.

VI

2012

 633 (4 )
: / [. . ];
, . . . , 2012. . 6. 354 .


XIV XV . -
.
This edited collection is dedicated to the lesser known and understudied
issues of the dierent stages of the Principality epoch of the Ukrainian history,
starting with beginnings of the statehood and ending with the tracing its historical tradition aCer its end in the late 14th early 15th centuries. A signicant
part of the articles deals with the various aspects of historical and cultural life
in Galicia-Volhynian Principality and its parts, their internal relations and external contacts.
:
.,
( )
., ,
(. )
., ,
., ,
.,
.,
., ,
., ,
5 : , 12691288.

( . )
,
()

16443-4915 19.02.2010

ISSN 2221-6294

. . , 2012



- ?
9

6360.
19

-
:
37

- :
71

:

89

-
XII
99
Dariusz DBROWSKI
PRZYSTPIENIE MCISAWA MCISAWOWICZA
DO WALK O HALICZ
119
Oleksandr BARAN
MIESZKACY ORODKW GRODOWO-MIEJSKICH
KSISTWA HALICKO-WODZIMIERSKIEGO: SKAD
SPOECZNY I STATUS PRAWNY
141

-
40- : V?
153

I IV I
173



1278
187


-

193



219


XIV
261



269


280

:
291


PRZEMYL WCZESNOREDNIOWIECZNY:
ZACIERANIU UKRAISKICH LADW
315

,


341

345

SUMMARY

345



- ?

. - ,
1. ,
, , , , , ,
. . ,
, 2. . . , ,
-
-
( VIVII .). ,
, - ,
.
V ., , . VI . , .
,
- ,
VI .
, .
( ), ( ).
, , ,
1
. . . //
. -. , 1949. . 2.
. 2939; . .
//
-

. , 1965. . 5456;
. . . , 1967. .

. , 1970.
2
. . . , 1991. . 2021.

10

VVII .3 , , , , , , V VI . . .
4.
, , , . ,
5. VII .
VI .
. 6.
, , VIIIX .
. , , ( ), 824 . 7. VIIIX .,
, - ,
- ()8.
.
. , (),
,
, ,
- , (, )9.
3
. . VI
XIII . , 1980. . 170.
4
. ., . .
. , 1998. . 33.
5
. . VIIIX .
-
//
. ,
1984. . 194.
6
. .
VII . . ( ) // . .
.
, 1980. . 87.
7
Annales regni Francorum (741829) //
Ausgewaehlte Quellen zur deuts}en Ge-

s}i}te des Mielalters. Berlin, 1960.

Teil 1. S. 70.
8
Budinsk-Krika V. Slovansk osidlenie na severovchodnom Slovensku //
Slovensk archeolgia. 1961. Ro. 9.
S. 347390; Bere J. K problematike osidlenia Severovchodneho Slovenska vo
vasnom stredoveku // : . ; , 1995.
. 910; Comsa M. Slavii pe teritoriul R.P.R.
in secolete VIIX in lumina cercetarilor
archeologice // Studii i Cercetari de Istorie
Veche (i Archeologie). 1959. T. 10,
Nr. 1. S. 6580; .
// ( . ..
. . .). , 1986. . 310.
9
. . V (
). , 1972. . 51,

11

, , ,
, ,
- . , . ( ),
,
.
, VII .
. ,
, . ,
. 680 . V, .
, 10.
, (864)
. , ,
(893937), 11.
.
, , , .
, , ,
, .
- :
(
). -
, , , , , , , , . ,
12. . .
, ( ). ,
, - . , ,
:
, 13. , ,
(), .
11

199; Dragojlovi P. La upa chez les Slaves

Balkaniques au moyen ge // Balcanica.
1971. . 2. S. 85175.
10
. // VIXI . ,
1973. . 130.

.
. , 1971. . 106108.
12
Mor E. Zur Ges}i}te sdslawis}er
Vlker-sahaCen im Karpatenbeen // Studia Slavica. 1962. Vol. 8. S. 2337.
13
Ratko P. K otazke hranic Velke Moravy
a Bulgarska // Historicky asopis. 1955.
. 3. S. 8194.

12

. ,
, . , , . , , . ,
, ().
() , ,
, , , ,
14. , , , , ( ). , -,
. , ( ) ().
, . , .

, ,
. () (), , , (,
)15. 892 . ,
, ,
, 16. (), ? ,
, -. , .
, - 17.
(, ), ( ),
. . - ,
. , - .
, ().
. ., , 18.
14
. VIIX . ,
1977. . 3637.
15
Gesta Hungarorum.
.
. .
, 2005. . 27.
16
Jahrbue}er von Fulda // Quellen zur ka-

rolingis}en Rei}sges}i}te. Ausgewaehlte

Quellen zur deuts}en Ges}i}te des Mielalters. Berlin, 1960. Teil 3. Bd. 7. S. 45.
17
Melich J. Honfoglalskori Magyarorszg. Budapest, 1925. S. 6768.
18
Fodor F. Magyar fld magyar let.
Budapest, 1937. S. 87; Gspr J. A keleti
szlvok antropologija. Ungvar, 1944.
S. 145147.

13

.
-: (-,
-, -, -), .

. , . , .

(818846). 833 . .
,
. , , - , . ,
846 .
(846870). , - . 862863 . , ,
.
, . 863864 . .
?
. ,
, . ,
, 19.
, , ,
, 20.
, ,
, ( )
, 21. , , ,
,
, 906 .22

, ,
(871894) . -
, .
19
Perfeckij E. Pehled djin Podkarpatske
Rusi // Podkarpatska Rus. Praha, 1923.
S. 88; Kral J. Osidleni Karpatsk Rusi.
Praha, 1923. S. 78.
20
Chropovsky B. Slovensko na usvite
dejin. Bratislava, 1970. S. 118.

21
Neustupny J. Pravk eskoslovenska.
Praha, 1960. S. 421; Kapras J. esk stat v
historickm vvoji a souasnost. Praha,
1920. S. 5455.
22
Svoboda . Byzanci rotunda v Horyanach u Uhorody. romeri, 1928. . 8788.

14

, ,
.
. .
(, , , , ),
(, , , , ).
. . () () . . - .
- ., , .
, - , . 899 . (), . 902906 .
. ,
955 .,
(927, 938, 1003 .),
. , , ,
, (res nullis)23.

(
- )
. * .
. . ,
.
., , .
,
- - , ,
*. - , , ,
-( r-, , ). , -,
-, -. , ()
. , . , (-
) 23
. - .
, 1936. . 1. . 21.
* .
// 19301931

. , 1931. . 51; Karcsony J.

Hazank Szent Jstvan korabeli hataroirl //
Szazodok. 1901. S. 103; . .
. //
. -.
, 1949. . 32.

15

.24 , ( .) .
. terra
indagines,
25. :
, ,
?
-. ,
. ,
. . - ( VVII .), , . VIII .
, , , , -
() -.
, , - ()
VIVIII .
26.
. , ,
, , ()
.27
. , . ; . , ,
, , , . 28.
, .
. ,

. , (10031018)
. , . ,
24
Erdelyi J., Szimonova E. Grabung in
der Gemarkung von Vasarosnameny //
Slovenska archeologia. 1985. Ro. 30,
. 2. S. 379397.
25
. --

VIII . , 1967. . 63.

26
. -. , 1991. . 1. . 494495.
27
. .

() // . , 1960.
. 8993; .
//
, 2628 1996 .
. . ,
1996. . 161166.
28
. ... . 494495.

16

( ?). ,
. , (570 ). : ? ,
.
.
(
). ,
.
, , , , . , ,
.
- , , , . 898 . :
, , ( . .) ,
, ,
29. 993 . ,
. . : , ?
, . , :
( . .)
, , , ,
30.
(10001038) , . () ()
. .
,
, . , . . : 1031 dux
Ruizorum . , 31.
, ,
.
29

// . ,
1998. . 2. . 18. . :
/ . . , 1989. . 14.

30

. ... . 494.
Annales Hildesheimenses // Monumenta Germanica historica. 1901. . 3. S. 98;
Chaloupecky V. Kdy bylo Potisi pipojeno k
Uhram. Bratislava, 1925. S. 165167.
31

17

(VIVIII .) ,
, .
(VIIIIX .),
,
, . VIII . . .,
,
, ,
. ( .),
, ,
. . -.
, , .
.
.


6360

1
, . . ,
, , 1700 .
. , , 3483 6984 .
, :
. .* 5492/5493 .;
5500/5501 .3 (
);
() 5504/5505 4;
(), ,
5507 ( ) 5508
( , ); 5509
( )5.
1

(.:
.
,
,
. -, 2012).
* . 525 .
3
6494 (986) :
5500
....
4
,
25 5004 . ., 25 5505 . .: ,
//

( ). , 1863. . 15. . 2, 3, 11.

5


, :
0 (5500 . .);
5 (5505 . .);
8 (5508 . .);
9 (5509 . .);
10 (5510 . .);
11 (5511
. .). .: . . - : //
. , 2002. . 219226;
. . ,
2010. . 1:

20

: ... (15- ,
*), (532 ).
, 5505 .
IX .
...7. IX . ,
, , , .
1 ** (
).
, ,
, .
. . - 9 circa- ***. ,
. . 139. :
http://www.hrono.info/statii/2003/
lunisolar.html#_ftnref4.
.: . . . , 1944. . 31.
: http://www.rusarch.
ru/cherepnin1.htm.
* 15- .
.


15, ,
15.
7
. .
. ,
1977. . 224225.
**
1 ( . .) I 325 . ,
1 312 .
. , ,
XVIII .

. , , , , ,
4 1 (
). .: . . -

- //
. , 1992.
. 1. . 129. . . ,
: ... ,
,
,
, . ,
:
. . ... . 142143.
9
. . (XII ) //

( ). 1910.
. 15, . . . 134. .
( XIII )
. , 1909.
. 52; . -
XIII
// . 1915. . 20, . 2. . 78.
*** Circa (.). - ( )
,
1 .

 6360.

21

,
... , (
, , ) 12 29,5 .
- ... 11.
. , XX .
, ,
, .
XII .,
- , . , , .
, , VI, ,
, () , 13 .
( VI
913 .), , -
12.
. . , , , . - .
. ...13.
.
, ,
.
, 14 (
), , , , 15.
11
. . -
... . 122.
12
, ,
29 886 .,
. 6395 (887)

:
...... ,
20 6. 913 . . : .
: // : , ,
. , 2011. . 20: Actes
testantibus. i i i . . 699726.

13
. . ...
. 277 281.
14
.: . , 2012. . 238239, 263264.
15
.:
. . //
. 1897. . 310, 3. . 217
222; .
// .
. 310, 4. . 463482; .
//

22

: , ,
, 16.
.
, .
1.

, : 6360 ( 852
. . . . .), 15*, , . , , 18.
, III
(842867) 842 . ,
855 .
, ... 6360
(852) ., (
842 .) ,
, ,
, . .
1113 .19. , 6360 .
, - ,
.
( ). ; ,
1940. . 4. . 9150; . .
. . 2-, . , 2011.
16
. .
(18531866). , 1903. . 18.
* 6360 ., .
18

.
. , 860 .
.
. : 6360... ,
....
6374 (866) .:

. , ,
,
:
(842 + 14 =
856),
(856 + 4 =
860).
6364 ( 6374). ,
6374 (

866 . . ).
, , :
14 , 14 6360 . , 6374 ., , .
19
. . //
. .
. -, 1997.
. 58.

 6360.

23

:
20.
. , 21.
. . , , ,
22.
. .
XVI ., ,
5505 , 856 .
6360 , , 856 23. . ,
, . 5505 6360 ., 852-, 855 .,
(20 855 . ,
, ). ,
, (,
, , , ; . ).

. 24 . . ,

20

. . ... . 220.
21
. . ,

.

,
.

6360 (860) ., 6356
(856) .
III.

8 15, 852 :
. . ... . 101103.
22


III 6360, 6362 .

,
III 21 6350, . . 842 .,
6368
(18 860 .) ,
6360 -0, ,
- ,
III (6350)

(5500) (6350 + 10 = 6360). , - ,
. . 6352 .,
,
6362: . .
... . 143. .
23
. . ...
. 263.
24
.: . . 238
239, 263264.

24

25. , ,
(
, ). . ,
,

,
. , . : ,
,
.
,
(, ).
, *.
, , . , , 6362 (
.) ,
855 . ( 6360
, ). ,
: . 6363
(855) . 6362.
, ,
27. 6360 .
:
25

. . XXIV .
-, 1882. . 5. ,
,


(
)
.
* (
6, 7, 8 . 478) .

27

... ( )
6360 :
? . : , ,

?: . . :
. , 2004. . 189.

 6360.

25

6360, 15 [], ,
. , , .
; 2242;
1000 82,
430; [] 600 1; 448;
318; 333;
318; 542...28.
:

, , 29 , ,
, 31 ,
33 ,
28 ;
8 , 37 , 40 .
, 85 ;
60 .
( 855/856 .) . ( ) 29 (28)
. 882 856 = 26. ,
28 ( 26).
( ) .
28
- :
318, 333 (
- )
313. , 855
. . .
313 ( . . )
542 . ( ), ,
, 313, .
,

430;
600 1, 430 ,
640 ( ).

5493 .
(5508)
15 (
), ,
(, ,
829 .). :

448. ,

<15>, < >
448.

.
(
36 , 384 ,
420 ).

26

: 37 ( ),
35. (5) (6) 7 (,
- ). ( ) ,
,
IXXI .
:
856 . ( ) 26 ( 29
28) 882 . ( ).
882 . 31 913 ( ).
913 . 33 946 ( ).
946 . 26 ( 28) 972 . ( 973 . ).
972 . 8 980 . ( ).
980 . 35 ( 37) 1015 . ( ).
1015 . 40 ( , 1054 .) 1055 .
1055 . 60 1115 ( 16 1113 .).
, 85
( 83 84), , , () (). ,

29 , , (
40 , 39, 60, 59 ).
39 40, 59 60, 1113,
1115 , . , , .
, , .
1115-. , , . ,
1113 . 1114 .
.
,
( , , ).
2. :
6428, 6448/6449 , 940/941 . .

, 6428 (920) .:
29
250- 1114 . . :
. -, 2012.

. 219220, 379.

- : . . 343.

 6360.

27

, , . .

, 920 . .
,
922 . (921 . ).

. , ,
, 911 .
, , 30. : ...
, , ,
6428, 6449 31 ( ).
: 940/941 .
, , : ( 40)
, , ( 20)*.
. , , 6429.
. 6430 , , ,
, , <>
. ,
.
.
6453 (945) .
- ! , .
3. :
6376 , 868 . .

6372 ( 864)
. ,
.
30

. , 1999. . 414.
31
. . 428.

* , ,
, 20.

28

(1520- .): 6372. .

, :
?.
,
. 6375 . : ... .
6375 (867) .

(6371, . . 866; . ) . ,
.
, , , ,
870 . .
4. :
6373 , 865 . .

6366 ( 858 . . .) :
. , , ,
.
.
, ,
865/866 . ,
(6366 5500 = 866)33.
, , (. . 2).
6377 . (, 869 . . .) : . (6377)
, 34.
6377
5511 ( 866 . . .). , . . : 6366, 6368, 6371 6377 . (6366,
6371, 6377) 866 . ( 0; 5; 11; 6366
5500 = 866; 6371 5505; 6377 5511 = 866),
(6368) (6377 9 = 6368).
,
, . . : 866 . 35.
33
. .
// . , 1969. . 24.
. 49; . . -

... . 111.
34
. . // . . 2-, .
. -, 1996. . 407.

 6360.

29

, , 6366 6368,
.
5. :
6374 , 866 . .

6370 ( 862) .
.
, , , , , , , ( ). , 840 (,
837839 .) 865 . 36.
-, ( )37.
6370 . 865 . . ., 6373 .
.
, 830- : (40), , 60,
6367, 6347 ., 839 . . .,
,
(. ).
- , , ,

-
, .

. 6374, , 6364 , 6367
, 859 ( 860) . .

35

. . ... . 143.
36
. .
// : .
. : . . (19191997). -;
, 1997. . 1. . I; 345; .
: 1250
? //

: 1250
.
. -, 2003.
. 49, 52, 53, 56; .
( VIII
XII .) // . -, 2008. . 6994.
37
. , 2012. . 215216, 241.

30

, ,
, :
6367 , 6370 (862) ,
. .
6367 ( , ).
6368 ( ).
6369 , 6372 (864) ,
, .
6370 , 6373 (865) , (! . .).
6371 , 6374 (866)
, , .
6372 , 6375 (867)
, .
6373 , 6376 (868) ( . .),
865 .* .
6374 ( 6364 + 10) .
(, , ).
6375 ( 6365 + 10)
.
6376 (868) 39.
.
,

() . ,
, ,
,
. , ,
(6360 .), , , .
6. :
6385 6411 , 877 903 . .

,
( ) 40. ,
* (. ), , ,
: ;
77 .
39
,

// . -, 1862.
. 9. . 810.
40
// .
-, 1856. . 7. . 231.

 6360.

31

, 879 .,
6385 (877) .
6373 . 70,
80. ,
6383 . , 5505/5506 , 877/878 .,
.
41,
42.
( XVI .) ,
10 , . , 10
XV . : [] 33
. ,
, , 10, 43.
33 (887 .)43. ,
, 43 , 10
( 10: 903912), 33 (912945). ,
942 . ( ). 43
, 29 , , .
,
. i 10,
8. (,
) 20. (,
) 20 10, 6411 (903).
6421 (912/913), 44.
41

. . XVIXVII . ,
1980. . 181189.
42
... , , .
1146 (6654)
,
: , 11 1146 , 20
.

XII
, -

: . . ... . 226.
. . , ,

,

: .
- .
-, 1915. . 22.
43
// . , 2003. . 3. . 26.
44
,

32

903, ,
, 21 *.
( XV .) ,
: 6411. , . , . , . : 6411. ,
. .
, 46.
,
. , , , , .
902/903, 912 ., .
7. :
6431 (6433?) , 920 (923?) . .

6450 . , , . , 920 .47

. , 945 .
, (
), (
)48. ,
, , ,
, (. 946 .)49.
920 . 6428.
, , , , 6431 (923). , , ,
, 6450,
, () .
, 30,
, 50. 5505 6430, 925 . 6433 . .
912 ., (.:
. ... . 699726)
,

- .
, , .
* . .
46
,
,
//
. , 1978. . 34. . 31.

47

. . .
; , 1963. . 2. . 40,
217.
48
. . 944 .? //
:
/ . . , . . ,
. . , . . ,
. . . , 2001. . 22.
49
. . 46.

 6360.

33

8. :
6435 , 927 . .

. 6450 ( 942 . .) . : , , ,
, , . . :
. : 27, 15, , , ,
.
, .
. , 6450 ., 15
; , 6435 (927) .,
15 50.

(50 30),
.
927 ., (6435 5500 = 935; 6430 5500 = 930). (927 + 5505 = 6432),
(927 + 5508 = 6435).
9. :
6466 , 957 . .

6463. .... , 955 .

, , 51, .

(9 18 ) , .
946, 957 .
, 946 ., , 957 .52 , . .
50

. .
... . 57.
51
. 957 . //
. , 1985.
. 3647.
52
. . ,
// :

. 1985. , 1986.
. 4957; . ,
// .
-, 2001. . 429437; . . ? //
. , 1989. . 50. . 63
83; . : //

34

: 946 .
, 945 947 .
.
. . : . , 6463 (955 . ). 6565 , , . ,
,
959 . , 6463 ,
53.
, 6463 . , ( ,
, 1512 .).
, 957 . 6465. . . ,
,
4 54. , ,
.
, ., ,
18 957 . 55. 957 . . .
6463 . (957 + 5506).
, ,
. . , 56, ,
11 969 . ,
15 ,
.
*

, () .
- ,
. 1992
1993. , 1995. . 154168. . .
. .: . . ,
// ... . 429437.
53
// . , 1911. . 22, . 1:

1512 . . 359. . :
. . ... . 269.
54
. . ...
. 271.
55
i . i
i
ii // Ruthenica. ,
2006. . 5. . 1218.
56
. , 1999. . 441.

 6360.

35

, , 839 ., . ,
,
, , ( - ). ,
, III. 850-
, .
. . ,
( ) 57. , , , ,
, ,
860880 . . ,
.
, ,
. (866) , , 6360 (. ).
, ? 6360 ( ) :
855 III ;
860 . , ,

. , , .
-

57

.: . .
- //

. , 1932; .

. , 1970. I, . 2. . 448
484; . . ...
. 240.


-


:


.
, , 1526
1530 ., 970 . : 6478. , . , ,
, : .
, ; ,
; ,
( . .) ,
, 1 (, . .).
, . ,
,
, .
( ) VI . ,
, ,
, , :
6478. ,
, . , , : ?
: .
; , , , ,
, ,
, , , 2 .
1

// ( ). , 2000. . 9.

. 35.
2
XVIXVIII . // . ,
1982. . 37. . 60.

38

, ,
. . ,
, ,

: ,
. ,
. ,
,
, .
,
, . , , , ,
, ,
3 .
, :
( ; ) ( ;
), (; ) ; ,
;
( ; ); . ,
( ); (
) , (; ) , ();
, , (; ) ( ; );
, .
, , , , ,
:
, , ? ,
?
? , ?
3
.
. ,

1773. . 2. . 49.

39

?
?
?
, ?
,
?

,
.
. ,
., . , .

. . : ... ( . .) ,
, 947. , 4.
, .
, , ,
,
.

( ). . : , ,
5. :
, ,
. ,
. , , 6. , ,
. ,
, ,
948 : , ,
, 7. , . (), ( sic!),
4

. . 416, . 210.
.
. , 1790. . 1. . 18.
5

6
.
. , 1831. . 1. . 10,
. *.
7
. . 4. . 12.

40

:
, , 8.
, ,
, 1553 . -9.

, .

.
10.

: . 6478 (970) .
, ( . .)
( ), . ... , . ,
11. ,
,
( ), ,
, ,
. .
, . ,
, .
: , ,
12. ,
,

, ( . ) ,
13.
,
, , ,
, .
8
. : . . , 2009. . 5.
. 357.
9
. .
( ) //
. , 2003.
. 7. . 6688.
10
. . -

. . -, 2008. . 107136.
11
. . 113.
12
. . .
. , 2001.
. 8195.
13
. . 82.

41

, ():
/ .
, , /,
, (!)14.
, (),
, 15. , ,
, ,
16.
, ,
,
: ...
. 1 1814 . . , , , , ,
, ,
, , 17.
.
. ,
, () :
: (. ) .
. ? ,
?18.
, . ,
, , ,
,
: ,
, . , , . .
,
?19.
.
, :
14

. . 91.
. . , 1997. . 13, 365366 (. 13).
16
. 12.
17
. .
// .
. ; 15

, 1950. . 298.
18

. , 1858. . 6.
19
. .
. , 1861. . : . . 8384.

42

. . . .
:
. , ( )20.

. , 21 .
, ,
.
1240 .
. 22.
26 2011 . , , (. ) ( ).
, , : , , , , . ... , ,
( ),
23. , 20-
24.
20

. . , 1865. . 15.
21
.
-
. ., : . 961962 //
. :
. , 2002. . 13. . 28.
22
. // , , 10
2010 . , 2006. . 6566. ,
.
, , -
. .:
. // , . 1415
2007 . , 2007. . 1820, 2426.
23
? // .

26.01.2011. : http://bregion.
ru/?p=4813.
24
.
Sownik geograczny Krlestwa Polskiego. -
XV XVI . .: . . XV
XVI . . ,
2009. . 163177.

.
( )
-,
, : :
. , 2004. . 1, . 1:
. 632 . : http: // http://ru.wikipedia.org/wiki/
_( ).

43

, , ,
, 22 25. 31 1450 .,
, ,
, , ,
26. , , 1452 .
27.
:
, / . ,
, .
: .
:
, . ,
.
.
, , ,
, dux
Drewlyanorum Niszkina ( -). , , . , ,
. 28 ( 29),
(dux Drewlyanorum
Niszkina) .
,
(),
25

. (

) //
, , 7
2010 . ; , 2011.
. 2328; .
//
. , 2012. . 8:
, 3031 2012 . . 2639.
26
Archiwum ksit Lubartowiczw

Sanguszkw w Sawucie. Lww, 1886.

T. 1: 13661506. S. 4546. Nr XLVIII.
27
Ibidem. S. 4748. Nr L.
28
. . // . ,
1864. . 5, . 1. . 1726.
29
. . //
. 1970. 9.
. 103104; . .
/ . .
. . . , 2004.

44

.
XVII .
()
,
. .
,
, .
- ,
.
, (
, ),
XV ., ,
30.
(, ),
1450 1452 .31
( , , - 1062
1074 .) ? ,
.

. : ...

...32.
.
,
,
, . ,
.
, ( ), ,
,
( ; ):
. () ( ;
. (; ; ) ;
. ;
. .
30

Archiwum... S. 4546. Nr XLVIII;

S. 4748. Nr L.
31
- .

, 1886. . 7, . 1. . 911. 2, 3;
. . 8, . 4. . 2526. 3.
32
. ... . 78.

45

, , ,
, . . ,

( ; ), , ,
( ). :
, ;
, , , , ,
33.
. ,
. , . :
. .
34.
, , ,
. ,
.
, , . ,
, .
, , , , . ,
, :
, 970. , , , 947. , ,
67. 35. , , .
, .
?
, , ,
. ,
34
33

. . 394.

35

. . . 12.
. . 416.

46

, 970 .
. , 970 . ,
. ,
.
, .
942 . ,
948 ., (!): . ,
94836. ,
947 .
,
: . s .
. . [6523 (1015)] ... ( . .) . . . .
37. , .
: 38. , , 39.
(. . decreptia)40.
,
.

, . 73 , : . . 41. ,
942943 .42 ,
. , , , 6523 (1015) . . s . . ,
36
. ... . 1, . 2.
. 557.
37
// . , 1962. . 2. . 115.
38
. . (
. . ). , 1906. . 35, .
39
. //
. .

(, ,
). , 1993. . 141.
40
. . 173, . 64.
41
, ( 12141219 ). . . . , 1851. . 35.
42
. .
. . , 1998. . 150.

47

6543 (1035) . s . . . .43. 73

, 962 .
962 . . 44. , :
942 .,
: . s . .
[6450 (942)] ... 45.
, ,
. ( ,
) , 958959 .,
1617 . ,
, .
( 942 943 .) 968 ., : ,
.
: . . .
. .
. . .
46.
980 . (, . , 978 .)
.
1128 .
() .
. . [ ] .
. . []
47. ,
, , , :
. 48.
, 1415 ,
17 18.
, . 959964 ., 960962 , 962 ., .
43

... . 35.
. . . 1719,
369371 (. 10).
45
. . 34.
46
. . 55.
44

47

// .
, 1927. . 1. . 2: . . 299.
48
. . 300.

48

, ,
, ,

, ,
.
,
962 . .
962

5060- .., , ,
.
, .
.
. . .
.
959 . : , , ,
, , , ,
49. 962 . : ,
, , ,
, .
. 50.
959962 . . .
( ) : . .
51.
,
, , , .

52,
. . .
49

. .
: . , 1980. . 261.

50

.
. . 72.
52
. . ... . 293.
51

49

,
, . ,
. . 962 ., ,
, , 969972 .
-,
- 53. . ,

. , , , -: ...
( ) , , ,
; ,
, .
,
, , ,
, ,
,
,
54. , .
: ,
, 55.
,
, . . ,
: ,
, , ;
56. : , , ( . .)
, 57.
XIV ., 11 :
6460 (952)58.
, .
962, 969972 ., . , ,
, -, . ,
55

53

. .
. , 1988.
. 102104.
54
. ... ,
1768. . 1, . 1. . 3637.

. . 2. . 382.
. . 1, . 1. . 35.
57
. . 2. . 393.
58
. : .
. , 1901. . 1,
1 . . . 80.
56

50

,
59.
,
962 ., , . ,
, , .
,
, , , , , .

. ?

. .
, , -, , , . .
, , , - 60. , ,
,
, .
.
. , 1138 (6646) .
: . .
. . .
. . . . .
. . . 61.

.
, 962 .,
.

. ,
, 200 - , 1982 . . 10,811,2 .
, -
59
. .

. // ,
-

. , 2002. . 64
60
. . ... . 165.
61
. . 300301.

51

. .
, , . . , , , .
. ,
. ,
. .
.62
, 1590 . .
,
63: ( . .)
, , , , ,
() , , (
. .) . []
( . .), 1581 . , 64.
, . ,
1897 .,
1581 . .
. , . . , , . , ,
. . ,
XVI . .

,
, ( . .) 65.
,
XVIXVII ., . ,
60- . (
1200 ) , , .
, .
62

. .
// . , 1989. . 100108.
63
. .
//

. , 1988. . 3437.
64
. : . . ... . 34.
65
. : . . ... . 37.

52

, 962 . , , .

, .
-. , ,
.

, 902 907 .66 , 965966 .
.
67. . .
: ,
, , ; ; , 68.
69.
1069 .
1097 .
1150 . .
, , , , , , , , , . 520530 .
, , , , .
:
. .
, , , .
, . ,
: ,
66
. . //
. .-,
1888. . 257. . . 121150; //
. .
... . 59100; . ,

// . . 1318.
67

. . 91.
68
// . , 2004. . 263.
69
. . -
// . ,
2008. . 12: . , ,
. 70- . . .
. 339341; . . : //
. , 2010. 2. . 3840.

53

70. ,
. 941 . .
(
)71.
941 .:
:
, ,
, .

. 72. : .
. . .
. . .
.
. .
. .
73. . ,
.
( ) , .
. ,
, , 74:
() .
, , ,
,
. , ,
. 75.
, . ,
,
,
. , ,
, .
, , , , .
.
70

. ... . 1, . 1.
. 3637.
71
.
72
. . -

, 2009. . 263.
73
. . 33.
74
. . . 63.
75
. . . , 1920. . : . . 567.

54

.
, ,
.
(. , , ), ( ).
,
76. ,
77. 1870 . , (, )78.
,
.
, .
, 79.
, ,
, - 80.
. , ,
, . ,
,
, , 81. . , , , ,
82. ,
, ,
.

(, ,
)
76
[ .]
// . , 1933. . 3. . 67.
77
. // . , 1935. . 9.
. 262264.
78
Moszyski T. Kultura ludowa Sowian.
Krakw, 1934. Cz. 2: Kultura duchowa.
S. 663. Fig. 17
79
.. // . , ,
. , 2002. . 241.

80
. //
. , 10 , 2005 . , 2005.
. 58: .
81
., ., . ,

// : . , 2010. . 3. . 305311.
82
. ... . 1, . 1.
. 3637.

55

( ) .
, , 971 .: .
. . .
. . .
. . .
. . .
. 83. , . :
. : , .
,
(, )
. , , ,
, . , , , .
, , , . ,
,
, . ,
,
, ,
, . .
,
962 . , . ,

. , . , .,
, 84.
83

. . 61.
. . . , 2010. . 6267; .
// . . 16 2009
. , 2010. . 3537.
.
. , . 84

.
, -

. .
. , .

56

, , , ,
. , , , .
, . .
,
?

,
, ,
, .
.

. - ,
.
, , .
.
., - ,

85. , ,
, .
1086 .
, . .
: [ ]
, , ,
, 86.
1086 .
, . ,
1086 .,
87.
85

Zemlicka J. Das Rei} des bhmis}en Boleslavs und sterben Krise an der
Jahrtausendwende: Zur Charakteristik der
Fruhen Saaten in Mieleuropa // Ar}eologi rozhledy. Praha, 1995. Ro. 47,

. 2. S. 268278.
86
. . , 1962. . 151.
87
. . . , 1964. . 125132.

57

, ,
. , . . , ,
( . . ),
. . ,
, , ( ,
, )88. , .
. , , , (Ztir)
89.
,
90.
, .

, ,
, , , ( . .) () 91.
989992 . , Dagome iudex92.

996 .:
. . .
. . 93.

. ,
, ., .
, . 94.
,
.
. .
88
. -
//
. . 63.
89
. .


(
) // . ,

1972. . 107109.
90
. . ...
. 8586.
91
. . 145146.
92
. . 146147.
93
. . 147.
94
. . VI
XIII . , 1982. . 97; . .
... . 324.

58

., . ,

. 29
, -, , .
,
. , .
, , - 95.
, ,
. , , , ,
, XI .
() , , ,
96.
, . , , .
, ,
. . , ,
, , ,
962 ., .

60- .,
.
95
.
V/VI .
// . , 2007. . 11. . 113114;
.
(

) // ,
, 31 2008 . ,
2009. . 1518.
96
.

// : .
. 3. . 2324.

59

947
981 .: .
. . . . .
. 97.
. . , ,
-
, .

- .
,
981 . ,
. , . , ,
,
, , 15
, 962 .,
.
, 947 .
,
98.
:

,
.
: . s . . . [6455 (947)] .
. . .
. .
99. .
,
, , , ,
97

. . 70.
98
. - (1) //
. , 2011. . 4(36).

. 2028; . - (2:
) // . , 2012. . 2(38). . 729.
99
. . 4849.

60

, .
(),
, , ,
, ,
. . .
, (..
) 100

. ,
. , !
.
( ) .
, ,
,
300 .
947 .
. .,
,
.

- . , ,
, , , . - : - () ().
- ,
.
,
.
, ,
, , -
100

. .

. , 2001. . 39, . 15.

61

. , , (
) .

.
962 . . ,
,
, ( ) .
.
. , ,
.
. 15000 12000 (80%) .
2500 (17%) , 1000 . 3% .
, ,
, ,

, (, ) . , ,
,
101.
, 947 .
. .
. , , 981 . , : . .
. . . .
. 102. ,
,
101

.
: -

? // : . , 2011. . 5. . 928.
102
. . 70.

62

103.
947 . 962 ., , , ,
. ,
, .
, 22 .
, ,
, , , .
, ( . ) . ,
. .
?
, , , ,
,
.
, ,
104.
. ,
, :
103

, . ,
,
.
, 981 . , ,
() , ,
.
,

,
. .: .
// .
. 6770. .
-

981 .
( ), ,

.
981 . ,
, (
,
, dux, rex) 996 .
,
.
104
. . 60.

63

: ? ,
, , . , 105.
: ,
. ,
. , . 106.
, , . . , ,
107. ,
: . s . . . [6508
(1000)] 108. , , /
, ,
, , ,
. , , . , .
, , , ,
,
. ( .
avunkulus ), , 109.
- ,
.
: . s . . [6387 (879)] . . . 110. ,
, . ,
105

. . . , 1988. . 1:
.
. 12. . 303, 225.
106
.
. ,
2009. . 32.
107
. . . , 2001. . 269
270.
108
. 114;

. , , 1950. . 168.

109
. .
// .
1959. 6. . 4359; .
// .
, 1962. . 71. . 236239; . .
// . 1985. ,
1986. . 123131; . Demetrius
Dedko, Provisor seu Capitaneus terrae
Russiae ( XIV .) //
. , 2002. . 1423.
110
. . 16.

64

: . , 111. , ;

( . .)112. ,
, , :
. : ,
, , ,
11 , : 113.
, . , ,
, .
, ,
, .
,
( , , ). .
(dux Drewlyanorum Niszkina Niszkinam, Nyszkinam, Nyszkina),
,
, ()114.
, , , .
,
, , , .

. ,
,
.
.
.
. ,
( ) ,
( 204 52
), 115.

(
116) Malik, , ,
,
111
. .
. 1, 2. . 556.
112
. . 1, 1. . 35.
113
. . 48.
114
. . ? //

.
, 1941. . 1617. . 3764.
115
. . . 21;
116
. . . 14,
. *.

65

, 117. ,
. , 118. ,
.
, . , 119,
() ,
120. . ,
( ), ,
, , 121.
. . . ,
60- . , .
(Liubuz, Lubik, Liubycz, Lubic), (
) .
122.
,
, 123. . .
, . , . , .
:
, . , ; , ,
, , ,
, .
,
, , ,
124.
117

. . 15, . *.
. . . , 2002. . 8.
119
. .
//
. , 2009. 6. . 250256.
120
. . -
//
( ). , 1907. 4.
. 4160; 6. . 314346; . -
118

. ,
1908.
121
. -
... 6. . 330.
122

.
-
... . 6868.
123
. . /
// (
. . 2). -,
1996. . 108.
124
. ... . 1, . 2.
. 489490.

66

. .,
-125.
, 8 1322 . ,
, 126,
.
. .
127.
: , . 4, . 3 :
, 2 , . , , .
,
128. , , , .
. (
)
: Bowiem by w Nowogrodzie wielkim miezcznin ieden
Klufcz lbo Klucz Malec przezwizkiem/ Ten mia dwie Corce/ Dobryn y Malusk/
Maluska v Xiny Holhy by w fraucimerze klucznicz/ s ktor mia Swantosaw
Wodymirz129. f . .
s . 1766 . s
, :
bowiem by w Nowogrodzie wielkim miezcznin ieden Kalufcza albo Kalucza Malec
przezwikiem, ten mia dwie Corce, Dobryn y Maluk, Maluka u Xiny Holhy bya
w Fraucymerze klucznicz, z ktor mia Swantoaw Wodymirza130.
125
. . XIV . //
. , 1976. 140.
. 49, 50, 133.
126
.

1322 // . ,
1905. . 18, . 34. . 6170; XIV . , 1974. 6. . 2022;
. . // .
,
- . . . , 2005. . 177181; -

. .
// .
. , 2008.
. 13. . 151159.
127
. ... . 1, . 2.
. 556.
128
. . , 2003. . 2. . 611, . 155 (
1773 .
. .)
129
Stryjkowski M. Ktora przedtym nigdy
swiata nie widziaa Kronika polska, litewska, zmodzka y wszystkiey Rusi [...]. Krolewiec, 1582. P. 127.
130
Ejusdem. Kronika Macieia Stryikowskiego niegdy w Krolewcu drukowana

67

. , , , .
. (!) .

. : (Dobrina) (Maluscha) (Calufcza Parvus, Caluwtza der khlain);
(in gynaecio) ,
131. ,
. (
)132. ,
. :
, 1550: Piccolo Calufcza; Dobrina; Malucha133.
, 1557: Calufcza paruus dictus; Dobrina; Malucha134 .
: 1557: CALVWTZA der khlain; DOBRINA; MALVSCHA135 .
, 1567: klein Caluffza; Dobrina; Malucha136.
, 1571: Calufcza paruus dictus; Dobrina; Malucha137.
, 1574: Picciolo Calufcza; Dobrina; Malucha138.
, 1600: Calufcza paruus dictus; Dobrina; Malucha139.
.
,
f .
, f ,
. . , :
Kalufcza albo Kalucza.
XVXVI . f , , , . 1582 .
, Kalucza,
. , ,
, ,
teraz znowu z przydaniem historyi panstwa Rossyiskiego przedrukowana // Zbir
Dzieiopisw Polskich We Czterech Tomach
Zawarty. Warszawa, 1766. T. 2. P. 121.
131
. . , 1988. . 62.
132
. . 291292.
133
Stryjkowski M. Comentari della Moscovia [...]. Venetia, 1550. P. 4.
134
Ejusdem. Rerum Moscoviticarum
commentarij [...]. Antverpiae, 1557.
P. 55 v.

135
Ejusdem. Mocouia der Haupttat in
Reien [...]. Wien, 1557 ( ).
136
Ejusdem. Moscoviter wunderbare Historien [...]. Basel, 1567. P. V.
137
Ejusdem. Rervm Moscoviticarvm commentar [...]. Basileae, 1571. P. 5.
138
Ejusdem. Comentari della Moscovia [...] // Delle navigationi et viaggi [...].
Venetia, 1574. V. 2. P. 140 v.
139
Ejusdem. Rervm Moscoviticarvm commentarii // Rerum moscoviticarum auctores
varii. Francofvrti, 1600. . 4.

68

, , .
. . , 1946 . .
XVXVI .

1475 . 140. 1502 . ,
() 141. 1545 .,
142.
, ,
, (
) , , ,
Kalufcza Kalucza Malec.
,
, , 31
1450 . (, ,
)
143. () 1446
1451 .
144.

.
( )145,
. ,
XVXVI . , ,
1216 . ,
1223 .146 , .
,
, 1642 .147 , ,
, .
- .
,
140

Archiwum... S. 72. Nr LXXVI.

. S. 95. Nr 9.23.
142
XIV
XVII . . , 1990. . 6470. 51.
143
Archiwum... S. 4546. Nr XLVIII.
144
. . 192.
5.4, 5.5.
141

145

. . , 1986. . 83.
146
. , 1974. . 340341.
147
. .
XVII (
40 ). , 1881.

69

, , 2 . 19 . .
(- 18551877. XXI-3)

: : ,
! ?148; : ...
, , ?149. XVIII .
.
, 80- XVIII .
, 150.
, , , XV .
, ,
, .
***

,
,

.
148
. . //
. ;
, 1953. . 366.
149
. . -

// .
; , 1955. . 388.
150
. . //
.
. , 2004. . 6585.

70

, , ,
, 60- . 962 .
. , , .
, ,
, , . .
, , . ,
1050 .


-
:
- . -
. 1960-
( 1, - 2, 3,
1

Forstreuter K. Die Bekehrung Gedimins

und der Deuts}e Orden // Altpreussis}e
Fors}ungen. 1928. Jahrgang 5, H. 2.
S. 239361; Idem. Die preusis}e Kriegsitte im 16. Jahrhundert. Altpreusis}e Fors}ungen. 1940. Jahrgang 17. S. 58123;
Idem. Die Bekehrung des Litauerknigs
Gedimin, Eine Stritfrage // Jahrbu} der
Albertus-Universitaet. 1955. Bd. 6.
S. 142155; Idem. Preusen und Russland von
der Anfaengen des Deuts}en Ordens bis
zu Peter dem Grosen. Goeingen; Berlin;
Frankfurt, 1955; Idem. Der Deuts}e Orden
in Mitelmeer. Bonn, 1967.
2
.-.
// . 1973. 34. C. 5468.
3
. . (IV .) // . ,
1988. . 4344; .

(XIV .) //
. . . . . ,
1993. . 5051; .
// . -.
. . . , 1994. . 5960;
. : //

. ,
1994. . 2. . 201225; . -
(1254 .) //
. -. . . .
, 1997. . 3335; . / . .
. . . , 1997; . .
// , . ,
1998. . 1. . 5057; .
// . 80-
. . . , 1999. . 145142;
.
( ) //
. -. . . . , 2000. . 1014; .
//
:
. , 2000. . 104108;
.
.
// .

72

4, 5, 6)
.
, , - .
,
( 904906 .), ,
,
7, , , -
- ,
;
; ,
, . , , 8. 9
-. . . . , 2003. . 152156.
4
.. (
1237
) // , . , 1996. . 1. . 4152;
, 1999. . 2. . 5262;
. 1249 . ( ) // . . 7485;
. : //
. . ; ;
, 1999. . 1. . 7479; . //
...
. 1. . 7494; .
(
) // . . 2.
. 2745; ., .
-
// . , 2003. . 6. . 193197.
V
28.08.2002 . . -
: , ,
,
.
5
.
- -

// .
2010. 6. . 417; .
-
// Studia Slavica et Balcanica
Petropolitana. -, 2010.
2(8). . 316.
6
. . .
.
-, 2012. . 343372.
7
qualiter temporibus Hludowici et
Karlomanni ceterorumq ue regum iustissime
ejlvebantur: . .
. , , .
, 2001. . 80.
8
Sclavi vero, qui de Rugis del de
Boemanis mencandi causa bexeunt, ubicum
que iuxtaripam Danubii vel ubicumque in
Rotalariis vel Reodariis loca mercandi potinu
erint, de sogma una ancilla tremisam I, de
cavallo masculine similiter, de servo saigam I,
similis de e qua: . .
. , , .
, 1993. . 6465, 67.
9
Zollner E. Rugier oder Russen in der Raffelsteener Zoliurkunde // Mieilungen des
Insstituts fr sterrei}is}e Ges}i}tsfors}ung ( IG). Innsbru, 1952.
Bd. 60. S. 111116.

73

, 487 .10

, Via regia
11.
,
. -
,
, .
, , ,
, .
. ,
. , ,

() , .
, , ,
, .
22 1352 ., , ,

, 12. 13.
.
,
14. , .
,
15.
10
. . ...
. 8294.
11
.: . . //
.
1888. 7. . 121150; . .
//
: 5 . , 2001.
. 2.
XVII . . 8193.
12
.:
. . , 1986. . 1516.

13
Skoczek J. Studia nad patrycjatem lwowskim wiekw rednich. Lww, 1929.
S. 9(239).
14
. // .
1968. 5. . 27; Janeczek A. Zb kniazia
Lwa. W kwestii wiarygodnoci przemyskiego przywileju wjtowskiego // Civitas et villa. Miasto i wie w redniowicznej Europie
rdkowej. Wrocaw; Praha, 2002. S. 188.
15
, : .
-

74

, 1267 . ,
, , 16. , , , , . (
)
.
.
.
Via regia , , ( ,
-
, , , 17) (
, IV . -
,
18).
, , 19.
3 1324 . ,
, ,
, 20.

, , . ,
, 21.
( .) //
. , 1969. . 4.
. 183184.
16
. . // ...
. 164.
17
. // . , 2005. . 9. . 197.
18
. .
V
XV . // . 2001.
2. . 3842; .
XIV XV . // .
, 2001. . 5. . 295298.
19
. .

( .) //
. , 2000. . 3. . 1318;
.
( XIV .) //
. ,
2002. . 2641.
20
.
-
V . . . , 2004. . 162166.
21
Ldge F. Structurwandlungen im ostdeuts}en und osteuropis}en Fermhandel des 14. bis 16. Jahrhunderts. Mn}en,
1964. S. 16.

75

3200 . 1400 .,
.
1000 22.
, -
: , , , , 23. ,
1352 ., ,
, 1000 (operis ruffi ruthenici).
1400 . 50
2000 (Podolisshes werkis)24.
- . V .
Ruthenus. Jochanes Ruthenus
13081309 ., Heinmaimus de Lemberc 1312 .
Heynko Ruthenus Iwan.
1365 . . 1387 . , Bartholomeus semitor Pauli Reuse de Torun.
1386 . 25. , , , , ,
, .
, 26. . , ,
, , . - 13241326 . (Iwanus Below), 1331 . 27.
22

Dollinger P. The German Hanza.

London, 1970. P. 231232.
23
. , , // . , 2006.
. 1: 12561772. . 87.
24
. ...
. 78.
25
. . 78.
26
.: . :
// . , 2000. 1. . 252261; .
//

. . ,
2001. . 4. . 327333; . -

: ? //
.
. , 2001. . 8: VIII , . , 1314 2001 .
. 108110; .
//
. , 2001.
. 5. . 140152; Idem. The Dominicans
in Thriteenth-Century Kievan Rus: History
and Historiography // Annuanal of Medieval Studies at Central European University / Ed. K. Szende, I. Rason, M. Sebok.
Budapest, 2003. S. 203223; .
. // . 2003. 3. . 122135.
27
. .
. 77.

76

, , - , Via regia , .
, ,

- .
1165 ., ,
,
28. , (regulis) ,
29. ,
, ,
, . ,
. ,
, , 1161 .
, , , 1189 .,
,
, 30.
, , . 1190 . ,
. ,
2 . ,

. . (10 1190 .)
31.
- ,
28
Ubi rex Boemorum quondam de
regulis Ruthenorum suae praesentiae obtulit eiusqueillum ditioni subdidit: Gesta
Friderici I. imperatoris auctoribus Oone et
Ragewino praeposito Frisingesibus. Appendix / Ed. R. Wilmas // Monumenta Germaniae Historica. Scriptores ( MGHS).
Hannoverae, 1868. T. 20. P. 492.
29
.
.
//
( ). ,

1917. . 123124. . 7; . .
. , 1968. . 185; . .
( .): // .
, 2002. . 2, . 1. . 271272.
30
. - . , 2011. . 182.
31
. : . , 2006. . 182.

77

- . ,
-, , . ,
- . ,
, , 1198 .,
1200 . . -
32.
- . , ,
33. , , ,
- 34.
, ,
35,
- 36.
- IV37.
, ? , ,
.
38 .
VI , , , ,
39. , , , ,
32

.: . - : ,
, . , 2011.
. 12; . ,
. .
-, 2011. . 19442.
33
. . - . , 1950.
. 258.
34
. .
. -, 2003. . 140.
35
. -
. , 1999. . 117.
36
Bartnicki M. Polityka zagraniczna

ksicia Daniela Halickiego w latach 1217

1264. Lublin, 2005. S. 188189.
37
Dbrowski D. Stosunki pomidzy Romanowiczami a krlem Wgier Bel IV i
niektrymi ksitami polskimi w latach
12351240 // : . . 2007. . 1. C. 8387.
38
. . //
. ,
2006. . 56. . 263273.
39
Thiele A. Erzhlende genealogis}e
Stammtafeln zur europis}en Ges}i}te. Frankfurt-am-Main, 1993. Bd. 1.
Taf. 116, 204; Swennike D. Europis}e

78

.
- 1230- .
40, .
: - 1237 .,
, 500
.
.
. , 1235 . 1237 .
, , , .
() 1252 .
.
( ), ,
,
, , ,
, , ,
, ,
,
41.
, , 15 1246 . . .
, 42. ,
, IV43,
, 44. . ,
,
45. 1246 .
,
,
. ,
Stammtafeln: Stammtafeln zur Ges}i}te
der Europis}en Staaten. Neue Folge.
Frankfurt-am-Main, 1998. Bd. I.1. Taf. 39,
85; Seibelreiter G. Die Babenberger. Wien;
Kln; Weimar, 2010. S. 278.
40
. .
: - III // . 2011. 7. . 3252.
41
Mika N. Walka o spadek po Babenbergach 12461278. Racibrz, 2008. S. 40.
42
Annales Millicensium continuation
Sancrucensis tertia / Ed. W. Waenba} //
MGHS. Hannoverae, 1851. T. 9. P. 559;

Annales sancti Rudberti Salisburgenses a. 11286 / Ed. W. Waenba} // Ibidem. P. 789; Annales Waldemarianis / Ed.
G. Waitz // MGNS. Hannoverae, 1892.
T. 29. P. 179.
43
., : Wertner M. Boris
und Rostislaw. Beitrag zur Ges}i}te der
russis}-polnis}-ungaris}en Beziehungen. Berlin, 1889. S. 45; Mika N. Walka o
spadek... S. 18.
44
. ... . 418
419.
45
. . ... . 668671.

