Uvod Ova e vas knjig a nauit i podeavanj u jedr a i oprem e na najbolj i mogu i nain .

Knjig e o jedrenju , u veini sluajeva , "teroriziraju " itatelj a komplicirani m podacim a i teorijam a aerodinamike . Nemojt e se obeshrabriti , za postizanj e dobri h rezultat a nije potrebn o detaljn o poznavati ovu materiju . Nema puno skiper a koji su stvarn i strunjac i na teko m polj u aerodinamike , ali zato ima veoma mnog o "strunjaka " koji pokuavaj u objasnit i funkcioniranj e jedr a i oprem e na temelj u pomodni h teorija . Vrlo esto te su teorij e aproksimativn e i ne ostavljaj u za sobo m traga . Mod a ih se moe primijenit i u posebnim sluajevima , ali ne vrijed e kao op e pravilo . Naje e na mor u doslovn a primjen a sofisticira nih znanstvenih teorij a manj e je korisn a od postupak a koji se temelj e na iskustv u i zapaanjima. U ovoj smo knjizi pokual i saeti praktin a pravil a i teorij e koji su opeprihvaen i me u jedriliarima . Meutim , ta pravil a ne mog u nadomjestit i paljivo zapaanje i zdrav razum , koji su najbolj i drugov i u plovidbi. Ono to razlikuj e ovu knjig u od vein e izdanja na tu tem u jest sintetik i tekst , prae n ilustracijam a kao objanjenjem . Mo j je cil j bio da pronaete , shvatit e i zapamtit e traen e informacije . itatelj u i pomorc u elim doba r vjetar i mirn o more ! Ivar Dedeka m

Sadra j
I. Upravljanj e genovo m i glavni m jedro m Vjetar i jedr o Prividni vjetar Smjer jedrenj a Profil jedr a Glavni dijelov i oput e Kroj jedr a i pokaziva i vjetr a Upravljanje genovo m Stabilite t Uravnoteenos t kormil a Podeavanje glavno g jedr a Uzajamno djelovanj e genov e i glavnog jedr a S vjetro m u bo k i u krm u Oznake olakavaj u trimanj e Profil jedar a za razne uvjete (primjeri ) Kraenj e glavno g jedr a Problem i i rjeenj a Kratak pregle d 38 40 41 42 30 32 34 5 7 8 10 12 14 15 22 23 25 II . Jedr a za plovidb u niz vjeta r - Spinake r i genake r Vrste spinaker a Dijelov i i oput a spinaker a Pripremanj e spinaker a Podizanj e spinaker a Kut t a n g u n a Dubin a spinaker a Poloaj t r b u h a Spinake r s vjetro m po krm i irok o u vjeta r i s b o n i m vjetro m traorc a i trapoj a S jaki m vjetro m u k r m u P r e b a c i v a n j e spinaker a ko d kruenj a Kruenj e p o m o u dva t a n g u n a Kruenj e s p r e b a c i v a n j e m t a n g u n a ispo d let a Sputanj e spinaker a Genake r 59 60 61 57 58 54 55 56 '45 46 47 48 49 50 51 52 53 III . Podeavanj e jarbol a Razliit i tipov i snast i Pripinjanj e jarbol a p o bok u Pripinjanj e jarbol a p o uzdunic i Zatezanj e zaputk e N a p e t o s t uadi Zatezanj e gornji h (krinih ) pripon a P r e t h o d n o savijanje jarbol a J a r b o l i s peto m na kobilic i M a k s i m a l n o savijanje jarbol a Dijeljen a snas t (nie hvatit e leta ) Podeavanj a po d jedrim a B o n o ravnanj e jarbol a Podeavanj e donji h pripon a Snast s vie krieva Podeavanj e jarbola : Podsjetni k Nekolik o savjet a Jo o gornji m priponam a 71 73 74 75 76 78 79 80 68 69 70 71 63 64 64 65 66 67

Vjeta r i j e d r o Ljudi est o pitaj u kak o se mo e jedrit i proti v vjetra ? Pa, izravno proti v vjetr a se ne mo e j e d r i t i , ali mo e ve na 30-45 s p r a m c e m u vjetar . P r i m a k n i t e t r a k u papir a (naprimje r r a u n za struju ) d o n j o j usni , drit e za kraje ve blie seb i i p u h n i t e p r e k o njen e p o v r i n e . Razlika u brzini zraka na d v j e m a s t r a n a m a t r a k e proizvod i "isisa vanje" koj e je podi e (slik a 1). Isto se d o g a a kad a zrak struj i p r e k o j e d r a (ili a v i o n skog krila) . Z b o g oblik a j e d r a zrak koj i struj i sa zavjetrinsk e stran e m o r a za ist o v r i j e m e p r o i dulj i pu t o d zraka koj i prolaz i s p r i v j e t r i n s k e s t r a n e (slik a 2) . Poslje dica je tog a d a na zavjetrinsko j stran i brzin a zrak a bi va vea, a tla k manj i u o d n o s u na p r i v j e t r i n s k u s t r a n u . Prema Bernoullijev u z a k o n u , p o v e a n j e brzin e p r o t o k a dovod i d o pad a t l a k a . U praks i t o zna i d a j e d r i l i c a plo vi zahvaljuju i razlic i izme u podtlak a koj i se stvar a na zavjetrinsko j stran i i net o v e e g tlak a na privjetrinsko j stran i jedra . Aerodinamik a sila koj a p r i t o m djeluj e na j e d r o mo e se rastavit i u dvij e k o m p o n e n t e : d i n a m i k i uzgo n i ot por (slik a 3). Uzgon je u o d n o s u na p r a v a c vjetr a o k o mit, a otpo r im a s m j e r vjetra . Oboj e se p o v e a v a s br zinom vjetra , ali o t p o r rast e bre . Kaka v e bit i o d n o s uzgona i o t p o r a ovisi o brzin i vjetr a i o k u r s u j e d r i l i c e . Kod jedrenj a u vjetar teim o n a j v e e m m o g u e m uzgo nu i najmanje m m o g u e m o t p o r u , t o j e s t n a j p o v o l j n i jem odnos u dvij u k o m p o n e n t i . U j e d r e n j u niz vjeta r (s povoljni m v j e t r o m , o d n o s n o v j e t r o m u pol a k r m e , i s vjetro m u k r m u ) , o t p o r je najslabiji , t o im a povolja n uina k na brzin u b r o d a . Na slic i 4 a e r o d i n a m i k a sila r a s t a v l j e n a je d r u k i j e na porivn u k o m p o n e n t u , u s m j e r u kretanj a j e d r i l i c e , i komponent u z a n o e n j a , koj a g u r a j e d r i l i c u b o n o . Kod jedrenja u vjetar najbolji se rezultati postiu kada je porivna komponenta najvea, a komponenta zanoenja najmanja to moe biti. Sposobnos t j e d r i l i c e da plov i u vjeta r uvelik e ovisi o sposobnost i k o b i l i c e d a dr i kurs . Kobilic a je t a koj a se suprotstavlj a o t p a d a n j u o d k u r s a , o d n o s n o b o n o m zanoenju plovila . Ust o balas t k o b i l i c e daj e o t p o r n a g i njanju. Kobilic a (i kormilo ) djeluj u u v o d i ka o jedrilj e u zraku . Voda koj a zbo g o t p a d a n j a brod a t e e du k o b i l i c e po d odreeni m k u t e m , stvar a s v o j e v r s t a n u z g o n , koj i se s u protstavlj a z a n o e n j u . U plovidb i s p o v o l j n i m v j e t r o m (vjetro m u pol a k r m e ) i v j e t r o m u k r m u , s m a l o ili be z ikakva o p a d a n j a , s p o m e n u t i uzgo n k o b i l i c e se s m a n j u je, a moe i nestati .

Vjetar b i t r e b a o ulazit i u j e d r o g o t o v o u linij i s r u b o m ulaza, po d vrl o m a l i m u p a d n i m k u t e m . A ko j e ku t ulaza prevelik , zrak se odvaj a o d j e d r a i stvar a velik e v r t l o g e , a ak o v j e t a r dolaz i isuvie s p r i j e d a , j e d r o u p o t p u n o s t i g u b i nosivost , prazn i se , a bark a gub i brzinu . V rtlo e n j e zrak a s m a n j u j e zalet i d o v o d i d o z a n o e n j a . Kad a plovil o previ e s t i e u vjeta r (t e se u p a d n i ku t s m a n j u j e ili a k p o s t a n e n e g a t i v a n ) , j e d r o te i p u n j e n j u sa s u p r o t n e s t r a n e i mo e se p o e t i t r e s t i blizu p o r u b a . Tada se kae d a se j e d r o prazn i (slik a 5). Da b i se provjeril o kak o je j e d r o z a t e g n u t o , valja g a po pustit i d a se zatrese , a n a k o n t o g a natezat i d o k se ne p r e s t a n e t r e s t i . Puno j e lake , n a i m e , p r e p o z n a t i o d n o s j e d r a i vjetr a kad a se j e d r o t r e s e n e g o l i kad a je prazno . U o v o m p o s l j e d n j e m s l u a j u izgle d se j e d r a ne m i j e n j a , ali je ku t lo . To je t i p i n a p o e t n i k a p o g r e k a (vid i sli ku 27) . Jedra su openito najdjelotvornija kojoj bi se poela tresti, kada se vjetra gotovo pribliio nuli. netom prije toke u pozitivan upadni kut

Slika 6 pokazuj e kak o svaka sila mo e bit i p o d i j e l j e n a u dvij e k o m p o n e n t e u n u t a r p a r a l e l o g r a m a , o d n o s n o ka ko k o m p o n e n t e d a j u r e z u l t a n t u . Taj p r i n c i p vrijed i i za brzin u vjetr a (slik a 7). Silu (ili brzinu ) m o e m o r a s p o d i j e l i t i u razn e p r a v c e d j e l o v a n j a , bitn o je d a se p o t u j e p r i n c i p p a r a l e l o g r a ma . To mo e bit i v e o m a k o r i s n o d a s h v a t i m o k a k o sile djeluj u u o d r e e n i m p r a v c i m a . N a p r i m j e r , na slic i 4 vidim o p o d j e l u na pori v i z a n o e n j e . Plove i p o utih i na m o t o r b r z i n o m od 10 v o r o v a osjeam o s t r u j a n j e zrak a od 10 v o r o v a (priblin o 5 m/s) . Taj prividni vjeta r j e d n a k je brzin i plovila , ali im a s u p r o t a n smjer , do k je brzin a " s t v a r n o g v j e t r a " 0 v o r o v a . Prividn i vjeta r j e k o m b i n a c i j a (zbro j v e k t o r a ) s t v a r n o g vjetr a i brzin e plovila . Kolik a je brzin a p r i v i d n o g vjetr a utvrdi t e m o n a s l j e d e i n a i n : n a c r t a t e m o v e k t o r e s t v a r n o g vjetr a i brzin e plovila , p o t u j u i p r a v a c i s n a gu (npr . 1 c m na c r t e u p r e d s t a v l j a t e 1 m/s) , a zatim e m o p o v u i paralel e (slik a 7) . Prividn i v j e t a r bi t e ist o v j e t a n dijagonal i p a r a l e l o g r a m a .

U odnosu na stvarni vjetar, prividni vjetar plovila dolazi vie po pramcu.

zbog brzine

Izuzetak je kad a se plov i ravn o proti v s t v a r n o g vjetr a ( m o t o r o m ) ili ravn o niz vjetar . Slika 8 prikazuj e v e l i k u razlik u u snazi p r i v i d n o g vjetr a i z m e u p l o v i d b e u vjeta r i niz vjetar . Zat o e m o n e r i j e t k o , d o k m i p l o v i m o niz vjeta r l a g a n o o d j e v e n i , n a b r o d i c a m a koj e plov e n a m a ususre t vidjet i t o p l o o d j e v e n e ili p r o m r z l e p o s a d e .

S t v a r n i vjetar , brzin a plovila i prividn i vjeta r u j e d r e n j u

Napomena : Vjetar koj i je posljedic a brzin e plovil a ima smje r s u p r o t a n kretanj u plovila .

Stvarni vjetar (5 m/s)

Prividni vjetar (10

m/s)

Plovilo A plov i na m o t o r ravn o u vjeta r brzino m od 5 m/s . Brzin a plovil a i stvarn i vjeta r se zbrajaju , t o daj e prividn i vjeta r od 10 m/s . Brzina plovila (5 m/s)

Brzin a plovil a E i stvarn i vjetar , b u d u i d a im je vrijednos t j e d n a k a , a smje r s u p r o t a n , uzajamn o se p o n i t a v a j u , p a je v r i j e d n o s t prividno g vjetr a jednak a nuli . Ovo se d o g a a sam o zakratko , naprimje r priliko m klizanja na valu ili u vonji m o t o r o m .

Vidimo da su sluajev i H, G i F zrcaln a slik a sluajev a B, C i D. Takoe r vidim o da prividn i vjeta r koj i posad a osje a poprim a vrijednost i od 0 do 10 m/s , ovisn o o smjer u plovidbe , do k je brzin a plovil a u svim sluajevim a ista .

Smje r jedrenj a

Vjetar

S bonim vjetrom, u bok (mezanave)

S bonim vjetrom, u bok (mezanan

Prividni vjeta r U vjeta r S b o n i m vjetro m U krm u 20-40 40-135 135-150

Stvarn i vjeta r 35-55 55-150 150-180

Radi odravanj a p o v o l j n o g u p a d n o g kuta , j e d r a valja s t a l no korigirat i kak o j e d r i l i c a mijenj a p r a v a c ili vjeta r mijenj a smjer . Ako n i s m o s i g u r n i kak o j e d r o hvat a vjetar , m a l o em o popustit i kot e d a se z a t r e s u i zati m ih p r i t e g n u t i .

Kae se d a b a r k a o t p a d a (poja ) kad a se p r a m a c udaljav a o d v j e t r a , a n a s u p r o t t o m e p r i h v a a (id e u o r c u ) kad a s k r e e u vjetar . S p o j a n j e m se prelaz i od p l o v i d b e u vjeta r na s m j e r i r o k o u vjetar , zati m na j e d r e n j e s v j e t r o m u bok , u pol a k r m e i r a v n o u k r m u .

Otpadanje m od poloaj a s v j e t r o m u bok , j e d r i l i c a s k r e e u pola krm e i zatim r a v n o u k r m u . kot e se p o p u t a j u sve dok glavno j e d r o ne p o k r i j e flo k ( p r e k u ) . Tad a se f l o k ili sput a ili t a n g u n o m p r e b a c u j e n a d r u g u s t r a n u .

U p l o v i d b i s v j e t r o m r a v n o u k r m u g l a v n o j e d r o je m a k s i m a l n o o t v o r e n o . A k o j e d r i l i c a n a s t a v i kruit i ( p o j l a b a n d a vati) , v j e t a r e zahvatit i z a v j e t r i n s k u s t r a n u g l a v n o g j e d r a i s n a n o g a g u r n u t i n a d r u g i bok . Ta m a n o v r a , koj u je t e k o n a p r a v i t i p o j a k o m v j e t r u , zahtijev a i s k u s t v o .

Profi l jedr a Teko je opisat i pravila n profi l jedra , ali najvanije t o treb a regulirat i je sljedee : Dubina Poloaj (popunjenost) trbuha (pomou vanga i ventama) jedra

Profil jedra

Dubin a jedr a ukazuj e na koliin u punjenja . Zamislim o li na presjek u jedr a tetiv u izme u vanjsko g i stranje g porub a (ventama) , dubin u (d ) m o e m o mjerit i u o d n o su prem a duljin i tetiv e (c) , izraeno u p o s t o c i m a . U stvarnost i dubin a je t e k o mjerljiva , procjenjuj e se o d ok a na temelj u iskustva , p o g l e d o m na avove. Poloa j trbuh a Pod poloaje m t r b u h a podrazumijev a se udaljenos t (I) izme u porub a jedr a i t o k e n a j v e e g udubljenj a (sli ka 15). P o m i c a n j e m t r b u h a naprije d smanjuj e se o m jer uzgon a i otpora , manj e se mo e i i u vjeta r negol i kad je t r b u h p o m a k n u t n a t r a g , ali lak e je manevrira t i , je r jedr o " o p r a t a " , vjeta r im a v e i upadn i kut . Trbu h naprije d odgovar a tee m m o r u i kormilarim a koj i nemaj u dovoljn o iskustv a za fin e poteze . Trbu h koj i je vie otrag a poboljav a o d n o s uzgon/ otpo r i m o g u n o s t o r c e (slik e 14 i 15) , ali j e d r o se lak e prazn i ako se njim e ne upravlj a ispravno . P o m i c a n j e m trbuh a unazad bark a bolj e plov i u d o b r i m uvjetima , sa srednji m vjetro m i mirni m m o r e m . Trbuh naprijed: za tee more Trbuh nazad: za srednji vjetar i tiho more Profi l genov e Ulazni profi l jedr a mo e bit i k l j u a n , p o g o t o v o za genov u (flok) , gdj e ispre d nem a jarbol a d a djeluj e na proto k vjetra . Zaobljen i ru b slabij e se pona a u vjetar , ali bolj e podnos i p r o m j e n e smjer a bark e ili vjetr a i o m o g u a v a lak e voenje . Zaotren i je ru b bolj i u vjetar , ali loij e podnos i p r o m j e n e smjer a vjetr a t e zahti jeva v e u preciznos t (slik a 16) . Na ulazni profi l utje e i n a p e t o s t let a o d n o s n o zaputk e ( p r a m a n o g o d n o s n o k r m e n o g traja ) t e p o d i g a a (vidi slik u 17) . Zaobljen ulaz: jedrilicom je lake upravljati

Otar ulaz: jedrilicom je

tee upravljati

Upadn i kut po visini Od razin e m o r a n a v i e s n a g a s t v a r n o g vjetr a r a s t e , p a nam je v j e t a r u g o r n j e m dijel u j e d a r a snanij i (slik a 17). B u d u i d a je brzin a plovil a u o d n o s u na visin u k o n s t a n t n a , p r i v i d n i e v j e t a r ka o r e z u l t a n t a dvij e veliin e s v i s i n o m t a k o e r j a a t i , ali i irit i ku t p r e m a kr mi . Da b i u p a d n i ku t vjetr a bi o j e d n a k p o c i j e l o j visini , gornj i di o j e d r a m o r a bit i o t v o r e n i j i . Profi l g l a v n o g j e d r a p o d e a v a se p o m o u v a n g a , kot e i kliza a kot e (slik a 21) . O t v o r e n o s t f l o k a ( g e n o v e ) k o n t r o l i r a se takoe r p o m i c a n j e m kot e (slik a 24) , a p o n e k a d i promjeno m njezin e z a t e g n u t o s t i . ( N a p o m e n a : o t v o r e n o s t jedr a t r a e i n e k e s l o e n e prilik e koj e nis u o b r a e n e u ovoj knjizi. )

Vertikaln i profi l jedr a Da b i bil o t o d j e l o t v o r n i j e , j e d r o b i t r e b a l o imat i v e i t r b u h u g o r n j e m d j e l u . Ovo je t e k o p o s t i i , p r e m d a je korisno , p o g o t o v o o n i m a koj i id u n a r e g a t e . V e i n a j e d r i l i a r a i n e p o k u a v a p o d e a v a t i v e r t i k a l n i profi l j e d r a , z a d o v o l j a v a j u i s e j e d r o m k a k v o i m a j u . Ko d j a ko g vjetr a g o r n j i b i di o t r e b a l o stanjit i d a se izbjegn e p r e t j e r a n o z a n o e n j e , ali u m j e s t o t o g a v e i n a j e d r i l i ar a o p r e d j e l j u j e se za o t v a r a n j e j e d r a . Trbu h i visina jedr a Ovdje n e e m o p o t a n k o r a z m a t r a t i k o n s t r u k c i j u j e d r a , ve e m o se o s v r n u t i s a m o n a obli k i d u b i n u . J e d r a r p r e d n j e m p o r u b u daj e z a o b l j e n i obli k i v a n j e m ili li j e p l j e n j e m krojk i z a o b l j e n o g r u b a . Kad a s e j e d r o p o dign e n a j a r b o l , n a n j e m u s e s t v o r i t r b u h koj i m o r a m o sam i p r a v i l n o p o d e s i t i . S t r a n i c e j e d r a zovu s e p r e d n j i p o r u b , stranj i p o r u b ( v e n t a m ) i o s n o v i c a , baza. P o r u b g e n o v e (floka ) p o v e z a n je s l e t o m ( p r a m a n i m trajem) , do k p o r u b g l a v n o g j e d r a id e u u t o r j a r b o l a . Baza glavno g j e d r a o b i n o j e p o s t a v l j e n a u v o d i l i c u deblenjak a ( b u m a ) . M o e bit i i s l o b o d n a , t o j e s t p o v e z a n a sam o u z d a m a i o g l a v o m .

Flok na na na

i glavn o jedr o privren i su na tr i kuta , i to : gornji rogalj (za podiga) oglavni odnosno prednji rogalj (za bum odn. palubu) uzdeni rogalj (za kote ili natega po bumu}

Napomena : Nautik i termin i mog u est o dovodit i u zabunu , n e r i j e t k o ih im a dva i vie za ist u stvar . Naprimjer , b o r d i a v a t i ili plovit i u vjeta r z n a i isto , letn o jedr o mo e bit i g e n o v a ili f l o k , o v i s n o o d i m e n z i j i , f l o k je manj i itd .

Na slic i 2 0 p r i k a z a n i su g l a v n i dijelov i o p u t e , a na i d u o j s t r a n i c i o p i s a n o je kak o se njim a r u k u j e . Glavno jedr o 1 . kot a g l a v n o g j e d r a 2. Kliza kot e g l a v n o g j e d r a 3 . V a ng (prite g d e b l e n j a k a ) 4 . N a t e g a baze g l a v n o g j e d r a 5. Zaputk a (krmen i traj , patarac ) 6 . Podiga ( g i n d a c ) g l a v n o g j e d r a Pren o jedr o (genova/flok ) 7. Podiga (gindac ) genove/flok a 8 . k o t i c a (kotina ) g e n o v e / f l o k a 9. Kliza hvatit a g e n o v e / f l o k a 10. Leto ( p r a m a n i traj )

kot a g l a v n o g j e d r a (1) z a j e d n o sa s v o j i m k l i z a e m (2) kontrolir a poloa j b u m a u o d n o s u na u z d u n i c u b a r k e , a takoe r o d r e u j e profi l j e d r a . Ko d j e d r e n j a i r o k o (lako ) u krmu , ulazni ku t j e d r a bolj e se r e g u l i r a p o m o u v a n g a (3) , koji m se b u m podi e o d n o s n o s p u t a .

N a t e g a baz e jedr a (4 ) u p r a v l j a m o d e b l j i n o m g l a v n o g j e d r a u d o n j e m d i j e l u . t o je vie n a t e g n u t , t o je donj i di o j e d r a vie s p l j o t e n . Z a p u t k a / p a t a r a c (5, slik a 22) svija jar bo l p r e m a k r m i , d a j u i vie ili m a n j e t r b u h a s r e d n j e m i g o r n j e m dijel u j e d r a . kotic a i kliza hvatit a genove/flok a

Podiga i ( g i n d a c i ) g l a v n o g j e d r a (6) i flok a (7) slue za podizanje , za d r a n j e na poloaj u i za s p u t a n j e j e d r a . Zatezanje p o d i g a a o d r e u j e i poloa j n a j v e e d u b i n e jedr a (slik a 15) . t o se j e d r o vie n a t e g n e , t o se t r b u h jedr a p o m i e p r e m a p r a m c u .

k o t i c a (kotina ) r e g u l i r a ku t j e d r a u o d n o s u n a uzdun u o s plovil a t e z a o b l j e n o s t i profi l j e d r a ( o t v o r e n o s t ) . Poloaj kliza a (9) djeluj e prij e s v e g a na profi l f l o k a . Obli k j e d r a je i n a e o d r e e n n a p e t o u leta , koj a s e r e g u l i r a p o m o u z a p u t k e (10 i 5 na slic i 22) .

