Predgovor

Knjiga Analiza elektri cnih kola u vremenskom domenu(knjiga 2) predstavlja jedinstvenu cjelinu sa knjigama: Elementi i metodi u analizi elektri cnih kola (knjiga 1) Analiza elektri cnih kola u frekventnom domenu (knjiga 3) Specijalna elektri cna kola (knjiga 4) sa kojima cini ediciju koja pokriva sadr zaj nau cne oblasti Teorija elektri cnih kola. Namjena edicije je da omogu ci studentima elektrotehni ckih fakulteta savladavanje gradiva u domenu Analize kontinualnih, linearnih, vremenski nepromjenljivih (LVN) elektri cnih kola i sistema, sto predstavlja osnovu za prou cavanje slo zenijih problema, kojima se bavi Teorija elektri cnih kola i Analiza dinami ckih sistema. Predmet Teorija elektri cnih kola izu cava se na drugoj godini studija elektrotehnike. Materijal obradjen u ediciji pretpostavlja da studenati posjeduju odgovaraju ca znanja iz oblasti linearne algebre i diferencijalnih jedna cina iz matematike i da poznaju osnovne pojmove i tehnike rje savanja elektri cnih kola, koje se obradjuju u osnovama elektrotehnike. Savremeni program Teorije elektri cnih kola zahtijeva da se u predmetu obrade ne samo osnovni pojmovi i tehnike rje savanja elektri cnih kola, nego i da se postave metodolo ske osnove za analizu slo zenih elektri cnih mre za i analizu dinami ckih sistema, koje se izu cavaju na specijalisti ckim predmetima na vi sim godinama studija. Zato je materija, koja je izlo zena u ovoj ediciji, obradjena na konceptualnoj osnovi koja omogu cava: Razumjevanje op steg koncepta analize in zenjerskih problema, ilustrovanog na primjerima rje savanja elektri cnih kola. Upoznavanje sa osnovama koncepta Teorije sistema i Analize dinami ckih sistema, izborom sistemskog pristupa pri modelovanju, rje savanju i analizi vremenski kontinualnih, linearnih elektri cnih kola. 1

CHAPTER 1. PREDGOVOR Primjenu savremenih ra cunarskih postupaka u analizi dinami ckih sistema, koji su pogodni za algoritamsko rje savanja pomo cu digitalnih ra cunara, sto je ilustrovano na primjerima modelovanja i rje savanja elektri cnih kola primjenom matri cnih metoda.

Zbog toga ova edicija mo ze korisno poslu ziti i in zenjerima i istra ziva cima, koji se u svom radu susre cu sa problemima analize dinami cki sistema, kao sistemati can uvod u ovu kompleksnu problematiku. Osnovni pojmovi i tehnike rje savanja elektri cnih kola opisani su u osnovama elektrotehnike, na primjerima analize stacionarnog stanja elektri cnih kola sa istosmjernim i prostoperiodi cnim pobudama. U ovoj knjizi analiza elektri cnih kola u vremenskom domenu obradjena je na sistemati can na cin, koji omogu cava rje savanje i razumjevanje stacionarnih i tranzijentnih stanja razli citih klasa elektri cnih kola, pri djelovanju standardnih oblika pobudnih signala: odsko cnog, impulsnog, sinusnog, eksponencijalnog i eksponencijano sinusnog. Pri tome su prvo obradjene karakteristike tranzijentnog odziva (prirodnog i prinudnog) za kola prvog i drugog reda, a zatim su rezultati analize generalizovani za kola ntog reda. Na taj na cin se citalac postepeno upoznaje sa fundamentalnim osobinama LVN kola. Matemati cka rje senja problema su prilagodjena zahtjevima analize zi ckih procesa u elektri cnim kolima, pri cemu se posebna pa znja posve cuje analizi zavisnosti izmedju veli cina koje opisuju stanje kola. Izabrani pristup analizi kola, baziran na teoriji sistema, omogu cava postepeno upoznavanje sa konceptima i idejama analize sistema, koja se posmatra kao generalizacija analize elektri cnih kola. Tako se citaoci postepeno upoznaju sa metodologijom analize realnih dinami ckih sistema, koji se susre cu u razli citim oblastima in zenjerskih djelatnosti. U analizi elektri cnih kola obradjuju se odnosi izmedju napona i struja kola, a u analiza sistema relacije izmedju signala, koji mogu predstavljati bilo koju zi cku veli cinu sistema. Pri tome se elektri cna kola simboli cki predstavljaju semama kola, koje prikazuju veze osnovnih elementa, a sistemi blok dijagramima, koji prikazuju veze prostih sistema. Analiza kola podrazumjeva rje savanje i prou cavanje karakteristika odziva kola, pri djelovanju razli citih pobudnih signala, kao i utvrdjivanje uticaja pojedinih elemenata na odziv kola. Analiza sistema se zasniva na predstavljanju sistema pomo cu veza podsistema (komponenti) sa ciljem prou cavanja uticaja jedne ili vi se komponenti na pona sanje sistema. Karakteristike kola i sistema se obi cno speciraju kao odziv na jedan ili vi se standardizovanih pobudnih signala. Prema ovom konceptu analiza kola (sistema) podrazumijeva: Odredjivanje odziva kola (sistema) na specicirani pobudni signal, rje savanjem jedna cina stanja. Interpretaciju tranzijentnog i stacionarnog odziva sa aspekta karakteristika kola (sistema). Analizu uticaja parametara kola (sistema) na karakteristike odziva.

