GS. TSKH. NGUYN VN H PGS.TS.

H TH C

GIO DC HC I CNG

TP HAI

NH XUT BN GIO DC - 2002 1

PHN TH BA L LUN GIO DC

L lun gio dc l mt chuyn ngnh ca Gio dc hc. l mt h thng l lun v t chc qu trnh gio dc (theo ngha hp) nhm gp phn quan trng vo vic hnh thnh, pht trin nhn cch ton din cho th h tr. H thng l lun ny bao gm nhng vn c bn v bn cht, quy lut, cc c im ca qu trnh gio dc; v nhng nguyn tc v phng php gio dc; v ni dung v cc hnh thc t chc cc loi hnh hot ng phong ph, a dng nhm t hiu qu gio dc ti u. Sau y, chng ta s ln lt nghin cu nhng vn .

CHNG XIV QU TRNH GIO DC (Theo ngha hp) I - Khi nim v cu trc ca qu trnh gio dc 1. Khi nim qu trnh gio dc Gio dc l mt hin tng x hi c bit; Mt qu trnh, trong : Di tc ng c mc ch, c k hoch, c phng php ca ngi gio vin, vi t cch l nh gio dc, nh s phm,hc sinh t gic, tch cc t gio dc, t tu dng, rn luyn nhm hnh thnh th gii quan v nhng phm

cht nhn 2

cch tt p ca ngi cng dn tng lai. Nh vy, trong qu trnh gio dc, gio vin gi vai tr ch o trong vic t chc, iu khin hot ng gio dc i vi hc sinh. Vai tr ch o ca ngi gio vin th hin m nt trong vic c th ha, mc ch, mc tiu gio dc, xc nh ni dung cn phi gio dc v gio dc nh th no, bng nhng phng php, phng tin v nhng hnh thc gio dc no cho ph hp. iu cn c c th ha, chi tit ha trong chng trnh, k hoch, trong hot ng t chc gio dc hc sinh. Qu trnh gio dc khng phi ch c tc ng mt chiu m l tc ng hai chiu, tc ng song phng. Ngi hc sinh trong qu trnh gio dc khng phi ch tip thu nh hng, tc ng t pha gio vin m chnh bn thn h cng thng xuyn tin hnh hot ng c nhn, t gic, tch cc, ch ng t gio dc tng bc hon thin phm cht nhn cch ca mnh. Do , trong qu trnh gio dc din ra s tc ng qua li, thng xuyn, tch cc gia ch th - nh gio dc v i tng ca qu trnh gio dc l hc sinh, va l khch th, va l ch th t gio dc. l mi quan h tng tc gia gio vin v hc sinh gia ch th v khch th, gia nh gio dc v ngi c gio dc trong hot ng gio dc. Nu khng c s tc ng qua li th chnh bn thn qu trnh gio dc s khng tn ti, khng c qu trnh gio dc theo ng ngha ca n. Ni cch khc trong qu trnh gio dc lun din ra s tc ng qua li tch cc v s thng nht bin chng gia hot ng gio dc v hot ng t gio dc. 2. Cu trc ca qu trnh gio dc Theo cch tip cn h thng - cu trc, qu trnh gio dc tn 3

ti nh l mt h thng ton vn bao gm cc nhn t c bn sau: a) Mc ch v nhim v gio dc Mc ch v nhim v gio dc phn nh yu cu ca s tin b x hi v s pht trin ca khoa hc, kinh t, chnh tr N i hi s nghip gio dc phi o to nhng ngi cng dn tng lai c phm cht nhn cch, c hnh vi thi quen p ng yu cu, chun mc v o c, lao ng, th cht v thm m do x hi quy nh, gip h c kh nng ha nhp v thch ng mt cch nng ng, sng to vi cuc sng ang i mi ton din v su sc trong thi k cng nghip ha, hin i ha t nc. V th, mc ch v nhim v gio dc c vai tr nh hng cho tt c cc nhn t khc ca qu trnh gio dc. thc hin tt mc ch gio dc, qu trnh gio dc phi hon thnh cc nhim v c bn nh: - T chc hnh thnh v pht trin thc c nhn v cc chun mc x hi ni chung cc chun mc o c php lut ni ring c quy nh. thc c nhn l mt th thng nht gia s hiu bit ca c nhn v cc chun mc x hi v nim tin i vi nhng chun mc : - T chc hnh thnh v pht trin hc sinh nhng xa cm, tnh cm tch cc c tc dng nh l mt "cht men" c bit thc y c nhn chuyn ha thc v cc chun mc x hi thnh hnh vi v thi quen tng ng; - T chc hnh thnh v pht trin hc sinh h thng hnh vi ph hp vi cc chun mc x hi c quy nh, mt khc cn t chc rn luyn cc em c th t lp li h thng nhng hnh vi ny thnh thi quen bn vng gn b mt thit 4