13

Kro j j e d r a Osnovn i obli k j e d r a o d r e u j e j e d r a r . N a c r t p o r u b a i krojki , ploh a o d koji h j e k r o j e n o j e d r o , p l o d j e s l o e n i h i z r a u n a . Kad a se p o d i g n e i n a t e g n e , j e d r o se zaobli , a obli k i poloa j n a j v e e g z a o b l j e n j a , t r b u h a , p r i l a g o a v a m o s t a n j u vjetr a i m o r a . t o na m govor e pokaziva i vjetr a Pokaziva i vjetr a s u o b o j e n e v r p c e o d l a g a n o g m a t e rijala , a p o s t a v l j e n e n a o d r e e n i m m j e s t i m a p o j e d r u omoguuj u nam d a pratim o proto k vjetra . Dugak e su 10-2 0 c m ili vie, k u p u j u se v e g o t o v e , n o u m j e s t o nji h m o g u n a m posluit i i v u n e n e niti , a d a se ne izv u k u , s obj e s t r a n e platn a svezat e m o vor . Do k je p r o t o k zrak a n o r m a l a n , p o k a z i v a i o s t a j u u v o d o r a v n o m p o l o a j u , ali kad a p o g r e n a r e g u l a c i j a j e d r a o m e t a p r o t o k z r a k a , t a d a t r e p e r e , t o n a m kazuje d a moram o net o poduzeti . A ko t r e p e r e p r i v j e t r i n s k i p o k a z i v a i , t o z n a i d a s e id e previ e u vjetar . P o t r e b n o je m a l o o t p a s t i ili e m o u m j e s t o t o g a , ak o n e elim o m i j e n j a t i k u r s , d o d a t n o n a t e g n u t i kot u (slik a 27) . A ko t r e p e r e zavjetrinsk i p o k a z i v a i , z n a i d a j e j e d r o prazn o i d a se na z a v j e t r i n s k o j s t r a n i s t v a r a v r t l o e nje . e l i m o li o s t a t i n a k u r s u , m a l o e m o p o p u s t i t i ko t e , ili e m o ostavit i kot e i s k r e n u t i u v j e t a r (slik a 27) . t o e m o u i n i t i , o d r e u j u prilike . U s v a k o m s l u a j u , d a b i m a n o v r e i n a m j e t a n j e j e d r i l j a bil i d j e l o t v o r n i , p o t r e b n o je d a se s k i p e r i p o s a d a r a z u m i j u . Pokaziva i vjetr a p r i p a d a j u m e u n a j p o u z d a n i j e i naj jeftinij e b r o d s k e " i n s t r u m e n t e " . Uz v j e t r o k a z n a v r h u j a r b o l a lijep o n a m g o v o r e t o m o r a m o init i s j e d r i m a . Vrpc e i tamn e kontroln e trak e na jedr u omoguavaj u jednostavn u kontrol u trbuha . N e m a m o li trake , moe m o trait i o d j e d r a r a d a ih s t a v i , a u m e u v r e m e n u e m o s e ravnat i p r e m a a v o v i m a . Ako zaponu treperiti zavjetrinski pokazivai (A), znai da je jedro prazno (struja zraka se odvaja i stvara vrtlog). Tada moramo ili skrenuti vie u vjetar ili lagano poputati kot u sve dok pokazivai na obje strane ne ponu "tei" vodoravno (B), to nam kazuje da se zrana struja primakla jedru. Kada trepere privjetrinski pokazivai (C), treba pojati ili malo nategnuti kotu . N a p o m e n a : Pokaziva i v j e t r a m o g u bit i u s m j e r e n i na vie, p o g o t o v o u z jak vjetar , ali t o nij e bitn o ak o n e t r e per e (vid i i slik u 68) .

14

Regulacij a genov e Kae se d a je g e n o v a " m o t o r " j e d r i l i c e , p a b i se za glavn o j e d r o m o g l o r e i d a slui d r a n j u kurs a i urav noteenj u k o r m i l a . Ovo se , n a r a v n o , n e s m i j e uzet i doslovno , j e r se u l o g e d v a j u j e d a r a n a d o p u n j a v a j u i dijelo m p o d u d a r a j u . Zbo g eg a je genov a tak o vana ? Genova i s p r e d s e b e n e m a j a r b o l koj i s t v a r a o t p o r i vrtloge . Osim t o g a mo e se o t v o r i t i vie n e g o t o b i se oekival o i t o z a h v a l j u j u i i n j e n i c i d a hvat a di o z r a n e struj e koj u r a z m i e g l a v n o j e d r o . H v a t a j u i vjeta r po d povoljniji m k u t e m , g e n o v a bolj e n o s i , iak o j e o t v o renij a u o d n o s u na o s b a r k e . Glavno j e d r o d o b i v a , moe s e r e i , " o s t a t k e " g e n o v e , t a k o d a g a t r e b a na tegnut i vie n e g o kad a b i se koristil o s a m o za s e b e . Genova se stog a podeav a t a k o da t o bolj e nosi , a glavno jedr o na nai n da u suradnj i s kormilo m dri kurs . Ukupn u p o v r i n u s v a k o g j e d r a , p a i g e n o v e , u a p s o lutno m iznos u i z r a a v a mo u e t v o r n i m m e t r i m a ili e tvorni m s t o p a m a , t o j e , ak o z a n e m a r i m o z a k r i v l j e n j a , jednostavn o izraunati : u nepravokutno m trokut u ge nove t r e b a s a m o o d r e d i t i dva p r a v o k u t n a t r o k u t a t e zbrojit i njihov e p o v r i n e . Nazivi g e n o v a 1, g e n o v a 2 i g e n o v a 3, pr i e m u je g e nova 3 u s t v a r i o b i a n flok , o d n o s e se pa k na t a k o z v a n o p r e k l a p a n j e , n a t o kolik i di o p o v r i n e g e n o v e p r e lazi iza j a r b o l a (slik a 29) . Ili, za kolik o je p o s t o n j e n a ukupn a p o v r i n a v e a ak o di o p o v r i n e i s p r e d j a r b o l a uzmem o ka o 100 p o s t o (slik a 29) . Genovom 1 n a z i v a mo g e n o v u koj a t r e i n o m povrin e prelaz i j a r b o l , dakl e o n u o d 150% , za g e n o v e u r a s p o n u 130-140 % kaem o g e n o v a 2, a g e n o v a 3, koj a se jo naziva olimpijsk i flok , ostaj e na 100 % (n e prelaz i jarbol) . Ovdje t r e b a n a p o m e n u t i d a i m a n j e p r e k e ili f l o k o v i dolaze d o v r h a j a r b o l a , ali i m a j u usk u ili p o d i g n u t u os novic u (n e o d n o s i s e n a o l u j n u p r e k u , t j . olujn i flok , jer ne dosi e v i s i n u j a r b o l a ) . Profi l t i h d u g i h i u s k i h j e dar a j e efikasnij i ("hig h a s p e c t r a t i o " ) . Kad v j e t a r p o jaa , d a b i se m o g l o u p r a v l j a t i b r o d o m , t r e b a se r i j e i t i prevelik e sile z a n o e n j a . To se in i u p o t r e b o m m a njih flokov a i ak o t r e b a k r a e n j e m g l a v n o g j e d r a (vid i slike 49 i 50) . U tablic i je p r i k a z a n o koj e su g e n o v e p r i m j e r e n e p o j e dini m s n a g a m a v j e t r a , ali t o su o p e n a z n a k e , a za odreen u j e d r i l i c u s t v a r n e o d n o s e t r e b a p r o v j e r i t i s jedrarom .

15

Oblik genov e Oblik genove odreuju: 1. punoa jedra 2. poloaj trbuha 3. otvorenost jedra Genovu podeavamo pomou: 4. kotice 5. klizaa hvatita 6. leta i 7. podigaa kotic a je glavn o sredstv o upravljanj a genovom . Njo m e se prij e s v e g a o d r e u j e ku t j e d r a u o d n o s u na o s b r o d a , a djeluj e i na z a o b l j e n o s t t e profi l j e d r a . N a p o m e n a : t o su j e d r a n a p e t i j a i blie o s i , t o plovil o vie id e u o r c u . P o r e d g l a v n e z a d a e , s v a k o p o d e a v a n je djeluj e i n a d r u g e f a k t o r e koj i o d r e u j u obli k jedra . Natezanjem kote : smanjuje se kut izmeu jedra i osi barke u pravilu se smanjuje i otvorenost jedro postaje plie Da b i s m o utvrdil i k a d a j e p o t r e b n o n a t e g n u t i k o t u , m o e m o ka o p o k a z a t e l j uzet i u d a l j e n o s t o d kraj a kria d o j e d r a . N e t k o broj i a k e (slik a 31) , d o k d r u g i ka o ozn a k u lijep e izolir-trak u na kriev e (slik a 32) . U s v a k o m s l u a j u , valja znat i t o t e u d a l j e n o s t i z n a e za j e d r i l i c u n a kojo j j e d r i t e , je r je ko d s v a k e d r u k i j e . Po s r e d n j e m v j e t r u i m i r n o m m o r u za o t r u je o r c u na m n o g i m b a r k a m a p o t r e b n o z a t e g n u t i g e n o v u sve d o k n e d o d i r n e kri. A k o pa k p o vrl o l a g a n o m v j e t r u u m j e s t o o t r e o r c e elim o vie brzine , k o t i c u e m o po pustit i d a se j e d r o o d m a k n e o d kria . Da b i s m o za razn e s i t u a c i j e nal i p r a v u m j e r u , n e m a n a m d r u g e n e g o sve t o vie put a p o n a v l j a t i i p r o m a t r a t i t o se d o g a a . Gor e n a v e d e n o v r i j e d i za p l o v i d b u u vjetar . Kad a ot p a d a m o ( p o j a m o ) , k o t i c a s e p o l a k o p o p u t a d o elje no g kut a izme u j e d r a i os i b a r k e . Do k o t p a d a m o i ok o poloaj a s v j e t r o m u bok , p o k a z i v a i vjetr a o z n a a v a ju j e s u li j e d r a u d o b r o m p o l o a j u , ali s t v a r se k o m p l i cir a kad a se j e d r i s v j e t r o m p o k r m i ili u i s t u k r m u , o e m u vie u n a s t a v k u . Razmaci izmeu genove i kria za jedrenje u vjetar: U pravilu jedna aka za obino jedrenje u normalnim uvjetima vjetra i mora. Dvije ake za veu brzinu i manje orcanja. Dvije-tri ake po jaem vjetru i uzburkanom moru. *Za otru orcu u dobrim uvjetima genova dodiruje kri.

14

16

Kak o odredit i p r a v i l a n profi l j e d r a Potrebn o j e prij e s v e g a p o s t a v i t i kliza t a k o d a z a m i ljena crt a p o p r a v c u k o t i c e podijel i p r e d n j i p o r u b g e nove n a dva p o d j e d n a k a dijel a (slik a 33) . N a k o n t o g a u z p o m o p o k a z i v a a vjetr a t r e b a o t k r i t i najbolj i p o l o aj klizaa . Jedr u t r e b a m i j e n j a t i profi l kak o b i pratil o razlik e u smjer u p r i v i d n o g v j e t r a p o visini . A k o j e profi l d o b a r , genov a e pr i b l a g o m s k r e t a n j u u o r c u p o d r h t a v a t i istodobn o o d dn a d o v r h a . P o k u a j t e p o s t i i d a svi p r i vjetrinsk i p o k a z i v a i vjetr a i s t o d o b n o t r e p e r e . Profil genove je dobar: ako se jedro pri laganom okretanju u vjetar u isto vrijeme od vrha do dna i ako svi pokazivai trepere istodobno. puni

Ako se j e d r o pun i n a j p r i j e pr i v r h u , g e n o v a je p r e v i e otvorena . T a d a prv i z a t r e p e r i najvii p r i v j e t r i n s k i po kaziva. Da b i se j e d r o z a t e g l o i t a k o s m a n j i l a o t v o r e nos t u g o r n j e m d i j e l u , p o t r e b n o je p o m a k n u t i kliza prem a p r a m c u (slik a 34) . N a t a j se n a i n n a p i n j e stranj i p o r u b i p o b o l j a v a profi l j e d r a . I s t o d o b n o , kotic a m a n j e zatee j e d r o p o h o r i z o n t a l i , p a m u se dubin a u d o n j e m dijel u p o v e a v a . Genova je previe otvorena: ako drhti pri vrhu i ako prvo zatreperi najvii privjetrinski pokaziva vjetra. Kada g e n o v a p o n e d r h t a t i n a j p r i j e u d o n j e m d i j e l u , znai d a nij e d o v o l j n o o t v o r e n a . Pri s k r e t a n j u u o r c u prvo e z a t r e p e r i t i najnii p r i v j e t r i n s k i p o k a z i v a vjetra . U t o m s l u a j u valja p o m a k n u t i kliza p r e m a k r m i . Time se s m a n j u j u zatezn e sil e k o t i c e p o v e r t i k a l i (sli ka 35) , rogal j k o t i c e se die i g o r n j i di o g e n o v e se ot vara. I s t o v r e m e n o , z a h v a l j u j u i v e o j n a t e g n u t o s t i kotic e p o v e r t i k a l i , s m a n j u j e se d e b l j i n a u d o n j e m d i jelu jedra . Otvorenost genove je nedovoljna: ako drhti najprije u donjem dijelu i kad prvo zatreperi najnii privjetrinski pokaziva vjetra. Pomicanjem klizaa prema pramcu smanjuje se otvorenost jedra i poveava se trbuh u donjem dijelu. Pomicanjem klizaa prema krmi poveava se otvorenost jedra, a donji se dio izravnava. Napomena : Uvijek j e bolj e imat i m a l o o t v o r e n i j a , n e gol i premal o o t v o r e n a j e d r a . O t v o r e n i j a j e d r a o m o g u avaju lak e v o e n j e plovil a ( u p a d n i ku t je iri) .

17

Regulacij a kot e J e d n o m kad a p o s t i g n e m o d o b a r p r o f i l j e d r a , p o t r e b n o je koto m p o d e s i t i ku t j e d r a ( o d m a k u o d n o s u na u z d u n i c u berke) . U o v o m s l u a j u p o k a z i v a i v j e t r a su j o korisniji . Ko d p l o v i d b e o t r o u v j e t a r v r i j e d e ova pravila : Trepere Trepere li privjetrinski pokazivai - pojati. li zavjetrinski pokazivai - orcati.

A ko se ne plov i o t r o u vjetar , n a j b o l j e je drat i r a v a n kur s p o d e a v a j u i j e d r a . U o v o m s l u a j u m o e m o bi rati : Trepere li privjetrinski pokazivai - pojati ili zategnuti jedra (slika 36). Trepere li zavjetrinski pokazivai - orcati ili popustiti jedra (slika 37). N a p r i m j e r , u plovidb i s b o n i m v j e t r o m od t o k e A d o t o k e B, uz uvjet d a je vjeta r stabila n (tj . d a ne mijenj a snag u i smjer) , m o e m o drat i kur s p o d e a v a j u i j e d r a . N a p o m e n a : Pod u d a r i m a v j e t r a , ak o ovaj n e mijenj a smjer , prividn i vjeta r se uvije k p o m i e p r e m a k r m i (stvarn i vjeta r j a a , ali j e d r i l i c a n e ubrzava) . Takvo sta nje traj e sve do k j e d r i l i c a ne uhvat i brzin u i prividn i vjet a r se ne usklad i s novi m uvjetima . Pod r e f u l o m valja popustit i kot u i z a t e g n u t i kad refu l p r o e . A ko se pa k eli i i t o vie u vjetar , p o t r e b n o je o r c a t i po d r e f u l o m i pojat i kad a p o p u s t i . Treb a znati d a e po d u d a r o m vjetr a ak o stvarn i vjeta r o k r e e u prov u t o ist o uinit i i prividn i vjetar . To je tzv. vjeta r u nos . U t o m s l u a j u t r e b a pojat i ili lagan o zate gnut i j e d r o . J e d r i l i a r i n a r e g a t a m a , kad a im se d o g o d i vjeta r u no s po d o r c o m , p o k u a v a j u uvije k i i u manovr u (letanje) . A ko vjeta r t i j e k o m reful a o k r e e p r e m a kr mi , die nas p r e m a bov i (cilju) . Pod r e f u l o m , o k r e t a n j e s t v a r n o g vjetr a p r e m a krm i s k r e e prividn i vjeta r ka krm i vie neg o u reful u be z promjen e smjera . U regat i t r e b a p o d e a v a t i g e n o v u i pr i n a j m a n j o j p r o mjen i prividno g vjetra . S o b z i r o m na t o d a svaka p r o mjen a p r a v c a zahtijev a s t a n o v i t o v r i j e m e (ina e b i nagl o o k r e t a n j e kormil a djeloval o ka o k o n i c a ) , p o t r e b n o j e hitr o regulirat i k o t i c u priliko m svake p r o m j e n e uvjet a i staln o namjetat i j e d r o u s k l a d u s potezim a k o r m i lara . Naravno , tijeko m krstarenj a jedr a se ne podeavaj u nako n svako g refula , ve se ka d nai e refu l s k r e e u vjetar , a nako n t o g a o t p a d a . Prito m se mal o gub i na br zini, ali manj e je zanoenj a i n a g i n j a n j a , a i posla , lak o u krstarenj u ne m o r a m o n a p e t o pratit i p r o m j e n e uvjet a kao na regati , korisn o je znat i kak o se j e d r a p o d e a v a ju i na koj i nai n njiho v obli k djeluj e na p o n a a n j e bar ke. Dobr o p o d e e n o j e d r o mo e utedjet i m n o g e milj e i sat e ili, ako h o e t e , m i n u t e p l o v i d b e . T a m a n onolik o kolik o je p o n e k a d p o t r e b n o d a se izbjegn u n e v r i j e m e ili drug e p o t e k o e koj e nas m o g u s n a i u plovidbi .

18

Regulacij a trbuh a jedr a Napetos t let a o d r e u j e k a k a v je t r b u h s r e d n j e g i vieg dijel a g e n o v e . Pritisa k v j e t r a svija let o p r e m a k r m i i na stran u niz vjetar . To se naziva o t k l o n leta . P o p u t e n o leto p o v e a v a o t k l o n i t r b u h j e d r a . P r i t o m se t r b u h p o veava p o g o t o v o u g o r n j e m d i j e l u , g d j e je o t k l o n u o d nosu n a duljin u uet a v e i . D o d a t n i m p o v e a n j e m ot klon a zaobljuj e se ulazni ru b j e d r a , u p a d n i ku t se ir i i omoguav a s t a n o v i t a o d s t u p a n j a o d p r a v c a be z p o treb e za p o d e a v a n j e m j e d r a , ali n e e m o m o i u v j etar onolik o ka o s o t r i j i m u p a d n i m k u t e m . Zategnut o leto : manj i trbu h jedr a i ota r ulazn i rub . Poputen o leto : ve i trbu h jedr a i zaoblje n ulazn i rub. Kada nem a v a l o v a, let o t r e b a bit i n a t e g n u t o , o s i m k o d lagano g v j e t r a , k a d a j e d r o m o r a bit i t r b u a s t i j e . U t o m sluaj u let o se n a t e g n e najvi e za neki h 2 5 p o s t o . Po valovim a isplativij e je p o p u s t i t i let o d a b i se zaobli o ulazni ru b j e d r a . T a ko j e lak e plovit i m e d u v a l o v i m a , jer s e j e d r o n e " p r a z n i " k o d s v a k e p r o m j e n e p r a v c a . Ako se p o p u s t i leto , d a b i se izbjegl o p r e t j e r a n o n a d i manj e t r b u h a p o t r e b n o je p o p u s t i t i i p o d i g a g e n o v e . Kako o d r e d i t i m a k s i m a l n u n a t e g n u t o s t leta ? Jedn a o d m e t o d a je t a d a se p r o m a t r a o t k l o n let a u plovidb i u v j e t a r g e n o v o m 1 pr i brzin i p r i v i d n o g vjetr a o d 20 v o r o v a (10 m/s) . Z a p o i n j e se s p o p u t e n i m letom . Treb a g a p r o m a t r a t i , d o k g a n e t k o iz p o s a d e p o s tepen o zatee. Let o e bit i m a k s i m a l n o n a t e g n u t o ka d a se otklo n u n a t o zatezanj u vie ne s m a n j u j e . Kod hvatit a let a na v r h u , a u n e k i m s l u a j e v i m a i ispo d vrha (7/8) , let o se zatee p o m o u z a p u t k e (krmeno g traja ; slik a 41) . P o t r e b n o je o z n a i t i t o k u zate zanja na vitl u ili na h i d r a u l i n o m s i s t e m u . A k o je t e k o regulirat i z a p u t k u t i j e k o m p l o v i d b e , t r e b a z a t e g n u ti let o do 2/ 3 m a k s i m u m a (vid i str . 35 i 66) . Ko d plovil a gdj e j e hvatit e let a i s p o d v r h a j a r b o l a , z a t e g n u t o s t leta dobiv a se z a t e z a n j e m z a p u t k e ili krini h p r i p o n a (vidi str . 71-72) .

Napomena : Nikad a ne mijenjajt e duljinu leta , je r mo et e izgubit i praviln u zategnutos t jarbol a po uzdunic i (vidi str. 65) . Nategnuto leto (manji trbuh) ima prednost po mirnom moru, uz srednji i jai vjetar, ako je brzina manje vana od kuta plovidbe u orcu. Poputenije leto (vei trbuh) ima prednost po uzburkanom moru, uz lagan vjetar, kada je brzina vanija od kuta plovidbe u orcu.

M i j e n j a n j e poloaj a trbuh a pomo u podiga a Ko d g e n o v e poloa j t r b u h a ovisi prij e s v e g a o zategnutost i p o d i g a a (t o s e m a n j e - v i e p o d u d a r a s a zategnuto u prednje g poruba) . Zatezanje m podiga a trbu h se pomi e prem a p r a m c u , a poputanje m podi ga a prem a krm i (slik a 42) . Zategnuti podiga: Poputeni podiga: trbuh trbuh prema prema pramcu. krmi.

Z a t e g n u t o s t p o d i g a a , t o v r i j e d i i za leto , o d r e u j e ulazni ku t g e n o v e . Z a t e g n u t i p o d i g a zaobljuj e ulazni ru b v j e t r a . B a r k a m a n j e o r c a , ali s e n j o m e lak e upravlja . Sa z a o b l j e n i m ulazni m r u b o m g e n o v a p o s t a j e m a n j e osjetljiv a na p r o m j e n e k u r s a . To je k o r i s n o s v j e t r o m p r o m j e n l j i v a s m j e r a i p o u z b u r k a n o m m o r u t e ak o kor mila r nij e ba i s k u s a n . P o p u t a n j e m p o d i g a a izotrav a se ulazni r u b . To je n a r o i t o k o r i s n o ak o u i d e a l n i m u v j e t i m a , p o m i r n o m m o r u i v j e t r u s r e d n j e j a i n e , elim o j e d r i t i t o vie u vjetar . N a p o m e n a : M y l a r i k e v l a r m a n j e su e l a s t i n i o d dacrona , p a se poloa j t r b u h a o d r e u j e p r v e n s t v e n o ot k l o n o m leta . Zategnuti podiga (prednji porub): Zaobljen ulazni rub genove. Slabija orca, lake kormilarenje. Poputeni podiga Otriji ulazni rub Bolji kut u orcu, (prednji porub) genove. tee kormilarenje.

