SAKARYA NVERSTES

TEKNK ETM FAKLTES

ELEKTRONK VE BLGSAYAR ETM BLM

ELEKTRONK DEVRELER 1 DERS LAB. DENEY NALIMA ve RAPORU DENEY1: YARI LETKEN DYOTLAR

AMA: Yar iletken diyotun akm-gerilim karakteristiinin incelenmesi ve teorik olarak analiz edilen karakteristik erinin , pratik olarak elde edilmesi. LEM BASAMAKLARI: 1. Bir diyodun akm-gerilim karakteristiini osilaskob ekrannda elde edebilmek iin ncelikle ekildeki devre kuruldu.Bu devrede giri voltaj olarak tepeden tepeye 5V ve faz farknn kk olmas iin 50 Hz lik bir sins sinyali uyguland.Ayrca bu devredeki R direnci de diyotun zerinden geecek akm snrlamas iin diyot maksimum akmndan daha kk bir akm deeri iin hesaplanmtr.Bunun yannda R direnci hesaplanrken 10 ohm luk diren zerinde diyot krlma gerilimi olan 0.7 V tan daha kk bir gerilim (0.4 V) dmesine dikkat edilmitir.Tm bunlar gz nne alndda R direnci 150 ohm olarak alnmtr. Son olarak aadaki devreye enerji uygulandnda aadaki karekteristik eri osilaskop ekrannda grlmektedir.Ayrca bu karakteristik erinin grafik kadna aktarlm hali de raporun sonunda yer almaktadr.

Vt / 50 Hz

2. Diyot zerine den gerilim ve zerinden geen akm lebilmek iin aadaki devreyi kurduk ve giri gerilimini 10V olarak ayarladk.Devredeki R potansiyometresinin direncini deitirerek aadaki tabloda grlen akm deerlerini elde ettik.Her akm deeri iin diyot zerine den gerilimi ltk.Bylece aadaki tabloyu doldurduk.

Nokta I(mA) V(Volt)

1 0,01 0,33

2 0,05 0,4

3 0,1 0,43

4 0,5 0,5

5 1 0,54

6 5 0,62

7 10 0,66

8 20 0,7

9 50 0,73

10 100 0,76

3. Yukardaki tabloda kaydettiimiz deerleri kullanarak aadaki akm-gerilim grafiini yar logaritmik katta oluturduk. Id
100mA

50mA

20mA

10mA

5mA

1mA

0.5mA

0.1mA

0.05mA

0,43 0,54 0,62 0,73 0.01mA 0,33 0,4 0,5 0,7 0,66 0,76

Vd

4. Yukardaki tabloda elde ettiimiz deerleri kullanarak aadaki tabloyu doldurduk. Burada; rd=V/I formlnden, Iav=(nceki nokta akm+sonraki nokta akm)/2 formlnden hesaplanmtr. Bilgi noktas; 1-2 I=0,05-0,01=0,04mA V=0,4-0,33=0,07V rd=V/I=0,07/0,00004=1750 Iav=(0,01mA+0,05mA)/2=0,03mA I=0,1-0,05=0,05mA V=0,43-0,4=0,03V rd=V/I=0,03/0,00005=1000 Iav=(0,05mA+0,1mA)/2=0,075mA

Bilgi noktas; 2-3

Bilgi noktas; 3-4

I=0,5-0,1=0,4mA V=0,5-0,43=0,07V rd=V/I=0,07/0,0004=175 Iav=(0,1mA+0,5mA)/2=0,3mA I=1-0,5=0,5mA V=0,54-0,5=0,04V rd=V/I=0,04/0,0005=80 Iav=(0,5mA+1mA)/2=0,75mA I=5-1=4mA V=0,62-0,54=0,08V rd=V/I=0,08/0,004=20 Iav=(1mA+5mA)/2=3mA I=10-5=5mA V=0,66-0,62=0,04V rd=V/I=0,04/0,005=8 Iav=(5mA+10mA)/2=7,5mA I=20-10=10mA V=0,7-0,66=0,04V rd=V/I=0,04/0,01=4 Iav=(10mA+20mA)/2=15mA I=50-20=30mA V=0,73-0,7=0,03V rd=V/I=0,03/0,03=1 Iav=(20mA+50mA)/2=35mA I=100-50=50mA V=0,76-0,73=0,03V rd=V/I=0,03/0,05=0,6 Iav=(50mA+100mA)/2=75mA

