KURBAN ve BAYRAM`n Douu ve Sosyolojisi__* __________ Bugn KURBAN BAYRAMI _________

___________ KURBAN ve BAYRAM!

Kurban -:> lmdr! Bayram -:> yaam ve sevin...

Bylesine birbirine zt kavramlar nasl olup da bir araya gelebilmektedir? Kurban yeryzndeki birbirinden en farkl toplumlarda bile grlen en evrensel olgulardan biridir. Bu bile Toplumsal varolu ile Kurban arasnda bir iliki olduunu sezdirir. Toplumun olduu her yerde Kurban, Kurbann olduu her yerde toplum vardr.

Bu kurban bayram vesilesiyle Kurban ve Bayramn bu diyalektiini ele alp incelemeyi deneyelim.

* - Homo Sapiens, yani bizler, atein ocuuyuzdur.

nsan tr, cansz aleti kullanabildii iin; bir zaman aalarda yaarken asld dallar, yerde ayaa kalktnda eline sopa olarak alabildii iin; Atee dokunabilmi; atele korunabilmi ve atei korumutur. rsan baka hibir canl atee dokunamad iin, dokunulmaz bir canl olabilmitir.

Ate sayesinde insan denen canl tr, hazm srecinin ok nemli bir blmn, mantarlar gibi organizmas dna aktarp; hazm iin gerekli enerji ve zamann; bylece hazm organlarn klmesini salayarak; bu sayede de srekli dnen deirmen talar gibi, hi durmak bilmeden alan hacim ve arlk olarak vcut iindeki oranndan kat be kat fazla enerji yakan; beynini bytebilmenin maddi koullarn elde etmitir.

Bu byk beyinli ocuklarn doabilmesi iin ise, doum Avustralyann keseli hayvanlar gibi, gelimemi ve erken bir aamaya gerilemitir. nsan yavrusu sekiz ay nce domaktadr. Kangurulardaki kesenin yerini ise, organik bir kesesi olmayan insan trnde, tabiri caiz ise bir sosyal kese olmazsa olmaz bir zorunluluk olarak da ortaya kmtr.

Yine ate sayesinde, o maymun benzeri, alet kullanan yaratk, Afrika savanlarnn lman ikliminin dna karak, tm iklimlerde yaayabilen, giyinebilen ilk canl, hasl insan olabilmitir.

zetle Ate, insan trnn ortaya kabilmesi iin, baka hibir canlyla paylalmayan ok zel bir ni (yaam alan) oluturmutur. Ancak Atein bir ni olmas, bir yaam koulu olmas bakadr, bir retim arac olarak kullanm bakadr.

Ni ya da yaam koulu veya ortam olarak ate, biyolojik bir evrime, yani tr dnmne, yol amtr; bir retim arac olarak ate ise, ancak toplum ortaya ktktan sonra; retim srecinde bir enerji kayna olarak kullanldnda, bir retim biiminden dierine; dolaysyla bir toplum biiminden dierine geiin arac olabilmitir. Bu ise ok yenidir.

Ate, kapitalizm ncesinde baz kimyasal deiiklikler iin ve yine bu balamda saylabilecek madenlerin ilenmesinde kullanlmtr ama retimdeki aralarn enerji kayna olarak kullanlmas buharl makinann icadyla mmkn olabilmitir. Bu bakmdan, rzgar ve suyun aksine, bir enerji kayna olarak ate, sanayi devriminin ve kapitalizmi beklemitir ve bu da unun uras yuvarlak hesap ikiyz yllk bir hikayedir.

Nasl atei kontrol altna almak iin, canlnn onunla dorudan temasn ve yanmasn engelleyen bir alet, dolaysyla aleti kavrayan bir el n koul idiyse ve cansz nesneyi arac edemedii iin hibir canl atei kullanamadysa; hibir antik uygarlk ta, atei retimde aletleri hareket ettiren bir enerji kayna olarak kullanamad.

Atete ortaya kan s enerjisini mekanik enerjiye dntrebilmek ve onu ite, yani emek retkenliini artrmakta kullanabilmek iin de hem bu ynde bir ihtiya hem de belli bir teknik gelime dzeyi gerekiyordu. Bu ihtiyac ve teknik dzeyi neolitik devrimden on bin uygarla geiten be bin yl sonra dnya ticareti ve kapitalist geni yeniden retim yaratabildi.

Modern sanayi devrimine kadar olan dnemde, emek retkenliini arttrmada enerji kayna olarak insann kas gcne sadece hayvan, su ve rzgar gc eklenebilmitir.

Hayvan gcnn kullanm, hayvanlarn ehliletirilmesini yani neolitik devrimi; su ve rzgar gcnn kullanm ise, byk miktarda rnleri ve yerleiklii, yani tarma dayanan retimi ve belli bir ticaret dzeyini, ehirleri, hasl uygarl n koul olarak gerektirir.

Atei kullanmaya balayan ve Afrika dna kabilen ilk insan tr (Homo Erektus) en azndan iki milyon yldr var. En azndan iki milyon yl boyunca bu atele har neirlik ve onun mmkn kld nite yaamak, Homo Sapiensi ortaya kard.