P o v e z a n o s t z a t e g n u t o s t i let a i p o d i g a a nij e lak o shvatiti . D o v o l j n o j e u p a m t i t i d a z a t e g n u t o s t let a o d r e uj e t r b u h i ulazni ru b j e d r a , d o k p o d i g a p o m i e m j e s t o t r b u h a . Slijed i p r i m j e r u z a j a m n o g u t j e c a j a :

20

Razn i s a v j e t i Ka d se t e k o k o r m i l a r i , a p r i v j e t r i n s k i i z a v j e t r i n s k i pokaziva i n a i z m j e n c e t r e p e r e , t o z n a i d a j e ulazni rub g e n o v e p r e v i e otar . Let o t r e b a m a l o p o p u s t i t i d a b i se zaobli o ulazni ru b ili z a t e g n u t i p o d i g a d a b i se trbu h pomaknu o prem a p r a m c u . Kriev i nis u uvije k u p o t r e b l j i v i za o d r e i v a n j e o t v o renost i g e n o v e (vid i slik u 31) . P o n e k a d se sluim o drugi m d i j e l o v i m a s n a s t i . Podiga t r e b a z a t e g n u t i o n o l i k o kolik o je d o v o l j n o d a nestan u v o d o r a v n i n a b o r i (slik e 79 i 80) . P o d s j e a m o d a b i se myla r m o g a o r a z v u i ak o se p o d i g a p r e v i e n a t e g n e . Izbjegavajm o zatezanj e p o d i g a a ak o j e j e d r o prenategnuto . P o p u s t i m o m a l o k o t i c u i s a e k a j m o d a se jedr o r a s t e r e t i (npr . k o d o k r e t a ) . Sa s n a n i m v j etrom , na plovilim a s niim p o l o a j e m l e t n o g p o d i g a a i be z p o m i n e z a p u t k e (traja) , k o n t r o l a o t k l o n a p r a m a n o g let a je te a (vid i str . 72) ; z a p u t k u nij e m o gu e koristit i za n a t e z a n j e let a a d a se ne savije jar bol . Kod p o v r a t a vjetr a d o b r o z a t e g n u t o g l a v n o j e d r o poma e o d r a v a n j u z a t e g n u t o s t i leta . Pod u d a r o m vjetr a p o p u s t i t i kliza kot e g l a v n o g j e d r a u m j e s t o kote . Ak o g e n o v a im a p r a v i l a n p r o f i l , p o d o r c o m e isto v r e m e n o d r h t a t i cijel i p o r u b , a m o r a j u t r e p e r i t i i svi privjetrinsk i p o k a z i v a i (vid i str . 17) . K a t k a d j e d r i l i c a ubrzav a ak o najvii p o k a z i v a v j e t r a p o i n j e t r e p e r i t i prvi , t o z n a i d a j e o t v o r e n o s t j e d r a p r e t j e r a n a . Kut k o t i c e je ku t i z m e u os i b a r k e i c r t e koj a p o v e zuje p r e d n j i i stranj i r o g a l j . T r e b a l o b i g a p o v e a t i kad a b a r k a poj a ili kad a se prividn i v j e t a r o k r e e prem a k r m i (vid i str . 9) . Kut k o t i c e u v j e t u j e o r c u . Uski ku t zahtijev a d o b r o zategnut o let o i z a t e g n u t o g l a v n o j e d r o u s r e d i n i . M a l i kut daj e v e e m o g u n o s t i u vjetar . M i n i m a l n i ku t k o tic e varir a o d 7 ( r e g a t n a o p r e m a ) d o 20 ( n a u t i k a oprema) . P r i p o n e (sartije ) znaju o g r a n i a v a t i m o g u nos t suavanja k u t a . M i n i m a l n i ku t je u izravno j vezi s aerodinamini m otporo m opreme . Vei otpo r zahtije va v e u n a p e t o s t , d a k l e ir e k u t o v e . to je ui ku t k o t i c e t o se mo e vie u vjetar , ali t o v r i jed i za uvjet e m i r n o g m o r a i u m j e r e n o g v j e t r a . Po uzburkano m m o r u i j a e m v j e t r u bolj i je ir i kut , koj i d a je manj u o r c u , ali vie p o r i v a . M i n i m a l n i ku t k o t i c e mo e s e r e g u l i r a t i t i j e k o m p l o vidb e ako u o p r e m i p o s t o j i b a r b e r - h a u l e r k o t i c a (sli k a 69) ili d r u g i kliza p o p r e n e kote , koj i e e nala zimo na r e g a t n i m j e d r i l i c a m a .

Imajte na Navedeni kriti.

umu naini podeavanja sloena Na primjer, moe se i genove. opremu znai traiti kompromis i jedra daje djeluju u te prema pravila, a razliite rezultate u kojem harmoniji. Isak i na tome savjeonda Tome postuptreba jedrilja forma ga nisu umjetnosti, na nekoliko neto to preneprove nave"pogres puno

vrijedi u svim prilikama. Jedrenje je Nije varijacija. li, nog"

Ponekad ih je ak bolje i

mogue svesti

mjenljivih pravila. brzina jedrilice profila

kao to smo poveati uslijed

Podeavati

razni elementi opreme ti nain podeavanja barkama te no poput koje su ovih treba

veoma sline

prilagoditi jedrilici. podeavanja. je lake ako

Najbolje je poi od osnovnih istraivati druge s naine pristupiti sustavno, vi druga jedrilica a mnogo

uz vas plousporeivati.

kojom se moete

Stabilitet Nakon prethodnih objanjenja, vrijeme je da se posvetimo stabilitetu, uravnoteenosti i "osjeaju na kormilu". Sve te stvari ovise o izboru i podeavanju jedra. Sjetimo se: genova daje poriv, a glavno jedro zajedno s kormilom dri smjer. To je naroito vano kod jedrilica gdje oba jedra dosiu do vrha jarbola, pa je genova vea od glavnog jedra, ali vrijedi i za jedrilice s niim hvatitem leta, gdje glavno jedro koristi struju vjetra koju mu skree prednje jedro (vidi str. 30). Teite jedrilja Zamislimo sile vjetra koje djeluju na pojedinim jedrima kao jedan jedini veliki pritisak usmjeren na jednu toku. Tu toku nazivamo teitem jedrilja (S). Teite lateralnog plana Sile koje se u vodi opiru zanoenju sabiru se u teitu lateralnog plana (L). Ono se nalazi otprilike u geometrijskom sreditu uronjenog dijela barke (trupa, kobilic e i kormila) kada se gleda sa strane . Teite istisnine Analogno tome, uronjeni dio barke u poprenom presjeku ima teite istisnine (F), ustvari teite hidrodinamikog otpora (slike 49 i 50). Lateralna stabilnos t (slika 47) Ukupna snaga vjetra djeluje na toku u kojoj se sabiru sile vjetra (S) . Jedna je njihova komponenta zanoenje (Z), a druga poriv (P) (si. 46). Zanoenju se u vo di suprotstavlja jednaka sila protivnog smjera koju nazivamo otpor zanoenju (Rz). Rije je o sili kojom se trup, kobilica i kormilo odupiru skretanju u zavjetrinu. Taj otpor omoguava barki da plovi u vjetar. "Par" sila koje djeluju na tokama S i L odluuje i o momentu naginjanja (Mn). Teina jedrilice i hidrostatski uzgon (Uhs) tome se suprotstavljaju momen tom stabilnosti (Mst). Dok su spomenuti momenti u ravnotei, jedrilica stabilno plovi drei jednak nagib 2 2

Uravnoteenj e kormilo m Ovdje nas z a n i m a j u prij e s v e g a l a t e r a l n e k o m p o n e n t e sila koj e d j e l u j u iznad i i s p o d v o d e . Sila vjetr a koj a se prenos i n a sve d i j e l o v e b r o d a iznad v o d n e c r t e s a b i r e se u t o k i S, a sile koj e d j e l u j u na u r o n j e n i di o b r o d a u tok i L. Odno s t i h teit a b i t n o u t j e e na p l o v i d b u . Zamislim o d a plovil o rotir a ok o os i koj a prolaz i kro z tok u L. A ko p o d i g n e m o s a m o flok , b a r k a e o t p a d a t i , jer e je sila v j e t r a r o t i r a t i ok o os i koj a prolaz i t o k o m L. P o d i g n e m o li s a m o g l a v n o j e d r o , b a r k a e p r i h v a ati . Da b i se z a d r a o p r a v a c , p o t r e b n o je d j e l o v a t i kormilom . D a k l e , p o s t o j e t r i m o g u e s i t u a c i j e : A - bark a otpada : ak o se S nalazi i s p r e d L, j e d r i l i c a e odmicat i p r a m a c o d v j e t r a , t a k o d a e k o r m i l a r m o r a t i skretat i p r e m a v j e t r u d a b i zadra o p r a v a c . B - uravnoteen a barka : s u s t a v je u r a v n o t e i kad a se S i L nalaze u isto j liniji . B a r k a e drat i p r a v a c , zahtijevaju i s a m o m i n i m a l n e k o r e k c i j e k o r m i l o m . C - bark a prihvaa : ak o se pa k S nalazi iza L, j e d r i l c a e skretat i u vjetar , t a k o d a e k o r m i l a r m o r a t i pojat i ako eli zadrat i p r a v a c . Openit o g o v o r e i , poeljn a j e zadnj a v a r i j a n t a , ali ako j e d r i l i c a s k r e e p r e v i e u vjetar , t a d a e na s ispravljanj e kurs a k o r m i l o m j a k o u s p o r a v a t i . Lagano s k r e t a n j e b a r k e u v j e t a r o m o g u a v a n a m d a "osjeamo " kormil o i olakav a nam o r c u . Time se do biva i na s i g u r n o s t i : ak o k o r m i l a r iz bil o k o j e g razlog a prestan e i s p r a v l j a t i k u r s ( n a p r i m j e r , d a m u pozli) , bark a e s k r e t a t i u v j e t a r d o k s a s v im n e s t a n e , t o e svi na brod u p r i m i j e t i t i , a i m a t e v r e m e n a d a n e t o p o duzmu . U pravilu, najbolji je kut kormila izmeu 3 i 5 stupnjeva.

N a p o m e n a : Kad a plovil o s t o j i , t o k a S je o b i n o na 5 d o 15 % i s p r e d t o k e L. Kad a b a r k a u b r z a v a , n a g i n j e se i s k r e e u v j e t a r t e tra i poloa j k o r m i l a za privjetrinu , kao t o p r i k a z u j u slik e 49 i 50.

Naginjanj e vue u vjeta r Do k j e j a r b o l u s p r a v a n , pla n u r o n j e n o g dijel a t r u p a j e s i m e t r i a n i j e d r i l i c a dr i p r a v a c , ali ka d se j e d r i po d n a g i b o m , pla n u r o n j e n o g dijel a p o s t a j e a s i m e t r i a n (slik a 49) , a bark a te i s k r e t a n j u . Otpo r v o d e je na j e d no j stran i p r a m c a po d n a g i b o m v e i , a ust o se g r a d i i val koj i j e d r i l i c u d o d a t n o o d b a c u j e n a s u p r o t n u s t r a n u . I s p r o b a j t e t o n a d i n g h y j u , j e d r i l i c i s p o m i n o m kobilicom .

Naginjanje okree jedrilicu u vjetar Porivn a k o m p o n e n t a sile v j e t r a (P ) j e d r i l i c u p o k r e e n a p r i j e d . A ko j e brzin a s t a l n a , bi t e j e d n a k a protiv n o m jo j l o n g i t u d i n a l n o m o t p o r u (Rp) . L o n g i t u d i n a l n i o t p o r koj i pruaj u val i t r e n j e j e d n a je o d komponenat a h i d r o d i n a m i k o g o t p o r a i o s j e a se na teit u istisnin e (F) . Kad a se bark a n a g i n j e , teit e j e d r i l j a (S ) p o m i e se niz vjetar . To ist o d o g a a se i s t e i t e m istisnin e (F) , ali u m a n j o j m j e r i . Sad a dva teit a nis u vie u isto j r a v n i n i , a ka o p o s l j e d i c a t o g a , p o r i v (P ) i o t p o r p o r i v u (Rp ) t v o r e pa r sila koj e te e s k r e t a n j u j e d r i l i c e u vjetar . Z a k l j u a k : Kad a plov i p o d n a g i b o m , j e d r i l i c a z b o g a s i m e t r i n o s t i u r o n j e n o g dijel a i p o m i c a n j a teit a sile vjetr a ka k r m i te i s k r e t a n j u u vjetar . Da bi se umanjil o skretanj e jedrilic e u vjeta r potrebn o je : 1 . ili pomaknut i teit e sile vjetr a (S ) prem a p r a m c u pomicanje m jarbol a prem a pramcu , s m a n j i v a n j e m n a k o e n o s t i j a r b o l a (vid i str . 65) , kraenje m glavno g jedra ; 2 . ili pomaknut i teit e lateralno g plan a (L) prem a krm i poveanje m povrin e genove , * p o m i c a n j e m tein e ka k r m i , pomicanje m kobilic e ka krm i (djelomini m podiza njem) ; ( * P o v e a n j e p o v r i n e g e n o v e e s t o p o v e a v a na ginjanj e i t a k o p r i d o n o s i o k r e t a n j u u vjetar . ) 3 . ili smanjit i naginjanj e pomicanje m tein e na privjetrinsk u stranu , izravnanjem i poputanje m glavno g jedra , otvaranje m stranje g porub a glavno g jedr a (ire i otvor) . Da b i plovil o vie s k r e t a l o u vjetar , p o t r e b n o je init i o b r a t n o o d o n o g a t o je g o r e o p i s a n o . U n o r m a l n i m prilikam a bark a im a t e n d e n c i j u o k r e t a n j a u vjetar , po gotov o p o j a k o m v j e t r u .

24

Podeavanj e glavno g jedr a Glavno j e d r o korist i se g o t o v o u svim u v j e t i m a vjetr a i mor a t e se o b i n o n e m i j e n j a , o s i m p o vrl o s n a n o m vjetru , kad a g a z a m j e n j u j e olujn o g l a v n o j e d r o . Glavno j e d r o se s m a n j u j e p o m o u krat a ( t e r c a r o l a ) i regulir a se o v i s n o o u v j e t i m a m o r a i v j e t r a . M n o g i misle d a je lak e r e g u l i r a t i g l a v n o j e d r o n e g o l i genovu . No , t u nij e u p i t a n j u s a m o k o r e k t n o z a t e z a n j e ko te . To je z a h t j e v a n p o s a o , iz koje g proizlaz i niz s r o d n i h djelovanja . Da b i n a m j e t a n j e bil o u s p j e n o , p o t r e b n o je mnog o panje . V e i n a k o r m i l a r a nij e t o l i k o s a v j e s na. Iznimk u i n e s u d i o n i c i r e g a t a , j e r se na njim a tra i brzina .

Podeavanj e glavno g jedr a obuhva a u osnovi etir i radnje , i to : 1. podeavanj e otvorenost i jedr a pomo u kot e i vanga , 2 . podeavanj e trbuh a svijanje m jarbol a i n a t e g a e m donje g porub a (osnovice) , 3 . podeavanj e poloaj a trbuh a podigaem , 4 . podeavanj e uravnoteenost i kormil a klizaem . Glavno j e d r o o d l u n o djeluj e n a r a v n o t e u plovila , d a kle p o t r e b n o g a je cijel o v r i j e m e u s k l a i v a t i s r a d o m kormila , p a z e i n a r o i t o n a n a p e t o s t s t r a n j e g p o r u b a (ventama) . Zatezanje s t r a n j e g p o r u b a o m o g u a v a v j e t r u d a snanijim d j e l o v a n j e m n a k r m e n i di o g l a v n o g j e d r a j a e naginj e j e d r i l i c u , koj a s t o g a te i o k r e t a n j u u vjetar . Poputanje m n a p e t o s t i s t r a n j e g p o r u b a p o s t i e m o suprota n u i n a k , a u r a v n o t e e n o k o r m i l o prua t e manj i otpo r p l o v i d b i . Kolik o j e stranj i p o r u b z a t e g n u t moem o p r o v j e r i t i ak o s t o j e i i s p o d s t r a n j e g roglj a pogledam o du r u b a j e d r a . Ak o je stranj i poru b zatvoren , jedrilic a zanos i u vjetar . Ak o je stranj i porub otvoren , zanoenj e u vjeta r je ma nje. Kada je stranj i otvo r p r e v i e p o p u t e n , s n a g a glav nog jedr a se s m a n j u j e , a i o r c a je slabija . Uzmit e u o b zir d a poloa j kliza a u t j e e kak o na z a t e g n u t o s t stranje g p o r u b a t a k o i na profi l g l a v n o g j e d r a . Oblik g l a v n o g j e d r a djeluj e i na u r a v n o t e e n o s t j e d r i lic e i na m o g u n o s t s k r e t a n j a u vjetar . Z a t e g n u t o s t kote izravno u t j e e na profi l j e d r a ( z a t e g n u t i j a kot a zatvara o t v o r ) , a je li o n p r a v i l a n , p o k a z a t e n a m p o kazivai vjetr a na p r e d n j e m i s t r a n j e m p o r u b u .

25

1 . Podeavanj e profil a jedr a koto m i v a n g o m Kad a s e p o m o u kot e d o b i j e p r a v i l a n p r o f i l , p o t r e b n o j e p o m a k n u t i kliza rad i postizanj a i s p r a v n o g kut a u o d n o s u na u z d u n i c u b a r k e , osi m ko d p l o v i d b e u kr m u . (Ko d p l o v i d b e u k r m u , za d o b i v a n j e i s p r a v n o g k u t a slui n a m v a n g ; vid i str . 29. ) Stranj i p o r u b n a j b o l j e p o k a z u j e k a k a v j e profi l j e d r a . Ovdje je k o r i s n o p o s l u a t i s a v j et d a se j e d r o zatee sve do k se g o r n j a l e t v i c a (teka ) n e p o r a v n a s deblenjakom . (Ko d d u g a k i h l e t v i c a p r o m a t r a j t e stranji h 50-6 0 c m . ) t o se vie kot a p o p u t a , t o g o r n j i di o j e d r a sve vie o k r e e u z a v j e t r i n u (slik a 52) . Z a t e z a n j e m kot e profi l j e d r a s e p o s t e p e n o s m a n j u j e sve d o k s e stranj i p o ru b ne zatvor i i g o r n j a l e t v i c a ne u s m j e r i u vjetar . Tad a e se g o r n j i di o j e d r a izravnati . Pokaziva vjetr a n a g o r n j o j letvic i e s a d a t r e p e r i t i i zavijati ok o s t r a n j e g p o r u b a u z a v j e t r i n u (slik a 55) . P o p u t a n j e m kot e stranj i se p o r u b o t v a r a , a p o k a z i v a v j e t r a o p e t let i ka k r m i (slik a 56) . Profil jedra je dobar kada: gornja letvica postane paralelna s deblenjakom i najvii pokaziva vjetra u vie od 50% vremena struji ka krmi. Iznimke : S m i r n i m m o r e m i s r e d n j i m v j e t r o m kot a se mo e zat e g n u t i sve do k se g o r n j a l e t v i c a n e o k r e n e m a l o u vjetar . T a ko se m o e o t r i j e u v j e t a r n e g u b e i brzinu . Ovo se o d n o s i na j e d r i l i c e s g e n o v o m / f l o k o m d o v r h a j a r b o l a . N a t a j n a i n d o p u t a m o p r o t o k u zrak a d a p r a t i z a o b l j e n j e z a v j e t r i n s k e s t r a n e g o r n j e g dijel a glav no g j e d r a i t a k o j e d r o n e g u b i s n a g u . S l a g a n i m v j e t r o m i p o u z b u r k a n o m m o r u d o b r o je p o pustit i kot u sve d o k se g o r n j a l e t v i c a n e o k r e n e niz vjetar . Stranj i se p o r u b o t v a r a n a v r h u ( p o v e a v a se profil ) i izbjegav a se g u b l j e n j e n a p e t o s t i j e d r a . Gornja letvica se moe lagano okrenuti u privjetrinsku stranu: po srednjem vjetru i mirnom moru (samo jedrilje jednake visine). Gornja letvica se moe lagano okrenuti u zavjetrinsku stranu: po laganom vjetrovu (2-6 vorova = 1-3 m/s), uzburkanom moru, odmah nakon okreta. Da d o b i j e m o d o b a r profi l g l a v n o g j e d r a p o t r e b n o j e namjestit i ku t p r e m a u z d u n i c i b a r k e (vid i str . 29) . Uvije k imajt e n a u m u d a n a profi l g l a v n o g j e d r a u t j e e o d n o s izme u n a p e t o s t i kot e i poloaj a k l i z a a . To ne vrijed i za p l o v i d b u u k r m u , k a d a se profi l r e g u l i r a v a n go m (pritego m deblenjaka) .

2. Podeavanj e trbuh a jedr a Savijanjem j a r b o l a s r e d n j i i vii di o j e d r a p o s t a j u ravniji . Ovo je v e o m a k o r i s n o ak o se eli o r c a t i p o j a e m vjetru , ali m i r n o m e m o r u , kad a n a m nij e p o t r e b n a v e a snag a d a s v l a d a v a m o v a l o v e , n a p r i m j e r u z a t i e nim u v a l a m a . Nai n s a v i j a n j a j a r b o l a ovisi o s n a s t i . Pun o je lak e saviti j a r b o l kad a je let o nie o d v r h a j a r b o l a . Ko d d r u gih j e d r i l i c a s a v i j a n j e j a r b o l a p o m o u z a p u t k e , p a m a kar te k i za n e k o l i k o s t u p n j e v a , v e o m a je t e k o . A ko postoj i b a b y - s t a y , mo e se u p o t r i j e b i t i za d o d a t n o svijanje j a r b o l a . Kad a j e d r i l i c a im a d v o s t r u k e u n u t a r n j e pripon e (sartije ) p o t r e b n o je prij e svijanj a p o p u s t i t i kr menu , a n a k o n t o g a z a t e g n u t i p r a m a n u (t o je k o m p l i cira n p o s t u p a k i rijetk o k a d a se p r i m j e n j u j e ) . Svijanjem j a r b o l a prednj i i stranj i p o r u b se r a z m i u , platn o se zatee i j e d r o postaj e plie , d o k se t r b u h po mi e p r e m a k r m i (slik a 57) . Da b i se z a o b l j e n o s t vratila , valja zategnut i p o d i g a ili c u n n i n g h a m (slik a 62) . Kad a se jedr o z a t e g n e i t r b u h p o m a k n e unazad na o d g o v a r a ju i poloaj , stranj i p o r u b se o t v a r a . Da b i se zadrao doba r profi l j e d r a , p o t r e b n o je z a t e g n u t i kotu . Trbuh srednje g i gornje g dijel a glavno g jedr a smanju je se: po jako m vjetr u i relativn o mirno m moru , ak o je umjest o v e e g pogon a na jedr u vanij e ii u orcu , ako previ e s k r e e m o u vjetar , a ne moem o ili ne elim o kratit i jedra . Natega donje g porub a Pomo u n a t e g a a d o n j e g p o r u b a p o d e a v a s e d u b i na na niem d i j e l u j e d r a . t o je n a t e g a z a t e g n u t i j i , t o donj i di o g l a v n o g j e d r a im a m a n j i t r b u h . To je k o r i s n o uinit i ko d j a k o g v j e t r a i r e l a t i v n o m i r n o g m o r a , je r se tak o otvar a stranj i p o r u b , p a se s m a n j u j e s k r e t a n j e jedrilic e u vjetar . Po u z b u r k a n o m m o r u , zato d a se p o v e a sila na j e d r u , potrebn o je l a g a n o p o p u s t i t i n a t e g a kak o b i donj i di o jedr a posta o d e b l j i . Lagan vjetar: popustiti natega baze jedra. Srednji vjetar: zategnuti natega. Jak vjetar: maksimalno zategnuti natega. Jai vjetar od mora: zategnuti natega. Jae more od vjetra: lagano popustiti natega. Napomena : Po v e o m a l a g a n o m v j e t r u j e d r o n e b i t r e balo imat i velik t r b u h , i n a e s t r u j a zrak a s a zavjetrinsk e stran e n e e lijep o klizit i p r e k o j e d r a . To se , d o d u e, ne poklap a s o n i m t o je r e e n o na s t r a n i c i 38 (sli ka 90) , ali t a m o g o v o r i m o o t e o j j e d r i l i c i , k o d koj e snaga suvie s t a n j e n o g j e d r a ne b i bil a d o v o l j n a d a je pokree .