Bilgi noktas;4-5

Bilgi noktas;5-6

Bilgi noktas; 6-7

Bilgi noktas; 7-8

Bilgi noktas;8-9

Bilgi noktas; 9-10

Bilgi Noktas 1-2 2-3 3-4 4-5 5-6 6-7 7-8 8-9 9-10

I 0,04mA 0,05mA 0,4mA 0,5mA 4mA 5mA 10mA 30mA 50mA

V 0,07V 0,03V 0,07V 0,04V 0,08V 0,04V 0,04V 0,03V 0,03V

rd 1750 1000 175 80 20 8 4 1 0,6

Iav 0,03mA 0,075mA 0,3mA 0,75mA 3mA 7,5mA 15mA 35mA 75mA

5. Yukardaki tablo kullanlarak rd nin , Iav nin fonksiyonu olarak grafii raporun sonunda izilmitir.Bu grafikten yararlanlarak ve byk akm deerleri iin rd = r b asimptotu , kk akm deerleri iin r d= T K / k.Iav asimptotu kullanlarak rb D ve deerleri hesaplanmtr.Bu deerler kullanlarak Is akm bulundu.Son olarakta VT 8 krlma gerilimi D yaklak olarak bulundu. 8 Byk akm deeleri iin; rd= rb ise 75mA akm deeri iin; r = rb =0,6 olarak, D d Kk akm deerleri iin; rd = TK / k . I av ise 0,03mA deerleri iin; 8 D 1750 D 8 =(273+25) / (11600/ ).0,00003 buradan ekilirse; olarak bulunur. 8= 2,043 k(Vd-Vrb)/Tk I D =100mA , V D =0,76V, r b=0,6 ve = 2,043 deerleri iin; I D= Is.(e -1 ) formlnden Is ekilirse; Is=16,8nA yaklak deeri bulunur. Yaklak olarak ; VT =0,75V krlma gerilimi bulundu.

DNAMK DYOT DRENCNN LLMES: 1. Dinamik diyot direncinin lmek iin aadaki devreyi kurduk.Bu devredeki sinyal jenaratrn 0,5Vpp / 1KHz sins sinyal verecek ekilde ayarladk.

2. Aadaki tabloda belirtilen DC akm deerlerini elde etmek iin yukardaki devrenin besleme kaynann deerini deitirdik.Her akm deerine karlk gelen R2 zerindeki AC gerilimi okuyarak tablodaki yerlerine yazdk. Doru Akm (mA) R2 ularndaki AC Gerilim,VR2,(V rms ) AC Giri Gerilimi (Vi)(Volt) llen dinamik diren () Hesaplanan dinamik diren() 2 0,1793V 0,1988V 4 0,1901V 0,1987V 6 0,193V 0,1986V 8 0,1944V 0,1986V 10 0,1952V 0,1986V

3. Bu tablodaki R2 zerine den AC gerilim ve DC akmn farkl deerleri iin diyot dinamik direncini rd=R2[(Vi/VR2 )-1] forml ile hesapladk ve aadaki tabloya yazdk.. I=2mA iin; I=4mA iin; I=6mA iin; I=8mA iin; I=10mA iin; rd=150 [(0,1988/0,1793)-1]=16,31 rd=150 [(0,1987/0,1901)-1]=6,79 rd=150 [(0,1986/0,193) - 1]=4,35 rd=150 [(0,1986/0,1944)-1]=3,24 rd=150 [(0,1986/0,1952)-1]=2,61

Doru Akm (mA) R2 ularndaki AC Gerilim,VR2,(V rms ) AC Giri Gerilimi (Vi)(Volt) llen dinamik diren () Hesaplanan dinamik diren()

2 0,1793V 0,1988V 16,31 12,85

4 0,1901V 0,1987V 6,79 6,4

6 0,193V 0,1986V 4,35 4,28

8 0,1944V 0,1986V 3,24 3,2

10 0,1952V 0,1986V 2,61 2,56

Yukardaki tabloda hesaplanan dinamik diren ksmndaki deerleri ; rd=TK /k ID I=2mA iin; I=4mA iin; I=6mA iin; I=8mA iin; I=10mA iin; rd=298 / [(11600 / 1) 0,002]=12,85 rd=298 / [(11600 / 1) 0,004]=6,4 rd=298 / [(11600 / 1) 0,006]=4,28 rd=298 / [(11600 / 1) 0,008]=3,2 rd=298 / [(11600 / 1) 0,01 ] =2,56 forml ile hesapladk.