79

1246 . 1247 .
,
1247 . ( 1246 . 1247 .46).
Privilegium minus, ,
47. , (1228
1253), .
(3 1247 .) .
IV ,
. 4 1250 . .
1252 ., IV 48.
, 12 1252 . ,
, , VII 49, .
, IV ,
, . 1252 . , 50.
.

, ,
51. 1252 . .
1253 . -,
. ( )
,
46
.: Avenarius . Nikaia und Russland zur Zeit der tataris}en Bedrohung //
Byzantinoslavica. 1980. T. 41. S. 3343.
47
.: Herri A. Privilegium minus.
Das staus}e Kaisertum und die Babenberg in sterrei}. Wien, 1972 (2 Au.
Wien, 1976); Zllner E. Das Privilegium
minus und seine Na}folgebestimmungen
in genealogis}er Si}t. Wien, 1978.
Bd. 86. S. 126.

48
//
(
). , 1998. . 2. . 814.
49
., . . , 2008. . 38,
326.
50
. . 39.
51
Fontes rerum Bohemicarum. Praha,
1874. T. 2. / Vydavatel J. Emler. Prekladatel
V. V. Tomek. S. 316.

80

. , 52.
25 1253 . .
.
23 1253 .
, IV. ,
. IV ,
, , . . , ,
, , ,
53. 1254 .,
. , IV .
, 1260 . . ,
. , ,
,
IV . 12 1260 . . ,
,
V.
, ,
Danielem regem Russiae et filios eius et caeteros Ruthenorum ac Tataros54.
55, 56
57 . . , , , ,
.
52

. . 827

828.
53

Fiser M. Merkwirdigere S}isaie

des StiCes und der Stadt klosterneuburg
aus Urkunden gezogen II (Urkundenbu}). Wien, 1815. 60. S. 217219;
Kosmova letopisu pokraovatele. . 289;
Fontes Rerum Bohemicarum. Praha,
1875. T. 3. . 312; ontinuatio Lambacensis / Ed. W. Waenba}. // MGHS. Hannoverae, 1851. T. 9. . 599.
54
: Codex diplomaticus Hungariae ecclesiasticus
ac civilis / Ed. G. Fejer. T. 4, V. 3. Buda,

1829. P. 1517; Regesta diplomatica nec

non epistolaria Bohemiae et Moravia.
Pragae, 1882. T. 2. Nr 271. S. 103104;
Annales Mellicenses / Ed. W. Waenbach //
Monumenta Germniae Historica. Scriptores. T. 9. . 184.
55
Szaraniewicz I. Die Hypatios-Chronik
als Quellen // Beitrag zur sterrei}is}en
Ges}i}te. Wien, 1872. S. 84, 144145.
56
.
// . , 1896.
. 10. Micellanea. . 12.
57
. -. , 1905. . 3. . 519.

81

,
58. , , V (
, 59), .
. , , .
, , ,
. , , . .
. , .
. , .
: , .
IV , 25 1261 .
, 60. , II , , ,
.
3 1270 . IV. V
, , 1271 . , IV
, 61. , 2 1271 .
, , 14 1271 . V i
(Leonem generum nostrum Ruthenorum ducem), 62.
58

.: .
//
.
. , 2009. 13. . 8996;
.
12581260 //
. .
, 2010. 22. . 913; .
// . . ,
2011. . 10:
. . 100106.
59
.

? // :
, , . , 2011. . 20: Actes
testantibus. . . 197203.
60
Wertner M. Az rpdok czaldi. Nagybecskerek, 1892. 527536 old.
61
. . 870; S}lesis}es Urkndenbu}. Kln; Wien, 1988.
T. 4 / Ed. Winfried Irgang. Nr 124127.
62
Vetera monumenta historica Hungariam sacram illustrantia / Ed. A. Theiner.
Roma, 1859. V. 1: 12161352. Nr 80;
Regesta diplomatica nec non epistolaria
Bohemiae et Moraviae / Ed. J. Emier.
Pragae, 1872. V. 2: 12531310. Nr 753;

82

, V (6 1272 .) ,

( , ,
1272 .). 1273
1274 .63 .
1 1273 .
. ,
,
. , 1274 .
1245 . (
). ,
1276 . , 2526 1276 . 64.
. IV,
,
, . 13 1277 .
- , 11 1277 .
- 65.
.
, 12751278 . ,
, ,
66. 67.
, 68. ,
,
- 69. 1277 .
70.
Codex diplomaticus et epistolaris regni
Bohemiae / Ed. J. ebnek i S. Dukov.
Pragae, 1981. T. 5/2. Nr 636637.
63
.: .
(1272
1278) // Rossica Antiqua. 2011. 2(4).
. 120139; .
- // . . ,
2011. 4(26). . 525, 160167.
64
Continuatio Vindobonensis / Ed.
W. Waenba} // MGHS. T. 9. P. 709.
65
Codex diplomaticus Hungarie eclesiasticus ac civilis / Ed. G. Fejer. Buda, 1829.
T. 5, V. 2. P. 388393.

66
Jasiski K. Rodowd Piastw lskich.
Wrocaw, 1977. T. 3. S. 3538.
67
Sroka S. Z dziejw stosunkw polskowgierskich w pnym rednowieczu.
Krakw, 1995. S. 3436.
68
Dbrowski D. Rodowd Romanowiczw ksit halicko-woyskich. Pozna;
Wrocaw, 2002. S. 217225.
69
Idem. Stosunki polityczne Lwa Daniowicza z ssiadami zachodnimi w latach 1264
1299-1300 // .
. , 2001. . 3: 800-
. . 49.
70
Wodarski B. Polska i Czechy w drugiej
poowie XIII i na pocztkach XIV wieku

83

21 1278 . ( ) , 71.
. . 21 1277 .
-
, , , , 72.
:
- .
1278 .
( ) ,
26 1278 .73 .
. (1318), 74.
(XIV .), Leo rex Ruthenorum
75. ,
, , 76,
77.
, , 78. , ,
79.
. , , 80 .
(12501309) // Archiwum towarzystwa Naukowego we Lwowie. Lww, 1931. Dz. 2,
. 7, zesz. 3. S. 78.
71
odex diplomaticus et epistolaris Regni Bohemiae / Ed. J. ebnek, S. Dukov.
Pragae, 1974. T. 5/1. Nr 50.
72
Mika N. Walka o spadek... S. 95.
73
.: esko-rakouskvztahy ve 13. stolet. Rakusko (vetn trska, Korutan a
Kraska) v projektu vel e Pemysla
Otakara II. Sbornik pspvk ze sympodia
konano 2627. z 1996 ve Znojm / Red.
M. Blhov, I. Hlavek. Praha, 1998.
74
Ookars sterrei}is}e Reimm}ronik / Ed. J. Seemller // Monumenta Germaniae Historica. Deuts}e Chroniken. Hannoverae, 1893. T. 5/1. W. 1523315234.
75
Johannis abbatis Victoriensis Liber
centanum historianum / Ed. F. S}neider //
Scriptores rerum germanicarum in usum
s}olarum. Hannooverae; Lipsiae, 1909.
T. 43. P. 231, 277.

76
Heiling K. J. Leopold Stainreuter von
Wien der Verfasser der sogenannten sterrei}is}e Chronik von den 95 Herrs}aCen //
MIG. Innsbru, 1933. T. 47. S. 257.
77
Anonimi Leobiensis }ronicon / Ed.
H. Pez // Scriptores rerum Austriacarum
veteres ac genuini. Lipsiae, 1721. T. 1.
P. 848; Ebendorfer T. Chronica Austriae / Ed.
A. Lhotski // Monumenta Germanie Historica. Scriptores rerum Germanicarum. Seraes Nova. Berlin; Zri}, 1967. T. 13.
P. 146; Die Welt}ronik des Mn}s Albert
1273/1277 1454/56 / Ed. R. Sprandel // Ibidem. Mn}en, 1994. T. 17. P. 179.
78
Eberhardi ar}idiaconi Ratisbonensis
annals / Ed. Ph. Ja // MGHS. Hannoverae, 1861. T. 17. P. 593; Hermani Altahensis annals / Ed. Ph. Ja // Ibidem. P. 410.
79
Mika N. Walka o spadek... S. 9091.
80
Huber A. Die steiers}e Reim}ronik und das sterrei}is}e Interegnum //
MIG. Wien, 1883. T. 4. S. 4174.

84

81, o ,
,
. ,
,
82. ,
, 83.
84.

85.
,
86. IV , ,
87.

(. 12121284), 1245 . (
88), 1253 . ,

IV, , ,
1258 . 89.
.
.
.
,
,
(bruteni et blaci)90. , (lachi
91 - ),

81

Wodarski B. Polska i Ru... S. 157; Dbrowski D. Stosunki polityczne... S. 4950,

62; Mika N. Walka o spadek... S. 9193.
82
Berciak A. Polacy w bitwie pod Suchymi Krutami // Prace Naukowe Uniwersytetu lskiego. Katowice, 1975. Nr 72: Prace Historyczne. Zesz. 4. S. 725.
83
Mika N. Walka o spadek... S. 9091.
84
., : Kustemig A. Bitva na
Moravskem poli u Suchych Krut a Jedenspeigen 26 Srpna 1278 // esko-rakouske
vztahy / Pod red. M. Blahovej i I. Hlavaka. Praha, 1998. S. 163189.
85
. . ... . 300.
86
Chronicon Magni Presbiteri continuation // MGHS. Hannoverae, 1861. T. 17.
P. 533.
87
Biedermann H. I. Die ungaris}en Ru-

thenen, ihr Wohngebeit ihr Erwerb und ihre

Ges}i}te. Innsbruk, 1862. S. 111.
88
.: . (1245 .).
. , 2009.
89
Sneidler B. Italienis}e Ges}i}tsshreiber. Leipzig, 1909. S. 4952; uano P.
Thomas de Pavie // Dictionnaire de Spiritualit. Paris, 1991. P. 867868.
90
Thometusci Gesta Imperatorum et Ponticum / Ed. E. Ehrenfeu}ter // MGHS.
Hannoverae, 1872. T. 22. P. 525.
91
Pop I.-A. Romanians and Hungarians
from the 9th to the 14th Century. The Genesis
of the Transylvanian State. Cluj-Napoca,
1996. P. 112113 (a).

85

, ,
, , , 92.
IV (10 1290 .) 31 1290 .
, 93.
IV , .
1291 . .
94. 26
1291 ., 95.
1301 ., i i,
i: i
, II, III i
i . .
,
96.
, 1308 .
i
i i97. i , i
i III i i i
, III. ,
, i ( i)
98 ( ?). i . i 99 i100. . ii
, i i101. i
i . , i, ,
( i) .
i II
92
Letopis Jindicha Heimburskho /
Wyd. J. Emler // Fontes Rerum Bohemicarum. Praha, 1882. T. 3. S. 316.
93
Marchali H. H. Magyarorszg trtnete az rpdok korban 10381301. Budapest, 1896. 576577 old.
94
. Ii... . 98100.
95
Codex diplomaticus Hungarie eclesiasticus ac civilis / Ed. G. Fejer. Buda, 1844.
T. 11, V. 1. P. 180.
96
.: Krist Gy. Kroly Robert els felesge // Acta Universitatis Szegediensis de
Aila Jozsef nominatae. Acta Historica.
1983. T. 86. 2730 old; Idem. Aba Smuel s
Kroly Robert szaldi kopcsolatairol // Acta
Universitatis Szegediensis de Aila Jozsef
nominatae. Acta Historica. 1992. T. 96.
2530 old; Idem. Orosz Hercegn volt-e Kroly Robert els felesge? // Aetas. 1994.
Nr 1. 194199 old; Sroka S. Wokl mariau
Karola Roberta z Piastwn lask Mari //

Biuletyn Polskiego Towarzystwa Heraldycznego. 1994. Nr 11. S. 15; Idem. Genealogia Andegawenw wgierskich. Krakw,
1999. S. 2128; . //
.
, 2004. . 4. . 710; . - . . 337341.
97
Monumenta Germaniae Historica.
Hannoverae, 1893. T. 5. P. 11521154.
98
Tabulae Jablonovianae ex arboribus
genealogicis familiarum Slavicarum regni
Poloniae etc. / Ed. J. A. Jablonowski. Nrimberg, 1748. Tabl. 10.
99
Narbu T. Dzieje starotne narodu Litewskiego. Warszawa, 1838. T. 6. S. 139.
100
. . . -,
1818. . 4. . . 138.
101
Zimorowicz B. Historia miasta Lwowa. Lww, 1835. S. 8283.

86

- (i 102). ,
( ).
(13721378, 13831387)
, 103. .
14141418 . XVI , 13781414 .,
- , . , ,
29 , 33 , 150 , 100 300
,
, , ,
, , , , , , , , 104 (das kngrich von Rot
Rusen)105. 1420 . ,

(. 1366 . 1437),
. , 106. , , 107.
1483 . 108
(1467)109.
[] 110.
102

. i
i i // i
ii. , 2629
1999 . ii i i. Ii.
; ; i, 1999. . 1. . 83.
103
.: Augustyn M. Przyczynek do bada nad osadnictwem dorzecza grnego
Sanu, Strwia i Wiaru // Materiay Muzeum
Budownictwa Ludowego w Sanoku. 1993.
T. 31. S. 147154; Sperka J. Pocztki osadnictwa rycerstwa lskiego na Rusi Czerwonej //
: . ,
2010. . 3. C. 278301. . : Idem.
Zarys migracji rycerstwa lskiego na ziemie
Rusi koronnej w okresie panowania Wadysawa Jagiey // : . , 2011. . 5. C. 221229.
104
Milman H. H. History of Latin Christianity. London, 1867. T. 7. P. 426524.
105
Ulri von Riental. Chronik des Constanzer Concils 1414. bis 1418. / Hrsg. von
M. R. Bu // Bibliothek des lieraris}en
Vereins in Stugart. Tbingen, 1882.

Bd. 158. S. 5051.

106
Bu T. M. Fiktion und Realitt. Zu den
Textinserten der Ri}ental-Chronik // Zeits}riC fr die Ges}i}te des Oberrheins.
2001. Bd. 149. S. 153161; Waer G.
Ulri} Ri}entals Chronik des Konstanzer
Konzils und ihre Funktionalisierung im 15.
und 16. Jahrhundert. Aspekte zur Rekonstruktion der Urs}riC und zu den Wirkungsabsi}ten der berlieferten Hands}riCen und Drue. Kassel, 2002.
107
Kup K. Ulrich von Richentals Chronicle of the Council of Constance. New
York, 1936. P. 20.
108
.: Ulri von Riental. Consiliumbu}. Augsburg, Anton Sorg, 1483. Potsdam, 1923.
109
. / .
. . . , . . .
-, 2006. 45. . 89.
110
von dem dur}leu}tigen ho}gebornen frsten kunig von Galitzia en ma}-

87

:
. ,
111.
,
, , IV .
. : ()
.
, 112. , ( 13681370, 13771390 . ),
[] . ()
,
113. 1387 . , - 1412 1413 .
114.
, , 115 (,
), 116.

. ?
. , , ,
, 14381450 .,
(
117) -
tige grosse bos}aC: Ulri von Riental. Consiliumbu}. Augsburg, Anton Sorg,
1483. Potsdam, 1923. S. 111.
111
Ulri Riental. Das Konzils ze Konstanz. 14141418. Faksimile-Ausgabe der
Hands}riCen im Rosgarten Museum zu
Konstanz. Starnberg; Konstanz; Stugart,
1964. Bd. 1. Bl. CXI versol.
112
Piekosiski F. Heraldka polska wiekw rednich. Krakw, 1899. S. 7680.
113
Desewy A. De jure hungaricae coronae
in terries Russiae Rubrae. Pestini, 1831.
114
Matw J. Der polnis}-ungaris}e Streit
um Galizien und Lodomerien // Jahresberi}t
des k. k. II. Obergimnasiums im Lemberg fr
das Jahr 1886. Lemberg, 1886. S. 2830.
115
Lewii A. Rut}enis}e Teilfrstentmer bis zur Vereinigung mit Polen 1387 //
Die sterrei}is}-Ungaris}e Monar}ie in
Woet und Bild. Galizien. Wien, 1898.
S. 173; - . -

-
// - . . -, 1907. . 214
307; . -
. , 1999. . 154; .
-
( V .) // . 1998.
. 16. . 68; .
- V
// . , 2000. . 240.
. 256260; . ,
VI . , 2009. . 5.
116
Kuczyski S. K. Polskie herby ziemskie.
Geneza, treci, funkcje. Warszawa, 1993.
S. 2932.
117
Sramm G. Die HerkunC des Namens
Rus. Wiesbaden; Berlin, 1982. S. 5152.

88

118. ,
119. 120.



121.
- .
.
[]
, , III (14521493).
, III
. .
,
? .
. - . .
, ,
122.
.

.
, , .

, ,
. ,
.

118
Ulri Riental. Concilium zu Costenz
14141418. Li}tdru von L. Baemann.
Karlsruhe, 1881. S. 485.
119
Ulri Riental. Das Konzils ze Konstanz. 14141418. Bd. I. Faksimile-Ausgabe
der Hands}riCen im Rosgarten Museum
zu Konstanz. Bl. CXI versol.
120
Ulri von Riental. oncilium zu
Costenz 14141418. Facsimil. Imp. de
L. Baemann, publi par le dr. Hermann
Sevin dapres un manuscript appurtenant
au comte Gustave de Knigsegg. Karlsruhe, 1881; Ulri von Riental. Chronik des

Constanzer Concils 1414. bis 1418. / Hrsg.

von M. R. Bu // Bibliothek des lieraris}en Vereins in Stugart. Tbingen, 1882.
121
Piekosiski F. Heraldyka polska...
Nr 638. S. 392. Fig. 747.
122
.
// . , 2009. . 13. . 24
32; .
//
. , 2009. . 36. . 5160.


:

. ,
( ) ,
1 ( 869884 .). ,
, .2
3.
. ,
, , , II . . ., ,
72 4.
.
.
, , ,
: , .
, , ,
5. , , .
1
, .
, .: . .

// . , 1930.
. 1. . 77.
2

, V .
.
homson F. The Slavonic Translation of
the Old Testament // Interpretation of the
Bible. Ljubljana, 1998. . 605920; . . . -, 1999.

3
, , ,
,
, , .
(. ).
4
Honigman S. LXX and Homeric Scholarship. London and New York, 2003.
, ,
.
5
. . . 98
100, 117120.

90

(E)6, ,
( , , .), . ,
7. , ,
, 8.

: , 9.
, (
) 10, , V ., , 11, .
, , ,
. - 12.
, ,

. ,
, ,
,
.
, . , , , ,
, , ,
. , ,
6
Septuaginta. Vetus Testamentum Graecum / Auctoritate Academiae Scientiarum
Goingensis ed. Gingen, 1991. Vol. 2:
Exodus, ed. John William Wevers (:
Septuaginta).
. :
John William Wevers, Text History of the
Greek Exodus. Gingen, 1992.
7

() . .: . .
. ,
19001908. . 14; . . //
.
. M, 1998. . 4.
. 560.

8
. . //
. , 1996. . 49. . 1021.
9
. . (
) ().
10
. . ... . 10;
homson F. The Slavonic Translation
. 729; Franklin S. Writing, Society and
Culture in Early Rus, . 9501300.
Cambridge, 2002. P. 207, note 86.
11
- , XIV .: , .
. 304.. 1.
12
.

// Palaeoslavica. Cambridge, Mass., 2009. Vol. 17/2. P. 8486.

91

. ,
. , ? ,
?

. .3.17
13. ( ,
). ,
, 14 .
, , ,
15 . 15.
.4.25, . (
) . , , . . , , , :
16. , : .
, 17.
13

, , , .
, .
,
.
(. .6.6, 13.14, .).
14
. .1.11:
, 5.22: , 22.22/22.23:
. ,
, .


( . . . 11;
homson Francis, The Slavonic Translation
. 733), .
15
Septuaginta. . 87 (75 Arm).

: Ibidem. . 714.
.-
( ),
: / .
. . .
( ). , 20032004.

(

,
Lat, Arm,
Sa Bo,
Aeth / Eth). , IVVII .
(A D G F
M), ,
( 107,
717).
(dmnt), , . (
) : Brooke A. E., McLean N. (eds.).
The Old Testament in Greek. According to
the Text of Codex Vaticanus Supplemented
from Other Uncial Manuscripts, with a Critical Apparatus Containing the Variants of the
Chief Ancient Authorities for the Test of the
Septuagint. Cambridge, 19061940.
16
,

, , 646:
: Septuaginta. . 98.
17
, ( ), ,

92

.6.9, . :
, 18.
,
() . ,
, .,
., : i .
.11.1, .
,
. ,
. , , 19. , ,
(,
).
, . . : i 20.
.11.10, i

.
, / 21. , 22,
. ,
.
.18.5, .
, , , .
/ 23. .
.21.6, , - .
, , ,
. \\
: ,
.
24.
.24.2, () .
. :
, ,
.
.
18
Septuaginta. . 110.
19
Ibidem. . 159.
20
: . . 34,
. 2728.
21
:
i: . . 35.

22
Septuaginta. . 163 ( 15-29-58-426
57 b 44 -107 85 344 t 121-392 55 59 509 646
Lat
codd 101 102 Pal Syh).
23
.: Septuaginta. . 225. .
,
:
i ( . . 48).
24
Septuaginta. . 248249.

93

. , ()
()25, .
.26.1, () : .
.
. .
. 26,
, .
: (!).
. ,
. ,
.
, , , ,
.
.4.15, . :
. :
27.
.5.11, , , (),
, . .
. .
. . ,
, . :
/ 28.
.5.22, . . , , 29.
.6.7, : .
. : .
25

Ibidem. . 276277 (72 407 59).

: , , , : Ibidem. . 293.
27
Septuaginta. . 95 (M 135mg C
318 128 18 59). . : Brooke A. E.,
McLean N. (eds.). The Old Testament in
Greek. According to the Text of Codex
Vaticanus Supplemented from Other Uncial Manuscripts, with a Critical Apparatus
Containing the Variants of the Chief Ancient
Authorities for the Test of the Septuagint.
Part 4. Joshua, Judges and Ruth of Volume I.
The Octateuch. Cambridge 1917. . 165
(Megjlc2(mg)).
,
26

-: http://www.archive.org/
details/p4oldtestamentin01broouoft.
.: Ibidem. Cambridge,
1906. Part 1. . IVVI; Cambridge, 1917.
art 4. . V.
28
Septuaginta. . 104 ( : 52126-761-t + d;
: Fa Mmg C 108 d n 30 t 121mg 318 630 18
55 646 Latcod 100); Brooke A. E., McLean N.
(eds.) The Old Testament. . 169 (Fa(mg)
M(mg)bdeghjnptyb?Lat).
29

: Septuaginta. . 107; Brooke A. E.,
McLean N. (eds.). The Old Testament. . 170
(B, om. AFM-omn-Arm.Bo.Eth.Lat.Sir.).

94

,
30.
.8.25/8.29, . ; () 31.
.11.3, . , 1-
, . 11-
: . . . (
; ). ,

32.
.12.32, : .

. , 33.
, , 34.
.12.46, :
. . ,
. -, : v 35.
.13.7, . .
. (13.8 )36.
: 37.
.13.11, . 38,
: 39.
.13.16, ( )40.
, 41.
30

: Septuaginta.
. 111 (F M ol-29-135 C d-44 246 n-628 s t y z 18
55 59 76 130 509 646 Cyr Ad 193 Aeth Arab
Bo); Brooke A. E., McLean N. (eds.). The Old
Testament. . 171 (FMeghjlnpqs-vy-c2-Bo.
Eth.).
31
Septuaginta. . 136.
32
Ibidem. . 160 (O-15 392-527 128
Lat
cod 101 Arm Pal Syh); Brooke A. E.,
McLean N. (eds.) The Old Testament.
. 189 (ackmx(128)Arm.Sa.).
33
: , .
34
Septuaginta. . 174 (Fa M 29-135 b
d-125 246 n s t x y-121 630 18 55 509 646 LatRuf
Arm Bo); Brooke A. E., McLean N. (eds.). The
Old Testament. . 193 (Mbdh-nptvxz-c2Arm.Bo.Lat. Or-lat.).
35
, ,

: Septuaginta. . 178179;
Brooke A. E., McLean N. (eds.). The Old Testament. . 195 (AMdeghjklnpqtvx-b2(77)
Bo.Lat.).
36

: .
.
37
Septuaginta. . 182 (Mmg 392);
Brooke A. E., McLean N. (eds.). The Old Testament. . 196 (M(mg)egj).
38
: .
39
Septuaginta. . 183 (Fb O-15-707 d-125
n t x 392 Arm Syh); Brooke A. E., McLean N.
(eds.). The Old Testament. . 197 (Fbacdkmnptx-Arm.Sir.)
40
: ().
41
Septuaginta. . 185.

95

.18.25, , . . ,
42.
.21.8, -, : .
. .
, ., , :
, 43.
.25.5, , . .
.
. , ,
., , , . , ,
44.
.25.24, :
. .
.
: 45.
.25.27, [] [] . .
, 46.
.34.4, \\ []
. . (34.5 ). : 47.
48. ,
.
42

Septuaginta. . 232 (A F 29-82-376-707mg

C b d f n-127 s t x y 68-128-628 59 509 646 Bo);
Brooke A. E., McLean N. (eds.). The Old Testament. . 216 (AF*brtvz-b2-Bo.).
43
Septuaginta. . 249; Brooke A. E., McLean
N. (eds.). The Old Testament. . 222.
44
Septuaginta. . 282; Brooke A. E.,
McLean N. (eds.). The Old Testament.
. 235. , , .35.7,
.
45
Septuaginta. . 288 (Fb O-15-707 131mg
19 127 y-392 Aethc Arm Syh (25.23)).
46
Ibidem. . 288 (108 f-56 Latcodd 91 9496 100 102 + 707 527).
47
Ibidem. . 375 (707+16); Brooke A. E.,
McLean N. (eds.). The Old Testament.
. 271 (16).
48
.27.11, .
/ 767 107-125 n t 18: Septua-

ginta. . 307308; Brooke A. E., McLean N.

(eds.). The Old Testament. . 245 (nt).
.27.17, . 707 C 129 318,
Septuaginta. . 309; Brooke A. E., McLean N.
(eds.). The Old Testament. . 246 (egjr).
.32.18, . Fa 707-767 d-125
53 246 t x 318-126-128 628 426 Aeth Arab
Arm + 125 La, Septuaginta. . 360.
.32.24 . O-58
-707 131mg 527 Latcod 103 Aeth-c Sa +767c Ald,
Ibidem. P. 362.
.33.2 . , , 707 527,
c 15 73 -550 f 392 55 799
Lat
Aug: Ibidem. P. 366.
.33.5 . Fb
O-707 131c d 246 n 344mg t 527 121mg 318 z
18 LatLyc Arab Arm Syh: Ibidem. P. p. 367.

96

, ,
( ). ,
, , VII . (. .4.15 5.11 6.7 12.32 12.46 13.7),
, ,
, 49. ,
707 (.13.11 18.25 25.24 25.27 27.11 27.17
32.18 32.24 33.2 33.5 34.4) , I .50

. , .21.16:
. .
: i 51. , : .1.12
2.23 3.19 3.20 5.8 5.19 7.9 7.21 7.22 7.28/8.3 8.13/8.17 8.19/8.23 8.23/8.27 8.25/8.29
9.17 10.11 10.26 10.29 11.5 11.7 12.14 12.22 12.38 13.5 13.9 13.19 16.3 16.14 18.12
18.21 18.25 19.5 19.23 20.10 21.8 21.22 21.29 22.5/22.6 23.19 23.30 23.31 24.10 25.4
25.33 25.35 26.3 26.9 26.28 27.2 27.5 27.9 27.11 27.13 27.12 27.16 27.20 28.5 28.8 28.12
28.15 28.33 28.42 29.25 29.28 29.36 29.41 30.3 30.12 30.27 30.32 31.5 31.8 32.13 32.14
32.15 32.19 32.34 33.8 33.8 34.8 34.15 34.19 34.21 34.24 34.30 35.4 35.6 35.23 35.25
35.27 36.9/39.2 36.10/39.3 36.12/39.5 36.15/39.8 36.29/39.22 36.31/39.24 37.3/36.35
37.6/36.38 37.9/38.11 39.4/38.27 40.8.
, . .13.20 52 . . ;
. , .6.25 : .
. , . , , . , (.28.17
36.17/39.10), , ,
.
,
.
, .13
707. , , , ,
.28.29 30.4 40.8
(Ibidem. P. 321, 339, 438439)
.
49
. . C. 123.
50
,
. 13 .
,

? ,

707, .: Septuaginta. . 4647.

51
,

: Septuaginta.
. 251.
52
, ( ).
, ,
/ .

97

53, , . , , ,
, , , ,
54.
,
,
. , 55.
53
, , , .
54

, , ,
, , , , ,

( ,
, F, ,
). ., .:
..5.7, :
i . /
.: , /
. FM(mg)a-diklmpqtv(mg)xz(mg)
a2Arm.Eth.Sir. .
, ,

. Brooke A. E., McLean N.
(eds.). The Old Testament. . 689.
..5.9, , : FM(mg)
a-knpstvxza2-Arm.Eth.Sir.
, : .,
, 5.10.
..5.10 i
FMabce-kmnqstvxyza2d2Eth.Sir.:
;
.
..6.17/6.16, : .
FM rell Arm.Sa.Eth.
Sir.m
, BANlmouyb2Lat.
. Brooke A. E., McLean N.
(eds.). The Old Testament. . 692.
..6.20/6.19 -

:
. .
. F8b-knpstvwxza2(77)
Arm.Sa.Eth. Sir.m :

,
: Ibidem. . 694.
..6.22/6.21,
: : M(mg)
bcdfghknpqtwxz(mg)Arm.Eth.Sir.m;
: .
..7.2, ; : FM(mg)
a-eghjkmnqtuv(mg)xz(mg)a 2-Arm.Eth.Sir.:
Ibidem. . 695.
..8.7,
:
. ,

: bcdghinprtwx-Arm.Sir.-M(mg)kqv(mg)z(mg)
Eth.

: Ibidem. . 701.
..8.8, :
.
:
M(mg)bcdghiknpqrtv(mg)-wxz(mg)Arm.Eth.
Sir.; : .
,
..,
: Gabcx.
55
, , .4.18, 5.3,
6.26, 8.19: . .
. 12.

98

. , ,
, ,
56. ,
, 57. . , , .
. , , . ,

100. , , 58.
18, 7, c 6. ,
,
90 (!) . ,
, ,
. ,
, 59
.


, . : homson F. The Slavonic
Translation . 731, 733.
56
. . . 304, 307
308, 314.
57
., .- ,
, ,
, ,
, ,
. ,
,
. ., ., .29.24: . 69, . 16.
58
,
,

.
59
. ,
, ,
V . , .
,
. . .
1924: .19.9 \\

:
; 20.10
, ; 22.30/22.31 ,
( .24.3); 24.2
i
, ,
. .


-
XII
, .
, . XI .
(
) . XII . ,
. XII .
,
.

XIXII . 1992 .1 - (. 1133 .) (.
XII .).
(, , , - )2, .
- , . , ,
.
. ,

(1164). XIXII ..
. ,
XIXII .
.
1

. .
XIXII . , 1992.
2
.

-
// .
X XIII . , 1988. . 177194.

100

- , . 1992 .
,
. , , ,
, .

(. 1).
, (. 2).
1 2007 .
. , . 3.
, ,

,

4. , 5. , .
XII .
. ,
.
.
-,
-. ,
,
. ,
, . ,
-
, .
(. . 11011107 .) .
, 6. , .
3
. . -
. , 2007.
4
. .
... . 147.
5
. . - . 146.

6

, . . ,
:

( ),

,
-
:
, , ,

7. ,
,
.

,
,
.
,
,
,
.
, XI . ,

,

8.
25 ( XVI . ),
( -
).
: . . . , 1888.
7
. . ,
// i . 2007. 2. . 59.
8
- . : 9921992 /
. . ., . .
; , 1992. . 39.

101

. 1.

. 2.
. . .

102

, , , , , , , , 9. , ,
.
, .
, 1125 . , , 1132 ., -
.
1129 . .
(. 1147 .), - (. 1149 .). - ,
XII .
-
. (. 3). . , ,
.
, , . ,
, , .
, .
.
,
, ,
.
, .
,
, , .
XV 10.

. , , - - . ,
. , ,
(!) (!) , , , , , (
).

9

. 39
. .
XII . // . 1980.
3. 143159; . ., 10

. .
//
: .
1979. , 1980. . 462466.

103

.
.
,
: , .
.
:
.
,
. 3. .
.
,
,

, -
.
-
,
.
. 4. .
.
,
- .

11. , . c,
, .
, ,
. ,
, .

c
XII (. 4).
11

. . - //

- . , 2006.
. 2. . 7779.

104

(XII .).

, - ,
. , . , , .
, .
(. 8, 12).
. , .
,
. . .
,
, , . , . , .
,
: .

. ,
.
, , , .
, , ,
. ,
. , . , . ,
.
, , . , ,
, . ,
, .
.
, , . ,
, , . . , , ,
. , , :
(. 27, 54).

105

,
. , , :
..,
(. 20, 28).
, . .
.
, . ,
. .
-
. , . -, , , . .
. .
, .
,
, .
.
, , . , ,
. , . . ,
:
. , - ,
. , , .
-
. ,
, ,
. , .
-, , ,
.
. -
, .
. , . .
, .
- .

,

106

. .

.
()
. ,
. ,
,
.
. , , . .
.

, ,
, .
. ,
. , (. 5). ,
,
. , - .
-. .
, ,
, - . , ,
, . , . .
, .
, , , .
,
.
. . , (. 6). ,
, .
, . ,
, , ,
.
,

. 5.

107

. 6.

, , -, .
, ,
. . .

, . ,
, . ? , ,
( ),
.
, . , ,
.
, - .
. - .
, , . . , , , , ,

108

. , ,
,
. ,
, . ,
, .
. ,
. , ,
.
.
, .

- .
, , :
, - , - . ,
, , , . ,
,
.
, .
.
. ,
, .
, ,
, , . .
, . - ,
, , . .

12 (. 7). , , (?).
12

. .
// --

-5. , 2007.
. 2. . 4456.

109

, ,

.

,


.
.
. , .
(?) , ,
. 7.
,
. , . 13
,
. .
, , .
,
, , , 14.

- , , ,
. , ,
. ,
-
- . , . ,
.
.
.
13

. .
. , 2002. . 5. . 573587;
. , 1993. . 1.
. 139140.
14
. . //

. 1970. 12. C. 1719;

. . XII . //
i i i i i. 2007. , 2009. . 337
351.

110

,
, .
, ,
. , ,
.
, , , .

, ,
(. 8), ,
- .
, ,
. ,
. ,
. , .
, .
. , , .
, , , : (VI . . .), . ( III
IV . . .)
( V . . .). ,
, . ,
( 1119 .) 1132 .,
(1129 .)
. (. 1132 .), (. 1147 .) , .

(, , ).
,
.
. , .
. . , , .

111

19801981 .
.
.
,
.

, . .
:
. 8.
, .
. -, , .
. , ,
. .
. . , ,
. , .
,
, - . , . ,
(. 1, 717, 1821; 2, 113; 4, 1).
, , , , . , , .
( : )
:
, .

(. 12, 16).
(. 2, 4)
(559530 . . .) (. 1, 1).
, . 8, .

112

.
...
, (1 5, 12). (1 . 6, 14).
: , , . (. 2, 113).
: , , , (3. 4, 1). ,
.
. ,
. ,
( ),

. .
.

, .
. . . .
.
. . ,
, . ,
, III IV .
(346). . 320 . ,
, . , , , .
, ,
. , ,
.
. ,
, . , . , ,
: ,
. , ,
. , , .

113

, . , ,
, . , , . , , , ,
.
.
, . , . ,
, . , , .
, , ,
. , ,
, . .
, , ,
, , .
, . , , .

. , , .
. , . , .
, .

,
. , , ,
. , . .
. 12
. , . -, .
, ,
.
:
,
.
. , ,
. .
, .
.

114

,
.
,
, . , ,
.
, .
,
, . ,
( XI .)
- . (2030-
XII .) - 15. ,
,
. .
, ,
-
.
. : ?
, , : (. 6, 37).
:
..., ,

. ;
, .
,
. .
. -,
.
.
. ,
.
-, ,
. , , ,
.
.
.
15

:
. .

XII . // . 1980.
3. . 143159; . ., . . . 459468.

115

. -

, :
, (. 14, 26).
, ,
,
.
.


,
. 9.
XII . , , .

. ,
: (. 9).
, . ,
(. 306 .).
, , ,
. ,
. , , . , , , . , ,
. , .
. ,
, , , .

. , ,
. .
IV . -
(305311), . , ,

116

, , . , ,
. . , , .
. ,
.
,
, ,
. , , .
. , , ,
,
.
XII . - (1199).
,
.
: . ...,
, . ... 16. ,
. : ?
XII .
(10811118), , , (10931113),
. , , ,
17. ,
, , . ,
- ,
. ,
. , .
, , . ,
? , ,
16
. .
XIX . , 1973. . 48.

17
. . . , 2002. . 4. . 8889.

117

.

. ,
. ,
, , .
,
, .
, . ,
, .
,
. ,
, : ,
. ,
. , , ,
. . ,
,

.

Dariusz DBROWSKI
PRZYSTPIENIE MCISAWA MCISAWOWICZA DO
WALK O HALICZ*
Dziaalno Mcisawa Mcisawowicza zwanego Udatnym, w tym jej
halicki epizod, budzia od dawna szerokie zainteresowanie historykw.
Ten stan rzeczy nie dziwi, bowiem ksi by czoowym aktorem wydarze rozgrywajcych si na Rusi w okresie od pierwszego, niemal do koca
trzeciego dziesiciolecia XIII w. Midzy innymi na przestrzeni ponad dziesiciolecia aktywnie uczestniczy w walkach o Halicz, kilka razy zasiadajc
na tamtejszym tronie. Tak wic co bdzie interesujce z naszego punktu
widzenia kady badacz zajmujcy si dziejami ksistwa halickiego w pocztkach XIII stulecia musi automatycznie powici uwag Mcisawowi
Mcisawowiczowi.
Nie bd w tym miejscu szczegowo omawia literatury, w ktrej dziaalno Mcisawa zostaa odnotowana w sposb znaczniejszy ni okazjonalnie.
Jest to zadanie bezcelowe i prawd mwic samo w sobie mogoby stanowi
przedmiot odrbnego artykuu. Dyskusja z pogldami konkretnych badaczy
pojawi si przy rozpatrywaniu poszczeglnych wtkw dziaalnoci ksicia.
Tu za zaznacz tylko, e w ostatnim czasie halickiemu okresowi aktywnoci
Mcisawa ciekawe, cho zawierajce wiele dyskusyjnych pogldw artykuy
powici Oleksandr Hoowko1.
Rodzi si automatycznie pytanie czy jest wic sens podejmowa studia
nad tematem. Ot zdecydowanie tak, gdy wiele jest w relacjach Mcisawa z
Wgrami kwestii niejasnych i budzcych powane kontrowersje, zarwno co
do motywacji pewnych, konkretnych dziaa, jak i na przykad ich datacji. To
spostrzeenie odnosi si praktycznie niemal do wszystkich epizodw stosunkw ksicia ruskiego z krlestwem Arpadw, w tym do sprawy jego przystpienie do walk o tron halicki. To ciekawe i bardzo skomplikowane zagadnienie
bdzie wanie tematem niniejszej rozprawy.
Badacze dawno zauwayli podan przez Latopis woskresieski pod 6722 r.
informacj o wyjedzie zim tego roku Mcisawa z Nowogrodu. Ksi mia
tam pozostawi on i syna, a sam: ide k korolevi v Gali prositi sebje Galia

W wersji rosyjskiej tekst zosta zoony

do druku w pimie Srednevekovaja Rus
1
Holovko O. Halyckyj period dalnosti
knjazja Mstyslava Mstyslavya Udatnoho //

Ukrana v Centralno-Schidn Evropi (z najdavich asiv do kinca XVIII st.). 2007.

Vyp. 7. S. 7193; Idem. Halicki okres dziaalnoci ksicia Mcisawa Mcisawowicza
Udaego // Klio. 2008. Nr 11. S. 327.

120

DBROWSKI Dariusz

u nego2. Wzmianka ta umieszczona jest pod koniec artykuu rocznego 6722,

za rozpoczyna go jeszcze jedna wiadomo halicka, o osadzeniu przez krla
wgierskiego w Haliczu swego syna, przegnaniu biskupa ruskiego oraz popw
z cerkwi i wreszcie o przywiedzeniu na ich miejsce ksiy aciskich3. Zwrc
tutaj najpierw uwag, e wbrew powielanej bezreeksyjnie opinii nie tylko do
pny przecie, bo powstay zapewne w latach 15421544 Latopis woskresieski4
zawiera te informacje5. Podaj je rwnie w mniej lub bardziej zblionym lub
identycznym brzmieniu wczeniejsze latopisy. Wymiemy wrd nich Latopis
moskiewski koca XV w. (zredagowany w 1 po. lat 90 XV w., a zachowany w rkopisie z XVI w.)6 czy Latopis ermoliski z koca l. 80 pocz. 90 XV w.7
Naley te pamita, e wspomniane wzmianki s pierwsze z serii dotyczcych Mcisawa i jego zmaga o Halicz. Tak wic Latopis moskiewski koca
XV wieku, bo on bdzie stanowi punkt wyjcia naszych rozwaa, podaje interesujce nas informacje w nastpujcej postaci: V ljeto 6722. Korol Ugorskyi
posadi syna svoego v Galii, a episkopa i popy izgna iz cerkvi, a svoe popy privede Latinskye na slubu8. Oznaczmy ten fragment dla celw porzdkowych
2
Letopis po Voskresenskomu spisku //
Polnoje Sobranie Russkich Letopisej (dalej PSRL). Moskva, 2001. T. 7. S. 119.
3
Ibidem. S. 119.
4
Levina S. A. Letopis Voskresenskaja //
Slovar kninikov i kninosti Drevnej Rusi
(dalej Slovar). Leningrad, 1989. T. 2:
Vtoraja polovina XIVXV v., cz. 2: LJa.
S. 40; Kloss B. M. Predislovie k izdanu 2000
goda // Letopis po Voskresenskomu spisku,
[b.n.s.].
5
Abraham. W. Powstanie organizacyi kocioa aciskiego na Rusi. Lww, 1904.
T. 1. S. 102; Hruevskyj M. Istora UkranyRusy. Kyv, 1993. T. 3. S. 514; Pauto V. T.
Oerki po istorii Galicko-Volynskoj Rusi.
Moskva, 1950. S. 201; Wodarski B. Polityka
ruska Leszka Biaego. Lww, 1925. S. 54;
Idem. Polska i Ru 11941340. Warszawa,
1966. S. 64; Kotljar M. F. Danylo Halyckyj.
Kyv, 2001. S. 29; Krypjakevy I. HalyckoVolynske knjazivstvo. Druhe vydannia iz
zminamy i dopovnenniamy. Lviv, 1999.
S. 117; Emmaussk A. V. Mstislav Udaloj. Iz
istorii Deevnerusskogo gosudarstva nakanune mongolo-tatarskogo zavoevana. Kirov, 1998, przyp. 99 na s. 156; Majorov A. V.
Galicko-Volynskaja Rus. Oerki socialnopolitieskich otnoen v domongolsk period. Knjaz, bojare i gorodskaja obina.
Sankt-Petersburg, 2001. S. 442; Holovko O.
Korona Danyla Halyckoho. Volyn i Halyyna v deravno-politynomu rozvytku

Centralno-Schidnoji Europy rannioho ta

klasynoho serednovija. Kyv, 2006.
S. 281; Idem. Halicki okres dziaalnoci Mcisawa. S. 8. Jak si wydaje, wszystko poszo
od przenikliwej uwagi Nikoaja Karamzina
(Istora gosudarstva rossskogo. Moskva,
1991. T. 3, przyp. 177 na s. 588). Zob. te w
tej sprawie uwagi Denisa Zubrickogo (Istora Galisko-Russkago knjaestva. Lvov
1855. . 3, przyp. 56 na s. 67) i Nikoaja
Daszkiewicza (Knjaenie Daniila Galickago po russkim i inostrannym izvjestam.
Kiev, 1873, przyp. 4 na s. 910).
6
Moskovsk letopisnyj svod konca XV
veka // PSRL. Moskva, 2004. T. 25. S. 110.
7
Jermolinskaja letopis // PSRL. Moskva, 2004. T. 23. S. 64 (obie wiadomoci
umieszczone zostay w kocowej partii artykuu rocznego 6722). Co do czasu powstania latopisu zob. choby: Lurje J. S. Letopis
Ermolinskaja // Slovar T. 2, cz. 2. S. 42.
8
Opisane wydarzenia, czyli osadzenie
krlewicza w Haliczu mogy rozegra si
najwczeniej jaki czas po zawarciu umowy spiskiej (zob. niej), chyba, co zdecydowanie mniej prawdopodobne, e mamy
do czynienia z naoeniem na siebie dwch
wydarze, a mianowicie pocztku panowania wgierskiego, kiedy to w Haliczu pod
koniec wrzenia 1213 r. zasiad w imieniu
Andrzeja II Wadysaw Kormilczycz (zob.
przyp. 5253), z realnym przybyciem tam
Kolomana.

PRZYSTPIENIE MCISAWA MCISAWOWICZA DO WALK O HALICZ

121

symbolem 1a. Warto dalej doda, e zaraz potem nasze rdo informuje o
wyprawie Mcisawa Mcisawowicza z nowogrodzianami oraz posikami
od ksicia pskowskiego Wsiewooda Borysowicza i toropieckiego Dawida na
Czud na Erew (1b)9, nastpnie za o narodzinach Dymitra Konstantynowicza (1c)10, wyznaczeniu przez Konstantyna Wsiewoodowicza na rostowski
tron biskupi Pachomiusza, ojca duchownego tego kniazia (1d)11. W dalszej
kolejnoci pojawia si ustp: Toja zimy vyide iz Novagoroda Mstislav Mstislavi, a knjaginju s synom ostavi v Novjegorodje (1e), a sam ide v Gali k
korolevi prositi sobje Galia u nego (1f). Artyku 6722 r. zamyka wreszcie
wzmianka, e nowogrodzianie [po wyjedzie Mcisawa] postanowili posa
do Perejasawia [Zaleskiego] po Jarosawa Wsiewoodowicza (1g)12.
Porwnanie z danymi zawartymi w innych rdach ruskich pozwala
stwierdzi, e zawarte w analizowanym ustpie Latopisu moskiewskiego koca
XV w., majce w nich swe analogie informacje (1c, 1d, 1e, 1g) powicone
s faktom, rozgrywajcym si w 1214/5 r., za jedynym anachronizmem jest
wtrt nowogrodzki o wyprawie na Czud i Erew dotyczcy wydarze samego pocztku 1212 r. (1b). Podejrzewam przy tym, e znalaz si on w tym
miejscu analizowanej relacji jako przejtek nowogrodzki majcy w opinii
autora zapisu objani okolicznoci wyjazdu Mcisawa znad Wochowa,
cilej mwic, ukaza, e nie by on wymuszony, jak sugeroway niektre
rda zaleskie (zwizane z modszymi Wsiewoodowiczami)13, lecz by dobrowolny i nastpi po pamie sukcesw.
9

Wedug Latopisu nowogrodzkiego pierwszego wyprawa na Czud i Erew rozpocza si 1 II 6722 r.: Novgorodskaja pervaja
letopis starego i mladego izvodov (dalej NPL) // PSRL. Moskva, 2000. T. 3.
S. 5253. Nikoaj Berekow odnoszc si
do analogicznych wzmianek Kroniki Henryka otysza (Heinrici Chronicon Livoniae /
Wyd. Arbusov L., Bauer A. // Monumenta
Germaniae Historica in usum scholarum.
Hannoverae 1955. T. 31. S. 9899) uzna,
e opisywane tam wydarzenia rozegray si
w samym kocu marcowego 6719, czyli w
lutym 1212 r.: Berekov N. G. Chronologa
russkogo letopisana. Moskva, 1963.
S. 256257. Wnioskowanie takie przyj bez
zastrzee midzy innymi Timoej Gimon
(Novgorodskoe letopisanie pervoj etverti
XIII v.: chronologa i process popolnena
letopisi // Srednevekovaja Rus. 2006.
T. 6. S. 106). Ja rwnie przychylam si do
takiej datacji wyprawy.
10
Latopis awrentiewski odnotowuje narodziny Wodzimierza Dymitra Konstantynowicza pod 6733 r., tu przed informacj

o wysaniu przez Konstantyna Pachomiusza do Kowa do metropolity, co zaszo

10 listopada tego roku: Lavrentevskaja
letopis // PSRL. Moskva, 2001. T. 1.
Kol. 438. W literaturze przyjmuje si, e termin przyjcia na wiat Konstantynowicza
i wyjazdu Pachomiusza naley rozwiza
jako 6722 stylu marcowego, czyli 1214 r.
ery dionizyjskiej (Berekov N. G. Chronologa... S. 103). Dodajmy tutaj jeszcze, e
nadanie dziecku imienia chrzestnego Dymitr sugeruje, i mogo urodzi si okoo
26 X, kiedy to przypada dzie w. Dymitra Soluskiego. Ten wniosek potwierdza
kolejno zarejestrowania wzmianek o
przyjciu na wiat Konstantynowicza i wyprawieniu do Kowa Pachomiusza. Warto
jeszcze wspomnie, e dostojnik ten wrci
do Rostowa 28 I 1215 r. (Lavrentevskaja letopis. Kol. 438).
11
Zob. przyp. poprzedni.
12
Moskovsk letopisnyj svod konca XV
veka. S. 110. Jarosaw Wsiewoodowicz
przyby do Nowogrodu Wielkiego zapewne niedugo po 1 III 1215 r. (zob. przyp. 47).
13
Zob. Lavrentevskaja letopis. Kol. 439.