vi nhu cu hot ng tch cc ca c nhn. Nhn t mc ch v nhim v gio dc l nhn t c v tr hng u trong qu trnh gio dc. N c chc nng nh hng cho s vn ng v pht trin ca cc nhn t khc trong qu trnh gio dc v t , nh hng cho s vn ng v pht trin ca ton b qu trnh gio dc. b) Ni dung gio dc Ni dung gio dc quy nh h thng nhng chun mc x hi cn c gio dc cho hc sinh v cc mt gio dc t tng, o c lao ng, gio dc th cht, thm m, v.v... N to nn ni dung hot ng ca nh gio dc cng nh ni dung t gio dc, t tu dng ca ngi c gio dc. Ni dung gio dc chu s ch phi ca mc ch, nhim v gio dc, mt khc, ni dung gio dc li chi phi vic la chn v vn dng phi hp cc phng php, phng tin gio dc nhm thc hin tt mc ch, nhim v gio dc. c) Phng php, phng tin gio dc Phng php, phng tin gio dc l nhng cch thc, nhng phng tin hot ng phi hp, thng nht ca nh gio dc v i tng gio dc, ca gio vin v hc sinh nhm gip cho hc sinh chuyn ha dn nhng chun mc x hi thnh hnh vi v thi quen tng ng. Phng php, phng tin gio dc chu s chi phi ca mc ch, nhim v v ni dung gio dc. Mt khc, phng php, phng tin li l "hnh thc v cch thc vn ng bn trong ca ni dung", n gip cho ni dung gio dc c chuyn ha thnh vn kinh nghim ring ca ngi c gio dc sao cho ph hp vi mc ch v cc nhim v gio dc. 5

Nh vy, gia mc ch, nhim v, ni dung v phng php, phng tin gio dc c mi quan h thng nht bin chng vi nhau, n chi phi, nh hng, h tr v ph thuc ln nhau thng qua cc hot ng gio dc. d) Nh gio dc Trong qu trnh gio dc ngi gio vin v tp th gio vin, vi t cch l cc nh gio dc, cc nh s phm, nhng ngi c chun b v chuyn mn v nghip v s phm, c phng php v ngh thut gio dc, lun pht huy vai tr ch o, t chc, iu khin qu trnh hnh thnh, pht trin nhn cch ca hc sinh mt cch c mc ch c k hoch, c phng php, c t chc khoa hc, hp l. Qua ng vin, khuyn khch, lm pht trin hc sinh tnh t gic, tnh tch cc t gio dc, t hon thin mnh. e) Ngi hc sinh trong qu trnh gio dc Trong qu trnh gio dc, ngi hc sinh (v tp th hc sinh) va l i tng, l khch th tip nhn s tc ng c nh hng ca nh gio dc. Nhng ngi hc sinh trong qu trnh gio dc khng phi l mt thc th th ng, tri li h tip thu nhng tc ng t cc lc lng gio dc khc nhau mt cch ch ng ty theo mc ch tu dng rn luyn, t gio dc ca bn thn h. iu cng c ngha l, di tc ng gio dc khch quan ca nh gio dc, ca gia nh v x hi, mi hc sinh khng nhng l khch th m cn l ch th tip nhn nhng tc ng gio dc mt cch chn lc, c thc, t gic, tch cc nhm bin nhng yu cu khch quan, nhng chun mc v o c, v lao ng, v th cht v thm m do x hi quy nh thnh hnh vi, thi quen, thnh li sng vn ha 6

