti i metodi Identifikuvawe na mestoto na metalite vo Periodniot sistem na elementite. Nabquduvawe na primeroci od zbirka na rudi i primeroci od ~isti metali (`elezo, bakar, olovo, cink, aluminium i dr.). Sporeduvawe i voo~uvawe na sli~nosti i razliki na oddelni primeroci i vnesuvawe na podatocite vo tabela.

metali i postapki za za{tita na metalite od korozija; - da go sfati dobivaweto na legurite kako mo`nost za dobivawe na materijali so povisok kvalitet; - da go sogleda zna~eweto na procesot na reciklirawe od ekonomski i ekolo{ki aspekt; - da nabrojuva oblici vo koi se nao|aat kalciumot, aluminiumot i bakarot vo prirodata; - da gi opi{uva svojstvata na kalcium, aluminium i bakar; - da vospostavuva vrska pome|u svojstvata na metalot i negovite soedinenija i upotrebata i zna~eweto; - da go opredeluva mestoto na nemetalite vo Periodniot sistem; - da gi opi{uva svojstvata na kislorodot, vodorodot, jaglerodot i nivnite pova`ni soedinenija (vodorod voda i vodorod

Korozija - Aluminium

Reciklirawe

- Bakar

Legura

2. Nemetali

Nemetal

- Kislorod

Alotropski modifikacii

Ve`bi: otkrivawe na svojstvata na Ca, Al, Cu; Demonstrirawe na: sliki, tekstovi, videomaterijali, {emi, zbirki i dr. za: - dobivawe na aluminiumot i na bakarot; - reciklirawe na metalite. Sporeduvawe na tro{ocite za procesot na dobivawe na aluminiumski proizvodi od boksitna ruda so tro{ocite za dobivawe na aluminiumski proizvodi od recikliran aluminium, zemaj}i ja vo predvid cenata na pojdovnite materijali i proizvodstvenite i ostanatite tro{oci i presmetuvawe na profit. Istra`uvawa: - Soedinenijata na kalciumot kako ukras vo prirodata; - Legurite na aluminium i bakar i nivnata upotreba; - Metalite i nemetalite kako bioelementi.

peroksid; jaglerod jaglerod monoksid, jaglerod dioksid, jaglerodna kiselina, karbonati); - da nabrojuva alotropski modifikacii na kislorod i na jaglerod; - da sporeduva svojstva na: vodorod, kislorod i jaglerod; oddelni alotropski modifikacii; - da izveduva ednostavni obidi za dobivawe ili otkrivawe na svojstvata na navedenite supstanci; - da pretstavuva so hemiska ravenka ednostavni hemiski reakcii; - da iska`uva svoj stav vo odnos na zagaduvaweto i za{titata na `ivotnata sredina potkrepen so argumenti; - da vospostavuva vrska pome|u svojstvata na elementarnata supstanca ili nejzino soedinenie so nivnata primena, zna~ewe ili vlijanie na sredinata.

- Vodorod

- Jaglerod

Opredeluvawe na mestoto na nemetalite vo tablicata na periodniot Efekt na staklena gradina sistem na elementite. Modelirawe molekuli na vodorod i na kislorod. Demonstrirawe na: - dobivawe na kislorodot i otkrivawe na svojstvata; - dobivawe na vodorodot i otkrivawe na svojstvata; - kristalni re{etki na dijamant i na grafit. Istra`uvawe, prezentacija i diskusija: Globalnoto zatopluvawe, ozonskite dupki - zakana za `ivotot na Zemjata socijalna odgovornost na biznisot. (pr. Kriteriumi za dobivawe na nagrada za op{testvena odgovornost vo R. Makedonija) Sistematizirawe na temata preku popolnuvawe na hemiska mapa.