27

U prolost i je za i z r a v n a v a n je d o n j e g dijel a g l a v n o g j e d r a sluila i z r a v n a v a j u a k r a t i c a koj a je prolazil a kro z m e t a l n u o i c u n a s t r a n j e m p o r u b u 25-3 0 c m izn a d o s n o v i c e i k o l o t u r n i k na o b u j m i c i d e b l e n j a k a , a u dananj e vrijem e zahvaljuju i moderni m krojevim a j e d a r a t o m e slui n a t e g a s a s u s t a v o m s m j e t e n i m vei m dijelo m u samom e deblenjaku . 3 . Podeavanj e poloaj a trbuh a podigae m i cunninghamo m Kad a o d r e d i m o z a o b l j e n o s t g l a v n o g j e d r a , valja n a m ispravit i poloa j t r b u h a . t o se t i e stanj a m o r a i v j et r a , t r b u h se u v e i n i s l u a j e v a p o s t a v l j a n a 45-50 % o d p r e d n j e g p o r u b a , a t o se posti e z a t e z a n j e m i ot putanje m podigaa . t o se vie zateu p o d i g a ili c u n n i n g h a m , t o se t r b u h p o m i e vie p r e m a p r a m c u . N a r a b l j e n i m j e d r i m a tr bu h se nalazi vie u n a z a d , p a j e p o t r e b n o z a t e g n u t i net o vie. Po l a g a n o m v j e t r u p o d i g a se mo e p o p u s t i t i i t r b u h p o m a k n u t i d o 55-65% . U t a k v i m s i t u a c i j a m a mal i nabor i p o r e d p r e d n j e g p o r u b a m o g u s e z a n e m a r i t i , po g o t o v o kad a se j e d r i u k r m u ili r a v n o niz vjetar . B u d u i d a se s j a a n j e m v j e t r a t r b u h p o m i e u n a z a d , m o r a m o g a p o d i g a e m v r a t i t i u prav i poloaj . U normalni m prilikam a trbu h bi t r e b a o bit i na 45 50% . Po lagano m vjetr u trbu h treb a pomaknut i unaza d do 5 5 - 6 5 % , osobit o ak o jedrim o u krm u ili sasvim u krmu . C u n n i n g h a m j e k o n o p koj i prolaz i kro z m e t a l n u o i c u n a p r e d n j e m p o r u b u iznad p r e d n j e g roglj a j e d r a (slik a 62) , z a t e u i p r e d n j i p o r u b j e d r a n a d o l j e . Efikasnij i j e o d p o d i g a a , koj i zatee s a m r o g a l j . P o r e d t o g a , kad a s e zatee p o d i g a , g o r n j i di o s t r a n j e g p o r u b a te i zatvaranju . Z a t e z a n j e m c u n n i n g h a m a g o r n j i di o s t r a n j e g p o r u b a se otvar a (t o j e k o r i s n o kad a v j e t a r p o j a a v a ) . N a posljetku , daju i jednak i poma k trbuha , cunningha m iziskuj e m a n j i n a p o r . N e k i n a b o r p o r e d p r s t e n a ili " d e p " p o r e d d e b l e n j a k a c i j e n a s u koj u v r i j e d i platit i za bolj u i s k o r i t e n o s t j e d r a . Cunningham efikasnije pomie trbuh. Zatezanjem cunninghama stranji porub vie negoli zatezanjem podigaa. se otvara

28

4 . Uravnoteenj e kormil a klizae m kot e Kut glavno g j e d r a u o d n o s u na uzdun u os plovil a i u odnos u na v j e t a r o d r e u j e o s i m s a m e kot e i poloa j klizaa kote . 0 n j e m u u z n a t n o j m j e r i ovisi h o e li bark a bit i u r a v n o t e e n a , h o e li s k r e t a t i u v j e t a r ili e pojati . Odno s poloaj a kliza a i z a t e g n u t o s t i kot e u namjetanj u j e d r a p r i l i n o j e sloen a stvar . P o k u a j mo to razjasniti . Zamislit e di o k r u n i c e o p i s a n e n a p a l u b i sa s r e d i t e m na mjest u j a r b o l a . N a j p r i j e z a t e z a n j e m kot e o b l i k u j t e profi l j e d r a , a n a k o n t o g a p o m i i t e kliza o n o l i k o k o l i ko se mo e d a ne p r o m i j e n i t e profi l j e d r a (slik a 64) . Naravno , p u t kliza a u t o m e s l u a j u bit i j a k o kratak . ( U neki m s l u a j e v i m a kliza a u o p e n e m a : kot a j e d nostavn o prolaz i kro z k o l o t u r n i k p r i v r e n n a p a l u bi). Vidimo , d a k l e , d a se j e d r o n a m j e t a n e s a m o zate zanjem i o t p u t a n j e m kot e n e g o i p o l o a j e m k l i z a a , a u j e d r e n j u s v j e t r o m po k r m i i r a v n o u k r m u j o i uz pomo v a n g a ( p r i t e g a ) . Preporuljivo je: 'najprije podesiti otvorenost glavnog jedra putem kote, drei kliza u sredini, 'jedrei u vjetar i otro u vjetar, klizaem namjestiti kut glavnog jedra, a jedrei u krmu i niz vjetar namjestiti vang u odgovarajui poloaj prije nego se popusti kota; kliza bi sada  trebalo  pomaknuti  sasvim do  kraja na  zavjetrinsku strani. Openito , kad a v j e t a r p o j a a v a , t r e b a p o m a k n u t i kli za iz s r e d i n e na z a v j e t r i n s k u s t r a n u d o t o k e u kojo j dio g l a v n o g j e d r a d o j a r b o l a p o i n j e m a l o d r h t a t i . Po lagano m v j e t r u h v a t i t e kot e t r e b a p o m a k n u t i u vjetar , ali n e t o l i k o d a d a b l e n j a k p r o e s r e d i n u ( u o v o m e ima iznimaka , p o g o t o v o na r e g a t a m a ) . Pazite na p o k a zivae vjetr a n a s t r a n j e m p o r u b u , o s o b i t o n a najvii . Trebal i b i letjet i v o d o r a v n o ka k r m i , a ne zavijati ok o poruba ; t o b i z n a i l o d a je j e d r o prazno . Po lagano m vjetr u kliza t r e b a bit i na privjetrinsko j strani . Po j a e m vjetr u t r e b a ga pomaknut i u zavjetrinu , ali na nai n da se glavn o jedr o ne puni previe . Tenja plovil a k a p r i h v a a n j u s m a n j u j e se p o m i c a njem kliza a niz vjetar . T a ko se k u r s ne m o r a j a k o ispravljat i k o r m i l o m i j e d r i l i c a e bit i bra . T r e b a znat i d a kormil o po d k u t e m v e i m o d 5 d j e l u j e ka o d a p l o vimo s " p o d i g n u t o m r u n o m k o n i c o m " . Z a t o j e p o trebn o drat i kliza t o je vie m o g u e niz vjetar , n o paze i d a g l a v n o j e d r o n e t r e s e p r e v i e . A ko se nala zimo po d p r i t i s k o m , a n i s m o u s t a n j u k r a t i t i , rad i odr avanja k o n t r o l e na d j e d r i m a m o e m o pustit i g l a v n o m jedr u net o vjetr a "iz a l e d a " , ali s a m o z a k r a t k o , j e r e g a lepetanj e i n a e o t e t i t i .

29

Uzajaamn o djelovanj e genov e i glavno g j e d r a Na stranic i 15 (slik a 28) vidjel i sm o kak o p r e d n j e j e d r o utje e na proto k vjetr a ka glavno m j e d r u . Glavno jedro i genova mogu se smatrati dijelovima jednog krila; stranji porub glavnog jedra slui kao krilce za podeavanje. Podruj e izme u glavno g jedr a i g e n o v e u k o j e m se jedr a preklapaj u bitn o je za d o b r o i s k o r i t a v a n j e vjetra . irin a protok a u t o m p r o s t o r u ovisi o n a i n u k a k o su jedr a postavljena . Po lagano m i s r e d n j e m vjetr u p o t r e b n o je p o d e s i t i glavn o jedr o tak o d a se pr i s k r e t a n j u vie u v j e t a r t r e se jednolik o du cijelo g s t r a n j e g p o r u b a i s t o v r e m e n o s genovo m (svi privjetrinsk i p o k a z i v a i p o i n j u isto dobn o treperiti) . Po j a e m vjetr u m o e m o g l a v n o m j e d r u sa zavjetrinsk e stran e pustit i m a l o vjetr a d a b i j e d r i l i c a zadral a ravnoteu . A ko v i d i m o d a z a v j e t r i n s k i v j e t a r p r i t i e glavn o j e d r o n a v e e m dijel u p o v r i n e , z n a i d a j e razma k m e u j e d r i m a p r e u z a k . Da se n e b i m o r a l o kratiti , mo e se: popustiti malo koticu genove, poveati profil jedra (kliza u vjetar i poputena kota), poravnati glavno jedro. N a p o m e n a : A ko se u g l a v n o m j e d r u sa z a v j e t r i n s k e s t r a n e stvar a u d u b i n a , t o mo e bit i zbo g p o v r a t n e s t r u j e vjetr a u p r o t o k u koj u p r o i z v o d i p r e v i e z a t v o r e n stranj i p o r u b g e n o v e . Taj s e p r o b l e m ispravlj a p o m i canje m trbuh a genov e prem a p r a m c u (zatezanje m p o d i g a a ) i/il i z a t e z a n j e m k o t i c e g e n o v e . Kad a s u j e d r a s u v i e r a z m a k n u t a , g l a v n o j e d r o g u b i d o d a t n u s n a g u koj u m u i n a e daj e d o b r o p r e k l a p a n j e j e d a r a . U t o m se s l u a j u m o e : popustiti kota glavnog jedra (vea snaga i zategnuti kotica genove (otrije u vjetar), dati glavnom jedru vei trbuh (vea snaga i brzina), brzina).

N a p o m e n a : Sva ova p r a v i l a t r e b a u s p o r e d i t i s o n i m t o s m o prij e navel i za g e n o v u i za g l a v n o j e d r o . M o e s e d o i m a t i z a m r e n o , ali o p e n i t o s e mo e r e i ovo : Jedro je najdjelotvornije blizu toke kolapsa. Jedro je to djelotvornije to ga vie moemo otvoriti. Pravilan r a z m a k m e u j e d r i m a u p u n o j m j e r i p o k a z u j e svoj u v r i j e d n o s t kad a s t r u j a zrak a s a z a v j e t r i n s k e s t r a n e g e n o v e d o b i v a " p o m o " s t r u j e zrak a s a zavjet r i n s k e s t r a n e g l a v n o g j e d r a . N a i m e , z r a n a struj a s a z a v j e t r i n s k e s t r a n e g e n o v e g u b i brzin u ka d se primakn e s t r a n j e m p o r u b u i s t o g a j e j a k o vano d a p r i k u p i n o v u s n a g u i d o b i j e u b r z a n j e o d br e z r a n e s t r u j e ko j a prolaz i o k o t r b u h a g l a v n o g j e d r a . irin a p r o t o k a j e o p t i m a l n a kad a s e n a g l a v n o m j e d r u poka u prv i z n a k o v i z r a n e s t r u j e koj a m u n a zavjetrinsko j s t r a n i klizi p r e k o t r b u h a .

Kad a s e t r e s e s t r a n j i p o r u b Pokatka d stranj i p o r u b p o d r h t a v a na v j e t r u ( i p r i t o m neugodni m z v u k o m pil i ivce) . Da t o p r e s t a n e p o t r e b no je zategnut i n a t e g a s t r a n j e g p o r u b a ( m a j o l u ) , ako postoji . Tada s e , m e u t i m , e s t o d o g a a d a stra nji dio jedr a du p o r u b a z a v r ne u vjetar , t o se uglav nom ne d a s p r i j e i t i , ali b a r e m ne u t j e e na u i n k o v i tos t jedra . Valja s v a k a k o v o d i t i r a u n a o t o m e d a j a k o lepetanj e kvar i j e d r o . I mnog e g e n o v e i m a j u pr i o s n o v i c i n a t e g a d o n j e g poruba . Oblik jedr a d a j e j e d r i l i c i razliit e brzin e i u t o m s m i s l u moem o g a s h v a t i t i ka o m j e n j a a u t o m o b i l a . "Prva brzina " d a j e s n a g u za u b r z a v a n j e ili za p l o v i d b u p o valovima . A k o n a m je s n a g a bitnij a o d kut a u vjetar, p o t r e b a n n a m je p u n t r b u h i d o b a r p r o f i l j e d r a . U prvu " u b a c u j e m o " p o s l a b i j e m v j e t r u d a d o b i j e m o br zinu (naprimjer , na r e g a t a m a n a k o n o k r e t a ) , p o uzbur kanom m o r u ili p o n e s t a b i l n o m v j e t r u . U "prvoj brzini": 'imamo jedra punog trbuha, ljenim upadnim kutem, 'iroki protok; dobivamo na vjetar. dobrog profila, snazi, sa zaobkut u

ali gubimo

"Drug a brzina " korist i se k a d a v j e t a r p o j a a v a , a j o se nisu podigl i velik i v a l o v i. A ko elim o bit i d o v o l j n o brzi i jedrit i u v j e t a r , z a t e g n u t e m o kot e i izravnat i jedra , ali z a d r a v a m o z a o b l j e n o s t k o d p r e d n j e g p o r u b a kak o b i u p a d n i ku t o s t a o irok . U "drugoj brzini": * imamo zategnutija jedra (manji trbuh), ali sa zaobljenim upadnim kutem, ' dobivamo srednju snagu jedra te lijepu sposobnost jedrenja u vjetar. "Tre a brzina " je za j e d r e n j e u i d e a l n i m u v j e t i m a , p o srednje m v j e t r u i m i r n o m m o r u . O m o g u a v a n a m d a idem o o t r o u v j e t a r be z g u b i t k a brzine . Za t o t r e b a smanjit i t r b u h i z a t e g n u t i j e d r a . U p a d n i ku t g e n o v e mor a bit i o t a r ( d o b r o z a t e g n u t i leto) , a t r b u h g e n o v e i glavno g j e d r a p o m i e m o u n a z a d . U "treoj brzini": 'imamo dobro zategnuta jedra, otar upadni kut i trbuh pomaknut unazad, 'moemo otro u vjetar, ali je snaga jedara manja. Tako jedr a n a m j e t a m o i k a d a je v j e t a r v e o m a jak , a ne elim o k r a t i t i . Da o s l a b i m o p r i t i s a k v j e t r a , kot e e m o mal o p o p u s t i t i i o t v o r i t i p r o f i l .

S vjetro m u bok i u krm u Doba r di o o n o g a t o s m o d o s a d a navel i mo e se p r i mijenit i i u j e d r e n j u s p r i v i d n i m v j e t r o m dalj e od 35 po p r a m c u p a skro z d o u k r m u . B i t n o je d a v j e t a r uvije k hvat a t o v e u p o v r i n u j e d a r a , ali p o s t o j e o d r e e n a o g r a n i e n j a koj a t r e b a uzet i u obzir . 1 . Genov a Kad a prividn i v j e t a r s k r e n e dalj e o d 35 p o p r o v i , ula zi se u p o d r u j e gdj e je t e k o drat i g e n o v u p u n o m . Idealn o b i bil o d a se kliza s a d a nalazi izvan b r o d a (slik a 69) . U t r e n u t k u ka d p o p u s t i m o k o t i c u d a g e n o v u p r i l a g o d i m o n o v o m s m j e r u v j e t r a , on a e s e p r e v i e zaobliti . Naalost , ak o kliza u elji d a se z a o b l j e n o s t s m a n j i p o m a k n e m o n a p r i j e d , t o e izazvati s a m o v e u d u b i n u u d o n j e m d i j e l u . Istina , p o m o u b a r b e r - h a u l e r a m o g l i b i s m o hvatit e k o t i c e p o m a k n u t i p r e m a pramc u i razmi , ali b a r b e r e e m o rijetk o n a i n a k r s t a i m a . Bez b a r b e r a n e m o g u e j e p o s t i i d a i s t o v r e m e n o t r e per e svi p o k a z i v a i v j e t r a . U t o m s l u a j u t r e b a p o k u at i d o b r o z a t e g n u t i donj i di o j e d r a , z a n e m a r u j u i pretjeran u zaobljenos t u gornje m dijelu , pa em o u s r e d n j e m dijel u dobit i o d g o v a r a j u u d u b i n u i t i m e o d j e d r a izvui poriv a kolik o je m o g u e , a p o k a z i v a i vjet r a u s r e d n j e m dijel u j e d r a p o m o i e n a m d a t o na p r a v i m o t o bolj e (slik a 70) . Kak o vjeta r o k r e e dalj e u k r m u , d o l a z i m o d o t o k e u kojo j s e g e n o v a vie n e p u n i , je r j e p o k r i v a g l a v n o j e d ro . U t o m s l u a j u m o e m o je p o m a k n u t i u v j e t a r p o m o u t a n g u n a (vid i slik e 12 i 13) . N a p o m e n a : Kad a p r i v i d n i vjeta r dolaz i p o k r m i , m o g u se p o d i i p o s e b n a j e d r a , ka o g e n a k e r ili s p i n a k e r , o kojim a se g o v o r i u n a s t a v k u . Kada vjetar skree prema krmi: pomiemo kliza to vie prema pramcu i koticu to vie prema razmi, u nedostatku barbera smanjujemo dubinu jedra u donjem dijelu, putajui da u gornjem dijelu bude zaobljeno. S vjetrom u krmu: okreemo genovu ako treba pomou tanguna na drugu stranu kako bi dobila vjetar i ako je potrebno otpadamo, a ako ih imamo, moemo podii spinaker ili genaker.

32

2 . Glavno jedr o Kada s e o t p a d a p r e m a b o n o m v j e t r u , t r e b a m o t r i t i gornj e p o k a z i v a e vjetr a na g l a v n o m j e d r u t e nastojat i d a on i ( a i d r u g i ) " t e k u " t o v o d o r a v n i j e . kota S vjetro m u bo k i u k r m u profi l g l a v n o g jedr a vie ne moem o n a m j e t a t i kotom . Kak o se j e d r o o t v a r a , t a k o se vertikaln a n a t e g n u t o s t s m a n j u j e , a kot a slui s a m o za podeavanj e kut a jedr a p r e m a uzdunic i barke . Treba p o p u s t i t i kot u d o k se di o j e d r a du p r e d n j e g porub a n e p o n e t r e s t i , a n a k o n t o g a e m o je l a g a n o zategnuti . M n o g i p o s t a v l j a j u d o d a t n e p o k a z i v a e vjetr a u s r e d i n i j e d r a na 60 d o 90 c m o d j a r b o l a . Kad a t i pokaziva i p o n u t r e p e r i t i n a z a v j e t r i n s k o j s t r a n i , zna i d a je j e d r o p r a z n o . T a d a m o r a m o p o p u t a t i kot u dok se ne v r a t e u v o d o r a v a n poloaj . Kada n a m prividn i v j e t a r o k r e n e vie u k r m u , t i e p o kazivai s t a l n o t r e p e r i t i . Glavno j e d r o j e m a k s i m a l n o otvoren o i o b i n o je n a j v e i di o v r e m e n a prazno . Vang Profi l j e d r a s v j e t r o m u k r m u n a m j e t a se p o m o u vanga. Prije n e g o t o o t v o r i m o j e d r o , m o r a m o p r i t e gnut i v a n g . P o k a z i v a i ( p o g o t o v o g o r n j i ) t r e b a l i b i " t e i " v o d o r a v n o n a j v e i di o v r e m e n a . U s u p r o t n o m , p o trebn o j e p r i t e g n u t i j e d r o p a p o m o u v a n g a p o n o v o podesit i profi l i o n d a j e d r o m o e m o o p e t o t v o r i t i . (Nek e j e d r i l i c e i m a j u d o v o l j n o jak v a n g d a j e d r o nij e potrebn o p r e t h o d n o p r i t e z a t i . ) Po l a g a n o m v j e t r u t r e b a i z b j e g a v a t i p r e j a k o p r i t e z a n j e vanga. est o je tein a d e b l e n j a k a i vie n e g o d o v o l j na d a s m a n j i z a o b l j e n o s t . Kad v j e t a r p o j a a v a , valja nategnut i v a n g sve d o k se g o r n j a l e t v i c a ne p o r a v n a s deblenjako m (slik a 54) . Na t a j n a i n ( b a r e m u t e o r i j i ) svi pokaziva i v j e t r a dr e u g l a v n o m v o d o r a v n i p o l o aj. Trbuh jedr a S vjetro m u b o k i u k r m u j e d r o s v a k a k o t r e b a imat i ve u dubin u n e g o ka d j e d r i m o u vjetar . Kak o b i s m o d o bili v e u d u b i n u u d o n j e m dijel u j e d r a , m o r a m o p o pustit i n a t e g a baze j e d r a , a rad i i s p r a v l j a n j a g o r n j e g dijel a j a r b o l a i d o d a v a n j a d u b i n e g o r n j e m dijel u j e d r a potrebn o je pa k p o p u s t i t i z a p u t k u . N a k r a j u , d a b i se trbu h p o m a k n u o p r e m a k r m i , p o p u t a m o p o d i g a ili cunningham . Podesiti profil jedra putem vanga. Pokaziva vjetra na gornjoj letvici morao bi biti vodoravan vie od 50% vremena. Dodati jedru trbuh poputanjem nategaa baze i poravnavanjem jarbola.

33

Oznak e olakavaj u trimanj e Korisn a j e n a v a d a o z n a i t i d o b r a p o d e a v a n j a d a i h lak e p r i m i j e n i m o kad a n a m z a t r e b a . N a k r s t a i m a s k i p e r i o b i n o n e o z n a a v a j u nit a ili m a l o t o g a , pouzdavaju i se u p a m e n j e i i s k u s t v o p o d e a v a n j a j e d r a u razni m u v j e t i m a . Ipak , o z n a k e d o n o s e n e o s p o r n e prednosti .

1 . Oznaavanj e kormil a (slik a 73 ) Uravnoteen a bark a najbolj e nam pokazuj e d a sm o p r a v i l n o p o d e s i l i j e d r a , ali a k n i " n e u t r a l n o " k o r m i l o nij e s t o p o s t o t n o j a m s t v o d a su n a m j e t e n a ba kak o treba . Ako je radi odravanja kursa kormilo potrebno drati to znai da se jedra pod kutem veim od 8 stupnjeva, (ili cijela snast) mogu bolje podesiti. Dakle , bitn o j e t o n o znat i s t u p a n j u r a v n o t e e n o s t i kormila . Kad a b a r k a im a r u d o , ku t je lak o vidljiv. Bez obzir a n a t o , isplat i se o z n a i t i s t u p n j e v e kut a (slik a 73) . Stvar i p o s t a j u k o m p l i c i r a n i j e kad a k o r m i l o im a ko lo . Tu su p o t r e b n e oznak e koj e o d r a a v a j u ku t k o r m i l a . Slika 7 3 p o k a z u j e kak o e m o n a kol u o z n a i t i poloa j lista . Prito m b i rad i p r e c i z n o s t i bil o bolj e d a je b a r k a na suhom . N e k a v a m n e t k o p o m i e list n a z a d a n e kuteve , a vi ih o n d a n a kol u o z n a i t e . A k o znat e koj i je n a j v e i o t k l o n lista , t a d a k u t e v e o t k l o n a m o e t e ozna it i i do k je b a r k a u v o d i . N a k o n t o g a lak o je o i t a v a t i kolik o j e k o r m i l o z a k r e n u t o . b i c e kol a m o g u posluit i kao o r i j e n t i r i . N a p o m e n a : Da b i o z n a k e bil e p r e c i z n i j e , p o t r e b n o je na minimu m smanjit i mrtv i ho d kormila . 2 . Oznaavanj e podiga a (slik a 74 ) Oznait e li p o d i g a e na izlazu u d o n j e m dijel u j a r b o l a , lak e e t e o d r e i v a t i s t u p a n j zatezanja . Oznaka n a t o k i u kojo j j e d r o d o s e g n e p u n u v i s i n u i s t o v j e t n a j e n a j v e o j z a t e g n u t o s t i p o r u b a ( p o d p r e t p o s t a v k o m da , u sluaj u glavno g jedra , ne koristit e cunningham) . N a p o m e n a : N a p o d i g a u g l a v n o g j e d r a isplat i s e ozn a i t i i visin e s v a k o g krat a d a b i se brz o p r o n a l a isp r a v n a duin a g l a v n o g j e d r a . Skalu s b r o j e v i m a , koj u v i d i m o n a s l i c i , n a i e m o u g l a v n o m na r e g a t n i m j e d r i l i c a m a , a na k r s t a i m a su uobiajen e obin e oznake . 3 . Oznaavanj e kliza a genov e (slik a 74 ) Poloaji kliza a g e n o v e m o g u bit i o z n a e n i ka o n a sli ci . D o v o l j n o je obiljeit i t o k e 1, 2 i 3 za razn e p o l o a j e j e d r a . Obiljeen a t r a n i c a o m o g u a v a p r e c i z n i j a podeavanja .

34

4 . Oznaavanj e kot a (slik a 75 ) Oznaavanje k o t i c e ( g e n o v e ) m a l o j e k o m p l i c i r a n i j e , jer kad a se mijenj a j e d r o r a d e se nov i v o r o v i . To je jednostavnij e sa koto m ( g l a v n o g j e d r a ) , ali v e i n a skiper a s m a t r a sav t a j p o s a o n e p o t r e b n i m . T r a d i c i o nalan n a i n m j e r e n j a z a t e g n u t o s t i kot e b r o j a n j e m aka o d j e d r a d o kraj a kria v r i j e d i s a m o k a d a g e n o v a preklap a g l a v n o j e d r o . Kao o r i j e n t i r m o g u posluit i i pripone . Da b i se v i d j e l o kolik o je g e n o v a z a t e g n u t a , na krievim a se , b o j o m ili i z o l i r - t r a k o m , m o g u p o s t a v i t i orijentir i na razdaljin i od 5 c m 5 . Oznaavanj e n a t e g a a baz e (slik a 75 ) Natega baze g l a v n o g j e d r a mo e bit i o z n a e n ka o n a slici . Skiper i o b i n o o z n a a v a j u s a m o m a k s i m a l n u zategnutost , ali k o r i s n o je imat i p r e c i z n i j e o r i j e n t i r e . 6 . Oznaavanj e zaputk e (slik a 76 ) Ovo je v e o m a b i t n o o z n a a v a n j e . Ko d j e d r i l i c a gdj e su glavno j e d r o i g e n o v a s p o j e n i n a v r h u j a r b o l a , zputk a kontrolir a z a t e g n u t o s t leta . P o d e a v a n j e ko d t a k v i h jedrilic a o p i s a n o je na s t r a n i c a m a 19 i 66. Napomena : N a j e d r i l i c a m a ko d koji h let o n e id e d o vrha jarbol a o z n a a v a n j e je m a l o k o m p l i c i r a n i j e i ovisi o konfiguraciji . M n o g i krsta i i m a j u t a k v u snast , s krie vima o k r e n u t i m u n a z ad i be z p o m i n i h z a p u t k i , a let o nateu s a r t i j e , ne z a p u t k a , koj a u t o m s l u a j u slui pr venstven o za s a v i j a n j e j a r b o l a i i z r a v n a v a n je g l a v n o g jedra . (Za p o j e d i n o s t i o n a i n u zatezanj a let a vid i str . 71 i 72. ) Za o z n a a v a n j e z a t e g n u t o s t i z a p u t k e d o v o l j n a je izolir-trak a n a vijk u s t e z a l i c e ili n a s a m o j z a p u t k i (slik a 76). Postoj e t a k o e r m j e r a i n a p e t o s t i koj i se m o g u postavit i izravno n a z a p u t k u . 7 . Oznaavanj e jedar a Oznaavanje v e iskuani h p o d e a v a n j a n a plovil u po jednostavi t e v am rad . N a ta j n a i n moet e brz o p o n o viti sve on o t o se d o b r o pokazal o u s l i n i m uvjetim a plovidb e i ostaj u v am mod a s a m o fin e p r i l a g o d b e . To je doist a d r a g o c j e n o , p o g o t o v o u p l o v i d b i n o u , u teki m u v j e t i m a ili n a k o n p r o m j e n a u p o s a d i . Vano je takoe r o z n a i t i j e d r a . V o d o o t p o r n i m f l o m a s t e r i m a moem o na j e d r u ispisat i o kojo j je vrst i j e d r a r i j e , a da b i se u k r i t i n i m s i t u a c i j a m a izbjegl i n e s p o r a z u m i , dobr o je o z n a i t i koj i je koj i r o g a l j , p a i krat .