bn vng, n nh ca c nhn h. Nh vy, ngi hc sinh khng ngng vn ng pht trin i ln v nhn cch ca cc em ngy cng hon thin. Nh vy, vi vai tr va l khch th, l i tng ng thi li l mt ch th t gio dc, t tu dng, t rn luyn t mnh bin nhng yu cu, nhng chun mc do x hi quy nh thnh nhu cu pht trin ch quan ca c nhn mnh. Hai t cch: i tng gio dc v ch th t gio dc thng nht, tc ng qua li, nh hng, chi phi ln nhau: Trong , ngi hc sinh vi t cch ch th gio dc l c s cn vi t cch i tng gio dc s l iu kin cho s hnh thnh, pht trin v hon thin nhn cch. g) Kt qu qu trnh gio dc Cht lng v hiu qu qu trnh gio dc phn nh kt qu vn ng tng hp ca tt c cc nhn t trn y ca qu trnh gio dc. C th l, vi s nh hng ca mc ch, nhim v gio dc, vi nhng yu cu ca ni dung, vi s vn dng phi hp, kho lo cc phng php, phng tin v ngh thut kt hp cc hnh thc t chc cc loi hnh hot ng phong ph v a dng, nhng phm cht, nhng nt tnh cch, nhng hnh vi, thi quen v o c, v li sng tt p s dn dn hnh thnh, pht trin v hon thin. Kt qu qu trnh gio dc c th hin m nt s bin i v cht trong nhn cch ca ngi c gio dc, c bit l thc v cc chun mc x hi c quy nh; v s pht trin ca tnh cm, hnh vi, thi quen o c, thm m, ... Nhng nhn t trn y: mc ch, nhim v gio dc, ni dung, phng php, phng tin gio dc, ch th, i tng v 7

kt qu gio dc lun tn ti v pht trin trong mi quan h tng tc, bin chng vi nhau. Cc nhn t cn c mi quan h mt thit vi mi trng kinh t - x hi. mi trng chnh tr vn ha,... vi c ch th trng. S pht trin khng ngng v mi lnh vc i sng x hi, nhng i hi ngy cng cao ca nn kinh t tri thc trong thi k cng nghip ha, hin i ha t nc lun t ra nhng yu cu cao v to iu kin thun li cho cc nhn t vn ng pht trin v ngc li, cc nhn t ca qu trnh gio dc li nh hng, chi phi, tc ng tch cc tr li mi trng kinh t, vn ha, x hi ... T s phn tch trn y, theo quan im tip cn h thng cu trc th qu trnh gio dc theo ngha hp ni ring, qu trnh gio dc - o to ni chung tn ti nh l mt h thng bao gm cc nhn t cu trc c quan h mt thit vi nhau v c quan h tng tc vi mi trng. S vn ng v pht trin ca cc nhn t c phn nh trong kt qu ca qu trnh gio dc. Nh vy. qu trnh gio dc l hot ng gio dc v t gio dc mt cch c k hoch, c ni dung, phng php, phng tin ca gio vin v hc sinh nhm thc hin tt mc ch, nhim v gio dc. l hot ng phi hp, thng nht ca ch th v i tng gio dc nhm bin cc yu cu khch quan ca x hi thnh nhu cu pht trin ch quan ca mi hc sinh. II - Bn cht v c im ca qu trnh gio dc 1. Bn cht ca qu trnh gio dc t lu, cc nh gio dc hc quan tm ti vai tr ca nhu cu trong s pht trin ca a tr. Mt s quan im cc 8

oan cho rng, nhu cu ca con ngi quyt nh cho mc ch v nhim v gio dc (G. iuy) hoc nh I.Hcbct th li t ra cho gio dc mt nhim v l trn p nhu cu v bn nng ca tr, bi chng, nhng nhu cu thng mang tnh "hoang di" v "bt kham". Qu trnh gio dc khng th tn ti nu khng c s tham gia ca chnh hc sinh vo qu trnh . V th, gio dc phi ph hp vi th gii trong ca hc sinh hiu n v bin i n. Vi ngha , gio dc l mt qu trnh tc ng s phm c t chc khoa hc vo th gii bn trong ca hc sinh nhm hnh thnh v pht trin nhng phm cht cn thit cho c nhn v cho x hi. Xt trn bnh din tng qut, gio dc l qu trnh iu khin, iu chnh s pht trin nhn cch ca hc sinh thng qua cc hot ng sng ca chnh cc em. Trong thc tin, nhn cch ca mi c nhn trc ht v ch yu phi c th hin bng li sng qua nhng hnh vi, nhng thi quen ng n ph hp vi cc chun mc x hi c quy nh. B mt nhn cch ny khng nhng c th hin bng s hiu bit v nhng yu cu, nhng chun mc x hi i hi m quan trng hn l nhng nt nhn cch tt p phi c th hin thng qua hnh ng thc tin. Bi l, trong cuc sng, nhiu khi ngi ta ni rt gii v cc chun mc o c, v li sng vn ha, thm m... nhng trong thc tin, chnh nhng ngi ni gii li khng th hin c nhng hnh vi tng ng, thm ch cn c nhng vic lm, nhng hnh ng tri ngc ... Mt khc, trong qu trnh gio dc lun din ra s tc ng qua li tch cc gia ngi c gio dc v nh gio dc nhm gip cho i tng gio dc l ngi hc sinh thng xuyn c 9