Katalizator

Tema 4: JAGLEVODORODI Celi U~enikot/u~eni~kata: - da go opredeluva mestoto na jaglerodot vo Periodniot sistem na elementite; - da go sfati osnovniot kvalitativen sostav na organskite soedinenija vrz osnova na eksperiment; - da naveduva primeri za organski soedinenija i supstanci od sekojdnevniot `ivot; - da razlikuva organsko od neorgansko soedinenie spored hemiskata formula ili imeto; - da pretstavuva razli~ni na~ini za povrzuvawe na jaglerodnite atomi vo organskite soedinenija so fomula ili model; - da nabrojuva kriteriumi za podelba na organskite soedinenija; - da prepoznava osnovni Sodr`ini 1. Organski soedinenija, sostav i klasifikacija

(16 ~asa) Poimi Aktivnosti i metodi Prika`uvawe i diskusija vo odnos na: napisi, zanimlivosti, film, grafi~ki prilozi i sl. od podra~jeto na organskata hemija. Demonstracioni eksperimenti za sostavot i svojstvata na organski supstanci. Modelirawe na molekuli na soedinenija so razli~ni na~ini na povrzuvawe na S- atomi so pomo{ na: - kompjuterska animacija; - atomski modeli; - razli~ni materijali. Prika`uvawe na tabeli i {emi so klasifikacii na organski soedinenija. Koristewe vizuelni pomagala (tabeli, {emi, grafikoni) za sogleduvawe na zakonitosti vo sostav i svojstva na jaglevodorodite.

Organska hemija Organski soedinenija Molekulska formula Racionalna formula Strukturna formula Acikli~no soedinenie Cikli~no soedinenie Funkcionalni grupi

Jaglevodorodi

10

funkcionalni grupi (hidroksilna, aldehidna, keto, karboksilna i amino); - da prepoznava jaglevodorodi kako klasa na soedinenija spored sostav; homologni i izomerni soedinenija; - da gi iska`uva imiwata na prvite deset ~lena od homolognata niza na alkanite; - da pretstavuva izomerni soedinenija (ni`i alkani) so strukturna formula pri dadena molekulska formula; -da prepoznava ~lenovi od homologna niza na alkeni i alkini spored hemiska formula i ime; - da sostavuva formula na jaglevodorod ako e daden brojot na jaglerodnite atomi; - da razlikuva alkan, alken i alkin spored formula i ime; - da gi primenuva osnovnite pravila na

2. Alkani (zasiteni jaglevodorodi)

Alkani (zasiteni jaglevodorodi) Izomerija Izomerni soedinenija (izomeri) Homologija Homologna niza Radikali

Supstitucija

Nezasiteni jaglevodorodi Alkeni

Alkini

Ve`bi: - pi{uvawe na strukturni, racionalni i molekulski formuli na alkani dokolku e daden brojot na jaglerodnite atomi (so primena na kompjuterska aplikacija); - nomenklatura na alkani. Demonstracionen obidi: dobivawe na metan i otkrivawe na svojstvata. Diskusija za primena na alkanite vrz osnova na grafi~ki prikaz ili videoprezentacija. Prika`uvawe i diskusija po tabela so homologna niza na alkeni i alkini (ime formula i fizi~ki svojstva). Demonstrirawe na struktura na nezasiteni jaglevodorodite (grafika, modeli, kompjuterski animacii). Demonstracionen obid: dobivawe i otkrivawe na svojstvata na eten i etin.

11

nomenklatura po IUPAC za jaglevodorodite; - da razlikuva reakcii na adicija, supstitucija, gorewe i polimerizacija spored napi{anite ravenki; - da razlikuva monomer od polimer; - da pretstavuva so hemiska ravenka reakcii na supstitucija, adicija, polimerizacija i gorewe; - da sporeduva svojstva na zasiteni i nezasiteni jaglevodorodi; - da sogleda vrska me|u: hemiskiot sostav, strukturata i svojstva i upotrebata na jaglevodorodite; - da naveduva primeri za plasti~ni masi i sinteti~ki vlakna; - da razviva sposobnosti i ve{tini za inovativnost i pretpriemni{tvo; - da ima higieno-vospitni naviki za za~uvuvawe na okolinata od zagaduvawe so plasti~ni otpadoci.