Homo Sapiensin yuvarlak hesap ikiyzbin (200.000) yldan beri var.

Ama ilk sanat eserlerine veya ona benzer eylerin varlna (delinmi ve kolye olarak kullanld varsaylan deniz kabuklar) 70.000 veya maksimum 100.000 yl ncesinden beri rastlanabiliyor. Yani Toplum en iyi ihtimalle 100.000 yil nce ortaya kabilmi bir hareket ve varolu biimi. Ondan nce bugnk insan tr var ama Toplum yok.

Demek ki, Homo Sapiensin, yaryznde ortaya kndan bu gne kadar geen srenin en az yarsnda; (yani 100.000 yl) bizlerle tamamen ayn ayn ruhsal ve fiziksel zelliklere sahip ama Toplum (parann btne tabi olduu topluluk) halinde deil; Sr (basit karlkl kara dayanan, yaptrm olmayan ibirlii iindeki topluluk) halinde yaad bir dnem olmutur.

Bu atalarmzn bir Kltr vard. Kltr biyolojik olarak deil; renilen ve renmeyle aktarlandr. Kltrn ilk biimlerine neredeyse btn memelilerde ve baz kularda rastlanmaktadr. ocukluk dnemi olan, belli bir renme aamasndan gemesi gereken ve oyun oynayan (ki renmek demektir) btn canllarda (ki esas olarak memelilerdir) bir kltrn, yani igdler ve biyolojik kaltm yoluyla deil; renme yoluyla aktarm izleri vardr. Bunlar iinde srler halinde yaayanlarn olduka kompleks ilikileri de vardr. Ama henz toplum yoktur.

Yani Homo Sapiens tr topluma gemeden; arlar, termitler, karncalar; plak kstebekler gibi; parann btne tabi olduu; basit matematikten te cebirsel bir birlie; bir yaptrm; snr olan bir toplulua gemeden nce, yz bin yl boyunca toplum olmadan; sr halinde var olmutur.

Ancak Din, yani styap, yani topluluun snrlar, yaptrmlar, ortaya ktnda; yani karlkl kar ve ibirliine dayanan, matematik bir toplam gibi olan Sr; parann btne tabi olduu bir organizmaya dntnde, eksinin eksiyle arpmnn art sonu verdii cebirsel bir toplam gibi olabildiinde, Toplum da ortaya kmtr.

Doa parann btne tabi olduu cebirsel birlikleri (tek hcrenin bizzat kendisi, ok hcreliler, arlar, karncalar, termitler, plak kstebekler vs.) birbirinde bamszca ve birok kez kefetmitir. Ama btn bunlarda parann btne tabi olduu birlii zorlayan, doal seim ve iblmdr. Parann btne tabi olduu birlik, artk yeni bir canl trdr. Yani bir karnca devleti bir tek canldr; tek tek karncalar, ok hcrelilerin bedenlerini oluturan hcreler gibidir; bamszca var olup reyemezer. Bunun iin ayr bir canl tr olmazlar; bir canl organdrlar. Karnca kolonisinin kendisi ise bir canl trdr.

Toplumu btn bunlardan ayran iki temel zellik bulunmaktadr. Toplumun ortaya k, bir iblmne dayanmaz, onun zorlamasyla kmaz. yle olsayd, toplumu oluturan insanlar arlar vs. gibi farkl biyolojik zelliklere sahip biyolojik kastlar olurlard ncelikle. Toplumsal kastlar ise ok sonra, uygarla bile geiten sonra ortaya kmlardr ve biyolojik deil; snfsal (retim ilikilerindeki farkl konumlar ve karlar) deiimlere tekabl ederler.

Toplumu parann btne tabi olduu bir birlik olarak, arlar gibi, yeni bir canl tr diye tanmlamak mmkndr. Toplumu bir canl tr olarak tanmlamak bu anlamda yanl olmaz.

Ama Toplum, ylesine yeni bir canl trdr ki, artk biyolojik yasalara gre deien bir canl tr deil; yeni bir hareket ve varolu tr olarak ortaya kar. Organlarn deitirerek deien; biyolojik yasalara bal bir tr deildir toplum. retim aralarn deitirdike rgtlenmesini, retim ilikilerini ve styapsn (dinini) deitiren bir canl trdr; dolaysyla yeni bir hareket ve varolu trdr.

*Ama soru udur: bu srama nasl olmutur? ncelik nerededir. styap ya da Din, yani snrlama ve yaptrm, nasl ortaya kmtr?

styap olmadan bir toplum dolaysyla Altyap, yani retim likileri olmayacana gre; Toplumun ortaya kabilmesi iin ncelikle; Dinin; yani parann btne tabi olduu; snrlar ve ilikileri belirlenmi birliin ortay kmas gerekir ki; Toplum, dolaysyla maddi retim hayat da ortaya kabilsin.