3 Sadr zaj knjige Analiza elektri cnih kola u vremenskom domenu podijeljen je u 5 poglavlja. U poglavlju 1 Modelovanje LVN sistema u vremenskom domenu opisani su razli citi modeli LVN sistema: linearna diferencijalna jedna cina sa konstantnim koecijentima, blok dijagram, model u prostoru stanja i model pomo cu operatora prenosne funkcije H (p). Takodje su izvedene relacije koje povezuje pojedine modele. Na taj na cin denisane su metodolo ske osnove za pristup analizi elektri cnih kola, baziran na teoriji sistema. U poglavlju 2 Analiza LVN kola prvog reda obradjena je analiza kola koja sadr ze jedan dinami cki element. Opisani su odziv kola na akumuliranu energiju (prirodni odziv ) i odziv iz stanja mirovanja (prinudni odziv ). Prinudni odziv je opisan za odsko cni, impulsni, sinusni i eksponencijalni pobudni signal. Dokazane su osobine linearnosti i vremenske nepromjenljivosti prirodnog odziva na po cetne vrijednosti nezavisnih varijabli stanja i prinudnog odziva na pobudni signal. Takodje je izvedena veza izmedju odsko cnog i impulsnog odziva. Primjenom originalnog pristupa denisan je odziv na kompleksni eksponencijalni pobudni signal, odakle se direktnim postupkom izvode izrazi za odsko cni, sinusni, eksponencijalni i eksponencijalni sinusni odziv, koji predstavljaju specijalne slu cajeve kompleksnog ekponencijalnog odziva. Ovakav pristup omogu cava postepeno uvodjenje citaoca u analizu kola u kompleksnom frekventnom domenu, koja je obradjena u knjizi 3. Kona cno obradjena je analiza kompletnog odziva (tranzijentne i stacionarne prinudne komponente ) i dokazana veza ovog odziva sa prirodnim i prinudnim odzivom. U poglavlju 3 Analiza LVN kola drugog reda obradjena na analiza kola koja sadr ze dva dinami cka elementa. Opisane su karakteristike prirodnog odziva RLC kola (aperiodi can, kriti can i pseudo-periodi can odziv) kao i specijalni slu caj prirodnog odziva idealnog LC kola. Denisani su koncepti kompleksne prirodne frekvencije, faktora prigu senja i faktora kvaliteta RLC kola. Zatim su izvedeni izrazi za prinudni odziv rednog i paralelnog RLC i LC kola za odsko cni, impulsni i sinusni pobudni signal. Prinudni odziv RLC kola za sinusnu pobudu je izveden za slu caj fazne rezonancije (g = 0 ). Prinudni odziv idealnog LC kola za sinusnu pobudu je izveden za slu caj g = 0 , kao i za slucaj idealne (amplitudske) rezonancije (g = 0 ). Na osnovu izvedenih analiti ckih izraza analizirani su zikalni procesi u RLC i LC kolima pri nastanku fazne i idealne rezonancije, sto predstavlja originalni pristup u analizi elektri cnih kola. Analogno sa kolima prvog reda denisan je odziv RLC kola na kompleksni ekponencijalni signal i izveden je direktni postupak izra cunavanja odsko cnog, eksponencijalnog i sinusnog odziva kao specijalnih slu cajeva ovog odziva. Kona cno dokazane su osnovne osobine linearnih kola drugog reda. Na kraju poglavlja, izvedene su matri cne jedna cine u prostoru stanja za RLC kola i denisani su analogni mehani cki sistemi drugog reda. U poglavlju 4 Analiza LVN kola vi seg reda sumirani su rezultati analize kola prvog i drugog reda i denisane su tehnike rje savanja i koncepti analize LVN kola vi seg reda. Opisan je postupak izvodjenja diferencijalne jedna cine stanja za kola vi seg reda kori stenjem koncepta generalizovane impedanse Z (p) kao

CHAPTER 1. PREDGOVOR

i matri cnih metoda rje savanja za kola opisana pomo cu operatora p. Posebno je obradjena primjena Tevenenove teoreme pri odredjivanju prinudnog odziva kola vi seg reda za operatorski model kola. Osobine LVN kola vi seg reda izvedene su iz modela diferencijalne jedna cine i na originalan na cin su dokazane osobine linearnosti i vremenske nepromjenljivosti. Zatim je prinudni odziv kola denisan pomo cu konvolucionog integrala. Takodje je dokazana veza izmedju odsko cnog i impulsnog odziva za op stu klasu kola vi seg reda. Na kraju denisan je superpozicioni integral i odredjivanje odziva kola vi seg reda na pobudni signal proizvoljnog oblika. U poglavlju 5 Analiza LVN kola u prostoru stanja denisan je koncept stanja i varijabli stanja i postupak rje savanja kola vi seg reda kori stenjem modela u prostoru stanja. Na izabranim primjerima kola ilustrovane su veze izmedju modela u prostoru stanja i modela blok dijagrama. Izveden je klasi cni postupak rje savanja jedna cina stanja kao i metod rje savanja kori stenjem matri cnog oblika jedna cina stanja. Kona cno, dokazane su osobine prirodnog, prinudnog i kompletnog odziva LVN kola vi seg reda i izvedena je veza ovih odziva sa impulsnim odzivom kola. Tako je denisan model LVN kola pomo cu impulsne karakteristike.