3. Alkeni i alkini (Nezasiteni jaglevodorodi)

Adicija Hidrogenirawe

Halogenirawe

Popolnuvawe na Venov dijagram: alkeni i alkini. Razgleduvawe na tabeli so pregled na pozna~ajni plasti~ni masi i sintetski vlakna i diskusija po niv. Izrabotka na: zbirki na plasti~ni masi i sintetski vlakna. Analiza na slu~aj (case study) na uspe{ni pretpriema~i hemi~ari, voveduvawe na novi tehnologii i ra|awe na novi industrii (pr. Otkrivawe na teflonot i biznisot so proizvodstvoto na plasti~ni masi.) Sistematizirawe na temata jaglevodorodi so primena na tehnika Hemiska mapa. Izrabotka na proekti i organizirawe diskusii za temi od podra~jeto.

Polimerizacija (monomer i polimer) Plasti~ni masi Sinteti~ki vlakna

12

Tema 5: KISLORODNI ORGANSKI SOEDINENIJA (10 ~asa) Celi Sodr`ini Poimi Aktivnosti i metodi U~enikot/u~eni~kata: Koristewe na vizuelni Alkoholi pomagala (tabela, grafik, 1. Alkoholi - da go objasnuva videoanimacija, zna~eweto na navedenite Monohidroksilni kompjuterska aplikacija poimi; alkoholi i dr.) za objasnuvawe na - da prepoznava alkohol strukturata i svojstvata kako tip na soedinenie na monohidroksilnite ako e dadena hemiskata Polihidroksilni alkoholi. formula ili imeto po alkoholi IUPAC; Dobivawe na etanol i - da primenuva otkrivawe na svojstvata. Apsoluten alkohol nomenklatura po IUPAC na ednostavni primeri; Ve`bi: nomenklatura na - da opi{uva osnovni alkoholi i pi{uvawe na Denaturiran alkohol fizi~ki i hemiski formuli na alkoholi. svojstva na alkoholite; - da pretstavuva so Diskusija: etanolot, hemiska ravenka glikolot i glicerolot Fermentacija karakteristi~ni hemiski vo sekojdnevniot `ivot. reakcii na alkoholite (gorewe, so metalite i so Prika`uvawe film, Alkoholizam kiselinite); ~itawe napis, pi{uvawe - da opi{uva zna~ewe i na esej i sl. za ilegalna primena na pova`nite destilacija na alkohol, alkoholi (metanol, truewa so alkohol i etanol, glikol, glicerol); alkoholizam kako bolest - da poznava posledici od na zavisnost i zgolemeno konsumirawe iska`uvawe na stavovi. na alkoholni pijalaci;

13

- da nabrojuva primeri za kiselini vo sostav na rastitelni i `ivotinski organizmi; - da prepoznava karboksilni kiselini kako tip na soedinenie ako e dadena formulata; karbiksilnata grupa vo prisustvo na drugi funkcionalni grupi; - da objasnuva hemiski svojstva na organskite kiselini preku primeri so ocetna kiselina; - da pretstavuva so hemiska ravenka: reakcii za dobivawe, reakcii so bazi (neutralizacija), so metali i so alkoholi; - da opi{uva so svoi zborovi zna~ewe i primena na organski kiselini; - da razlikuva soedninenija alkohol i karboksilna kiselina spored funkcionalna grupa i ime po IUPAC.

2. Karboksilni kiselini

Karboksilni (organski) kiselini

Karboksilna grupa

Prika`uvawe na: - homologna niza na monokarboksilni kiselini, ~itawe i sporeduvawe na podatoci i izvlekuvawe zaklu~oci; - hemiski formuli od razli~ni vidovi na kiselini. Rabota vo grupi: Doka`uvawe prisustvo na kiselini vo sostav na produkti (ocet, limon, grozje, portokal). Doma{na zada~a: dobivawe na ocet so skiseluvawe na vino.

