3.

JEDNOSTAVNI, BIROKRATSKI I PROFESIONALNI MODEL

Jednostavan ali I preduzetniki model1 organizacije koji se moe nai u svim malim i mladim

3.1.

Jednostavni model organizacione strukture.

preduzeima. On je prvi i poetni model organizacije u ivotnom ciklusu svakog preduzea, zbog toga nije udo to je jednostavan,nerazvijen i neformalan,s druge strane je preduzetniki I fleksibilan model. Karakteristike jednostavnog modela Podjela rada ili specijalizacija u jednostavnom modelu organizacije je niska u horizontalnoj i visoka u vertikalnoj dimenziji2. Niska horizontalna specijalizacija, u ovom organizacionom modelu radna mjesta dizajnirana tako da radnik obavlja vrlo irok krug raznovrsnih poslova i zadataka. Vertikalna podjela rada ili specijalizacija je relativno visoka,to znai da zaposleni ima malo autonomije u donoenju odluka u procesu rada. Jednostavni organizacioni model je heliocentrni-sve se vrti oko lidera preduzea.3Ono o svemu odluuje i sve u organizaciji kontrolie lino. On odreuje metode rada na svakom radnom mjestu i koliko god mu to mogunosti i vrijeme dozvoljavaju kontrolie da li se posao zaista i obavlja onako kako je on propisao. Delegiranje autoriteta u jednostavnom organizacionom modelu karakterie visokim stepenom centralizacije i to kako u vertikalnom,tako i u horizontalnom pravcu. Gotovo sve odluke donosi njegov lider,kao posledica se javlja preoptereenost lidera i zaguenje na vrhu4. Raspon kontrole rukovodilaca je vrlo veliki,a naroito lidera preduzea. On esto prelazi od 10 do 15 to zaista dovodi u pitanje sposobnost lidera da kontrolie i koordinira rad u preduzeu. Horizontalna decentralizacija je vrlo niska ili je nema iz prostog razloga to nema tapskih strunjaka kojima bi se autoritet delegirao horizontalno. Grupisanje jedinica u jednostavnom modelu organizacionog dizajna ili ne postoji ili je vrlo nerazvijeno i funkcionalno5. Koordinacija se u jednostavnom organizacionom modelu6 obavlja,prije svega,kroz direktnu kontrolu lidera preduzea. Lider preduzea kontrolie i nadgleda sve to se deava u njegovom preduzeu. Stepen formalizacije i standardizacije u jednostavnom modelu organizacionog dizajna je vrlo nizak.Usljed nedostatka iskustva preduzea koja primjenjuju ovaj model jednostavno ne umiju da standardizuju procese i da ih zatim formalizuju. Organizaciona ema najee ne postoji to poveava konfuziju zaposlenih oko toga ko ta treba da radi i ko o emu treba da odluuje.
Mintzberg,H.(1979) The Strucuring of Organizations, Englewood Clifis NJ: Prentice Hall . Robbins. S., (1987), Organizational Theory: Structurs, Design and Applications, Englewood Clifis NJ: Prentice Hall Inc. 3 M. Petkovi, N. Janjiijevi, B. Bogievi-Miliki, Organizacija, Ekonomski fakultet, Beograd, 2009.,str.155 4 Robey,D., Sales,C.,(1994) Designing Organizations,Chicago:Irwin. 5 Mintzberg,H.(1979) The Strucuring of Organizations, Englewood Clifis NJ: Prentice Hall . 6 M. Petkovi, N. Janjiijevi, B. Bogievi-Miliki, Organizacija, Ekonomski fakultet, Beograd, 2009.,str.156
2 1

Osnovna prednost jednostavnog organizacionog modela jeste u njegovoj fleksibilnosti i inovativnosti kao I zadovoljstvu zaposlenih dok su nedostaci neefikasnost,nepouzdanost I zavisnost od lidera.
3.1.1. Faktori jednostavnog modela