gng tu dng, rn luyn, t gio dc nhm chuyn ha c nhng yu cu nhng chun mc x hi c quy nh thnh h thng hnh vi v thi quen tng ng. Qu trnh c din ra c t chc, c k hoch, c phng php thng qua cc loi hnh hot ng phong ph v a dng do gio Vin t chc, iu khin cn hc sinh tham gia mt cch tch cc, ch ng, sng to. Nh vy, qu trnh gio dc v bn cht l qu trnh t chc, iu khin v t t chc, t iu khin cc loi hnh hot ng phong ph v a dng trong cuc sng nhm chuyn ha mt cch t gic, tch cc cc yu cu v nhng chun mc do x hi quy nh thnh hnh vi v thi quen tng ng ca hc sinh. di vai tr ch o ca nh gio dc. 2. Nhng c im c bn ca qu trnh gio dc Qu trnh gio dc c mt s c im c bn sau: a) Gio dc l mt qu trnh hot ng c mc ch, c k hoch, c ni dung, c phng php c din ra trong mt thi gian di l qu trnh chuyn ha nhng yu cu khch quan ca x hi thnh nhu cu pht trin ch quan ca mi c nhn, trong cc phm cht, cc nt tnh cch, cc hnh vi, thi quen v o c, v np sng vn ha, thm m... ca hc sinh dn dn hnh thnh, pht trin. Qu trnh khng th din ra trong chc lt m i hi phi c thi gian. Bi l trong qu trnh gio dc, gio vin khng th ch dng li ch lm cho hc sinh hiu c nhng yu cu v chun mc ca x hi i vi c nhn m quan trng hn l phi hnh thnh nhng nim tin, nhng xc cm tch cc c bit l phi rn luyn nhng hnh vi v 10

thi quen tng ng. b) Qu trnh gio dc din ra vi nhng tc ng phc hp Gio dc l mt qu trnh t chc cc loi hnh hot ng phong ph v phc tp nhm hnh thnh nhng phm cht, nhng nt tnh cch n nh v bn vng ni ngi hc. l c mt qu trnh pht hin v gii quyt hng lot cc mu thun an xen nhau trong i sng ni tm ca i tng gio dc. hnh thnh mt nt tnh cch mt hnh vi, mt thi quen ph hp vi nhng chun mc ca x hi cn c s tc ng phi hp ca nhiu lc lng gio dc nh nh trng, gia nh v cc t chc x hi. Ngay trong nh trng, gia nh hay ngoi x hi, ngi hc sinh cng chu nh hng ca nhiu tc ng gio dc khc nhau. V d: Trong gia nh, tr em thng xuyn c cha m, ng b, anh ch em khuyn bo, dy d, ng vin...; nh trng- th thy gio, c gio, cc t chc on th,... lun c nhng hnh thc gio dc ph hp hnh thnh thi quen, hnh vi o c np sng vn minh; ngoi x hi thng xuyn c nhng tc ng ca nhng t chc x hi, nhng nh hng trc tip v gin tip ca cc phng tin thng tin, phim nh, sch bo Nhng nh hng, tc ng t nhiu pha an kt, xen k, b sung, h tr cho nhau thnh mt th thng nht hng ti vic pht trin v hon thin nhn cch. Trong nhng tc ng phc hp , hot ng gio dc ca nh trng ni chung, hot t chc cc loi hnh hot ng gio dc tp th ca gio vin ch nhim lp ni ring gi vai tr ch o. Tuy nhin, trong thc tin gio dc, cng c nhng ni, nhng lc, trong cc tnh hung c th, thng xy ra nhng tc ng ngc chiu to ra nhng phn ng nhiu gy kh khn cho qu trnh gio dc. Vi 11

