C

a
l
c
u
l
o
I
.
G
r
a
o
s
e
n
E
n
x
e
n
a
r

a
I
n
d
u
s
t
r
i
a
l
.
G
r
u
p
o
s
A
e
B
TEMA 2
Sucesi ons de n umeros, vectores e funci ons
2.1. Introducion
Presentamos primeiro os conceptos de sucesion e subsucesi on de n umeros reais para
seguidamente estudar a converxencia dunha sucesion de n umeros reais. Ademais, de-
nimos as sucesi ons de n umeros reais diverxentes e oscilantes. Unha clase especial de
sucesi ons de n umeros reais son as denominadas sucesi ons monotonas, sobre as que se
enuncian distintos resultados. A parte dedicada ao estudo de sucesi ons de n umeros reais
remata coa indicacion dalg uns criterios utiles para o calculo de lmites de sucesions.
A segunda parte do tema trata brevemente os conceptos de sucesion de vectores e a
converxencia.
2.2. Concepto de sucesi on
Comezamos denindo o concepto de sucesion de n umeros reais, que ser a empregado
moi frecuentemente nos primeiros temas da materia.
Denici on 2.2.1. Unha sucesion de n umeros reais e unha aplicacion
x : n N x(n) = x
n
R.
Diremos que o n umero real x
n
e o termo nesimo da sucesi on.
Exemplo 2.1. A aplicacion
x : n N x(n) = x
n
= n R
e unha sucesion de n umeros reais.
2.3. Converxencia
Do mesmo xeito que na parte do Calculo diferencial, a noci on de lmite dunha funcion
nun punto desempe na un papel fundamental, na parte do C alculo en diferenzas aparece
o concepto de sucesi on de n umeros reais converxente.
Denici on 2.3.1. Sexa {x
n
} unha sucesion de n umeros reais e sexa R. Diremos
que e o lmite de {x
n
} cando n tende a innito se
> 0 , N

N| n N

|x
n
| < .
En tal caso, denotaremos
= lim
n
x
n
,
11
C
a
l
c
u
l
o
I
.
G
r
a
o
s
e
n
E
n
x
e
n
a
r

a
I
n
d
u
s
t
r
i
a
l
.
G
r
u
p
o
s
A
e
B
2.4. SUCESI

ONS DIVERXENTES E OSCILANTES 12

ou {x
n
} x, e diremos que {x
n
} converxe a .
Exercicio 2.1. Calcula os seguintes lmites:
lim
n
(n 2)(3n
2
+ 5)
6n
3
+ 1
, lim
n

n
1 + 4
n
, lim
n
sen(2n) , lim
n
1
n
.
2.3.1. Propiedades das sucesi ons converxentes. O feito de ser converxente
unha sucesi on {x
n
} de n umeros reais ten bastantes consecuencias. Unha delas e que
o conxunto dos termos da sucesion e limitado.
Denici on 2.3.2. Diremos que a sucesi on de n umeros reais {x
n
} e limitada supe-
riormente se existe un n umero real M tal que x
n
< M, n N.
Diremos que a sucesi on de n umeros reais {x
n
} e limitada inferiormente se existe un
n umero real N tal que N < x
n
, n N.
Diremos que a sucesi on de n umeros reais {x
n
} e limitada se existe un n umero real K
tal que |x
n
| < K, n N.
Exemplo 2.2. A sucesion {(1)
n
} e limitada superiormente pois (1)
n
< 2, limitada
inferiormente xa que 2 < (1)
n
e limitada pois |(1)
n
| = 1 < 2.
A sucesi on {x
n
= n} e limitada inferiormente pois 1 < x
n
, mais non e limitada
superiormente pois non existe M R tal que n < M, para todo n N.
A sucesi on {x
n
= n
2
} e limitada superiormente, mais non e limitada inferiormente.
A sucesion {(1)
n
n} non e limitada superiormente e tampouco inferiormente.
Teorema 2.3.3. Toda sucesion de n umeros reais converxente esta limitada.
Nota 2.3.1. O recproco do anterior resultado non e certo. A sucesion
{0, 1, 0, 1, 0, 1, . . . }
est a limitada, mais non e converxente.
Nota 2.3.2. Resumindo:
{x
n
} converxente