Esteri

Esterifikacija

Demonstracionen obid: dobivawe na esteri od ni`i alkoholi i ocetna kiselina, nabquduvawe i opi{uvawe na svojstvata. Sistematizirawe na temata preku popolnuvawe na hemiska mapa.

14

Tema 6: BIOSOEDINENIJA (14 ~asa) Celi U~enikot/u~eni~kata: - da prepoznava osnovni grupi na jaglehidrati ako e dadena op{tata formula; - da definira poimi i da nabrojuva kriteriumi za podelba na jaglehidrati; - da sporeduva i opi{uva svojstva na fruktoza i glukoza; - da go objasnuva poimot hidroliza preku primer na saharoza; - da doka`uva prisustvo na skrob vo prehranbeni artikli (bra{no, leb, kompir i dr.); - da opi{uva i sporeduva svojstva na skrob i celuloza; monosaharidi, disaharidi i polisaharidi; - da go opi{uva zna~eweto na jaglehidratite kako biolo{ki sodinenija i industriski surovini; Sodr`ini 1. Jaglehidrati Poimi Jaglehidrati ({e}eri) Aktivnosti i metodi Prika`uvawe na tabela so klasifikacija na jaglehidrati (sogleduvawe na kriteriumi za klasifikacijata, sporeduvawe i sitematizirawe na podatocite). Demonstrirawe na: - reakcii na glukoza so Felingov i Tolensov reagens; - reakcii na saharoza so Felingov (ili Tolensov reagens) i na produktite na hidroliza na saharozata. Ve`bi vo grupi: - doka`uvawe na skrob vo prehranbeni artikli; - Nabquduvawe na skrobni zrnca i celulozni vlakna pod mikroskop;

Monosaharidi Disaharidi

Hidroliza

Polisaharidi

15

- da ima pozitivni naviki za za~uvuvawe na sredinata od zagaduvawe so hartija; - da naveduva primeri na rastitelni i `ivotinski organizmi koi sodr`at masti i masla; zasiteni i nezasiteni vi{i masni kiselini; - da sogleda zavisnost me|u sostavot i agregatnata sostojba na mastite i maslata; - da opi{uva preku primeri zna~ewe i uloga na masti i masla; - da nabrojuva primeri za belkovini ili produkti koi gi sodr`at; - da prepoznava amino grupa i aminokiselina od hemiska formula; - da poznava osnoven sostav na belkovini i struktura na peptidnata vrska; - da opi{uva osnovni svojstva na belkovinite i ulogata na belkovinite vo `ivite organizmi;

2. Masti i masla

Masti Masla Vi{i masni kiselini Saponifikacija Sapun Belkovini (proteini) Aminokiselini Peptidi Peptidna vrska Koagulacija

- otkrivawe svojstva na skrob i celuloza (vnesuvawe na podatocite vo tabela, sporeduvawe i izveduvawe na zaklu~oci). Istra`uvawa vo grupi: - Proizvodstvo na saharoza. - Od drvo i otpadoci od hartija do hartija. (pribirawe na podatoci, selekcija, izrabotka na plan, izveduvawe na eksperimenti, podgotovka na materijalot za prezentacija). Prika`uvawe grafi~ki prilozi ili kompjuterski animacii za: sostav i struktura na vi{i masni kiselini; tabela so sostav na popoznati masti i masla. Ve`bi: - doka`uvawe na masti i masla vo prehranbeni produkti;

3. Belkovini

16

- da nabrojuva vitamini rastvorlivi vo voda i vitamini rastvorlivi vo maslo; - da go opi{uva preku primeri zna~eweto na vitaminite za ~ovekot; - da osoznava vrska i prifati stav: so pravilna ishrana do zdrav organizam; - da u~estvuva vo ednostavni istra`uva~ki aktivnosti.