Evet, son durumada, Toplum bir kez ortaya ktktan sonra, maddi retim aralar ve biimleri styapy belirler. Ama en bata, dinin, yani styapnn ortaya km olmas gerekir ki Toplum ortaya kabilsin.

retim toplumsal (Sosyolojik) bir olgu ve kavramdr. Toplum olmadan retim olmaz. Arlar bal retmez. Arlarn rettii bal alan ay retim yapm olmaz. Ama ayn bal alan bir kabile yesi bir insan retim yapm olur. Bal almak iin kulland sopa veya duman bir retim aracdr. Tarlay sren kzler emek harcamaz, kzleri sopayla yneten insann emei vardr. kz bir retim aracdr, retici deildir.

O halde, Toplumun ve ekonomik kategorilerin ortaya knda ncelik styapdadr.

Bu ncelik ilikisi biraz ilk neolitik devrimin gereklemesindeki ilikiye benzer. lk bakta yle dnlebilir: Toplum bitki ve hayvanlar ehliletirmi olmaldr ki yerleiklie geebilsin. Ama yakndan baklnca, bu sramann olmas iin, nce yerleiklie geiin gereklemesi ancak bundan sonra ehliletirmeden gerekleebilecei grlebilir. Bu da ok zel koullar gerektirir. Zaten Gbeklitepe kazlar geiin tam da byle gerekletiini gstermektedir.

Ya da devletin bir snfsal bask arac olduu gz nne alnarak; devletin ortaya kndan nce snflarn ortaya kmas; sonra snfsal bir bask arac olarak devletin ortaya kaca dnlebilir. Ama yakndan baklnca; devletin snflardan nce ortaya kt bizzat kendisinin snflar yaratt, hatta devletin bizzat bir egemen snf haline dnt grlebilir. Arkeolojik kazlar da byle olduunu gstermektedir.

Toplumun ortaya knda da benzer bir durum sz konusudur. Bir yerlerde bir gn homo sapiens srlerinden biri, birtakim yaptrmlar koymay; bunun iin topluluun snrlarn belirlemek; parann btne tabi olduu bir birlik kurmak gibi bir sramay baarmtr. O andan itibaren ancak toplum denen yeni canl, ama artk evrimi biyolojik yasalara bal olmadndan, yeni hareket ve varolu tr, toplum ve onun hareketi, ortaya km olmaldr.

Bu snr belirleyen de muhtemelen bir totemdi. Allahn da son durumada soyutlap evrim geirmi bir totem olduu unutulmazsa, toplumun ortaya kmasnda dinin, yani Allahn ncelikli olduu sonucuna ulaabiliriz.

Yani, kabaca Toplum Allah (Dini) yaratmadan nce, Allah (Din) Toplumu yaratmtr diyebiliriz. Altyap styapy oluturmadan nce, styap Toplumu ve dolaysyla Altapy oluturmutur.

Tr olarak insan, Homo Sapiensi, Ate yaratt ama; Toplumu, parann btne tabi olduu birlii; bu yeni canl trn, bu yeni hareket ve varolu trn Allah (Din) yaratt diyebiliriz.

* Bu muazzam alt stlk, tpk canlln ortaya k gibi, bu muazzam srama, iz brakmadan gemi olamaz. Ve aslnda kanmzca izi de bulunmaktadr.

Bugn yeryzndeki insanlarn hepsinin aa yukar 100.000 veya 70.000 yl nce yaad varsaylan bir Mitokondriyal Havvadan gelmektedirler. Yani aa yukar bin kiilik bir poplasyondan gelmektedir bugn yeryzndeki btn insanlar...

Peki, Homo Sapiens en az 200.000 yldr var olduuna gre, nceki 100.000 yl nce yeryzne dalm, oalm dier Homo Sapienslerin izi niye yoktur? Soyu niye tkenmitir? Onlar ne oldu?

Bu olguyu, insan trn bir ara yok olmann eiine kadar getirdii varsaylan, 70.000 yl nce Endenozyada patlam bir yanardala aklama giriimleri bulunmaktadr. Buna gre dierleriyanardan yol at bu evre katastrofunda yok olmulardr. Bir tr dar boaz (ie az) yaanmtr insann var oluunda. Ancak aslnda hibir delil bunu desteklememektedir.

Biz ise bunun, gerek baka bir patlama ile, Dinin ve Toplumun ortaya kyla aklanabileceini dnyoruz.

lk kez srden topluma geen; basit bir birlikten parann btne tabi olduu; yaptrm, ahlak, snrlar olan bir toplumu kuran Homo Sapiens poplasyonunun, bunun salad gle, btn dier homo sapiens poplasyonlarn, gerek avlayarak gerek yaam artlarn ortadan kaldrarak yok ediiyle aklamak ok daha doru gibi grnmektedir. Bu sramay yapan, toplumu ve dini kefeden Homo Sapiens poplasyona, parann btne tabi olduu birlie gei yle bir stnlk salam ve bu stnlkle onlar yle bir hzla yaylm olmaldr ki, fiziksel ve mental olarak onlardan hibir fark bulunmayan dier homo sapiens poplasyonlar bunu renip benzer bir geii yapma; topluma baka geiler yapma frsat bulamadan,

yok olmulardr.