122

DBROWSKI Dariusz

Przedstawione spostrzeenie pozwala wysnu sugesti co do datacji pozostaych dwch, najbardziej nas interesujcych wzmianek (1a, 1f), oczywicie
przy zaoeniu, ktre musimy sprawdzi niej, e s one wiarygodne. Warto
te tym miejscu zwrci uwag na proweniencj wiadomoci skadajcych si
na artyku 6722 r. Do wyranie wida, e cz z nich ma lokalny charakter nowogrodzki (1b, 1e, 1g), cz za rostowski (1c, 1d). Dwie za informacje
powicone s sprawom halickim, w tym jedna jest bezporednio zwizana
z dziaalnoci Mcisawa Mcisawowicza (1f), jedna za tyczy si lokalnych
spraw halickich (1a), jest za to logicznym wprowadzeniem poprzedniej.
Zaznaczmy teraz dla porzdku, e z omawianym artykuem rocznym Latopisu moskiewskiego koca XV w. jest w gruncie rzeczy cakowicie zbieny analogiczny fragment Latopisu woskresieskiego14.
Pod 6721 r. i w odmiennej konguracji w stosunku do wikszoci pozostaych informacji zawartych w tym artykule rocznym wystpuje natomiast
ustp dotyczcy zajcia Halicza przez Wgrw i proby Mcisawa do krla
wgierskiego w Latopisie jermoliskim. Przytoczmy odpowiedni ustp in extenso: Korol posadi syna v Galii, cerkvi pretvori na Latynskuju vjeru. Rodisja
Kostjantinu syn Dmitrei. Postavi Kostjantin Pachomja, otca svoego, episkopom
Rostovu. Ide iz Novagoroda Mstislav Mstislavi g korolju, prosja sebje Galija,
a knjaginju i syna ostavja v Novjegradje. Novgorodci e poslaasja v Pereaslavl
ie na ozerje, po Jaroslava Vsevolodija15. Praktycznie identyczny ukad informacji powtrzony jest w rnych pniejszych rdach, na przykad Latopisarskim zwodzie 1497 r.16, Latopisarskim zwodzie 1518 r.17, Latopisie lwowskim18 .
Jeszcze inaczej natomiast przedstawia si, w innej konguracji i pod dat
6723 r. wystpuje odpowiednia wzmianka Latopisu twerskiego. Przede wszystkim nie znajdujemy tam wiadomoci o osadzeniu w Haliczu krlewicza i represjach Wgrw wobec duchowiestwa lokalnego. Mowa tylko na pierwszym miejscu w artykule rocznym o wyjedzie Mcisawa z Nowogrodu do
Kowa po swojej woli, zwoaniu przez niego wiecu i zwolnieniu nowogrodzian z posuszestwa, nastpnie za w tym samym cigu o udaniu si Mcisawowicza do krla (nie podano, jakiego), by wyprosi u niego Halicz i wreszcie o pozostawieniu nad Wochowem ony i syna19. Dodajmy tutaj jeszcze, e w
rdle tym praktycznie brak rostowskich wzmianek wystpujcych w Latopisie
moskiewskim koca XV w. i Ermoliskim20, jest za to wok duo wiadomoci o
niewtpliwie nowogrodzkiej proweniencji21.
14

Letopis po Voskresenskomu spisku.

S. 119.
15
Ermolinskaja letopis. S. 64.
16
Letopisnyj svod 1497 g. // PSRL. Moskva; Leningrad, 1963. T. 28. S. 46.
17
Letopisnyj svod 1518 g. // PSRL. Moskva; Leningrad, 1963. T. 28. S. 203.
18
Lvovskaja letopis // PSRL. Moskva,
2005. T. 20. S. 147148.
19
Tverskaja letopis // PSRL. Moskva,
2000. T. 15. Kol. 315.

20

Za wyjtkiem informacji o zaoeniu

przez Konstantyna Wsiewoodowicza cerkwi Uspieskiej w Jarosawiu).
21
Na myli mam szczegy dotyczce
poselstwa nowogrodzian do Jarosawa
Wsiewoodowicza i przywitania ksicia
w Nowogrodzie, dalej o represjach Jarosawa wobec niektrych nowogrodzian,
wreszcie o przeniesieniu si ksicia do
Torka. Poza tym znajdujemy w tym artykule jeszcze dwie informacje, ktre mo-

PRZYSTPIENIE MCISAWA MCISAWOWICZA DO WALK O HALICZ

123

Pora podsumowa niniejszy modu. Przede wszystkim zwrmy uwag,

e mamy do czynienia mimo pewnych rnic w szczegach, w tym w datacji,
z opowiadaniem o tych samych interesujcych nas wydarzeniach. Jego analiza
wskazuje, e Mcisaw opuci Nowogrd zim 1214/1215 r., zapewne po 10
listopada 1214 r., a przed styczniem 1215 r.22
Jak si przy tym wydaje mamy do czynienia z trzema redakcjami badanego opowiadania. Staa przy tym jest w kadej z wymienionych grup obecno
informacji o wyjedzie Mcisawa z Nowogrodu w celu uzyskania na drodze
pertraktacji z krlem Wgier wadzy w Haliczu. W wypadku dwch grup, reprezentowanych odpowiednio przez Latopis moskiewski koca XV wieku i inne
oraz Latopis ermoliski, lwowski i inne wida przy tym istnienie zbitki informacji
rostowskich ze wzmiank o wyjedzie Mcisawa z Nowogrodu i zabiegach o
Halicz. Podejrzewam, e nie jest ona przypadkowa. By moe powstaa do
szybko i bya jako cao wklejana przez pniejszych kopistw do ich redakcji. Wiadomo przecie, e wadajcy Rostowem w interesujcym nas czasie Konstantyn Wsiewoodowicz mia nie tylko dobre relacje z Mcisawem
Mcisawowiczem, ale przede wszystkim by ziciem Mcisawa Romanowicza. Informacje o politycznych zamierzeniach Rocisawowiczw mogy wic
przenikn do jego otoczenia. Zaryzykuj nawet przypuszczenie, e by moe
przywiz wie o wyjedzie Mcisawa i jego planach ojciec duchowny Konstantyna i nominat na biskupstwo rostowskie, ihumen monastyru w. Piotra
Pachomiusz, ktry przecie przebywa w Kowie w grudniu 1214 r.
Przedstawione wnioski wspgraj z dokonanymi na podstawie innej
argumentacji ustaleniami rdoznawcw uznajcych, e latopisarstwo rostowskie miao istotny wpyw na uformowanie si znanych nam zaleskich
zwodw latopisarskich23. Najwyraniej odnotowana w rdach rostowskich
wiadomo o zabiegach Mcisawa zachowaa si w przetworzonych na rne
sposoby postaciach w grupie pniejszych zabytkw historiogracznych czerpicych wanie z tej tradycji.
Wszystko to korzystnie wpywa na uwiarygodnienie zapisu o wyjedzie
Mcisawa z Nowogrodu w celu wyproszenia dla siebie od krla Wgier tronu
halickiego.
na powiza z krgiem wodzimierskosuzdalskich Wsiewoodowiczw. Chodzi o wiadomoci o oenku siedzcego
w Perejasawiu Ruskim Wodzimierza
Wsiewoodowicza z crk Gleba wiatosawowicza czernihowskiego i o fatalnie
zakoczonej wyprawie Wsiewoodowicza
na Poowcw.
22
Przekonuje mnie do uznania za termin post quem wyjazdu Mcisawa zgodne poprzedzanie informacji o tym fakcie
w dwch redakcjach latopisw zaleskich
przez wzmianki o narodzinach Wodzimierza Dymita Konstantynowicza oraz
wyprawieniu si do Kowa Pachomiusza.

Podejrzewam te, e wspomniany hierarcha rostowski mg spotka si w Kowie

z Mcisawem. Do spotkania tego za mogo doj waciwie wycznie w grudniu
1214 r.
23
Zob. np.: Limonov Ju. A. Letopisanie
Vladimiro-Suzdalskoj Rusi. Leningrad,
1967, passim; Nasonov A. N. Istora russkogo letopisana XII naala XVIII veka.
Oerki i issledovana. Moskva, 1969.
S. 192198/201; Muraveva L. L. Letopisanie
Severo-Vostonoj Rusi konca XIII naala
XV veka. Moskva, 1983. S. 201236. W
wymienionych pozycjach wczeniejsza literatura.

124

DBROWSKI Dariusz

Zwrmy jednak uwag na jeszcze jeden intrygujcy wtek. Ot, jeli si

dobrze przyjrze kolejnoci zarejestrowanych w analizowanych fragmentach
rde informacji halickich natkniemy si na niepokojc i znaczc nielogiczno. Jak byoby mianowicie moliwe, eby Mcisaw wybiera si do krla Wgier wyprasza u niego Halicz dla siebie, po tym, jak ten osadzi w bdcym
przedmiotem podania ruskiego kniazia wadztwie swego syna? T sprzeczno da si moim zdaniem wyjani na dwa niemal rwnie prawdopodobne
sposoby. Pierwszy z nich przedstawia si w sposb nastpujcy. Najwyraniej
mamy do czynienia z bdn kolejnoci wystpowania wzmianek halickich
w dwch redakcjach analizowanego ustpu zaleskich rde. Najprawdopodobniej wynikaa ona z chci logicznego wytumaczenia, zapewne ju przez
pniejszych kopistw, zaangaowania si Mcisawa w ca spraw. Ksi
ruszy prosi o Halicz, chcc uly doli przeladowanej prawosawnej cerkwi
i odzyska z rk innoplemieca cz ruskiej ziemi. Taki zwizek przyczynowo-skutkowy bez wtpienia przekonujco brzmia w uszach coraz bardziej
antagonizujcych si ze wiatem aciskim mieszkacw Rusi pnocnowschodniej. Przede wszystkim jednak, trudno byoby autorowi czy autorom
zapiski wytumaczy w sposb przekonujcy sobie i potencjalnym odbiorcom
tekstu, jakim cudem Rurykowicz mg zabiega u obcego monarchy o przekazanie mu wadzy nad rusk dzielnic, jeliby wczeniej drugi z wymienionych
tego obszaru nie zaj. Tymczasem w omawianych rdach nie wida penej
wiedzy na temat niuansw stosunkw wgiersko-halickich, co ewentualnie
tomaczyoby tak a nie inn kolejno wzmianek, lecz zanotowane s wycznie wyej wymienione spektakularne wydarzenia.
Ten zabieg nie wyeliminowa jednak wewntrznej sprzecznoci zachodzcej w omawianym ustpie latopisarskim, co zreszt przemawia za susznoci
prezentowanego toku rozumowania. Dlaczego mianowicie Mcisaw pojecha
prosi krla o Halicz24 a nie walczy o niego? Odpowied na to pytanie wydaje si cakiem prosta. Byy ksi nowogrodzki zjecha do Kowa rzeczywicie
z zamiarem podjcia dyplomatycznych stara o ksistwo halickie. Taki krok
nie by zreszt niczym nadzwyczajnym. Po pierwsze, nie wtpi, e Rocisawowiczom wiadomo byo o zamieszaniu panujcym w Haliczu po usuniciu
stamtd najpierw Igoriewiczw, potem Daniela Romanowicza, a nastpnie
Mcisawa Jarosawowicza Niemego. Niewtpliwie podzielali oni wyraone w
Kronice halicko-woyskiej przekonanie, e nie przystoi panowa bojarzynowi w
ksistwie25, cho bez wtpienia orientowali si te, e rzdy Wadysawa Kormilczycza bo o niego przecie chodzi maj wycznie namiestniczy charakter (naturalnie, z ramienia wgierskiego). Mcisaw Mcisawowicz mg
wic widzie swoj kandydatur do tronu halickiego jako moliw do przyjcia przez Andrzeja II, zapewne z niepokojem obserwujcego ruskie poczynania Leszka Biaego i jego woyskich satelitw oraz sojusznikw, zarazem
niezgorsz dla ksicia krakowskiego, z ktrym co niemal pewne czyy
24

Zaznaczam przy tym, e moim zdaniem nie ma podstaw kwestionowa samego przekazu o dyplomatycznym charak-

terze stara Mcisawa.

25
Ipatevskaja letopis // PSRL. Moskva,
2001. T. 2. Kol. 731.

PRZYSTPIENIE MCISAWA MCISAWOWICZA DO WALK O HALICZ

125

go rne wizi. Nie zapominajmy przy okazji, e Wgrzy i Polacy prowadzili

wobec Halicza bardzo zrnicowan i zmienn polityk. Na Rusi niewtpliwie
wiedziano i pamitano o tym, e w 1206 r. nie kto inny, jak wanie Andrzej II
zaproponowa w porozumieniu z jak grup haliczan tamtejszy tron Jarosawowi Wsiewoodowiczowi, kniaziowi siedzcemu w odlegym Perejasawiu
Ruskim26. Zapewne rwnie orientowano si, co bardzo istotne z perspektywy
naszych rozwaa, e wdowa po Romanie Mcisawowiczu uznaa w 1205 r.
zwierzchnictwo krla Wgier, a ten w zwizku z powyszym przyj tytulatur halick i wodzimiersk, uznajc si za seniora wspomnianych ruskich
prowincji27. Nie jest wic wykluczone, e Rocisawowicze byli nawet skonni
uzna formalnie zaleno od Andrzeja II, byleby wej w faktyczne posiadanie ksistwa halickiego. W 1214/1215 r. sytuacja jednak bya inna ni osiem lat
wczeniej i Arpadowi, w sposb naturalny dcemu do wzmocnienia swego
krlestwa oraz co byo, jak najbardziej po drodze szukajcemu apanay
dla 3 synw, absolutnie nie zaleao na dzieleniu si atwym, jak mg przypuszcza, upem z jakimkolwiek Rurykowiczem, szczeglnie, e musia si ju
podzieli z ksiciem polskim.
Pamitajmy te o wczeniejszym zaangaowaniu Rocisawowiczw w
walk o halick cz dziedzictwa po Romanie Mcisawowiczu. Wiemy
przecie o podejmowanych w celu przejcia Halicza zabiegach Ruryka Rocisawowicza28 i jego syna Rocisawa29. Z pewnoci te niebezpodstawnie w kocu 1211 lub w pocztkach 1212 r. wczesny ksi kowski Wsiewood wiatosawowicz Czermny oskary reprezentantw smoleskiej
linii Rurykowiczw o odegranie decydujcej roli w wystpieniu przeciw
wadajcym Haliczem braciom Igoriewiczom, co zaszo w 1211 r.30 Dodajmy
tutaj, e w owym momencie Rocisawowicze wsppracowali zarwno z
Leszkiem Biaym, jak i Wgrami31.
Tak wic jak ju wspomnielimy w grudniu 1214 r. Mcisaw Mcisawowicz, Mcisaw Romanowicz i ich najblisi wsppracownicy mogli podzieli
26
Lavrentevskaja letopis. Kol. 427;
Moskovsk letopisnyj svod konca XV
veka. S. 105.
27
Szczegowo w tej sprawie zob. przyp.
63.
28
Lavrentevskaja letopis. Kol. 426427;
Ipatevskaja letopis. Kol. 717.
29
Moskovsk letopisnyj svod konca XV
veka. S. 108.
30
Zob. np.: NPL. S. 251; NIVL. S. 184.
31
Rocisawowicze oskareni zostali o
udzia w zabiciu Igoriewiczw, ktrzy
jak doskonale wiadomo wpadli w rce
swych pniejszych katw w wyniku wyprawy zorganizowanej przez Andrzeja II,
z ktrym wedug relacji Kroniki halickowoyskiej sprzymierzyli si Leszek Biay,
Romanowicze, Aleksander i Wsiewood

Wsiewoodowicze oraz Ingwar i Mcisaw

Jarosawowicze (Ipatevskaja letopis.
Kol. 724727). Nie wtpi, e sekundowali
oni dziaaniom wojsk koalicyjnych. Ich zwycistwo korzystnie przekadao si na wynik
rywalizacji pomidzy smolesk i czernihowsk liniami Rurykowiczw o dominacj
nad poudniow Rusi. Podejrzewam, e
w zwizku z opisywanymi wydarzeniami
doszo te do drugiego, prawdopodobnie
zainicjowanego przez Rocisawowiczw
maestwa Leszka Biaego, z Grzymisaw,
w mojej opinii crk Jarosawa Wodzimierzowicza (Dbrowski D. Dwa ruskie maestwa Leszka Biaego. Karta z dziejw Rusi
Halicko-Woyskiej i stosunkw polsko-ruskich w pocztkach XIII wieku // Roczniki
Historyczne. 2006. R. 72. S. 6793).

126

DBROWSKI Dariusz

si z przebywajcym wwczas w Kowie biskupem rostowskim Pachomiuszem planami pokojowego uzyskania Halicza, a jaki czas pniej zapewne
ju po wyjedzie rostowskiego hierarchy32 moga ich doj wie o wprowadzeniu na tron halicki Kolomana i zachodzcych wwczas dziaaniach wok
zwizania tamtejszej cerkwi uni z papiestwem33. Zburzyo to niewtpliwie
plany Rocisawowiczw. Czy jednak skonio ich wwczas do podjcia dziaa zbrojnych przeciw Wgrom, zobaczymy niej. Odbio si natomiast to wydarzenie w zaleskiej tradycji latopisarskiej, cho nie jest jasne, jak drog i kiedy dokadnie do niej si przedostao34.
Omwmy teraz drug z moliwoci rozwizania niepokojcej nas niezgodnoci wystpujcej w dwch redakcjach analizowanego ustpu latopisw
zaleskich. Zamy wic najpierw, e zaksowana tam kolejno informacji
halickich jest waciwa. Jaki wynik w rezultacie uzyskamy? Ot bdziemy
musieli przyj, e wgiersko polska umowa spiska musiaa zosta zawarta jaki czas przed wyjazdem Mcisawa Mcisawowicza z Nowogrodu, bowiem stanowi on reakcj na skutek tego porozumienia, jakim byo osadzenie
w Haliczu Kolomana35. Okres dzielcy zawarcie ukadu spiskiego od wyjazdu
Mcisaw musia by przy tym co najmniej kilkumiesiczny. Najpierw przecie Wgrzy, po pewnych przygotowaniach, musieli wyprawi si na ksistwo
halickie, nastpnie za rozpocz dziaania skierowane przeciw tamtejszemu
duchowiestwu. Nie od razu te zapewne wie o tych represjach moga dotrze do Nowogrodu, a na dodatek siedzcy tam Rocisawowicz musia przygotowa si do opuszczenia wadztwa. W efekcie zaoy trzeba, e gdybymy
uznali za prawdziw kolejno wystpienia interesujcych nas wzmianek,
umow spisk naleaoby datowa najpniej na koniec lipca/pocztek sierpnia 1214 r. Naturalnie, nie jest to wykluczone, bo jak zobaczymy niej, datowanie tego porozumienia opiera si wycznie na analizie przesanek porednich.
Cay czas pozostaje jednak wtpliwo czy Rocisawowicze mogli by na tyle
naiwni, eby uwierzy, e wyprosz u Andrzeja II dobrowolne wycofanie syna
z atwo i niedugo wczeniej zajtego Halicza? Teoretycznie mogo tak by, ale
w takiej sytuacji nieodwoalna w zaoeniu rezygnacja Mcisawa z wadzy
nad Nowogrodem Wielkim byaby po prostu nieracjonalnie ryzykowna. Powtpiewam, aby starsi Rocisawowicze, bdcy przecie dowiadczonymi politykami, pucili si a na taki hazard.
32
W wypadku, gdyby Pachomiusz zawiz obie wiadomoci naleaoby si
spodziewa innego ich opracowania. Przypuszczam, e obie halickie wzmianki dostay si do latopisu rostowskiego jednak
w pewnym odstpie czasowym, a ich kolejno, jak ju zaznaczyem, jest wynikiem
ulogicznienia zwizku zachodzcego
pomidzy nimi (akcja = dziaania Wgrw;
reakcja wystpienie Mcisawa).
33
O sprawach tych zob. niej.
34
Podejrzewam, e znw pasem transmi-

syjnym by latopisarski zwd rostowski, a

sama wiadomo o osadzeniu krlewicza
Kolomana w Haliczu dostaa si do niego
relatywnie szybko. Kwesti otwart natomiast jest oryginalna wzajemna zaleno
pomidzy t wzmiank a informacj o staraniach Mcisawa. Czy w protograe ich
ukad by waciwy nie dowiemy si chyba
nigdy, cho mamy co do tego okrelone,
przedstawione w tekcie podejrzenia.
35
Co do potrzebnych informacji na temat
umowy spiskiej zob. niej.

PRZYSTPIENIE MCISAWA MCISAWOWICZA DO WALK O HALICZ

127

Porwnanie zestawionych powyej argumentw, szczeglnie za sprawa

rezygnacji Mcisawa Mcisawowicza z tronu nowogrodzkiego, skania mnie
jednak do uznania za bardziej prawdopodobny pierwszy z przedstawionych
wariantw. Uznaj wic, e Mcisaw opuszcza Republik w. Soi niewiadomy bardzo niekorzystnych zmian, jakie z jego perspektywy wanie zachodziy w Haliczu i rzeczywicie, wobec panujcego tam chaosu, mia zamiar porozumie si z Andrzejem II w sprawie uzyskania dla siebie tamtejszego tronu.
Zamknmy nasze rozwaania jeszcze jedn wag o charakterze politycznym. Analizowane rda informuj zgodnie, e Mcisaw opuszcza Nowogrd dobrowolnie i ostatecznie, zostawiajc swym poddanym woln rk co
do wyboru nastpcy. Oni za zdecydowali si, by przywoa do siebie Jarosawa Wsiewoodowicza. Czy bya to decyzja nieskonsultowana z Mcisawem i
Rocisawowiczami? Ot nie sdz. Zwrmy mianowicie uwag, e wrogie
stosunki panujce pomidzy smolesk i wodzimiersko-suzdalsk gaziami Rurykowiczw diametralnie zmieniy si po mierci Wsiewooda Wielkie
Gniazdo, ktra nastpia w kwietniu 1212 r.36. Przede wszystkim zabrako
wadcy, ktry dziki talentowi politycznemu, sprytowi i bezwzgldnoci zapewni swej rodzinie przewag na Rusi. Szybko te ujawni si konikt midzy synami zmarego. Na czele walczcych ze sob i zmieniajcych nieco
skad obozw stali odpowiednio, najstarszy Wsiewoodowicz, Konstantyn,
oraz drugi pod wzgldem wieku Jerzy i nastpny z braci, Jarosaw37. Dodajmy,
co bdzie istotne z naszego punktu widzenia, e Konstantyn, onaty by od
1195 r. z crk Mcisawa Romanowicza38. Natomiast Jarosaw, w tym czasie,
a konkretniej wedug wysokiego prawdopodobiestwa w 1212 r. oeni
si z Rocisaw, crk Mcisawa Mcisawowicza39. Co ciekawe, wiadomo
te, e w 1213 r. Jerzy wysa na tron do Perejasawia Ruskiego, lecego w
sferze cakowicie wwczas zdominowanej przez Rocisawowiczw, swego
37

36

Nie wchodz ju tutaj w kontrowersje

co do dnia zgonu ksicia. Zob. w tej sprawie
ostatnio Kuznecov A. A. O date smerti Vsevoloda Boloe Gnezdo // Vspomagatelnye
istorieskie discipliny istonikovedenie
metodologia istorii v sisteme gumanitarnogo znana. Materialy XX medunarodnoj
naunoj konferencji Moskva, 31 janvarja
2 fevralja 2008. Moskva, 2008. . 2.
S. 398401. Zob. te kontrowersyjne uwagi:
Cyba S. V. Drevnerusskoe vremjaisislenie
v Povesti vremennych let. Sankt-Peterburg, 2011. S. 183, 186 (autor ten datowa
mier Wsiewooda na 15 IV 1216 r., czyli
na rok 6721 ery bizantysko-bugarskiej.
Jest to niewtpliwe nieporozumienie, nie
uwzgldniajce w ogle kontekstu politycznego wydarze zachodzcych niedugo po
mierci ksicia i dajcych si wydatowa na
podstawie pozaruskich rde).

W sprawie walk midzy spadkobiercami Wsiewooda Wielkie Gniazdo zob.

np.: Limonov Ju. A. Vladimiro-Suzdalskaja
Rus. Oerki socialno-politieskoj istorii. Leningrad, 1987. S. 106107; Fennel J.
Krizis srednevekovoj Rusi 12001304.
Moskva, 1989. S. 8587; Kuznecov A. Politieskaja istora Severo-Vostonoj Rusi v
12111218 gg.: istonikovedesk aspekt //
Ruthenica. 2009. T. 8. S. 6696.
38
Dbrowski D. Genealogia Mcisawowiczw. Pierwsze pokolenia (do pocztku XIV
wieku). Krakw, 2008. S. 513 i przyp.
2235 na s. 513514.
39
Jak doskonale wiadomo, jako jedyny
informuje o tym maestwie Latopis Perejasawia Suzdalskiego pod 6722 r. (Letopisec
Pereslavlja Suzdalskogo // PSRL. Moskva,
1995. T. 46. S. 131. Co do datacji tego
maestwa zob.: Dbrowski D. Genealogia
Mcisawowiczw. S. 556.

128

DBROWSKI Dariusz

modszego brata Wodzimierza40. Moim zdaniem, jest to wymowne wiadectwo istnienia w owym czasie co najmniej poprawnych relacji obu obozw
Wsiewoodowiczw z reprezentantami smoleskiej linii Rurykowiczw. Nie
ma si wic co dziwi, e przywoanie przez nowogrodzian Jarosawa nie
tylko nie musiao ich zaniepokoi, lecz nawet zyska akceptacj. Dopiero
wzmocnienie si w zwizku z przejciem wadzy nad Republik w. Soi
oraz stopniowe zaostrzanie si koniktu w onie rodziny, mogo skoni Jerzego i Jarosawa (inspiratorem by drugi z wymienionych41) do wystpienia
przeciw krtkotrwaym smoleskim sojusznikom. O charakterze i skali zamierze Wsiewoodowiczw najlepiej przy tym wiadczy ustp Opowiadania
o bitwie na Lipicy, w ktrym mowa o planach podzielenia ziem ruskich po
zakadanym zwycistwie nad Konstantynem i wspierajcymi go Rocisawowiczami. Wida te z niego dodajmy e w kwietniu 1216 r. rwnie Halicz
traktowany by przez nich jako jeden z centrw do obsadzenia po spodziewanym zwycistwie42.
***
Pora, by sprawdzi wiarygodno analizowane wyej przekazw i dotd
zaprezentowanych hipotez poprzez zestawienie ich z relacjami innych rde.
Odniemy si najpierw do wiadomoci najstarszych latopisw nowogrodzkich.
Nie znaj one wtku o zabiegach Mcisawa o tron halicki u krla wgierskiego, ani poprzedzajcej je wiadomoci o osadzeniu w Haliczu krlewicza
wgierskiego i represjach wobec lokalnego duchowiestwa ruskiego. Wspominaj za to na pocztku artykuu rocznego 6723 o wyjedzie ksicia z Nowogrodu po svoei voli Kyevu oraz co, jak sdz, jest nader wane z perspektywy
analizy tych wydarze o jednoznacznie wyartykuowanym zrzeczeniu si
przez niego tamtejszego tronu i namawianiu nowogrodzian, by wybrali sobie nowego wadc43. To wanie ostatnia z wymienionych informacji sugeruje,
e Mcisaw raczej nie przewidywa powrotu nad Wochow czyli, e mia w
planach zmian wadztwa. Czy jednak chodzi mogo wwczas o uzyskanie
panowania nad ksistwem halickim?
40
Lavrentevskaja letopis. Kol. 438;
Letopisec Pereslavlja Suzdalskogo.
S. 131; Moskovsk letopisnyj svod konca
XV veka. S. 110. Co do datacji zob.: Berekov N. G. Chronologa... S. 103.
41
Zob. na ten temat choby uwag: Nasonova A. N. Istora russkogo letopisana.
S. 192.
42
NIVL. S. 190. Wedug planw Wsiewoodowiczw Jerzy mia otrzyma ziemie
wodzimiersk i rostowsk, Jarosawowi
przyznano Nowogrd Wielki, Smolesk
zarezerwowano dla wiatosawa, Kw dla
ksit czernihowskich, za ksistwo hali-

ckie przypa miao jak stwierdzono do

oglnikowo nam e.
43
Novgorodskaja pervaja letopis starego i mladego izvodov // PSRL. Moskva,
2000. T. 3. S. 53, 252. W Latopisie nowogrodzkim IV w ogle nie ma wzmianki o wyjedzie Mcisawa z Nowogrodu, a podana
jest tylko informacja o przywoaniu Jarosawa Wsiewoodowicza (NIVL. S. 185), ma
j za to tzw. zwd Nikolskiego tego rda
(PSRL. T. 4.1. S. 593). Interesujce nas
wiadomoci nie wystpuj te w Latopisie
sojskim I starszego zwodu (PSRL. T. 6.1.
Moskva, 2000. Kol. 262263).

PRZYSTPIENIE MCISAWA MCISAWOWICZA DO WALK O HALICZ

129

Postarajmy si teraz odpowiedzie na pytanie czy latopisy zaleskie i nowogrodzkie mwi o tym samym wyjedzie Mcisawa? Zacznmy ten wywd
od przyjrzenia si sprawie daty podanej przez drugie z wymienionych. Rok
6723 ery bizantysko-ruskiej w zalenoci czy mamy do czynienia z systemem
ultramarcowym czy marcowym odpowiada, jak doskonale wiadomo, okresom
od 1 III 1214 do 28 II 1215 lub od 1 III 1215 do 29 II 1216 r. ery dionizyjskiej. W
tym wypadku mamy raczej do czynienia z zastosowaniem systemu marcowego44. W peni ten wniosek potwierdza fakt, e wiadomo z pniejszej relacji latopisw nowogrodzkich o powrocie Mcisawa do Republiki w. Soi
11 II 1216 r. i o wyprawieniu si ksicia 1 marca tego roku na czele wojsk nowogrodzkich i koalicjantw na Jarosawa Wsiewoodowicza i jego braci45. Chodzi
tu oczywicie o kampani, w trakcie ktrej doszo do bitwy na Lipicy.
Pewne problemy moe wywoywa ucilenie terminu post quem wyjazdu Mcisawa Mcisawowicza z Nowogrodu po svoei voli Kyevu, bowiem
w Latopisie nowogrodzkim pierwszym wystpuje on po opowiadaniu o wielkiej
wyprawie Rocisawowiczw na siedzcego na tronie kowskim Wsiewooda wiatosawowicza Czermnego46. Tymczasem ta akcja zbrojna, zakoczona
zreszt penym sukcesem reprezentantw smoleskiej linii Rurykowiczw,
odbya si niewtpliwie pn wiosn i wczesnym latem 1212 r.47 Otwiera to
teoretycznie moliwo, e ksi nowogrodzki wybra si do Kowa ju pod
koniec tego lub na pocztku 1213 r. Takie rozwizanie pozwalaj jednak cakowicie zakwestionowa wzmianki dotyczce sytuacji w Nowogrodzie Wielkim
po wyjedzie Mcisawa. Wiadomo mianowicie o przywoaniu przez mieszkacw grodu na opuszczony tron Jarosawa syna Wsiewooda Juriewicza
Wielkie Gniazdo. Wedug rde zaleskich stao si to w 6724 r. niewtpliwie
stylu ultramarcowego, czyli najwczeniej okoo 1 III 1215 r.48 Wyjazd Mcisawa
44
Berekov N. G. Chronologa... S. 258;
Gimon T. V. Novgorodskoe letopisanie
pervoj etverti XIII v.: chronologia i process popolnena letopisi // Srednevekovaja
Rus. 2006. T. 6. S. 89, 110.
45
NPL. S. 5455, 253254; NIVL.
S. 186. Latopisy nowogrodzkie podaj
informacj o powrocie Mcisawa pod koniec artykuu rocznego 6723. Nie ulega
wtpliwoci, e chodzi moe wycznie o
pocztek 1216 r. Mamy tu bowiem szczegowe opowiadanie o wydarzeniach, ktre
posiadaj nierozerwalny zwizek logiczny
z kampani lipick, datowan w sposb
pewny na wiosn 1216 r.
46
NPL. S. 53, 251252.
47
Wyprawa rozpocza si konkretnie
miesica czerwca na witego Fiodora,
czyli 8 czerwca, gdy niewtpliwie chodzio o dzie przeniesienia relikwii tego witego. Co do datacji zob. np.: Berekov N. G.
Chronologa... S. 257258; Dimnik M.

The Dynasty of Chernigov 11461246.

Cambridge, 2007. S. 278.
48
Lavrentevskaja letopis. Kol. 439. Nowogrodzkie rda wspomniay przybycie
Jarosawa na pocztku artykuu rocznego
6723 (zaraz po wzmiance o wyjedzie Mcisawa Mcisawowicza i radzie nowogrodzian co do ustanowienia jego nastpcy),
a nastpnie z t sam dat opisay represje Jarosawa wobec tamtejszych bojarw,
do ktrych doszo midzy innymi 21 maja,
niewtpliwe 1215 r. (NPL. S. 54, 252253).
Wida przy tym, e pomidzy wyjazdem
Mcisawa, a przybyciem Jarosawa min
pewien czas, potrzebny midzy innymi na
narady nowogrodzian i wysanie poselstwa
do Perejasawia Zaleskiego oraz podr
przywoanego dynasty (nie sdz, by byo
to mniej ni okoo dwch miesicy). Co
wicej, wspomniane wyej dziaania Wsiewoodowicza, jak mona wywnioskowa z
relacji latopisarskiej, rozegray si w pew-

130

DBROWSKI Dariusz

Mcisawowicza znad Wochowa mia wic najpewniej miejsce niedugo przed

tym faktem49, co w peni pokrywa si z dotd przedstawionymi wywodami.
Naley jeszcze w tym miejscu przypomnie, e ksi powrci do swego byego wadztwa 11 II 1216 r.
Jego pobyt poza Nowogrodem by wic dostatecznie dugi, by zdy on
zawita nie tylko do Kowa, jak wiadcz wzmianki latopisw nowogrodzkich, lecz rwnie, by zabiega o Halicz, na co wskazuj informacje latopisw
zaleskich (o proweniencji rostowskiej). Czy jednak rzeczywicie moemy
utosami te wzmianki? Przecie dobrze wiadomo, e Mcisaw opuci Republik w. Soi jeszcze raz, pewien, trudny do okrelenia czas po powrocie
ze zwyciskiej kampanii przeciw Wsiewoodowiczom, czyli najwczeniej w
maju a przed sierpniem 1216 r. Wwczas to jak opowiadaj latopisy nowogrodzkie (pod 6725 r.) ksi: poide Kyevu, ostaviv Novegorodje knjagynju
i syna svoego Vasila50. Jego ponowna nieobecno trwaa najpniej do lutego 1217 r.51 Mamy wic kolejny relatywnie dugi okres, w ktrym teoretycznie mogy zaj wydarzenia tosame z opisywanymi pod 6722 przez rda
zaleskie. Co wicej, zwraca tutaj uwag fakt, e we wszystkich trzech redakcjach zaleskiej wzmianki o opuszczeniu przez Mcisawa dotychczasowego
wadztwa i jego staraniach o Halicz pojawia si wtek pozostawienia przez
ksicia w Republice w. Soi ony i syna, ktry mona czy jednak ze
wzmiank rde nowogrodzkich o drugim wyjedzie tego dynasty znad
Wochowa52. Podejrzewam jednak, e sprawa ma inne rozwizanie. Zarwno
Latopis moskiewski koca XV w., jak i ermoliski nie podaj informacji o drugim
wyjedzie Mcisawa. Moe wic na etapie redagowania pniejszych zwodw doszo do poczenia informacji o dwch podrach ksicia? Byoby to
nawet do logiczne do wytumaczenia.
Moim zdaniem dwa argumenty przesdzaj zdecydowanie na korzy
uznania, e starania ksicia nowogrodzkiego o Halicz wspomniane midzy
innymi przez latopisy moskiewski koca XV w. i ermoliski odpowiadaj epizodowi Latopisu nowogrodzkiego pierwszego zapisanemu pod 6723 r. Po pierwsze,
w obu wypadkach rzecz miaa jak ju wyranie zaznaczylimy odby si
przed kampani wiosenn 1216 r., ktrej uwieczeniem bya bitwa nad Lipic, po drugie, sugeruje to timbre relacji drugiego z wymienionych rde.
Chodzi oczywicie o rwnie poruszon kwesti rezygnacji z panowania nad
nym odstpie czasowym od przyjazdu ksicia nad Wochow.
49
Zob. przyp. 22.
50
NPL. S. 57, 257;
51
Latopis nowogrodzki pierwszy informuje,
e Mcisaw przyjecha do Nowogrodu przed
powrotem tam dowodzonych przez Wodzimierza pskowskiego wojsk z kampanii liwoskiej (NPL. S. 57, 258). Tymczasem Kronika Henryka otysza pozwala stwierdzi, e
wspomniana akcja zbrojna ruskich si skoczya si na przeomie lutego/marca 1217 r.
(Heinrici Chronikon Livoniae. S. 139140).

52
Tymczasem sam fakt pozostawienia
przez Mcisawa rodziny w Nowogrodzie, w momencie, kiedy rezygnowa on
z panowania w tym wadztwie wydaje si
nieprawdopodobny. Ksi, moemy by
tego niemal pewni, zabra ze sob rodzin.
Kwesti otwart pozostaje, gdzie j zostawi. Moe po drodze w Smolesku? Wtedy
ju Pachomiusz, o ile zaoymy, e to on jest
autorem notki o halickich staraniach Mcisawa, mg zawie do Rostowa wie, e
z ksiciem nie byo rodziny.

PRZYSTPIENIE MCISAWA MCISAWOWICZA DO WALK O HALICZ

131

Nowogrodem, gdy tymczasem w wypadku wzmiankowanym pod 6725 r. ksi wyranie sugerowa moliwo powrotu, zostawiajc w dotychczasowym
wadztwie syna i on (niewtpliwie z innymi dziemi).
Tak wic wyjazd Mcisawa z Republiki w. Soi pomidzy majem a
sierpniem 1216 r. musia mie inny powd. Jaki, postaramy si wyjani niej.
***
Rozpatrujc kwesti wczenia si Mcisawa Mcisawowicza do rywalizacji o Halicz musimy uwzgldni jeszcze trzy bardzo wane rda. Pierwsze z
nich to Kronika halicko-woyska. Przegld wanych z naszego punktu widzenia
informacji tam zawartych zacznmy od przytoczenia faktu dajcego si dobrze
wydatowa, dziki istnieniu niezalenych przekazw. Ot rdo to opowiada, e podczas wyprawy Andrzeja II na Halicz, w momencie, gdy krl dotar z
armi do monastyru lelesowskiego, dosza go wie o buncie monych, ktrzy
zamordowali krlow i przystpili do rozprawy z otaczajcymi j Niemcami.
Jednym z nielicznych uratowanych by brat zamordowanej wadczyni, patriarcha Akwilei (Ekbert). Na wie o zbrodni, krl zawrci, a do Halicza ruszyy
wycznie oddziay dowodzone przez bojara Wadysawa [Kormilczycza], w
tym haliczanie oraz Wgrzy i Czesi. Dowiedziawszy si o tym grd opuci
siedzcy tam od niedugiego czasu Mcisaw Jarosawowicz Niemy peresopnicki. Wadysaw wkroczy wic do Halicza baz walki i jak powiada Kronika
halicko-woyska voknjaisja i sjede na stolje53. Nie uwaam przy tym, jak
ju zreszt wspomniaem, e reminiscencj tego faktu bya dobrze nam znana
opowie o osadzeniu w Haliczu wgierskiego krlewicza i represjach wobec
lokalnego duchowiestwa, o czym jednak w dalszej czci tekstu.
Opisywane wydarzenia rozegray si tu przed i po 28 IX 1213 r., bowiem
w tym wanie dniu wedug grupy rde niemieckich zamordowano Gertrud Andechs Meranien, on Andrzeja II54. W tym mniej wicej czasie cho
tutaj ju trudno dokadnie okreli odstp od tragicznego zgonu wgierskiej
krlowej Daniel Romanowicz i jego matka, przebywajcy na Wgrzech, uprosili Andrzeja II o moliwo wyjazdu. Udali si stamtd do princepsa Polski
Leszka Biaego, przez ktrego zostali dobrze przyjci. Nastpnie za pojechali
do Kamieca (lecego nad Sucz, a wic ju na wschodnim Woyniu), gdzie
przebywa pod opiek dawnej druyny ojca modszy Romanowicz, Wasylko55.
Opisany epizod zacz kolejny, wany z naszego punktu widzenia etap walk
o tron halicki. Wypdzony przez Wadysawa Mcisaw peresopnicki namwi
53

Ipatevskaja letopis. Kol. 729.

54
Wertner M. Az rpdok csaldi
trtnete. Nagy-Becskereken, 1892.
S. 419421 (28 IX 1214 r.); Hruevskyj M.
Istora Ukrany-Rusy. T. 3, przyp. 1 na
s. 2930 (28 IX 1213 r.); Kosztolnyik Z. J. Hungary in the Thirteenth Century. New York,
1996. S. 48 i przyp. 8999 na s. 57 (28 IX
1213 r.).

55
Ipatevskaja letopis. Kol. 729. Zapewne
Daniel z matk uprosili Andrzeja II o wypuszczenie z Wgier korzystajc z zamieszania po
mierci Gertrudy. Musimy do tego doliczy
czas potrzebny na dojechanie na dwr Leszka, pobyt tam oraz podr na wschodni Woy. Wszystko to mogo zaj jak przypuszczam nie mniej ni okoo ptorej miesica.
Znaczy to, e Romanowicze spotkali si w
Kamiecu najwczeniej w listopadzie 1213 r.

132

DBROWSKI Dariusz

bowiem Leszka Biaego do zorganizowania wyprawy przeciw siedzcemu w

Haliczu niewtpliwie z ramienia Arpadw bojarowi. Ksi krakowski zmontowa koalicj, w skad ktrej obok wspomnianego kniazia wschodniowoyskiego weszy siy maoletniego Daniela Romanowicza siedzcego w Kamiecu
oraz Aleksandra i Wsiewooda Wsiewoodowiczw wadajcych odpowiednio
Wodzimierzem Woyskim i Bezem56. Wyprawa, mimo zwycistwa w otwartym polu nad wojskami Wadysawa i spustoszenia ksistwa halickiego nie
przyniosa zakadanego celu, gdy sam Halicz zdoa si obroni. Pokazaa jednak bez wtpienia Wgrom si wpyww Leszka na Woyniu. Ksi krakowski nie do, e by w stanie zmontowa koalicj lokalnych Rurykowiczw, to
jeszcze najwyraniej rozdawa w tym rejonie karty. Wiadomo przecie, e mimo
niepowodzenia akcji halickiej zdoa osadzi Daniela i Wasylka w graniczcych
z ksistwem halickim Tychomlu i Peremylu, wymuszajc ich oddanie maoletnim krewniakom na Aleksandrze57. Poza tym pozostawa w jakich zwizkach z
Mcisawem Niemym, dobajcym si chyba pierwszestwa na wschodnim Woyniu. Dopiero uwzgldnienie tych czynnikw pozwoli w peni zrozumie, dlaczego dysponujcy znacznie wikszymi siami ni princeps Polski Andrzej II,
pocztkowo dcy do rozstrzygnicia koniktu z nim na drodze zbrojnej58,
wyrazi zgod na zgoszon przez Leszka Biaego za porednictwem posa, Pakosawa Lasocica z rodu Awdacw, propozycj nowego uoenia stosunkw w
ksistwie halickim, wydawaoby si niepodzielnie pozostajcym w sferze wpyww wgierskich. Niewtpliwie swj wpyw na decyzj krla wgierskiego
miay te czynniki susznie podkrelone przez Bronisawa Wodarskiego, czyli
uwzgldnienie opinii czci bojarw niechtnych wyjtkowej pozycji Wadysawa i obawa przed jego dz wadzy59. W rezultacie obaj wadcy zjechali si
na Spiszu. Zawarta wwczas umowa przewidywaa oenek wgierskiego krlewicza Kolomana, wwczas okoo szecioletniego, z bdc w trzecim roku ycia
Salome, crk Leszka Biaego i ruskiej ksiniczki Grzymisawy60. Nastpnie
56

Ipatevskaja letopis. Kol. 729730.

Ibidem. Kol. 730. Zwrmy uwag,
e Tychoml ley na poudniowy-wschd od
bdcego niewtpliwie woci wschodniowoyskich Jarosawowiczw Szumska,
za Peremyl na pnocny zachd od tego
grodu, w przyblieniu pomidzy Bezem
a Dubnem. Mamy tu, jak sdz, wyrane
wiadectwo istnienia, nie wiadomo kiedy powstaego, korytarza terytorialnego z
zachodu Woynia na Kowszczyzn. By
moe by nalea on do Mcisawowiczw
ju od podziau 1170 r., by moe za zawadn nim dopiero Roman.
58
Ipatevskaja letopis. Kol. 730; Wodarski B. Polityka ruska Leszka Biaego.
S. 5152; Idem. Polska i Ru... S. 57; Majorov A. V. Galicko-Volynskaja Rus. S. 414;
Volouk M. Vengerskoe prisutstvie v Gali57

cii v 12141219 godach // Voprosy istorii.

2005. Nr 12. S. 98; Idem. Voknjaenie
halycke Volodyslava Kormylya (1210
1214 rr., z perervamy): mify i realnist //
Historick tdie k ivotnmu jubileu Zuzany evikovej / Wyd. M. Dani. Bratislava, 2009 (Acta historia Posoniensia.
T. 10). S. 108; Font M. rpd-hzi kirliok
s Rurikida fejedelmek. Szeged 2005
(Szegedi Kzpkortrtneti Knyvtr.
T. 21). S. 203; Holl K. Kan Salomea
a uhorsko-polsk vzahy v rokoch 1214
1241 // Historick asopis. R. 53. 2005.
Nr 1. S. 7.
59
Wodarski B. Polityka ruska Leszka Biaego. S. 5354; Idem. Polska i Ru... S. 59.
60
Co do informacji na temat genealogii
Salomei i Kolomana zob. odpowiednio:
Balzer O. Genealogia Piastw (wyd. 2).

PRZYSTPIENIE MCISAWA MCISAWOWICZA DO WALK O HALICZ

133

Wgrzy ruszyli na Halicz, ujli Wadysawa, ktrego wywieziono na Wgry, a

w Haliczu krl posadi syna svoego [Kolomana]. Ksi krakowski otrzyma z
kolei Przemyl, za Pakosaw okrg lubaczowski61.
Tak oto dotarlimy do momentu, w ktrym relacja Kroniki halicko-woyskiej zbiega si z pierwsz z dobrze nam ju znanych i wyej omwionych halickich wiadomoci latopisw zaleskich. Zwrmy najpierw uwag, e w literaturze przewaa, ustalona wycznie zreszt na podstawie analizy wzmianek
porednich, opinia, e zawarcie porozumienia spiskiego nastpio jesieni
1214 r.62. Tymczasem nasze ustalenia co do zwizku czasowego zachodzcego
pomidzy terminem wyjazdu Mcisawa z Nowogrodu odnotowanym przez
latopisy zaleskie objciem tronu halickiego przez krlewicza wgierskiego
Kolomana, bdcym nastpstwem umowy spiskiej, wyranie wskazuj, e to
porozumienie zawarte zostao albo najpniej w lipcu/sierpniu 1214 r. (wariant
mniej prawdopodobny), albo rzeczywicie, najwczeniej pn jesieni tego
roku, skoro zapewne nie wczeniej ni w na przeomie 1214/1215 r. (ju po wyjedzie stamtd biskupa rostowskiego Pachomiusza) dosza do Kowa wie
o zajciu Halicza przez Wgrw. Nie ma przy tym jakichkolwiek istotnych
przeciwwskaza, by terminus ad quem dotarcia interesujcej nas wiadomoci
do Rocisawowiczw, a wic i skutkw politycznych zawarcia porozumienia
wgiersko-polskiego na Spiszu nie przesun nawet o kilka miesicy, ustalajc
wanie gdzie na przeom 1214/1215 r.
Trudno natomiast zgodzi si z pogldem znakomitego polskiego badacza,
e warunki umowy spiskiej byy korzystne nade wszystko dla Wgier. Mona
twierdzi, e wprost przeciwnie. Przecie Andrzej II nie bez powodu noszcy
tytu rex Galiciae et Lodomeriae63 godzi si na przekazanie czci okrelonego
Krakw, 2005. S. 480487; Jasiski K. Rodowd Piastw maopolskich i kujawskich /
Wyd. M. Grny. Pozna; Wrocaw, 2001
(Biblioteka Genealogiczna / Pod red. Grnego M. T. 3). S. 3943; Wertner M. Az
rpdok csaldi trtnete. S. 448450.
61
Ipatevskaja letopis. Kol. 730731.
62
Zob. np.: Hruevskyj M. Chronoloha
pod Halycko-Volynsko lytopisi // Idem.
Tvory: U 50 tomach. Lviv, 2005. T. 7.
S. 337, 380 (1214 r.); Idem. Istora UkranyRusy. T. 3. S. 31 (1214 r.); Wodarski B.
Polityka ruska Leszka Biaego. S. 52;
Idem. Polska i Ru... S. 58 (jesie 1214 r.);
Pauto V. T. Oerki... S. 200 (1214 r.);
Stkl G. Das Frstentum Galizien-Wolhynien // Handbu} der Ges}i}te Russlands. Stugart, 1981. T. 1 (bis 1613) /
Opr. M. Hellmann. S. 510511 (1214 r.);
Machnovec L. Litopys ruskyj... S. 374 (jesie 1214 r.); Perfecky G. A. Hungary and
the Hungarians in the Galician-Volynian
Chronicle // Hungarian Studies. R. 3.