Kljuni factor kreiranja jednostavnog organizacionog modela-veliina i starost. Ovaj organizacioni model sa svojim karakteristikama je prilagoen malom i mladom preduzeu i to u pravoj fazi njegovog zivotnog ciklusa-fazi razvoja kroz preduzetnitvo. Sredina u kojoj je jednostavni model potreban i uspjean se karakterie jednostavnou i dinaminou. Jednostavni organizacioni model je idealan za one grane ili poslovne oblasti u kojima je poslovanje relativno jednostavno,ali sa druge strane puno promjena. Jednostavnost poslovnog okruenja sa relativno malim brojem partnera,konkurenata,dobavljaa,kupaca i faktora koje treba ukljuiti u upravljanje potpuno odgovara centralizaciji odluivanja prisutnom u jednostavnom modelu. Dinamionost poslovne sredine zahtjeva fleksibilnost organizacionog modela koju ima jednostavna struktura. Strategija koja se moe uspjeno primjeniti u jednostavnom modelu jeste strategija fokusiranja . Tehnologija,takoe stvara kontekst za primjenu jednostavne organizacije. Ovaj model je prilagoen uslovima zanatske tehnologije koju karakterie neprogramiranost radnih operacija,ali i varijabilnost tehnolokog procesa. Varijabilnost tehnologije zahtjeva odsustvo svake standardizacije procesa to se upravo deava u jednostavnom modelu. Jednostavni model organizacione strukture preduzea razvija se i uspjean je samo u kulturi moi. Kultura moi pretpostavlja centralizaciju moi u rukama lidera to direktno vodi ka centralizaciji autoriteta u organizaciji7. Takoe,jednostavni organizacioni model bie favorizovan u nacionalnim kulturama sa visokom distancom moi,ali i niskim izbjegavanjem neizvjesnosti. Tabela 1.1. Sumarni pregled jednostavnog modela
Karakteristi ke parametara Karakteristi ke faktora Specijalizacija Decentralizacija Grupisanje jedinica Koordinacija Sredina Tehnologija Strategija Starost i veliina Kultura Niska horizontalno, visoka vertikalno Niska horizontalno i vertikalno Funkcionalno ( ako postoji ) Direktna kontrola i meusobno komuniciranje Jednostavna i dinamina Zanatska Fokusiranje Malo i mlado preduzede Kultura modi, visok PD, nisko UA Fleksibilnost Inovativnost Zadovoljstvo zaposlenih Neefikasnost, niska produktivnost Nepouzdanost: nestabilnost autputa Zavisnost od lidera Spin off

Prednosti

Nedostaci

M. Petkovi, N. Janjiijevi, B. Bogievi-Miliki, Organizacija, Ekonomski fakultet, 2009.,str.159-160

Beograd,

3.2.
3.2.1.

Birokratski model organizacione strukture.

Karakteristike birokratskog modela

Birokratski model organizacije odgovara metafori maine: organizacije ovog tipa nastoje da funkcioniu kao maine u kojima se sve odvija po unaprijed utvrnom planu i proceduri konstruktora te maine i gdje svaki dio zna svoju ulogu u njenom radu. Birokratski organizacioni model karakterie se vrlo visokom podjelom rada i to kako u horizontalnom tako i u vertikalnom pravcu8. Visoka horizontalna specijalizacija podrazumijeva da zaposleni u operativnoj sferi obavljaju vrlo uzak krug meusobno slinih,jednostavnih i repetitivnih operacija. Mehanizam koordinacije u birokratskom modelu organizacionog dizajna je standardizacija procesa. Svaki proces je regulisan standardima. Osim to su standardizovani ,poslovni procesi su i formalizovani. Stepen formalizacije procesa i ponasanja zaposlenih u birokratskoj strukturi je vrlo visok pri emu se standardizacija i formalizacija ire od operativne sfere na cjelu organizaciju. Delegiranje autoriteta u birokratskom modelu organizacije je obiljeeno visokim stepenom centralizacije odluivanja u vertikalnom pravcu i odreenom decentralizacijom u horizontalnom pravcu. Horizontalna decentralizacija u birokratskom modelu je neophodna usred potrebe da se strunjacima koji vre standardizaciju i formalizaciju procesa dodijeli odgovarajui autoritet. Budui da su ti strunjaci najee tehnickog profila nazivaju se jo i tehnostrukturom9. Raspon kontrole u birokratskom modelu organizacije je irok u operativnoj sferi dok je u administrativnom dijelu uzak do osrednji. Srednja linija menadmenta je vrlo razvijena i brojna. Grupisanje jedinica u birokratskom modelu organizacionog modela je vrlo funkcionalno i vrlo razvijeno.
3.2.2. Prednosti i nedostaci birokratskog modela