DENEY SONU SORU VE CEVAPLARI: Soru 1:Diyot sznt akm nedir?Aklaynz. Diyot yapmnda kullanlan ancak doada saf olarak bulunmayan yar iletken maddelerin tamamen saflatrlamamas sonucu P tipi yar iletken maddelerde az miktarda negatif akm tayc olan elektronlar , N tipi yar iletken maddelerde ise az miktarda pozitif akm tayc olan oyuklar bulunur.Bunlara aznlk akm tayclar denir. Diyot ters ynde polarmalandrldnda bahsettiimiz bu aznlk akm tayclar hareket ederek ok kk bir akm olutururlar. te bu akma sznt akm denir. Soru 2:Diyot statik direnci nedir?Nasl hesaplanr? Diyodun belirli bir alma noktasndaki direncine dc veya statik diren denir. Rdc = V forml ile hesaplanr. D /ID Soru 3:Diyotun dinamik direnci nedir?Nasl hesaplanr? Dinamik diren diyotun alternatif akmda alrken gsterdii direntir. Diyot DC akmda alrken direnci sabit iken ,AC akmda bu deer aa yukar hareket eder.DC akmdaki sabit noktaya quiescent(skunet) kelimesinden gelen Q noktas denir.Diyotun karakteristik erisi zerindeki bu Q noktasna izilen teetin eiminin tersi de bize dinamik direnci verir. Denklem eklinde yazmak gerekirse ; rd = dV/dI forml bize dinamik direnci verir. Burada I yerine yar iletken diyotun genel deklemini yazarsak ; rd = T formln elde ederiz. K / k.I Soru 4:Birleim yzeyli diyotun ular arasndaki voltaj deeri birleim potansiyelini geer mi?Aklaynz. Bir diyot ular arasndaki gerilimin tamam birleim yzeyinden kaynaklanmaz.Bunun nedeni diyot zerine den gerilimin bir ksmnn ,diyotu oluturan P ve N tipi yar iletken maddelerin i direnleri ile bu maddeleri diyotun d ularna balayan metal kontaklarn direnleri zerinde grlmesidir.Bu sebeple diyot ular arasndaki gerilim birleim yzeyinin potansiyelinden byktr.

Soru 5:leri yn polarmas altndaki bir diyotun aniden ters polarmalandrlmas duruma kesime gemesini engelleyen etki ne olabilir?Aklaynz. leri yn polarmas altndaki bir diyot aniden ters yn polarmasna getiinde hemen kesime gidemez.Bunun sebebi diyot iletimdeyken P tipi madde zerinde bir ok elektron ve N madde zerinde bir ok oyuk bulunur.Diyot aniden kesime gittiinde ise bu elektron ve oyuklar ounluk akm taycs durumuna geerler ve ksa bir sre diyot zerinden belli bir seviyede akm akmasna sebep olurlar.Bu sreye depolama(saklama-ts)sresi denir.Daha sonra oluan bu ters akm sznt akm seviyesine der.Bunun iin geen zamana da boalma(transmission-tt) sresi denir.te bir diyotun aniden kesime gitmesini engelleyen bu etkiye tkanma sresi (ters geri dn sresi-revers recovery time) denir ve trr ile gsterilir.Bu sre saklama ve boalma (gei) srelerinin toplamna eittir.(trr=ts+tt) Soru 6:Scaklk deimesinin diyotun almasna olan etkisini aklaynz. Scaklk deiiminin diyotun almasna olan etkilerini u ekilde sralayabiliriz. ncelikle scaklk deiimi sznt akm Is ve ter yn dayanma gerilimi(zener gerilimi) Vz zerinde byk bir deiime neden olur.Scaklk arttka Is ve Vz de artmaktadr.Bunun yannda scakln bir dier etkisi de Vt krlma gerilimini deitirmesidir.Scaklk artarken Vt krlma gerilimi azalmaktadr.Scakln etki ettii baka bir parametrede maksimum alma gcdr.Scaklk artyla beraber max. alma gc dmektedir. Soru 7: Diyot dinamik direncinin lm ve hesap yntemleri ile bulunmasn karlatrp , avantaj ve dezavantajlarn belirtiniz. Diyot dinamik direncinin lm ve hesap yntemleri ile bulunmasn karlatrdmzda llen dinamik direncin hesaplanandan daha byk olduu grlmektedir.Bunun nedeni llen dinamik dirence r (kontak ve yar iletken maddelerin i direnci) direncinin dahil olmasna ramen hesaplanan deere bu rb direncinin dahil olmamasdr.Yine hesaplama ynteminde scakl oda scakl (25C)seviyesinde almaktayz.Ancak lme ynteminde bulduumuz dinamik diren farkl bir scaklta bulunmu olabilir.ki yntem arasndaki deer farkll bundan dolay da meydana gelebilir. lme ve hesaplama yntemlerinin avantaj ve dezavantajlarn srlarsak :Bu yntemlerden lme yntemi llen diyotun direncini kesin olarak vermekteyken hesaplama ynteminde baz sapmalar olmaktadr.Ancak tasarm yaplrken lme yntemi kullanlamaz.Bu nedenle tasarmlarda hesaplama yntemiyle dinamik diren bulunur.Ayrca lm yntemi her diyot iin farkl sonular verebilecekken hesaplama yntemi tm diyotlar iin geerli genel bir yntemdir.