4. Vitamini

Vitamini

- rastvorlivost na masti i masla vo voda i alkohol. Diskusija za dobivaweto na sapun. Videoprezentaci: tehnolo{ki proces na proizvodstvo na saharoza, maslo, margarin, sapun. Prika`uvawe struktura na amino kiselina, peptidi i peptidna vrska. Otkrivawe na svojstvata na belkovinite. Istra`uvawe: Od {to e sostaveno jajceto na koko{kata. Rabota vo grupi: Otkrivawe na rastvorlivost na vitaminite vo voda i vo maslo. Izrabotka na lista (+) i (-) artikli vo mojata ishrana.

17

3. DIDAKTI^KI PREPORAKI Korelacija me|u predmetite Pri izu~uvaweto na hemija vo devetto oddelenie, isto kako i vo osmo oddelenie, potrebno e da se vospostavi korelacijata so prirodnata grupa na predmeti i matematikata. Taka na primer, pri izu~uvaweto na temata Hemisko smetawe, merni veli~ini i edinici, se koristat i znaewata na u~enicite za soodvetnite sodr`ini od predmetot matematika i fizika. Sodr`inite koi go tretiraat zna~eweto na oddelni biosoedinenija za `iviot svet se vo korelacija so predmetot biologija. Na sli~en na~in se postapuva i pri izu~uvawe na sodr`inite koi imaat dopirni to~ki so drugi predmeti. Isto taka, celite i aktivnostite {to se odnesuvaat na razvivawe na ve{tini i sposobnosti za inovativnost i pretpriemni{tvo kaj u~enicite potrebno e da se doveduvaat vo korelacija so sodr`ini, celi i aktivnosti od drugi predmeti i oblasti koi sodr`at vakvi elementi. Raspredelba na fondot na ~asovite po temi: Vo nastavnata programa raspredelbata na vkupniot fond na ~asovi e dadena po temi, a navedenata cifra go dava broj na ~asovite za konkretna tema so mo`nost na mali otstapuvawa. ^etiri ~asa od vkupniot fond na ~asovi se ostava nastavnikot da gi upotrebi spored svoe viduvawe, po dva vo sekoe polugodie. Raspredelbata na ~asovite po temi vo nastavnata programa za devetto oddelenie e izvr{ena na sledniot na~in: 1. OKSIDACIJA I REDUKCIJA 2. HEMISKO SMETAWE 3. METALI I NEMETALI 4. JAGLEVODORODI 5. KISLORODNI ORGANSKI SOEDINENIJA 6. BIOSOEDINENIJA Po potreba: 6 ~asa 8 ~asa 14 ~asa 16 ~asa 10 ~asa 14 ~asa 4 ~asa

18

Nastavni sredstva: - u~ebnik po hemija izbran na nivo na u~ili{te, odobren od strana na ministerot; - izvori na u~ewe od neposrednata okolina prirodni i sinteti~ki materijali i pojavi vo prirodata; - laboratoriski pribor i hemikalii soglasno celite i aktivnostite; - ilustrativni prilozi (tabeli, {emi, crte`i, fotografii i sli~no); - zbirki na: atomski modeli, razli~ni vidovi supstanci, elementarni supstanci i nivni soedinenija i dr. - enciklopedii, hemiski atlasi, hemiski praktikumi, nau~no-popularna literatura, spisanija i sl.; - Internet, obrazovni softveri, kompjuterski animacii, kratki filmovi; - i drugi nastavni sredstva predvideni so Normativot za prostor i oprema. 4. OCENUVAWE NA POSTIGAWATA NA U^ENICITE Ocenuvaweto na postigawata na u~enicite treba da bide rezultat na kontinuirano sledewe i vrednuvawe na postignuvaweto na znaewata i umeewata na u~enicite konkretizirani vo kolonata od programata pod naslov celi, Za taa cel se pribiraat pokazateli za: aktivnostite vo koi u~estvuva u~enikot, na~inot na koj go koristi laboratoriskiot pribor, izveduvaweto na eksperimentite, opi{uvaweto od nabquduvawata, koristewe na tabeli i grafikoni, prakti~nite izrabotki, na~inot na prezentirawe, u~estvoto vo rabotata na grupite, odnosot kon ~lenovite, na~inot na komunicirawe i drugo. Pri ocenuvaweto se koristat razli~ni instrumenti kako: kontrolni listovi, pra{alnici i testovi na znaewa na opredelena tematska celina. Na~inite na sledewe, proveruvawe i ocenuvawe, nastavnikot gi konkretizira vo ramkite na podgotovkata na sekoja nastavna tema, odnosno vo podgotovkata za nastaven ~as.