Osnovna prednost birokratskog organizacionog modela jeste njegova efikasnost, pouzdanost ko I veliina , a nedostak nefleksibilnost,zamjena ciljeva I sredstava,koordinacioni problem kao I psiholokih problema zaposlenih,nizak radni moral I motivacija.
3.2.3. Faktori birokratskog modela

Najznaajniji faktori koji oblikuje kontekst u kojima je birokratski model organizacije uspjean jeste sredina.Da bi birokratski model organizacije bio uspjean mora se primijeniti samo u uslovima stabilnog i jednostavnog okruenja. Velicina i zrelost su drugi kljuni element konteksta u kome je birokratski model uspjean. Pogodan je samo za velika i zrela preduzeaTehnologija koja zahtjeva birokratsku organizaciju se karakterie programiranou operacija kao i njihovom stabilnou. To je prema Perow,tzv .rutinska tehnologija. Tehnoloki proces se sastoji od niza jednostavnih repetitivnih radnih operacija koje obavljaju radnici niskog obrazovnog nivoa. Strategija je takoe,relevantan faktor
8 9

Mintzberg,H.(1979) The Strucuring of Organizations, Englewood Clifis NJ: Prentice Hall . M. Petkovi, N. Janjiijevi, B. Bogievi-Miliki, Organizacija, Ekonomski fakultet, 2009.,str.161-162

Beograd,

oblikovanja konteksta u kome je birokratska organizacija uspjena10. Razvojna strategija koju koriste birokratske organizacije najuspjenije jeste penetracija trita. Tabela 1.2. Sumarni pregled birokratskog modela
Karakteristike parametara Specijalizacija Decentralizacija Grupisanje jedinica Koordinacija Sredina Tehnologija Strategija Starost I veliina Kultura Visoka horizontalno I vertikalno Srednja horizontalno I niska vertikalno Funkcionalno I timsko Standardizacija procesa Jednostavna I stabilna Rutinska Penetracija trita I vostvo u trokovima Veliko I zrelo preduzede Kultura uloga, visoka PD, visoko UA Efikasnost Pouzdanost: stabilnost I standardizacija autputa Veliina Nefleksibilnost Zamjena ciljeva I sredstava Koordinacioni problem Psiholoki problem zaposlenih, nizak radni moral I motivacija

Karakteristike faktora

Prednosti

Nedostaci

3.3.
3.3.1.