1987. Nr 12. S. 22 (1214 r.); Fennel D.

Krizis srednevekovoj Rusi. S. 75 (1214 r.);
Hardi Dj. Naslednici Keva izmedju
kraljevske krune i tatarskog jarma. Studa o dravno-pravnom poloaju galike i galiko-volinske kneevine do 1264.
Godine. Novi Sad, 2002. S. 134 (jesie
1214 r.); Font M. rpd-hzi kirliok...
S. 225 (jesie 1214 r.); Holl K. Kan Salomea... S. 7 (jesie 1214 r.); Holovko O.
Korona Danyla... S. 276 (lato 1214 r.);
Vojtovy L. Korol Danylo Romanovy:
polityk i polkovodec // Doba korolja Danyla v nauci, mystectvi, literature. Materialy Minarodno naukovo konferenci
2930 lystopada 2007 r., m. Lviv. Lviv,
2008. S. 48.
63
Tytu ten, pierwszy raz przyjty przez
Andrzeja II w 1206 r. dobrze okrela zasig pretensji terytorialnych Arpadw, nie
wtpi, e pokrywajcych si z granicami
wadztwa Rocisawowiczw halickich objtego pniej przez Romana Mcisawowicza

134

DBROWSKI Dariusz

pierwszym czonem wyej wspomnianym tytuem regnum w rce swego polskiego krewniaka i jego wojewody, gdy tymczasem cao drugiego znajdowaa si poza zasigiem wadania Arpadw. Co wicej, Leszek nie poprzesta na
objciu ksistwa przemyskiego, lecz zdecydowa si na dokonanie kolejnych
przetasowa na Woyniu. Za rad wojewody Pakosawa nazwanego przez
Kronik halicko-woysk przyjacielem ksinej Romanowej i jej dzieci wysa
poselstwo do Aleksandra Wsiewoodowicza domagajc si przekazania Danielowi i Wasylowi Wodzimierza Woyskiego i groc, e w razie odmowy uderzy na niego zbrojnie. Wsiewoodowicz odrzuci ultimatum, w rezultacie czego
spada na niego wyprawa si polskich i oddziaw Romanowiczw. Zakoczya
si ona powodzeniem. Daniel i Wasylko z pomoc Leszka Biaego zasiedli na
tronie wodzimierskim64. Wydarzenie to mona datowa na okres po zawarciu
umowy spiskiej a najpniej przed jesieni 1215 r.65 Podejrzewam, e wpyw
na decyzj wadcy polskiego miay poprzednie, atwo osignite sukcesy, a
take co zauwaono istnienie w jego otoczeniu stronnictwa sprzyjajcego
Romanowiczom, na czele ktrego sta Pakosaw Lasocic66. Mona powiedzie,
lawinowe wzmacnianie si wpyww polskich, bo tak wwczas dao si odczyta dokonywane przez Leszka Biaego roszady na tronach woyskich, musiay
zaniepokoi Andrzeja II. Szczeglnie, e rwnoczenie stan w obliczu dziaa
jakich si ruskich skierowanych przeciw panowaniu jego syna w Haliczu.
Reeksy tego stanu rzeczy znajdujemy wanie w dwch kolejnych rdach, ktre musimy przytoczy. Chodzi o nie posiadajce podanej wprost
datacji listy krla Wgier Andrzeja II do papiea Innocentego III. Pierwszy z
nich, mniej wany z naszego punktu widzenia, napisany zosta wedug susznej opinii literatury niedugo po umowie spiskiej. Andrzej II poinformowa
adresata, e Galicie principes et populus poprosili go, aby swego syna Kolomana da im za krla i obiecali podporzdkowanie si obediencji papieskiej z
zastrzeeniem o utrzymaniu dotychczasowego rytu. Monarcha zabiega przy
tym o zgod Innocentego II na koronowanie Kolomana przez arcybiskupa
ostrzyhomskiego Jana67. Termin wystawienia drugiego dokumentu w przekonujcy sposb ustali Bronisaw Wodarski. Wedug polskiego badacza musia
on zosta napisany najpniej w kocu pierwszej poowy 1215 r.68 Wgierski
oraz woyskiej dzielnicy tego ruskiego dynasty. Niewtpliwie krl Wgier zacz go
stosowa w zwizku z objciem protektoratu nad Danielem i Wasylkiem na zjedzie
sanockim (Ipatevskaja letopis. Kol. 717).
Pierwszy znany mi dokument z tytulatur
halicko-wodzimiersk wystawi Andrzej II
w 1206 r. bez daty dziennej (Codex diplomaticus Hungariae ecclesiasticus ac civilis
(dalej CDH). Budae 1829. T. 3.1 / Wyd.
G. Fejr. S. 3132).
64
Ipatevskaja letopis. Kol. 731.
65
Hruevskyj M. Chronoloha pod...
S. 337, 380 (1214 albo 1215 r.); Wodarski B.

Polityka ruska Leszka Biaego. S. 53 (po

umowie spiskiej); Idem. Polska i Ru...
S. 60 (jw.); Machnovec L. Litopys ruskyj.
S. 374 (koniec 1214 lub pocztek 1215 r.).
66
Wyranie o inspirowaniu przez Pakosawa dziaa Leszka majcych na celu
odebranie Aleksandrowi Wodzimierza i
osadzenia tam Romanowiczw wspomina
Kronika halicko-woyska (Ipatevskaja letopis. Kol. 731). Zob. pogldy B. Wodarskiego (Polska i Ru S. 60).
67
CDH. T. 3.1. S. 163167.
68
Wodarski B. Polityka ruska Leszka Biaego. S. 58; Idem. Polska i Ru. S. 6263.

PRZYSTPIENIE MCISAWA MCISAWOWICZA DO WALK O HALICZ

135

monarcha wspomina w nim midzy innymi o kopotach z amicymi zobowizania haliczanami, o obleniu przez nich Kolomana, Analiza wiadomoci
zawartych w tym licie pozwala na wycignicie szeregu istotnych wnioskw.
Po pierwsze, przypuszczam, e to wanie wspomniane wystpienia haliczan
sta si mogy inspiracj dla autora zaleskiego opowiadania o przeladowaniu przez Wgrw prawosawnych duchownych i sprowadzaniu na ich miejsce acinnikw. Po drugie, wyranie wida, e w owym czasie Andrzej II cay
czas liczy na wspdziaanie Leszka. O otwartym konikcie midzy tymi
wadcami nie byo wic mowy. Zwrmy wreszcie uwag, e nieprzekonujco wyglda powszechnie obecna w literaturze opinia o zbrojnym wystpieniu
Mcisawa Mcisawowicza przeciw Wgrom w okresie pomidzy umow spisk a poow 1215 r.69 ju wobec wyranie zaznaczonego w tym dokumencie
stwierdzenia, e populus Galicie delitatis sacramento deposito a rege suo
non solum recesserit, verum eciam collecto civium adiacencium Ruthenorum
exercitu, castrum Galicie, in quo lus noster cum paucis commorabatur, obsederit70. Wrogi podmiot zosta tutaj przecie wyranie okrelony, jest to populus Galicie. Jednoznacznie te stwierdzono, e Haliczanie collecto civium
adiacencium Ruthenorum exercitu, a nie poprosili o pomoc adnego obcego
ksicia ruskiego. Nie sdz, by Andrzej II piszc do papiea nie mia orientacji
co do zachodzcych w ksistwie halickim wydarze i starajc si namwi Innocentego III do skonienia Leszka Biaego do wsparcia dziaa wgierskich,
nie skorzysta z okazji, by uwypukli zagroenie swych planw wystpieniem
na przykad Mcisawa Mcisawowicza. Moim zdaniem, przedstawiona argumentacja wskazuje, i do poowy 1215 r., kiedy to zosta wysany list, Rocisawowicze nie podjli przeciw Arpadom akcji militarnej, co nie wyklucza, e na
rne sposoby zabiegali o Halicz na drodze dyplomatycznej.
Nie do, e wniosek ten wspgra z brzmieniem przekazw ruskich, ktre przecie nic nie mwi o zbrojnych dziaaniach Mcisawa Mcisawowicza
w tym czasie, to jeszcze przystaje do wczesnego kontekstu politycznego. Andrzej II w 1215 r., jak dobrze wiadomo, dwukrotnie interweniowa w Haliczu.
Pierwszy raz niewielkimi siami, przed poow tego roku, by wesprze syna
wobec buntu haliczan. Drugi raz, akcja krla miaa znacznie wikszy zasig.
Podejrzewam, e najwczeniej jesieni 1215 r. Wgrzy, zaniepokojeni rozwojem sytuacji na zachodzie Rusi, w tym na pewno nielojaln polityk Leszka
Biaego, a by moe take wieciami o planach Rocisawowiczw, ktre jako
mogli czy z postaw niepewnego piastowskiego sojusznika, zerwali ugod
69
Hruevskyj M. Istora Ukrany-Rusy.
T. 3. S. 514; Wodarski B. Polityka ruska
Leszka Biaego. S. 60; Kotljar M. Danylo
Halycky. S. 31. Por. np. Emmaussk A. V.
Mstislav Udaloj. S. 6061 (gdzie inna datacja wydarze); Pauto V. T. Oerki
S. 201 (gdzie pojawia si stwierdzenie, e
Mcisaw na powanie wczy si do walk
o Halicz ok. 1219 r.); Hardi Dj. Naslednici
Keva. S. 140 (gdzie autor zastanawia si,

bez wicej odpowiedzi, czy Mcisawa

dotyczyy informacje z drugiego listu Andrzeja II do Innocentego III o zagroeniu panowania Kolomana w Haliczu); Holovko O.
Korona Danyla. S. 281282; Idem, Halicki
okres dziaalnoci. S. 89 (gdzie zupenie
inny obraz zabiegw Mcisawa o Halicz).
70
Cytuj ten dokument za wydaniem:
Monumenta Poloniae Vaticana. T. 3.
Wyd. Jan Ptanik. Cracoviae, 1914 Nr 3.

136

DBROWSKI Dariusz

spisk i odebrali ksiciu polskiemu uzyskane przez niego w jej wyniku ziemie.
Akcja ta jednak skierowana bya wyranie przeciw polskiemu princepsowi a
nie komu innemu. Jest mao przy tym prawdopodobne, by ewentualne walki Wgrw z Mcisawem nie znalazy adnego odzwierciedlenia w rdach
(szczeglnie ruskich). Raczej po prostu do nich wwczas nie doszo.
Zauwamy wreszcie, e w kontynuowaniu tego etapu zabiegw o Halicz
przeszkodzia Rocisawowiczem wie o fatalnie z ich perspektywy rysujcej
si sytuacji w Nowogrodzie pod rzdami Jarosawa Wsiewoodowicza. Zapewne obaj stojcy na czele rodu Mcisawowie i ich najblisi doradcy nie spodziewali si, e zi jednego z nich bdzie brutalnie zwalcza antysuzdalsk opcj
nad Wochowem, co by moe byo wprost zamaniem jakiej, oczywicie nieznanej nam umowy pomidzy nim a teciem i jego krewniakami. W rezultacie zapada decyzja o jak podejrzewam okresowym wstrzymaniu stara
o Halicz i skoncentrowaniu si na sprawach nowogrodzkich. Nader przecie
wymowne jest relacja Latopisu moskiewskiego koca XV w. wspominajca o zbieraniu si si Rocisawowiczw w Smolesku przed wyruszeniem Mcisawa
nad Wochow. Z relacji rda wiemy, e stany tam zim 1215/1216 r. druyny jadcego z Rusi Mcisawa Mcisawowicza, wadajcego Perejasawiem
Ruskim Wodzimierza Rurykowicza oraz kowska pomoc prowadzona przez
Wsiewooda Mcisawowicza71.
Jak doskonale wiadomo, wrogie posunicie Andrzeja II wywoao gniew
Leszka, ktry, jak opowiada Kronika halicko-woyska: salissi o sromote svoei,
i posla k Novugorodu po Mstislava, i reki brat mi esi, poidi i sjadi v Galije.
Mcisaw za wedug sw tego rda: poide na Gali svjetom Lestkovym72.
Zanalizujmy szczegowo ten fragment, zakadajc przy tym, co jak najbardziej
uprawnione, e odzwierciedla on dokadnie zachodzce wydarzenia. Ostatecznie opowiadanie rda powstaego w otoczeniu Daniela i Wasylka Romanowiczw dotyczy faktw rozgrywajcych si z udziaem tecia pierwszego z
nich. Zwrmy wic najpierw uwag, e cytowany ustp potwierdza istnienie
wczeniejszych relacji pomidzy ksiciem krakowskim a Mcisawem Mcisawowiczem. Co wicej, mona si domyla, e do Leszka dotary jakie wieci o
planach halickich ksicia nowogrodzkiego, bo przecie trudno sobie wyobrazi,
by nie wiedzc o nich zwraca si z propozycj wspdziaania do wadcy tak
odlegego udziau. Rwnoczenie jednak jakie Po drugie, szczeglnie w kontekcie wczeniej omawianych faktw, mona wysnu wniosek, e wsppraca
ta nie przybraa do tego momentu charakteru militarnego. Po trzecie, wyranie mowa o wysaniu poselstwa do Nowogrodu. Oznacza to, e dotaro ono do
Mcisawa Mcisawowicza nie wczeniej ni w drugiej dekadzie lutego 1216 r.
Wliczajc zdecydowanie zapewne ponad miesiczny czas podry nad Wochow, moemy przyj, e posowie wyruszyli z Krakowa nie wczeniej ni na
przeomie 1215/1216 r. Potwierdza to zreszt przyjty przez nas jesienny termin
zerwania umowy spiskiej. Nie jest oczywicie wykluczone, e poselstwo polskie
dotaro do Nowogrodu nieco pniej, na przykad ju po wymarszu oddziaw
71
Moskovsk letopisnyj svod konca XV
veka. S. 110111.

72

Ipatevskaja letopis Kol. 731.

PRZYSTPIENIE MCISAWA MCISAWOWICZA DO WALK O HALICZ

137

nowogrodzkich na wojn z Jarosawem i Jerzym Wsiewoodowiczami, czyli po

1 marca 1216 r., co przesuwaoby odpowiednio w przd termin ich wyjazdu (a
wic i zerwania ukadu spiskiego). Jest to nawet do prawdopodobne, bo brak o
takowym poselstwie informacji w latopisach nowogrodzkich, co moe sugerowa, e przybyo ono w momencie, nie opisanym tam ze wzgldu na skupienie
uwagi na losach wyprawy antysuzdalskiej. W kadym razie, posowie od Leszka nie mogli jak sdz dotrze pniej ni w maju tego roku, po powrocie
zwyciskiego Mcisawa do Republiki w. Soi, bowiem w obliczu rychego
wyjazdu triumfatora do Kowa, propozycja przyniesiona przez nich znalazaby zapewne oddwik w lokalnych rdach. Na koniec wreszcie zauwamy,
e Mcisaw, wedug omawianego ustpu Kroniki halicko-woyskiej, pozytywnie
zareagowa na propozycj Leszka. By moe utrwalia go ona w zamiarze opanowania Halicza i nadaa nowy kierunek tym staraniom. W kadym razie, moim
zdaniem, to wanie poselstwo od princepsa Polski byo powodem drugiego wyjazdu Rocisawowicza na poudnie. Nie powinno przy tym budzi zdziwienia,
e ksi ponownie uda si do swych kowskich krewniakw, bowiem wobec
propozycji Leszka zaistniaa konieczno omwienia nowych uwarunkowa
planw halickich. Raczej trudno sobie wyobrazi, by wystpujc z inicjatyw
sojuszu, wadca Krakowa nie przedstawi jakich da. Czy przypadkiem nie
chodzio o odzyskanie otrzymanego na mocy umowy spiskiej i niedugo pniej
utraconego ksistwa przemyskiego i potwierdzenie posiadania roli protektora
zachodniego Woynia? Jest to rozwizanie wobec pewnych poszlak rdowych
zwizanych z wydarzeniami lat 12171218 cakiem prawdopodobne73. Zapewne wwczas rozpoczy si te przygotowania militarne do wyprawy. Powstaje
oczywicie pytanie, dlaczego trway one tak dugo? Przecie Mcisaw, przybyy do Kowa zapewne ju latem 1216 r., uderzy na Halicz dopiero latem nastpnego roku74. Niewtpliwie okres ten wyduya konieczno ostatecznego
uregulowania spraw nowogrodzkich. Nie bya to sprawa prosta, szczeglnie
wobec fatalnych dowiadcze, zwizanych z poprzednim opuszczeniem Republiki w. Soi. Tak wic Mcisaw wybra si ostatni raz nad Wochow, gdzie
przebywa od zimy 1216/1217 do 5 kwietnia tego roku75. Wliczajc czas podry
73

Chodzi o dwie rzeczy. Po pierwsze,

Leszek wyranie widzia siebie w roli protektora Romanowiczw i Aleksandra Wsiewoodowicza (zob. choby Ipatevskaja letopis. Kol. 732). Za zgoszeniem warunku
uznania przez Rocisawowiczw jego
zwierzchnictwa nad zachodnim Woyniem
wiadczy te fakt, e do czasu opanowania
przez Mcisawa Halicza w 1217 r. raczej
nie istnia sojusz pomidzy wspomnianym
wadc a Danielem. W innym wypadku
cz bojarw halickich nie zwrciaby si
wobec zagroenia przez Mcisawa z propozycj objcia tronu halickiego wanie
do starszego Romanowicza (Ibidem.
Kol. 731732). Po drugie, gdy Leszek zerwa

sojusz z Mcisawem Mcisawowiczem,

ponownie zwrci si do Andrzeja II z do
wymownym stwierdzeniem: ne choju asti v Galii (Ibidem. Kol. 733). Wyglda
wic, e wczeniej chcia go cay czas.
74
Walki o Halicz datuje precyzyjnie Kronika Liwonii Henryka. Na podstawie relacji tego rda mona je datowa na lato
1217 r., a cilej na okres przed pocztkiem
sierpnia tego roku (Heinrici Chronicon Livoniae. S. 142).
75
Termin ostatniego pobytu Mcisawa w
Nowogrodzie budzi powane kontrowersje w literaturze. Zagadnienie to omawiam
szczegowo w artykule Poslednie goda pravlena Mstislaviej v V. Novgorode (12161223),

138

DBROWSKI Dariusz

(zapewne nieco ponad miesic), kampani przeciw Wgrom rozpocz niedugo

po powrocie na poudnie.
Wnioski
Przystpienie Mcisawa do walk o Halicz naley rozpatrywa w szerokim
planie polityki oglnoruskiej i rywalizacji o dominacj dwch najsilniejszych
w owym momencie blokw ksit, czyli Rocisawowiczw i Wsiewoodowiczw. Jak si przy tym wydaje, decyzja o wystpieniu Mcisawa Mcisawowicza jako pretendenta do tronu halickiego z ramienia wsprodowcw zapada
ju pod koniec 1214 r. w obliczu przekonania Rocisawowiczw o moliwoci
wykorzystania chaosu panujcego w tym rejonie Rusi. Metody stosowane w
tych staraniach zmieniay si wobec ewolucji sytuacji politycznej. Tak wic
pocztkowo, Mcisaw rzeczywicie mg przypuszcza, e uda mu si zaj
Halicz na mocy porozumienia z Wgrami. Wobec spowodowanej ukadem
spiskim zmiany polityki Andrzeja II i niekorzystnych dla Rocisawowiczw
wydarze na pnocy Rusi, plan ten spali na panewce. W kadym razie wie
o nim zapewne dosza do Leszka Biaego i staa si jednym z istotnych argumentw, skaniajcych polskiego princepsa do zaproponowania Mcisawowi
wspdziaania, wwczas, gdy Wgrzy zerwali umow spisk. Nie jest przy
tym wykluczone, e Andrzej II mg podejrzewa Leszka o wspprac z Rocisawowiczami ju w 1215 r. Przypuszczam jednakowo, e nie ma podstaw,
by uwaa, e jeli miaa ona miejsce (co bardzo prawdopodobne) to wykroczya poza dziaania dyplomatyczne.
Plany halickie Mcisawa Mcisawowicza i jego wsprodowcw zawieszone zostay okresowo wobec ostrego wystpienia przeciw preponderancji
Rocisawowiczw Jerzego i Jarosawa Wsiewoodowiczw wspieranych przez
modszych braci.
Dopiero po korzystnym uregulowaniu koniktu z Wsiewoodowiczami
w wyniku druzgoccego zwycistwa nad Lipic (21 IV 1216 r.) i o kilka miesicy wczeniejszego rozpadu porozumienia polsko wgierskiego, ktre zaowocowao skierowaniem przez Leszka Biaego do Mcisawa Mcisawowicza
propozycj sojuszu, wspomniany Rurykowicz zdecydowa si na signicie po
Halicz na drodze zbrojnej. Plan ten udao mu si zrealizowa ju latem 1217 r.
Pozostaje na koniec zastanowi si, dlaczego Rocisawowicze wybrali
wanie Mcisawa Mcisawowicza do realizacji planu halickiego. Oczywicie,
wobec milczenia rde nie bdziemy mogli odtworzy wszystkich moliwych
motyww tej decyzji. Niemniej wydaje si, e swoj rol odegray tutaj nastpujce przesanki. Po pierwsze, specyka ustrojowo-spoeczna Nowogrodu Wielkiego powodowaa, e zasiadanie na tamtejszym tronie miao dla
poszczeglnych Rurykowiczw specjalne znaczenie. Wiadomo byo, e Republiki w. Soi nie da si przerobi na swoj, dajc moliwoci przekazania
potomstwu wo. Zawsze wic wadza poszczeglnych ksit miaa charakter mniej lub bardziej tymczasowy i zalena bya od czynnika niemoliwego w
oddanym do druku w materiaach z midzynarodowej naukowej konferencji Novgoro-

dika 2010. Zob te Dbrowski D. Genealogia

Mcisawowiczw. S. 560562).

PRZYSTPIENIE MCISAWA MCISAWOWICZA DO WALK O HALICZ

139

sumie do przewidzenia i okieznania, a mianowicie woli lokalnej spoecznoci,

bardzo przecie dynamicznej i skorej do zmian.
Dla ksicia o wielkich aspiracjach, a takim by niewtpliwie Mcisaw
Mcisawowicz, zasiadanie nad Wochowem mogo by co najwyej dajcym
moliwoci wykazania si, doranym zadaniem. Std, gdy nadarzya si okazja zacz on konsekwentnie zabiega o opuszczenie Nowogrodu, wracajc
tam w sytuacjach wyszej koniecznoci rodowej, moe jako tam wzmacnianej
sentymentem.
Po drugie, Mcisaw Mcisawowicz z czego pewnie zdawali sobie spraw wsprodowcy by jednym z niewielu Rocisawowiczw, majcych na
tyle duy presti oraz dowiadczenie polityczne i talenty militarne, by poradzi sobie z trudnymi zadaniami, jakimi byy pokonanie Wgrw i zapanowanie nad krnbrnymi Haliczanami.
Po trzecie, by on jedynym tak znaczcym Rocisawowiczem waciwie
pozbawionym odpowiedniej dla siebie woci. W czasach, o ktrych mwimy jego starsi bracia stryjeczni, zajmujcy z tego powodu formalnie wysz
pozycj w rodzie, obsadzali odpowiednio: Mcisaw Romanowicz (wczesny
senior) Kw, Rocisaw Rurykowicz prawdopodobnie Smolesk (do 1219 r.),
Wodzimierz Rurykowicz Perejasaw Ruski76. Zdobycie Halicza byo wic dla
Mcisawa Mcisawowicza szans na uzyskanie odpowiedniej dzierawy, co
byo zreszt rwnoznaczne z powanym wzmocnieniem si znaczenia smoleskiej gazi Rurykowiczw w skali oglnoruskiej.
W staraniach Mcisawa jak si wydaje nie odgryway za to podstawowej roli wzgldy sukcesyjne. Ksi dysponowa podobnymi prawami jak
inni wsprodowcy, gdy jak to si staraem wykaza w innym miejscu z
halickiej gazi Rurykowiczw wywodzia si by moe nie jego matka, jak
twierdzi znaczca cz literatury, lecz babka, jedyna ona Rocisawa Mcisawowicza77.

76

Swoj drog, ciekawe jest, jaki by

wczesny status i gdzie siedzieli wwczas
modsi co prawda wiekowo od Mcisawa
Mcisawowicza, lecz pochodzcy ze starszej linii rodu synowie Dawida Rocisawowicza, Konstanty Mcisaw modszy i

Rocisaw. W owym czasie byli oni jednak

relatywnie modzi, a poza tym jak mona
si domyla reprezentowana przez nich
ga z jakich wzgldw usunita zostaa
na boczny tor.
77
Dbrowski D. Genealogia Mcisawowiczw. S. 133134, 441444.

Oleksandr BARAN
MIESZKACY ORODKW GRODOWO-MIEJSKICH
KSISTWA HALICKO-WODZIMIERSKIEGO: SKAD
SPOECZNY I STATUS PRAWNY
Orodki grodowo-miejskie Ksistwa Halicko-Wodzimierskiego byy
miejscem zamieszkania rnych grup ludnoci. rda notuj sta obecno
w nich rzemielnikw, kupcw, bojarw, duchownych. czyo ich wsplne
zamieszkanie na terenie orodka grodowo-miejskiego, a od mieszkacw wsi
odrnia zakres powinnoci wiadczonych na rzecz pastwa lub waciciela.
Kronika halicko-woyska opisujc pogrzeb ksicia Wodzimierza Wasylkowicza (1247-12491288)1 w 1288 r. podaa charakterystyk ludnoci zamieszkujcej
wwczas Wodzimierz: (zwoki ksicia Wodzimierza Wasylkowicza O. B.) [] (). .
. . () . .
[...] (w Latop. ipat. i chlebn. O. B.)
[...] . .
. [...] .
. [...] .
. . . .
. .
. []
. . () 2.
W literaturze przedmiotu, gwnie w historiograi ukraiskiej i rosyjskiej, od czasw pojawienia si syntezy Michaila Tichomirova o miastach
dawnej Rusi XIXIII wiekw, do mieszkacw ruskich orodkw grodowomiejskich zaliczani s: rzemielnicy, kupcy, ludzie suebni, bojarzy, duchowiestwo paraalne oraz mnisi3. Uczony podkrela przy tym take, i
najwaniejsz grup mieszkacw, decydujc o miejskoci osady, bya zamieszkaa na podgrodziach ludno trudnica si rzemiosem, wymian oraz
dziaalnoci usugow4.
1

Dbrowski D. Genealogia Mcisawowiczw. Pierwsze pokolenia (do pocztku XIV

wieku). Krakw, 2008. S. 383386.
2
//
(dalej
). , 1998. T. 2. . 918
920.
3
. . 2-,

. , 1956. . 138
184. Przegld wczeniejszej literatury dotyczcej staroruskich orodkw grodowomiejskich zob.: .
XI XVII . // . , 1966. . 3450.
4
. . . 141.

142

BARAN Oleksandr

W pracach powiconych historii Rusi Halicko-Wodzimierskiej badacze

rosyjscy Vladimir Pauto i Kseni Sofronienko do mieszkacw orodkw
grodowo-miejskich zaliczyli rzemielnikw i kupcw, a take zamieszkaych
na ich terenie feudaw razem z czeladzi5.
Uoglniajc za podejcia historiograi ukraiskiej do charakterystyki
skadu spoecznego mieszkacw orodkw grodowo-miejskich Ksistwa Halicko-Wodzimierskiego mona stwierdzi, i z punktu widzenia rozwiza
przestrzennych halicko-wodzimierskie orodki grodowo-miejskie ujmowane
s jako zespoy osadnicze, skadajce si z dwch lub trzech czonw: 1) grodu,
gdzie znajdowaa si rezydencja ksicia oraz witynia, a take zamieszkiwali
bojarzy; 2) posadu lub podgrodzia targowo-rzemielniczego, zamieszkaego
przez rzemielnikw oraz kupcw6; 3) jako trzeci element niektrzy badacze
wyodrbniaj znajdujce si w pobliu grodw siedziby monowadcw, a
take klasztory i osady okoliczne, sprzone z grodem7. Innymi sowy orodek grodowo-miejski tworzyy grd oraz sprzone z nim osady umocnione, a
take nieumocnione, w ktrych zamieszkiwaa ludno trudnica si zajciami
nierolniczymi (rzemioso, handel) oraz w mniejszym stopniu upraw roli czy
te sub ksiciu w grodzie, lub naleca do stanu duchownego.
Pogld taki na ruskie orodki grodowo-miejskie zosta przyjty i w polskiej historiograi. Dla ilustracji mona przywoa zdanie Andrzeja Poppe,
ktry przy hale Miasto w Sowniku Staroytnoci Sowiaskich, tak scharakteryzowa ich ukad przestrzenny: Ukad przestrzenny M[iast] st[aro]rus[kich]
okrelay dwa czony: wewntrzny warowny grd (dzieciniec-kreml), siedziba wadzy polit[ycznej], dworu ksicego, wadz kocielnych, oraz zewntrzny waciwe
terytorium miejskie zamieszkae przez ludno rzemielniczo-handlow. Byo ono,
przynajmniej w czci, rwnie warowne (ostrog, okoln grad), lecz M[iasto] czsto
wykraczao poza jego granice powstaway osady podgrodziowe, ktre stopniowo zrastay si z M[iastem] i z biegiem czasu wczane byy w jego system obronny8. Doda
take, i najliczniejsz, decydujc o ttnie ycia miejskiego kategori stanowia ludno rzemielniczo-handlowa i wyrobnicy plebs miejski, o zrnicowanej strukturze
spo[ecznej] i majtkowej9.
Tak wic, wedug ustale historiograi, do mieszkacw orodkw grodowo-miejskich zaliczani byli przedstawiciele rnych kategorii spoecznych
na podstawie dwch wanych kryteriw. Pierwszy to samo zamieszkanie
5
. - . , 1950.
. 164177; . o-
XIXIII . , 1955. . 7175.
6
. -
( : 15 . . 5). ,
1998. . 295.
7
.
//
/ . . . , 1981.
. 116.
8
Poppe A. Miasta, cz. 4: Ru // Sownik

Staroytnoci Sowiaskich. Wrocaw,

1967. T. 3. S. 225226.
9
Tame. S. 227. Zob. take: Hensel W.
Archeologia o pocztkach miast sowiaskich. Wrocaw; Warszawa; Krakw, 1963. S. 130173; Leciejewicz L. redniowieczne miasta polskie i archeologiczne
metody ich badania // Leciejewicz L. Opera
selecta. Z dziejw kultury redniowiecznej Polski i Europy / Red. M. Rbkowski,
S. Modzioch. Wrocaw, 2006. S. 135146.
10
Piekalski J. Od Kolonii do Krakowa.

MIESZKACY ORODKW GRODOWO-MIEJSKICH KSISTWA

143

na terenie orodka grodowo-miejskiego, drugi zajmowanie si rzemiosem

i handlem. ycie toczyo si wok grodu i byo skierowane ku zaspokojeniu
jego potrzeb. Gmina miejska jako taka nie istniaa, poniewa mieszkacy naleeli do rnych grup spoecznych i prowadzili rnorak dziaalno. Ze
wzgldu na to istniejce skupiska o charakterze miejskim okreli naley jako
orodki grodowo-miejskie. Owy typ osady by rozpowszechniony w caej Europie rodkowo-Wschodniej do XIIXIII w. kiedy zosta zapocztkowany proces lokacji miast na niemieckim prawie miejskim10.
Podkrelana w historiograi wana rola ludnoci zajmujcej si rzemiosem i handlem w yciu orodkw grodowo-miejskich pozwala postawi pytanie o skad spoeczny mieszkacw. Innymi sowy, jak czsto wystpujcy
w rdach termin goroanie by stosowany do miejscowych bojarw i duchownych, czy nawet ksicia (lub jego namiestnika posadnika, tysicznika etc)
i jego dwr, a kiedy jedynie rzemielnikw i kupcw? Spord wszystkich 33
przypadkw jego uycia na kartach Kroniki halicko-woyskiej tylko 6 razy jednoznacznie dotyczy on mieszkacw spord kupcw i wytwrcw11.
Pierwszy taki przypadek pochodzi z fragmentu opowiadania, omawiajcego wydarzenia z koca 1210 pocztku 1211 r.12 Charakteryzujc rzdy
Wgrw w Haliczu i Ksistwie Halickim, kronikarz poda:
. () . ()
() . . .
. ()

13. Zapis ten wskazuje na goroan jako grup ludzi odrniajc si od bojarw.
Z kontekstu tego fragmentu trudno wyciga jednoznaczny wniosek, czy
odnotowani bojarzy mieszkali w samym Haliczu, czy caej dzielnicy halickiej.
Zatem naley uwzgldnia obie moliwoci. Biorc pod uwag, i Halicz w
pierwszej poowi XIII w. tworzya aglomeracja szeregu osad, w tym rwnie
liczna ilo umocnionych siedzib bojarskich14, mwi mona o znacznym prawdopodobiestwie tego, i odnotowani w tym fragmencie bojarzy mieszkali w
osadach sprzonych z grodem Halicza. Dopuszcza zatem naley, i bojarzy,
chocia byli faktycznymi mieszkacami orodka grodowo-miejskiego, przez
kronikarza nie zostali zaliczeni do jego goroan.

Przemiana topograi wczesnych miast.

Wrocaw, 1999. S. 26; Gawlas S. Przeom
lokacyjny w dziejach miast rodkowoeuropejskich // Civitas Posnaniensis. Studia z
dziejw redniowiecznego Poznania / Red.
Z. Kurnatowska i T. Jurek. Pozna, 2005.
S. 12.
11
. - //
: . ,
2011. T. 4. . 131133.

12
. - //

(dalej ). , 1901.
. 41. . 1011; .
// - . . . /
. . . , 2002. . 175.
13
. . 722.
14
O.
// .
, 1991. . 222. . 301302.

144

BARAN Oleksandr

Nastpny fragment, ktry omawia wydarzenia z drugiej poowy 1238 r.15,

potwierdza takie przypuszczenie. Opisujc zajcie Halicza przez ksicia Daniela Romanowicza (ok. 12011264)16, kronikarz stwierdzi:
. . . .
. . () .
. 17. Reakcj na
apel ksicia przedstawiono w nastpujcy sposb:
.
[] . .
. . []
[] . 18.
Wspomnianych tu goroan nie wypada przyjmowa za zaog wojskow
bronic grodu. Przede wszystkim kronika nie wspomina o obleganiu Halicza.
Oprcz tego, woone przez kronikarza w usta Daniela Romanowicza zdanie
. , w ktrym ksi stwierdzi, i goroanie cierpi pod obcymi wadcami, rwnoczenie dopytywujc si, czy nie obrzydzi im jeszcze taki stan rzeczy, pozwala owych
goroan uzna wanie za mieszkacw miasta. Przypuszcza naley, e chodzio o kupcw i rzemielnikw zamieszkujcych posad, ktrzy w owym czasie schronili si na podgrodziu19.
Za takim wnioskiem przemawia kolejno opisanych wydarze: goroanie najpierw
do ksicia Daniela Romanowicza. Wspomniani za biskup Artem i dworski Georg (urzdnik
ksicia Rocisawa Michajowicza (ok. 12191264)20) dopiero zobaczywszy to,
wyszli do Daniela. Wynika z tego, i w czasie tych wydarze biskup i dworski znajdowali si w dieticu, goroanie za na podgrodziu. W opowieci tej podkrelono take rnic orientacji politycznej goroan, a biskupa
i dworskiego. Pierwsi wspierali ksicia Daniela Romanowicza, a drudzy
Rocisawa Michajowicza.
15

. S. 230.
Dbrowski D. Genealogia Mcisawowiczw. S. 300315.
17
. . 777.
18
. . 777778.
19
Jak wynika z bada archeologicznych
umocnione podgrodzie halickie nie byo
miejscem staego zamieszkania ludnoci, a
tylko miejscem jej schronienia si w czasie
niebezpieczestwa. Miejscem zamieszkania
ludnoci zajmujcej si wytwrczoci by
natomiast nieumocniony posad, pooony
na zachd i pnoc od dietica: .
// . .
.
. , 1980.
. 133150; . //
16

. 800- . , 2001. . 139

153; .
// XXV o / . . . , 1993. S. 126128.
Olena Dedora przypuszczaa jednak, i
posad halicki mg mie umocnienia: O. C. 300301.
20
. : . , 2006. C. 418
419; .
Dux Galiciae et Imperator Bulgarorum //
: .
, 2011. . 5. . 131143.

MIESZKACY ORODKW GRODOWO-MIEJSKICH KSISTWA

145

Z innego fragmentu tego opowiadania take mona wnioskowa, i

do liczby goroan nie wchodzili bojarzy, poniewa tu po zajciu Halicza
przez Daniela () .
21.
Podobnie mona interpretowa fragment kroniki opisujcy pertraktacje
chana mongolskiego Munke (12081259)22 z mieszkacami Kowa jesieni
1239 r.: . () .
*. ().
. .
()23. Wymienienie mieszkacw Kowa jako
osobnego czynnika, obok ksicia, do ktrego zostao skierowane poselstwo,
pozwala widzie w goroanach zorganizowan grup ludzi. Jednak nie mona jednoznacznie twierdzi, czy pod nimi nie kryli si rwnie zamieszkali w
Kowie bojarzy i duchowni.
Z wikszym prawdopodobiestwem udaje si identykowa goroan we
fragmencie z r. 1288. Mwic o poegnaniu w Lubomlu zmarego ksicia Wodzimierza Wasylkowicza, kronikarz zapisa: o .
. 24. Zastanawia si mona w jakim stopniu ten fragment odzwierciedla realn rzeczywisto, a w jakim jest tylko formu literack25? Jeeli jednak przyj pierwsz moliwo i odczyta go dosownie, to w goroanach naleao by widzie
grup ludzi, zamieszka na terenie danego orodka grodowo-miejskiego.
Najwaniejsz dla wyjanienia zakresu semantycznego terminu goroanie jest opowie o zmowie Brzecian przeciwko ksiciu Mcisawowi Daniowiczowi (1247-1250 po 1289, przed 1308)26 w 1288 r. Jak informuje kronika,
jeszcze za ycia ksicia Wodzimierza Wasylkowicza Brzecianie umwili si
z ksiciem Jerzym Lwowiczem (1247-12541308)27, i po mierci pierwszego
poddadz si jego wadzy: . .
. .
() . . .
. 28. Z tego fragmentu mona by wycign wniosek, i pojcia Brzecianie i goroanie oznaczaj to samo. Dowodem na to jest twierdzenie Brzecian, i . Warto take
podkreli, i przysig zoyli ( ()) tylko ci Brzecianie, ktrzy
pojechali na spotkanie z Jerzym Lwowiczem, a wic nie wszyscy mieszkacy,
a tylko ich reprezentanci.
21

. . 778.
/ . ,
1989. . 496.
* poprawione wg. Latopisu
chlebnikowskiego, w Latopisie ipatiewskim
omylnie zapisano .
24
. . 782.
25
. . 918.
26
Za ostatni moliwoci opowiada si
Tatiana Vilkul, uwaajc wystpujce w
22

tych fragmentach wyraenia

za formu literack pochodzc z
cerkiewnosowiaskich tumacze ksig biblnych: . XIXIII . e,
2007. C. 6671.
27
Dbrowski D. Genealogia Mcisawowiczw. S. 377381.
28
Tene. Rodowd Romanowiczw ksit halicko-woyskich. Pozna; Wrocaw,
2002. S. 197217.

146

BARAN Oleksandr

Wydarzenie to byo analizowane w historiograi. Rozwaa jego okolicznoci Mychajlo Hruszewski, ktry jednak nie podj prby ustalenia przynalenoci spoecznej uczestnikw ze strony Brzecian29. Piotr Lysenko uwaa, i przed
drug poow XIII w. w Brzeciu uformoway si grupy spoeczne, ktre dyy
do wyodrbnienia odrbnego ksistwa. Autor nie skonkretyzowa przedstawicieli jakich kategorii spoecznych mia na myli30. Bardziej sprecyzowane informacje poda Mykola Kotlar. W jego interpretacji Brzecianie, z ktrymi zmawia
si Jerzy (Jerzy Lwowicz O. B.) poza plecami Wodzimierza Wasylkowicza, naleeli
do miejskiego patrycjatu, ktry troszczy si nie o poszerzenie terytorium efemerycznego Ksistwa brzeskiego, lecz o swoje interesy rzemielnicze i handlowe31.
Realizujc powysze porozumieni tu po mierci Wodzimierza Wasylkowicza, ksi Jerzy Lwowicz .
. () . ()
32. Wadza Jerzego Lwowicza rozcigna si jednak nie tylko nad
Brzeciem, lecz te nad innymi orodkami dzielnicy brzeskiej Kamiecem i
Bielskiem: . . . 33. Brzecianiespiskowcy ( ), ot, zostali zestawieni z bojarami Jerzego Lwowicza. Trudno jednak wytumaczy kim byli ci spiskowcy wszyscy
mieszkacy Brzecia, czy tylko ich cz, ktra przysigaa Jerzemu Lwowiczowi? Jednoczenie ich (Brzecian-spiskowcw) decyzja o przejciu pod wadz tego
ksicia okazaa si obowizujc take i dla mieszkacw Kamieca i Bielska.
Po zabiegach dyplomatycznych ksicia Mcisawa Daniowicza i uregulowaniu caej sytuacji urzdnicy i oddziay wojskowe Jerzego Lwowicza wycofali
si z Brzecia, Kamieca i Kobrynia: (Brzecia
O. B.). . (nie jest jasne,
czy kronikarz mia na myli domy Wodzimierza Wasylkowicza, czy Mcisawa
Daniowicza O. B.). .
34. Jednoczenie po wycofaniu si Jerzego Lwowicza Brzecianiespiskowcy rwnie uciekli z Brzecia: . .
. . () .
35. Mona tu upatrywa wiadectwo znajdowania
si w odnotowanych orodkach grodowo-miejskich dworw ksicych, a take tego, i Brzecianie, ktrzy zainicjowali spisek, zamieszkiwali w Brzeciu36.
Nastpnie, jak poinformowaa Kronika halicko-woyska, ksi Mcisaw
Daniowicz pojecha do Brzecia: .
. () . .
. () () [...]
29

. C. 928.
. : 11 ., 12 . , 1992. . 2.
. 399400.
31
. . , 1985.
. 22.
32
,
, ,
30

,
: . ... C. 352.
33
. . 928.
34
. . 928.
35
. . 931.
36
. . 931932.

MIESZKACY ORODKW GRODOWO-MIEJSKICH KSISTWA

147

. . .
. . .
37. Tu, w Brzeciu ksi Mcisaw Daniowicz przeprowadzi narad ze swymi bojarami: () . . () .
() . () . .
. . 38.
Kogo zatem ksi postanowi ukara, skoro .
i tak ju uciekli z Brzecia razem z Jerzy Lwowiczem? Goroanie
za powitali Mcisawa Daniowicza?
Ustanowienie daniny owieckiej39 wypada odbiera jako akt gboko symboliczny. Nie byo to bowiem ukaraniem spiskowcw, lecz demonstracj zwierchnoci nad terytorium, w ktrym miao miejsce sprzeciwienie si wadzy
ksicia40. Pod tym wzgldem naley analizowa tre rozporzdzenia (gramoty) Mcisawa Daniowicza, ktre regulowao sposoby i zakres uiszczenia tej
daniny: . . .
. .
. . . .
. . . . (20 O. B.) .
. .. (4 O. B.) 41. Danina ta zostaa naoona tak na mieszkacw Brzecia, jak i caej wooci. Takiego zdania jest Maksim Makarov42, co wydaje si by susznym. Nic nie wspomniano
37
Trudno jednak ulokowa w przestrzeni
trzynastowiecznego Brzecia dwory ksice oraz dwory Brzecian, ktry zainicjowali
omawiany spisek. Badania bowiem archeologiczne prowadzone pod kierownictwem
P. Lysenki w latach 60-80-tych XX w. objli tylko teren grodu (dietica) i wykazay
brak dworowej zabudowy na tym terenie
w XIII w. ( . . , .
, 2007. . 3767, 170). Do fundacji
na terenie grodu z drugiej poowy tego stulecia nale odnotowane w Kronice halickowoyskiej wiea i cerkiew w. Piotra. By
moe w ich pobliu naley szuka dworu
ksicego. Lokalizacj dworw Brzecian,
ktry zainicjowali omawiany spisek, prawdopodobnie mona odnosi do terenu podgrodzia. Nic o jego topograi jednak nie
wiemy przez brak bada archeologicznych
na jego terenie: . . 170177.
38
. . 931
932.
39
. . 932.
40
Co wanie oznaczaa ta danina w
historiograi jeszcze nie zostao wyjanione. Izmail Srezniewski zapisa tylko,

i to by rodzaj podatku ( ):
. c
-
. , 1902.
T. 2: . C. 40. Olga Lichaeva nazywaa
podatkiem na polowanie lub poborem na utrzymanie ksicych myliwcw
( ,
): -
/ ,
. // / .
. , . , . ,
. . -, 1997.
T. 5: XIII . C. 352. M. Kotlar nazywa
podatkiem lub danin (
()) istota ktrej pozostaje niejasna:
. C. 354.
41
O symbolicznoci polowania, przeprowadzenie ktrego byo aktem demonstracji
przynalenoci danego terytorium do konkretnego wadcy zob.: . //
. 1993. 78.
. 4452.
42
. . 932.

148

BARAN Oleksandr

natomiast o mieszkacach Bielska i Kamieca. Domyla si jedynie wypada, e

danina zostaa naoona rwnie na mieszkacw tych orodkw i ich wooci.
Dokument Mcisawa Daniowicza dla tych rozwaa jest wany take
i z innej strony. Widzimy w nim prawne rozrnienie mieszkacw samego
Brzecia (okrelonych jako goroanie) i mieszkacw jego wooci (nazwanych
Brzecianami)43. Jest to wiadectwo wyjtkowe44. Goroanie s odrbn grup
(mieszkacy wooci uiszczaj t danin , czyli z sotni; goroanie natomiast wszyscy razem mieli oddawa 4 grzywny kun). Monetarna lub
pacidowa forma45 w ktrej powinni oni uiszcza danin owieck pozwala
widzie w goroanach ludzi zwizanych z rynkiem i obrotem pieninym. A
jeeli wzi pod uwag, e zamieszkali w orodku grodowo-miejskim bojarzy
i duchowni nie wiadczyli powinnoci na rzecz ksicia, to znaczenie sowa
goroanie w tym przypadku naley zwzi wycznie do zamieszkaych w
Brzeciu rzemielnikw i kupcw. Byoby to wic pierwszym wyranym wiadectwem prawnego wyodrbnienia goroan, czyli rzemielnikw i kupcw,
w odrnieniu od ludnoci wiejskiej zamieszkujcej w wooci.
Uoglniajc naley stwierdzi, i rne grupy ludnoci zamieszkaej w
halicko-wodzimierskich orodkach grodowo-miejskich: bojarzy, duchowni,
kupcy, rzemielnicy oraz inne kategorie poddanych nie tworzyy jednej spoecznoci na podstawie tylko samego zamieszkania. Rne powinnoci owych
grup ludnoci rnicoway je spoecznie.
W zwizku z powyszym zastanawia brak wystpowania w rdach z
XIIIXIV w. innych terminw (oprcz goroanie) na oznaczenie mieszkacw
osad podgrodowych. Ani w Latopisie awrentiewskim z pocz. XIV w.46 (czci
43
. :

XIV
XVII . , 2008. . 62.
44
Zob. podobne traktowanie: Wawrzyczyk A. Rozwj wielkiej wasnoci na Podlasiu w XV i XVI wieku. Wrocaw, 1951.
S. 179180.
45
Rozrnienie przy nakadaniu daniny na mieszkacw orodka grodowomiejskiego i jego wooci nie byo charakterystyczne dla Rusi XI pierwszej poowy
XIII w.: . ... . 62.
46
Wedug Volodymyra Zvarya kuna
bya metaliczn (srebrn) jednostk pienin
Dawnej Rusi ( () ).
Jego zdaniem poprzez termin kuna w
dawnej Rusi nazywano srebrne monety
w ogle (
.
, ):
. .