Bu nedenle Topluma geebilmi Homo Sapiens poplasyonu hem dier Homo Sapiens poplasyonlarn, hem de dier insan trlerini (Neanderthal, Denisova, Florensis insan trleri vs.) yok etmi; bugnk insanlarn, tm yeryzne yaylm tek trden oluabilen tek canl olmasn salamtr.

Topluma gei, ayn zamanda, neredeyse iki milyon yl boyunca deimeden kalan el baltasnn yz bin yl nce hzla evrimlemeye balamasnn da nedenini aklar. El baltas kendisi ve ate araclyla bir ni, bir yaam kouluydu ve bu nedenle, insan trnn evrimine, biyolojik deiime yol ayordu. Ama din, yani toplum ortaya kt an, an bir ni, bir yaam koulu salamaktan km; artk bir retim aracna dnt iin, insann trn dei, toplumu ve kendisini deitirmeye balamtr.

Dinin ortaya k, birden bire iki milyon yl boyunca, hatta nceki yz bin yllk, homo sapiensin ilk varlk dnemi boyunca neredeyse hi deimeden kalm el baltasnn hzla deimeye balamas ve adeta deiimin patlamasna yol am olmaldr. Btn veriler bunu dorular grnmektedir.

Yani aletlerdeki hzl deiimin balaynn, sanat eserleri grlmesinin, tm insanlarn ayn kk poplasyondan gelmesinin, tek bir insan trnn tm yaryznde bulunmasnn srr da dinin yani toplumun ortaya kndadr ve btn veriler bunlarn ayn zamanda ortaya ktn desteklemektedir.

* Kurban tm toplumlarda grlen evrensel bir olgu olduuna gre, toplumun varl ile kurban arasnda nasl bir iliki vardr?

Kurbann kkleri Toplumsal varolutadr. Kurban Toplumla birlikte ortaya kmtr. Ktln bir kalntsdr. Bayram ise neolitik devrimle ortaya kmtr, ktlktan kurtuluun, dzenli bir art rnn varln varsayar.

Toplum, srden farkl olarak, parann btne tabi olduu bir birliktir. Bu sradan bir srye gre muazzam bir organizasyon, dolaysyla g ve etki art anlamna geler. Yani btn (Toplum) paralarn (Topqlumu oluturan bireylerin) toplamndan ok daha fazla bir eydir.

Ruh Toplumun, Topluma geiin ortaya kard gcn insanlarn algsndaki yansmas olmaldr. Ruh znde Toplumdur. Ama toplumun ruhu varsa, insan henz kendisini doadan ayr olarak alglamadndan, var olan hereyin de ruhu var demektir.

Ama toplumsal varlklar elle tutulmaz, gzle grlmez. Riteller bu toplumsal varl sembolize ederler. Kabileyi dierlerinden ayrmak iin, farkll ve birlii vurgulayan dvmeler, totemler, zel iaretler vs., hasl muazzam zenginliiyle tm styap ortaya kar.

Kurban da ancak toplumun bu zellii balamnda anlalabilir. Bunu yine bize toplumun varl ve retici glerin gelime dzeyi aklayabilir.

nsan tr parann btne tabi olduu birlii kurup topluma gemesine ramen, neolitik devrime kadar srekli bir ktlk iinde yayordu. Bu ktlk iinde, sr halindeyken, maymunlarda grld gibi, yetikin bir insan, muhtemelen yavru bir insan annesinin korumasnn bulunmad bir an yiyebiliyordu belki de. nk canlln temelinde biyolojik varl srdrmek yatar. Bunun iin de yaayabilmek. Toplum ise bununla eliir. Toplumu srdrmek iin, bireyin fedasdr toplum. Bu olmadan toplum olamaz.

Topluma geildii andan itibaren bir bireyin al iin dierini yemesi ve buna karar vermesi mmkn olamaz. Artk srnn yeleri kardetir. Kararlar ancak toplum verir, bireyler karar veremez. Ancak toplum adna toplumu yaatmak iin bir bireyin feda edilmesi mmkn olabilir. Kurban Toplumun yaamas iin bireyin feda edilmesidir.

Bu nedenle dnyadaki btn toplumlarda grlen kurbanlarn kkeninde, binlerce yldr deimi olmasna ramen, kurbann ortaklaa yenmesi ve kutsanmas vardr. Yani kabile, kendi iinden birini, toplum adna feda ederek, yiyerek varln srdrebilir.

Bu toplum adna kurban edilen parann, bir yetikin veya yal deil de ocuk olduuna dair ok gl izler bulunmaktadr. Erginler kabilenin yaamas iin elzemdirler kurban edilemezler. Yallar, unun uras yirminci yzyla kadar yallk ok istisnai bir olay olduundan ve onlar bilgileri ve tecrbeleriyle kabilenin varln srdrmesi iin hayati nemde olduundan, kurban edilemezler. Bugn bile rnein Afrikada yallara mthi bir sayg gsterilir. Bu durumda ocuk btnn yaamas iin kurban edilip topluca yenebilecek tek yedir.