{x
n
} limitada
2.4. Sucesi ons diverxentes e oscilantes
Existen sucesi ons que non son converxentes. Denimos de seguido as noci ons de
sucesi ons diverxentes e sucesi ons oscilantes, de xeito que unha sucesi on e converxente,
diverxente ou oscilante.
C
a
l
c
u
l
o
I
.
G
r
a
o
s
e
n
E
n
x
e
n
a
r

a
I
n
d
u
s
t
r
i
a
l
.
G
r
u
p
o
s
A
e
B
2.5. SUCESI

ONS MON

OTONAS 13
2.4.1. Sucesi ons diverxentes.
Denici on 2.4.1. Sexa {x
n
} unha sucesion de n umeros reais.
1. Diremos que a sucesi on {x
n
} tende a + (ou que + e o lmite de {x
n
}), que
denotaremos lim
n
x
n
= +, se
M > 0 N
M
N| n N
M
x
n
> M .
2. Diremos que a sucesi on {x
n
} tende a (ou que e o lmite de {x
n
}), que
denotaremos lim
n
x
n
= , se
M > 0 N
M
N| n N
M
x
n
< M .
3. Diremos que {x
n
} e diverxente se o lmite de {x
n
} e + ou .
Nota 2.4.1. Unha sucesion diverxente nunca est a limitada.
Nota 2.4.2. Por tanto, as sucesi ons de n umeros reais con lmite poden ser:
1. Converxentes se o lmite e un n umero real.
2. Diverxentes se o lmite e + ou .
2.4.2. Sucesi ons oscilantes.
Denici on 2.4.2. Unha sucesion {x
n
} que non e converxente nin diverxente diremos
que e oscilante.
Exemplo 2.3. A sucesion {(1)
n
} e unha sucesion oscilante.
2.5. Sucesi ons monotonas
Unha clase particular de sucesi ons de n umeros reais son as denominadas sucesions
mon otonas. Baixo certas hip oteses e posbel enunciar un teorema que garante a s ua
converxencia.
Denici on 2.5.1. Sexa {x
n
} unha sucesi on de n umeros reais. Diremos que {x
n
} e
unha sucesion:
1. crecente se x
n+1
x
n
, n N.
2. decrecente se x
n+1
x
n
, n N.
3. estritamente crecente se x
n+1
> x
n
, n N.
4. estritamente decrecente se x
n+1
< x
n
, n N.
Exemplo 2.4. A sucesi on {x
n
= 1} e unha sucesi on mon otona crecente e mon otona
decrecente ao tempo. A sucesi on {x
n
= n
2
} e estritamente crecente, mentres que a
sucesi on {x
n
= 1/n} e estritamente decrecente.
Teorema 2.5.2 (das sucesions monotonas). Verifcanse as seguintes d uas propieda-
des:
C
a
l
c
u
l
o
I
.
G
r
a
o
s
e
n
E
n
x
e
n
a
r

a
I
n
d
u
s
t
r
i
a
l
.
G
r
u
p
o
s
A
e
B
2.5. SUCESI

ONS MON

OTONAS 14
1. Toda sucesion monotona crecente limitada superiormente e converxente.
2. Toda sucesion monotona decrecente limitada inferiormente e converxente.
Nota 2.5.1. Resumindo:
{x
n
}
mon otona
e limitada
{x
n
} converxente {x
n
} limitada
Exercicio 2.2. Sexa {y
n
} a sucesi on de n umeros reais denida de xeito recursivo
por
y
1
= 3 , y
n+1
=
y
2
n
+ 4
2y
n
, n 1 .
Proba que {y
n
} e unha sucesion converxente e calcula lim
n
y
n
.
Exercicio 2.3. Sexa {a
n
}
nN
a sucesion de n umeros reais positivos denida por
a
1
=
1
2
, a
n+1
=
a
2
n
+ a
n
2
, n 1 .
1. Demostra, empregando o principio de induci on, que a
n
< 1, n N.
2. Proba que a sucesi on {a
n
}
nN
e monotona decrecente.