. , 1980. C. 96.
Podobnego zdania by M. Kotlar, ktry t
wzmiank o uiszczaniu daniny w grzywnach kun uzna za wiadectwo funkcjonowania na Rusi poudniowo-zachodniej w
XIII w. znacznej iloci monety karbowanej:
. C. 354. Sytuacja,
jednak, nie jest a tak jednoznaczna. Jak
pokaza swego czasu Janusz Sztetyo jest
take sporo argumentw, ktre kwestionuj monetarn form kuny, i pozwalaj
co najmniej nie wyklucza moliwoci, i
kuna bya pienidzem pozakruszczowym i
moga wystpowa w formie futer wiewirczych: Sztetyo J. Pienidz pozakruszczowy // Sownik staroytnoci sowiaskich.
Wrocaw, 1970. T. 4. S. 9094.
W zwizku z powyszym warto przywoa opublikowane ostatnio spostrzeenie
Jaroslava Knya, ktry zwrci uwag, i
znany od pierwszej poowy XX w. znaleziony na Pwyspie Tamaskim (Kraj Krasnodarski, Federacja Rosyjska) brzowy brakteat mg by wybity w mennicy ksicia

MIESZKACY ORODKW GRODOWO-MIEJSKICH KSISTWA

149

zawierajce Powie doroczn oraz Latopisiec suzdalski), ani Latopisie ipatiewskim

z koca XIII pocztku XIV w.47 (czci zawierajce Powie doroczn, Kronik
kowsk oraz Kronik halicko-woysk), jak i Nowogrodzkim I latopisie starszej redakcji z koca XIII pierwszej poowy XIV w.48 nie wystpuj znane ze rde
szesnasto- i siedemnastowiecznych terminy posadanie, posaanie, posaenie, prigoroanie, podgoroanie, lub okologorodcy49.
Innym bardzo wanym zagadnieniem jest moliwo wydzielenia wrd
goroan ludzi bogatych, tworzcych w ten sposb w pewnym sensie uprzywilejowan podgrup. W czci prac badawczych pozytywnie opowiedziano si na
ten temat. Do terminw w ktrych ta podgrupa moga by si przejawia zostay
zaliczone mestie, muy gradstii oraz ludie dobrii. Rozpatrzymy je po kolei.
V. Pauto odnis sowo mestie do terminw, opisujcych bogatych goroan halicko-wodzimierskich orodkw grodowo-miejskich, tworzcych w
ten sposb ich grup elitarn o- 50. Innego
zdania byli Mychajlo Hruszewski, Kseni Sofronienko oraz Tetiana Hoko,
uznajc, i dla XIII w. termin mestie w swoim znaczeniu by podobny goroanie i oznacza mieszkacw duych, uprzywilejowanych orodkw grodowo-miejskich51. Natomiast Maksim Makarov i Mykola Kobyleckyj ostatnio
preciwstawili go pojciu goroanie. Ich zdaniem goroanie to mieszkacy
jeszcze przedlokacyjnych orodkw grodowo-miejskich, a mestie osad ju
funkcjonujcych w oparciu o niemieckie prawo miejskie52. Wersja V. Pauty,
Lwa Juriewicza (po 12921321-1323), udowodniajc to tym, i zamieszczony na tym
brakteacie heraldyczny znak jest podobny
do zamieszczonego na znalezionej w Drohiczynie pieczci z legend deszyfrowan
jako Si[gillum] Leo[nis], ktr to piecz
J. Kny powiza z imieniem Lwa Juriewicza: . Sigillum Leonis //
: . , 2010.
. 3. C. 257267. Gdyby to przypuszczenie w trakcie dalszych studiw dao si
potwierdzi, byby to dowd na funkcjonowanie w Ksistwie Halicko-Wodzimierskim pienidzy w formie monetarnej.
47
// .
, 1926. T. 1, 1: ; //
. , 1927. T. 1, 2:
; . XIXVI .,
//
(dalej ). ,
1985. . 40. . 193; .
//
(XI

XIV .). , 1987.

. 1. . 245.
48
; . ... . 193; .
// ... . 235.
49
// . ; , 1950. . 3; . ... . 193; .
// . 246.
50
Szerzej o tym: Baran O. Osady przygrodowe i ich mieszkacy w terminologii
rde ruskich z XIII i XIV wieku // : ,
, . . , 2011. . 20: Actes
testantibus. . . 8492.
51
. . 177.
52
. : 11 ., 12 . , 1994. . 5.
. 224; . - . 73; .

XVI XVII . ,
2002. . 67.

150

BARAN Oleksandr

e termin mestie oznacza bogatych mieszkacw orodkw grodowo-miejskich nie znalaza jednoznacznego poparcia w historiograi.
Odnoszc si jednak do niej, zauway trzeba, i na kartach Kroniki halickowoyskiej termin ten w stosunku do terenw Ksistwa Halicko-Wodzimierskiego wystpi tylko jeden raz i dotyczy mieszkacw Wodzimierza53. Jego
pojawienie si wiza naley by moe ze znajomoci zachodzcych w XIII w.
w ssiedniej z Ksistwem Halicko-Wodzimierskim Polsce procesw lokacyjnych miast na prawie niemieckim i ksztatowaniem si stanu mieszczaskiego54. Wystpujcy w kronice termin mestie w tym konkretnym przypadku
uzna naley za synonim terminu goroanie, a wic nie ma moliwoci traktowa pierwszych jako elitarn grup goroan. Termin mestie zosta bowiem uyty dla zestawienia ruskich mieszkacw Wodzimierza i Niemcw:
. Prawdopodobnie w ten sposb chciano podkreli podobiestwo statusu ruskich i niemieckich mieszkacw55.
Z kolei muej gradstich za grup elitarn spord ogu goroan ze
wzgldu na ich bogactwa i wpywy polityczne uznali V. Pauto i M. Kotlar56.
Oparciem dla takiego wniosku posuy fragment Kroniki halicko-woyskiej.
Podczas omawianej ju wyprawy ksicia Daniela Romanowicza na Halicz
w 1238 r. . . .
. () .
. 57. W ten sposb
zostali przez badaczy przeciwstawieni : sugerowano,
i pierwsi wystpili jako reprezentanci drugich58.
Trzecie za wymagajce rozpatrzenia okrelenie to ludie dobrii. Zdaniem K. Sofronienko, to grupa miejskiej ludnoci, ktra zajmowaa si handlem i ze
wzgldu na swj majtek byli ludmi dobrymi, tzn. zabezpieczonymi materialnie59. O
ludiach dobrych jako kupcach pisali take Vladimir Pauto i Stanisaw Alexandrowicz60. Okrelenie to wystpuje na kartach Kroniki halicko-woyskiej 5 razy.
53
. . 5962;
.
(XIV XIX .).
- . ,
2008. . 133.
54
. . 905.
55
Baran O. Pojawienie si terminu
miasto w jzykach polskim i ruskim w
XIII wieku (na materiale Kroniki halickowoyskiej) // Rzeszw od miasteczka
prywatnego do centrum nowoczesnej
metropolii (w druku).
56
Szerzej zob.: .
. 135137.
57
. . 177; . . 230.
58
. . 777.
59
. . 230.
Odnotowa przy tym naley, i w najbardziej

rozpowszechnionych na dzie dzisiejszy

tumaczeniach Kroniki halicko-woyskiej
wyraenie to podaje si raczej neutralnie lub
sugerujc jego moliw rwnoznaczno
z okreleniem oo: (Teofil Kostruba), - (Leonid Machnoviec),
(Olga Lichaeva): - / . . , 1936. T. 2. C. 14;
. C. 393; - . C. 161.
60
,

,
: . - . 71.

MIESZKACY ORODKW GRODOWO-MIEJSKICH KSISTWA

151

Po raz pierwszy pojawio si ono w notatce o prbie zdobycia Chema przez

Burundaja (?1260)61 w 1259 r.: []
() . .
62. Dalej dwukrotnie w opowieci o wyprawie mongolsko-ruskiej na Litw w 1275 r.: .
[] . . .
() . .
63. Nastpnie mamy go w opisie wydarze z 1279 r., kiedy ksi Wodzimierz Wasylkowicz wysa Jawiey pomoc
w postaci zboa: . [] .
. . 64. Pita wzmianka dotyczy dziaa wojennych ksicia Wodzimierza Wasylkowicza pod Kropiwnic w 1280 r.:
() .
. . []
[...] .
() 65.
Zauway naley, i tylko w jednym przypadku powizno termin ludie
dobrii z mieszkacami orodka grodowo-miejskiego. Wydaje si, i trzynastowieczne znaczenie pojcia niezbyt daleko odbiegao od jego znaczenia spotykanego w woyskich rdach XVXVI w., gdzie oznaczao ludzi osobicie wolnych i penoprawnych, pochodzcych z szanowanych rodzin i urodzonych w
prawnym zwizku66. Okrelenie zatem ludie dobrii uj naley jako wskazujce na grup osb wyrniajc si od ogu ludnoci, lecz nie ma podstaw eby
wiza ich tylko i wycznie z mieszkacami orodkw grodowo-miejskich.
Faktycznie jedyna nie wzbudzajca wtpliwoci wzmianka o grupie elitarnej wrd goroan pochodzi z opisu opakiwania w 1288 r. zmarego ksicia Wodzimierza Wasylkowicza. Wtedy bowiem kronikarz, wspominajc o
wodzimierzanach, zestawi ich z zamieszkaymi we Wodzimierzu lepymi
muami ( ). Ci ostatni, jak wynika z kontekstu, ani nie
byli bojarami, ani nie naleeli do duchowiestwa, a wic, byli zapewne bogatymi goroanami: .
() . . c .
. .
() []
. . . . .
. .
67.
Zdaniem M. Kotlara twierdzenie kronikarza, i ksi tych lepych muej
61
. . 174175; Alexandrowicz S. Stosunki handlowe polsko-ruskie do roku 1240 // Zeszyty naukowe Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu.
Historia. 1958. Nr 14, zesz. 3. S. 44.
62
. .
- . ,
2009. C. 6365.
63
. . 850851.

64

. . 872873.
. . 879.
66
. . 882.
67
. : - XVI
XVII . // Mediaevalia ucrainica: . , 1992. . 1.
. 5457; .
65

152

BARAN Oleksandr

tumaczy naley jako wskazwk, e Wodzimierz Wasylkowicz nadawa im rne przywileje oraz swobody68. Przypominajc analizowane w innym miejscu zestawienie z innej notatki, rwnie
dotyczcej mieszkacw Wodzimierza, mstij ruskich oraz Niemcw, przypuszcza mona, i miejscowi (ruskie) kupcy i rzemielnicy podobnie jak cudzoziemcy byli zwalniani z penienia obowizkw feudalnych przewidywanych przez prawo ruskie.
Z powyszych rozwaa wynika, i Kronika halicko-woyska pozwala
wnioskowa o zoonej strukturze spoecznej mieszkacw orodkw grodowo-miejskich Rusi Halicko-Wodzimierskiej badanego okresu. Zamieszkiwali
w nich przedstawiciele wszystkich grup spoecznych istniejcych w Ksistwie
Halicko-Wodzimierskim: rzemielnicy, kupcy, bojarzy, duchowni. Przedstawiciele rzemielnikw i handlarzy tworzyli grup, nazywan w rdach goroanami (oraz jedyny raz mstiami). czyo ich wsplne zamieszkanie
na terenie podgrodzi lub posadw orodkw grodowo-miejskich, a od innych
mieszkacw odrniao specyczne penienie powinnoci na rzecz pastwa
i waciciela orodka grodowo-miejskiego.
-

: // . . XVIXVII . ,

2002. . 111, 113.

68
. . 920.
69
. . 349.


-
40- :
V?
,
40- .
1253 ., : , , , . ,
,
, , - .
, ,
- .
:
- 1240- : - ?
.
. VV ., , ,
-
. 1.
. , -, , , ,
, -,
-,
[],
;
,
. ,
,
1
.: Dugosz J. Annales seu Cronicae
incliti Regni Poloniae. Varsoviae, 1975.
Lib. VII. P. 5758; Mathias de Mechovia.
Cronica Polonorum. Cracoviae, 1521.

Lib. III, Cap. XLIII. . CXLII (142); Lib. III.

Cap. LIII. . CLXI (161); Cromer M. De origine et rebus gestis Polonorum libri XXX.
Basileae, 1555. Lib. IX. . 232233.

154

2. , , , ,
, , . . , 3.
- VV ., 4, 5, 6.
, ., , , , ,
, V,
-
- 7. , , .
, 8.
,
- .
VV .
, ,
.
V,
, - .
, - V . ,
.
2
Striykowski M. Ktora przedtym nigdy
swiata nie widziaa Kronika Polska, Litewska, Zmodska i wszystkiey Rusi... Krolewiec, 1582. Lib. VIII, Cap. III. S. 330331.
3
.: Dbrowski D. Koronacja Daniela
Romanowicza w relacjach Jana Dugosza
i jego szesnastowiecznych polskich kontynuatorw // : . , 2008. . 2. . 109122.
4
Bzovii F. A. Thaumaturgus Polonus seu
de vita et miraculis S. Hyacinthi Confessoris, Ordinis FF. Praedicatorum. Venetiis,
1606. Cap. XV. P. 34.
5
Okolski S. Russia orida rossis et liliis.
Leopoli, 1646. P. 6162.
6
Chodykiewicz C. Dissertationes historicocriticae de utroque Archiepiscopatu Metropolitano Kowiensi et Haliciensi, uti olim
distincto [] Ritus Graeco-Uniti [] certioribus documentis illustrantae. Leopoli,

1770. P. K1K2.
7
Abraham W. Powstanie organizacji kocioa aciskiego na Rusi. Lww, 1904.
T. 1. S. 117122; Umiski J. Niebezpeczestwo tatarskie w poowie XIII w. papie
Innocenty IV. Lww, 1922. S. 42: Idem.
XIII //
Ex Oriente: Religise und philosophis}e
Probleme des Ostens und des Westens Herausgeb. L. Berg. Mainz, 1927. C. 224
227; Maleczyski K. [Rec. na S. Tomaszowskiego] // Kwartalnik Historyczny. Lww,
1927. R. 41, zesz. 12. S. 616618;
Szczeniak B. The mision of Giovanni de
Plano Carpini and Benedict of Pole of Vratislavia to Halicz // Journal of Ecclesiastic
History. 1956. No 7. . 16.
8
Bartnicki M. Polityka zagraniczna
ksicia Daniela Halickiego w latach 1217
1264. Lublin, 2005. S. 121123.

155

XVIII . . . ,
[Ruland].

12451247 . , , ,
-
. 1246 . , ,
. . . : ,

9. , : -
. , 1246 .,
( . )
, 1246 1247 .
, , . . :
. , , , ,
.
[], , ,
, .
[der schlaue] , ,
[] []. ,
10. ,
1246 . , . . , . .
- , , , . ,
.
. . . , ,
, V . , . , ,
, , ,
11.
. . . . . ,
. ,
9
Engel Ch. Geschichte von Halitsch und
Wladimir. Wien, 1792. T. 2. S. 1617.
10
Hoppe J. A. ltere und neuere Geschichte der Knigreiche Galizien und

Lodomerien. Wien, 1792. S. 145146.

11
Gebhardi L. A. Geschichte der Knigreiche Galizien, Lodomirien und Rothreussen. Pesth, 1804. S. 83.

156

: 1244 . V,
- , 12. , , , :
; ,
, ,
IV, 13.
: 1244 .
.
-
40- .14 , , , , ( )
. 12451246 .15
. , ,
V , ,
. , ,

- .
, ,
,
. : ,
,
16. , . ,
- .
, -
, ,
: .

, 17.
, V . - 1240-
. , V, , , - .
12
Strahl Ph. Geschichte der russischen
Kirche. Erster Theil: Von den ersten Anfngen des Christenthums bis zur Errichtung des Patriarchatus in Russland. Halle,
1830. S. 240; Idem. Geschichte des russischen Staates. Hamburg, 1839. Zweiter
Bd.: Von 1224 bis 1505. S. 43.
13
Idem. Ges}i}te der russis}en Kir}e. S. 240.

14
Roepell R. Ges}i}te Polens. Hamburg, 1840. Erster Theil. S. 518525.
15
Ibidem. S. 519.
16
Goetze P., v. Albert Suerbeer, Erzbis}of
von Preuen, Livland und Ehstland. St.Petersburg, 1854. S. 1819.
17
Piler A. Ges}i}te der kirli}en
Trennung zwis}en dem Orient und Occident. Mn}en, 1865. Bd. 2. S. 2930.

157

, , ,
, (. . ),
, (. ). , , ,
, , .
. - . ,
, . , - V 3 1246 .,
, . , ,
1246 .,
,
, 1245 .18
.
:
, 1245 . [] ,
, ,
, , , , ,
19. ,
, V. : ,
, ,
, . ,
20.
. ,
(im Westen Freunde zu machen)
, 1246 .21
-
: , ,
, 1246 .
, , -22.
18
Altaner B. Dominikanermissionen des
13. Jahrhunderts. Fors}ungen zur Ges}i}te der kir}li}en Unionen und Mohammedaner- und Heidenmissionen des
Mielalters // Breslauer Studien zur historis}en Theologie. Habels}wert, 1924.
Bd. 3. S. 221222.
19
Ammann A. M. Kir}enpolitis}e
Wandlungen in Ostbaltikum bis zum Tode

Alexander Neuskis. Studien zum Werden

der russis}en Ortodoxie. Romae, 1936.
S. 256.
20
Ibidem. S. 257.
21
Idem. Abriss der ostslawis}en Kir}enges}i}te. Wien, 1950. S. 55.
22
Stkl G. Das Frstentum Galizien-Wolhynien // Handbu} der Ges}i}te Russlands. Stugart, 1980. Bd. 1. S. 517518.

158

.

. 1245 . .

.
, , . V . ,
, .

.
. , , .
23. , ,
, , 24.
. , - , 26 17 1245 ., ,
25. -,
- . , -, , .
, ., , .
- . , . , . . . , . . ,
, 1245 . . -
( 1245 .).
. ,
.
, , , . : , .
1245 1246 , ,
23
Winter E. Byzanz und Rom im Kampf
um die Ukraine: 9551939. Weiden, 1993.

S. 33.

159

. . []
26.
, ,
27 . , ,
, , , , :
,
, ;
V [].
, :
, ,
28. ,

- 40- .

. , ( ), ,
(sic!)
, .
, ,
, 29.

, . .

, ,
.
*, , , . ,
24

Ibidem. S. 31.
,
: .

(1245 .).
.
, 2009. . 5082.
26
. .
. , 1817.
. 4. . 49.
27
.: . .
, 1837. . 1. . 230.
28
. . : 18 .
. 2:
25

. , 1988. . 34. . 170.

29
[ .]
. , (12371410 .). ,
1862. . 49.
* ,
.
, . ,

. .: , .
. -, 1866. . 5:
, . 2. . 308315.

160

, - 30.
, , , V

, 1245 . ,
- 31. , , .
, , , ,
- : , , , , , V.

., . - .
, , , .
(1949)32.
- , , - , : - , []
() - .
, V
- *. 1245 .
, , 25 1245 .,
.
, . , 33.
, - , .
. , 1246 .
. , , . ,
- .
. :
1245 . , : , . ,
30

.
. 2-, . , 1900. . , 1- . . 82.
31
. ( ) // . , 1949. 5. . 5276.
* . :
. 16

1245 ., 26 1245 .
32
. ... . 61;
. . , 1950. . 250
254.
33
. . V . ; , 1959. . 151.

161

, , 34. , V
. ,
- .
, - ,
, , , - ,
, 35.
, - ,
-
, 1245 .36
, , , , . . .
, .
.
, - ., - 37. ,
.
, .
, ,

. ,
:
, .
. ,
.
- *.
, VV ., -
., - , .
34

. . 154.
. . , . .
(Studiorum Slavicorum Orbis. . 1).
-, 2011. . 685.
36
//
(
). , 1998. . 2. . 827.
.: /
35

.
, 1989. . 412413.
*
. ,
., ,
, 1253 .
(. ).

162

,
. , , , , Camoenae Borysthenides ( )38. ,
, , ,
. , , , ,
. , . , . , . 39.
, ,
. . , . , . , . , ,
, .
, , .
V . ,
. , , , , , V 40.
:
, , , , , - , , . 1245 .
IV,
. 41.
. . V , , . .
,
1245 . , , .
- V . ,
37
.: V ( ). . ,
1988. . 108.
38
.: .
.
V / . .
. , 2001. . 134136; .
.
XVIXVII .
, 2002. . 270295.

39
Kulczynski I. Specimen Ecclesiae Ruthenicae. Romae, 1733. . 202.
40
Stebelski I. Dwa wielkie wiata na
horyzoncie poockim. Wyd. 2-e. Lww,
1867. T. 3. S. 1718.
41
. //
. ,
1878. . 1 ( . . 4). . 1109.

163

, ,
, , . . , ,
,
42. ,
. ,
. ,
20- V .43 , . . : 6755. ,
, ,
, ,
, , ., ,
, ;
44.
, , ,
. (,
, ), .
, , .
: 1246, , ,
: , , ,
.
,
, , ,
, , , ,
45.
. . , , , , , .

. . . , . , - ,
, 46.
42
.: .
? // (
). 1930. . 100. . 205211.
43
// . , 1843. . 2, . 3. . 341.
44
.

. , 1992. . 151.
45
.
46

,
, ,
, ,

164

, .
V .,
. ,
(1674), - . ,
. VV .47
-
- .

48. , , , 1240 .

: , , ,
, ,
,
; , ,
- .
-, ,
, , 49.
, ,
.
,
, 1247.
, , .
1245 . 50.
.
. ,
. -
. 51
,

-
1253 . . .: . .
, 1830. . 1. . 22.
47
. - . ,
1855. . 3.

48

. . 151155.
.: . - : 1453. , 1863.
. 97.
50
. . , 1873. . 139, . 2.
51
. -
(
- ) //
49

165

52. ,
, 53.
,
, , , , , , . ,
.
, , . , .
.

,
- ,
. 1246 . ,
54.
, : , . ,
.
.
.
. , , , 1245 .
V ,
55. . , .
- , - 16 1245 .,
56.
. -
. . , , .
. , 1884.
8. . 150154.
52
. .
. ,
1873. . 34.
53
. // .
. , 1873. .
: V . . 146147.
54
Pelesz J. Ges}i}te der Union der

Ruthenis}en Kir}e mit Rom von den ltesten Zeiten bis auf die Gegenwart. Wien,
1878. Bd. 1. S. 277.
55
. .

// .
.
. , 1881. . 53.
56
. -: 11 ., 12 . , 1992. . 3. . 69.

166

: 57. . ,
, ,
,
1246 . ,
58. , ,
.
, ,

, ,
[] 59. , . ,
, ,
, . .
, . . , -
. ., , , , , 60,
, , ,
61. . , ,
12471248
. . 62.
, V ,
, 63.
57

. . 69
.
59
.

// . 1917. . 123124. . 38;
. . . . , 1919. . 103;
.
// . , 1923. . ,
. 1. . 23; . // .
. 2- . .
, 1955. . 99100; .
. , 1990. . 79.
60
. .
58

. , 1954.
. 124; . . . , 1968. . 2. . 131,
142, 153154; .
: 9881596. , 1993. . 126;
.
IV // . 1955. . 164: (12531953). . 44.
61
. - ( . . . . . 5).
-, 1958. . 103.
62
. .
. 3-. , 1991. . 9293.
63
- . : 2 . . 3-. , 1995. . 1.
. 199.

167

-
64.
:
, . . , , V,
65.

- . ,
, , 66.
-
. 1246 .67 ,
68. , , 1245 1246 .69
. , , 70. , . ,
71.
, , ,
- : ,
V . ,
, .
.
,
-
72. , V .
65

64

.: : 8 .,
10 . , 1979. . 1, . 2. . 206
207; . . .
, 1979. . 167169; : . , 1998. . 206207;
. . -
. , 1983. . 100107; . .
//
. 1988. 6. . 32
40. , , ,
, -
1246 .
: . . 40.

.

4050- . // :
. , 2008. . 2.
. 69.
66
. . 74.
67
Nagirnyj W. Polityka zagraniczna
ksistw ziem Halickiej i Woyskiej w latach 1198(1199)1264. Krakw, 2011 (Prace Komisji wschodnioeuropejskiej PAU.
T. 12). S. 246262.
68
Ibidem. S. 255.
69
Ibidem. S. 251.
70
Ibidem. S. 253254.
71
. ...
. 5082.

168

. , , , . , .
. , .
, 12451247 .

, . 1245 . ,
, ,
. 1246 . ,
. 1247 ., .
, ,
, .
V . ,
,
1247 . . , , . :
, .
,
, , ;
, , . ,
,
73.

, -
. . , , , ,
, V,
. , ,
6 ()
. , 1246 . (. ), , 3 1246 .
72

Iohannes de Plano Carpini. Recueil Voyages et de Mmoires publi par le Socit

de Geographie / Ed. A. dAvezac. Paris,
1839. T. 4. P. 769.
73
.: . -

//
. , 2010.
. 5369.

169

V
, , , , . , ,
. . . ,
, , , , - , 3 1246 .
,
, ,
1245 . ,
1244 . 1245 .
,
, . . ,
- 74 .
V 75. , .
, V, ( ).
, V , , 3 1246 . , .
, : At Rutenos quoque,
qui ad Romanam curiam suos solemnes nuntios destinarunt, ut eis Legatum
mitteret, per quem instruerentur et informarentur in fide catholica, cum more
Graecorum et ritu viverent, missus est Dominus Albertus Archiepiscopus
Livoniae et Prussiae76.
,
(ad Regem subsequenter ab Apostolica Sede Legatus missus est Dominus
Abbas de Mazario, qui coronavit eum)77. , ,
.
74
. ...
. 5573.
75
,
, ,

,
, ,
: Nicolaus

de Curbio. Vita Innocentii Papae IV // Muratori L. A. Scriptores Rerum Italicarum.

Mediolani, 1723. T. 3, Pars 1, Cap. XVII.
. 592 e.
76
Nicolaus de Curbio. Vita... . 592 e.
77
Documenta Ponticum Romanorum
Historiam Ucrainae Illustrantia (1075
1953) / Ed. A.-G. Welykyj. Romae, 1953.
Vol. 1. N 5. . 1920.

170

: solemnes
nuntios, , . , XIII
1245 .
, , ,
. , 3 1246 .
.
18 1231 ., 78.
, , .
,
79, , 80. , , ,
81.
.
, ,
, :
, 82.
, 30- .
, , 1232 . , ,
, , , , ,
, , , .., , 83. ,
,
, , .

- . ,
, , -
.
.

30- . , 1232 .

78

Documenta P. 19.
Abraham W. Powstanie organizacji...
S. 106107.
80
.
-. , 1965. . 1 (
. 1353). . 586, 597 (. 56).
79

81

Documenta... N 5. . 20.
. : . . ,
1964. . 1. . 305.
83
Norden W. Das Papsum und Byzanz.
Berlin, 1903. S. 348358.
82

171

84.
, . 1234 . ,
85.
, ,
- , ( ), .
18 1231 . ,
. , 86, : 40-
. , . 1243 .
V,
. ,
, V .
87. 40-
88.

-
. -
, , .
.
1244 . ,
. ,
- ,
84

Ibidem. . 351.
. ...
. 586589.
86
.: . -
V
V. // .
85

.
, 2010. 14(2023):
: , ,
(, 2425
2010 ). . 2122.
88
Norden W. Das Papsum und Byzanz.
S. 359 seq.

172

-,
, , . , 40-
- ,
V.


I IV
I :
, ,
IV (12431254) (12391255), (12551256),
Gratias et laudes,
29 1254 .1
VII . 23-
i (Archivio Segreto Vaticano. Reg. Vat. Vol.
XXIII. Fol. 209v210r = Ex litteris secretis reg. Vat. ep. 10. Gen. 2. Nr. 7). 1648 . 14- i (Raynaldus Odoricus. Annales
ecclesiastici [Anno 1254. Nr. 24])2.
i :
Lupprian K.-E. Die Beziehungen der Ppste zu islamischen und mongolischen
Herrschern im 13. Jahrhundert anhand ihres Briefwechsels. Citt del Vaticano,
1981. Nr. 39. S. 209212.

SATTACH ILLISTRI REGI TARTARORUM

Gratias et laudes agimus Deo Patri omnium rerum visibilium et invisibilium creatori, et unico Filio ejus coaeterno sibi Domino Jesu Chriso, Redemptori,
et Salvatori hominum. Tanto mentis nostrae gaudia exultamus, quia sicut jam
in universo mundo incipit praedicari, ipse Deus Pater in faciem cordis tui vitae
spiraculum inspiravit, revelans tibi lumen claritatis suae, ud de speculo dei,
quo ad cognitionem invisibilis gloriae intellectus humani oculos illustrator, radium summae veritatis accipias, quo ad veram et praesentem divinae scientiae
1
Regesta Ponticum Romanorum inde
ab anno post Christum natum 1198 ad
anno 1304 / Ed. A. Pohast. Berolini,
1875. T. 2. Nr. 15501. P. 1274; Les registres dInnocent IV (12431254) / Publ. par
E. Berger. Paris, 1897. T. 3. Nr. 8315.

2
iii ii .: Thomson W. R. Checklist of papal
leers relating to the order of St. Francis: Innocent III Alexander IV // Archivum Franciscanum Historicum Rome,
1971. T. 64. Nr. 1805.

174

certitudinem perducaris, immortalitatis et incorruptionis desiderabili munere

fruiturus. Nec mirum si super tuae illuminationis benecio, quo de tenebris
ignorantiae, in quibus alieni a Dei vivi notitia homines evanescunt, ad lumen
verae cognitionis adduceris, applaudens tibi exultat humanitas, et delium
Christi universitas collaetatur, cum non t dubium in caelesti curia, incrementum exinde receptura, non modicum de tua et tuorum conversione crevisse
gaudium Angelorum, quibus, sicut Dominus Jesus Christus Rex eorum homo
factus nunciavit, homihominibus de reconciliatione paenitentium nascitur in
caelo laetitia principalis. Propterea cum per dilectum lium Iohannem presbyterum capellanum tuum, latorem presentium, quem ad nostram misisti
presentiam, nobis innotuit, quod tu cum nonnullis de populo tuo, relicto indelitatis errore, veterem gentilitatis hominem in sacro Christiani baptismatis
lavacro exuisti; et per dem et confessionem domini Ihesu Christi lii dei novum induisti hominem, qui secundum deum in iustitia et sinceritate creatus
ad immortalitatis et incorruptionis beatitudinem iugiter innovatur. Repletum
est os nostrum dei laude festiva, et in spiritu nostro pro modulo imbecillitatis
humane ineabilem cum angelis gaudii dulcedinem sensimus, quia coram deo
in libro vite scriptum legitur nomen tuum, et per libertatem glorie liorum
regni dei heres et coheres Christi lii eius eci meruisti.
Gaude igitur karissime li, et non fatigeris assiduis laudibus divine pietatis rememorari clementiam, que tantam benignitatis misericordiam tecum
fecit, ut te ad lucem suam mirabilis inspirationis electione vocarit, ne per antiquos cecitatis errores in eternas spiritualis mortis tenebras trahereris. Gaude,
inquam, incessanter, et lauda, quod ex tumulo mortuorum, qui de tuba evangelii Christi non hauserunt audiendo et credendo vite spiritum, suscitatus irrationabilem sensuum motum, quo in sanctam resurrectionem viventium procedere valeas, recepisti. Ergo nos, quos licet immeritos idem dominus Ihesus
post beatum Petrum apostolorum principem, cui quidem in summo apostolatu
tempore nostro successimus, tenere voluit super homines vices suas, collata nobis in eodem apostolorum principe potestate super terram in celo quodcumque
ligandi pariter et solvendi, de omnipotentis dei auctoritate consi super te,
tamquam carissimum lium nostrum, thesauros paterne ac apostolice benedictionis eundimus, ut sis a deo et nobis in secula benedictus, et in presenti
tempore augearis spiritualium et temporalium bonorum gratia et in futuro seculo felicitatis eterne premio sublimeris.
Prociat quoque tibi, nobis pro te dominum exorantibus, susceptum Christiane dei sacramentum ad huberem meritorum gratiam promerendam quod
procul dubio tibi profuit ad plenam omnium tuorum indulgentiam peccatorum; et per quod tibi patuit aditus ad regnum eternum, per illud invenias perventionis introitum ad salutem. Eum siquidem erga te concepimus dilectionis
aectum, quo acitur in lio suo pater: immo tanto maiorem, quanto potentior
et aectuosior est spiritualis patris caritas, qua tibi vice dei coniugimur, quam
carnalis, qua quis ad tempus diligit lios carnis sue. Ideoque li amantissime
nobis, in domine tuam celsitudinem obsecramus, quatinus in de, spe ac dilectione creatoris et salvatoris nostril, qui te vocavit in gratiam suam, suscepit
ad misericordiam, elegit ad gloriam, per meditationem legis ipsius assiduam

 I IV I

175

et voluntariam disciplinam mandatorum eius, studeas exerceri. Illa quesumus

scrutare sollicitus, in illis versare cotidie, et in ipsis viarum dei semitas investiga, ut per hec qualiter te deo placere oporteat eruditus, in potentias dei, cum
te de inrmitate mortalis corporis educi contigerit, inducaris.
Verum quia, sicut docuit ex conscientia dei divinus apostolus Paulus,
corde creditur ad iustitiam, ore autem confessio t ad salutem, oportet, excellentissime princeps, ut susceptam Christi dem claro confessionis preconio
declarare studeas, et pie actionis testimonio dilatare. Sumat igitur ex te rationabilis creature multitudo, quam contines, Christiane institutionis exemplar:
et quia salvator omnium dedit omnibus hominibus potestatem lios die eri,
credendo in nomine ipsius, qui neminem vult perire, largiendi ac recipiendi
adoptionem liorum huiusmodi per verbum evangelii omnes, te protegente,
securam habeant libertatem; ita quod ad summam tibi copiose retributionis
accrescat salutaris conversio plurimorum.
Sane prefati capellani tui mora prolixior excusationis legitime apud regalem clementiam debet esse tuta presidio, quia dudum cum ad nos accederat,
procurantibus, ut dicitur, quibusdam malivolis a quondam Conrado, nato
quondam Friderici olim Romanorum imperatoris, in regno Sicilie captus fuit,
et non nisi post mortem eiusdem .C. libertati prosequendi itineris, suis tamen
rebus et lieris quas aerebat perditis, restitutus.
Dat. Anagnie IIII kl. septembris anno XII.

I, I
, , , ,
, . ,
, , ,
, . , [] .
,
[] ,
i .
, ,
, [] , , ,
, , , , ,
, . [] , , [ ] , , , []

176

- , ,
, ,
[].
, ,
, [] , .
, , , , , ,

. , , ,
, , , [], ,
. , , , , ,
.
, , ,
, , ,
, , , ,
,
, .
, ,
, , ,
i ,
.
, ,
, i ,
, [] [], - , . , , , , , ,
, , ,
, i
. ,
, , , ,
, .
, , , ,
, , , i

 I IV I

177

[] .
,
. ,
, ,
,
, ,
.
, ,
, , , []
, , , .
, , , , , .
[] [29.VIII.1254].

, 1253 .
, .
, IV (12501254), II
(12201250). .
(21 1254 .)3.
IV
29 1254 . ii. , , :
... ,

....
, , , ,
. ,
.
, IV , .
, : ,
3

Lupprian K.-E. Die Beziehungen der

Ppste S. 6061.

178

, , , , ,
, , .
IV , : ...
, , , , ,
, . ii

.
IV ,
i, .

,
(Cap. XXXIX: De nuntiis Regis Tartarorum).
. , , (quidem Armenus clericus, nuntius Regis
Tartarorum), [] (per Corradum in regno Apuliae fuit tentus).

:
, [ ] [] , , , , , , , [] ,
[] . , ,
, , [] , [
] , [].
Ii IV :
, , , i. []
. ii
, , 4.
4

Filius namque ipsius Regis inrmabatur aegritudine valida, et omnino incuramen

judicio medicorum, et vocatis ad se Armentis, et aliis Christianis, eos est taliter allocutus,
quod nisi Deus ipsorum precibus illocum iorum ejus lium redderet pristinae sanirari,
omnes capitali judicio subjacerent, quod si
vero restitueretur sanitati optatae, ad dem

ipsorum continuo se tranferret. Indicto igitur

inter ipsos Christianos triduano jejunio, et signo crucis facto super inrmo, ac invocaro
Christi nomine, subito ab eo, qui sanat languidos, et allegat contririones eorum, extitit
liberatus; propter quod baptizarus est ipse, et
domus ejus tota, ac ultraquinquaginta millia
Tartarorum. Ipsum vero Armenum nuntium

 I IV I

179

, , .
1252 .
. ,
IX (12261270) () (. . 1293), -
, .
, , ,
(12511259)5.
.
(Caiac, Coiat, Coiac) :
, , , (
. .). : , , , ,
, , ,
6.

.
, 7.
.
,
Salve, Regina (, ). i , 8.
-, .
, 9.
Regis dicti fatis summus Pontifex honoravit.
Cui fecit in cunctis ejus opportunitatibus,
in vestimentis, et alimoniis provideri. Qui
reportans literas a Domino Papa, regressus
est unde venerat ad dominum suum (Vita
Innocentii Papae IV. Scripta a Fratre Nicolao de Curbio Ordinis Minorum, postmodum Episcopo Asisinarensi [Ex Stephano
Baluzio] // Rerum Italicarum Scriptores /
Ed. L. A. Muratori. Mediolani, 1723. T. 3,
arte 1. P. 592592). i
.: Niccolo di Calvi. Vita Innocentii IV //
Melloni A. Innocenzo IV. La concezione e
lesperienza della cristianit come regimen
unius personae. Genoa, 1990. Appendice. P. 288289.

i ii
.: The Mission of Friar William
of Rubruck: His Journey to the Court of the
Great Khan Mongke, 12531255 / Transl. by
P. Jackson, D. Morgan. London, 1990.
6
The Mission of Friar William of Rubruck P. 205 (XVI. 5). i .: .
/ . . . . //
/ . .
. . . . , 1957.
. 114115.
7
. ...
. 111.
8
. . 113114.

180

III ., .
i , ,
i , ,
-, ,
, (1271).
, : ( . .)
,
[ ] , ,
, [...]
, , ,
. .
,
10.
i ,
,
,
, 11.
, - -- ,
- (1286). ,
, ,
, 12.

. , .
,
-- - (1283),
, i13.
. -, ,
, , , ,
9

. ...
. 114116.
10
. / ., . . . . . , 1976. . 219.
11
/ ., ., . . .
, 1861. . 183.
12
The Chronography of Gregory AbulFaraj Bar Hebraeus Political History of the
World / Transl. by E. A. Wallis Budge.

London, 1932. Vol. I. P. 398.

13
Al at-Dn At Malik Juvayn. Genghis
Khan. The History of the World Conqueror / Transl. from text of Mirza Muhammad
Qazvini b J. . Boyle, introduction and
bibIiography b . . Morgan. Manchester, 1997. P. 268. i
.: .
, -- / . . . . , 2004. . 96.

 I IV I

181

, 14.
, . 15. ,
, 16.

VII .17 .
.
ii i i18.
i
-i (-i) (1252), i (-). i , , , i-i i 19.

(12461248). 1248 .,

, ,
, 20.
i ,
,
21. , ,
22.

14

,
. ; , 1941. . 2:
, . . . .
. . . . 18.
15
Jackson P. The Mongols and the West,
12211410. London; New York, etc.,
2005. . 100.
16
Spuler B. Die Goldene Horde. Die
Mongolen in Russland, 12231502. Wiessbaden, 1965. S. 211 f.; : IIIIV . / ., . .
. . . , 1962. . 110,
. 35 ( i ); Lupprian K.-E. Die Beziehungen der
Ppste... S. 61.
17
Foltz R. Religions of the Silk Road: premodern paerns of globalization. New

York, 2010. P. 90150.

18
Weatherford J. Genghis Khan and the
Making of the Modern World. New York,
2004. P. 28 sq.
19
.: Li T. Sorkaktani Beki: A prominent Nestorian woman at the Mongol
Court // Jingjiao: the Church of the East in
China and Central Asia / Ed. by R. Malek
and P. Hofrichter. Sankt Augustin, 2006.
20
-. . ; , 1960. . 2 /
. . . . , .
. . . . ,
. . . . . 121.
21
Al at-Dn At Malik Juvayn. Genghis
Khan. . 262.
22
Marshall R. Storm from the East. From
Genghis Khan to Khubilai Khan. Berkeley; Los Angeles, 1993. P. 160; Lane G.
Daily life in the Mongol empire. Westport,
2006. P. 241.

182

. , , 23.
i
i, ,
24.
.
. ,
25.
- - (1265) i . ,
, i i i
- (1318). - ,
, ,
- [] , [ ] 26.
1258 . ,
, . ,
i 27.
-i - , i (-)28.

() - -
29. , , 30. , 1242 . , 31.
, i
, ,
, [ ] , ,
, .
. -
23

-. .
. 129130.
24
Al at-Dn At Malik Juvayn. Genghis
Khan. P. 265266.
25
-. .
C. 80. . : Al at-Dn At Malik
Juvayn. Genghis Khan. P. 563.
26
-. .
; , 1946. . 3. . 18.
27
. . . 230. . : Grousset R.
LEmpire des steppes. Paris, 1939. P. 430.
28
Jackson P. The Mongols and the
West P. 175.

29
. . . 182.
30
.
III . / . . . . .
-, 1871. . 11.
31
.: Jackson P. ormgn // Encyclopdia Iranica / Ed. by Ehsan Yarshater. London; New York, 1997. Vol. 6,
Fasc. 3. . 274. . : May T. Chormaqan Noyan: The First Mongol Military
Governor in the Middle East. 1996 (hp://
faculty.northgeorgia.edu/TMMay/Chormaqan_thesis.pdf).

 I IV I

183

,
. ,
, ,
[ ], .
...32.
, , ,
. , -,
, , , [ ]
, 33. , ,
:
- i 34.

.
.
- ,
, 35.
,
.
, 15 1244 . ,
- , -
. i36.
, IV
1245 ., . ,
,
:
32

. . . 193.
33
... . 84. ,
ii
: . . ( ) // . .
. , 2002.
. 499.
34
Al at-Dn At Malik Juvayn. Genghis
Khan. . 267.

35
.: Beckingham Ch. Prester John, the
Mongols and the Ten Lost Tribes. Aldershot, 1996; Baum W. Die Verwandlungen
des Mythos vom Reich des Priesterknigs
Johannes. Klagenfurt, 1999.
36
.: Purcell M. Papal Crusading Policy. The Chief Instruments of Papal Crusading Policy and Crusade to the Holy Land
from the Final Loss of Jerusalem to the Fall
of Acre 12441291. Leiden, 1975. P. 88
92; Jackson P. The Crusade Against the Mongols (1241) // Journal of Ecclesiastical History. 1991. Nr. 42. P. 118.

184

, , ,
i , ,
, ( . .) , , , ( . .)
.
. ,
. ,
, ( . .)
i 37.
, . 1245 ., , IV :
, .
, 38.
IV, , , II .
i (
1252), , 1237 .
.
, , ,
39.
, , , . , , 1241 .
i 40. ,
Ii IV ii , . 1247 . i , ,
37

First Council of Lyons (1245). On the

Tartars // Decrees of the Ecumenical Councils. Washington, 1990. Vol. I (Nicaea I
Lateran V) / Ed. N. P. Tanner. P. 581 (hp://
www.piar.hu/councils/ecum13.htm).
38
.: Klopprogge A. Ursprung und
Auspragung des abendlandischen Mongolenbildes im 13. Jahrhundert. Ein Versuch
zur Ideengeschichte des Mielalters. Wiesbaden, 1993. S. 195198.
39
Rex Tartarorum imperatori Frederico scripsit mandans, ut sibi in hoc consuleret, quatinus ocium aliquod in sua
curia eligeret et de se terram teneret. Ad

quod imperator respondisse fertur, quod

satis scit de avibus et bene erit falconarius:
Chronica Alberici monachi Trium fontium /
Ed. P. Scheer-Boichorst // Monumenta
Germaniae Historica. Scriptores (
MGHS). Hannoverae, 1874. T. 23.
P. 943.
40
Mahaei Parisiensis, monachi Sancti Albani. Chronica majora / Ed. by H. R. Luard,
7 vols. London, 1878. Vol. 4: 12401247.
P. 119. . : Ex Chronicis Maioribus
Mathei Parisiensis / Ed. R. Paili et F. Liebermann // MGHS. Hannverae, 1888.
T. 28. P. 213, 292.

 I IV I

185

, ,
41.
12531254 ., , , i , .
IX , 20 1253 . IV
Athleta Christi precipuus, i ,
.
, 42.
, IV i. 23 1253 . Cum hora
undecima, ,
, , ,
, ,
,
43.
XIII . ,
44. Cum
hora undecima ( ) : ,
( ) , ,
, 45.
41

Mahae Parisiensis, monachi Sancti

Albani. hronica ajora. P. 635. . : Strakosch-Grassmann G. Der Einfall der
Mongolen in Mieleuropa in den Jahren
1241 und 1242. Innsbruck, 1893. S. 115 f.
42
Regesta Ponticum Romanorum
T. 2. P. 1225. Nr. 14886.
.: Bullarium ordinis fratrum
Praedicatorum / Ed. T.-B. A. Ripoll. Romae, 1729. T. 1. P. 226. Nr. 291; Bullarium Franciscanum romanorum ponticum constitutiones, epistolas ac diplomata
continens / Ed. J. H. Sbaralea. Romae,
1759. T. 1. P. 651. Nr. 468.
43
Fratribus de ordine Minorum in terras Sarracenorum paganorum, Graecorum,
Cumanorum, Ungarorum maioris Ungariae, christianorum captivorum apud
Tartaros aliarumque indelium nationum
Orientis prociscentibus concedit, ut in ter-

ris quae adhuc sedis apostolicae magisterio

non intendunt, proponere verbum Dei et
constitutis ibidem in verbis, ocio et cibo
ac in aliis secure communicare et ipsos ad
unitatem christianae dei cupientes recipere, baptizare et aggregare liis ecclesiae
valeant etc.: Regesta Ponticum Romanorum P. 1240. Nr. 1506515066.
44
Richard J. La papait et les missions
dOrient au Moyen Age (XIIIXV sicles).
Rome, 1977. P. 139; Mnkler M. Erfahrung des Fremden: Die Beschreibung Ostasiens in den Augenzeugenberichten des
13. und 14. Jahrhunderts. Berlin, 2000.
S. 7172.
45
.: Jotischky A. The Mendicants as
missionaries and travellers in the Near East
in the thirteenth and fourteenth centuries //
Eastward Bound: Travel and Travellers,
10501550 / Ed. by R. Allen. Manchester,
2004. P. 88106.

186

, 12531254 .,
. 16 26 1254 .
i ,
46. i i, i
i , ,
, , , 47.
. , ,
12541255 . .
-
, 48.
, i (2 1255 .) , i
, 49.
1253
1254 . IV i
i i i, i
i i, i
ii.
-

46

Les registres dInnocent IV (1243

1254). T. 3. Nr. 7780.
47
Ibidem. Nr. 7781.

48

. . . 189190.
49
. . 191.



1278
( XV )
- XIII . .
, , , , ,
.
, ,
. (122512281299-1301). , ,
,
. , , , .
1,
, .
1
.
? // . 1902.
. 45. . 122; . .
//
. -,
1904. . 9, . 1. . 80102; . . - (-
.) //
. , 1964. . 4.
. 171184; . //
. 1968. 5. . 2329; . .
-
XVIII . // : , . , 1982. . 129149; -

.
XVI . , 1996.
. 8997; . ( ) // .

70-. ; , 2004.
. 1. . 712720; . - :
// . 2004. 502: . .
1318; .
// - ( XVIII .).
, 2005. . 5. . 143156 (:
. - .
, 2011. . 289300); .
? // . , 2002. . 2.

188

, .
, ,
1278 (
), y
(12181291) - (12331278) 2, . ,
3. ,
4.
,
.

XV . , , ,
, .
(13881464),
1725 .5 (
. 6). - :
Quibus sic ordinatis rumores personuerunt regem Otthakarum iam Tyam
fluvium vadasse cum suis auxiliariis, qui fuere rex [Bohemie] Wentzeslaus
avunculus eius et rex Apulie, duces Glogovie, Hainricus Wratislaviensis,
. 4648; Dbrowski D. Rodowd Romanowiczw ksit halicko-woyskih. Pozna;
Wroclaw, 2002. S. 101114; Idem. O zgonie
Daniela Romanowicza jego nastpstwah
dla Rusi Halicko-Woyskiej // :
, , .
. , 2011. . 20: Actes testantibus.
/ .
. . 289305.
2
. . , , / . .
. . -, . . ,
. . . , 2007. . 75.
3
usta J. esk djiny. Soumrak Pemyslovc a jejich ddictv. Praha, 1935. Vol. 2,
P. 1; emlika J. Stolet poslednch Pemyslovc. Praha, 1998; Dopsch H., Brunner K.,
Weltin M. sterrei}is}e Ges}i}te 1122
1278. Die Lnder und das Rei}: der Ostalpenraum im Ho}mielalter. Wien, 1999;
Kofrnkov V. 26. 8. 1278. Moravsk pole. Posledn boj zlatho krle. Praha, 2006.

.: Dbrowski D. Stosunki polityczne

Lwa Daniowicza z ssiadami zachodnimi
w latah 12631299-1300 // .
. , 2001. . 3.
800- . . 4269; Mika N. Walka
o spadek po Babenbergach 12461278.
Racibrz, 2008; . .
(12721278) // Rossica Antiqua. 2011.
2. . 120139.
5
Thomae Ebendoreri de Haselbach. Chronicon Austriacarum Libris V comprehensum
ab ejusdem gentis origine ad annum usque
MCCCCLXIII / R. D. P. Hieronymus Pez //
Scriptores Rerum Austriacarum veteres ac
genuine. Lipsiae, 1725. T. 2. Col. 682
987.
6
Ebendorfer T. Chronica Austriae / Ed.
A. Lhotsky // Monumenta Germanie Historica. Scriptores rerum Germanicarum.
Nova series ( MGH. SS rer. Germ.
N.S.). Berlin; Zrich, 1967. T. 13.