Ama Kurban bir cinayet deildir. Yani kiisel bir kar iin ve kiisel bir kararla gerekleen bir ey deildir. Bir ibadettir. Yani toplum iin yaplan bir eydir.

Kurban edilecek ve kabilenin yaamas iin yenecek olan kutsanr, ona en gzel eyler verilir. yle kurban edilir ve yenir.

Btn toplumlarda da bir zamanlar ocuklarn kurban edildiine dair izler bulunmaktadr. sa bir kuzudur. brahim ocuunu kesecekken melek kou getirmitir. Fenikeliler, uygarlatktan sonra bile Moloka ocuklarn kurban ediyorlard. ocuk kurban etme gelenei, ta Roma ana, Kartacallara kadar devam etmitir. Bu gn Amerikadan tekrar dnyaya yaylan Hallowen, Keltlerden kaynaklanr ve Keltlerdeki ocuk kurban etme adetinin, orta doudaki Kurban Bayram benzeri bir ekilde brakln ama ayn zamanda bunun yakn zamanlara kadar yaadnn kantn temsil eder.

Ancak retici glerin gelimesi ile birlikte, daha ok bolluk gelip de ktlk ekonomisinden kurtulunca; ar rnleri saklayacak anak mlekler bulunduka, ocuk kurban giderek akl ve ahlak d grndnden; alt yapdaki deimeye bal olarak styap da deimi ve onun yerini hayvan kurbanlar almtr. Kurban bayramnn hikyesi de bunu anlatr aslnda.

Bugn ise, hayvan kurbanlarnn bile akl ve ahlak d hale geldii bir ada yayoruz. Artk kurban yasaklayacak bir Peygamberin beklentisi iindedir Toplum.

* Hayvanlarn ve bitkilerin ehliletirilmesi, yani znde neolitik devrim, dnya tarihinde gelmi gemi en byk devrimdir ve bu gnk uygarln en byk keifleri bile bu devrimin yannda birer cce gibi kalr. Bu gnk btn yaammz hala bu devrimin kazanmlarna dayanmaktadr. Temel gdamz oluturan btn hayvanlar ve bitkiler; giydiklerimiz (Dokumaclk); yemek yediimiz tabaklar ve yiyecekleri iinde koruduumuz kaplar (mlekilik) hemen her ey bu devrimin bulduklardr znde.

Kurban bayramnn ortaya kn anlatan sylence, aslnda, gerek tarihin doru bir tasvirinden baka bir ey deildir. Avcla ve toplaycla dayanan ktlkta ocuklar kurban edilirken, hayvanlarn ehliletirilmesine geile birlikte, ocuk yerine hayvan kurban edilmesine geii; yani neolitik devrimi; emek retkenliindeki bu devasa art; bu arta paralel olarak styapnn da yeni alt yapya uygun hale geliini; insanlarn srekli bir alk ve ktlk tehlikesinden kurtuluunu sembolize eder. Bu muazzam devrim ne kadar kutlansa yeriydi ve yeridir.

Kurbanlk hayvan, ok ncenin unutulmu alarnda, toplum iin ve toplum adna kurban edilen ocuklar gibi, bir gelin gibi sslenir; el bebek gl bebek baklr, bir bakma o ksa hayatnn herkesinkinden daha gzel gemesi iin elden gelen arda koyulmazd. Bizzat kurban edili eylemi bile, o unutulmu gemiin izlerini tar; kurbann leceini bilmemesi; ldrme ileminin olabildiince seri ve acsz olmas; dualar, seremoniler vs. hepsi, kurbann toplumun yaamas iin bir dayanma olduunu vurgulamaya ve kantlamaya yneliktir.

Ne var ki, bugn geni yeniden retim anda, hayvanlarn bant usulyle retildii, ldrld ve ilenip piyasaya srld ada, bu kurban adeti ve bayram, oktan uygarla gemi Fenikelilerin ocuk kurban etmeye devam etmelerine veya Asteklerin uygarlk sembol piramitler zerinde artk ktlk nedeniyle bir gerei kalmamken insan kurban etmeye devam etmesine benzer. Gerek anlamn, yitirmi ve hatta tam zt anlamda bir ilev

kazanmtr.

Azteklerde insan kurban etmenin devam etmesi, bu adetin dier kabileleri ya da kastlar bask altna almann; onlar terrize etmenin bir arac olarak kullanlmasyla ilgiliydi. Fenikelilerin Moloka ocuk kurban edileri de muhtemelen benzer bir ileve sahipti.

Bu gnk toplumda da kurban, toplumsal dayanma, ktlktan kurtuluu kutlama arac olmaktan km; bir zenginlik ve g gsterisinin; toplum iinde ne kadar dini btn olduunun reklamn yapmann; bir prestij ve itibar edinmenin arc haline gelmitir.