E {a
n
}
nN
converxente?
En caso armativo, calcula o seu lmite.
Exercicio 2.4. Sexa {y
n
}
n
a sucesion de n umeros reais denida por
y
1
= 2 , y
n+1
=
y
2
n
+ 2
2y
n
, n 1 .
Proba que {y
n
}
n
e converxente e calcula lim
n
y
n
.
Exercicio 2.5. Sexa {y
n
}
n
a sucesion de n umeros reais denida por
y
1
= 3 , y
n+1
=
3(1 + y
n
)
3 + y
n
, n 1 .
Proba que {y
n
}
n
e converxente e calcula lim
n
y
n
.
Exercicio 2.6. Denimos a sucesi on de n umeros reais {a
n
}
n
por
a
1
= 10 , a
n+1
= 10
9
a
n
, n 1 .
Calcula, se existe, o lmite da sucesion a
n
.
Exercicio 2.7. Denimos a sucesi on de n umeros reais {a
n
}
n
por
a
1
= 4 , a
n+1
=
a
2
n
+ 5
6
, n 1 .
Proba que a
n
< 5 e a
n
> 1. Estuda a existencia do lmite lim
n
a
n
e calcula, se existe,
o seu valor.
C
a
l
c
u
l
o
I
.
G
r
a
o
s
e
n
E
n
x
e
n
a
r

a
I
n
d
u
s
t
r
i
a
l
.
G
r
u
p
o
s
A
e
B
2.6. C

ALCULO DE L

IMITES 15
Exercicio 2.8. Sexa {a
n
} a sucesion denida por
a
1
= 1, a
n+1
=
n
n + 1
a
n
.
Determina unha relacion entre a
n+1
e a
n1
. Determina unha relaci on entre a
n+1
e a
n2
.
Determina unha relacion entre a
n+1
e a
1
. Calcula, se existe, o lmite de a
n
.
Exercicio 2.9. Sexa {x
n
}
n
a sucesion de n umeros reais denida por
x
1
= 5 , x
n+1
=
x
2
n
+ 10
11
.
Calcula, se existe
lim
n
x
n
.
Exercicio 2.10. Sexa {a
n
}
n
a sucesion de n umeros reais denida por
a
1
= 1 , a
n+1
=

1 + 2a
n
1.
Calcula, se existe
lim
n
a
n
.
Exercicio 2.11. Calcula, se existe, o lmite da sucesion de n umeros reais {a
n
}
denida por
a
1
= 5, a
n+1
=
n
2n + 1
a
n
.
Exercicio 2.12. Sexa {x
n
}
n
a sucesion de n umeros reais denida mediante
x
1
= 1, x
n+1
=
3x
n
1 + x
n
, n 1.
1. Empregando o principio de induci on, demostra que 0 x
n
2, n 1.
2. Estuda se a sucesi on {x
n
}
n
e mon otona crecente ou mon otona decrecente.
3. Calcula, se existe, lim
n
x
n
.
Exercicio 2.13. Sexa {x
n
}
n
a sucesion de n umeros reais denida mediante
x
1
= a, x
n+1
=
1
2
_
x
n
+
b
x
n
_
, n 1,
onde a e b son n umeros reais positivos.
1. Se a = 3 e b = 9 estuda se a sucesi on {x
n
} e converxente e en caso armativo,
determina o seu lmite.
2. Para a = 5 e b = 10 demostra que a sucesion {x
n
} est a limitada inferiormente por
+

10, para n 1. Calcula, se existe, lim

n
x
n
.
2.6. Calculo de lmites
Na presente secci on establecense distintos resultados relacionados co c alculo de lmites
de sucesions de n umeros reais. En primeiro lugar, presentamos os resultados relativos a
alxebra de lmites.
C
a
l
c
u
l
o
I
.
G
r
a
o
s
e
n
E
n
x
e
n
a
r

a
I
n
d
u
s
t
r
i
a
l
.
G
r
u
p
o
s
A
e
B
2.6. C

ALCULO DE L

IMITES 16
2.6.1.