 1278

189

Casimirus de Polonia, dux de Caleis, de Syras, de Pomerania, Theodoricus

comes de Missna, rex Leo de Russia ipsius cognatus7.
, , ,

XV .
10 1388 . , ,
1408 . ,
, . , 1419 . . . ,
, . ,
(14321435).
. . (14151493) ,
8.
, . , 1278 .
, , . , 9 ,
10.
XV .
11. . ,
, - :
Ottakarus procedit contra Austriam in manu forti. Cui auxilio fuerunt
rex Wenceslaus, avunculus suus, et duces Oppullensis et Glogaw, Slesie
7
Ibidem. P. 146. , ,
,
[] , ,
, , , , , , , ,
,
( . .).
.
, ,
, . , (.: Ebendorfer T.
Chronica . 146.)
(122012251278),
( , -

). ,
(12711305)
.
(1281).
(1285).
8
Lhotsky A. Leben und werke // Ebendorfer T. Chronica S. 123.
9
Ejusdem. Die quellen der Chronica Austriae // MGH. 6 rer. Germ. N. S. T. 13.
S. 2459.
10
.: . .
... . 133134.
11
Die Welt}ronik des Mn}s Albert
1273-12771454-1456 / Ed. R. Sprandel //
MGH. 6 rer. Germ. N. S. Mn}en,
1994. T. 17.

190

et Wratislavie, de Palan, de Kaleys, de Syras, de Pomerania, omnes duces,

comes Didericus de Myssna, Leo rex Ruscie, dux Saxonie, Magdeburgensis,
Mersburgensis episcopi12.
, 14261454 ., , .
, , . , , ,
- --,
. , 1456 .13,
,
1458 .14
. 15. , ,
16. ,
, . ,
.
,
17.
(143014401496) , . 18.
1278 . :
Accersitis autem Regni Primoribus, collectisque novis copiis deterris suis,
scilicet Bohemia et Moravia, et etiam de aliis terries, Polonia, Pomerania, Slesia,
Lusatia, Saxonia et Missna, cum Duce de Glokau, Duce Bransianiae, Duce
Poloniae, Duce de Kaleis, de Syras, et de Pomerania, Comite Missnae, Rege
Rusiae et c.19.
12

Die Welt}ronik P. 179.

.
, , , ,
, , , , , , ,
, ,
( . .). ,
,
. .
13
Engels O. Albert von Siegburg oder Albert Stuten? Beoba}tungen zu einer Welt}ronik des 15 Jahrhundrets // Studien zum
15. Jahrhundrt: Fests}riC fr Eri} Meuten / Hrsg. von J. Helmrath und H. Mller
in Zusammenarbeit mit H. Wol. Mn}en, 1994. Bd. 1. S. 763780.
14
Sprandel R. Einleitung // MGH. 6 rer.

Germ. N. S. T. 17. P. 13.

15
Ibidem. P. 1824.
16
sterrei}is}e }ronik von den 95
Herrs}aCen / Ed. J. Seemller // Monumenta Germaniae Historica. Hannoverae
et Lipsae, 1909. T. 6. P. 133.
17
.: Die Welt}ronik P. 179.
18
Viti Arnpecii Chronicon Austriacarum / R. D. P. Hieronymus Pez // Scriptores
Rerum Austriacarum veteres ac genuine.
Lipsiae, 1721. T. 1. Col. 11741295.
19
Ibidem. Col. 12261227.

,
, :
, , , , ,
(Bransianiae),
, ,
, ,
( . .).

 1278

191

,
, , , . :
.
. , , . 1430- .
, , 1454 1457 .
. ,
.
; ,
, . , 1496 .20
, . 21.
,
. ,
- . ,
. ,
, .
, XV .
. . , ,
. 22,
, .
, , ,
23. , ,
24.
. , -
(12261279).

25. , , ,
,
. Bransiania ,
Breslau (.:
Wratislavia), .
20
Dier S. Landesbewusstsein und zeitges}ehen. Studien zur bayeris}en Chronistik
des 15 Jahrhunderts. Kln; Weimar; Wien,
2009. S. 134.
21
Ibidem. S. 150152.
22
Viti Arnpecii Chronicon... Col. 1225

1228; Ebendorfer T. Chronica... P. 146150;

Die Welt}ronik... P. 178183.
23
. .
. ( .). Praha,
1935. . 1. . 252255; . .
-
. , 1950. . 300301.
24
.: . . ... . 135.
25
Dbrowski D. Stosunki polityczne
S. 4450.

192

26. 27.
, 1270- , , , ,
28. , .
, , , ,
(12621290), . ,
1278 ., , .
, ,
.

26

Ibidem. S. 4950, 62.

Wodarski B. Polska i Ru. Warszawa,
1966. S. 157; Mika N. Walka... S. 9193.
27

28

. . ...
. 120139.



-

- - XII
XIV . .
, , . , ,
,
, .
, XXI .
, , , 1.
, , , ,
. ,
, ,

.
, XIII . . ,
-
, , , .
- .
.
- , ,
( ap ; 306, ,
, 373, , , ). ,
2, 329 ,
3. ,
1
,
, .: . -
XIIXIV : // : .
, 2011. . 4. . 6599; ,
2012. . 5. . 73116.

2
-, ( ). . 71.
3

:
. .
. , 1884. . 5058, 240241
(); Paraenesis. Die altbulgarische

194

, 12701288 .4
,
5,
.
(. 1 .), XIII .6
2 , , , ,
, . 65,
101, 136, 136 ., 325 . : ,
, , , , ,
25 . :
, . 105, 109, 110, 113, 127
. , XIII .,
7.
293 .295
...
8. ,
bersetzung von Werken Ephraims des
Syrers / Hrsg. von R. Aitzetmller, G. Bojkovsky. Freiburg im Breisgau, 1984
1990. Bd. 14 (

1353 .; XIV .
XIV .).
: http://mns.udsu.ru/
mns/main?p_text=87272654.
4
. .
(XXIV ).
. , 1882 (: ,
1973; , 2011). . 149; .

. , 1867. . 1, . 1. . 39, 46.
5
: Thomson F. J. The
Old Bulgarian Translation of the Homilies of
Ephraem Syrus // Palaeobulgarica. Soa,
1985. No 9(1). P. 124; . . . Uppsala, 1989. P. 14;
Voss Ch. Zum lexikalischen Bestand des
Textes der altbulgarischen Parenesis von
Ephraim dem Syrer // Palaeobulgarica.
1994. No 18(2). S. 5051; . .
-

XIIIXIV . // :
.
III . .
: . ,
2007. . 7980. XIV . .:
Voss Ch. Die Parnesis Ephraims des Syrers
in sdslavischen Handschriften des 14.16.
Jahrhunderts. Zur Lexik der altbulgarischen
Erstbersetzung und ihrer berlieferung.
Freiburg im Breisgau, 1997.
6
. . //

. ( ).
, 1993. . 225. . 190.
7
.
8
1096
. (XII .) 1168
. ( -
.). ,
, ,
XI XII . .: // ( ). , 1908. . 2. . 221, 531;

195

(XII
XIII .)9.
(. 329329 .) (?)
()
. () ()
.
10. , :
1 ; 3 .
: , ...
; 9 Jan Podgorcky Pan z[a]hrestyian; 257
XVIII . ,
; 329 . , 1739 .
247 11.
, . . ,
, 12691289 ., , . 1492 . (, , 12)
, . 13 , , XIXIII ., 14.
Sownik geograficzny Krlestwa Polskiego
i innych krajw sowiaskich. Warszawa,
18. T. 14. S. 423424; . .
. ,
1986. . 34, 39, 56.
9
.: . .
... . 5153; . .
- -
XI XVII
// -.
,
1890. . 4, . 2. . 135; . . :

. , 1913. . 51,
146147; . . // ( ).
, 2006. . 11. . 2728.
10

:
. . ... . 3739; . . ,
XIXIV .
, 2000. . 119120; . .
. II: , .
71 // Russian Linguistics. Dordrecht,

2009. Vol. 33, No 1. S. 3840.

:
. . . . , 1988. . 1. . 6061.
11
.: . . - . ,
1849. . 1, 12, 13; Paraenesis...
Bd. 1. S. VIIX; - , , . XIV
/ . . . . . ,
2002. . 1. . 644646.
12
. . ... . 50
58.
13
: Thomson F. J. The Old Bulgarian Translation... S. 124126; . .
. . , 1995.
. 301303; . .
XIXIV . . , 1998. . 92, 229, 302205;
. ... . 119120.
14
-
,
(XIXIII .) / . . .
(. .), . . , . . ( . 1984).
, 1984.

196

. , ,
, ,
, -, 15.
: 16.

. ,

- ; . , , .
XIX .
XV . - ,
. - XIII
XIV . 1492 . ,
XV . . , , 1269 1288 .17.
- : , 1271 1288 .18 ( 19) 20.
. . , ,
( 21).
22, , 23, - .
15

. .
//
.
( ). , 2005. 3(21).
. 3232; . ... . 3764.
16
. .
//
. ,
2001. . 5. . 210211.
17
. ., . .
. [. .], 2003. . 48
51. . : . .

// . ,
1992. . 26. . 3940.
18
. . - . 18-
1883 . -,
1884. . 86.

19
. . .
, 1907. . 1, . 1. . 209.
20
. .
. , 1927 (:
, 1969). . 67.
21
. . ... . 50
58, 68, 85. - XIII .;
,
...: . -
-, 1908
(: , 1970; , 2007,
2010). . 90.
22
. . . , 1928.
. 47.
23
: . . ... . 301.

197

- 24.
- 25. - 26.
, , , . 4 27,
28 XIII
XIV . , - ,
. .
, ,
, - 29. 13001325 ., ,
, , 30. 31.
, 32 .
, , XVI .
24
. . - XIII . ( ) // .
. , 1972. . 313.
25
. - . , 1999.
. 4344, 47; . - //
: 5 . , 2001.
. 2: XIV
XVII . . 292.
26
. . ... . 3764;
. :
, // Rozprawy Komisji Jzykowej. d,
2007. . 52. S. 297306; . .
-
, . 71
. 1289. ... . . .
, 2007.
27
: .
. . XIV . //
. , 1918. . 126127.
. 185190 ( ).
28
.
Fragm. 1.

29

. ... . 208209.
.
. , 2002. . 295.
31
. .
, 1976. . 2. . 6567.
32
. -
(
99 105), XII (?) XIV .
,
, . XIV .
. XV .

32 (
112). , , .
.
XVI .
28 . .:
().
,

( ) . , 1892 (: -,
30

198

33 ( 34, 35). (333 ., 102 ) (. 106107) , . 248250

-. (237 ., 96 )
( , ), , , . 36, , ,
, XVI XVII .37 - XIV .
(246 .) - 38. ;
39. , .
, . ? , . ,
,
40 ,
2009). . 423436; . .

//
(
). -, 1993.
. 46. . 98108.
(, , ,
, , )
. : . .
.
- . , 1890. . 3: . . 176; .
1984. . 152153, 178182, 182185, 270,
360361 ( 128, 163, 165, 289, 466); . . :
// , . XIV
. , 1016 2008 .
. , 2008. . 5175; . .
. C , XIX . //
. 2010. . 19. . 9698.
33
, . . . , II 110; II 111.

34
. .
, . , 1891. . 1:
(),
, -
. . 177184, 185.
35
. . XIXIII . , , . , 1992. . 151.
36
. . 151.
37
Q. 1. 144.
38
,
. . 304. . 7. : http://mns.udsu.ru/mns/
main?p_text=88512667.
39
. . . , 1980. . 77; . . ...
. 6667; . -
-
XIII // .
I-ii .
, 2010. 22, . 1. . 31.
40

: Patris nostri
Ephraem Syri opera omnia quae exstant
Graece, Syriace, Latine, in sex tomes dis-

199

41. , ,
,
. , , 42. , , (
), ( ,
, ), ( ) ( ) .
,
: , ,
,
.
- , ( , , )43.
, , /
,
, ,
.
.
, 44,
tributa (Opera graeca) / Ed. J. S. Assemani. Rom, 1732, 1743, 1746. T. 13;
Sancti Patris nostri Ephraem Syri opera
omnia quae exstant Graece, Syriace, Latine,
in sex tomes distributa. (Opera syriaca) /
Ed. J. S. Assemani. Rom, 1737, 1740,
1743. . 13. : . : 8 . , 18481853 (:
, . : 8 . , 19931995).
41
.

/ . .
. . //
IVV . , 2007. . 53.
42
. .
:
// . . . ,
2005. . 152.
43

.
. : . .
. //

. .
, 1849 . 8, . 1. . 67141;
. //
.
1866. 11. . 309311; .
. //
. 1895. 5. . 310; . .
. //
. -,
1886. 56. . 732770; . //
.
. , 1886. . 7678 .
44
38
.
, V .,
,
, , .


,

200

45. ,
,
.
,
, , , . ,
- .
, , ()
. ...46 (.
. ,
,

,
,
(
). .: . .
. . . ,
1976. . 6768; . . , 1979.
. 2835; ().

(IVI .). // ( ). ;
-; , 1998. 177.
. 3982; . . ... . 11,
13.
IV V .


: .
. 450680 .
. . , 2000. . 173.
45

, ,
, .
, ,
, , , , , , ,
, , ,
.

.: . ... . 161
199; . . , 2003.
...
.
... .
. : ().

(IVVII ) // http://chersonese.
org/#http://www.chersonese.org/pages/
news.html#Vstrecha14032010. . 1314.
46
,

. , VI
VII .
, ,
.
, ,
.: , . ().
. -,
1902. . 8391; Beck E. Die Mariologie
der echten Schriften Ephraems // Oriens
Christianus.
Wiesbaden, 1956.

Bd. 40. S. 2239; Brock S. P. A Brief Guide

to the Main Editions and Translations of
the Works of St. Ephrem // The Harp. A
Review of Syriac and Oriental Studies.
Kerala, 1990. Vol. 3, No 12. P. 729; . .
// -

201

). - , , .
,
( () ),
.
,
.
, , 99, 7
, XIIIXIV .,
2 , ,
.
.
,
.
47, (
), , , ( ,
), ( , ). ,
(, , : ,
, ) ,
, 48. - (,
)
( ) .

,
. . , 2005. . 1. . 2225;
. // . 2010.
. 19. . 7994; . (). . //
. . 9396; . . ... . 96 98; . . .
, //
. , 2010. 11
12. . 10231061, 10561057.
47
: Ephrm. Hymni
et sermones / Ed. Th. J. Lamy. Mechliniae,
1884. . 2. Col. 389. :
// ,
. . . ,
2004. . 490495. , -

, ,
.
, . .:
. . ... . 79
84. ,
,
.: Gri G. Vies gorgiennes de St. Simeon Stylite ancient et de St. Ephrem traduction // Corpus Scriptorum Christianorum
Orientalium. Scriptores iberia. Louvain,
1967. T. 8. P. 5481. (
, , )
. .: . . ... . 6570.
48
. . ...
. 1.

202

.
, ( IXX .),
49.
,
,
, .

50, , . ,
, ( ).
.
XI .
51.
1073 .,
XII .52 ,

.
( XI .); 53. ,
49
Vaillant A. Le saint phrem slave // Byzantinoslavica. Prague 1958. Vol. 19.
P. 279286; Thomson F. J. The Old Bulgarian
Translation... S. 124130; Voss Ch. Zum
lexikalischen Bestand... S. 5065.
50
8 3 ,
, , XI . ( ) .
1845 .
- (-,
. . . 24.4.15). .:
. .
, . -,
1866. . 220234; . ...
. 2736; . // ,
. . . , 1902. . 492499; . .
:

XI . -

//
. - , 1909. . 1, . 6. . 132; . .
, 1956; .
// . , 1980.
. 30, . 6. . 500501.
51
. . //
. ,
1876. . . 7577;
/ .,
. . . . ,
1910 (: 2006). . 1. . 124144.
52
XIIXIII . / .
. . . , . . ,
. . . , 1971. . 474490.
53
. . ...
. 8183, 116; . .
//
. ,
1987. . 1. . 296230; . .
//
/ . . , . . ,
. . , . . . , 2000.
. 34; . . ... . 713;
. .

203

, ,
, ,
54.
, ,
55. , , .
, , ,
. XIXIV . ;
XIII . ,
, ,
, , . XIV .
C (
, 1034 . 56). -
60- XI .,

// Hyperboreus. Studia
classica. -, 20102011.
1617: Variante loquella. . . 444452;
. . // . 2006. 1(11),
. 1. . 142150.
54

. ,
. :
. .
, 1879. . 59. . :
. .

- . . ,
1897; . .

XI XII // . , 2002. 2. . 315.
:

,
( 5158, 106).
,
,

( ),
. , , -
,
. ,
,
XIII ., 1307 .,
XIII XIV .
. -
.:
. //
Regnum Aeternum. , 1996.
1. . 6986.
55
. . //
( ). , 1910. . 15, . 1. . 117.
56
XII . : , .
. 330.

204

57.
- ( 23)58. .
(1143) (
, ),
59.
, ,
, .
60.
. , ,
, , , - - 61. ,
.
- , ,
. , ,
, . :
57


. .: . . ( ): .
, 1914. . 1. . 44.
-
XII . .: .
- . - . , 1911. . 204, 214, 244, 283,
326; . .
. , 2001. . 238.
58
- // (
). -, 1997. . 4.
. 742.
59

. ,
. //
. , 1846. . 4.
. 12; . .
-
XIXII . // . , 2002. . 2, . 1:
. . 337. ,

- . .: ( 7)... . 637;
. . . , 2009 (http://www.russian-inok.org/
books/maevskiy.html).
60
. ,
(
) :
. . Slavia Cyrillomethodiana:

. . , 2010. . 3133.
61
. . ... . 7.
,
,
XIXIV .,
, , , .

.:
.
// . 2010.
4(42). . 511.

205

80 62.
.
- , . ,
, ,
, ,
, , 63. , ,
. , , , III . .
. , ,
, . ,
. ,
64 : () () 65. , .
66. ,
. , , 67 (
62
. / .
. . . , 1940. . 1.
. 71; // . . 1025
( ), 1044 (
).
63
.: . .
... . 5457. . .
... . 140142; .
// . , 1917. . 3. . 101
105.
,
: . .
... . 152154.
64
,
, :
. . , 1993. . 3. . 106.
-
, , .
.: . -

. , 1987.
. 4. . 282.
65
. : . . ... . 38.
66
. ... . 106.
67
, : . . : - // http://
anvsu.org.ua/index.files/Articles/Kraluk02.
htm; . . , , //
. , 2001. . 2: XIII XVII . . 242.
, .
.
,
, , ,

.

206

)
, ; ,
.
,
, , , .

, , , .
,
.
, - ( , , , ). ,
, 68. - , , , , - , , ,
69,

, , , .
,
.
:
, ,
, , ,
, -. .:
. XXIV . //
. .
, 1996. . 5. . 7495; . // ., .,
. . ,
2008. . 159198; .

//

. , 2010.
. 14. . 135150.
68
,
:
,

, ( 34).
, . , ,
: .
( 14). . : . . ... . 4043.
:
, ... ,
( 95),
,
( 83) .
. : ... . 174, 143.
69
: ... ...
; ,


: . . ...
. 38. .: ,
,

,

207

( XIV .). , , , . ,
, ,

, .
. ,
, , . . , ,
( ,
, , ,
)70, . , 71.
:
. , ,
. , ...72. . , - , -
( , , )73.
, , , . ,
- .
: (
, , ), ,
(
. ...

: . .
// -
. . , 2007. . 3(9). . 12.
70
. , , .
:

. .: . -
... . 3536.
71
. . ... . 47,
80. . ,
1492 ., ,
: . . ... . 189, 190).
72
. . ... . 250.
73
,
. .: . . -
... . 1921;

208

. 74), , 75.
-
: , , , 76,
, , , ,
77. XIII . . , ( 12311269 .
) ( 1264 . , 1267
1269 . )
(), -
12721289 .78 ,
79 ( 1289 .)80. -
81,
, . ,
82, .
- : ...,
, 83. .
, : ,
, .
.
: vs. // .
2010. 4(42). . 1219.
74
. . 925,
914, 916.
75
. . 922923, 925.
76
. . ... . 186
187.
77
, 1287 .
,
:

...: . . 903.
78
. . - . , 1950.
. 109130.
79
. .
12891290 .
// . ; , 1957. . 13. . 164184;
. .
. ; ,

1966. . 98131.
80
. . - ( , ). , 1958. . 153154;
. - (
XIII .) //
. , 1969. . 4.
. 171184.
81
. . // ... . 239.
82

.: . // . ,
2009. 1. . 3537; .
//
. 2010. 1. . 3638.
83
.
(9881237 .). -, 1996.
. 178.

209

:
,
.
.
, - , XIII . ,
, , , , XI ., 1086 1094 .84 , -
( , 85).


. ,
-
86, XI . . ? XIII .
, . 1060 . - , . ,
( , ,
)87. XIII . - 88,
84

. .: . .

XIV . , 1887. . 6465;
Poppe A. Pastwo i koci na Rusi w XI
wieku. Warszawa, 1968. S. 175179;
. . : // .
( ). 2001 . , 2003.
. 173277; . . // . 2004.
. 8. . 726728.
85
. . - , // .
1901. . 7, . 3. . 208, 224225.
86
. . ...
. 203.

XII . (
) , -

. - ,

,
( 7). , ,

. .: - ... . 894897; . .
XIXIII //
XI
XX . . , 2002. . 1516.
87
// . XI
XII . , 1978. . 310, 340; - ... . 895.
88
.
.

210

89. , 90.

. 91 (), ,
92. , ( 1287 .) , ,
.
: ...
... .
. .
93. ,
. , .
,
, - . , , .
94.
. . . , 1855. . 122;
(). .
, 1994. . 2, . 3. . 16.
89
: . .
: ( ) // .
1992. 164. . 25; . .

. , 1953 (: ,
1993). . 109125; . . Zagreb, 2003. . 4151.
90
. ... . 122; (). ... . 16.
: . ... . 122;
. . XVIII
// ... ,
1848. . 6, . 1. . 134135; . . ... . 44.
91
, 1160 .
( XVI .) .
.: ,
-

// . -,
1862. . 9. . 229. ,

XV .: .
- //
: . , 2011.
. 4. . 141143.
92
. ... . 138; (). .... . 3032;
. . ... . 6465; . .
XIV . , 1895. . 411;
. . - XI
XII . -, 1913 (:
2003). . 9092; Poppe A. Pastwo...
S. 175179; . . XXIII . ,
1989. . 3942, 5254, 127, 211.
93
. . 921.
94
... ( . ... . 112), -

211

. ,
, , , ... 95. ,

96, , 97.

98.
,
99 ,
100.
, , .
, -
. ,
, , . ,
II 101, .
,

( . -
. , 1999. . 107; .
. , 1990. . 82).

, , ,
,
( . ... . 104, 183).
95
. . ...:
http://anvsu.org.ua/index.files/
Articles /Kraluk02.htm.
96
. .
// ...
. 344.
97
,

.
. : . . 914. , ,
, , , ,

.
, -

.

: . :
. , 1994. . 19.
98
...
.
: .
. 919.
99
...
:
. . 925.
100
. .
. // .
2011. 4(46). . 3251; .
// : ,
, . , 2011.
. 20: Actes testantibus.
.
. 453478.
101
( ),
,
- . ,

212

(. )
V ., , 102,

103. , V .
, . .
. . . ... . 4445.
102
,
( ) -,
.
.: .
VI // . , 2002. 1(5) //
http://krotov.info/history/06/2/anat_mon.
html. (
), ( , , ),
(
),
( ). , ,
, ,
.
,
, , ,
: .
. , 1997. . 12.
,
.

, ,
. .
, XVI . .: . .
//
. ,
1902. . 7, . 23. . 165174;
(). .

-,
. , 1913. . 265390; Holl K. Der
Anteil der Styliten am Au8ommen der Bilderverehrung // Gesammelte Aufstze zur
Kir}enges}i}te. Tbingen, 1928. T. 2:
Der Osten. S. 388398; Miller D. The Emperor and the Stylite: a Note on the Imperial
Oce // The Greek Orthodox Theological
Review. Brookline, 1970. Vol. 15. P. 207
212; Andresen C. Die Kir}en der alten Christenheit. Stugart, 1971. S. 430433,
506511; Bro S. Early Syriac Ascetiism //
Numen. Leiden, 1973. Vol. 20. S. 119;
. ,
2009. . 340, 8490.
103
. .
VVIII (
).
, 1933 (: , 2006).
. 91.
, . , (
, ),
...
... .
: . .
. , 1994.
. 98. ,
, , , ,
. .: Brock S. P. The Syriac Fathers
on Prayer and the Spiritual Life. Kalamazoo (Mich.), 1987; Beggiani S. An Introduction to Eastern Christian Spirituality. The
Syriac tradition. London; Toronto, 1991;
Segal J. B. Edessa: The Blessed City Piscataway. New York, 2001; (). ... // www.
chersonese.org/pages/telecharger.php.

213

,
. ,
,
.
... .., .., ,
. , .., .., ..,
104. ,
. .
, , . ,
,
, 105.
, ,
: ,
, 106.
,
.
XI ., - .
,
, - 107.
() 108.
104
...

. 493495.
105
,
,

?
(
XIII .).
: . .
// .
. , 1991. . 8190;
. .
. , 1995.
. 2: (XII
XIV .). . 7376, 129, 125126, 129133;
. . //
. 2001. 1(3). . 111113 .
106
,
,

,
:
. . //
. : 12 .
, 2000. . 8. . 30. . :
. : 9881917.
. . ,
1997. . 4857.
107
.: .
... . 5. . 7678.
108

- (

,
),
1073 ., ( XIXII .)
( ,

214

- -
, , , ,
, .
-
, , (), ( ), (
, ), (), (, ). : ,
, , ,
109. - . , ,
(, , )
( )
, , .

.
, , (
, ) (,
). , - : , - , -,
, .),
.
, XIXII .
(
)
(
),
. .: . . . -,
1854 (: 2002). . 1. . 5355;
. . ... 1902.
. 7, . 2. . 223231; . .
// . 1936. . 3. . 5258;
. . -, ,
, ,
// ... . 299308, 316
325. -
-

, , -
. .: . . ... 1902. . 7, . 3. . 3476.
109
. .

,
. , 1887.
. 617; - .
. 6071019;
- .
,
2003; . ., . .

(XI
XX .). , 2009;
. / . . .
. . . , 2010.

215

. , -- . 110.
, , , (, ),
111, ,
.
: ( ),
; ,
,
, . (
112), , ,
. 113
.
,
: ,
,
( ), , , .
,
114 , - - .

, .

110

. ... . 5051.
111
(). ...
. 272. .:
...; . ... . 172.
112


,
. ,
, .
.: ... . 559560.
113
,
.
, ,

. -

,
,
,
. .: . . ,
1905. . 3436; (). , . , 1903. . 17
18; . :
,
// .
-, 1996. . 347360.
114
. . . , 1902. . 23.
. : . .
. , 1994. . 137156.

216

, , -
XI .115
(. , ).
116, ,
- ,
, .
117. , , ( )
, ,
118. .
- , () , ,
115
-
, , ,
, .... .:
. . : ( ) //
. 1992. 164. . 24.
.
() :
,
,
, ! :
, , . .
: .
. ,
1969. . 152.
116
VI ., . .: (), .

// - .
, 1951. 10. . 3538. , ,

V VIII .
.: Kallistos (Ware). metr. The Power of
the Name: The Jesus Prayer in Orthodox
Spirituality // The Study of Spirituality.
Cambridge, 1980. P. 183.
117
. .
.

//
. :
. 2009. . 66. . 136142;
.
//
- ; http://catacomb.org.ua/
modules.php?name=Pages&go=page&p
id=1840; .
// . 2011. 3(45). . 139140.
118
.
, , ,
.
( ) ,
XIIXIV .
( )
,

(
, ). .:
Meyendor J. Byzantine Hesychasm: Historical, Theological and Social Problems.
Collected Studies. London, 1974; . . .
, 1998; . .
. , 2000.

217

,
119 , , ,
.
120
, . - , ,
, , , ,
.
, , , , , ,
( )121; , ,
. , ( )122.
, , ,
. ,
, , , . 123, ,

( )124.
, . , 125,
, , , ,
, , ,
VIXIV .
. -
XIVXV . ,
119

: ., . // . ,
2005. 2. . 1222; .
. , 2007.
120
. . :
//
: / . . . . . . , 2004. . 550.
121
...
. 2. . 67.
122
. . 1. . 223.
123
,
, ,

, //
...

. 2. . 262.
124
...
. 2. . 122.
125
, , : . .
... . 156, 195196. .
: Brock S. The Luminous Eye: The
Spiritual World Vision of Saint Ephrem
(Cistercian Studies). Kalamazoo, 1985
P. 6169; Botha H. A poetic analysis of Ephrem
the Syrians Hymn De Azymis XIII // Acta
Patristica et Byzantina. Pretoria, 2003.
. 14. P. 2138.

218

, 126, 127.
,
, , ,
. , - . XIII .
, .
. .

126
, ( ) ,
: . .

// ... . 268275.
127
. . ... . 268.






(
)1, - 2, 3.

, .
XIII .4,
, ,
, ,

5.
1
.: .

XIII
XIV // . XIIIXV . ( . . 1). , 1995.
. 776. , , ,

,
.: - XIII /
: . -, . , . . , 2007. . 724.
2
.: . - XIII //
: . , 2011.
. 4. . 154179.
3
1984 . -

(
)
-

. .: .
// . . ,
1994. . 8. . 46. . : . //
. , 1997. . 6. . 126129.
4
.

XIII // : .
, 2011. . 5. . 163188.
5
.: . . 169.

220

.
c 6 .
, ,
. 7,
, , ,
,
. 8.
6
: . XIV
//
.
, . ,
2010. . 1031.
7
, ,

,
: . //
: 5 .
, 2010. . 2: . . 577656. .:
.
// : . . 5. . 239241;
. // 2012.

-
. [, 2011]. . 138162.
,
,
: . ... . 241.
.: .
XIV . // . 2004 . ,

2004. . 2. . 514. ,


, .
c
.
8

,

. : Tymo S.
La pittura dicone in Ukraina occidentale e
Bielorussia XVXVI secolo // Felmy R. Ch.,
Lory B., Tymo S., Velmans T., Vocotopoulos P. L.
Le icone. Il viaggio da Bisanzio al900 /
A cura di T. Velmans. Milano, 2005.
P. 199225.

, - XV . .


- 1997 .: Pevny O. Kevan Rus // The
Glory of Byzantium. Art and Culture of
the Middle Byzantine Era. A. D. 8431261.
Exhibitions Catalogue / Edited by Helen C.
Ewans and William D. Wixom. New York,
Metropolitan Museum of Art, Marsch 11
July 6, 1997. New York, 1997. . 281319.

221

, ,

, (

*)
,
( [] , )9. ( 117 ) ()10.
XIV .
11.
, , , ,
.
XV XVI . , XVI .
12 ( 1530- ?).

, ,

, .
,
2004 ., . .: Byzantium: Faith
and Power (12611557) / Edited by Helen C.
Evans. New Haven; London, 2004.
*
, .
9
. XIV
//
. . 1998.
. 236:
. . 4175.
10
. //
. 2001. . 23(1314).
. 212221.
11
.:
. - . , 1999. . 20

30; . //
: 5 . , 2001. . 2: XIII XVII . . 286, 288; Ejusdem.
Przemyski orodek malarstwa tradycji
bizantyskiej w kocu XIV i pierwszej
poowie XV wieku // Zachodnioukraiska
sztuka cerkiewna. acut, 2004. Cz. 2:
Materiay z midzynarodowej konferencji
naukowej acutKota, 1718 kwietnia
2004 roku. S. 275277; . . 169176.
(.
)
.
12
. . 6467. .: Ejusdem. Przemyski
orodek... S. 275; . //
2007. - . [, 2006]. . 10;
. . 158.

222

() XVI . (, )
13.
, , XIV . .

()14 *
(
, )15.

,
.
, , , 16
13
.
() // .
. , 2005.
. 5. . 116135.
14
.: . .,
. . .
XIVXVIII
. , 1990. . 4;
. XIIIXX .
/ - . . , . . . , 1991. 2;
. . . XIXVIII . 2007.
C. 116. . 34. .: . .

XIV . // :
. 1988. ,
1989. . 192209.

: .
. 29. .: . - . . 288;
Ejusdem. Przemyski orodek... S. 276.
*

, -

,
.
15
: Kosiska J. Icons from
Poland. Warsaw, 1989. Il. 4; Biskupski R.
Ikony w zbiorach Muzeum Historycznego
w Sanoku. Warszawa, 1991. Il. 3; Ejusdem. Ikony w zbiorach polskich. Warszawa,
1991. Il. 21; Ikony. Najpikniejsze ikony w
zbiorach polskich. Olszanica, 2001. S. 27;
Janoha M., ks. Ikony w Polsce od redniowiecza do wspczesnoci. Warszawa,
2008. S. 84. Nr 63.
.: Biskupski R. Spas antokrator z
Wujskiego. Ikona z drugiej poowy XV wieku. Sanok, 1998.
:
. . 2930.
.: . - . . 288; Ejusdem.
Przemyski orodek... S. 277.
16

, .


( , -

223

224

- . ()17. 1 ,
18.
- 19. , ,
,
.
1930- 20.
, ,
( ).
22 1941 ., ,
, . ,
. 1980- ( ), .
2008 .
( ,
21),

*: 2008 .
) Matka Boska
z Dziecitkiem
.

, , .
(!).
.
,
,
: :
,
(. 8,12).
,
,
, -

: -
. . 9. ,
2007. . 9192, 127129, 135138.
17
43395, -3138, , ,
82,561,5 ( ).
18

: . . 174176.
19

: . .
( . . 4).
, 2010. . 110.
20
.: . //
.
, 2008. 6(11). . 138, 140.
21
. . . 141.
*
-

225

22.
,

- 23.
24, , XIV .,
25. 1370 . ,
, ,
.
,
XIVXV .,
XIV . ,
XIV . . , ,
.
26.
,
:
.
22
. . . 138141; .

XIV //
: : . ,
2008. . 15: XV , . ,
2930 2008 . . 4446. .
:
() XIV . , [. .].
23


1370 . ( . . . 44), 13701410 . ( .
... . 140).

(!) 1395 .:
. . 44, 45. ,
.

, , .

-
.
,
,

: .

// ... 3.
24
. . . 46; .

. 140.
25
. . . 44; .

. 138.
26
. . . 140; .

. 46.

226

.

(, )27 . , .
28,
, .
XIV . , .

,
, 29. .

, , 30.
,
( ),
II 31.
27
.: ., ., . . , 1976.
. XVII;
XIIXIX . , 1999.
. 22. 3; . - .
. 289; XIIXIX .
. . , 2005.
. 37. 3; . . . ... C. 109. . 23;
. . . 929.
- 2002 . .: .
XVI
// . . ,
2002. . 9: I
, . , 31 1 2002 . . 22, . 2 (
).
28
. . . 140.
29
.:
.
... . 10291049.
30
.: .

. 10401042. . : .
XIV //
. .
, 2011. . 3. . 10, 12. ,
,
,
()

(, - ;
.:
. . 1012)
.
31

, XIV .
: .
II XIVXV // .
... . 168178. .: .

227

. , , -
XIV ., , .

,
, . XV . (, , ), .
, XIV ., , , .

,
, . ,
XIII .
XIVXV . ,
. ,
,
.
- 32
-
. . 292; Ejusdem. Przemyski
orodek... S. 279280; . . 1042.
. : . // ... . 910. ,

XIV ., , ,
(, , ,
: Acheimastou-Potamianou M.
Icons of the Byzantine Museum of Athens.
Athens, 1998. Il. 16)

(, ;
: Byzantium No 152; Ba-

kalova E., Petkovi C. Ikonografia bizantina //

Bakalova E., Passarelli G., Petkovic S., Vasiliu A., Velmans T., Vocotopoulos P. L. Il viaggio
dellicona. Dalle origini alla caduta di
Bisanzio / A cura di T. Velmans. Milano,
2008. P. 156. Il. 128).

: .
. 1042.
32


,
,

,

228

- .

12201225- (,
, )33 (,
)34.
, , ,
, , 35 36.
XIV .37
,
, . , , ,
.
- ,
, , .
, ,
. ., :
. . . XIII XV .
, 1976. . 2261; . .

XIII . //
. . . . XIII . .-,
1997. . 327.
33
.: . . XIII . //
. ... . 274289.
.: . . , 2003. . 107
122.
34
. . -
XIII ( ) //
.
. , 1972.

. 315. .: .
-
- XIII . // . .
. 107122.
35



.

1164 . ().
: . // ...
. 734737.
36
.: . . 1029
1049; . . 163188; .
. 910.
37
.
. 10291049.

229

230

. ,
,
. ,

, XIII
XIVXV .


XIII . . .
.
, ,
.
,
, ,
.


.
. ,
.

-
.
. ,
, .
(,
, ). .
.

231

( )38. ,
.

. (
) - XIIIXIV .,


39 ()40. :
. . .
. , ,
. . ,
.
.
, .
,
.
. 41, ( ).
.
, , . , ,
,
38

.: ... . 23;
... . 37. 3;
. . . . 109. . 23.

XVI . (): . . 196. . 144.
39
: . -

:
// .
2011. . 4. . 5354.
40
. . . 114115.
41
XIII .,
():
Acheimastou-Potamianou M. Icons... Il. 7.

232

.
. .
.
, , , . ,
, , . , ,
. .
, . ,
, , , ( ).
.
-
.
( ). , , ,
, ().
, . , -
( ). . . , . ,
, , .
,
. .
, . ,
.
,
, . ,
, , . , ,
,
.
.

233

234

1260- 42 43.

. .
, . 1290 .

44.
45. , ,
13161321 .

(, )46. XII .
(, )47.
.
, . , ( )

, .
. , , .
-
.
, , . , .
, , .
42
Treasures of Mount Athos. Thessaloniki, 1997. No 2.8.
43
Ibidem. No 2.10.
44
- . [. , 19931995.
. 9697.
45
Ibidem. . 100.
46
Ibidem. . 102. ,
, ,

.

.:
.
//
. , 2010. . 5:
V -
(, 2829 2009 .). . 1521.
47
. .
. , 1985. .
. 295.

235

236

,
. , .

. - - .
, , , . , , -

.
, :
.
, . , ,
, . .
, , . , , , . -
. , .

,
.
. (
) , , , , ,
. ,
. , , , .
,
, . ,
.
,

237

238

. , .
, , ( ,
). ,
- . ,
,
.
, ( ). .
, ,
. ,
,
, . ,
, ,

.
XIII . 48,

49. (
, , , ), , . .
, .
, .
, , , , .
.
. , , . . ,
, ,
. ,
48
. [. . 116.

49

Ibidem. . 9697.

239

, ,
, (!). ,
, , , - (. ).
. ,
. .

, , .
,
XIII .50
51,
52 ( , ). ( , )53.
, ,
.

.
, .
. .
XIV . (, )54
( ) . ,
, , , ,
XIII . (, )55. XV . (, )56.

50

Byzantium. No 240.
. .
. , 1956. . 1. . 73;
. . .
, 1995. . 81.
52
. . ... . 68.
53
.: . , 2006.
. 45. 51

. .
54
The Holy and Great Monastery of
Vatopaidi. No 23.
55
Ibidem. No 207.
56
Sinai Byzantium Russia. Orthodox Art
from the Sixth to the Tventieth Century /
Ed. Y. Piatnitsky, O. Baddeley, E. Brunner,
M. Mundell Mango. London, 2000. Kat.
No B. 135.

240

- ()57 ()58 , ,
II . , , ,
.
, .
, , .
, , . , .
, .

, ,
.

, , ,
. .
, ,
.
,
. . ,
,
, .
. , ,
.
,
.
.
. 1298 .
59, 60.
57
.: . .
. , 2012. . 19.
58
.: . . .
. 114. . 31.

59
. J. j
Jj. , 1974. . 16.
60

, 30-

241

, ( ,
) .

, .
, , .
, .
, ,
.
. ,
, . .

, . ,
.
, ,
, .
( ),
61.
.
.
, ,
, . ,
. , . , , .

XVII .: . , 1636. . 356
( ., . . ,
. , 1981. .
: 15741700. 253).
,

: . , 1701.
. 65 ( ., .
. , 1984.
. , . : 17011764. 768).
61

.: . XIV ... . 6771.

242

. ,
, ,
.
, *. XIII .
.

XIII XIV . .

. , ,
,

62. .
. , , ,
, ,
, .

.
, 63.
. .
, ,
* .
62

.: .
. . 169170. ,

, -

.
.:
. . 108110.
63
. . . 111112.

243

. , XI . (,
)64,
.
.
, , ,
, .


- . ,
,
, .

I .,
.
, , 65. , ,
, , ,
()66
( )67, 68 ( ). , XV .
64

: . .
... . 146147. .: Baltoyanni . The Mother of God in Portable Ikons //
Mother of God. Representations of the Virgin in Byzantine Art / Edited b Maria Vassilaki. Milan 2000. Il. 81. P. 144; Il. 88.
P. 145.
65
.: . . 5156.
66
, : .,
., .
. . LXII
( ); . .
XXVIII .
. , 1996. . 222;

. . . . 124. . 45.
67
Biskupski R. Ikony w zbiorach
Muzeum... Il. 35; Ejusdem. Ikony w zbiorach
polskich. Il. 41; Ikonen uit Polen. Oekraense
ikonen uit de verzameling van het Muzeum
Historyczne te Sanok. 30 november 1991
t/m 1 maart 1992. Museum voor Religieuze
Kunst, Uden. Uden, 1991. Kat. Nr 13.
Afb. V; . . . 236; Ikony. S. 49.
68
Biskupski R. Ikony w zbiorach
Muzeum... Il. 17; Ejusdem. Ikony w
zbiorach polskich. Il. 19; Ikonen uit
Polen. Kat. Nr 5; . . . 212; Ikony. S. 44.

244

,
, , 69.
, ,
XVXVI . (, , )70, ( 15351545) (, )71, XVI . (, Camposanto Teutonico)72,
73 74 ( ), (, )75, XVII . (, )76.
, * ,
, ,
.

, , . ,
. 77, ,
, . ,
- . ,


.

.
69

.
.: Tati-Djuric M. Licne
de lOdigitria et son culte au XVI sicle //
Byzantine East, Latin West. Art-historical
Studies in Honor of Kurt Weitzmann.
Princeton, 1995. P. 557564.
70
Byzantine and Post-byzantine Art.
Athens. Old Universit July 26th 1885
January 6th 1986. Athens 1985. No 120.
71
Treasures... No 2.40.
72
Vocotopoulos P. L. Iconografia e stile
nel Bacino Mediteraneo e nei Balcane // Le
Icone Il. 13.
73
Acheimastou-Potamianou M. Icons

Il. 52.
74
Ibidem. Il. 58.
75
Icons itinerant Corfu, 14th18th century.
June September 1994, Church of George
in the Old Fortresse, Corfu. [S. l.], 1994.
P. 84. No 11.
76
Byzantine and Post-byzantine Art.
No 164.
*
, .
77
.: . .
. , 19141915.
. 12.

245

78 .
, , , .
, , ,
.
, . ,
.
. ,
, . , , .

,

. , ,
,
,
, .
,
. , 79
78
., , ,
: . ,
, 1200 . //
.
1899. . 51 (. 15, . 3). . 2, 4, 5,
7, 9, 16, 17. .
(Zervou-Tognazzi I.
LIconografia e la Vita delle miracolose
icone della Theotokos Brefokratousa:
Blachernitissa e Odighitria // Bolletino della
Badia Greca di Grottaferrata. Nova seria.
Grottaferrata, 1986. Vol. 40. P. 215287),
, ,
,
. -

, , ,
: . : ,
, //
2012. , 2012.
. 5051. , ,
, ,
,
.
79

: . // .

246

.
, , , ,
, . , (
,
). ,

- .
, , , ,
.
, ,
(. ) .

. .
,
( - )80. XVI ., XIV .81
,
(
. , 2001. . 8: VIII , . , 1314 2001
. . 17; .
VII . //
: . XI , . , 34
2004 . , 2004. . 72.

,
,
, ,
: .
//

: , . ,
2010. . 17: XVII , . ,
2122 2010 . . 15.
80
.: ., ., . . . LXXVIII; . . .
. 176. . 116.
81
.: .

// : . , 2003.
. 10: , . , 1719
2003 . . 2735.

247

248

), . , , , , .
, , ,
,
,

.

(
;
). 82,

.
()
(, )83.
. ,
( )84,
( , ).
, ( )
82

, ,
XV . .
.: . .
XIV XVI //
-
( ). .
; , 2005. . 3:
III ,
. , 2526 2005 .
. 4653. . : .

XIV XVI (

) //

. , 2011.
8(13). . 94106.
83
. . 40;
. . . 288, 290; .
. 10401042.
84

,
,
. ., :
. ., . . . . 2; ... . 2; . . .
. 116. . 34.

249

250

. , ,
, . (, ) ,
, , ,

. , ,

.
, ,
85.
,
,
,
.
()86. XIV .87.
, ,
,
. ,
, .

( , , ( , ) , ,
). ( , ) . ,
85

. .: . . . 83181.
86
. XIV . (?)
. [, 2005]; . -

//
. , 2006. 4(9). . 9193.
87

: . .... . 95
( XIV .:
. . 96).
,
.

251

,
, , 88.

, , ,
. , ,
. , , - XIV .
. , .


, . ,

, . ,

.
XV .89
88

XIII .: .

. 179181. .: . ... . 10381040.

, , ,
,
.

. -

,


- .
89

.

XV .,

().
: .
... . 169, . 1; Ejusdem. Ze
studiw nad geogra malarstwa ikonowego. rodowisko przemyskie do pocztku
XVI wieku // Zachodnioukraiska sztuka
cerkiewna. Dziea twrcy orodki techniki. Materiay z midzynarodowej konferencji naukowej 1011 maja 2003 roku.
acut, 2003. S. 6162.

252

.
, ,
, .
-
. XIII .,
90.
91 ( ).
(, )92. ,
.
,
. , . ,
,

XIV .
()93. , ,
II
XIV XV . ,

.
, , -
, ,
,
.
XIII .
, . , XIII . .
90

Acheimastou-Potamianou M. Icons...
Il. 4. .: Mouriki D.
A Thirteenth-Century Icon with a Variant
of the Hodegetria in the Byzantine Museum
of Athens // Dumbarton Oaks Papers.
1987. Vl. 41. P. 403414.

91

Acheimastou-Potamianou M. Icons...

Il. 3.
92
. .
. . 17.
93
Acheimastou-Potamianou M. Icons
Il. 17.

253

94.
1300 . 95.

96, .
XIII .97, 98, 99. ,
.


, - ,
. ,
100.
XVXVI .
, XIII .
101.
94

Treasures... No 2.11.
Ibidem. No 2.13.
96
Ibidem. No 2.16, 2.17.
97
The Holy and Great Monastery of Vatopaidi. No 13.
98
Ibidem. No 15.
99
Ibidem. No 22.
100

.: . . . 139149, 173178.

(, )
( ) : . XIII
XVIII
// : , 95

, . ,
2011. . 20: Actes testantibus. . . 5571.
()
-
(,
,
).
,

,
.

.: ., .
//
: . . 10. . 65.
101
.: .

254

, .


XIII . (, )102. , ,

.
,

.
, ,
XIII . , , .

, .
,
. ,
, . ,
, , .
-
. , . XIV
., .
-
103, . , ,
XVXVI
// .
. , 2001. . 3.
. 156181.
102
Velmans T. Lo stile dellicona e la regola

constantinopolitana i Balkani e la Russia

(VIXV secolo) // Bakalova E., Passarelli G.,
Petkovi S., Vasiliu A., Velmans T., Vocotopoulos P. L. Il viaggio P. 56. Il. 34.

255

, .
,

256

104 ( ).
- ,
105.
XIII .
()
106.

,
, 107.
, , .
, , (,
) XV .,
( ) (, )108.
, , ,
. , ,
, , . ,
, ,
.
.
, , ,
, , ,
, ,
, , , 60- XIII . 109.
103
.: . : //
. . ,
1999. . 34. . 5572.
104
. XI XIIIXIV //
. 2006. . 1(13): , . . 3849.
105
.

,
, , , , .
.: . . 234240.
106
. . 128.
107
.: . . 10401042.
108
The Holy Monastery of Pantocrator.
No 039.
109
Treasures No 2.8.

257

, ,
, , .

, ,

.
- , ,
.

.
110. , , ,
.
,
. ,
,
, .
(. ).
? ,

,
, , .
.
,
. , , ,

.
. ,
110

:
.
// :

,
. . ,
2009. . 16: XVI , . ,
45 2009 . . 20.

258

, , .

.
. ,
, .
, .
,
111
112. ,
, .

II . ,
.
,
-

. , , , ,

. , ,
- .

, .
, , , .
.
111

.: . - //
: . ,
2011. . 4. . 148150. . :

. . 4799.
112
.:
. . . 905.

259

, . , , ,
.

-
. ,

XIII . , XIV .,
- . , , , ,
- XIII XIV
. .

.
, , , .
,

.



XIV

.
,
,
.
,
. , 1.
,
2.
, - , , 3.
1243 . , ,
4. ,
5. 1246 .,
1

- :
() () //
. . , 1990.
. 8. . 332 (671); //

( ). , 1998. . 2.
. 782. -
,
, , -- , .
,

,
. .
2
- . 332 (672); . . 783.
3
- ... . 335 (676), 337 (680);
. . 789, 795.
4
// .
, 1997. . 1. . 470.
5
- ... . 341 (688); . . 806.