Sa elinin yapt iyilii sol elin bilmeyecek diyen bir dnyann ve deerler sisteminin deil; bakn ben ne kadar iyilik yapyorum, ne kadar dindarm diye bar bar baran; kapitalizm ncesinin her trl deerini yitirmi, modern burjuva toplumunun da demokratik deerlerinden bile zerrece nasibini almam insan posalarnn, lmpenlerin deerlerini ifade etmektedir artk kurban kesmek.

On bin yl ncesinin srekli ktlkta yaayan insanlar ocuklarn kurban ederken, bu gnn kurban kesenlerinden, milyon kez daha insani bir i yapyorlard. O ocuk kurbanlar bir cinayet deil, bir ibadetti; bu gn ibadet diye hayvan kesenlerin yapt ise ibadet deil cinayettir. Toplumun yaamas iin deildir, artk buna gerek de yoktr; kiisel bir itibar ve gsteri iin yaplmaktadrlar. Bu ierik biimi de kkten deitirmitir. Herey kitlesel bir katliama dnm bulunmaktadr. * Modern toplumda, bu gnk geni yeniden retim yordamnda, tm deerleri yaratan iinin i gcdr. Smr orann i gcnn fiyat belirler. gcnn rgtlenmesi ve fiyatnn ykselmesi, modern toplumu bir para yaanr klan biricik ilatr.

Ama i gcnn rgtlenmesi ve haklar edebilmesi iin, iilerin demokratik zgrlklere; fikir, rgtlenme, bir araya gelebilip karlarn korumak iin birlikler oluturma; partiler kurma zgrlklerine ihtiyalar vardr. Bu

nedenle, demokrasi denen eyin biricik garantisi ve salaycs, ii snf ve hareketidir.

Ama ii hareketi de ancak demokrasi mcadelesi iinde toplumdaki tm ezilenleri ve gayr memnunlar birletirip, sadece iiler iin ekonomist bir hareket olmaktan kp, devrimci ve demokratik bir karakter kazanabilir ve o zaman bu haklar elde edebilir.

Sadece btn Avrupa ve dnyann modern tarihi deil, Trkiyenin yakn tarihi de bunu kantlar. 1960lar ve 70ler ii hareketinin hem ykseldii hem de demokratik talepleri toplumun gndemine tad bir dnemdi. Son eyrek yz yl ise, ortalkta hem ii hareketi yoktur hem de devrimci ve demokratik talepler.

i hareketi rgtlendii ve demokratik haklar elde ettii takdirde, toplumdaki zenginlik ve yoksulluk farklar da azalr. nk ezilenler bu haklara dayanarak kapitalistler karsnda pazarlk glerini ykseltirler; vergiler araclyla ulusal gelirin yeniden datmnda arlklarn koyarak, zenginlik ve yoksulluk farklarn nispeten daha lmlandrc tavizler koparabilirler. Bylece toplumda, tmyle rmeye ve zlmeye yol aan, korkun yoksulluk ve zenginlik farklar azalr.

Byle bir toplumda, et yiyebilmek iin kurban bayramn bekleyen yoksullar olmaz. Byle zenginlik ve yoksulluk farklar ve bunun yaratt rmeler olmaynca, bylesine gsterili hayvan katliamlar da olmaz.

Bat ile dounun fark buradadr. Douda insanlarn hibir zaman haklar olmaz. Orada avane kliyen ilikileri geerli olur. Zengin olan, stn olan, yetkisi olan, adamlarn korur, onlara kyak yapar. Alttakiler de ona kar srekli gebe ve mahkum kalrlar.

Demokraside ise, insanlarn haklar olur. Kimse bu haklar iin kimseye minnet etmek zorunda deildir. Byle bir toplumda, birbirinin elini pen, yac, garibann karsnda Allah kesilip glnn karsnda kpekleen insanlar yer bulamaz ya da daha da azalr.

Trkiyedeki sistem, bunun tam tersini yaratmakta ve retmektedir. Brokratik oligari tm toplumsal sistemi bu haklar deil, hogr veya grmezden gelme ilikisine gre kurmu bulunmaktadr.

Burjuvazi de bunun karsnda, haklara deil, ayn ekilde, avane, kliyan (klik) ilikilerine dayanan bir sistemi savunmaktadr. Kurban bayramlarnn bylesine bir katliama, zenginlik ve hayrseverlik gsterilerine dnmesi, hep bu demokrasi yokluunun; hak yoksunluunun; avane kliyan ilikilerinin tm topluma egemenliinin bir yansmas ve sonucudur.

Kemalist oligari ile burjuvazinin politik slam aslnda ayn sistemi savunmaktadrlar. Demokratik haklara deil, hogrye, gebe brakmaya dayanan sistemdir bu. AK Partili belediyelerin yoksullara ekmek datmas da, kurban bayramlarnn gsterili hayvan katliamlar da; kapkalk da, mthi zenginlik ve israf da btn bunlar hepsi ayn sistemin ayrlmaz paralar; ayn madalyonun farkl yzleridir.