35

N a j e a t k a n i n a za j e d r a je t e r y l e n e ( d a c r o n ) , ali i f i l m o v i ka o myla r i nit i p o p u t k e v l a r a sve e e se k o r i s t e , do k se p o n e k o j o slui s t a r i m p l a t n e n i m j e d r i m a . Uzmit e u obzi r d a se razliit e t k a n i n e razliit o r a s t e u u o d n o s u na s m j e r natezanja . T r a d i c i o n a l n e t k a n i n e d e f o r m i r a j u s e najvi e kad a se iste u d i j a g o n a l n o .

Da b i m o g l a p o d n i j e t i velik a o p t e r e e n j a , j e d r a s u , narav no , s a s t a v l j e n a od vie s l o j e v a . Kad a se t k a n i n a iste e po : d i j a g o n a l i , o n d a e se stezat i o k o m i t o u o d n o s u na silu . To se d o g a a npr . du p r e d n j e g p o r u b a k a d a se zatee podiga . T k a n i n a , a o n d a i t r b u h , p o m i e se p r e m a pramc u M o d e r n a j e d r a bolj e z a d r a v a ju oblik .

Zatezanj e p o d i g a a g e n o v e g u r a t r b u h n a p r i j e d . U p a d n i ku t se zaobljuje , a u p r a v l j a n j e p o s t a j e j e d n o s t a v n i j e , iak o se gub i p o n e k i s t u p a n j o r c e (str . 44-46) . Kad a se p o d i g a previ e z a t e g n e , s t v a r a j u s e n a b o r i du p o r u b a . N a p o m e n a : Pripazit e ka d n a m o d e r n i m j e d r i m a zateet e p o d i g a ; slijedit e u p u t e j e d r a r a !
36

P o p u t a n j e m p o d i g a a g e n o v e t r b u h s e p o m i e unazad u p a d n i ku t p o s t a j e otrij i i o m o g u a v a o t r i j u o r c u , al u p r a v l j a n j e je t e e . Kad a se p r e v i e p o p u s t i p o d i g a , s t varaj u se n a b o r i o k o m i t o n a p o r u b . To se j o smij e p o lagano m v j e t r u i u z b u r k a n o m m o r u , ali i n a e ne .

Zatezanje podigaa glavnog jedra (ili pak cunninghama) slui nam da pomaknemo trbuh prema pramcu i spljotimo stranji rub jedra. To je korisno po jakom vjetru da barka manje zanosi i da se ne mora previe ispravljati kormilom. Kada se prezategne podiga glavnog jedra (ili cunningham)

Po srednje jakom i slabom vjetru glavno jedro bi trebalo zategnuti sve dok pored prednjeg poruba ne postane glatko, bez nabora. Po veoma laganom vjetru treba popustiti podiga (ili cunningham) dok se du prednjeg poruba ne pojave mali vodoravni nabori. Trbuh e se pomaknuti unazad. Ako previe popustimo podiga, vodoravni nabori e postati vei.

a i glavno jedr o spo jeni n a v r h u j a r b o l a , t o j e v e o m a t e k o . Kad a se j a r b o l p r e vie savije, p o j a v l j u j u se d u g a k i z r a k a s t i n a b o r i o d kraj a deblenjak a p r e m a p r e d n j e m p o r u b u . t o v i e , ak o j e j a r b o l previ e n a t e g n u t , j e d r o b i se a k m o g l o i o k r e n u t i !

Z a t e z a n j e m n a t e g a a o s n o v i c e izravnava s e donj i di o g l a v n o g j e d r a . To je k o r i s n o kad a v j e t a r p o j a a v a d a b i se s m a n j i l i n a g i n j a n j e i poriv . Z a t e g n u t i n a t e g a stvar a o i t e n a b o r e du d e b l e n j a k a . To je n o r m a l n o i n e s m e t a efikas nost i j e d r a .

37

Jedr a za orc u ( u vjetar )

Napomena: Navedene vrijednosti slue samo kao primjeri da bi se lake shvatilo kako u raznim situacijama treba podesiti jedra. Naravno, postotke dubine i poloaja trbuha nije potrebno znati napamet

S lagani m vjetro m potrebn a je sva m o g u a snag a d a b i bark a do bila brzin u te da bi se tak o p o v e a o i prividn i vjetar . U takvo j situa cij i ne e na m bit i glavn o d a idem o otr o u o r c u . Dakle , jedr a mo raj u bit i puna , sa zaobljeni m u p a d n i m kute m i puno g profila , d a ne b i gubil a snag u na v r h u . Treb a i i manj e otr o u vjeta r neg o obi no . Popustit i genov u do k se j e d r o ne o d m a k n e o d kria (bare m dvi je ake) . Popustit i zaputk u i eventualn e p o m i n e zaputk e d a b i se smanjil a napetos t leta , povea o t r b u h genov e i zaobli o upadn i kut . Podiga genov e zategnut i kolik o je p o t r e b n o d a b i se t r b u h pomak nu o na ok o 40 %. Ispravit i jarbo l i popustit i natega baze d a se dobij e t r b u h na glavno m j e d r u . Pomaknut i kliza u privjetrin u sve do k deblenja k ne do e na sredinu . Pomaknut i tein u (posadu ) u zavjetrin u d a b i se bark a nagnula . J e d r a b i sad a trebal a zahvaljuju i vlastito j tein i dobit i o d g o v a r a j u i oblik . H i d r o d i n a m i k i otpo r bi t e manj i kad dobijem o lagan o nagnut u barku , s jedrim a za blau o r c u . Dajt e dovoljno vremen a jedrilic i da dobij e ubrzanje . Bilo koja ne potrebn a promjen a poveav a mogunos t da prestanem o hvatat i vjetar . Nek a jedr a budu zaobljen a i puna , da "diu" .

Leto Podiga kotica

Zategnuto Zategnuta

oko na

40-50%

s prilino punom dotie kri.

genovom otra ruba.

Leto Podiga kotica

Zategnuto Zategnut, Relativno

oko 30-40%, da trbuh poputena

radi vee 40%,

dubine i

zaobljenog kria

ruba

Poputen, ali ne previe, da bi trbuh bio na oko 45%. nain da jedro

bude na

a rub zaobljen. i jedra).

(jedna aka izmeu

Za orc u po jako m vjetr u i jak o valovito m mor u

Ja k vjeta r Vie od 10 m/ s

Jako

valovito

more

Po vjetr u jae m od 20 vorov a (10 m/s ) mor e je uvijek valovito. To je go tovo 6 bofor a i bit e est o problem a s tenjo m bark e da skre e u vjetar . Potrebn o je, dakle , izravnati jedr a i drat i kliza dalek o na zavjetrin skoj strani . Ako to ne pomae , da bism o vratil i ravnote u potrebn o je skinut i genov u i podi i manj e prednj e jedr o ili kratit i glavno jedro . Kada ni to nije dovoljn o ili iz bilo koje g razlog a nije mogu e smanjit i povr inu jedrilja , poduze t em o sljedee : Vode i raun a o naginjanju , najprij e se em o okrenut i u vjetar vie negol i bi bilo "normalno" . Bark a e se manj e naginjati , privjetrinsk i poka zivai na genov i e treperiti , a mod a e se lagan o trest i i samo jedro , ali to nije bitno , jer u takvim uvjetim a imam o ionak o odvie poriva . Kada se in i da se bark a previ e uspravil a i da gub i brzinu , treb a pojat i sve do k ne pon e ponov o ubrzavati , a nako n tog a ope t orcat i da se smanj i naginjanje . Potrebn o je vjebati da bi se nauil o vodit i jedrilic u tak o da nagi b iznosi poeljni h 20-25. Ova se tehnik a est o primjenjuj e tijeko m regata , kada se ne eli ili se ne moe kratiti . Kao alternativa , kraenj e se moe izbje i pomicanje m klizaa glavno g jedr a u vjetar i poputanje m kote . Vrh glavno g jedr a dodatn o se otvara, smanjuju i snag u i naginjanje . To isto se moe napravit i i s genovom . Pomicanje m klizaa prem a krmi prek o "normale " poveav a se otvaranj e jedra . Napomena : Ako smatrat e da vjeta r ne e brzo popustiti , bolje je to prije smanjit i povrinu jedrilja . Imajt e na umu da et e s manjim jedrim a u tak vim uvjetima biti jednak o brzi kao s jedrim a u normalno j postav i po ideal nim vremenski m uvjetima , a s velikim jedrim a na kraju puno sporiji!

39

Kraenj e glavno g jedr a

Ako unato svim podeavanjima naginjanje kormila je vei od 8, tada moramo kratiti prelazi 25", a glavno jedro. odmak

Kod kraenj a m o r a m o prij e sveg a mislit i na uravnoteenos t barke . Obin o prij e kraenj a glavno g jedr a s k i d a m o velik u i podiem o manj u g e n o v u , ali ko d jedrilic a na kojim a ob a jedr a seu d o vrh a jarbol a isplativij e je posegnut i za k r a e n j e m pri je promjen e g e n o v e , jer se tak o zadrava pori v p o t r e b a n za svladavanj e valova.

Ovdje opisa n nai n kraenj a je i n a j e i . Na neki m j e d r i l i c a m a glavn o se jedr o krat i t a k o t o se omot a ok o deblenjaka , ali na ta j nai n se prilin o brz o razvue . Kod modernij e snast i j e d r o se skuplj a unuta r jarbol a ili unuta r deblenjaka , zadravaju i doba r oblik .

Popustit i vang (A) i kot u (B) , nako n tog a zategnut i (C) d e b l e n j a u (gondolijeru ) d a deblenja k stoj i mirno . Popustit i podiga (Dl d a se prste n krat a (E) mo e zakvait i za kuk u (F) pore d jarbola . Ponovo zategnut i podiga . Podiga mor a bit i dobr o zategnut , jer je vjeta r u o v o m t r e n u t k u prilin o jak. Zategnut i kratn i prite g (G) d a se stranj i prste n krat a privu e blie d e b l e n j a k u . Provjerit i ujedn o mo e li se deblenja k slobodn o dizati , a d a prito m ne poder e stranj i poru b (dobr o popustit i kot u i vang) . Popustit i d e b l e n j a u (ak o ostan e zategnuta , jedr o se previ e otvara) . Zategnut i vang i kotu . Od ovo g t r e n u t k a plovidb a se nastavlj a sa s k r a e n i m j e d r o m . Vezati za deblenja k viak platn a koriste i kratic e (H).

40

Krata k pregle d 1 . Kak o poet i podeavanj e jedr a N a j j e d n o s t a v n i j e j e z a p o e t i t a k o d a koto m n a m j e t a m o g l a v n o j e d r o s o b z i r o m na s m j e r o d a k l e se in i d a dolaz i prividn i vjetar . (Kad a se id e u v j e t a r g l a v n o j e d r o se vie prite e uzdunic i b a r k e n e g o s b o n i m v j e t r o m i v j e t r o m po krm i ili u krmu. ) N a k o n t o g a se ist o t o rad i s g e n o v o m . Prvo t r e b a provje rit i i namjestit i o d g o v a r a j u i profi l g e n o v e (poloa j klizaa ) i ku t kote , p r o m a t r a j u i p o k a z i v a e vjetr a (str . 17-18) . Zati m t r e b a podesit i d u b i n u i poloa j t r b u h a (str . 19-20) . Poto m s e v r a a m o g l a v n o m j e d r u d a t o p r e c i z n i j e p o d e s i m o kut , d u b i n u , poloa j t r b u h a i profi l (str . 26-28) . Provjerit e je li j e d r i l i c a u r a v n o t e e n a . est o se d o g a a d a v u e previ e u vjetar . Da se kur s ne b i m o r a o p r e v i e ispravljat i k o r m i l o m , p o k u a j t e u r a v n o t e i t i b a r k u p o d e a v a n j e m j e d a r a (str . 23 i 29) . Posvetit e n a r o i t u panju s t r a n j e m p o r u b u g l a v n o g j e d r a , a ak o b a r k a i dalj e zanos i u vjetar , t r e b a p r o m i j e n i t i g e n o v u i stavit i m a n j u ili kratiti . Sad a se t r e b a vratit i g e n o v i i k r e n u t i i s p o e t k a . P o s t u pa k e m o p o n a v l j a t i do k n e d o b i j e m o d o b r o p o d e e n a jedra . Na krstarenju se obino zadovoljavamo i s jedrima koja mogu proi kao manje-vie uredno podeena, ali korisno je znati kako od jedara dobiti to vie. est a je m a n a d a se j e d r i s j e d r i l j e m p o s t a v l j e n i m t a k o d a previ e nos i u o r c u , t o z n a i ne s a m o plovit i po d " z a t e g n u t o m r u n o m k o n i c o m " , v e j e te e i vodit i j e d r i l i c u , p o g o t o v o kad a v j e t a r p o j a a v a . B l a g o z a n o e n j e u o r c u je poeljno , a i d e a l n o je ka d se kur s ispravlj a kor m i l o m s 3 o t k l o n a u z a v j e t r i n u . Svrha podeavanja je da se povea poriv, smanji nagidjeluju na oprenjanje i da se uravnotee sve sile koje mu i na trup (pogotovo na uronjeni dio barke). Genovu t r e b a p o d e s i t i t a k o d a nos i t o mo e bolje . N a ko n t o g a g l a v n o j e d r o t r e b a p o d e s i t i i p r i l a g o d i t i g e n o v i n a n a i n d a j e d r a t o vie p o m a u j e d n o d r u g o m e . Genova i glavn o j e d r o m o g u se p r o m a t r a t i ka o j e d n o velik o kril o koj e s e p r o s t i r e o d p r e d n j e g p o r u b a g e n o v e d o stranje g p o r u b a g l a v n o g j e d r a . Sasvim p o j e d n o s t a v l j e n o m o g l o b i se r e i d a se sve svo di na podeavanj e ulazno g profil a genov e i stranjeg a porub a glavno g jedra . 2 . Podeavanj e genov e Posvetit e se najprij e o b l i k u j e d r a du p r e d n j e g p o r u b a . Pokaziva i vjetr a e v am r e i : je li kotica ispravno zategnuta, je li ispravan poloaj klizaa i je li ispravan profil jedra Dubin a j e d r a i poloa j t r b u h a n a m j e t a j u se p r v e n s t v e no p o d i g a e m i d j e l o m i n o k o t o m .
42

3 . Podeavanj e glavno g jedr a Popustiti kotu dok jedro ne osjeti vjetar u zavjetrini Primaknuti jedro uz jarbol dok ne pone puniti pore jarbola. Tada e protok u prostoru meu jedrima bi optimalan. Podesiti profil jedra pomou kot e i klizaa kote sve dok gornja letvica ne bude paralelna s deblenjakom i nagiba jar bola. Podesiti dubinu jedra pomou nategaa Podesiti poloaj trbuha hama. pomou podigaa ili cunning,

N a k o n t o g a t r e b a s e p o s v e t i t i s t r a n j e m p o r u b u . (Sjetit se , ko d g e n o v e j e vaniji p r e d n j i porub. ) Sa zatvorenim (zategnutim) stranjim porubom vee naginjanje, vee noenje u orcu i bolji kut prema vjetru, ali brzina je manja. S otvorenim (poputenim) stranjim porubom manje naginjanje, manje skretanje u orcu i vea brzina, ali manji je kut prema vjetru. imamo:

dobivaju

Ravnotea na k o r m i l u pokazuj e n a m je li stranj i poru b o t v o r e n ili z a t v o r e n . Kad a bark a p r e v i e zanos i u vjetar t r e b a ili s m a n j i t i d u b i n u j e d r a i p o m a k n u t i t r b u h prem a p r a m c u ili o t v o r i t i p r o f i l . T r e b a p o s t i i d a p o k a z i v a i vjetr a n a s t r a n j e m p o r u b u " t e k u " v o d o r a v n o k a krm i vii o d 5 0 % v r e m e n a . A k o n a s t r a n j e m p o r u b u n e m a pokaziva a v j e t r a , m o r a m o g l e d a t i d a g o r n j a l e t v i c a b u d e paraleln a s d e b l e n j a k o m , t o j e p o k a z a t e l j i s p r a v n e otvorenost i p r o f i l a . Poeljn o j e , ka o t o j e r e e n o , d a barak a l a g a n o nos i u vjetar . Napomena : e s t o je bolj e da je profi l previ e negol i da je p r e m a l o o t v o r e n . Kliza stog a p o s r e d n j e m i l a g a n o m vjetr u g o t o v o uvijek t r e b a bit i na privjetrinsko j s t r a n i , premd a g a m n o g i na krstarenj u dr e u g l a v n o m p o s r e d i n i . Kak o v j e t a r p o j a a v a , t a k o kliza t r e b a m i c a t i u zavjetrinu , o s i m u s l u a j u kad a se n a e m o p o d v r l o j a k i m vjetrom , a ne m o e m o ili ne elim o kratit i j e d r o . T a d a je bolj e p o m a k n u t i kliza u v j e t a r i p o p u s t i t i kot u kak o b i g l a v n o j e d r o dobil o o t v o r e n i j i profil , t o e s m a n j i t i n a g i n j a n j e . Upoznal i st e p o d o s t a " t a j n i z a n a t a " t o se t i e podeavanj a j e d a r a , ali n a p o n a a n j e j e d a r a i j e d r i l i c e utje e isuvie m n o g o i m b e n i k a kojim a se u p r a k s i moram o prilagoavati . Vlastit o iskustv o ( i i s k u s t v o d r u g i h n a j e d n a k o m t i p u barke ) p o k a z a t e v am koj i su p o s t u p c i n a j d j e l o t v o r n i j i . Dobr o je s t o g a biljeit i kak o s m o p o s t u p a l i i t o s m o dobivali . T a ko je lak e u o i t i t o v a o j j e d r i l i c i t r e b a d a plovi u r a v n o t e e n o i j e d r i bre .

II. Jedr a za plovidbu niz vjeta r Spinake r i genake r

Kada prividni vjetar dobivamo po boku ili po krmi, tada genovu pokriva glavno jedro i zato se ne moe puniti ako je tangunom ne prebacimo na privjetrinsku stranu. U takvim su prilikama, pogotovo po laganom djelotvorniji spinaker i genaker, posebna jedra vjetrom u krmu. vjetru, puno za plovidbu s

Spinaker je takvo jedro za koje je teko dati na primjerima koji pokazuju to se radi u

openite upute kako se odreenoj situaciji.

podeava,

pa je

to bolje objasniti

V rs t e s pin aker a Cros s - cu t je bio prvi mo del m odernog s im et ri nog sp in a kera. No, kod njeg a s e plat no jak o napre e budu i d a vje ta r izaziva snano d ijagonalno opt ere enje p r i vrh u jedra. Z bog toga s e po jak om v jetru jedro defo r mira . Ta vrsta jedra po godna je z a plov idbu s v jetr o m r a vno u krmu, ali ne i z a plov idbu s v jetrom po k rmi vie iskosa.

Ra dija ln i sp in aker i u g ornjem dijelu im aju ok om ito po l o e n e kr o jke , to u nekoliko o nem ogu uje def orm iranje plat na p o ja kom vjetru. T aj tip s pinak era preds tav ljao je z nat a n p o ma k u odnosu na cros s -c ut v erz iju, ali n i o n n ije u potpunosti od gov arao plov idbi s v jetrom isko sa po krm i. Trora dijaln i sp in aker i im aju k rojk e polo ene t ak o da se su p rotstavljaju trim a g lav nim linijam a najv e ih opte r e e n ja. Oblik jedra je s t abilniji i odgov ara z aht jev ima p lo vidbe gotovo na sv im jedrilic am a. Da n a s, zahvaljujui poseb nim ra unalnim program ima , je d rari su u stanju pro iz v es ti s pinak ere iji oblik , kr o j i materijal m ogu odgo v orit i s v im z aht jev im a. Ma te rijal i S p in a ker i i genakeri na prav ljeni s u od laganog ny lona, ko ji se puni i po sasv im s labom v jetru. Ny lon im a ve o ma v isok omjer otpora i t e ine t e v eom a dobro a mo rtizira silu koju proizv ode udari v jetra. G lav no jedr o i g e n ova su napravljen i od m at erijala k oji s u m anje e la stin i, da se ne bi defo rm irali pod refulim a. P o d u tjecajem ultraljubia s tih z rak a, ny lon s v rem enom g u b i o sobine. Zbog toga j e s pinak er i genak er k ada se n e koriste potrebno spr em it i u v re u. J edra s e, d a ka ko , spremaju kada se o s u e, a da bi im s e prod u io vijek, treba ih dobro o prat i s latk om v odom bar e m je d nom godinje.

46

Dijelov i i oput a spinaker a kotica i brac spinakera Spinaker se kontrolira pomou dviju kota. Ona koja prolazi kroz vrh tanguna i zakvaena je za privjetrinski rogalj je brac spinakera (u jedriliarskom argonu, gornja kotina ili gornja braca). Druga, zakvaena za zavjetrinski rogalj, je kotica spinakera (donja kotina ili donja braca). Kod kruenja "donja kotina" postaje "gornja" i obratno. Tangun je povezan za spinaker bracem, a vodoravno ga dre podiga tanguna (klobunica, gindac tanguna) i priteg tanguna (karikabaso), koji ga potee dolje. Napomena: S obzirom na golemu silu vjetra, priteg je podvrgnut puno veem naporu nego podiga. Prije nego to dou do vina, brac i kotica prolaze kroz koloturnike na krmi i na sredini barke. Njihovi vinevi obino su manji od onih za genovu. Kod jedrilica veih dimenzija koristi se i izbaciva, koji poboljava upadni kut braca i izmjeta ga podalje od pripona. Poseban sigurnosni zadra onemoguava nekontrolirano odvajanje deblenjaka (buma), to je moda najopasniji incident koji se moe dogoditi na jedrilici. Obino je zadra privren za deblenjak manje-vie na istom mjestu gdje i kota. Da bi se postigao koristan upadni kut tanguna u odnosu na deblenjak, zadra ide prema pramcu, odakle se putem koloturnika vraa na kokpit, gdje je uvren. Napomena: Zadra mora imati ureaj za brzo i jednostavno otkvaivanje. Zadra se koristi kada se plovi s vjetrom otro u krmu ili sasvim u krmu, s genovom kao pramanim jedrom. Kao alternativa, umjesto zadraa moe se upotrijebiti kota glavnog jedra tako da se koloturnikom privrsti za razmu (slika 4) . U svakom sluaju, bolje je imati zaseban zadra, ak i ako se ne prua do pramca i nazad, no uvijek treba osigurati da se moe brzo otpustiti iz kokpita. Barber je konop s koloturnikom kroz koji prolaze kotica ili brac, a preko koloturnika na razmi ide na krmu iza pripona (vidi str. 32, sliku 69). Barber premjeta koticu naprijed i prema vani. Ako jo jedan koloturnik (s otvorenom stranicom) privrstimo na razmu ili palubu dobit emo dodatno hvatite kote glavnog jedra prema pramcu.