nhng tnh hung nh vy, i hi ngi gio vin vi t cch l nh gio dc cn kho lo vn dng cc phng php gio dc hn ch ti mc ti thiu nhng tc ng tiu cc, t pht v pht huy cao nhng tc ng tch cc i vi qu trnh gio dc v t gio dc, t rn luyn ca hc sinh. c) Qu trnh gio dc l qu trnh pht trin bin chng Gio dc l mt hin tng x hi v cng l mt qu trnh nn n khng ngng vn ng, pht trin theo quy lut ph bin ca cc s vt, hin tng trong th gii khch quan. Thc cht ca hot ng gio dc l qu trnh lin tc pht hin v gii quyt nhng tnh hung s phm ny sinh trong cc lnh vc gio dc o c, gio dc li sng vn ha, thm m ca hc snh trong mi trng s phm ca nh trng, trong gia nh v x hi. Vic pht hin kp thi cc tnh hung v c cc gii php gii quyt hp l ph hp vi c im tm - sinh l ca hc sinh s c tc dng mnh m thc y, khuyn khch, ng vin cc em t gic tch cc phn u rn luyn dn dn t hon thin mnh. S vn ng v pht trin ca qu trnh gio dc c din ra vi cc tnh quy lut ph bin v c th ca hot ng gio dc. Ngh thut s phm ca nh gio dc l phi kp thi pht hin cc mu thun v c cc phng n gii quyt hp l ph hp vi quy lut v tnh quy lut ca qu trnh gio dc qu trnh gio dc hc sinh c th t hiu qu ti u. d) Qu trnh gio dc c tnh c bit Trong thc tin cuc sng mun hnh mun v quanh ta cng nh trong mi trng gio dc, mi con ngi, mi hc sinh l mt th gii ring vi nhng c im ring v tm - sinh l, c 12

im nhn thc, tnh cm, mi ngi u c cuc sng v th gii ni tm ring. V vy, trong qu trnh gio dc, vi nhng tc ng s phm nh nhau mi c nhn c th lnh hi theo cch ring ca mnh vi nhng mc khc nhau. Do ngh thut gio dc ca nh s phm l phi thc hin c bit ha hot ng gio dc, cng vi nhng bin php gio dc chung i vi tp th, phi c nhng tc ng ring ph hp vi c im ca tng c nhn hc sinh. C bit ha qu trnh gio dc l mt xu hng i mi phng php gio dc trong l lun gio dc hin i. N i hi phi t chc cc loi hnh gio dc phong ph v a dng ph hp vi nhp pht trin nhn cch v c im c tnh,. i sng ni tm tng hc sinh. V :th, nh gio dc phi. hiu bit su sc i tng gio dc ca mnh, phi ng cm v thng yu hc..sinh, phi c ci tm trong sng v s bao dung ... e) Qu trnh gio dc gn lin v thng nht vi qu trnh dy hc Trong cc loi hnh trng, hot ng gio dc (theo ngha hp) v hot ng dy hc l hai dng hot ng c tin hnh song song vi cc chc nng tri c trng ring ca mnh. Hot ng dy hc nhm t chc, iu khin ngi hc chim lnh c cht lng, hiu qu ni dung hc vn; hot ng gio dc nhm hnh thnh nhng phm cht o c, hnh vi, thi quen, li sng, hnh vi vn minh, Hai hot ng khng tch bit m thng nht, b sung, h tr cho nhau gp phn hnh thnh, pht trin v hon thin nhn cch cho th h tr. C th l: Trn c s thc hin cc nhim v dy hc th th gii quan v cc phm cht nhn cch ca hc sinh c hnh thnh, pht trin v ngc li kt qu gio dc tt cc phm cht hnh vi o c, 13