Politik slam, ne slamdr ne de demokratiktir. Politik slam, ulusu, yani politik olan dinle veya slamla tanmlayan gerici bir milliyetiliktir. Eer sorun Mslman olmak ise, bu gn Mslman olmak ancak tutarl demokrat olmakla; toplumda tm deerleri yaratanlarn, alanlarn her trl rgtlenme, fikir, gsteri zgrlkleri iin mcadele etmekle; toplumdaki hibir dilin, dinin, etninin zel bir imtiyaz olmamas iin mcadele etmekle mmkndr.

Bu gnn dnyasnda, bir zamanlar kurban kesmenin salad sevab; ancak demokratik haklar iin hapiste yatmak; srgnlerde yaamak; ezilen ve yoksullarn demokratik haklar iin mcadeleye girmek salayabilir. Bu zgrlkler ve haklar iin bir ey yapmamak, hatta kar olmak; sonra da yoksullara yardm ve dindarlk adna gsterili veya gsterisiz kurbanlar kesmek! Bunun ne Mslmanlkla, ne insanlkla ilgisi yoktur. Bunlar cehennemde yanmaya layk ghahkarlardr.

Trk devletinin Trk devleti olmasna, Trkenin resmi devlet dili olmasna; yurttaln Trklkle tanmlanmasna kar kmadan; tm dillerin eitliine

savunmadan; yurttaln hibir din, dil etni ile balantsnn olmamas gerektiini savunmadan Mslman da olunamaz, demokrat da olunamaz.

Gerek Mslman, diyanet ilerinin lavn, Snnilerin de tpk aleviler gibi, din grevlileri iin kendi gnll balaryla onlara bakmasn savunur.

Bir yandan bu konularda azn amayacaksn, hatta bu gnk rtc ve gerici sistemi savunacaksn, dier yandan da, ha, kurban ya da slamiyetin faziletleri zerine gevi getireceksin ve kurban kesip a ve yoksul braktklarna be krnt datp onlar kendine veya zenginlere minnet borlu brakacaksn. Bunun ad ikiyzllktr; mnafklktr. * Bayram her eyden nce allmayan gn demektir. allmayan bir gn ise, o allmayan gnde insanlar a kalmaktan kurtaracak bir art rn var sayar. Bu art rn ise, belli bir emek retkenlii dzeyini.

nsan bu dzeye ancak, neolitik devrimle ulamtr. Dolaysyla, Kurban bayram, sadece ocuklar yerine hayvanlarn kurbanna geiin deil, ayn zamanda bayram denen, almadan yaanabilecek gnlerin ortaya kn da sembolize eder.[1]

Neolitik devrim ncesinde, insanlarn ktlk iinde yaadklar alarda da elbette rastlantsal iyi bir av sonucu, ya da uygun bir mevsim dolaysyla bol yiyecek bulunduu zamanlar olabiliyordu[2]. Ama bunlar tamamen rastlantsald ve dzenli deildi. Dolaysyla, srekli bir art rn olmadndan, bu rastlantsal art rnn korunmas ve saklanmas iin gerekli ihtiya ve teknikler de bilinmiyordu. Dolaysyla, rastlantsal art rnler derhal tketilmeliydi.

Bu nedenle neolitik devrim ncesinde bayram yoktur, rastlantsal art rnleri tketmeye yarayan len vardr. Neolitik devrim ayn zamanda bayramn da kefidir. Bir bakma Kurban Bayram, srekli ve dzenli bir art rnn varlnn, yani bayramn kefinin de bayram saylabilir.

nsanlk tarihinin btn gz nne alndnda, gerekten bayram olarak kutlanmay hak eden muazzam devrimci deiikliklere; retim gleri, ilikileri ve styapdaki muazzam deiikliklere denk dmektedirler bu ve benzeri bayramlar.

Her sosyalist, bu bilinle, bu bayramlar kutlamaldr, insanlk tarihindeki en byk devrimlerin bir ans olarak. Ama bu bayramlar kutlamak, bu gn yaadmz dnyaya uygun bir styap mcadelesiyle olabilir.

Semavi dinler de ok byk toplumsal devrimlere karlk derler elbet. Bu dinler sonra gelien uygarlk ve snfl toplumlar iinde, nispeten eitliki byk reform ve devrimleri sembolize ederler.

rnein sann doumunun kutlanmasn ele alalm. Birbiri pei sra gelen uygarlklar koca Akdeniz ve Ortadouyu bir tek Pazar klm, bir tek uygarlk alannda birletirmiti. Hepsi Romann egemenlii altndaydlar ama her kavim, hatta her kabilenin ayr tanrlar, dolaysyla ayr hukuku var olmaya devam ediyordu; insanl hayvanlktan karm olan totemler artk retici glerin o gnk gelimilik dzeyinde ciddi bir engel haline gelmilerdi. Tm bunlar aacak, tm uygarlk alannda ayn hukuku, ayn toplumsal ilikileri, ayn politikay geerli klacak yepyeni bir styap gerekiyordu. Hristiyanlk Romann salad ekonomik birliin gerektirdii st yapy salyordu.