Alxebra de lmites.
Teorema 2.6.1. Sexan {x
n
} e {y
n
} d uas sucesions de n umeros reais converxentes a
x e y, respectivamente. Daquela,
1. lim
n
(x
n
+ y
n
) = x + y,
2. lim
n
(x
n
y
n
) = x y,
3. lim
n
x
n
y
n
=
x
y
, sempre que y = 0,
4. lim
n
x
yn
n
= x
y
, sempre que x > 0,
5. Se b > 0 e b = 1, enton lim
n
log
b
x
n
= log
b
x, se x > 0.
Nota 2.6.1. Os resultados anteriores son tamen validos nos casos en que sendo
x, y R {, +} as operacions te nan sentido. Son indeterminaci ons
0
0
,

, 0 , +, 0
0
,
0
, 1

.
Exercicio 2.14. Calcula os seguintes lmites:
lim
n
n
3
+ 1
n
2
+ n + 1
, lim
n
4n(n + 1)
4
5n
5
+ 1
,
lim
n
_

n
2
+ 5n

n
2
+ 2
_
, lim
n
_
n(n a) n.
2.6.2. Propiedades utiles para o calculo de lmites.
Teorema 2.6.2. Sexan {x
n
}, {y
n
} e {z
n
} sucesions de n umeros reais.
1. Se lim
n
x
n
= 0 e {y
n
} esta limitada, enton lim
n
x
n
y
n
= 0.
2. Se lim
n
x
n
= lim
n
y
n
= R {, +} e x
n
z
n
y
n
, enton lim
n
z
n
= .
Exercicio 2.15. Calcula os lmites seguintes:
lim
n
sen[cos(n!/2
n
)]
n
2
+ 1
, lim
n
_
5n
3
+ 4n 1
_
1/ ln(n
2
+7n5)
.
Exercicio 2.16. Calcula os lmites seguintes:
lim
n
(5)
n
+ sen(n)
7
n
e
n
, lim
n
n
n + e
n
.
2.6.3. O n umero e. No apartado dedicado a alxebra de lmites indic aronse as
posbeis indeterminacions que poden aparecer.

E posbel resolver unha delas, a inde-
terminaci on da forma 1

, coa axuda do n umero e.

Teorema 2.6.3. A sucesion
x
n
=
_
1 +
1
n
_
n
e monotona crecente e limitada superiormente. Por tanto, {x
n
} e converxente e ao seu
lmite chamaselle n umero e, de Euler,
e = lim
n
_
1 +
1
n
_
n
R.
C
a
l
c
u
l
o
I
.
G
r
a
o
s
e
n
E
n
x
e
n
a
r

a
I
n
d
u
s
t
r
i
a
l
.
G
r
u
p
o
s
A
e
B
2.6. C

ALCULO DE L

IMITES 17
Exercicio 2.17. Calcula os lmites seguintes:
lim
n
_
n
2
3
n
2
+ 2
_
n
2
, lim
n
_
_
n + 1
n
_
1/(

n+1

n)
,
lim
n
_
n
2
+ n 2
n
2
+ 1
_
n+

n
2
+1
, lim
n
_
4

n
3
+ 8
(n + )
3
_
n
3
/(3n
2
+2)
, lim
n
n
_
3n + 2
n
2
+ n 1
.
Exercicio 2.18. Calcula, se existen, os lmites seguintes:
lim
n
_
1 + 3n
5 + 3n
_
n
2
/(4n2)
, lim
n
_
n
2
2
n
2
1
_
n
2
.
2.6.4. Criterios para o calculo de lmites. Ademais das indeterminaci ons da
forma 1