li sng c vn ha li l iu kin, l tin , l ng lc thc y hot ng dy hc t kt qu cao hn. Nh vy, mi quan h tng tc gia qu trnh gio dc v qu trnh dy hc l mi quan h thng nht bin chng, n phn nh tnh quy lut c trng ca qu trnh s phm: hot ng dy hc v hot ng gio dc thng nht bin chng vi nhau III - ng lc v lgc ca qu trnh gio dc 1. ng lc ca qu trnh gio dc Gio dc l mt hin tng x hi c bit; Mt qu trnh lun lun vn ng v pht trin khng ngng, trong nhn cch ca ngi hc sinh ngy cng c pht trin v khng ngng hon thin. Nguyn nhn ca s vn ng, pht trin ca qu trnh gio dc chnh l s gii quyt c hiu qu cc loi mu thun v to nn h thng ng lc v cc iu kin thun li thc y qu trnh gio dc t kt qu mong mun. Cng nh cc hin tng, cc qu trnh cc s kin trong th gii khch quan, qu trnh s phm ni chung, qu trnh gio dc theo ngha hp ni ring thng c nhng mu thun sau: a) Mu thun bn ngoi ca qu trnh gio dc l mu thun gia cc nhn t ca qu trnh gio dc vi cc yu t ca mi trng, c bit l mi trng kinh t - x hi - chnh tr, V d: Trong s nghip cng nghip ha hin ho t nc, c ch th trng, nn kinh t tri thc, ... lun yu cu cao i vi s nghip gio dc nhng phm cht o c ca hc sinh th ngy mt gim st cha p ng vi nhng i hi ca x hi, Nhng mu thun bn ngoi nu c pht hin v gii quyt kp thi, c hiu qu s to iu kin thun li thc y qu 14

trnh gio dc pht trin. Tuy nhin, trong nhng hon cnh c bit vo thi im nht nh no , nhng mu thun bn ngoi li c th chuyn ha thnh mu thun bn trong v c tc dng quyt nh xu hng pht trin khng ngng ca qu trnh gio dc. b) Mu thun bn trong ca qu trnh gio dc l mu thun gia cc nhn t ca qu trnh gio dc vi nhau hoc mu thun gia cc yu t trong tng nhn t. V d: Cc mu thun gia ni dung gio dc vi phng php gio dc khng ph hp; mu thun gia phng php gio dc ca thy khng ph hp vi c im tm - sinh l ca tr ... hoc mu thun ny sinh chnh trong qu trnh gio dc, t gio dc, t rn luyn ca bn thn nh gio dc hay ngi c gio dc nh mu thun gia li ni vi vic lm gia tnh cm vi l tr ca hc sinh; gia nng lc chuyn mn vi phng php, ngh thut s phm ca gio vin, v.v ... Vic pht hin kp thi v gii quyt c hiu qu cc mu thun bn trong ny s to nn h thng ng lc thc y qu trnh gio dc khng ngng vn ng pht trin. c) Mu thun c bn l mu thun gia nhng yu cu cao ca mc tiu, nhim v gio dc v o c, hnh vi, li sng c vn ha i vi hc sinh vi thc trng suy gim v o c, v li sng hin nay ca cc em trong cc loi hnh trng. chnh l mu thun gia yu cu cao ca nhng chun mc x hi v gio dc o c, lao ng, th cht, thm m vi trnh c gio dc ni ring, trnh pht trin cc phm cht nhn cch ni chung hc sinh. Mu thun c bn ny tn ti trong sut c qu trnh gio dc. Nu c pht hin kp thi v c cc gii php gii quyt hp l, c hiu qu th s 15

to iu kin thun li cho vic gii quyt hng lot cc mu thun khc. Ngha l, khi mu thun ny sinh, di vai tr ch o ca nh gio dc, vi cc hnh thc t chc cc loi hnh hot ng phong ph a dng hp dn, ph hp c tc dng thu ht, li cun hc sinh tch cc tham gia Thng qua hot ng, hc sinh khng ngng phn u, rn luyn v t hon thin mnh p ng nhng yu cu ngy cng cao ca nhng chun mc x hi. Nh vy, cng vi mu thun c bn, hng lot cc mu thun khc cng c gii quyt to ra ng lc thc y hc sinh khng ngng pht trin v t hon thin nhn cch ca mnh. Kt qu ca vic gii quyt cc mu thun li to ra tin mi, c s v iu kin mi tip tc nng cao hn na nhng yu cu v chun mc x hi, v t mu thun c bn mi li xut hin, li c gii quyt v ngi hc sinh cng nh ton b qu trnh gio dc khng ngng vn ng, pht trin. Vy ng lc ca qu trnh gio dc chnh l vic pht hin v gii quyt c hiu qu cc mu thun, c bit l mu thun c bn ny sinh trong qu trnh gio dc v t gio dc nhm gp phn pht trin v hon thin nhn cch ca hc sinh: Cng nh trong qu trnh dy hc, cc mu thun ch tr thnh ng lc khi c cc iu kin sau: - Cc mu thun phi ny snh v tn ti trong tin trnh gio dc. - Vic pht hin v gii quyt mu thun phi va sc hc sinh (quan nim va sc vi nhng yu cu cao nhm kch thch tnh tch cc hot ng ca c nhn).