Zavjetrinskom stranom smatramo uvijek onu stranu na koju je okrenut deblenjak (osim kod kruenja, kada se deblenjak pomou zadraa zadrava da ne preleti). Nekontrolirano naglo skretanje u vjetar ili niz vjetar (traorca i trapoja) znai da su djelovanje kormila nadvladale sile vjetra, izmeu ostaloga i zbog velikog naginjanja.

Priprem a spinaker a Privrstiti ne (1). vreu za ogradu na pramanoj palubi sa zavjetrinske strane, pa na i kotice (4). tanguna (5) stra-

Provui koticu spinakera (2) ispod ograde s vanjske koloturnik na krmenoj palubi i na kraju na vin.

< Povui koticu na pramac, ali s vanjske strane pripona (3) genove, te nakon toga zakvaiti je za kotni rogalj spinakera Postaviti brac na isti nain, s time da ispred leta, na privjetrinski rogalj (6). proe kroz zatvara

'Zakvaiti podiga spinakera za vrh spinakera podiga slobodno kree ispred leta, tj. da

(7). Pripaziti da se ne prolazi ispod njega!

Zavjetrinska strana

Privjetrinska strana

48

Podizanj e spinaker a 1. Podizanj e spinaker a s vjetro m ravn o u krm u Sigurnije je podizati i sputati spinaker genovi sa zavjetrinske strane. U protivnom je prije podizanja spinakera potrebno privjetrinski rogalj spinakera (A) primaknuti vrhu tanguna. Postaviti tangun na pravilnu visinu i nakon toga  zategnuti priteg tanguna. Brzo podii spinaker i privrstiti podiga. 'Zategnuti brac da tangun doe u ispravan poloaj, tako da privjetrinski rogalj bude blizu vrha tanguna. Zategnuti koticu sve dok se spinaker ne napuni. Spustiti genovu. Napomena: esto, s vjetrom u krmu, spinaker se ne puni sve dok se ne spusti genova. 2 . Podizanj e spinaker a s vjetro m vie p o stran i Tangun namjestiti pod kutem od 15 u odnosu na uzdunicu barke i neto nie nego za vjetar ravno u krmu. Zategnuti priteg i nastaviti kako je opisano gore. 3. Openit o o rukovanj u spinakero m Veoma paljivo spremajte spinaker. Drei vrh jedra, savijte porube (obino je jedan crveni, a drugi zeleni) do rogljeva. Stavite spinaker u vreu drei vrh i rogljeve. (To je posao koji je bolje da obavljaju dvije osobe.) Na velikim jedrilicama spinakeri se spremaju na poseban nain. Vodite rauna da vrea spinakera bude vrsto zakvaena za ogradu. Provjerite uvijek jesu li kotica i brac ispravno postavljeni. Neka tangun uvijek bude na ispravnoj visini i pod ispravnim kutem prema uzdunici barke. Zategnite brac tako da rogalj bude blizu tanguna. (Ova radnja nije nuna ako se spinaker podie u zavjetrini od genove.) Priteg tanguna mora biti zategnut, inae e tangun kada se jedro napuni "odletjeti" prema gore. Zbog sigurnosti brac, koticu i podiga uvijek treba jedanput provui oko vina. Tako ga je, ako se naglo napuni, mogue kontrolirati. Po vjetru ravno u krmu, osim ako je veoma lagan ili pak jak, bolje je lagano popustiti podiga da se spinaker odmakne od glavnog jedra.

Pri

Tangun je

prenizak.

Tangun na

ispravnoj visini.

Tangun je

previsok.

50

Dubina spinakera 1. Dubina u gornjem dijelu jedra Dubinu spinakera odreuje prije svega kroj. No, na dubinu gornjeg dijela utjee i visina rogljeva. Ako se ovi podignu, privjetrinski i zavjetrinski porub se otvaraju, a gornji dio se iri, to e, nasuprot rasprostranjenom vjerovanju, smanjiti trbuh u gornjem dijelu jedra. Sputanjem rogljeva, porubi se primiu jedan drugome, omoguujui veu dubinu. Prema tome: Tangun vie: gornji dio spinakera ima manju dubinu. Tangun nie: donji dio spinakera dobiva vei trbuh.2. Dubina u donjem dijelu spinakera Dubina u donjem dijelu spinakera ovisi prije svega o poloaju kotice, vrlo slino kao kod genove. Obino je hvatite kotice na koloturniku privrenom na palubi prilino otraga, ali ako je montiran barber odmah iza pripona, kotica spinakera moe se potegnuti naprijed. Kada je izlaz kotice blii krmi, spinaker ima manji trbuh i vie se otvara zavjetrinski porub. Naginjanje e tako biti manje, jer e zrak lake naputati trbuh spinakera. Pored toga spinaker se udaljava od glavnog jedra, pa oba jedra dobivaju vie vjetra. Nasuprot tome, pomicanjem izlaza kotice prema pramcu spinaker dobiva vei trbuh, a zavjetrinski porub se zatvara, zato to kotica na taj nain vue jedro nanie. Prema tome: Izlaz kotice vie ka krmi: manji trbuh u donjem dijelu spinakera -> otvoreniji zavjetrinski porub. Izlaz kotice vie ka pramcu: vei trbuh u donjem dijelu -> zatvoreniji zavjetrinski porub.

Po loa j t rbu h a P olo a j tr b uha ovisi o visini rogljev a. P rav ilo da t reba dr ati o b a r oglja na istoj visin i ne v rijedi uv ijek . S v jet r om vie u bok, sputanjem tanguna t rbuh s e pom i e na prije d , a podizanjem tangun a pom i e s e prem a k rm i. N a krsta r e n ju rogljevi spinake ra t rebali bi biti na is t oj v i s in i ili b i privjetrinski rogalj t rebao biti ne t o ni i od k otn o g ro g lja. Pogotovo je po jak om bo nom v jetru v a no sp u stit i tangun da se tr buh pom ak ne naprijed i t i m e izb je g ne traorca. ( K ad a p o stoji opasnost od nag log s k retanja u orc u, t r e ba p o p u stiti kotu glavnog jedra i v ang da s e s m an j i sila n a vrhu jedra.) Vi sina ba z e Bolje je p odizati (i sp utat i) spinaker u z avj etr ini gen ov e ( s lik e 6 i 27). S priv idnim vjetrom izme u 120 i 180 (mez anave/kr ma), t angun s e po stavlja o ko mito na vjetar (sli ka 9). S priv idnim vjetr om p od kutem manji m od 120 potr ebno j e dra ti t a n gun o tvor en ijim (sl i ka 18). Ta ngun mo r a uvijek stajali okomi to u odnosu na j ar b ol (s lik a 8). Sp us tit i t angun, ako vjetar slabi (sli ka 10). P o ja k om vjetr u u kr mu izl az kote tr ebal o bi pomou ba rbe ra pomaknuti ka pr amcu (sli ka 16). S v je t rom u krmu rogljevi bi tr ebal i bi ti na i stoj visini i z na d pa lu be (slika 10). N a p om e na : Ova opa pravila n e v rijede uv ijek . P o jak o m vje tru kada postoji opasn os t od bac anja u v jetar i l i niz vje ta r potrebno je prije s v ega s t abiliz irati s pinak e r ( i cije l u barku), a nako n t oga s e pode av aju jedra z a b rzin u . P odi za n je m tanguna smanjuje s e dubina u gornje m d i j elu sp in a kera, tu je po jako m e v jetru po eljno . R a d i v e e djelo tvor nosti sp i naker a, koti cu tr eba pop u ta ti s v e dok se p r ivjetrin ski por ub ne pone uvr tati , a na k on t oga tr eb a je zategnuti tol i ko da uvr tanj e n e st a ne . Tako emo b iti sigur ni da nam spinaker ni j e p r et je ra no zategnut i zbog t oga manje dj elotvor an. N a po m e na : Na krstarenju spin ak er s e got ov o nik ada n e p o d e a va tako pom no, ve je k otic a m alo ja e n at eg n u ta kako bi plovidba bi la m irnija.

52

Spinake r s vjetro m po krm i Tangun na 90" prema prividnom vjetru; sputati ga kako vjetar slabi. Roglji moraju biti jednako visoko nad palubom. Izlaz kotice na krmi. Po lagano m vjetr u i uzburkano m mor u mo e se i i na p o p u t a n j e t a n g u n a ( b r a c a ) , t o z n a i d a m u j e ku t prem a p r i v i d n o m v j e t r u v e i o d 90. N a k o n t o g a t r e b a d o d a t n o p o p u s t i t i k o t i c u d a s e s p i n a k e r udalj i o d pramca . Na ta j nai n se poveav a t r b u h u donje m di jelu s p i n a k e r a , o l a k a v a j u i p l o v i d b u kro z v a l o v e . (Ako s e izlaz k o t i c e p o m a k n e b a r b e r o m p r e m a p r a m c u , s p i n a k e r e bit i stabilnij i n a u z b u r k a n o m m o r u . ) Po jako m vjetr u u k r m u u p r a v l j a n j e b a r k o m p o s t a j e oteano . N a j v a n i je j e s p r i j e i t i v a l j a n j e d a se izbjeg ne t r a o r c a , n e k o n t r o l i r a n o u p a d a n j e u v j e t a r . S vjetro m po krm i Zategnuti tangun (brac) vie nego to je normalno i spustiti ga da se stabilizira porub spinakera. Pomaknuti izlaz kotice barberom prema pramcu i zategnuti je neto vie od normalnog. Na taj nain spinaker e biti otvoreniji, nee ii s jedne na drugu stranu i ljuljati barku, to bi po velikim valovima bilo nepodnoljivo. S vjetro m ravn o u krm u ( i z b j e g a v a t i ! ) Kao gore, ali lagano popustiti brac (tangun) da spinaker ne vue previe u vjetar. (Barka bi se tada nagnula u vjetar i zaljuljala.) Stabilite t s vjetro m u krm u Da b i se izbjegl o ljuljanj e k a d a v j e t a r p o j a a , bitn o je s p i n a k e r pustit i t o vie n a p r i j e d . K a m o j e z a p r a v o us m j e r e n vid i se p o p o d i g a u n a v r h u j a r b o l a (slik a 17) . A ko nos i p r e v i e u s t r a n u o d u z d u n i c e b a r k e , nij e d o br o p o d e e n . B u d u i d a nij e ba j e d n o s t a v n o pazit i n a p o d i g a v i s o k o gore.. . kada se barka pone ljuljati u vjetar, zateemo malo koticu, kada se barka pone ljuljati niz vjetar, poputamo malo koticu. K o r m i l a r m o r a o s j e a t i p o k r e t e b a r k e i m a l o o r c a t i ka d a se b a r k a n a g i n j e u v j e t a r , o d n o s n o pojat i k a d a se naginj e niz vjetar . Pratiti jarbol kormilom ! (str . 56) Vano je d a j e d r i l i c a plov i t o r a v n i j e . Da se i z b j e g n e u r a n j a n j e p r a m c a i d a k o r m i l o b u d e t o d j e l o t v o r n i j e , p o s a d a b i se t r e b a l a nalazit i n a k r m i .

53

irok o u vjeta r i i mezanave )

boni m vjetro m odravati pun prema krmi.

(laka
spinaker.

orc a

Jae zategnuti tangun, Pomaknuti izlaz kotice

N a p o m e n a : t o vrijed i za bon i vjetar , vrijed i i za sve smjerov e vjetr a izme u 5 0 i 120 . Kad a je ku t p r i v i d n o g vjetr a m a n j i o d 120, mo e se j a e z a t e g n u t i t a n g u n sve d o k s e s p i n a k e r pun i zato d a se o t v o r i zavjetrinsk i p o r u b i t a k o s p i n a k e r p o m a k n e o d g l a v n o g j e d r a . To e t a k o e r p o v e a t i s n a g u spinaker a prem a pramc u i smanjit i naginjanje . N a p o m e n a : T a n g u n se n i k a d a n e s m i j e n a s l a n j a t i n a leto . Koliko visoko moem o spinakero m u vjetar ? To ovisi prij e s v e g a o g r a i s p i n a k e r a , ali o p e n i t o se mo e r e i ovo : Ako kut spinakera prelazi 45 (slika 17), bolje je podii genovu. Prije toga pokuajte ipak malo popustiti koticu i zategnuti brac da vidite koliko e se stvar popraviti. S p i n a k e r i n a j e d r i l i c a m a o p r e m l j e n i m za k r s t a r e n j e o b i n o nis u d o v o l j n o d o b r i za p l o v i d b u s v j e t r o m bok , jo m a n j e za l a g a n u o r c u . U t a k v i m je s l u a j e v i m a b o lje s p u s t i t i s p i n a k e r i p o d i i g e n o v u . S jaki m vjetro m po bok u S jakim bonim vjetrom potrebno je podesiti tangun kako je gore opisano, ali drei ga malo nie da se stabilizira privjetrinski porub spinakera. Na taj nain trbuh se protee naprijed, to pomae da izbjegnemo nekontrolirano skretanje u vjetar. Izlaz kotice treba pomaknuti ka krmi da se otvori zavjetrinski porub i smanji naginjanje. *Ako se barka naginje ili je oteano upravljanje, treba otpasti ili spustiti spinaker! Usklaivanj e glavno g jedr a sa spinakero m S p i n a k e r s k r e e p r o t o k zrak a u v e o j m j e r i n e g o g e nova . Z b o g t o g a j e p o t r e b n o d o d a t n o z a t e g n u t i g l a v n o jedro . to se o s t a l o g t i e , g l a v n o j e d r o se p o d e a v a ka o i o b i n o . Da d o b i j e d u b i n u , p o p u t a m o n a t e g a baze i ravnam o jarbol , a takoe r poputam o podiga . S vjetro m uz bok g l a v n o j e d r o m o d a t r e b a bit i p l i e kak o b i se s m a n j i l o n a g i n j a n j e . Po jako m vjetr u u krmu , d a b i se s m a n j i l a tenj a ka valjaju d o b r o j e s m a n j i t i profi l g l a v n o g j e d r a . Gornj i di o j e d r a mo e zanosit i j e d r i l i c u u vjetar , p a je p o t r e b n o p r i t e g n u t i v a n g , ali i s t o v r e m e n o i m a t i m o g u n o s t brzo g o t p u t a n j a i v a n g a i z a d r a a d e b e l n j a k a . P o lagano m vjetru , n a p r o t i v , m o d a e m o m o r a t i p o m o u d e b l e n j a e ( g o n d o l i j e r e ) ili v a n g a m a l o p o d i i d e b l e n j a k d a b i se j e d r o o t v o r i l o . 54

traorc a i trapoj a Ako se u n a t o j a k o m v j e t r u j e d r i l i c a n e n a g i n j e , z n a i d a su p r o t i v n e sile , z a h v a l j u j u i d o b r o p o d e e n o m spinaker u i g l a v n o m j e d r u , u r a v n o t e i . Da b i se odr ao kur s d o v o l j n a su m a l a brz a i s p r a v l j a n j a k o r m i l o m . Nagl o b a c a n j e jedrilic e u orcu , traorca , ipa k nije d a leko . D o v o l j a n je refu l ili val d a se p o r e m e t i s t a b i l n o s t . Odjedno m sile s p i n a k e r a i g l a v n o g j e d r a d j e l u j u na isto j stran i i p o k u a v a j u s k r e n u t i j e d r i l i c u u o r c u . A k o se kormil o n e u z m o g n e t o m e s u p r o t s t a v i t i , k o r m i l a r g u b i k o n t r o l u . N a g i n j a n j e se p o j a a v a , ka o i s k r e t a n j e u or c u , koj e p o s t a j e n e k o n t r o l i r a n o . Sile koj e d j e l u j u n a razne d i j e l o v e j e d r i l i c e d o d a t n o j e n a g i n j u , slijed i divlja o r c a , d e b l e n j a k z a v r a va u v o d i i j e d r i l i c a mo e le i na more . Ukratko , traorcal i smo ! M o g u e je i nagl o okretanj e niz vjetar , trapoja . Ono nam prijet i kad a se k o r i s t i z a d r a d e b l e n j a k a ili ak o n j e g o v u u l o g u im a kot a g l a v n o g j e d r a p r i v r e n a za razmu . T a d a s e d e b l e n j a k podi e g o r e , g l a v n o j e d r o dobij e v j e t a r s a s u p r o t n e s t r a n e , j e d r i l i c a s e o p a s n o n a g n e i o d j e d n o m , ak o su p a l u b n i o t v o r i o t v o r e n i , hvatam o hektolitr e vode . Kak o izbje i nekontroliran a skretanja ? Izbjegavat i bil o k a k v o v a l j a n j e o n e m o g u a v a j u i nji hanj e s p i n a k e r a (str . 53) i p o d r e f u l o m m a l o o t p a d a t i . Okrenut i b a r k u vie niz vjetar , ali i z b j e g a v a t i v j e t a r u ist u k r m u , p o g o t o v o ak o j e s n a a n . to uinit i kad a pon e traorca : Popustiti glavno jedro (ovo ne pomae puno s vjetrom po krmi). Popustiti vang da se smanji sila na glavnom jedru. Popustiti koticu spinakera ako je potrebno. t o u init i kad a pon e tr ap oj a : V i k n uti: DO LJ E GLAVU! Udaljiti pos adu od k ote g l a v no g je d r a i putanje deblenj ak a (bum a). A k o n e ma zadraa ili ako mu s e s lom i k olot urnik , d ebl e n ja k n a glo prelijee na s uprotnu s t ranu i "me te sve pred sobom".

P opus t it i ili o dr ezati zadr a tako da bum slobodno p r oe na n ovu zavjetr in sku str anu. P opus t it i van g d a se g lavn o j edr o i spr az ni . A k o je pot reb no p opustiti br ac ( ko j i je s a da na zavjetrin skoj str ani !). N a p o m e na : Ako se tijekom tr apoje brz o os lobodi p r i t eg ta n g u n a (karikabaso), mogu e je iz bje i da s pinak e r i ta n g u n zavre u moru.

S jaki m vjetro m u krm u Sa j a k i m v j e t r o m u k r m u v a l j a n j e s t v a r a ozbiljn e p r o b lem e t e g a t r e b a izbjei . K o r i s n o j e " s m i r i t i " s p i n a k e r b a r b e r o m te podesit i kotic u i bra c kao t o je prikazan o na s t r a n i c i 53. Bilo kakv o valjanj e zaustavit i pravilni m upravljanjem : Ako nas pone valjati u zavjetrinu, potrebno je lagano pojati. Ako se poene valjati u privjetrinu, potrebno je lagano orcati. Treb a k o r m i l o m pratit i j a r b o l ! N a g o n na s e s t o t j e r a n a s u p r o t a n potez , t o s a m o p o g o r a v a p r o b l e m . N a r a v n o , n e smij e s e o t p a d a t i ak o prijet i k r u e n j e ( p o j l a b a n d a ) . Bolj e je m a l o o r c a t i i izbje i p l o v i d b u s v j e t r o m u i s t u k r m u . N a t a j n a i n , ak o j e p o t r e b n o , mo e se m a l o o t p a s t i be z rizik a o d k r u e n j a . S d o b r i m z a d r a e m ova se t e h n i k a mo e p r i m i j e n i t i p r i l i n o s i g u r n o . Tada ka d p r i m i j e t i t e d a v j e t a r dolaz i na glavn o jedr o sa suprotn e strane , moet e ispravljat i kurs , a zadra e s p r i j e i t i d e b l e n j a k d a p r e l e t i na drug u stranu . Potrebno je uvijek preduhitriti pokrete barke. bra reakcija, to ete imati bolju kontrolu. to je

Napomena : traorc a je manj e neugodn a o d trapoje . Osim velik e konfuzije , t r a p o j a j e u z r o n i k kruenj a ( p o j l a b a n d e ) , a uz vrl o v j e r o j a t n u t e t u na o p r e m i mo e bit i i p o ivot o p a s n a .

K r ue nj e sp inakero m P osto je tri naina okretanja n iz v jetar pod s pinak er o m. V e like jahte i regatne je dr ilic e obi no k oris te dod atn i b ra c i koticu ("duple b ra c e" ; nis u prik az ane na s l i ci) . Na jee se postupa na s ljede i na in: O tpa da s e do vjetra r avno u kr mu. Sp ina k e r se stabilizir a. Ta ngun se p r eb acuje n a z av j etr insku str anu i z a kr aj mu s e prikvai ko tica. (Dr uga mogunost Tangun s e odv a ja od jarbola i h vat a na z avj etr insku koti cu.) Gla v no jed r o se pr eb acuje , okr ee se u vjetar i spina k e r se podeava za novi kur s. N a re g a ta ma vjeta posada ob i no ok re e s pinak er i g l a vno je d r o istovrem eno. Po s ade na k rs t arenju obi n o okre u prije glavno jedro. N o k ad god s e s pinak er i gla vn o je d ro nau na istoj str ani, j av lj a ju se t urbulencije koje m og u x g i " z aples ti" s pi na ke r ( to se u argonu naz iv a k aram elom ). N a te im i stabilnim jedrilicama m o em o s i doz v oliti d a gl a vn o jed ro zategnem o na s redinu dok ne prebac im o s p i n ake r. Kru enj e o d kr aj a d o kr aj a ( na b a r ka ma manjim od 30 st op a) najjednos t av niji j e na in o kr etanja i trai najm an je oprem e. O k r eta n je moe biti oteano p o jak om v jetru i u z bu rka n o m m oru, pogotovo n a bark am a v e im o d 30 sto p a , jer je tijekom man ov re t angun u pot punos t i o t pu te n o d jarbola. O tpa s t i do iste kr me i zad r ati kur s. Po pus tit i ko ticu i zategnut i br ac da tangun doe p od k ut od 90" pr ema b arci s puni m spinaker om. Po pus tit i malo p r iteg tan guna dok ga j edan lan pos ade ot puta s jar bola i n a nj stavlj a koti cu. (U tom t r enutk u mo e se pr eb aciti gl avno j edr o, ali j e bol j e p r ije os igu rati tan gun.) Sk inut i s t ar i br ac s tan guna , pr i vr stiti tangun na j a rb ol i pon ovo zategnuti p r it eg. Pr eba c it i gl avno jed r o, okre nuti u vjetar i podesi ti s p ina k e r p rema novo m kur s u. S t avi ti ko ticu na tangun m oe biti jednos t av nije s a z a t egn u tim b arberom. Neki kor milari hv at aju k otic u i p ok ua va ju je povui prema pa lubi. V a nije je, m eut i m , ko n tr o lirati korm ilo da se iz bjegnu k aot i ne s it uac i j e i n e ko n trolirano prebaciva n je glav nog jedra. A k o je u p o sadi premalo ljudi ili je pak v jetar jak , um jes t o da p r e b acujemo spinaker, m o em o ga s pus t it i, pa p r e ba citi g la vno jedro te tada p onov o podi i s pinak er n a dr ug o j strani.

57

O k r e t a n j e p o m o u dva tangun a Kad a j e d r i l i c a im a dva t a n g u n a , ali s a m o j e d a n pa r k o t i c a (tj . b r a c i k o t i c u ) , o k r e t a n j e se mo e p r o v e s t i na sljede i nain : Pojati do kursa u istu krmu i namjestiti tangun na 45. * Privrstiti drugi tangun za jarbol, zakopati ga za podiga (klobunicu, gindac) i zakopati koticu za vrh. ** Zakvaiti drugi priteg (karikabaso) te podesiti visinu tanguna pomou i podigaa i pritega. Ponovno postaviti tangun pod kutem od 45". Prebaciti glavno jedro i skinuti prvi tangun. Postepeno orcati i podesiti spinaker prema novom kursu. u odnosu na uzdunicu barke. ** Ovisno o dimenzijama jedrilice, moe biti teko zakopati slobodni vrh tanguna na koticu ako je tangun privren za jarbol. Ponekad je potrebno prije zakopati koticu, a nakon toga privrstiti tangun za jarbol. Bark a s dvostruki m kotam a spinaker a Kad a postoj e dvij e k o t i c e i dva b r a c a , d r u g i se t a n g u n mo e z a k o p a t i n a s l o b o d n u k o t i c u i ond a je koristit i ka o nov i b r a c . Prije kruenj a p r o v j e r i t i d a li p o d i g a i prite g t a n g u n a e f i k a s n o d j e l u j u n a d r u g i t a n g u n . N a k o n t o g a mo e s e p r e b a c i t i g l a v n o j e d r o . Nako n prebacivanj a glavno g jedr a treb a podesit i nov u k o t i c u (biv i s l o b o d n i b r a c ) i p o p u s t i t i bra c kak o b i p o s a d a p o m o u p r i t e g a pribliil a t a n g u n i o s l o b o d i l a star i b r a c . Na kraj u se id e l a g a n o u v j e t a r i spinake r se podeav a prem a novo m kursu .