poden aparecer outros tipos de indeterminaci ons. Para as da forma 0/0 e /

e util o criterio de Stolz-Ces`aro que pode ser interpretado como unha discretizaci on da
regra de LH opital.
Teorema 2.6.4 (criterio de Stolz-Ces`aro). Sexan {x
n
} e {y
n
} d uas sucesions de
n umeros reais tales que:
1. {y
n
} e monotona,
2. lim
n
y
n
= ou ben lim
n
x
n
= lim
n
y
n
= 0,
3. lim
n
x
n
x
n1
y
n
y
n1
= R {, +}.
Daquela,
lim
n
x
n
y
n
= .
Exercicio 2.19. Calcula lim
n
ln(1 + e
n
)
n
.
Exercicio 2.20. Calcula lim
n
ln(1) + ln(2) + + ln(n)
n ln(n)
.
Exercicio 2.21. Empregando o criterio de Stolz, calcula os seguintes lmites:
lim
n
ln
_
n
n
n!
_
2n 1
, lim
n
1/

1 + 1/

2 + + 1/

n
.
lim
n
(1 + 1/1)
1
+ 2(1 + 1/2)
2
+ 3(1 + 1/3)
3
+ + n(1 + 1/n)
n
n
2
.
Exercicio 2.22. Calcula
lim
n+
1
1
+
1
2
+ +
1
n
log(n)
.
Exercicio 2.23. Calcula
lim
n+
n
_
1
3
2
5

n
2n + 1
.
C
a
l
c
u
l
o
I
.
G
r
a
o
s
e
n
E
n
x
e
n
a
r

a
I
n
d
u
s
t
r
i
a
l
.
G
r
u
p
o
s
A
e
B
2.6. C

ALCULO DE L

IMITES 18
Exercicio 2.24. Sexa {u
n
} unha sucesi on de n umeros reais converxente ao n umero
real a: lim
n
u
n
= a R. Calcula os seguintes lmites empregando o criterio de Stolz:
(a ) lim
n
u
1
+ 2u
2
+ + nu
n
n
2
, (a ) lim
n
u
1
1
+
u
2
2
+ +
un
n
log(n + 1)
.
De seguido formulamos alg uns resultados que permiten calcular o lmite dunha suce-
si on de n umeros reais calculando o lmite da raz on entre dous termos consecutivos ou a
raz n-esima do termo xeral.
Teorema 2.6.5. Sexa {x
n
} unha sucesion de n umeros reais positivos tal que
lim
n
x
n
x
n1
= R {, +} .
Daquela,
lim
n
n

x
n
= .
Exercicio 2.25. Calcula lim
n
n

n.
Exercicio 2.26. Sexa c > 0. Calcula lim
n
n

c.
Exercicio 2.27. Calcula lim
n
ln(n)
n
; (observa que o limite pedido pode ser expresado
como lim
n
ln
n

n).
Exercicio 2.28. Calcula lim
n
n
_
ln(n).
Teorema 2.6.6 (Criterio da raiz). Sexa {x
n
} unha sucesion de n umeros reais posi-
tivos.
1. Se lim
n
n

x
n
< 1, enton lim
n
x
n
= 0.
2. Se lim
n
n

x
n
> 1 (pode ser +), enton lim
n
x
n
= +.
Teorema 2.6.7 (Criterio do cociente). Sexa {x
n
} unha sucesion de n umeros reais
positivos.
1. Se lim
n
x
n
x
n1
< 1, enton lim
n
x
n
= 0.
2. Se lim
n
x
n
x
n1
> 1 (pode ser +), enton lim
n
x
n
= +.
Exercicio 2.29. Calcula os seguintes lmites: lim
n
n
2
2
n
n!
, lim
n
n