- Cc mu thun phi c hc sinh thc y v quyt 16

tm tm ti bin php gii quyt c hiu qu. 2. Lgic ca qu trnh gio dc Lgic ca qu trnh gio dc l trnh t thc hin hp l cc khu ca qua trnh nhm thc hin tt mc ch, nhim v gio dc. Gio dc l mt qu trnh t chc cc loi hnh hot ng nhm bin nhng yu cu khch quan thnh nhu cu pht trin ch quan ca i -tng gio dc. Qu trnh gio dc v t gio dc din ra theo cc giai on, cc bc hay cc khu m mi khu nhm gii quyt tng i trn vn mt nhim v c th t nhn thc n thi , ng c, tnh cm, nim tin v hnh vi, thi quen, np sng c vn ha ca bn thn ngi hc. Vi cch hiu nh vy, qu trnh gio dc c th din ra theo ba khu c bn sau: a) Khu th nht: Nng cao nhn thc v cc yu cu, chun mc o c, cc gi tr vn ha, thm m do x hi quy nh. Vi vai tr ch o ca nh gio dc, trc ht phi lm cho hc sinh nhn thc y , su sc c nhng chun mc v o c, nhng gi tr vn ha, thm m, nhng li sng, np sng vn minh, Cc chun mc do x hi quy nh ni chung va c tnh cht php ch, bt buc, va mang tnh truyn thng c la chn a vo ni dung gio dc nh h thng cc chun mc v php lut, v phong tc tp qun, v vn ha, thm m, Trong qu trnh gio dc, gio vin cn lm cho hc sinh hiu su sc v cc chun mc, gip h c tri thc c bn v cc chun mc x hi nh: ngha x hi v ngha c nhn ca cc chun mc; ni dung ca chun thc bao gm c nhng khi nim tng ng; cch thc thc hin cc chun mc, v.v... 17

 l nhng phng tin c gi tr nh hng cho thi , tnh cm v nim tin; c chc nng iu chnh hnh vi thi quen ca c nhn hay ca nhm x hi trong nhng hon cnh v iu kin nht nh. Mt khc, nhn thc v cc chun mc do x hi quy nh cn l phng tin x hi nh gi hnh vi ca c nhn v mi c nhn t kim tra, t nh gi hnh vi, thi quen ca chnh mnh. b) Khu th hai: T chc, iu khin hc sinh hnh thnh thi nim tin v tnh cm tch cc i vi cc chun mc x hi quy nh. Trn c s nhn thc ng n v hiu bit su sc v cc chun mc x hi, mi hc sinh dn dn hnh thnh thi , nim tin v tnh cm o c trong sng, ng n v cc chun mc x hi. l nhng thi phn nh cc quan im ca c nhn v cc chun mc x hi; nhng nim tin tuyt i, bn vng ca mi ngi vo chn l ca cc chun mc x hi thng qua nhng khi nim, nhng gi tr o c, vn ha thm m...; nhng tnh cm, xc cm tch cc v cc chun mc x hi, c bit l nhng tnh cm, xc cm o c v thm m. Chnh nhng thi , nim tin v tnh cm tch cc ng n l c s hnh thnh ng lc ni sinh, l ngun gc to nn ng c thi thc tnh tch cc hot ng c nhn ca mi con ngi. Trong qu trnh gio dc, thng qua vic t chc, iu khin v t t chc, t iu khin cc hot ng ni kha v ngoi kha thuc cc lnh vc gio dc o c, vn ha, thm m, xy dng np sng vn minh thi v nim tin i vi cc chun mc o c dn dn hnh thnh v pht trin. Nhng nim tin v cc chun mc x hi khng nhng c th hin trong l thuyt m cn c th hin thc tin. Chnh nhng nim tin v 18