Ama bunu yaparken ayn zamanda, yoksullara ve klelere, Allah evreni alt gnde yaratt yedinci gn dinlendi diyerek, haftada bir, yani ylda elli iki gn tatil hakk da veriyordu. Ondan sonra hibir hareket ve devrim bu apta bir reformu ya da hakk alanlara salayabilmi deildir. i hareketinin muazzam savalar sonucu elde ettii sekiz saatlik i gn bile bunun yannda kk kalr.

rm Bizans ve Sasani, yani in ve Hint yolundaki Uygarln ve Akdeniz Ortadou uygarlnn kmaza girmi toprak ilikilerini yeniden dzenleyen; nispeten daha eitliki bir dzen kuran slam da bir tr devrim idi, bu anlamda, insanlar bilincinde olmasa bile sann ya da Muhammetin doumunu kutlarken, gerekten byk devrimleri bir bayram olarak kutlam oluyorlard.

Modern ulusal bayramlar ise, bu bayramlarn yannda bayram adyla anlmaya layk hibir kazanm salamamlardr insanla. lk burjuva devrimleri, yani Amerikan ve Fransz devrimleri, daha ilk admlarnda gericiletiler. Modern toplumun dini balangta, yurttal, insan haklaryla tanmlyor; insan da dini, soyu, etnisi ne olursa olsun eittir diye tanmlyordu. Ne var ki, daha ilk admda, bir yandan gemiin kalntlaryla; yani insann sadece erkek ve beyazlar, kapsamas nedeniyle; hem de burjuvazinin yurttalar (yani insanlar), belli bir dil, etni veya dinden olan veya belli bir toprak paras zerinde yaayan insanlarla snrlayan gerici milliyetilie geii nedeniyle, tam anlamyla birer gericilik insanlara kar bir tehdit ve terr gsterisidir bu gnn modern, ulusal bayramlar. Tanklar, toplar, uydurma tarihler, yalanlar zerine dayanrlar ve bu anlamda birer kar devrim bayram, birer gericilik ayinidirler.

Bu bayramlarn birer tatil gn olmas, iilerin ve emekilerin bundan biricik kazancdr ve burjuvazinin ii ve emekilere verdii bir rvettir.

Sosyalist devrimlerin tamamlanmam devrimler olduundan ok sz edilmitir. Ama esas tamamlanmayan ve ihanete urayan devrim, burjuva devrimidir. Burjuva devrimlerinin, vatanm yer yz, milletim insanlk diyen devrimci z; vatan ve milleti, belli bir din, dil, etni, soy ile snrlayan gerici milliyetilik tarafndan olmama evrilmitir.

Burjuva devriminin bu idealine, enternasyonalizm ad altnda ii hareketi sahiplenmitir. Enternasyonalizmin bayram olan 1 Mays, aslnda, sosyalizmin deil; vatanm yeryz milletim insanlk diyen, ihanete uram ve unutulmu burjuva devriminin bayramdr.

Ne yazk ki, 1 Mays bile, burjuva devriminin bu idealini terk etti. O da, brokrasinin egemenlii altnda, burjuvazinin yoluna girdi. 1 Mayslar, tpk gerici burjuvazinin tankl toplu ulusal bayramlar gibi, brokrasinin sosyalist veya enternasyonal isimli ulusal bayramlar; yani kar devrimlerin bayramlar oldular. Bylece Enternasyonalizm biiminde varln srdren burjuva devrimlerinin idealleri bile unutuldu.

Bu gnn dnyasnda, gerici milliyetilikle izilmi snrlara kar bir hareket, yani bir yeryz apnda tm insanlarn eitliine dayanan bir hareket ve onun baars ancak modern toplumun adna layk bir bayram oluturabilir.

Ama bu bayram bile sosyalist bir bayram deil, modern burjuva uygarlnn, sanayi uygarlnn bayram olur. 1 Mays modern toplumun bayram olmaya adaydr. Ama 1 Maysn modern toplumun bayram olabilmesi iin, bu gnk gerici ulus ve ulusuluklarn ve onlarn bayramlarnn yeryznden silinmesi gerekmektedir. Burjuva toplumun ve uygarlnn bayram iiler eliyle oluabilir. iler bu bayramn, snfsz toplumun deil, iilerin, yani burjuva toplumunun, yani kapitalist toplumun has rnnn bayram olduunu bildikleri lde, bu mcadele gnn bir bayram yapma ansna sahip olabilirler.

Sosyalizm ise snfsz toplumdur. Sosyalizmin bayram hi olmayacaktr. nk orada devlet olmayacaktr. nk orada snf ayrmlar ve smr olmayacaktr. Meta retiminin ve devletin yaratt yabanclamalar olmayacaktr.

Bunlarn olmad yerde ise, hayat bir bayram olur. Hayat bir bayram olunca da bayramlarn var oluunun bir anlam kalmaz.

Bu anlamda sosyalizm iin mcadele, bayramlar yok etme ve anlamsz klma mcadelesidir...

Hazrlayan; Haim Kutlu 14 Ekim 2013 / Pazartesi ___Demir Kkaydn___