n!
n
e lim
n
n!
n
n
.
Exercicio 2.30. Calcula o lmite das seguintes sucesi ons:
1.
3
n
(n!)
2
(2n)!
.
2.
_
2n
2n + 1
_
3n
.
3.
n!
e
n
.
4.
_
n
n + 2
_
n
2
sen(n
3
).
5.
cos(n
2
+ 2n + 1) + sen(n
n
)
n!
.
6.
n!2
n
(n + 1)
n
.
C
a
l
c
u
l
o
I
.
G
r
a
o
s
e
n
E
n
x
e
n
a
r

a
I
n
d
u
s
t
r
i
a
l
.
G
r
u
p
o
s
A
e
B
2.7. SUCESI

ONS DE VECTORES 19
2.7. Sucesi ons de vectores
Tan s o presentaremos unhas breves li nas en relacion coas sucesions de vectores. En
primeiro lugar, denimos o concepto de sucesi on de vectores de R
k
.
Denici on 2.7.1. Unha sucesion de vectores de R
k
e unha aplicaci on
x : n N x(n) R
k
,
con
x(n) = (x
1
(n), x
2
(n), . . . , x
k
(n)) ,
sendo {x
i
(n)} sucesi ons de n umeros reais, i = 1, 2, . . . , k.
Dun xeito similar denimos as sucesions de vectores de C
k
.
Denici on 2.7.2. Unha sucesion de vectores de C
k
e unha aplicacion
z : n N x(n) C
k
,
con
z(n) = (z
1
(n), z
2
(n), . . . , z
k
(n)) ,
e
z
s
(n) = a
s
(n) + ib
s
(n) ,
sendo {a
s
(n)} e {b
s
(n)} sucesi ons de n umeros reais, para todo s = 1, 2, . . . , k.
A converxencia dunha sucesion de vectores defnese compo nente a compo nente:
Denici on 2.7.3. Sexa {x
n
} unha sucesion de vectores de R
k
, onde
x(n) = (x
1
(n), x
2
(n), . . . , x
k
(n)) .
Diremos que {x
n
} converxe ao vector = (
1
,
2
, . . . ,
k
) R
k
se
lim
n
x
s
(n) =
s
, s = 1, 2, . . . k .
No caso de sucesions de n umeros complexos ou de vectores de C
k
a denicion e
an aloga.
Exercicio 2.31. Estuda a converxencia da sucesi on de n umeros complexos {z
n
=
a
n
+ jb
n
}, con
a
n
=
n
3

n
6
+ 25n
2
+ 1
, b
n
=
n
3

n
12
+ 1
,
onde j denota a unidade imaxinaria (j
2
= 1).
Exercicio 2.32. Sexa x(n) = (x
1
(n), x
2
(n)), onde
x
1
(n) =
_
1 + 2n
5
_
1/(1+3 ln(n))
, x
2
(n) =
1 + 2! + + n!
n!
.
Calcula lim
n+
x(n).
C
a
l
c
u
l
o
I
.
G
r
a
o
s
e
n
E
n
x
e
n
a
r

a
I
n
d
u
s
t
r
i
a
l
.
G
r
u
p
o
s
A
e
B
2.8. RESUMO DO TEMA 20
2.8. Resumo do tema
No presente tema e posbel distinguir tres grandes bloques de estudo. En primeiro lu-
gar, as sucesi ons de n umeros reais, que serven de base para os dous seguintes. Estudamos
as noci ons de sucesi on converxente, diverxente e oscilante. Prestouse especial atenci on
a d uas clases de sucesi ons de n umeros reais: as mon otonas que, baixo certas hip oteses
e posbel garantir a s ua converxencia. Finalmente, nesta primeira parte, analiz aronse
distintos criterios e propiedades para o c alculo de lmites de sucesions de n umeros reais.
A segunda parte, m ais breve, estivo dedicada as sucesi ons de vectores en R
k
e C
k
,
na cal se introduciron os conceptos e a noci on de converxencia.