Profesionalni model organizacione strukture

Karakteristike profesionalnog modela

Podjela rada u profesionalnom modelu ima karakteristike visokog stepena specijalizacije u horizontalnom,ali niskog stepena specijalizacije u vertikalnom pravcu11. Profesionalci koji obavljaju posao u operativnoj sferi specijalizuju se u svome radu za relativno usku oblast svoga rada. Niska vertikalna specijalizacija podrazumjeva da profesionalci u operativnoj sferi imaju vrlo visoku autonomiju na radnom mjestu12. Kljuna karakteristika profesionalnog modela jeste standardizacija znanja kao koordinacioni mehanizam13. Stepen delegiranja autoriteta u profesionalnoj organizaciji je relativno visok to znai da je to decentralizovana struktura. Ona je decentralizovana i vertikalno i horizontalno. Raspon kontrole je veliki jer menaderi ne ostvaruju neki vei stepen kontrole nad profesionalcima. Broj hijerarhijskih nivoa je relativno mali pa je profesionalni model debela ili iroka struktura. To znai da je srednji menadment relativno mali. Budui da je ovaj model decentralizovana
M. Petkovi, N. Janjiijevi, B. Bogievi-Miliki, Organizacija, Ekonomski fakultet, 2009.,str.165-166 11 Jones, G.,(2004) Organizational Theory,Design and Change, NY: Addison Wesley. 12 M. Petkovi, N. Janjiijevi, B. Bogievi-Miliki, Organizacija, Ekonomski fakultet, 2009.,str.167 13 Mintzberg,H.(1979) The Strucuring of Organizations, Englewood Clifis NJ: Prentice Hall .
10

Beograd,

Beograd,

struktura on je jednostavno nepotreban. Grupisanje jedinica u profesionalnom modelu je uglavnom funkcionalno ili timsko. Profesionalci u operativnoj sferi se grupisu po oblastima svoje ekspertize,to u klasinim proizvodnim preduzeima odgovara funkcionalnoj organizaciji.
3.3.2. Prednosti i nedostatci profesionalnog modela

Prednost ovog modela organizacije jes u visokom stepenu profesionalnosti I mogunosti za razvoj zaposlenih dok su nedostaci vezani za izvjesnu nefleksobinost, nisku lojalnost zaposlenih, njihovu diskreciju kao I problem koordinacije14.
Faktori profesionalnog modela

Kljuni faktor koji uslovljava pojavu profesionalnog modela je tehnologija15. Profesionalni model je neophodan u onim organizacijama iji se operativni proces realizuje preko ininjerske tehnologije koja obezbjeuje da su radni zadaci programirani i varijabilni i da se mjenjaju od klijenta do klijenta. Profesionalni model takoe ne moe da funkcionse izvan sloene,ali stabilne sredine. Za uspjenu primjenu profesionalnog modela neophodna je odreena zrelost organizacije. Organizaciona kultura podrke predstavlja jedan od inilaca konteksta u kome profesionalna organizacija daje rezultate. Kultura podrske je jedina u kojoj se individualni ciljevi stavljaju iznad organizacionbih,a organizacija se shvata kao sredstvo za postizanje individualnog razvoja. To je meutim uzrok niske lojalnosti profesionalaca i tedenciji ka dezintegraciji ove organizacije. Tabela 1.2. Sumarni pregled profesionalnog modela
Karakteristike parametara Specijalizacija Decentralizacija Grupisanje jedinica Koordinacija Sredina Tehnologija Strategija Starost i veliina Kultura Visoka horizontalno, niska vertikalno Visoka horizontalno i vertikalno Funkcionalno i timsko Standardizacija znanja I vjetina Sloena i stabilna Ininjerska Razliita Veliko I zrelo preduzede Kultura podrke, niska distance modi, izbjegavanje neizvjesnosti Visoka motivacija I posvedenost poslu Profesionalni standardi u radu Razvoj zaposlenih Responzivnost prema problemima klijenata Problemi koordinacije Problemi diskrecije profesionalaca Neefikasnost I neinovatnost Niska lojalnost organizacije

Karakteristike faktora

visoko

Prednosti

Nedostaci

M. Petkovi, N. Janjiijevi, B. Bogievi-Miliki, Organizacija, Ekonomski fakultet, 2009.,str.168-169 15 M. Petkovi, N. Janjiijevi, B. Bogievi-Miliki, Organizacija, Ekonomski fakultet, 2009.,str170-171

14

Beograd, Beograd,