262

, , 1249 .6
7. , , ,
1252 . . . (
20- XVII .8) , 9,
10.
50- 11.
(
),
. :
12. ,
.
, , , . ,
. 13, , , , .
. .
, 12631276 .
.
14. ,
, 1259 .
6
Poppe A. Biskupstwa na Rusi 9881300 //
States Societies, Cultures: East and West:
Essays in Honor of Jaroslaw Pelenski.
New York, 2004. S. 858.
7
. . 472.
8
. ? // . ( ).
, 1930. . 100, . 2. . 205211;
. . XVII
. , 1978. . 13.
9
// .
-, 2003. . 40. . 126.
10
. .

XIV . , 1991.
. 445446; . .
.
. , 2007. . 51; .
( . . 3). , 1998.
. 29.
. . .: . . - . ,

1885. . 1. . 226; - .
//
. ,
1873. . 4. . 222; . .
. //
-. , 1994. . 239.
11

1255 . ( . - // . : 50 . ,
2005. . 7. . 360361), 1256 . (
/
. , 1989. . 417).
12
- . 335 (712); . . 838.
13
. -. , 1993. . 3. . 170172; . . 30.
14
- . 363 (728729);
. . 861862.

 XIV

263

15
90- . .

12751276 . , . ,
- 16. - ,
17. ,
6070- ., .
1275
1276 . ,
. : ; . . ,
; 18.
: : . :

19. , .
: : 20.
- : 6825 (1317)/ / / / / /
/ / / / / 21.

, - , XV .22, XV
15

- . 358 (719);
. . 848.
.
( . .
. ,
1977. . 124; . .
: . , 2006.
. 408), ( . .
. , 1892. . 80, 114, 195, 287; . . .
// - .
, 1909. . 5. . 1(17). . 30;
. 421).
16
. . 179;
. .
. , 2002. . 216.

17
- . 367 (737); . . 873.
18
.: . .
. 26.
19

- .
XVII . / . . // . , 2007.
. 18 ( 7). . 17.
20
.
21
-, . .
. 893 ( . . ). 9.
. 113.
,
.
22

. . . -
19141938 . , 1940. . 60.

264

XVI .23, XVI .24 ,

1317 . (18731937) 1905 . -, . , 25.
, . .
. , .
. , , , . . 1238 . , -
- 26. 1256 . , 27. , , .
() (12611303),
(1340). 1317 . .
. -
1280 .:
,
28. ,
60- . , , 1288 .,
29.
, .

1305 .:
30. 31 ,
23
. . - - //
: - .
/ . . . . , 1999. . 260, 309310.
24
. . 310.
25
. . 309.
: . -
(, , ). . .
. . . , 1979. . 5.
26
. . 469;
//

. , 2001. . 7. . 143.
27
//
. , 2000. . 4, . 1. . 232;
// . , 1922. . 15, . 1. . 32.
28
- . 370 (742743);
. . 881.
29
Dbrowski D. Rodowd Romanowiczw ksit halicko-woyskich (Biblioteka genealogiczna. . 6). Pozna; Wrocaw, 2002. S. 232.
30
. . 128.
31
. . 167;
. . . 51;

 XIV

265

. , :
,
1305 .,
1324 13891392 . ,
1385 . ,
1324 . 1305 . 32.
,
. , , ,
, .
1305 1307 .33
:
6830.1322. ,
34.
, 1305 .
, , 1322 ., .
: (1305)
(1322). , 1322 . (, ), 1305 .
. XVII .,
, .
, ,
. , . ,
1305 . ,
. 1305 .
.
1305 . ,
. 35.
.
XIV . // .
. ,
2005. . 7879.
32
. . (
XIV .) //
. , 1988. . 9899;
.

. , 2005. . 9697.
33
. . , - XIIXIV . . , 1994. . 163165.
34
. . 128.
35
- . -
// - II,

266

,
8090- . .
, , 12901315 .36 . , , 1289 . 1308 .
13001305 .
, 1300 . prircipes Russie
. . - ,
, 37. ,
, , ,
. , , 1290 . , 1288 . , .
.
. , 90- . . 1305 .
.
, , , . . ,
,
1234 ., , , , ,
. . , 1244 .,
. :
[ ] 38.
.
. -, 1907.
. 244245, 249.
36
. : Dbrowski D.
Rodowd S. 177.
37
Dbrowski D. Rodowd S. 177178;
Ejusdem. Genealogia Mscisawowiczw.
Pierwsze pokolenia (do pocztku XIV
wieku). Krakw, 2008. S. 378380. ,
-
,
: 6808
(1300) , , : .

. .
21.3.14. . 231 . ,
: ta Ruskie... Z moc
wojsk zwoich do ziemie Sendomirskiey...
wtargneli (Stryjkowski M. Kronika Polska,
Litwska, Zmodska, y wszgstkiey Rusi
Kijowskiey, Moskiewskiey, Siewierskiey,
Wohiskiey, Podolskiey, Podgorskiey,
Podlaskiey etc. Krolewiec, 1582. S. 375).
, ,
,
.
38
. . 797.

. .: , - . 338 (682).

 XIV

267

20 ,
39.
. ,
, .
.
40.
41 42.
, , 80- . ,
,
. , 1305 .43 .

. ,
1299 . [] , 44. , . , , .
1305 . . , ,
, ,
, , , ,
. , , .
1317 . , , . .
IV . 12
45. , , . , , 1340 ., ,
. 46. ,
. , .
39
- . 340 (686); . . 803.
40
- . 352 (706); . . 831.
41
- ... . 371373 (744748);
. . 884889.
42
- ... . 389390 (781782);
. . 930.

43
. . 528;
...
. 252.
44
. . 485.
45
. . V . ,
1960. . 1. . 97.
46
.: .
. 509510; .
V V :
. . 2. , 2008. . 9194.

268

, V . 47. - - .
,
, : . , , . , . , , . ,
48. : : ,
,
49.
. ,

50:
.
- .
, . , , . - , , , , .
, , :
20- V . ,
, .

V .
, , 51.

47

. . . 115; . - . -, 1958. . 140;

. // . . 13.
48
, . . , // . , 1863. 10;
. - . ,
1874. . 5. . 43, . 61; . . , ,

. //


. , 1871. . 2.
. 37, . 65.
49
. 18.
50
. . 17.
51
El libro del conocimiento todas los
reinos, tierrar y senorias gue son por el
mundo / Ed. Espada M. F. // Boletin de lo
Sociedad Geografica de Madrid. Madrid,
1877. T. 2. S. 33.




*
XIV . .
, . , .
, XIV .,
.
**
.
( ), , ,
. ,
,
,
. , ( ) , .
.
, , , ,

XIV .

Rus, Ruska, Ruthenus,
, , , Dob-Ruska***,
*



2011 .
**
,
, , .

XIV .
1198/1199 . ( )
.
***
Dob, Dobos

270

XIV XVIII .1, Theza2, .

.
Ladislaus Ruthenus3, Subislaus (etc.) de
genere Ludan(?)4, , Jowan filius Iruslou
. ( )
.

, (13081342) (13421382), ,
, , 5.
, .
1
Anjou-kori oklevltr / Szer. F. Piti.
Budapest; Szeged, 1999. T. 23: 1339.
Old. 130131; Codex diplomaticus Hungaricus Andegavensis (Anjoukori Okmnytr) /
Szer. I. Nagy. Budapest, 1883. Kt. 3:
13331339. S. 550552;
( ).
. 10 ( , . ). . 8. . 37. . 1 .
2

1312 1318 .: Codex diplomaticus
Hungariae ecclesiasticus ac civilis / Studio
et opera G. Fejer. Budae, 1832. T. 8, V. 2.
S. 147; Codex diplomaticus Hungaricus Andegavensis (Anjoukori Okmnytr) / Szer. I.
Nagy. Budapest, 1878. Kt. 1. S. 281;
Anjou-kori oklevltr / Szer. Gy. Krist.
Budapest; Szeged, 1994. T. 3: 13111314.
Old. 190.
3
., : . . (12101214 ., ):
//
. . -,
2009. . 15. . 3848; .
(12141232 .) // . . -, 2009. . 16. . 2939.
4
., : . . de genere ludan. - //
( ). , 2010. . 260,
. 1. . 257273. -

, ,
.: . :
// : , , . -,
2010. . 2. . 2031; .
/ Fila Supruniensis.
// :
, , . , 2011. . 20:
Actes testantibus.
. . 189196.
5
:
( ; . .
. 1349) , - (13401349):
/ . . . , 2008. . 2. . 100101.
6
. : Ludouicus, Dei gratia Rex Hungariae, deli suo
viro Magnico, Comiti Dechk, Capitaneo Ruthenorum [ . .], salutem et
gratiam. Conqueruntur Nobis deles ciues
ac hospites ciuitatum nostrarum regni Hungariae praedicti, et specialiter ciues ciuitatis
nostrae Cassa vocatae, cum rebus scilicet
mercimonialibus ad Rutheniam, procedere
consueti, quod cum ipsi, cum eorum rebus
mercimonialibus ad loca tributorum vestrorum peruenirent, Tributarii Vestri super
ipsos tributum superuum, imo omnino
iniustum, et plus quam a populis, seu Mercatoribus regni Poloniae, ac aliorum regnorum, ab ipsis exigerent, et extorquerent
indebite, et iniuste; quare delitatem Vestrae

271

, (13231340) 1340 .
. , , -,
( 1342 . ), (13331370) ,
XIV . 12051206 . Galitiae
Lodomeriaequae Rex, .
,
.
1344 .
, , (fideli suo viro
Magnifico, Comiti Dechk, Capitaneo Ruthenorum)6. , . - ,
.
, , , ,
,
7. (, ,
) 8.
1344 . , : , , , ,
, -
, , 9.
, .
,

Magnicentiae [ . .] de
praesentibus requirimus diligenter, nihilominus damus in mandatis, quatenus super
fatos ciues et hospites quarumlibet ciuitatum nostrarum, et specialiter praedictae
ciuitatis nostrae Cassa, in locis tributorum
Vestrorum per vestros trbutarios superuum tributum, ac plus, quam a populis
et hospitibus regni Poloniae, et aliorum
regnorum exigi facere non velitis, et non
debeatis; aliud proptereaque non facturi;
imo eosdem solutis iustis, et ab antiquo
consuetis eorum tributis, de locis vestrorum tributorum libere, et absque omni
impedimento abire permii faciatis, saluis
rebus et personis. Datum Budae in octauis

festi Ascensionis Domini. Anno Millesimo,

trecentesimo, quadragesimo quarto: Codex diplomaticus Hungariae ecclesiasticus
ac civilis / Studio et opera G. Fejer. Budae,
1833. T. 9, V. 1. S. 209210.
7
. -:
10 ., 11 . , 1993. . 4. . 29.
8
. .

XIV . ,
1895. . 236.
9
. .
(
.) // .
1959. 6. . 248.

272

10. ,
( 1344 .) 11 12.
13 : ( 1344 . . .) ,
,
, 14.
.
, ,
.
15, .

, , .
.16

17.
inscriptio 1344 . ,
- 1340 . , , , . (vir
magnificus), (vestra Magnificentia)
10

. -
. 2- , . , 1999. . 146.
11
. , ,
// . - . , 2011. . 375376, 379.
12
.
-
XIV . . . , 2004. . 194195.
13
,
(., : .
- //
.
, 2000. . 4. . 6263;
. , //

.
, 2001. . 5. . 40; .
XIV . //
. , 2006. . 2.
. 21).
14
. Demetrius Detko, provisor
seu capitaneus terrae Russiae (
XV .) //
. , 2002.
. 1920.
15
., : Abraham W. Powstanie organizacji kocioa aciskiego na
Rusi. Lww, 1904. T. 1. S. 218; Dbrowski J. Kazimierz Wielki. Twrca Korony Krlestwa Polskiego. Krakw, 2007. S. 32.
16
.: Wyrozumski J. Kazimierz Wielki. Wrocaw; Warszawa; Krakw, 2004.
S. 9294 etc.
17
Paszkiewicz H. Polityka ruska Kazimierza Wielkiego. Warszawa, 1925. S. 7881.

273

. . ,
,
,
18. ,
. 19, .
, , , , 20.
21. ,

22.
, . ,
, ,
.
.
XIV . .
, , , ,
23.

, ,
(baro Datko nomine castrum Przemysl habens)24.
,
18

Ibidem. S. 81.
. Demetrius Detko...
. 1920.
20
. . -
. , 1987. . 40.
21
., : A magyar nemzet
trtnete / Szerkeszti Szilgyi Sndor. Budapest, 1895. K. 3: Az Anjou hz s rksei 13011439 / Irtk Pr Antal s Schnherr
Gyula. Old. 162163.
22
., : Engel P. Die Barone
Ludwigs des Grossen, Knig von Ungarn //
Alba Regia. Annales Musei Stephani Regis /
Szer. Jen Fitz. Szkesfehrvr, 1985.
Sz. 22. Old. 1119; Huber A. Ludwig I. fon
Ungarn und die ungaris}en Vassalenlnder // Ar}iv fr sterrei}is}e Ges}i}te.
19

Wien, 1885. Bd. 66. S. 314 etc.

23
: . .

, XIV .,
//
- , .
/ . .
. -, 1907. . 113197.
: . ... . 179180,
182, 186, 194197, 199200.
24
Joannis de Czarnkow. Chronicon Polonorum // Pomniki dziejowe Polski / Monumenta Poloniae historica / Ed. A. Bielowski.
Lww, 1872. T. 2. S. 622.

274

25. ,
1344 .
( !), , 12441385 .26 Dechk, Detk, Dethk, Detkh, Dethka .
Detk/Dethk/Detha
27. -
. , (Detek,
) 1274 ., . (vacuam penitus et habitatoribus destitutam)28, . (Detha, ),
1323 1330 .,
29. . .

. ( )
(, )30.
1907 .
. , (Iesmenich, Plesouich et Popouich*) XIV . 31. , 1385 .,
Ioanni de Palugya
, , Desk et Iwan (
/) ,
32.
25

.: . Demetrius
Detko... . 1617.
26
Codex diplomaticus Hungariae...
Budae, 1830. T. 5, V. 3. S. 477478; Ibidem. Budae, 1830. T. 6, V. 2. S. 49;
Ibidem. Budae, 1837. T. 7, V. 4. S. 97;
Ibidem. Budae, 1832. T. 8, V. 1. S. 447;
Ibidem. Budae, 1842. T. 9, V. 7. S. 38; Codex diplomaticus Arpadianus continuatus /
Ed. G. Wenzel. Pest, 1873. V. 10: 1290
1300. N 26; Regesta diplomatica nec non
epistolaria Slovaciae: In 2 t. / Ad edendum
praeparavit V. Sedlk. Bratislava, 1980.
T. 1: Inde ab anno MCCCI usque ad anno
MCCCXIV. S. 433; Ibidem. Bratislava,
1987. T. 2: Inde ab anno MCCCXV usque
ad anno MCCCXXIII. S. 23, 346, 460.
27
Codex diplomaticus Hungariae...
T. 9, V. 7. S. 38; Ibidem. Budae, 1842.
T. 10, V. 7. S. 236237.

28

Gyry Gy. Az rpadkori Magyarorszg trtneti fldrajza: 4 k-ban. Budapest, 1966. K. 1: ACs. Old. 77.
29
Ibidem. Old. 770.
30
// . ,
2001. . 2. . 792.
*
,
- , -
. (.).
31
ad Castrum Premisl pertinentes et
spectantes: . .
... . 132133.
32
Codex diplomaticus Hungariae...
Budae, 1834. T. 10, V. 1. S. 225226,
261262, 321322. ,
10 1222 .,

275

, Desk-
1385 . Dechk- 1344 . , ,
33. ,
, .
.
XIV . , 24 1309 .,
, , , Desk filius comitis
Mike ( , )34. 13 1312 .35,
, 13 1315 .
Detk36.
.
. ( )
()
, 37. , a priori,
( ) . ,
Dechk, 38.
. , . ,
, (sic!), ,
[
. .]
, 39. , , !?
.
34

1231 .
XIV .

: Si quis iobagio habens
honorem in exercitu fuerit mortuus, eius
filius vel frater congruo honore sit donatus
et si serviens eodem modo fuerit mortuus,
eius filius sicut regi videbitur donetur.
.: The Laws of the medieval kingdom of
Hungary: In 2 t. / Ed. J. M. Bak, Gy. Bnis
and J. R. Sweeney. Idyllwild, 1999. T. 1:
10001301. S. 33.
33
. . ... . 133.

Regesta diplomatica nec non epistolaria

Slovaciae. . 1. S. 295.
35
Ibidem. S. 421.
36
Regesta diplomatica nec non epistolaria
Slovaciae. . 2. S. 23.
37
: .
... . 430433; . .
... . 248249; .
Demetrius Detko... . 17.
38
. . ... . 79; . . ... . 249; . Demetrius
Detko... . 17.
39
. Demetrius Detko...
. 1920.

276

, , ,
, , . ,
,
.
11 1334 .40 Temetrius Detko 41. , , , . ,

/ ,
.
(
) 1322 . 42 , ,
. 43 . , Detk/Dethk,
,
, .
, , ,
. .
, , ,
.
, . 1340 .
44 ,
, 45. .
, capitaneus Russiae ,
46. , , . , ,
,
47. 1340 . ,
.
40

. ... . 174.
. . 179.
42

(castrum Machk), 1322 ..
.: Codex diplomaticus Hungariae...
Budae, 1837. T. 8, V. 6. S. 60.
43
Anonymi Descriptio Europae Orientalis / Ed. O. Grka. Cracoviae, 1916.
S. 4748.
44
- . .
41

-
// ... . 300.
45
., : Acta grodzkie i
ziemskie z czasw Rzeczypospolitej Polskiej
y Archiwum tak zwanego bernadyskiego
we Lwowie. Lww, 1868. T. 1. S. 6.
46
. ... . 187192,
199200.
47
. ... . 40.

277

, ,
, /
(). , , , ,
Detk/Dethk,
. 1344 . Dechk,
, ,
1334 .
13401341 .
. ,
, ,
.
, - , ,
,
. , ,
. 48. , XIV .
49. ,

50. , , , , 1920 7 1340 .51, , ,
- ,
.
, - 1340 .
, ,
. (13131341)
.
,
13341335 . 52.
48

. : . ., . . in Rutheniam
1340 . // . . -,
2010. . 17. . 53.
49
Anonymi Descriptio... S. 4748.
50
., : . .

// . 2011. 3. . 2135.
51
. ., . . ... . 53.
52
Codex diplomaticus et epistolaris
Moraviae: In 7 Bd. / Herausgegeben Vincenz Brandl. Brnn, 1864. Bd. 7: 1334

278

, -
1340 .
53.
1340 1341 . ,
,
54. 55. .
, (baro Datko
nomine),
56.
, , , . , 1342 . ,
1349. Abteilung 3. S. 889; Historia critica regum Hungariae stirpis Arpadianae
ex de domesticorum ex exterorum scriptorium / Concinnata St. Katona in Regia
Universitata Bvdensi historiarum doctore
archidiocesis Strigoniensis presbytero.
Budae, 1790. Seria 3, t. 2. S. 55.
53
multitudo Tartarorum et aliorum
paganorum famis inedia conpulsa terram
regis Gragowie (, . .)
et Ungarie ingressa est: Chronica Johannis Vitodurani / Baethgen Friedrich // Monumenta Germaniae historia. Berolini,
1924. T. 3 (Series nova). S. 181, 184.
54
., : Johannes Victoriensis 12111343 // Fontes Rerum Germanicarum: In 5 Bd. / Herausgegeben Joh.
F. Boehmer. Stugart, 1843. Bd. 1.
S. 438; Codex diplomaticus Prussicus. Urkunden-Sammlung zur ltern Ges}i}te
Preussens / Herausgegeben J. Voigt. Knigsberg, 1848. Bd. 3. S. 3435; Vetera
Monumenta historica Hungariam sacram
Illustrantia / Ed. A. Theiner. Romae,
1859. T. 1: 12161352. S. 637638; Vetera Monumenta Poloniae et Lithuaniae
gentium que niti matum historiam illustrantia / Deprompta collecta ac serie
chronologia disposita ab A. Theiner.
Romae, 1860. Tomus primus: ab Honorio pp. III. usque ad Gregorium pp. XII.
12171409. S. 468; Rocznik Malopolski /
Ed. A. Bielowski // Monumenta Poloniae

historica / Ed. A. Maeki, W. Ketrzyski,

X. Liske. Warszawa, 1861. T. 3. S. 199;
Rocznik Traski // Monumenta Poloniae historica / Ed. A. Bielowski. Lww, 1872.
T. 2. S. 860861; Incipit secundus liber secundae partis cronicae Pragensis, scriptus
ad venerabilem partem dominum Johannem IV Pragensem episcopum XXVII //
Fontes rerum Austriacarum. sterrei}is}e Ges}i}ts-Quellen / Herausgegeben
von dr. J. Loserth. Wien, 1875. Erste
abteilung. Bd. 8: Die Knigsaaler Ges}i}tsquellen mit den zustzen und der
Fortzetzung des Domherrn Franz von
Prag. S. 564565; Documente privitre
la Istoria Romnilor / Culese de E. de
Hurmuzaki. Bucuresc, 1887. V, . 1:
11991345. S. 658660.
55
Bullarium Poloniae / Ediderunt et curaverunt I. Sukowska-Kura et St. Kura.
Romae, 1982. T. 1: 10001342; Bullarium Poloniae / Ediderunt et curaverunt
I. Sukowska-Kura et St. Kura. Romae,
1985. T. 2.
56
Joannis de Czarnkow. Chronicon Polonorum. S. 621622. ,
. .: Dlugossii Joannes.
Annales seu Cronicae incliti regni Poloniae:
In 10 libres / Komit. red. Z. KozowskaBudkowa i inni. Warszawa, 1975.
Lib. 9. S. 294295.

279

57.
58.
, ,
, . .

, , , - . ,

, , .
, , 1344 ., fidelis suus vir Magnificus comes, . , , ,
, in
Rutheniam .
,
. ,
Dechk, Detk, Dethk, Detkh, Dethka .
,
.
, , .

57

Tarthari devastabant (terram) Lublinensem et Sandomoriam: Rocznik Malopolski. S. 199.

59
Joannis de Czarnkow. Chronicon Polonorum. S. 622.




2010 . ( - .). 1.
,
.2
, .
30-
( ) . .
(. 278) (. 12)
. 3 2 . ,
.
, 7.
.
, . . 3. 140 ( 118 139)
1
(
64 2) 1959 . ,
.:
.
. // . .

1959 . .: . .
. . . 260. . 2930.
1973 . 220 2, -
,

.: . .
.
1973 . // . . . 242.
2
., . ()
.
2010 . //
.
3
. XIV
XVII // Lietuvos Archeologija. 2001. T. 21. . 421429.

282

, . , , , ,
, .
. - , (. 3 ). ,
(. 3 ).
, (. 3 ).
(. 3 ), .
: ,
, , (. 3 ).
,
;
. ,
: 19 , 19,521,5 ( 118); 18 , 19 , 21,5 ( 139). , , .
139 ,
.
. XIV XV .
. ,
( ) ( ).
, , , XIV XV .4

. ,
. , , : . ,
5, , ( ) , , .
4
Svetikas E. Lietuvos didiosios kunigaiktysts christianizaca XIV a. Pab.
XV a. Vilnius, 2009. T. 1. S. 442.
5
Ejusdem. Tretinink odiniai kapeliai: j

apkal tipologa, chronologa ir simbolika // Lietuvos Archeologa. 2003.

T. 24. P. 241266.

. 1. . . . , .
XIV .

283

. 2. . . . , . XIV .

. 3. . 118. (
; ; ; ; . , ,
. XIV XV .)

284

,
.

, , , , :
, , , 6.
, .
7. , (. 4 , ).
, () () , , , .
, , .

XIV XV .; XV . 2030- XV . -, (. 5) , , ,
. , XIV
XV . (. 4 ).
. [] [],
(. 4 ), , .
, XV
XV ., XV .
(. 4 ). (
), . [], 8
: , , , ,
, . .9
*
.
6

Svetikas E. Lietuvos didiosios...

S. 434443.
7
Ejusdem. The Tertiaries in the Early
Stages of Christianity in Lithuania: their Attributes in the Light of Archaeology // Medieval Europe. Centre. Region. Periphery:
3rd International Conference of Medieval
and Later Archaeology. Hertingen, 2002.

Vol. 2. S. 411414.
8
Ejusdem. Lietuvos didiosios... S. 658.
9
Janicka-Krzywda U. Patron Atrybut
Symbol. Pozna, 1993. S. 208209.
*
, ,
.

. 4. . . XIVXV .

285

286

, *,
.
(. 6).
(. 5493)
( ) ( ). ,
, ; , , ;
8 ; 90 . , .

, .
, , , , .
, XIV
XV .
, .
( , )
, , ,
. , 60 (. 5).
. , , , ,
. , , ,
, . 1228 .,
, , : , , 10. ,
. , (
) ,
. , , . (: ),
IHS
(, ).
, XIV ., , .
* 1, .
16

99,7899,58 .
10
Svetikas E. The Tertiaries... S. 412.

287

. 5. . . . 6. . 60. . , , - . .
XIV .
. XV .

(, , , , )11,
,
12. ( ), , 13, . ( - .)*,
14, 15.
XIV .,
12 , . XIV . , (1387) 16.
, .
, . 17, ,
11

Ibidem. S. 411.
XV . (), 300
34 ( ) 11 : . Wyczawski H. E. (OFM). Katalog Archiwum
Prowincji oo. Bernardynw w Krakowie.
Lublin, 19611963. S. 3637.
13
. . . .

- . ,
2010. 253, 263, 270.
* .


12

, ,
.
14
. . , 2010. . 182183.
. 121,4. ,

,
.
15
. . - 18501943 . : , 1944. . 70, 12.
16
Ks. Kantak K. Franciszkanie polscy. Krakw, 1937. T. 1. S. 273, 278; Trajdos T. M.
Dominikanie i franciszkanie we Lwowie
do 1370 r. // Dzieje Podkarpaca. Krosno,
2001. T. 5: Pocztki chrzecastwa w Maopolsce. S. 445447; o.Sitnik A. (OFM). Bernardyni lwowscy. Kalwaria Zebrzydowska,
2006. S. 43 ( ).
17
Svetikas E. The Tertiaries... S. 412.

288

. . , XV . ,
, 18.
; , , . , . XIV . , ; , 19.
, ,
. , , .
. ,
.
, , , , .
, 20.
, , , 21. ,
, , . 118 . 22.
, , ,
. ,
. , , , 23.

: . , , ( . ), .
XVXVI . 24.
18
. .
. . , 1992. . 92.
19
. . 91 , .
20
. ., . .
// .
50 . ,
1982. . 30,1.
21
. .

XIXV .
// . . , 1994. . 175.
22
. ... . 427.
23
Janicka-Krzywda U. Patron... S. 174, 207.
24
. .
XVXVI . (

289

, ,
. , *. , .
, 1606 . , ()
.
. ,
.
, . , . , 25. ,
. , , , ,
, , , .
, , , ,
. , .
, ,
.
, . , . , -
, ,
XIV
XVI . . XVIXVI .
,
.

56
. ) //
. ,
2008. . 222. . 158. . 4,8. ,

,
-

.
* , -, , , .
25
. Wyczawski H. E. (OFM). Klasztory Bernardyskie w Polsce w jej granicach
historycznych. Kalwara Zebrzydowska,
1985. S. 623.



:
/ (. 1351 1.06.1431)
, - ,
13841390, 1431 ., 13931405 ., . 14051431 .1 , , .
. V c.
, , - 2. . , , ,
3. ,
, , , . . ,
-
, , .
(. , ) . . 4.
1
Kuczyski S. Fedor Lubartowicz //
Polski sownik biograczny. Wrocaw,
1989. T. 6: Dubin Rodryg Firlej Henryk.
S. 384385; Tgowski J. Pierwsze pokolenia
Gedyminowiczw. Pozna; Wrocaw,
1999. S. 240241; . .
: . , 2006. . 679.
2
. // . , 2005.
. 4352; .
// . ,
2009. . 5. . 3440.
3
.

? //
. , 2011 .
.
4
. .
( ). . 266. . 13;
.
// . , 1998. 2. . 5153; .
// :
, , . , 2011. . 20:

292

. ,
, 5, 6. ,
, 7.
, IV c.
VII . 1470 .


8.
, , 9.
, , . , 24 1426 .
,
, : illustribus
principibus, videlicet Feduskone Lubartowicz, fratre nostro dilecto10. ,

. ,
- . 14231428 .11, 12. , ,
, ( ,
Actes testantibus.
. . 484487.
5

1415 .
,
,
: .
6
Wol J. Rd Gedymina. Dodatki i poprawki do dzie gr. K. Stadnickiego Synowie Gedymina, Olgierd i Kiejstut,
Bracia Wadysawa Olgierdowicza Jagiey. Krakw, 1886. S. 7476, 117.
7
. -
. , 1893. . 5.
8
. . 56.
9
Stadnicki K. Synowie Gedymina. Lww,
1853. T. 2: Lubart Xi Woyski. S. 170,

161172, 257260.
10
Zbir dokumentw maopolskich.
Wrocaw; Warszawa; Krakw, 1975. Cz. 7:
Dokumenty krla Wadysawa Jagiey z lat
14181434 / Wyda I. Sukowska-Kura i
S. Kura. Nr 1997. S. 204205.
11
Urzdnicy ntralni i nadworni Polski XIVXVIII wieku. Spisy / Opracowali
Chlapowski K., Ciara S., Kdziela ., Nowakowski T., Opaliski E., Rutkowska E.,
Zieliska T. / Pod. red. A. Gsiorowskiego (Urzdnicy dawnej Rzeczypospolitej
XIIXVIII wieku. Spisy. T. 10). Krnik,
1992. Nr 620. S. 107.
12
.
II
XIVXV // . XIII
XV . ( . . 1). , 1995. . 131.

293

): A ce . /.
, / / . 13.
(70 . .-. )
.
.
. ( , , , .),
( .).
, , ,
. , . (, ).
14. , , ,
, , , , ,
V . .
. ,
, . 15.
VI .16

, ,
; , , (),
(), ().
17.

,
18.
. , 19.
13
. . 266. . 13; . ... . 51.
14
Kozicki D. W sprawie rodowodu
xx. Sanguszkw // Sprawa pocztkw rodu
Sanguszkw / Opracowali Z. L. Radzimiski, B. Gorczak i D. Kozicki. Lww, 1901.
S. 109112.
15
[Radzimiski Z. L.] Monograa xx. San-

guszkw oraz innych potomkw Lubarta

Fedora Olgierdowicza x. Ratneskiego.
Lww, 1906. T. l. S. 1925.
16
Ibidem. S. 20.
17
Ibidem.
18
. -. , 1993. . 4. . 235236, 515
516, 169.
19
Petruszewicz A. Materiay S. 7784.

294

20.
21.
, , , 22, 23, 24, 25, 26 27.
*.

.
(c ), , . ,
. 28.
.
1.

. .
, , 29. . . , 6 , 17 ( 3- )
1411 . , , .
2. .
20

Hube R. Wyrok lwowski roku 1421 //

Pisma Romualda Hubego. Warszawa,
1905 . 2. S. 214215. [E ]. : http://www.pbi.
edu.pl/book_reader.php?p=34480
21
Liske X. Kilka uwag o sdownictwie
czerwono-ruskiem // Kwartalnik Historyczny. Lww, 1888. R. 2. S. 388399.
22
, ,
. , 1846. . 1: 13401506. 30.
. 4245.
23
Dzieduszycki M. Kronika domowa
Dzieduszyckich. Lww, 1865. Nr 16.
S. 115.
24
Akta grodzkie i ziemskie z czasw i
Rzeczypospolitej z zasobu Archiwum tzw.
Bernardyskiego we Lwowie ( AGZ).
Lww, 1872. T. 3. Nr 84. S. 164166.
25
. - -
,

XIV . // , - . ,
1867. . 2. 3942. . 135140.
26
Petruszewicz A. Materiay historyczne //
Przegld archeologiczny. Lww, 1882.
Nr 34. S. 7784.
27
. . ,
1928. . 1: XIV .
XV . 43. . 7780; 45. . 82
84; 52. . 9496; 60. . 109111;
64. . 115116.
*
-
.
28
Dokumenty pergaminowe Oddziau I
Archiwum Pastwowego w Krakowie do
1600 r. [E ].
:
http://eazpp.bn.org.pl/eazpp/
files/pergaminy/ap_w_krakowie.pdf.
29
Dzieduszycki M. Kronika... S. 31

295

. 30 1514 . 6 1637 . .
.
3. (. ) (. ). ,
.
(826 . ) 1421 .
4.
.
5.
. 22 1428 .
6.
(. ) (. ).
, .
30 1430 .
7.
. 1775 . . 1274, , , .
1427 . , , .
8. ()
i .
9,1 9,2. . .
. , (blatach).
, . : ) ; ) rozjezdzie;
) . . , , . ,
; , , , , ; , , .
, ,
, .

296

9,3.
, .
, ,

. .
, 30, 1394 .31
. . : ;
, ; : .
. , .
.

. ,
(, )32, (, )33, (), ( , )34
. , , . , a . . . . . . . .
35. 36.
,
. , , , .
, ,
37. . , 1263 1274, .
, 6 1411 . , .
30

Wol J. Kniaziowie Litewsko-Ruscy

od koca czternastego wieku. Krakw,
1895. S. 202.
31
. . 636
32

XIVXV .: 2 . , 1978. . 2 / .
: . . , . . .
. 476.

33

. . 497.
. . 119.
35
. . 39.
. 72; 47. . 8687.
36
. 65. . 118; 69.
. 126.
37
Dzieduszycki M. Kronika... S. 2729.
34

297

.
, , . ,
, . ,
, .

:
(. 2.) V
V .38 :
, , .

- . (. 1).
VV .39
, .
, , , . , , .

. , ,
, , . (Dzieduszycki M. Kronika
domowa; AGZ; )
. . () , ( , ),
, , , , ,
. . ( ) ,
. , ,
. ,
. : ,
, , , , , ,
.

38

.: . .
39
.

-
V . . . , 2004 . 45.

298

1.
, 6 (17 . ) 1411 .

. , .
.: Dokumenty pergaminowe Oddziau I. Archiwum Pastwowego w
Krakowie do 1600 r. ADzied perg, III/01. 1555 . Dokumenty pergaminowe Oddziau I.
Archiwum Pastwowego w Krakowie do 1600 r. ADzied perg, III/03.
.: AGZ. T. 3. Nr 84. S. 164166 (
); . . 43. C. 7780.
( 1555 .) .
: Vide Originale idiomate Ruthenico Sigillis quatuor sub signo Theodor.

1555 .
. , ,
. 22,5 ,
25 , 36,5 38 . ,
, - ,
. . .
. . .
. . .
. . . . . . .
. . . .
. . .
. . . . .
. . .
. . .
. . . .
. .
. . . . . . .

. . .

299

. . .
. .
. . .
. .
. . .
.
. . .
. . .
.
. . . . . .
. . .
. . . .
. .
. . . . .
. . .
. . .
.
. .
. . . .
. . . .
. .
. . . .
. . .
. .
. . . .
. . . . .
. . .
. . . .
1555 .:
Sigismund August Dei Gratia Rex Poloniae, Magnus Dux Lithuaniae,
Russiae, Prussiae, Masouiae Samogithiaeque etc[eterae]. Dominus et haeres
Significamus tenore praesentium quibus expedit universis et singulis: Exhibitas
esse coram nobis nomine Nobilium Sebastiani et Bohdan Krambskich, fratrum
germanorum, per certos consiliarios nostros binas literas pergameneas tenoris
infrascripti, literis Ruthenicis exaratas. Quarum alterae quatuor, alterea duobus
sigillis subappensis communitae fuerant, sanas, salvas et integras nullique
vicio aut suspicioni obnoxias supplicatumque nobis fuisse, ut eiusmodi literas
et omnia earum contenta auctoritate nostra Regia approbare, ratificare et
confirmare dignaremur. Quarum ii tenores fuerant:
,
:
Alterarum vero literarum is tenor fuerat:

300

Od pana Androsza Zidaczowskiego voieuodi, od pana Pyotra Sdzyego

Kxyzeczya prauouali szy przed name Iaczko Zanyeuicz Oboznicz a
prauoua szy o barthni lyasz y o syanozenczi y wstpiwschi w prauo, da
pamytnego grziwn, a wigra swoie po Damb Czerewathi y po awne, y tesch
po dwye mogilye w czsczi po Buk po Vocze kolyaszo. Sdzil pan Andreas
Sdzya y pan Pyothr sdzya Kxyazczi, Oleschko Powyesthiwicz, Myenko
Schimonouicz.
Nos itaque Sigismundus Augustus Rex praefatus supplicationi eiusmodi
benigne annuentes utrasque literas praeinsertas et omnia earum contenta
auctoritate nostra Regia in omnibus punctis, clausulis, conditionibus et articulis
approbamus, ratificamus et contirmamus vimque et robur debitae firmitatis
obtinere debere, in quantum dictorum bonorum possession est hucusque
continuata, decernimus. Harum quibus sigillum nostrum est subappensum
testimonio literarum. Datum Pyothrcouiae in Conventione Regni nostri
generali, sabbato post Dominicam Cantate proximo. Anno Domini Millesimo
quingentesimo quinquagesimo quinto, Regni nostri vigesimo sexto.
Ioannes Ocieski R[egni]. P[oloniae]. Cans[ellarii]. Secr[etarius]. Relacio Magnici Ioannis de Oczyeschino, Cracouiensis generalis ac Sandecensis Olschtinensisque Capitanei et Succamerarii
Cracouiensis.
:
Vide Originale idiomate Ruthenico
Siggilis quatuor sub Signo Theodor.
2
, 29 1411 .

.
.: .
.: Petruszewicz A. Materiay historyczne... S. 8084.
. , , . ,
2030- V . .
Actum in Castro Zydaczoviensi Feria Tertia post Festum S[anc]ti Francisci
Confessoris proxima anno Domini Millesimo Sexcentesimo Trigesimo Septimo.
Ad officium et acta present[is]. Castrens[sis]. Capitan[ealis]. Zydaczovienss
personaliter venien[s] Nobilis Procopius Rozniatowski porrexit Literas Privilegij
S[acr]ae R[egi]ae Majestatis sigillatas, subscriptas, Pargameneas, Salvas, Not[a]
t[as]. illaesas, omnique suspitionis nota Carentes, easque ad acta presentia
suscipi, iisdemque inscribi expetiit. Quod obtinuit iuxta earum Literarum
Tenorem talem. Sigismundus Dei Gratia Rex Poloniae, Magnus Dux Lithuaniae,

301

Russiae, Prussiae Dominus et haeres. Significamus tenore praesentium quibus

expedit Universis. Quia Nobilis Georgius Rozniatowski Terrigena noster
Districtus Zydaczoviensis certas Literas in Rutheno Idiomate ac Charactere
Rutheno Scriptas tenoris infrascripti coram Nobis reproduxit, Supplicans
nobis humiliter ut easdem innovare et confirmare dignaremur, quarum tenor
sequitur in huns modum. In Nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti Amen.
Nos Dux Fedor Lubartowicz notum istud facimus cuilibet bono his nostris
Literis quicumque eas inspexerit aut legendo audierit, cui opportunum fuerit
praesentibus et futuris. Quia veniendo coram Nobis Dominus Tathumir
Berlicz Strutyski quaerulabatur et Citavit Dominum Danio Zaderewecki et
Rozniatowski, Quia ipse sibi aravit Terram per Granities, et Nos sibi dedimus
Jus cum ipsis Dominis Danio Zaderewecki et Rozniatowski seniebus alienis
obtexit volens ostendere suam Granitiem Rozniatowska, et Dominus Tathumir
Berlicz Strutyski etiam obtexit se Senibus alienis ostendere suam Granitiem
Strutyska Volens nos exeuntes cum his Dominis ad has Granities, et Stetimus
penes fluvium Czeczwy circa istum Vadum quod est ex opposito Pratorum
Swarzyczowskie. Dominus Tathumir statuit senes alienos Dominus Danio
statuit eitiam senes alienos, et isti senes concordati sunt ex utrisque partibus
recognoverunt et ostenderunt antiquas Granities et Terminos inter Strutyn et
inter Rozniatow per medium Campi et per Wieprzyk superius fluminis alias
dicti Wepryk ad istud Vadum Fluvii alias ku Potokowi alias Olszyn ab isto
vado superius fluvii Wepryk ad verticem alias do Wierzchu, et a vertice Wepryk
superius profundi fluvii alias Debry, et a profundo Debry per Summitatem
alias Lesney Debry, et per Summitatem Batynowych Potokw, et per Summitatem
Jasienowych Potokw, et per Summitatem Smereki Potoka, et per Summitatem
dicti Duba cum omnibus eius superficiebus alias z Wierzchowinami, et per
summitatem Ropnego Potoka, Et nos secundum recognitionem istorum Senum
fecimus fodere Scopulos per Campum a fluvio Czeczwa ad fluvium alias ku
Potoku Wepryk, Jus invenit secundum recognitionem istorum Senum, quod
superius istos Scopulos et Terminos istud est Strutinense et inferius istos
Scopulos et Terminos istud est Rozniatoviense, Dominus Danio iustus in suis
Granitebus et memoriale dedit et istud Actum est in nostra Curia Zydaczow pro
Festo S. Petri Apostoli et circa hoc praesentes fuerunt Testes, Dominus Dymiter
Chodorowski Woczynowicz; D. Iwan Koroway; D. Senko Procewicz; D. Iwaszko
Dzieduszycki; D. Iwaszko Boryski; D. Tatumir Balicki, et alii quam plures boni
Domini circa haec praesentes fuerunt. Et in Robur harum appendimus Sigillum
nostrum anno Nativitatis Domini 1411-mo. Nos vero supplicationibus praefati
Georgii Rozniatowski iustis permoti, de gratia quam subditis fidelibus exhibere
Solemus, Literas superinsertas eidem et Succesoribus suis inquantum eorum
quae in his continentur in possession quieta fuerit confirmamus roboramus
decernentes easdem robur firmum deinceps habituris harum Testimonio
mediante, quibus in Robur Sigillum nostrum subapendi fecimus. Datum
Vilnae Feria Quinta die Festi S[ancti]. Andreae Apostoli, Anno Domini 1514to Regni vero Nostri Anno 8-vo Relatio R[enerendi]. in Christo Patris Domini
Mathiae Eppiscopi Vladislaviensis et R[enerendi]. Patris Cancellarii Mathias

302

(sic!) Dominus Vladislaviensis et Cancellarius (sic!). Post Ingrossationem vero

Privilegii suprascripti ad effectationem eiusdem porrigentis Juri Communi
inherendo Originale in toto restitutum est de eodemque restituto porrigens
Officium praesens quietat et liberum pronuntiat. Ex actis C[astrensis]
C[apitanealis]. Zydaczovien[si]s: extraditum.
3
, 1421 (826 1421 . . ).

(. ) (. ), . .
.: Dokumenty pergaminowe Oddziau I. Archiwum Pastwowego w
Krakowie do 1600 r. ADzied perg, III/02.
.: ... 30/I. . 42; Dzieduszycki M. Kronika... Nr 4. S. XI
XII; . ... . 135136; . . 52. . 9496.
, .
,
. . , . . , ; 24 , 22,5 ,
40,5 ,
. . . .
. . .
. . .
. . .
. . .
. . .
. . . .
. .
. .
. . .
. . . . . . o
. . . .
c
.
. . ,
. . .
. . . .
. .

303

. . . .
.
. . .
. . ,
. .
.
. . .
. . . .
. . . . o
. .
4
, 1263 (28 1393 . , 20 1413. . ).


.: Dokumenty pergaminowe Oddziau I. Archiwum Pastwowego w
Krakowie do 1600 r. ADzied perg, III/03.
.: ... 30/II. . 4243; Stadnicki K. Synowie Gedymina.
T. 2. S. 257260; Dzieduszycki M. Kronika... S. VIIIX; . XL/2. . 136138; . . 45.
. 8284.
. . , , ,
, ,
. 28 1393 . .
1761 . , ,
, . . , .
27 , 47 . 46 . . .
. , 20 1413 .
,
.
.
. . .
. . . .
. . .
. . . . . .
. . . . . .
. . . . . .
. . . . .

304

. . . . .
. . . . . . .
. . . . .
. . . . . . . .
. . . . . .
. . .
. . . . . . .
. . . . . . . .
. . .
. . . .
. . . .
. . . . .
. . . .
. . . . .
. . . .
. . . . .
. . . . . . .
. . . . . .
. . . . .
. . . .
. . . . .
. . . . . . .
. . . .
. . . .
. . , . . .
. . . . .
. . .
. . . .
. . . . . . . .
. . . .
. . . .
. , . . . .
.
5
, 22 1428 . (5 . ).


O.: Dokumenty pergaminowe Oddziau I. Archiwum Pastwowego w
Krakowie do 1600 r. ADzied perg, III/05.
.: ... 30/III. . 4344; Dzieduszycki M. Kronika Nr V.
S. XIIXIII; . XLI/3. . 138139; .
. 60. . 109111.

305

. .
, ,
, , , .
, . ,
, . . ,

, . . ,
, . 17,5 .,
16,5 ., 35 . .
, .
. . .

, . . .
. . .
. . . .
. . .
. .
. . . . . . . .
. . . .
. . . . .
. . . . . .
. . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . .
. . .
. . . . . . .
. . . . .

. . . .
. .
. . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . .

. . . . . .
. . .
6
, 30 1430 (29 . ).

(. ) (. )
O.: Dokumenty pergaminowe Oddziau I. Archiwum Pastwowego w
Krakowie do 1600 r. ADzied perg, III/04.

306

.: ... 30/IV. . 44; Dzieduszycki M. Kronika Nr VI.

S. XIIIXV; . XLII/4. . 139140, .
. 64. . 115116.
. . , , , , ,
.
, . . , . . ,
, . 28 .,
37 . 38 . . .
. .
. . . . . . . . .
. . . .
. . . . .
. . . . . .
. . . . . .
. . . . . . .
. . . .
. . . . .
. . . . . . .
. . . . . .
. . . . . . . .
. . . . . .
. . . . . . . . . . . . .
. . . . . .
. . .
. . . . . .

. . . . .
. . . .
. . . . . . . .
. . . . . . . . .
. . . . . . .
. . . . . . .
. . . . .

