Predgovor

Knjiga Elementi i metodi u analizi elektri cnih kola (knjiga 1) predstavlja jedinstvenu cjelinu sa knjigama: Analiza elektri cnih kola u vremenskom domenu (knjiga 2) Analiza elektri cnih kola u frekventnom domenu (knjiga 3) Specijalna elektri cna kola (knjiga 4) sa kojima cini ediciju koja pokriva sadr zaj nau cne oblasti Teorija elektri cnih kola. Namjena edicije je da omogu ci studentima elektrotehni ckih fakulteta savladavanje gradiva u domenu Analize kontinualnih, linearnih, vremenski nepromjenljivih elektri cnih kola i sistema, sto predstavlja osnovu za prou cavanje slo zenijih problema, kojima se bavi Teorija elektri cnih kola i Analiza dinami ckih sistema. Predmet Teorija elektri cnih kola izu cava se na drugoj godini studija elektrotehnike. Materijal obradjen u ediciji pretpostavlja da studenati posjeduju odgovaraju ca znanja iz oblasti linearne algebre i diferencijalnih jedna cina iz matematike i da poznaju osnovne pojmove i tehnike rje savanja elektri cnih kola, koje se obradjuju u osnovama elektrotehnike. Savremeni program Teorije elektri cnih kola zahtijeva da se u predmetu obrade ne samo osnovni pojmovi i tehnike rje savanja elektri cnih kola, nego i da se postave metodolo ske osnove za analizu slo zenih elektri cnih mre za i analizu dinami ckih sistema, koje se izu cavaju na specijalisti ckim predmetima na vi sim godinama studija. Zato je materija, koja je izlo zena u ovoj ediciji, obradjena na konceptualnoj osnovi koja omogu cava: Razumjevanje op steg koncepta analize in zenjerskih problema, ilustrovanog na primjerima rje savanja elektri cnih kola. Upoznavanje sa osnovama koncepta Teorije sistema i Analize dinami ckih sistema, izborom sistemskog pristupa pri modelovanju, rje savanju i analizi vremenski kontinualnih, linearnih elektri cnih kola. 1

CHAPTER 1. PREDGOVOR Primjenu savremenih ra cunarskih postupaka u analizi dinami ckih sistema, koji su pogodni za algoritamsko rje savanja pomo cu digitalnih ra cunara, sto je ilustrovano na primjerima modelovanja i rje savanja elektri cnih kola primjenom matri cnih metoda.

Zbog toga ova edicija mo ze korisno poslu ziti i in zenjerima i istra ziva cima, koji se u svom radu susre cu sa problemima analize dinami cki sistema, kao sistemati can uvod u ovu kompleksnu problematiku. U knjizi Elementi i metodi u analizi elektri cnih kola prvo su denisani fundamentalni pojmovi signala i sistema iz teoriji sistema, koji predstavljaju metodolo sku osnovu za izu cavanje oblasti analize elektri cnih kola u ovoj ediciji. Zatim su denisane karakteristike elemenata elektri cnih kola sa koncentrisanim parametrima sa jednim i dva pristupa. Pri tome je posebna pa znja posve cena obja snjenju zikalnosti energetskih procesa u elementima i njihovom opisivanju pomo cu vanjskih vi karakteristika. Detaljno su obradjene karakteristike i na cini vezivanja linearnih, vremenski nepromjenljivih elemenata. Potom su opisani matri cne forme metoda elektri cnih mre za, koji se koriste pri rje savanju slo zenih mre za pomo cu digitalnih ra cunara. Sadr zaj knjige podijeljen je u 8 poglavlja. U poglavlju 1 Osnovi teorije elektri cnih kola denisani su osnovni pojmovi i zakoni elektri cnih kola. Na osnovu koncepta idealnog elementa, koji je analogan sa konceptom elementarne cestice u zici, opisane su karakteristike elemenata sa koncentrisanim parametrima. Za varijable koje opisuju stanje elementa, napon i struju pristupa, i za apstraktni koncept kola izvedeni su izrazi za Kirhofove zakone, koji za idealne elemente predstavljaju aproksimaciju Maksvelovih zakona. Denisan je pojam ulazne snage elementa, te izveden princip odr zanja snage u kolu, koji op cenito vrijedi za zatvorene sisteme. U poglavlju 2 Osnovi teorije sistema denisan je koncept sistema u kome se na osnovu apstrakcije procesa unutar sistema njegova interakcija sa okru zenjem predstavlja preko vanjskih, ulaznih i izlaznih, signala. Obradjeni su matemati cki modeli standardnih signala i izvr sena je klasikacija signala i sistema. Denisane su karakteristike stati ckih i dinami ckih sistema. Posebno su izvedene osobine linearnih vremenski nepromjenljivih (LVN) sistema. U poglavlju 3 Stati cki elementi kola sa jednim pristupom obradjene su karakteristike i klasikacija otpornika i generatora, kao elemenata u kojima se transformacija energije odvija trenutno. Opisani su na cini vezivanja ovih elemenata, te izvedeni izrazi za snagu i energiju kao i uslov pasivnosti. Za LVN kola koja sadr ze otpornike i generatore izvedeni su modeli ekvivalentnog Tevenenovog i Nortonovog generatora. Kona cno, opisani su vremenski oblici funkcija kojima se modeluju standardni pobudni signali. U poglavlju 4 Dinami cki elementi kola sa jednim pristupom, obradjene su karakteristike elemenata kola koji imaju mogu cnost akumuliranja elektri cne energije: kondenzatora i zavojnice. Posebno je opisana osobina ovih eleme-