5. PROSTORNI USLOVI ZA REALIZIRAWE NA NASTAVNITE PROGRAMI Nastavnata programa po hemija se realizira vo prostor i so oprema spored Normativot za prostor, oprema i nastavni sredstva za devetgodi{noto osnovno obrazovanie.

19

6. NORMATIV ZA NASTAVEN KADAR Nastavata po predmetot hemija vo VIII oddelenie na osumgodi{noto osnovno obrazovanie, odnosno IX oddelenie na devetgodi{noto osnovno obrazovanie mo`e da ja izveduva lice koe zavr{ilo: - studii po hemija, nastavna nasoka, VII/1, t.e. 240 krediti; - dvopredmetni studii biologija hemija, VII/1, t.e. 240 krediti; - dvopredmetni studii fizika hemija, VII/1, t.e. 240 krediti; - dvopredmetni studii matematika hemija, VII/1, t.e. 240 krediti; - studii po hemija, druga nenastavna nasoka, VII/1, t.e. 240 krediti, so steknata pedago{ko-psiholo{ka i metodska podgotovka na akreditirana visokoobrazovna ustanova.

7. O^EKUVANI REZULTATI U~enikot/u~eni~kata: - go razbira zna~eweto na osnovnite hemiski poimi i koncepti; - ima pretstava za strukturata na supstancite, nivnite svojstva i zna~eweto i primenata vo sekojdnevniot `ivot; - prepoznava i imenuva osnovni neorganski soedinenija i gi pretstavuva so hemiska formula; - razlikuva vidovi na supstanci, vidovi organski i neorganski soedinenija i tipovi na hemiski reakcii; - pretstavuva so hemiska ravenka ednostavni hemiski reakcii; - koristi nomenklatura po IUPAC za organski soedinenija; - izveduva ednostavni eksperimenti; - opi{uva i objasnuva svojstva na supstanci ili promeni {to nabquduva; - planira, podgotvuva, realizira, i prezentira ednostavni istra`uvawa od oblasta na hemijata; - re{ava ednostavn zada~i i problemi od oblasta na hemijata; - ~ita i interpretira podatoci od {ema, tabela i grafikon; - pretstavuva rezultati tabelarno i grafi~ki; - osposoben e za timska rabota, poseduva ve{tini za komunikacija, sorabotka, kreativnost i kriti~ko razmisluvawe;

20

- poznava i po~ituva pravila za li~na i bezbedna rabota so laboratoriskiot pribor i supstanci so korozivni svojstva; - go sfa}a problemot na zagaduvaweto na sredinata so otpaden materijal i potrebata da se deluva preventivno; - poseduva ve{tini i sposobnosti za inovativnost i pretpriemni{tvo.

Izgotvil: rabotna grupa, Ivanka Miji}, sovetnik po hemija Kontroliral: Traj~e \or|ijevski, rakovoditel na oddelenie Odobril: m-r Mitko ^e{larov, rakovoditel na sektor Direktor m-r Vesna Horvatovi}

Potpis i datum na utvrduvawe na nastavnata prorama Nastavnata programa po hemija za VIII oddelenie na osumgodi{noto osnovno obrazovanie, odnosno IX oddelenie na devetgodi{noto osnovno obrazovanie, na predlog na Biroto za razvoj na obrazovanieto, ja utvrdi na den 29.07.2013
REPUBLIKA MAKEDONIJA MINISTERSTVO ZA OBRAZOVANIE I NAUKA Br.11-3680/1 31.07.2013 god. SKOPJE

Minister Spiro Ristovski

21