307

7
, 1274

O.: .
.: Dzieduszycki M. Kronika Nr III. S. IXXI.
Xav. Jelinek de Brochwicz , 16 1775 .
In Nomine Patris, et Filii, et Sancti Spiritus. Amen. Ego Theodorus
Lubartowicz facio notum hoc meo Documento cuilibet hono, quicunque
illud aliquando inspexerit, aut lectum audierit, cujus intererit praesentibus et
futuris Quomodo venit ad Nos, ad Nos, et Dominos Nostros, Dominus Joannes
Didoszycki querulabatur, et citavit Dominum Theodorum Czohanski; quia ipsi
Dominus Theodorus intercepit porcos in Nigra Sylva apud fluvium Tura penes
torrentem Wochow, et coarravit agruin, et falcavit Saltus (vulgo Dabrowy)
versus limitem, et Nos ipsi Jus dedimus cum illo. Dominus Czohaski produxit
sua Documenta granicialia coram nobis et Dominis Nostris. Dominus Joannes
Didoszycki derogavit Documentis Domini Theodori Czohaski, quia sunt
Documenta mala, et falsa. Jus venit, quatenus justificet Dominus Theodorus
Documenta sua, et siquidem Dominus Theodorus Czohaski non potuit
justificare Documenta sua, jure mortificata sunt Domini Thdor: Czohaski
Documenta in scula, neque rememoranda sunt per ipsum, nec per ejus
Successores. Sicque decidimus, ut monstrent suos limites per Senes suos, et Ego
idcirco meum Officialem Dominum Leonem Capitaneum Zydaczoviensem
deputavi pro ejusmodi dislimitatione. Dominus Joannes Didoszycki statuit
Senes suos, ac invicem Dominus Theodorus Czohanski statuit Senes suos.
Qui Senes convenerunt secum ab utrinque super uno verbo, recognoverunt, et
demonstrarunt antiquum limitem, et signa (vulgo uroczyszcze) inter Didoszyce,
et Czohany. Stando igitur apud Posuta Mogia (alias Collim) progressi rect ad
fluvium Swica, transeundo fluvium Swica procul signant Biae Brzegi (alias
albi margines) a Biae Brzegi versus Sylvam ad torrentem uzeszow, transito
torrente uzeszow per nigram Sylvam in latum ad summitatem torrentis
Werbny, a summitate torrentis Werbny, ad verticem fluminis Tura, flumine
Tura ad torrentis Wuchowy summitatem, torrente Wuchowy per Sylvam ad
torrentem Radiow, et Perecew, his torrentibus usque ad fluvium Silka, qui
torrentes uterque una rectitudine incident in fluvium Silka. Infra hujusmodi
signa: Sylva, Campus, et Saltus (vulgo Dbrowa) in parte sinistra sunt Domini
Didoszycki, in sculum. Verum in parte dextra Sylva, Campus, et Saltus (vulgo
Dbrowa) sunt Domini Theodori Czohanski. Dominus Joannes Didoszycki
lucratus est ad hujusmodi signa juxta demonstralionem Senum, super quod
ejusmodi Senes prstiterunt Juramentum, quia fideliter limites demonstrarunt.
Dominus Didoszycki subsidium dedit, et Nos accepimus ac in confirmationem
hujus rei dedimus Nostrum Documentum Domino Joanni Didoszycki, et
Sigillum Nostrum appendimus huic Documento. Prsentes huic fuerunt

308

Testes Dominus Leo Capitaneus Zydaczoviensis, Dominus Simeon Procewicz,

Dominus Maofij, Dominus Nicolaus Andreowicz, Dominus Procopius
Nenowicz, et plures alii; hocque Actum in Nostro Castro Zydaczovi. Ipso Die
Sancti Eustafii Martyris, Anno a Nativitate Christi 1274.
Hoc Documentum ex Ruthenico Idiomate in Latinum per Copiam genuine
translatum esse, et in Omnibus concordare cum suo Originali testor. Dat[um].
Leopoli d[ie]. 16 Octobris 1775 A[nn]o.
Xav[ery]. Jelinek de Brochwicz
Translat[um]. C[]. M[anu]p[ropriae].
Caesar[eae]. Reg[iae]. Guber[nio].
8
, 6 1422.
() i
O.: .
.: Petruszewicz A. Materiay... Nr III. S. 7780; ... C. CVIICV.
. , , , , . .
20- V . .
Inter Bona Tyyow et alia introcontenta dispositionis granicialis Oblata.
In castro Halic. 1730 anno Sabbatho ante festum S[ancti]. Valentini
P[raesbiteri]. et M[artyris]. proximo. tum in castro Haliciensi, ante festum
S. Valentini Presbyteri et Martyris proximo anno Milesimo septingentesimo
trigesimo. Ad officium et acta praesentia castrensia capitanealia Haliciensia
personaliter veniens generosus Stephanus Jasiski obtulit et ad actitandum
eidem officio porrexit granicies seu dispositionem granicialem inter bona
Tyyow ac alia per olim Illustrem Fedor Olkirdowicz(?) principem Poloniae,
charactere Ruthenico expressas in litteris pergameneis exaratas, per eundem
confectas manu ejus subscriptas tenoris talis.
W imia Otca y Syna y Ducha Swiatoho Amin. Ja knia Fedor Olkgirdyiewicz
korolow brat. Pryszy do mene Tyyowcy aoway sie na Iwana Swaryczowskoho,
na Boczkowa brata ohynowicza, i dera nam Manastyr Topulsko z Czornym
Lisom, za rikoiu omnyceiu nazwanoiu y z Barozyszczy bez prawa, a suyo
nam ku Tuyowu: a Iwan Dohy ohynowycz odmowyw protywko im, ie
da mi Korol Swaryczow za wirnyi zasuhy moi na wiky wicznyi, y Monastyr
Topulsko z Czornym Lisom y Beroyszczamy po riczku Wyszniuwku, w tom
toiu riczkoiu po pod uroczysko Sonoie, nedaeko sea Nowycy, czerez horu
stekoiu iduczy do riki ukwycy, kotoraia idet lisom Czornym po pod horu
naswanuiu Kosmacz mymo uroczysko Jasin mynowany, a do Poonin, kotoryi

309

sia nazywaiut Pitrost (sin), Jama, Mooda, Parynki nedaeko hrany Uhorskich.
Na do powernuwszy rikoiu omnyciu, po pod seo Perehysk, mymo
uroczysko Sonoie Krasnoie Poe nazwanoie, a do Kamenystoho horba czerez
Bur, lisom Rawnym czerez potok Rudawy popud seo Roniatow do riki Duby,
do Horodyszcza do Perechresnoi dorohy, kotoraia idet do sey Doyny, czerez
lis Osnyk, od Osnyka do Domankow do eetowaho Duba, hrancu Iwan Dohy
pokaza, kotory sta prawom, y my u neho wziaysmo wyszniuiu hrywny. A
sudyw toy sud Fyyst woiewoda ydaczuwski, Pan Danyo Zaderewecki, Pan
Wako Stodnyk, Weremanysz Traktowycz, Iwan Soowycz Korsak, Pan Wako
Prokopowicz, Iwako Dyduszcki, a ktomu byo dosyt dobrych ludiy, na szczo smo
day tot yst na wicznuiu pamiat. Tot yst pisany w Zydaczowi na Preobraenye
Misiacia Awhusta dnia szestoho. Rukoiu wasnoiu. Post quarum Literarum
pergamenarum idiomate Ruthenico exaratarum inductionem originale eidem
offerenti, est restitutum, de quo restituto officium praesens quietatum est.
Ex actis castren[sis]. Capit[anealis]. Halicien[sis[. extraditum.
Correxit Rodkiewicz m[anu]. P[ropriae].
L[ocus]. S[igilli].
9

9, 1
, 1518.

.: .
1549 .:
Dokumenty pergaminowe Oddziau I. Archiwum Pastwowego w
Krakowie do 1600 r. TSchn II 202.
.: [Radzimiski Z. L.] Monografia... . 1516.
28 1549 . . : Acta Castr. Leopol.
A-i 1696. T. 470. . 154. : , . ( ). . 5 (
). . 1. . 470. . 154. , ,
, ,
,
. , , . . . 1418 ., . 40.

40
. . -

.
, 1888. . 482.

310

W imie Oyca y Syna y Ducha S. Amen. Ja kniaz Fedor Olkirdowicz, Krolow brat. Przyszli przed mie Tuyowscy, zawoali [aowali] si na Iwana, na
Breczkowa brata, na Dohoho, ie dziery nam manasterz Topolsko e Czarny
Lis za omnic y Baroyszczy, bez prawa, a suao k nam ku Tuyowo (!), a
Iwan Dohy odmowi preciw im, ie da im Krol Swaryczow na wieki wieczny
z lasem wszystkiemi granicami y chce to rad ukaza staremi ludmi y e to
moy manasterz wieczny z lasem y Beroyszczy, a choczu to rad ukaza. A
Tuyowscy rzekli, a my takiesz choczemy ukazaty staremi ludmi y wzieli midzy sob zawity rok, a my posalismy miasto siebie Philista, woiewod
y ziemiany rozsmotryty midzy niemi prawa y zozwali srarych ludzi. Ci ludzie poznali prawo y rzekli, e Topulskoy manaster za reku ku Swaryczowu z
Czarnym Lisom y Beroyszczy przyscosza y ukazali granicy po Wiszniowke
w zgore, Iwan Doho (!) sta prawu y my wzieli od niego pomocnoie wyszn grzywne. Na to dalimy swoy list, na wieczn pami, e iego wieczne, a
sudzili z name tu boiare, Pan Wojewoda Philista, Iwan Koowicz Korszak, a
zemlanie: Pan Wasko Wokowicz, Misko Proczopicz, Klisko Baroszowicz, a k
temu byo dosy dobrych ludzi. A ten list pisan w ydaczowie lata Ruskiego
Tysica piset (sic!) y osmnascie, miesica Decembra we dwudziesty siodmy
dzien na pamie pierwszego mczenika Stefana.
9, 2
, .


.: .
.: [Radzimiski Z. L.] Monografia... . 1617. .
: Acta Haliciensia 1730 anni. . 231. ag. 420
421. : . . 5. . 1. . 231. . 420421.
. , , , .
W imia Otca y Syna y Ducha Swiatoho Amin. Ja kniaz Fedor
Olkirdyiewicz Korolow Brat. Przyszli do me Tuyowscy, aowaly si na
Iwana Swaryczowskoho, na Boczkowa Brata ohynowycza, i dera nam
Manastyr Topulsko z Czornym Lisom za rykoiu omnyceiu nazwanoiu
y z Baroyszczy bez prawa, a suoo nam ku Tuyowu, a Iwan Dohy
ohynowycz odmowyw protywko im, ie da mi Korol Swaeyczow za
wirnyi zasuhy moi na wiki wicznyi y Monastyr Topulsko z Czornym Lisom
y Bereoyszczami po Ryczku Wyszniuwku w tom toiu ryczkoiu po pod
uroczysko Sonoe nedaeko sea Nowycy czerez horu stekoiu iduczy do ryki
ukwycy, kotoraia idet Lisom Czornym po pod horu nazwanuiu Kosmacz
mymo uroczysko Jasin mynowany a do poononin (!), kotoryi sia nazywaiut
Pitrost, Jama, Parynki (!) nedaeko hranyc Uhorskich na do powernuwszy
rykoiu owmnyceju po pud seo Perehynsk mymo uroczysko Solnoie,

311

Krasnoie poe nazwanoie a do Kamenystoho Horba czerez bur lisom rawnym

czerez Potok Rudawy po pud seo Rozniatow do ryki Duby do Horodyszcza
do Perechresnoi Dorohy, kotoraia idet do Soy Doyny czerez Lis Osnyk, od
Osnyka do Domankow do eetowaho Duba Hranycu Iwan Dohy pokaza,
kotory sta prawom y my u neho wziaysmo wyszniuiu hrywnu, a sudyw toy
sud Fyyst, woiewoda ydaczowski, Pan Danyo Zaderewecki, pan Wasko
Stonyk Weramanysz Fraktowycz, Iwan Soowycz, Iwan Soowycz (!) Korsak,
pan Wasko Prokopowicz, Iwaszko Dyduszycki, a ktomu byo dosyt dobrych
ludy na szczosmo day Lyst na wicznuiu pamiat, tot Lyst pisany w ydaczowi
na Preobrazenye misiecia Awhusta dnia szostoho. Rukoiu wasnoiu.
9, 3

1691 .
, , ,
. , .
.: .
.: AGZ. Nr LX. S. 103.
Na rekwizycy przewielebnego jegomoci ojca Arsentego eliborskiego,
episkopa lwowskiego, halickiego i Kamieca podolskiego, czyni wiadomo et
testor fide mea, i wie Perehysko, w powiecie ydaczowskim leca, wlasna
jest majetno dziedziczna cerkiewna do katedry cerkwi halickiej kryoskiej
przez xit ruskich Fedora Olhordowicza fundowana i darowana, a potem
przez witej pamici najjaniejszych krlw polskich, jako to Kazimierza
Zygmunta Pierwszego i Zygmunta Augusta i innych krlw polskich
osobliwymi przywilejami i dekretami et confirmationibus do teje cerkwi
halickiej kryoskiej inkorporowana...
. 1. ,

:
1. . , -.,
- .; 70 . . .
2. - ., 70
.
3. - .., 120 . .
4. - .. 36 . -. .
5. , -., - .; 61 . .

312

6. - . . , 1164 .
7. -, ., , 19 .
.-. .
8. , -., - .; 61 . -. .
9. . , -, .; 89 . -. .
10. , -., - .; 140 . - .
11. () , -, .; 11 . . .
12. , -, -
.; 71 . . .
13. C -, -
.; 71 . . .
14. , -, - .;
58 . -. .
15. -., ;
16 . .
16. , -., .; 81 . . .
17. , -, - .; 71 . . .
18. , -, ., 11 . .
19. , -., - .;
74 . . .
20. , Landestren,
. .
21. , -., ; 30 .
-. .
22. ( ) . , -., - .; 70 . . .
23. ; 60 . . .
24. . , -., - .;
89 . . .
:
1. , .
2. , . ,
. , -., - .

313

3. , . ( . ).
4. , .
.
5. ,
. , -., - .
6. , . , .
7. , . .
8. .
9. , (
-, - ., . 70 . . ).
2.
:
, ,

,

,

()
,

,
,

1 2 3 4 5 6 7 8 9

*
*
*
*
*

*
*

*
*
*
*

*
*
*

*
*
*

314

;
;

*
*
*
*

*
*

*
*
*
*

*
*
*
*
*
*

*
*
*

PRZEMYL WCZESNOREDNIOWIECZNY:

ZACIERANIU UKRAISKICH LADW
Przemyl wczesnoredniowieczny / Redakcja naukowa Ewa
Sosnowska (Origines Polonorum. T. 3). Warszawa, 2010.
482 s., il.
, ,
. .
. , , , - XIV .
, , .
981 . .
, : .
. . . . .
. 1.
, ,
, . ,
.
1

// . ,
1998. . 2. . 69 (. 32). , , ,
,
. -

.:
Labuda G. Narodziny polsko-ukraiskiej
granicy etnicznej w polskiej historiograi // Pocztki ssiedztwa. Pogranicze etniczne polsko-rusko-sowackie w rednipowieczu. Materiay z konferencji Rzeszw,
911 V 1995. Rzeszw, 1996. S. 917.

316

.
III
- II (1340)2. ,

zacierania ukraiskich ladw w Przemylu
,
3, ,
, , , , ,
: , , . .

. , , ,
,
. , , ,
. -

.

, , , , .
. . , , ,
, . , , ,
, . ,
2

,
III: . : //
: . ,
2011. . 5. . 219220.
3

,
. .:
Dzieje Przemyla. Przemyl, 2001. T. 1:
Osadnictwo pradziejowe i wczesnoredniowieczne. Cz. 1: rd archeologiczne; Ibidem. Przemyl, 2004. T. 1. Cz. 2 Analiza rde i synteza.

PRZEMYL WCZESNOREDNIOWIECZNY:

317

. ( ) , ,
981 .
. 996 . :
. .
. . .
4. ,
( ) .
1018 .
. ,
, ,
. , ,
, , delendam esset, , ,
: , .
,
, .
, ,
IX .,
. 30- .
(. 11).
, . , , (
2). : Z pewnoci peni on funkcj naczelnika
rodowego (. 387). ,
, ,
,
. , (. 52),
.
, , . , , , :
Nie wykluczono, e wszedli z nimi w sojusz militarny, skierowany przeciw
zagraajcym im ze wschodu Pieczyngom (. 387).
4

. . 111

(. 47 .).

318

.
,
(. 386). , ,

, , .
, , ,

. ( 958962 .),
( , ) , ,
( , : ,
, , , ,
. ,
.
[] 5. , ,
. . , , ,
( ,
).
, , ,
, .

,
, . ,

1097 ., 31 - , , ,
. ,
, ,
6. , ,
, ,
5
. . , 1991. . 8.
6
. - (, , ). ,
1931. . 151152.

,

. .: . . 232248 (. 88 .94).

PRZEMYL WCZESNOREDNIOWIECZNY:

319

,
. , , ,

. , .
, 1097 .,
. ,
,
. 981 .
7.
. , , ,
(. 4152)
. .?
. - , do ustalenia ich niewtpliwie zachodniosowiaskiego rodowodu (c. 50)
.
981 .
(
, , ), -

. 8.
, .
, za pomoc etymologii wybranych przez siebie (
B. A.) nazw miejscowych usiowa odnale pierwotne siedliska Lendzian
(c. 45). , , , : ziemie nad Sanem
byy pierwotnie zachodniosowiaskie, ergo prapolskie e z czasem ulegy
7

. - (2:
) // . ,
2011. . 4(36): . - . . 729.

,
z pewnoci nie odnosi si do wczesnego zesou plemion polaskich z orodkiem
politycznym w Gnienie: Labuda G. Narodziny... S. 17.

320

wikszej lub mniejszej rutenizacji. Fakt ten jest cakowicie pewny; pierwotna granica zasigu Sowian zachodnich i Prapolakw miaa na wschodzie oparcia na pasmi Googr na poudnie od rde Bogu (. 45).

( , , )
. , , ,
950 . (. 4546).
, ,
. ,

,
- ,
,

950 .
.
,
. ,
, ( !)
wybranych, , . , .
981 . ,
. ,
, ,
,
, . 1086 . :
[ ]
, , ,
, 9.
, ,
,
, .

9

. -

. , 1962. . 151.

PRZEMYL WCZESNOREDNIOWIECZNY:

321

.
, 1086 ., .
,

. , ,
1086 .
, ,
,
., . ,
, ,
( , )
. ,
, , 973 ., - 966 .10
podlegoci mniejszych okrgw
grodowych grodom wikszym, znczniejszym. Zaistnia te chyba potrzeba
wznoszenia nowych warowni, ktre sprostayby zadaniom obronnym i
administracyjnym na opanowanych ziemiach (c. 52).
Grody Przemyskie (. 53), , , , , , . ,
, ,
,
pozwolioby za Janem Dugoszem piknie uzasadni etymologi nazwy
grodu (. 53).
,
.

: ?
, , .
( ?) 78,
, .
.
...
.
10

Labuda G. Narodziny... S. 1011.

322

11, ,
, , , , .
, ,

,
(, ) : Niewtpliwie grd przemyski ju u schyku X w. peni
wan rol strategiczn, zwaszcza wobec nasilajcej si ekspansji ksit ruskich, wgierskich czy te naporu innych koczownikw. Stanowi te zapewne
obron silnie rozwajcego si zaplecza osadniczego w szczeglnoci bogatego
o rda solne. Te wszystkie czynniki spowodoway, e Przemyl w 2. poowie
X w. sta si wanym orodkiem poltyczno-administracyjnym (c. 171). u schyku
X w. :
. , , , ,
, 981 .
ksit ruskich, wgierskich, . innych koczownikw (ksit ruskich
?).
, 981 . .

- .
,
, 12.
11

.
: . I
/ , , 7 2010 . ; ,
2011. . 63.
,
: Labuda G. Narodziny...
S. 917 ( -

:
ibidem. S. 10).
12

.: . : //
. ,
. 2425 1994
. ; ,
1996. . 811.

PRZEMYL WCZESNOREDNIOWIECZNY:

323

, ,
. (. 168169),
. ,
(. 188). ,
. (. 100),
, .
. ,
. , , (. 10, 106).
:
13.

w czasach ruskich peni funkcj osady rzemielniczej o charakterze
podgrodzia, na ktr kolejno nawarstwio si cmentarzysko wok romaskiej
crkwi ksicia Woodara (c. 169).
, , . w czasach ruskich peni funkcj osady rzemielniczej o
charakterze podgrodzia . ,
, , XIV ., ,
10181030 .
, , ( )
1340- ,
. , , . , , -
.
, . , ,
. : Nie do koca wyjaniona
13

.
. Pianowski Zbigniew, Proksa Micha. Najstarsze

budowle Przemyla. Badania archeologiczno-architektoniczne do roku 2006. Rzeszw: Wydawca Mitel, 2008. 130 s., il. //
: . ,
2011. . 5. . 255.

324

jest kwestia ewentualnych wpyww ( . .) chrzecijastwa z Rusi po

988 r. (c. 166). nosz wyrane lady wpyww ruskich (
. .), gwnie w postaci ozdb, w szczeglnoci zausznic typu malinowatego
88 (. 165).

. -
. (. 166, 166),

. , : Trudno jst precyzyjnie okreli pocztki funkcjonowania tych
cmentarzysk i odpowiedzie na pytanie, czy dotycz one koca X w., a zatym
okresu przypadajcego na rzdy ksicia ruskiego Wodzimierza Wielkiego, czy
dopiero zajcia Rusi (sic!) ( . .) przez Blesawa Chrobrego (c. 12).
: Wydaje si wielce
rawdopodobne ( . .), e gwny etap chrystianizacji Przemyla mia
miejsce dopiero na pocztku XI w., kiedy w 1018 r. Bolesw Chrobry wyprawi
si na Ru. Dopiero w czasach Boleswa Chrobrego mona mwi o szerokim
zasigu akcji chrystyjanizacyjnej. Towarzyszy temu powstanie wielu
cmentarzysk nieprzykocielnych na Zasaniu z przeomu X i XI w. (. 166). ,

, 12 , , .
.
. Nowy
etap w dziejach Kocioa przemyskiego rozpoczyna budowa cerkwi romaskiej
w grodzie na Wzgrzu Zamkowym (. 166). dziejw Kocioa
przemyskiego , ,
. XII .
(. 167): , ,
. : W XIII w.
zaznaczaj si take wpywy Kocioa rzymskokatolickiego kierowanego przez
biskupa Gierarda w Opatowie (. 167). ,
,
, (
. ): witynia ta powstaa by moe na przeomie XII i XIII w.
i penia rol kocioa parafialnego, a take biskupiego (. 167). ,

PRZEMYL WCZESNOREDNIOWIECZNY:

325

. XIV .
, gotyckiego kocika w. Piotra i kolejnych kociow Franciszkanw i
Dominikanw (. 167), kilku drewnianych cerkwi rozsianych na przedmieciach
(c. 167). XIV . 1340- ,
: , - ,
.

: Uwieczeniem
tej wzmoonej dziaalnoci byo zaoenie w Przemylu biskupstwa rzymskokatolockiego w 1378 r. (c. 168). ,
,

1370 . - .
, 1340 . ,
...
, , ,
, .
1018 . , ,
,

o
jednoznacznie zachodniej proweniencji (. 166). ,
( - ) , : Trudny do
okrelenia jest czas uytkowania rotundy i palatium (c. 185). ,
, , 14. : Zaprawa wapiennopiaskowa ( . .), ktr wizano mury budowli przemyskich,
poprzez domieszk drobin polepy przejawia pewne podobiestwo do
przedromaskich zapraw (gwnie gipsowych) ( . .) z Ostrowa
Lednickiego i Wawelu (c. 241).
14
. -
-

//
( ). , 2005.
. 249. . 4552, 103; .
. 257.

326

.

.
,
. ,
, , czego nie obserwe
si w adnym innym zespole, w ktrym wystpuje cise sprenie obu budowli (c. 185).
10311048 .
I,
, 15.
. 10561064 . ,
80- , 1092 . (. 57).

1083 .
(. 57). , .

, .
Od czasw Woodara Przemyl znajdowa si w krgu kultury bizantyskosowiaskiej, bowiem wikszo jego mieszkacw naleaa do Kocioa prawosawnego (c. 23).
,
?
XI . wikszo mieszkacw
? ? ? ,
.
, , , zaczy
ksztatowa si spoecznoci wielowyznaniowe i wieloetniczne, czyli wielokulturowe (c. 23). .

. , ,
, .
15

-... . 35104.

PRZEMYL WCZESNOREDNIOWIECZNY:

327

, , , dwuczciowe relikwiarze, noszone przez
duchowiestwo ( . .) (c. 167). , -
, , , .
. , ,
. .
, : Nowy etap w dziejach Kocioa przemyskiego rozpoczyna budowa cerkwi romaskiej w grodzie na Wzgrzu Zamkowym. Wedug
Dugosza jej fundatorem w 1119 r. by ksie Woodar (. 166). ,
, 19 1124 .
, 16.
, , , , zostaje pochowany w Przemyli w kociele ( . .) w. Jana, ktry sam
ufundowa (c. 60). dziejw Kocioa przemyskiego
, , .
, , , - , .
, e w grodzie przemyskim za panowania Mieszka I
funkcjonowa ju drewniany kocioek... dowodw materialnych (c. 101).
przypadki staego pobytu katolikw
(. 73) , (. 74).

1135 . napyw katolikw i tworzenie dla nich staych plcwek
duszpasterskich z wasnymi kociosmi czy kaplicami to zjawiska, ktre w cigu
kilku lat ( . .) mogy osign znaczne nasilenie (c. 81).
tworzenie staych plcwek duszpasterskich z wasnymi
kociomi czy kaplicami.
- ,
16

Dugosz J. Roczniki czyli kroniki saw-

nego Krlewstwa Polskiego. Warszawa,

1969. Ks. 34. S. 370.

328

(!) 17.
,
, , e w Przemylu midzy 1135 a
1142 rokiem wzniesiono pierwsz wityni katolick, (c. 81).
, ,
, ,
10181030 .
romaska rotunda w. Mikoaja witynia ta powstaa
by moe na przeomie XII i XIII w. i penia rol kocioa parafialnego, a take
biskupiego ( . .) (. 167). .
, ,
wpywy Kocioa rzymskokatolickiego kierowanego przez
biskupa Gierarda w Opatowie (. 167).
staych plcwek duszpasterskich z wasnymi kociomi czy kaplicami
? , , (
-
XIV .).
1345 . , 18, (. 45).

1378 . . ,
, ,
, . , ,
,
17
.: Krochmal J., Kiryk F. Stosunki
wyznaniowe (13751500) // Dzieje Przemyla T. 1, cz. 2. S. 158.
18
,

. . , , ,
,

.
-

1345 . . ,

1350- . , ,
: Krochmal J.,
Kiryk F. Stosunki wyznaniowe S. 155
156. ,
.

PRZEMYL WCZESNOREDNIOWIECZNY:

329

.
, , , ( ) ,
. , ,
19. , ,
,
,
, . , , ,
,
II .

(terminus ante quem).
, : Co do lokalizacji
w obrbie grodu nie ma raczej wtpliwoci, ale nie sposb rozsdzi bez
wystarczajcej bazy rdowej czy znane dziki badaniom archeologicznym
relikty budowli sakralnej na pniejszym Zamku rzecywicie pochodz z
czasw Woodara (c. 69). , ?
, 14121460 . ?
, ?
?
zapewne (. 11). : Przypuszczalnie
funkcjonowaa ona od XII do XV w. (c. 102). ,
1124 . , 1461 .?
w drugiej poowie lub pod koniec XII w. rozpoczcia
budowy cerkwi ksicia Woodara na Wzgrzu Zamkowym (c. 164)
. XII ..
, ...co najpewniej wizao si z budow cerkwi
Woodara (c. 182). nielicznych fragmentw ceramiki,
uzyskanych z eksploracji warstwy zaprawy od poowy
do koca XII w. (. 249). (. 252253). XIII . cechi
19

Krochmal J., Kiryk F. Stosunki wyzna-

niowe S. 156.

330

stylistyczne (. 249).
(. 249).
: , , ?
, , . ,
.
, moe raczej u stp
grodu, n obszarze ewentualnej osady, w obrbie ktrej zostaa pniej zbudowana witynia katolicka ( . .) pod wezwaniem w. Mikoaja,
uznawanego w Europie Zachodniej za patrona przede wszystkim kupcw
(c. 7273). ,
.
( ) , , , , , e w Przemylu
midzy 1135 a 1142 rokiem wzniesiono pierwsz wityni katolick,
. ,
. ...prawdopodobnie na przeomie XII i
XIII lub na pocztku XIII w., w miejscu osady (sic!) wzniesiono z kamiennych
ciosw, romask rotund w. Mikoaja, ktr okala cmentarz przykocielny
(c. 107). Wskazaniem na jej istnienie bya wzmianka rdowa w dokumencie Lwa Daniowicza (12641301), mwica o istnieniu w Przemylu kocioa
( . .) kamiennego pod wezwaniem w. Mikoaja (c. 151).
, ...brak jest tego typu zaoe w budownictwie Rusi Kowskiej i w krajach poudniowych, co wskazuje, e inspiracji
dla powstania budowli przemyskiej naley poszukiwa w krgu architektury zachodniej (c. 152). zwizek warsztatowy
wityni z realizatorami kocioa ( . .) katedralnego w Kryosie pod Haliczem (. 152), ,
. , XII . XIII . : U podna Wzgrza Zamkowego powstaje romaska rotunda w.
Mikoaja witynia ta powstaa by moe na przeomie XII i XIII w. i penia
rol kocioa paraalnego, a take biskupiego (. 167). romaski kociek ( . .) w. Mikoja
(. 168), , , may koci
i may kocek20.
, , :
Rotunda byby zatym wspczesna cerkwi Woodara na Wzgrzu Zamkowym
20

Krochmal J., Kiryk F. Stosunki wyzna-

niowe S. 158, 159.

PRZEMYL WCZESNOREDNIOWIECZNY:

331

(c. 153),
- 1120- .

, ,
. , ,
?
, , . , ,
XIII . 1390 . odzyskania21?
, , .
22
(
), . 23 24.
,
, . , ,
, ,
.

, .
,
.

, .
1471 . , . ,
,
.
1470 . , ,
,
21

Ibidem. S. 158159, 160.

Pietrusiska M. Kataog i bibliograa
zabytkw // Dzieje sztuki polskiej. Warszawa, 1971. T. 1. S. 751.
23
. c.
//
22

. , 2002.
. 6. . 6970; . - X XIV
. , 2005. . 77.
24
.: . ... . 255256.

332

25. , , ,
, , 26. , , 1390- . ,

, 1412 .
,
. 1460- ,
.

. (.: Wilcze) , ,
, (. 7476) (
) .
, ,
, XVII .
,
, ,
, . -

1446 1480 .
(. 76). , ,
(c. 76) ,
27, . -, XIIIXIV .28

, 1378 .
25

: . :
.
- XIII
XIV . . . , 2004. 1283 .
5 2004 // . , 2008. . 4.
. 171172.

26

Krochmal J., Kiryk F. Stosunki wyznaniowe... S. 159160.

27
:
. -
28
.: .
// . ,
2001. . 241. . 265273; . -... . 83, 102.

PRZEMYL WCZESNOREDNIOWIECZNY:

333

, 1460 .
oratorium.
. (. 79).
, , .
29,
4050- XIII .


30.
, , .
, ,
.
, ,
1911 . ( [] ) 1181 .
1405 . , przypuszczalnie do
nowego wadyki, ktry w 1181 r. bja rzdy w eparchii przemyskiej (. 84).

.

, , .
,
1405 ., (. 84). 1385 . ( Iesmenich) (Plesouich et Popouich),
, , ad Castrum Premisl pertinentes et spectantes,
Ioanni de Palugya ,
, Desk et Iwan, 31.
29
. . 845
(. 282).
30
. .
( .
. 4). , 2010. . 139149, 173179.
.: . XIII
-

XVIII
// :
, , . , 2011. . 20:
Actes testantibus.
. . 5571.
31
Codex diplomaticus Hungariae ecclesiasticus ac civilis / Studio et opera G. Fejer. Budae, 1834. T. 10, V. 1. S. 225226,
261262.

334

32, , , .
1385 . , , . 1385 . 1405 .
.
(!) 1181 .
,
, ,
.
, , ,
(. 8283).
-
, , .
.

- .

, osadzenia na troni halickim zawdzicza przede wszystkim.
,
(c. 85).
. , , , 1205 . 1244 .
33. ,
,
1264 . -
(. 89), . ,
- , , ,
32

.
// :
. , 2012. . 6. . 274.
33
.: Labuda G. Zaginiona kronika z
ierwszej poowy XIII wieku w Rocznkach
Krlewstwa Polskiego Jana Dugosza. Prba rekonstrukcji. Pozna, 1983. S. 3435,
145, 148149.

.: . .
: , , .
, 2011. . 1. . 141178;
. , . XIIIXIII .
(Studiorum Slavicorum Orbis. T. 1).
-, 2011. . 126162.

PRZEMYL WCZESNOREDNIOWIECZNY:

335

.
1280 . , 34.
-

(. 8990). , ,
, . , , .

. , : Ich rozrzut w
obecnych granicach Polski ogranicza si zasadniczo do dawnej strefy prawosawnej czyli zachodnich peryferii Rusi Kowskiej (c. 148).
. , ,
: Szeroki zasig terytorialny enkolpionw tumaczy si migracjami ludnoci wywoanymi inwazj
Tatarw (c. 148). , , ,
. - . ,
, ,
, ,
,
.
, , , . ,
,
. , , . 981 . , , ,

. , (. 54).
34

.
, -

: .
// - (
XVIII .). , 2012
().

336

, , ,
,
.
.
,
, , .
,
, . , , ,
, .

. , ,
, , .
: Od czasw Woodara Przemyl znajdowa si w krgu kultury bizantysko-sowiaskiej, bowiem wikszo jego
mieszkacw naleaa do Kocioa prawosawnego (c. 23).

,
? ,
,
, w krgu kultury bizantysko-sowiaskiej . , ,
. , -
. .
, , , ? 1220-
,
,
, , ,
(, )35. , ,
.

.
35

: . -

- //

XIVXVIII . , 1993. . 45.

PRZEMYL WCZESNOREDNIOWIECZNY:

337

,
, . ,
,
, , . ,
, , (, , ). . ,
, . , , , , (!) ,
. . , . , , , , nie przedstawia penego inwentarza y opisw
grobw (c. 157). .
, 7 pnoredniowieczne pochwki szkieleletowe
(c. 106). wiele pochwkw
szkieletowych z okresu pnoredniowiecznego, stanowicych fragment
cmentarzyska o wyranym przykocielnym charakterze, (. 150).
.

() .
,
.
,
.
, ,
. , .
,
, . ,
,
.
, , , ,

338

. ,
(. 179, 180) . ,
, , . Przemyl wczesnoredniowieczny XIV .
. ,
,

,
.
,
. ,
.
,
, 1960- , , , ,
, do ograniczenia obcej obecnoci na swoim
terytorium (c. 180). , , 1965 .
(. 179),

.
.
, 1986 .
(. 185),
(. 186). : , , .

, cilejsze okrelenie rekonstrukcji (. 287)
: Jednak uzyskanie bardziej
precyzyjnych danych przez dalsze badania moe by powanie utrudnione
w zwizku z wybudowaniem w tej czi Wzgrza Zamkowego w latach 80.
XX w. zbiornika przeciwpoarowego (c. 287).
: Na terenie Polski omawiany obiekt jest jedynym
znanym reliktem wczesnoredniowiecznej, murowanej cerkw... , ,
, ,
, , .

PRZEMYL WCZESNOREDNIOWIECZNY:

339

, ,
. ,
.
, , .
walki o ziemi, , , .
,
, . ,
,
. , , .
. ,
, , ,
. ,
, .

.
, 1412 .

,


,
, , ,
, ?
precz z ukraicami, ( , ,
)
36, 36

, , .

-

(
)
, ,

340

,
. : , , , , , ,


, ,
,
, ,
,
, .
,

, .
, , .
, , , ,
.
, ,
, :
, !

, . .: . .
Jerzy Motylewicz. Spoeczestwo Przemyla w XVI i XVII wieku. Rzeszw: Wy-

dawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego,

2005. 433 s. // . . , 2009.
. 1314. . 725744.

 ,


Kucypera P., Pranke P., Wadyl S. Wczesnoredniowieczne
toporki miniaturowe. Toru, 2011. 149 s., il.
. ,
. , , , Adam
Marszalek, . , ,
.
,
XXI . - ( 154 ),
.
, , ,
- .
, , , , , , ,
. ,
, , , . ,
. ( ).
, 154 . ,
. . ,
1, : (74 ) (30 ).
, (21 ), (29 ). .
.
1

. . -

- // .
1992. 2. . 4351.

342

, , ,
IV ,
95 . , .

, , .
,
.
, 33 , 17 , 11 , 2 3 .

. , , (. 104)
, , .
-
- 16
. .
5 . ., XI
XII .2, XXIII . - (
). (2 .), , (3 .), ,
(5 .), , ,
, . - II (8 .)
5. 2 1.
.
,
( -12009, 12201),
.

( ).
,
. , ,
3.
,
2
. .
// . , 1992. . 127.
. 37.
3
. . -

. , 2004. . 172. . 60
( ).
. . . , 2010. . 227. . 121,6.

343

2011 .,
. i .
, ,
.
, . 52 ,

, . ,
, , ,
,
.
. , ,
. .
, , .
, :
( , ), , . , , , , ,
. . , . .
,
,
. ,
(), ().
.
,
-
.
, ,
, .
,
-, , ,
. . , . .
., ,

344

, ,
. ,
.
, , ,
, .

,
,
. . , . . , .
,
. , .
, .
, , ,

. ,

.
,
,
.




- ?

-
.

. . . , , ,

.
.
: , , , - , , -.

SUMMARY
Pavlo PENYAK
WAS THE TRANSCARPATHIA THE
COMPONENT PART OF RUS-UKRAINE?

The problem of including of the Transcarpathia in the complement of Rus-Ukraine not

once walked up the pages of scientic and periodic editions. She arrives at times of the second
half of the I millenium A.D. The modern state of
study of archeological, historical and linguistic
sources gives an opportunity to expound supposition, that territory of modern Transcarpathia
in the end of X at the beginning of XI century
could get under political inuence of the Kyiv
prince Volodymyr Svyatoslavych.
Key words: Transcarpathia, Slavs, Upper
Tisa Area, Tisa-Danubian basin, Great Moravia, Rus-Ukraine.

Andriy CHERNOV

6360.

PROBLEM NO 630. VESTIGES OF THE

OLD BYZANTINE CHRONOLOGY IN THE
RUS CHRONICLES

,

(i)
(
5505/5506 ), ,
, .

,
.

( ) .
: , .

The conclusion has been reached that the

oldest chronicles form the ancient Rus times
preserved Bulgarian (or so called Old Bizantine) dating (with the dierence in 5505/5506
years with Anno Domini). In this light, the
dates that were considered inaccurate need to be
converted. In some of the cases there mistakes
were made when numbers were rewrien from
Greek to Glagolitic alphabet (the so called casus
of Sreznevskyi, who was the rst to notice this
phenomenon). This serves as a proof of Oleksiy
Shakhmatov guess about the inuence of the
Slavic (mostly Bulgarian) wrien texts on the
rst chronicles.
Key words: chronicles of Kievan Rus,
chronology of Kievan Rus.

-

:

Yuriy DYBA
HISTORICAL-GEOGRAPHICAL
CONTEXT OF THE ANNALISTIC TRADITION
IN THE CHRONICE ABOUT PRINCE
VOLODYMYR SVYATOSLAVOVYCH BIRTH:
LOCALIZATION OF BUDYATYNE VILLAGE

346

,
. . , 962 .

.

, . , ,
,
,
,
.
:
, , ,
.

-
:

-
XV .
,
( 904906 .),

Via regia ,

. ,

,

, ,
- ,
,

The article analyzes the chronice tradition

of Volodymyr Svyatoslavych birth in Budyatyne
village where his mother Malusha was sent from
Kyiv by Princess Olga. Based on the performed
analysis of the historical context and geographical realities of the tenth century the author
concludes that Malusha le the capital in 962,
because of the risk of anti-Christian riots. Missionary bishop Adalbert, who was in Rus at the
invitation of Princess Olga, le Kyiv in haste
the same year for the same reason. The article
presented new argumentative facts which prove
that Malusha arrived in favorable to Christians
Westrern Volyn, where her family estates were
located around the future town of Volodymyr,
including mentioned in the chronicles Budyatyne village, which is identied as the modern
village Budyatychi.
Key words: Prince Volodymyr Sviatoslavovych, Princess Olha, Malusha, Budiatychi.

Leontiy VOITOVYCH
GALICIAN-VOLYN RELATIONS WITH
GERMAN LANDS. PRELIMINARY NOTES

This article aims to describe the main problems of the relatoons between the Galician-Volyn
lands with German lands in the X early XV
centur. Aention is paid to the trade links, the
beginning of which is xed by the Raelshtad
customs statute (c. 904806); the development of
international contacts along the arteries Via regia and the Amber Road; the policy of aracting
German selers by Princes Daniel Romanovych
and Leo Danylovych aer the Mongol invasion
and the cultural inuences associated with this
colonization. Highlighted some aspects of political contacts, including an appeal to the Emperor
Frederick I Barbaros from Pninces Rostyslav
Ivanovych and Volodymyr Yaroslaovvych, the
relationahip of Roman Mstyslavovych with
Philip Hohenshtaufen, contacts of Daniel Romanovych with Babenbergs, the participation
of Romanovych dynasty in the struggle for the
Austrian Succession and in the HungarianGerman conicts, union of King Yuri Lvovych
with Bavarian Duke Oo III, involvement of
Silesian nobility by Volodyslav Opolsky and
the nal stage of the struggle for the kigdom of
Rus at the council of Constanca (14141418).
The author postulates the possibility of futher

347

SUMMARY

14141418 .

, .
: -
, ,
, ,
, ,
, .

:

()
,

.
, .
,
.
: , , ,
.

- XII

1992 .
- -
,

, .
XII .
.

:
- ,

studies of published Latin chronicles and documents, and lile used (so far) German archives.
Key words: Galicia-Volyn land, Raffelshtad customs statute, Amber Road, the Teutonic Order, The War of Austrian Succession,
Lions, Leo Danylovych.

Tetiana VILKUL
THE OLD SLAVONIC BOOK OF
EXODUS:
NON-LITURGICAL
VERSION
AND ITS GREEK PARENT TEXT

This article focuses on the non-liturgical

text of the Old Slavonic translation of the Book
of Exodus with its relations to the Greek traditions. Detailed comparison of the both versions
indicates some omissions, lexical substitutions
and errors in the Slavonic renderings, but the
main feature of the translation is strict following its original. The paper pays aention to
the problem of the possible revise with Greek text
in some families of the Slavonic manuscripts as
well.
Key words: the Old Slavonic Bible, Textual Criticism, the Book of Exodus, Translation
Greek into Old Church Slavonic.

Adolph SELITSKYI
FRESCOES IN THE CHAPEL OF THE
CHURCH OF THE TRANSFIGURATION
OF THE SAVIOUR IN POLOTSK (MID-12TH
CENTURY)

The article analyzes the frescoes from the

Chapel of St Euphrosyne from Polotsk of the
Church of the Transguration of the Saviour in
the onvent of the Savior and St. Euphrosyne
in Polotsk, which were uncovered in 1992. It
establishes their iconographic program and its
most important parts, proposes their description.
Based on their style, they were dated to the mid12th century and characterized as the unique example of the Polotsk monumental art of the epoch.
Key words: Convent of the Savior and
St Euphrosyne in Polotsk, Saint Euphrosyne

348

,
.

1212 .,
1217 . . ,
, ,

.
:
, , , - XIII .

- :

- . ,

. .

.
: -
, , , ,
.

from Polotsk, the frescoes from St Euphrosyne

Chapel.
Dariusz DBROWSKI
HOW DID MSTYSLAV MSTYSLAVOVYCH JOINED THE STRUGGLES FOR
HALYCH

The article analyzes the circumstances

under which Prince Mstyslav Mstyslavovych
joined the struggles for Halych in 1212. In 1217
he managed to conquer the city. It is proven that
his situation was favourable because of him behing a Prince in Novhorod. This and his military talent helped him to defeat Hungarians.
Key words: Prince Mstyslav Mstyslavovych, Rostyslavych dynasty, Halych, Principality of Galicia-Volhynia in the early 13th century.
Oleksandr BARAN
INHABITANTS OF CASTLE-TOWN SETTLEMENTS OF THE PRICIPALITY OF GALICIA-VOLHYNIA: ITS SOCIAL STRUCTURE
AND LEGAL STATUS

The author studies social structure and

legal status of inhabitants of castle-town selement of The Principality of Galicia-Volhynia. It
was found that the basis of urban residents were
merchants and artisans. During the thirteenth
century underwent a process of their legal separation as a distinct social category.
Key words: The Principality of GaliciaVolhynia, castle-town selements, inhabitants
of castle-town selements, merchants, artisans.
Ivan PASLAVSKYI

- 40-
:
V?

WHO INITIATED THE RAPPROCHEMENT

BETWEEN
RUS AND
ROME
IN THE 1240S, PRINCE DANIEL ROMANOVYCH OR POPE INNOCENT IV?

- 40- ., 1253 .
.
.


IV
( ).

The article analyzes the historiography

of the rapprochement between Rus and Rome
in the 1240s, which climaxed in coronation of
prince Daniel in 1253. Based on the previously
unused source it argues that the rapprochement
was intiated by the Prince. The source is the testimony Nicholas de Curbio (Niccolo da Calvi),
who a confessor and a biographer of Innocent IV.
The issue is contextualized within the broader
frame of contacts between Eastern and Western
Churches in those times.

349

SUMMARY

.
: , IV, - .

Key words: prince Daniel Romanovych,

Pope Innocent IV, relations of Galicia-Volhynia
with Rome.

Alexander MAIOROV

IV
: , ,

LETTER OF POPE INNOCENT IV GOLDEN HORDE KHAN SARTAQ: TEXT, TRANSLATION, COMMENTARY

Gratias et laudes 27
1254 ., VII . ,
IV
.
, ,
,
12531254 .
: IV,
, .

In bull Gratias et laudes from August

27, 1254, copies of which is preserved in a copy
of the beginning of the seventeenth century. in
the Secret archives of the Vatican, Pope Innocent IV congratulated Khan Sartaq the adoption
of Christianity and gives him a pastoral instruction. Bull issued in response to the embassy in
Rome Sartaq, which in turn was the result of
active diplomatic and missionary activity of the
Apostolic throne in 12531254.
Key words: Pope Innocent IV, Khan Sartaq, the adoption of Christianity.

1278 (
XV )

XV ( , ),

1278 .
- II

I .
: , , - II,
I , .

Illya PARSHYN
THE PARTICIPATION OF LEV DANILOVYCH IN THE BATTLE NEAR DURNKRUT
IN 1278 (BASED ON LATIN SOURCES OF XV
CENTURY).

This article presents the analysis of

latin sources of XV century (The Austrian
chronicle by Thomas Ebendorfer, The World
Chronicle by monk Albert and The Austrian
Chronicle by Veit Arnpeck). All these chronicles mention that Lev Danilovych, called as
rex Rusciae, took part in the great bale near
Durnkrut in 1278 between Ookar II of Bohemia and Rudolf I Habsburg, the founder of
Habsburgs dynasty. All investigated sources
indicate Lev Danilovych to be in the troops of
Bohemian king. These testimonies are very important to understanding of diplomacy of Galician duke in the last quarter of XIII century.
Key words: Lev Daniloyich, rex Rusciae, Thomas Ebendorfer, Veit Arnpeck, Premysl
Otakar II, Rudol I Habsburg, Durnkrut.
Viktoriya LYUBASHCHENKO
PARAENESIS OF EPHRAEM SYRUS
AMONG RELIGIOUS MANUSCRIPTS OF THE
OLD VOLHYNIA

350

-
. -
, .
.
:
, , - , .

- . ( . []
.

XIII XIV .
,

,
.
: , - , ,
,
.

XIV

The article is an example of the Paraenesis of Ephraem Syrus inuence of the Eastern Church spiritual tradition to the monastic
and lay community of Galicia-Volhynian Rus.
It is shown contribution to the development of
this tradition of Kievan monasticism and scriptorium, which operated in the Old Volodymyr.
Summarizes the scientic historiography of
study of the Pogodin Copy and some other Old
volhynian Copies of the Paraenesis.
Key words: Paraenesis of St. Ephraem
Syrus, Kievan Church, Galicia-Volhynian Rus,
Prince Volodymyr Vasylkovych.

Volodymyr ALEKSANDROVYCH
A NEW EXAMPLE OF THE PAINTING IN
THE MONUMENTAL EARLY PALEOLOGUE
STYLE IN THE ICON OF THE VIRGIN MARY
FROM THE ARCHANGEL MICHAEL CHURCH
IN ISAII VILLAGE

The article analyzes Icon of the Virgin

Mary with Emmanuel from the Archangel
Michael Church in Isaii village of Turka region of Lviv oblast (currently in the Andrei
Sheptytskyi National Museum in Lviv). Aer
examining its style and iconography, it has been
determined that the icon is an example of the local version of the monumental painting of the
early Paleologue style of the late 13th early
14th centuries. Age determination suggests
that this is the oldest icon of this style produced
by Peremyshl school, while combination of the
aristocratic paern and emphasized graphic
stylization constitutes another proof that the
borrowed Byzantine tradition penetrated local
practices deeper than it was thought earlier.
Key words: Byzantium, icons of the Galicia-Volhynia Principality, Peremyshl school of
painting, iconography of the Virgin Mary, the
icon of the Virgin Mary with Emmanuel from
the church in Isaii village.
Iaroslav KNYSH

THE UNKNOWN KYIV PRINCE OF

THE BEGINNING OF THE 14TH CENTURY.

V .,
, 13051317 . ,

The article is based on the newly discovered wrien source, which broadens our understanding of the history of Kyiv in the rst
two decades of the 14th century. The discovery
was made that in 1305-1317 the previously

351

SUMMARY

,
.
: ,
, .

unknown prince Ivan Danylovych was ruling

in Kyiv by the order of Romanvych dynasty.
Key words: prince Ivan Danylovych,
Kyiv, contract prince.

Myroslav VOLOSHCHUK

THE ISSUE OF THE VASSALAGE OF

DMYTRO DETKO TO THE KING LOUIS I
OF HUNGARY

13401349 .
.
.
1344 . Comes Dechk.


. ,
,
XIV .,
.
.
: ,
, .

In the history of Galician lands in 13401349 boyar Dmytro Detko was the key person.
However his ethnicity as well as the character of
his relations with the Hungarian kings is still a
maer of discussions. In the Royal decree of the
King Louis I of Hungary he is mentioned under
the name of Comes Dechk. His name is assonant
with the number of toponyms from the Hungarian counties Borsod and Abajvr and names of
the people living there. Probably Dmytro was of
Slavic descent, coming from the Slavic people
who seled in Hungary in the late 13th early
14th century. He may have later moved to serve
Iurii II Boleslav Trojdenowicz, possibly because
of the defeat of the forces opposing the House of
Anjou in Hungary.
Key words: Dmytri Detko, Prince Iurii II
Boleslaw Trojdenovicz, the King Louis I of Hungary

Vira HUPALO

ONE TYPE OF POUCH PLATINGS FROM

ZVENYHOROD

, 2010 . .
,

,
. ,
. .
: , , ,
, , , .

The artifact, found during excavations in

2010 in the southern part of the hill-fort of annalistic Zvenyhorod, was analyzed. The comparative characteristic with known analogies was
made, functional purpose of artifact which was
the lower part of pouch plating, was determined.
Complete pouch plating according to its form
and decoration can be associated with Christian
symbols. Similar pouches are interpreted as attribute of tertiaries.
Key words: annalistic Zvenyhorod,
pouch platings, Christian symbols, aributes,
Franciscan, tertiaries.

352

Ivanna PAPA

FEDIR
LYUBARTOVYCHS
ZHIDACHEV CHARTERS: THE PROBLEM
OF AUTHENTICITY

V .


, .


.
: , , , .

This article deals with the discussion on

the authenticity of the so-called Zhidachiv
charters by Fedir Lyubartovych issued in the
rst third of the eenth century. Discussion
was examined in the context of contemporary
scholars debate about the origin of the princely
family Sangushk from Fedir Olgerdovych,
whom considered the owner of Zhidachiv in that
period. The article contains the text of charters
and analysis of some controversial arguments
declared by the participants of this discussion.
Key words: Zhidachiv charters, Fedir
Lyubartovych, Fedir Olgerdovych, Dzieduszycki.

 : / [. . ]; ,
. . . , 2012. . 6. 354 .

. .
. -26, . 4, . (032) 270-14-18
26.07.2012. 70100/16.
. . . . 28,68.