K r ue nj e s pr eb acivan je m t angun a ispo d let a i jedni m p aro m k otic a zahtijeva m al o v i e pa nje, a prije v alja u k l o niti b ilo kakva unutarnja l eta (baby t rajev e). P oja t i do vjetr a u kr mu i sta bi l i z i r ati spinaker . I zb je i v a lj an je. Po pus tit i malo p odig a tan guna i otkvai ti br ac. Po pus tit i p riteg tan guna i pr ovui tangun i spod l eta ( podignut i g a po jarbolu , a ko j e potr ebno), n ak on t oga zakvaiti tangun z a koti cu. Za t e gnu ti podig a tan guna i pr i teg. Pre ba c it i gl avno jed r o. Lag ano or cati dok se spinaker pode ava pr ema n ovo m kur su. Gla vn o je d ro trebalo bi prebac i ti u t renutk u k ada s e pr eba cu je tangun niz vjetar, a li ak o je u pos adi prem al o lju d i ili nem aju iskustva , s igurnije je k ru iti k ak o j e op isa n o . K r ue nj e s pr eb acivan je m tangun a i spo d let a i dva pa r a kotic a (dupli m br aci ma ) pos t upak j e ko ji tr a i dobro uigranu po s adu: P oja t i do vjetra u istu kr mu i stabi l i z i r ati spinaker . I zbje i v aljanje. P od i i ja r boln i kraj tan guna da vr h mo e pr i j ei i spod le t a na dr ugu stran u. P opus t it i p odig a tan guna i otkvai ti br ac tanguna. S pu s t it i vrh ispod i p r eko l eta, nakon toga staviti slobodnu koticu (novi b r ac) na vr h tanguna. I sto v re m en o se moe pr eb a citi gl avno j edr o. Vrat it i ja r boln i kraj tan guna na mj esto i z ategnuti podiga tanguna, kao i n ov i br ac. La ga no orc ati i p odesiti sp i naker pr ema novom kur s u. J e dan o d la nova posade mo e s jedit i na pram c u ok r enu t ka kr m i. Kada tangun p ro laz i is pod leta m ora odm ah za kva it i novi brac za vr h t anguna. V an o je d a kormilar kontrolir a j edrilic u t ak o da s pinak e r d r i stabilnim i punim. K a da s e t a n gun o tkvai s b r ac a, spinaker kontr oli r aju s am o dv ije "ko tice". Kor mil ar mor a odr avati spinak er punim s ve dok se tan gun ne z akopa na novi br ac i gla v no je d ro n e pr eleti. N a po m e na : Ako se glavno jed ro pritegne na s redinu, s p in ake r se m oe odrati pun im t ijek om k ru enja, pa a k i ka d a , po prebacivanju i pr i v r enju t anguna na n ovi b r a c, prvo prebacite glav no jedro.

Sputanj e spinaker a Op e je uvjerenj e da je sputanj e spinaker a tek a r a d n j a , ali ak o g a s p u t a m o u zavjetrin i o d g e n o v e , uz p r i m j e n u nie o p i s a n e m e t o d e n e b i s m j e l o bit i p r o b lema : Treba podii genovu niz vjetar i pojati do vjetra u istu krmu. Popustiti brac da tangun doe do leta. Pritegnuti koticu. Provjeriti je li priteg tanguna zategnut Otpustiti spinaker s braca. Spustiti tangun ako treba da dohvatimo vrh. (A) Povui brzo koticu u trenutku kada je spinaker slobodan i trese niz vjetar kao velika zastava. Popustiti podiga, brzo, ali paljivo. Istodobno pokupiti spinaker ispod deblenjaka u potpalublje. Sloiti spinaker za sljedeu upotrebu. N a p o m e n a : H v a t a t i k o t i c u t o j e m o g u e bli e spinaker u i vu i je iroki m pokretim a prate i porub . Kad a s e d o e d o v r h a j e d r a , m o e s e h v a t a t i p l a t n o blie s r e d i n i s p i n a k e r a . Podiga se ne poputa prije negoli se spinaker ne otkvai od braca, a netko spremno eka da ga dohvati. Postoj e i d r u g i n a i n i s p u t a n j a s p i n a k e r a , ali ovaj je n a j s i g u r n i j i , a mo e se p r i m i j e n i t i i p o v j e t r u s b o k a . N a p o m e n a : Kad je s p i n a k e r u t r e n u t k u d o k se b r a c o s l o b a a j o p u n , t a n g u n b i m o g a o ak o g a b r a c p o v u e poletjet i u n a z a d . Kevlar u m a n j u j e t a j u i n a k . Kad a se o s l o b a a bra c s p i n a k e r a , uvije k b u d i t e n a z a v j e t r i n s k o j s t r a n i ili i s p o d t a n g u n a ! A ko s p u t a n j e ne uspij e i s p i n a k e r zavri u m o r u , p o t r e b n o j e o s l o b o d i t i p o d i g a . Prereit e s i g u r n o s n i v o r i pustit e p o d i g a n e k a se izvu e s j a r b o l a i sleti . S p i n a k e r e se t a d a , v e z an za k o t u , v u i p o k r m i . P o d i g n u t e sve n a p a l u b u . V j e r o j a t n o e t e m o r a t i usporit i b a r k u o k r e t a n j e m u vjetar .

60

G ena k e r Ge na ke r ( ili asimetrini spinak er) prak t i na je alternativ a s p i n a ke ru . Postavlja se na kljun, ba t un pram c a i l i n a ko sn ik. Kada se plovi bo no, a v jetar je na p r a m cu , p o deava se kao genov a. S v jetrom u k rm u m o e se ko ristiti kao spinaker, s t angunom , brac em i k ot ico m td . M oe se takoer pom o u t anguna pos t av i t i u vje ta r kao genova. Ge na ke r je vei od genove, ali m anji od s pinak era. To j e j ed ro s visokim rogljem, pogo dno z a plov idbu la k o u orcu i s b o nim vjetrom od or c e do u k rm u, s v e dok n a za tr e b a tangun. N a p o m e na : Kada se plovi lako u orc u, k oris te i gen ak e r ka o sp inaker, najbolji se rez ult ati pos t i u

p os t a vlja n je m tanguna i kotice.

P o d iza nj e gen aker a V eza ti v re u n a pr amac. V eza ti rogalj na klju n, batu n i l i kosni k konopom od 50 cm. P odi i je dro to je br e mogue, s p o pu t e nom ko tico m. Z a t e gnuti koticu d ok se g enaker ne napuni. K r u e nj e ge n aker om P oja t i do ravno u kr mu. P opus t it i ko ticu d ok se g enaker ne i spr az ni . P rov u i koticu o ko leta na dr ugu str anu do k r me nog k olotu r nika i vina. Z a t e gnuti koticu d ok se jedr o ne napuni. S p us t it i ge nake r (be z tan guna ) O slobodit i p r ed nji rogalj. B rzo priv ui koticu . P oja t i do sasvim u kr mu. Lagano z ategnuti gl avno j e dro. P opus t it i p odig a b r zo, ali pa l j i vo. I st ov re m e no sku piti gen aker pod deblenjak i u potp a lublje . Pr ip r emiti g a za sl jedeu upotr ebu. N a po m e na : Kao i kod spinake ra, t reba dohv at it i k otu t o b lie je d ru i brzo vui irok im pok retim a, prat e i p or ub . K a d a se doe do vrha jedra, m o e s e uhv atit i z a p la tn o n a sredini. P o bo ni m smjerovim a vjetr a rogalj genak era t reba d r ati d o sta blizu palubi. S vj e t ro m u kr m u genaker treb a podes it i k ao blooper i l i b ig - b o y ( drugi spinaker), to jes t lagano popus t it i u z de i p o d ig a da ga to manje pok riv a glav no jedro.
61

III. Podeavanje jarbola

63

Ra zli it i tipov i snast i Sn a st b ermudskog tipa je n ajras pros t ranjeniji t ip sna sti. P ostoje dvij e vrste , a raz lik uju s e po t om e je li g orn je h vatite leta (pram anog t raja) na v rhu jarbola ili n ie od vrha jarbola. Hva ti t e n a vrh u jarbol a S t a bilno jed r ilje, r elativ no l ako se podeava. Ma nje mogun osti pode avanja. S na s t mo e imati vie pr eki (pr ednji h j edar a), mogu biti v e e, a g lavn o jed r o je r az mjer no malo. Hv a t i t e ni e o d vr h a ja rbol a V e e mo gun osti pode avanj a. Nos i ve e glavn o jed r o, a pr ednja j edr a su manje i m a nje ih je. Te e za podeavan je i o dr avanje u pol o aju. Tr i v rs t e podeavan j a Trim a nj e jarbola p o b oku . Trim a nj e jarbola p o u zdu nici. Za v r no p odeavan je p od j edr ima. Tr im a nj e j arbol a p o bok u Ja r b o l se u osnovni poloa j nam je ta k ad v jetra nem a il i je ve o ma slab. Da bi jed r ilic a bila us prav na, m oraju se u klo n iti sva bona optere enja. P otom s e lagano r uko m p ritegnu pripone (sar tije) t e z aputk a i leto ( pa ta ra c i traj). Na pom e na : Ako se jarbol os lanja na k obilic u, t reba p re th o d no postaviti klinove (s lik e 10-12). Ako je d e bl enjak (bum ) pri v r en, nas lonit em o ga n a p a lu b u s poputenom de blenja om (gondolijerom ). Za sa d a d onje pripone i unu t arnje, donje leto (bab y s tay ) mo ra ju b iti poputeni.Pom o u s lobodnog podiga a tr eb a n a razmi pronai t o a n p o l oaj sim etrinih hv ati t a pripona. Nisu li lije va i desna strana rav nom jerne, ujedna it em o i h ste za licama. Na kraju jar bo l ne bi s m io im at i nik ak av l ate r a ln i ot klon. M nogi later a lni polo aj jarbola p ro vje ra vaju odoka. To m oe pro i ak o je bark a s av r eno r avn a , a li je puno b olja ko n trola pom ou podig a a, uz uv jet da je bark a sim e tr in a. Na kra ju zateem o krine pr ipone jednak im brojem o kre ta ja na stezalici i sve s k upa ponov o prov jerav amo p o d ig aem .

Trimanj e jarbol a po uzdunic i Jedrilic a u p r a v i l u bolj e id e u o r c u s j a r b o l o m n a g n u tim 1 do 3 s t u p n j a p r e m a k r m i : Barka mora biti savreno ravna. Izmjeriti razmak od jarbola do viska (b), kako pokazuje slika 3. Podesiti nagib zateui leto i zaputku.

Napomena : Na j e d r i l i c a m a s h v a t i t e m let a nie o d vrha j a r b o l a bolj e j e u p o t r i j e b i t i p o m i n e z a p u t k e umjest o z a p u t k e . Tipsk a podeavanj a S letom do vrha 0,5-1 S niim letom 2-3

b = 0,9-1,75 cm/m b = 3,5 - 5,25 cm/m

Primjer : Visina j a r b o l a d o d e b l e n j a k a iznos i 12 m , i m a m o d i j e l j e n u s n a s t (nie leto ) i u z i m a m o k o e f i c i jen t 5,25 . P r e m a t o m e j e : b = 1 2 x 5,2 5 = 6 3 cm . Tolik i b i u visin i d e b l e n j a k a t r e b a o bit i o t k l o n visk a u h v a e no g n a v r h u j a r b o l a . Taj p o d a t a k m o e t e n a i u dija gramu .

Udaljenost b u funkciji P za razne nagibe. N a p o m e n a : N a g i b j a r b o l a o d r e e n j e d u l j i n o m leta . Na jedrilicam a s hvatite m na vrhu jarbol a zaputk a o d r e u j e n a p e t o s t let a i t i m e u t j e e n a n a g i b j a r b o l a . Ko d j e d r i l i c a s niim h v a t i t e m let a t u z a d a u i m a j u p o m i n e z a p u t k e ( p a t a r a c i ) , a ak o ih n e m a o n d a pripone . to je vei nagib jarbola, to barka vie okree u vjetar!

Z at e za nj e zap utk e K olik a s m ij e bit i n ajve a zat eg nutos t z aputk e (kr me no g tr aja) ? P re ma o n ome to kau proiz v oa i, z aputk u s m ijem o n ate g n u ti n ajvie na 30 do 4 0% , ra una ju i 1 0 0 % kao m oment kid anja (lom a), i t o bi t rebala b i ti d ovo ljna sigurnosna gran ic a z a nagla opt ere enja. N a kon to sm o odredili nagib jarbola, m oram o ru no z a tegn u ti z ap utku, a potom je pos t upk om opis anim na s lj ede o j stranici zateemo na 30% m om enta k idanja ( to o d g o vara rastezanju f = 6 mm ). T o neka b u de maksimalna za teg nut os t, a oz na av am o j e na ste za lici zaputke. P otom e mo poputati zategn uto s t s v e do f = 4 m m , d a bu d e 2 /3 m aksimuma. P ro vje r a vam o nagib jarbola i p ode av am o s t ez alic e l e ta i za p u tke sve dok jarbol n e pos t igne eljeni nagib, u z zate g n u to st zaputke na 2 /3 od m ak s im um a. N a je d r ilicam a s niim hvati te m leta, d a se d o b ije poeljan nagib jar bola z ate u s e pom i ne z ap utke (p ataraci) umjesto za put k e (k rm enog t raja), a ma ksima ln o zatezanje je od r eeno m ogu no u n agi nj a n ja jarbola, koja pak o v is i o ob liku g lavnog jedra (vidi s tr . 7 3). A ko za p u tka nema podesiv prih v at na palubu ili je ne e lite p o d e a vati tijekom plovid be, z ategnite je na 2/3 m aksi mu ma, a nakon to ste f in o pode av anje jarbol a ve r a n ije obavili. Nakon to ga z aputk a i leto m ogu o s t ati sta lno napeti.

D o k j e b a rka na vezu bolje je p opus tit i z ategnut os t o pute , ia ko trupovi dobre kon s t ruk c ije m ogu dos t a dugo p odn o siti takav napor. K a da s t e zalice poputaju i mor amo i h stal no pr i tez ati , r a zlo g m oe b iti u d efor mac i ji tr upa z bog pr eveli kih o pt ere e nja. U tom slu aju t r eba sve popustiti i ob ra t it i s e str un jaku . M aksi ma ln u za tegnutost zaput k e m o em o otk rit i i plov e i u v je tar s podignutom najveom genov om i t o po v j etr u ko ji n aginje barku za 20- 25 . T r eb a sta ti na pramac, okrenu t i s e k a k rm i i prom at rati l et o . Do k n etko poputa zapu tk u, v i prom at rate otk lon l et a . Na ko n to ga treba zateza ti z aputk u s v e d o tr e n utka u kojem se leto pres t ane z atez at i. T o je to ka m aksim alne zategnu t os ti z aputk e. T a j je n a in ma nje precizan od pret hodnog, a l i je pu n o je dnostavniji.

Napetos t uad i (sajli , tondina ) Da b i se i s p r a v n o p o d e a v a l a snast , p o t r e b n o je znat i kolik a je n a p e t o s t uad i (sajli , t o n d i n a ) . U t o m e n a m mog u p o m o i n e k e p r i r u n e m e t o d e ili j o bolj e nie o p i s a n t e h n i k i p o s t u p a k . Rije j e o m j e r e n j u rastezanj a uad i u p o s t o t k u d o m o m e n t a k i d a n j a . Radi lake g s n a l a e n j a , p o g l e d a j m o t o n a p r i m j e r u . M o e m o m j e r i t i r a s t e z a n j e c i j e l o g uet a ili j e d n o g a dijela , d u g a k o g npr . 2 m . t o je v e i di o koj i se m j e r i , t o e m j e r e n j e bit i p r e c i z n i j e . P o i n j e m o s m i n i m a l n i m z a t e z a n j e m ueta , n a p r i m j e r krin e p r i p o n e . O z n a i m o na p r i p o n i j e d a n di o d u g a a k 2 m , uzima j u i j e d a n kra j ka o polazn u t o k u . Z a k r e e m o p o l a k o s t e z a l i c e na j e d n o j i na d r u g o j s t r a n i , m j e r e i r a s t e z a n j e o z n a e n o g dijela . S t a n e m o kad a d o e m o do f = 3 mm (4 mm u s l u a j u s n a s t i s niim l e t o m ) . N a p o m e n a : Za v i e s t r u k u uad ( p l e t e n e s a j l e , k a b e le) , be z obzir a na p r o m j e r , r a s t e z a n j e f = 1 mm na 2 m duljin e p r e d s t a v l j a 5 % o d m o m e n t a k i d a n j a . Za j e d n o s t r u k u uad ( t o n d i n e ) r a s t e z a n j e f = 1 mm na 2 m duljin e p r e d s t a v l j a 7,5 % o d m o m e n t a k i d a n j a . N a ist i n a i n mo e se mjerit i r a s t e z a n j e z a p u t k e . Pod isti m n a p o n o m u z o r c i razliit e duljin e i m a j u razliit o rastezanje .

Kad a j e p r o m j e r isti , t o n d i n j e j a i o d sajl e za ok o 2 0 % . Sajla, m e u t i m , prij e lomljenj a daj e z n a k o v e n e s t a b i l n o s t i ( p o i n j u s e lomit i niti) . T o n d i n p u c a be z n a j a v e , a n j e g o v lo m mo e bit i t r e n u t a n i k a t a s t r o f a l a n . Uzorak tondina od 1 m 1,0 mm rastezanja = 7,5% 2,0 mm rastezanja = 15% momenta kidanja. momenta kidanja.

M j e r i t i r a s t e z a n j e n a n a i n d a se ue z a t e g n e r u n o ( m i n i m a l n o zatezanje) .

Z a t eza nj e kr in i h p r ip on a

N a k on to sm o podignuli jarbo l i podes ili nagib, m o e mo se posvetiti krinim ( go rnjim ) priponam a ( s a rti ja ma ). Treba ih zategnu ti n a ok o 15% od m om enta k id a nj a, o d n osno na rastezanje (f ) od 3 m m na duljini o d 20 0 cm, ka o to je objanje n o na pret hodnoj s t ranic i. K o d j ed rilica s niim hvatitem le t a s k ri ev im a ok r en utim m alo ka krmi gornje p ripone t reba z a t eg nu ti n a 20% m omenta kid an ja, t o je r a ste zanje f = 4 mm . S t akvo m sna sti , da bi se m oglo z ategnut i leto, p ot re b no je dobro zategnuti pr ipone. To je v a no i da b i se i zb je g a o pretjeran otklon leta u orc i. A k o z ategnu t ost p rip o na na 20% momen ta k idanja nije dov oljna da se otklo n let a zadri u odgo v araju im granic am a, m ogu se za t eg nuti do 25%, ali ne v i e od t oga. N ezat e gnuta jar boln a oputa p odvr gnuta j e veem st r es u, a v e i j e i r izik gublj en ja j ar bola i dr uge tete. N apom e na : Nem a opasnosti d a em o ru nim alat om d ul j i ne 4 0 -5 0 cm previe zateg nu t i u ad (s lik a 8), no t o n e vri j ed i za m anje jedrilice, s k ojim a t reba biti oprez niji!

Z a sa da sre dnje i donje pripone moraju os tati p op ute n e . A ko se golim okom v id i da je jarbol p r e v ie sa vijen , pokuajte ga is pr av it i ru nim z atez anjem . M n og i je d r iliari samo ovla po de av aju jarbolnu oputu, da bi ka sn ije na moru pristupil i de t aljnijem p od eava n ju . Taj nain m oe d at i prihv atljiv e rez ult ate, do ne ko g kr itinog trenutka. Opis a ne m et ode z a ht ij eva ju vie vrem ena,

a l i z auzvr a t jam e veu precizn os t i pouz danos t.

N ap ome na : U vezi s ovom temo m obratit e pa nju na s t r . 80 .

Prilagoavanje jarbola prije jedrenja

U plovidbi se glavno jedro moe prilagoditi pravcu i snazi vjetra promjenom uzdunog nagiba jarbola. Prethodno moemo ve prije (tvorniki) odreenu savijenost jarbola promijeniti u skladu sa svojim potrebama. Kao to smo ve rekli, savijanje jabola omoguava izravnavanje gornjeg dijela glavnog jedra, a u svakom sluaju jarbol treba biti ugoen prema obliku jedra. Jarboli s letom do vrha Jarbole koji se oslanjaju na kobilicu mogue je nagnuti pomicanjem pete jarbola, obino pomou klinova (si. 10-12). To se mora uiniti prije privrenja malog leta (baby stava) ili donjih pramanih pripona. Jarbol emo uvrstiti kada se nagne za 15-20 mm. Upotrijebite za provjeru podiga glavnog jedra. Napomena: Ako su predviene donje pramane pripone, provjerite da se jarbol nije sluajno pomaknuo lijevo ili desno; do tada spomenute pripone moraju biti poputene. Jarboli s kraim letom Postoje dvije verzije takvih jarbola: jedno su jarboli s krajevima kria previjenima pod 30 u krmu (delta krievima) i ti nemaju pomine zaputke (patarace), a drugo su jarboli s kriem ravnih krajeva, koji moraju imati pomine zaputke da bi mogli stajati. (Takva snast s kraim letom naziva se i dijeljenom snasti, engl. fractional rig,prema omjerima visine podigaa preke i glavnog jedra, te imamo 3/4ske, 7/8-ske ili 9/10-ske jarbole. Ur.)

J Ja rb ol i s k rai m leto m i ko s i m kr i e m be z p o min i h za putk i K ad a su g o r n je pripone zategnut e do 20% m om enta k idanja ( v i d i str . 7 2 ) , jarbol e biti zaob ljen prem a pram c u u v i sin i kr ia , a zatim se podea v aju donje pripone dok s e n e p o stig n e eljeno savijanje . Jar bol i s kr ai m letom , ra v ni m k rie m s p omini m zap utkam a D u bi na sa vijanja podeava se k ao k od jarbola s letom d o v rha . P o mine zaputke (pata ra c i) s e ru no z ate u d o k se p o d e ava savijanje jarbo la. Te ko je ponu diti pr ecizn e vrij ed nosti savij anja j ar bola, j e r o v ise u potpu n osti o o bliku gl avnog j edr a, a nar oi to o z a o blje nos t ! pr ed njeg p or uba . D akle, te vr ij ednosti su pr i b l i ne . Konzu ltirajte jed r ara i li gr aditelj a bar ke.

U v r iv a nj e jarbol a oslonjeno g n a kobil i c u Do k ja rb o l ravnamo okom ito u odnos u na popre ni pr esje k b arke i odreujemo k olik o e biti nagnut po uzd u n ici, u otvoru u palubi (u k ac i) i u le i tu u dnu ba rke n e smije biti nikakvih k linov a. Nak on t oga s av ijam o l ag a n o ja rbol pomicanjem pet e prem a k rm i ili po sta vlja jui u otvor na palu bi s k rm ene s t rane deblji k li n . P o p ot rebi prim jenjujem o k om binac iju oba n ain a . K li no vi o n em oguavaju pomic anje jarbola u otv oru p alu b e (kaci). Ako je jarbol drv en, upotrijebit em o dr ve n e klin ove da ne bi dolo do o te enja, a a ko je o d alum inija, gum en e k linov e. Pr vo se u vij ek postavlja krm eni k lin. Zatim priv ez ujem o ue o ko ja rbola na 50-6 0 c m iz nad palube i pom o u ko tn o g vina (slika 10) prite em o jarbol prem a p osta vlje n om klinu da olakam o pos t av ljanje drugog, p r a ma n o g . Upotreba nekog p odm az iv a a (npr. det erd ent a z a p o su e ) olakat e ovu rad nju. J a r b ol tre b a postaviti tako da is pod palube bude nagnut p r e ma p ra mcu kako bi se dob ila rav nom jerna k riv ulja po c i j el o j visini. Kut od 1 stupnja je dov oljan. P eta ja r b o la mora se nalaziti v i e prem a k rm i u odnos u na l i ni ju ko ja , s maksimalno zateg nut om z aputk om , prolaz i o d vr h a ja rbola preko sredine otv ora u palubi do rav nine p ete (slika 12). Udaljenost (a ) m ora biti duga ok o 1 5 m m z a sva ki metar visine jarbola iz m eu donjeg le aja i o t vo r a u p alubi (h). Linija m ak s im alnog s av ijanja od v rha d o d n a ( b ) ne sm ije prijei d uljinu H ili I z a v i e od 2% . D n ev nik po deavan ja V eom a je k or isno o znaiti i z abi l j e iti obavl j ena p o de a v a nja. Na taj nain ima manje pogr eaka, a d o godine emo p otroiti ma nj e vr emena. P or ed toga m o e s e e k sperimentir ati i dolaz iti do spoz naj a kako o d re e na po deavan ja u tje u na bar ku, a neemo i z g ubiti dob re rezu ltate.