3 nata da se protive trenutnoj promjeni akumulirane energije. Izveden je model ekvivalentnog generatora po cetne vrijednosti, pomo cu koga se predstavlja uticaj akumulirane energije na odziv dinami ckih elemenata. Denisani su uslovi za povezivanje i izvedeni su izrazi za izra cunavanje ekvivalentnih kondenzatora i zavojnica za rednu i paralelnu vezu. Za kola koja pored kondenzatora (zavojnica) sadr ze i generatore opisani su modeli ekvivalentnog (Tevenenovog) kola u odnosu na posmatrani pristup. Izvedeni su izrazi za snagu, ulaznu (predanu) energiju i akumuliranu energiju kao i uslov pasivnosti. Kona cno, na kraju poglavlja, opisan je model op steg elementa sistema sa jednim pristupom, koji predstavlja generalizaciju izvedenih modela elemenata kola. Prenosna karakteristika op steg elementa deni se se pomo cu podu znih y (t) i popre cnih x(t) varijabli stanja, ciji je proizvod jednak trenutnoj vrijednosti snage p(t), koja se predaje elementu. Koncept op steg elementa je ilustrovan na primjerima modela elemenata sa jednim pristupom u translatornim i rotiraju cim mehani ckim sistemima. Za ove sisteme denisan je pojam analognih elemenata. U poglavlju 5 Elementi kola sa dva pristupa, obradjeni su modeli magnetno spregnutih zavojnica, zavisnih generatora i poja cala signala, kao elemenata sa dva pristupa i izvedene su jedna cine za op sti element kola sa dva pristupa ( cetveropol). Za magnetno spegnute zavojnice izvedeni su matri cni oblik jedna cina, izrazi za rednu i paralenu vezu te ekvivalentne seme i uslovi pasivnosti. Posebno je obradjen specijalni slu caj sprezanja zavojnica: idealni transformator. Zavisni naponski i strujni generatori i poja cala signala denisani su kao spregnuti elementi sa dva pristupa. Na primjeru stacionarnog kola odziva pri sinusnoj pobudi izvedeni su oblici jedna cina op steg cetveropola pomo cu z , y , a, b, h i g parametara i izrazi za rednu, paralelnu i kaskadnu vezu cetveropola. Na kraju denisan je op sti model cetveropola pomo cu podu znih i popre cnih varijabli. U poglavlju 6 Grafovi elektri cnih mre za denisan je koncept geometrijskog grafa mre ze i izvedeni su matri cni oblici jedna cina za Kirhofove zakone za struje cvorova i napone zatvorenih puteva. Zatim su opisani pojmovi subgrafova kontura, petlja i presjek za koje su izvedeni matri cni oblici jedna cina Kirhofovih zakona za struje i napone. Kona cno denisan je pojam dualnih grafova i dualnih mre za. U poglavlju 7 Matri cni metodi rje savanja elektri cnih mre za na primjeru rezistivnih mre za izvedeni su matri cni oblici jedna cina za metode napona cvorova i napona presjeka te struja petlji i struja kontura. Primjena ovih metoda ilustrovana je na primjerima rje savanja stacionarnog odziva LVN mre za pri sinusnim pobudama. U poglavlju 8 Teoreme elektri cnih mre za izvedene su i dokazane teoreme koje vrijede za elektri cna kola: Telegenova teorema, teoreme substitucije, superpozicije i reciprociteta kao i Tevenenova (Nortonova) teorema. Primjena teorema ilustrovana je za stacionarni odziv LVN kola pri sinusnoj pubudi.