70

M a ks im a ln o savijanj e jarbol a Ja r bo l s le to m d o vrh a M a k s im a lno zategnuti zaputku. S avi j anje j ar bola moe dos tii 50% p r omjer a j ar bola po uz du ni ci b a rk e , a li nikad n e smije p r ij ei 2% od H ( uk upna v isina iznad p alube). N a pom e na : Obino se jarbo l na jedrilic am a z a k rsta r e n je dri to ravnije, al i uv ijek s e is plat i da bude m a lo sa vijen. J arbo l s k rai m leto m i kosi m kr i em , be z pomini h z a putk i Z a t e gnuti zap utku i saviti j ar bol do 1,5 x D te o z n a it i ov u to ku n a stezali ci kao maksimum. N a po m e na : Savijanje ne bi nikada s m jelo prelaz iti I z a v i e o d 2 % (udaljenost od palu be do hv at i t a leta). J ar bo l s k ra i m leto m , r avni m kr i e m i pomini m zaputkam a Z a te gnut i po min u zaputku d o maksimuma. S av i j anje od 1,5xDje u red u, a li ne smij e ni kada p r i j e i 2 % odi. N a r av no , v rijednost i koj e sm o ponudil i s u openit e i m o d a n e od g ovar aj u vao j jedr il i ci ! T e k o je d a va ti precizne vrijedno s t i s av ijanja jarbola, bud ui d a je to uvjetovano oblikom glav nog jedra i os tale opr eme . B o lje je konzultirati projek t ant a bark e, jedrara ili nek o g d ru g o g strunjaka. P on eka d i u d r uge vlasnika te klas e ras pola u i nf o r ma cija ma . Tip in a snas t jedr i l i c a s kr ai m leto m T i pi na sn a st jedrilica s kraim l et om i rav nim k ri em p od r a zu mije va koritenje pom inih z aputk i radi u v r enja. D o nj e p o min e zaputke, koje se upotrebljav aju najv i e na r e ga tn im je drilicama, slue za s av ijanje j ar bo l a u n je g o vom srednjem i do njem dijelu. Pom i ne za p u tke im aju istu ulogu k ao obi na z aputk a k o d j e d rilica s letom do vrha jarbola. Z a t ez a n je m p o minih zaputki smanjuje s e otk lon leta i s a v i j an je m ja rbola pljoti se glavno jedro. Obi na za p u tka na barkam a s ni im letom i m a p rije sve g a sigurnosnu ulogu u s lu aju o te enja s n as t i tije ko m kruenja (pojlaban de).

Ova vrst a s n a s t i je v e o m a j e d n o s t a v n a i r a s p r o s t r a njena . P o m i n e z a p u t k e s u n e p o t r e b n e z b o g kri a n a g n u t o g k a k r m i . Kad a s u g o r n j e p r i p o n e z a t e g n u t e , p r e k o kria g u r a j u j a r b o l p r e m a p r a m c u i savijaju g a uzduno . Donj e p r i p o n e k o n t r o l i r a j u s a v i j a n j e u donje m dijel u j a r b o l a i slue ka o b o n i o s l o n a c j a r b o l a . t o ih se vie zatee, t o se j a r b o l vie r a v n a . Da b i se z a t e g n u l o leto , zateu s e g o r n j e p r i p o n e . Z a t e z a n j e m g o r n j i h p r i p o n a h v a t i t e let a s e udaljav a o d g l a v n o g j e d r a i p o v e a v a se z a t e g n u t o s t s a m o g leta . Rezultat t o g a j e s u s t a v p r e t h o d n o g zatezanj a gor nji h i donji h p r i p o n a t e leta . Iz t o g razlog a p o m i n e su zaputk e n e p o t r e b n e , a u o b i a j e n a k r m e n a z a p u t k a , ak o p o s t o j i , slui s a v i j a n j u j a r b o l a u cjelin i t e ka o os lona c ko d j e d r e n j a s v j e t r o m p o k r m i i r a v n o u k r m u . S takvo m snasti , meutim , tek o je kontrolirat i nape t o s t let a p o v j e t r u p r o m j e n l j i v e s n a g e . Kad a v j e t a r p o 72

j a a v a , let o p o p u t a i savija se , p o g o r a v a j u i plovidb u u o r c Da b i se t o k o m p e n z i r a l o , p o t r e b n o je gornj e p r i p o n e z a t e g n ja e u odnos u na drug e vrst e snasti . Poetn a zategnutos t t r e b a i m bit i n a 2 0 % o d m o m e n t a k i d a n j a .

(Vidi str . 21 s n a p o m e n a m a o jedrenj u u o r c u . )

Iz gore navedenih razloga, fino podeavanje ove vrste snasti tee je nego u drugim sluajevima. To je jednostavna i rasprostranjena oprema, idealna za male jedrilice, ali manje primjerena za plovila dua od stopa.

35

P od e a v a nj a p o d jed r im a P r i pr em a J ar bol mo r a biti bono centrir a n, im at i prav ilan nagib i s avi ja n je , s pravilno zategnut im gornjim priponam a. U po e t k u, d o nje p r ip one se z ate u r uno. N ap om e na: U slu aju d a ima mo dvostr uke do nje pri pone, r azlika u nj ihovoj z ategnutosti iza ziv a savijan je jarbola: pr amca ne pr i pone mo ra ju b iti zategnutije u o dnosu na kr mene, k oje je bo lj e d r ati poput e ne, a tek pot om ih po d eavati, tijek om pl ovidbe. Za t e gnu ti r un o sr ed nje pr i pone, ako postoje, na na in d a budu vie zate gnute u odnosu na donje prip one i man je u o dnosu na gor nj e. Za te gnuti zap utku d o 2/3 m aksi malne z ategnutosti. P rije podeavan ja u p lo vi dbi bl okir ati pr i vr emeno s t eza lic e izolir -tr akom. Sl j ed e a p odeavanja radim o po v jetru k oji naginje ba r ku izm eu 20-25, ali p rije nego t o s e mo r e u zburka! P rov je riti zateg nuto st g or nj i h pr i pona pr omatr anj em on e na s tr ani zavjetrin e. T r eba j e z atez ati r uno; n e s m ije b iti p oputen a ( vidi si. 16). Na k on tog a zategnuti d onje pr i pone, na nai n da se j arbol nig d je ne savija b on o.

A ko ba rka ima d vo str uke donj e pr i pone, potr ebno i h je pod es iti tako d a se v e odr eena savinutost ja rbola ne mijen ja, uz is tovr emeno odr avanje ok om ito g b on og p olo a ja. P r amane donj e pripon e p oveavaju s a vij anje i mor ale bi bi ti za te g nutije u o dnosu na kr mene. V a na ulo ga krmen ih d onji h pr i pona j e da o gr aniavaju p r etj er ano savij anje j ar bola pod ja k im vjetr om istoga bi tr ebal e bi ti l abave kada je b rod vezan. S re dnje p ripone, ako ih i ma, tr eba podesi ti nakon d on jih. P r ov je r a zateg nuto st i g or nj i h pr i pon a P retpos t av lja s e da su g ornje pripone jedn ak o m jerno z ategnut e na o bje str a n e. Provjeriti zategn utos t one na z av jet rins k oj s t r an i. S a da bi je trebalo ru n o z ategnut i da s e ne nji e. A k o je p r e vie poputena, za t egnut i s t ez alic e z a najv i e 1 -2 o kr e ta . Nakon toga okrenu t i i z ategnut i s t ez alic u na d r u go j strani broda (okrenuto j s ada u z av jet rinu) u j ed n a ko j mjeri. Ponavljati po s t upak s v e dok nis te z a dovo ljn i. G or nj a prip on a n a zavjetrin s ko j str an i n e smi j e bi t i p ot pu n o pop u ten a , ve zat e gnut a tak o d a s e vie n e s avij a ni z vj etar . N a po m e na : Sada kada su go rn je pripone pode ene, p osta viti rascjepke i om otati ih iz olir-trak om .

Bono ravnanje jarbola Stanite pod jedro na privjetrinskoj strani i pogledajte du utora (grativa) prednjega poruba. Promatrajui dio izmeu deblenjaka i vrha jarbola provjerite da ne ma bonog savijanja. Ako ima, potrebno je podesiti donje i moda srednje pripone kako je objanjeno na sljedeim stranicama

. Daljnja podeavanja Ako barka nakon izvrenih podeavanja previe zanosi u orcu, savijanje jarbola moe se smanjiti zatezanjem leta. Na jedrilicama s letom do vrha jarbola potrebno je prema procjeni popustiti zaputku, ime e se pomaknuti i toka maksimalnog zatezanja krmenog traja. Potrebno je provjeravati snast svako toliko, jer s vremenom poputa. Potpuno novu snast treba provjeriti nakon nekoliko sati plovidbe zbog openito jaeg istezanja materijala u poetku koritenja. S podeavanjem jarbola i jarbolne opute moe se u bilo koje doba poeti od nule, odnosno od podeavanja koja se rade na vezu. Tada treba popustiti sva leta, zaputke i pripone, izvui klinove i ponoviti cijeli postupak opisan od slike 2 nadalje.

74

Napomena: Uvijek podeavati pripone u zavjetrini, dok nisu optereene. Kada se eli podesiti privjetrinska pripona, potrebno je napraviti manovru i nekoliko puta okrenuti stezalicu. Nakon toga slijedi ponovo okret u vjetar da bi se provjerio rezultat.

Podeavanje donjih pripona Prije nego to krenemo podeavati donje pripone, potrebno ih je znatno popustiti. U plovidbi privjetrinska e pripona uvijek biti optereena. Poputanjem privjetrinske pripone srednji se dio jarbola savija u zavjetrinu. Ako je zategnemo, srednji dio jarbola vraa se u privjetrinu. Moramo tako namjestiti oputu da jarbol moe drati lateralnu stabilnost i uz naginjanje od 20-25.

Na vezu, ispravno podeene donje pripone trebale bi biti puno poputenije od gornjih. Dvostruke donje pripone Kada snast ima dvostruke donje pripone, one trebaju biti meusobno podeene na nain da se savijenost jarbola ne mijenja, kao to je objanjeno na str. 73. Postupak je jednak onome s jednostrukim priponama, jedino je prije okretanja i provjere jarbola potrebno zategnuti obje zavjetrinske donje pripone. Pramane donje pripone moraju biti zategnutije od krmenih.

Zategnuti za jedan okret stezalicu zavjetrinske donje pripone i zatim kruiti radi provjere je li jarbol ravan. Ponavljati postupak sve dok jarbol ne postavimo u okomicu po laterali.

75

Snast s vie krieva Neki strunjaci tvrde da se nakon podeavanja gornjihpripona nastavlja s donjima, a zatim se prelazi na srednje, drugi pak da je bolje krenuti odozgo i ii redom dolje, a najee se s podeavanjem ide od donjih prema gornjima. U svakom sluaju pametno razmiljanje olakava ispravno podeavanje jarbola. Kod jedrilice na lijevoj strani slike vidljivo je da je privjetrinska donja pripona previe poputena i da je treba zategnuti. Kod jedrilice desno, privjetrinska donja pripona je previe zategnuta; da se jarbol izravna, treba je popustiti. Kao to smo ve naveli, potrebno je podeavati uvijek zavjetrinske pripone i svaki put najvie za okret ili dva. Nakon toga se ide u kruenje da bi se provjerilo to se postiglo. Nemojte nikada podeavati stezalicu u privjetrini, jer bi se vrlo lako mogao otetiti navoj. Kojim god da se redom pripone podeavaju, odozgo dolje ili obratno, jednom kad to uinimo ne treba vie dirati gornje pripone, inae moramo ponoviti cijeli proces podeavanja snasti. Ovo vrijedi bez obzira na broj krieva.

76

Na ovim slikama je oito da je gornji dio jarbola savijen, dok je donji dio ravan. Da bi se jarbol izravnao, potrebno je podesiti srednje pripone (intermedije). Kod jedrilice na lijevoj strani slike gornji se dio jarbola savija u zavjetrinu. Privjetrinska srednja pripona je previe poputena. Treba je postepeno zategnuti da se jarbol izravna. Kod jedrilice desno, privjetrinska srednja pripona je previe zategnuta i povlai gornji dio jarbola u vjetar. Takvo stanje moe nas zavesti na pomisao da se gornji dio jarbola savija u zavjetrinu zbog toga to su, toboe, gornje pripone poputene. Budui da su gornje pripone ve podeene i provjerene, oito je da je problem negdje drugdje. Dakle, potrebno je poputati srednju priponu na privjetrinskoj strani dok se jarbol ne izravna. Za neke srednje pripone mjesto podeavanja nalazi se na palubi; to su takozvane kontinuirane pripone (V1 i V2). Postoji i vrsta koja se zatee po dijagonali od kraja donjeg do sredine gornjeg kria (D1 i D2). Nazivaju se diskontinuiranima, a toka podeavanja im je na donjem kriu (A).
77

Kak o natrimat i jarbo l Jedrilic e s leto m do vrha jarbol a 1 . Run o zatezanj e g o r n j i h p r i p o n a rad i ravnanj a j a r b o l a 2. P o d e a v a n j e n a g i b a j a r b o l a l e t o m i z a p u t k o m 3 . Zatezanj e g o r n j i h p r i p o n a d o 15 % o d m o m e n t a kidanj a 4. Podeavanj e savijenost i jarbol a 5 . P o d e a v a n j e g r a n i c e savijanj a j a r b o l a (64 ) (65 ) (68 ) (69 ) (71 )

6. P r o v j e r a / p o d e a v a n j e g o r n j i h p r i p o n a u p l o v i d b i (73 ) 7. B o n o r a v n a n j e j a r b o l a u p l o v i d b i (74-77 )

Napomena : Takva s n a s t im a d o n j e p r i p o n e p r e m a p r a m c u ili m a l o let o ( b a b y - s t a y ) . Jedrilic e s krai m leto m I ( s pomini m z a p u t k a m a ) 1 . Okomit o r a v n a n j e j a r b o l a r u n i m z a t e z a n j e m gornji h pripon a 2. Podeavanj e nagib a jarbol a leto m i pomini m zaputkam a 3 . Zatezanj e g o r n j i h p r i p o n a d o 15 % o d m o m e n t a kidanj a 4. P o d e a v a n j e savijanj a j a r b o l a 5. Podeavanj e granic a savijanja jarbol a (64 ) (65 ) (68 ) (69 ) (71 )

6. P r o v j e r a / p o d e a v a n j e g o r n j i h p r i p o n a u p l o v i d b i (73 ) 7. B o n o r a v n a n j e j a r b o l a u p l o v i d b i (74-77 )

Jedrilic e s krai m leto m II ( s delt a kriem , be z pomini h zaputki ) 1 . Okomit o r a v n a n j e j a r b o l a r u n i m z a t e z a n j e m gornji h pripon a 2. P o d e a v a n j e n a g i b a j a r b o l a s l e t o m i z a p u t k o m 3 . Zatezanj e g o r n j i h p r i p o n a d o 15 % o d m o m e n t a kidanj a 4 . P o d e a v a n j e savijanj a j a r b o l a 5 . P o d e a v a n j e g r a n i c e savijanj a j a r b o l a (64 ) (65 ) (68 ) (69 ) (71 )

6. P r o v j e r a / p o d e a v a n j e g o r n j i h p r i p o n a u p l o v i d b i (73 ) 7. B o n o r a v n a n j e j a r b o l a u p l o v i d b i (74-77 )

Brojev i n a i l u s t r a c i j i o z n a a v a j u p o j e d i n e r a d n j e koj e t r e b a obavit i i njiho v r e d o s l i j e d , a brojev i u z a g r a d a m a s d e s n e s t r a n e t e k s t a u p u u j u na s t r a n i c e u knjizi.

78

N e t o o stezalicam a U v ije k je d obro postaviti stez alic e s des nim nav ojem n i e . Zn at ete u kojem prav c u ih t reb a ok ret ati da bi s t e za te g n ul i ili popustili zapu t k e i pripone im s e s jetit e na jo b in ije matice koju treba s t is nut i na palubi. K l i nove ( pe rane ) treba mont irati i os igurat i os igura im a ( s l ika 2 3 ). Rascjepk e s e takoe r k oris te z a blok iranje s t e za lica n akon konanog pode av anja. P otom i h tr e b a o motati izolir-trakom ili nek im pok riv a em . Na t a j n a in se onem oguava zap litanje glav nog jedra i g en o ve u klinove i osigurae. P osto je i d r uga jednostavna sreds t v a z a blok iranje k o j a se mo gu koristiti um jesto k linov a i k ojim a je j ed no sta vn ije osloboditi/blokirat i s t ez alic e k o d p o d e a vanja. O bl iko vn o s u prilagoeni stez alic i i onem ogu av aju z a plita n je jedra, uadi i odje e.

Bono uvrenje jarbola Po jakom vjetru na jedrilicama s letom do vrha jarbola jarbol se savija niz vjetar i smanjuje se kut izmeu jarbola i gornje pripone, ime se poveava njezina zategnutost. Nakon stanovite granice pripona moe iskoiti iz hvatita ili razbiti kri, a onda slijedi lomljenje jarbola. To je glavni razlog zbog kojeg je potrebno ispravno zategnuti gornje pripone. Kao to smo ve naveli, kada se vrh jarbola savija niz vjetar, zategnutost leta se smanjuje, a s pojaavanjem vjetra zatezanje zaputke dodatno savija vrh jarbola, to znai da se otklon leta i trbuh genove poveavaju ba u trenutku kada je treba prazniti. Meutim, kod dijeljene snasti, kada se glava jarbola savije u zavjetrinu, kut izmeu gornjih pripona i jarbola mijenjat e se malo. Naprotiv, pod udarom vjetra vrh jarbola djeluje kao neka vrsta amortizera. Kad se savije u zavjetrinu, gurne srednji dio jarbola u privjetrinu, izravnavajui glavno jedro i otvarajui stranji porub.

80

Slika prikazuje na pojednostavljen nain meusobno djelovanje gornjih pripona i vrha jarbola. U ovom sluaju gornje pripone su prethodno zategnute na 150 kg. Vjetar djeluje bono na jedrima silom od 200 kg. Bez prethodnog zatezanja privjeatrinska bi pripona dobila cijelo optereenje, dok bi zavjetrinska bila potpuno bez optereenja. No, kada se vrh jarbola bono savija, a pripona u zavjetrini je prethodno zategnuta na silu od 150 kg, ta se pripona skrauje u istoj mjeri u kojoj se privjetrinska protee. Zategnutost pripone u privjetrini e se poveavati u jednakoj mjeri u kojoj se rastereuje ona niz vjetar, odnos no 100 kg. Zahvaljujui prethodnom zatezanju, kretanje vrha jarbola se smanjuje za polovicu. Zategnutost pripone u vjetar jednaka je prethodnom zatezanju plus pola snage vjetra, dakle 150 kg + 100 kg = 250 kg. Zategnutost zavjetrinske pripone jednaka je prethodnom zatezanju minus pola snage vjetra, dakle 150 kg -100 kg = 50 kg. Ako snaga vjetra naraste do 300 kg (3), zategnutost pripone niz vjetar se sputa na 0 kg. Kompletna snaga prethodnog zatezanja je iskoritena, ali vrh jarbola se pomaknuo niz vjetar za polovicu u odnosu na isti sustav, ali bez prethodnog zatezanja. Kada snaga vjetra dodatno naraste, npr. na 350 kg (4) pripona u privjetrini podnosi dodatno optereenje od 50 kg i njena zategnutost raste sa 300 na 350 kg, dok istovremeno pripona u zavjetrini ostaje prazna. Takva situacija uzrokuje dvostruko pomicanje vrha jarbola niz vjetar u odnosu na jednak sistem prethodnog zatezanja od barem 175 kg. Slijedom toga 175 - 350/2 = 0. Iz tih razloga veoma je vano da prethodna zategnutost gornjih pripona bude takva da se zategnutost pripone u zavjetrini spusti na nulu samo tada kada je snaga vjetra ekstremna. Prethodna zategnutost djeluje kao amortizer kod vjetra promjenljive snage i poveeva nadzor nad oscilacijama vrha jarbola.

lndeks
Aerodinamika Barber Bermudska snast Brae Brzina plovila Cunntngham OIJeljena snast (frakCIJSka snast) DrianJe kursa korm1lom Oubtna Jedra Genaker Genova Glavno jedro Gorn1e pnpone (knzne pnpone/sartiJe) GornJI rogaiJ Gubljenje snage u Jedru Gumen1 prsten (za Jarbol) H1drodmam1ck1 otpor H1drodinam1cki uzgon Hvataljka (zadrzac) na tangunu lst1snma lzbac1vac (diO tanguna) Jarbolni kriz Jedrenina Jedren1e u krmu/s VJetrom po krm1 Khzac skote Kolo kormlla Komponenta zanosen]a Konop za natezanJe osnov1ce gl 1edra na strainJem porubu Kormllom ISpraviJall kurs KracenJe Jedra KnviJenJe ]arbola Kruz1t1 Kut u VJetar Lateralni otpor, otpor zanosenJu Leto Flok, man1e prednJe 1edro

Letvlca na jedru

26 40 12, 13, 35, 37 47,55, 56 55 15 11, 37 8, 9, 11

5 32, 47,53 64 47, 48, 57-60 6, 7 28 19, 35 . 64, 71 -72 23-24 10, 13, 16, 19, 27, 33, 38-39, 51 11, 17-20, 32 44-62 11, 17-20, 32 9, 12, 13, 22-41, 54 64, 67-68, 72-80 11
6. 14, 26, 33

Metaln1 prsten za kracenJe Nategac osnov1ce gl. Jedra Nenam]erno kruienJe Nenam]erno otpadanJe/poJanJe OdbiJBnJe VJetra od gl. )edra u genovu Osnov1ca. baza Jedra Ostro u VJetar, astra orca. pnhvacat1 Otpadatl, pojati Peta Jarbola Pod1gac (gtndac) Pod1gac genove Pod1gac gl Jedra Podigac sptnakera PolozaJ korm1la za otpadanJe PoloiaJ kormlla za pnhvacan1e 1takvo korm1laren]e PolozaJ trbuha (na )edru) Pomicne zaputke (patarac1) Ponv Povratn1 VJetar Prav1 VJetar Precka, predn1e 1edro PrednJI porub Predn11 porub glavnog Jedra PrednJi rogal1 1edra Preklapan1e genove 1gl. Jedra, ukanal" medu njlma Prethodno saVIJanJe Jarbola Pnpona (sartiJB) Pnteg tanguna Priv1dn1 V)etar Pnvjetnnskl rogaiJ Profil 1edra RasC)epka Ravno u krmu RazdvaJanJe struJe zraka pnje dolaska na jedro Razmak. opustenost leta Rogal!

9
70 13, 20, 28, 36-37 13, 20. 36 13, 28. 37 48-49, 53, 60 23, 41 23-24. 41 10, 16, 20, 27, 28, 52 19, 71 5, 22. 24
6, 30 69

70 22. 24
5

47. 60 22 47 16, 35, 69, 72, 79 36. 46 8, 9, 32-33, 41, 53, 56 13, 17-18, 29, 32, 34 47, 54 34

11 , 17-20, 32 11, 14, 20 11 11 , 61 15, 16,35 69 64, 67-68. 72- 80 47, 49, 57

Klobucnica, podigac/gmdac tanguna

5, 6, 22 24
28 56 40 65, 78 9, 47, 57-59 6-9 22 24 12, 19, 65-66, 71 , 72, 78

69
47 10, 11 17, 26, 29, 33 30 73, 79
9, 53, 56

Protok stru1e zraka 12m. genove ' gl. Jedra

6. 18, 26

19, 66, 68, 71, 72

11, 47

83

Rudo kormila Savl]enost jarbola Sigurnosni prsten Sk1dan1e jedra Smjerov1 Jedrenja Snast Snast s letom do vrha Jarbola Spinaker Stab1htet u ]edren]u ravno n1z vjetar Stabilnost Strain11 porub (ventam) Skota Skota gl. jedra Skot1ca (skotma) genove Skot1ca spmakera Tangun Teiiste jedriiJa Trbuh na Jedru Ucvrscivan]e jarbola Upadni kut v]etra Valjanje plovila Vang (pnteg deblenjaka/buma) Vmc, motovllo Vodilica skate Vrh Jedra Za driac deblenjaka Zaputka (krmeni straj) Zateg strain]eg poruba (ma]ola) Zavjetnna

34 27, 37, 69-72, 78 73, 79 60,61 8-9 63-81 19, 35, 64-80 45-62 53 22 11, 17, 25, 26, 30-31, 33 12-13, 18, 29, 35,48-51 12-13,29 13, 18,35 47-55, 57-60 9, 47-62 22-24 10, 16, 20, 27, 28, 52 70 10 55, 56 12, 13, 25, 33 12, 48 13, 17-18,32,34, 47 11 47, 55 12, 13, 19, 35, 41 , 66 31 5, 22, 47

84