s thc su sc v nhng yu cu v chun mc x hi quy nh l c s ny sinh hng lot xc cm v dn dn hnh thnh nhng tnh cm tt p bn vng v o c, v li sng vn ha, ... Nhng xc cm, tnh cm chnh l ng c, l cht men thi thc cho hnh ng, ch t gio dc, t tu dng, rn luyn v t hon thin mnh, trnh xa mi nh hng xu trong cuc sng y bin ng v phc tp hin nay. Trn c s nhn thc ng n v nhng chun mc o c v li sng vn ha thm m, mi c nhn hnh thnh c nhng thi , nim tin v tnh cm o c, xc cm thm m... t h c ng c tu dng, rn luyn hnh vi, thi quen tng ng. c) Khu th ba: T chc, iu khin hc sinh rn luyn hnh vi v thi quen ph hp vi nhng chun mc x hi quy nh. Mc ch cui cng ca qu trnh gio dc l hnh thnh v pht trin nhng phm cht o c, nhng nt tnh cch, nhng hnh vi v thi quen, nhng li sng c vn ha ngi c gio dc. Nhng biu hin trong li sng, hnh vi vn minh chnh l b mt o c, thm m ... ca mi con ngi trong cng ng. V vy, vn quan trng c bit trong qu trnh gio dc l phi t chc cc loi hnh hot ng phong ph v a dng, to mi trng thun li hc sinh t gio dc, t tu dng v rn luyn nhng nt tnh cch, nhng hnh vi v thi quen nhng np sng c vn ha, nhng gi tr truyn thng c x hi tha nhn. Nhng hnh vi, nhng np sng vn minh v s ng x c vn ha, ... cn c thng xuyn luyn tp, rn luyn, cng c tr thnh k xo, thnh ng hnh, thnh thi quen bn vng. l nhu cu khng th thiu c trong cuc sng ca mi con ngi. Cc khu ca qu trnh gio dc 19

khng tch bit m c mi quan h mt thit vi nhau, bi l gio dc l mt qu trnh ton vn vic thc hin cc nhim v gio dc i hi phi tin hnh ng b c ba khu trong mi quan h tng tc, b sung, h tr cho nhau, thm ch thm nhp vo nhau thng qua cc hot ng gio dc c th. t c cht lng v hiu qu gio dc ti u, ngh thut s phm ca nh gio dc l phi bit kt hp cc khu mt cch hp l. Ty theo c i tnh cht v ni dung cc tnh hung c th; cn c vo c im ca i tng vo cc iu kin v cc phng tin gio dc, ... m kt hp cc khu ca qu trnh gio dc mt cch linh hot, sng to, khng nht thit phi tin hnh y c ba khu hoc bt buc theo ng trnh t cc khu mt cch my mc.

20

CU HI N TP 1. Hy trnh by khi nim v cu trc ca qu trnh gio dc theo quan im tip cn h thng - cu trc, cho v d minh ha. 2. Hy phn tch bn cht v nhng c im ca qu trnh gio dc. Cho mt v d thc tin gio dc minh ha cho mt trong nhng c im . 3. Hy so snh bn cht ca qu trnh gio dc vi bn cht ca qu trnh dy hc, lin h vi thc tin v rt ra kt lun s phm. 4. Hy phn tch ng lc ca qu trnh gio dc, cho v d minh ha. 5. Hy phn tch cc khu ca qu trnh gio dc v mi quan h gia cc khu , cho v d minh ho.

21

CHNG XV QUY LUT V NGUYN TC GIO DC I. Nhng quy lut ca qu trnh gio dc Qu trnh gio dc lun vn ng v pht trin khng ngng theo nhng quy lut ph bin v c th vn c ca n. Quy lut gio dc phn nh cc mi quan h, lin h tng tc v bn vng gia cc nhn t cc yu t trong qu trnh gio dc vi nhau hoc mi quan h chi phi ca mi trng ti tng nhn t ca qu trnh gio dc. Cho n nay cc nh gio dc hc vn cn c nhiu kin cha hon ton nht tr v cc quy lut v tnh quy lut trong qu trnh gio dc. Chng ta c th k ti mt s quy lut c trng, in hnh sau y ca qu trnh gio dc: 1. Qu trnh gio dc thng nht bin chng vi mi trng kinh t- x hi y l quy lut ph bin phn nh mi quan h chi phi, quan h thng xuyn, trc tip hoc gin tip ca mi trng x hi ti tng nhn t ca qu trnh gio dc. Cc nhn t ca qu trnh gio dc chu nh hng tc ng t nhiu pha ca iu kin kinh t, vn ha, x hi ... nhng hon ton khng th ng m ngc li, cc nhn t ca qu trnh gio dc khng ngng pht huy tc dng tch cc tr li mi trng, gp phn ci to mi trng. V d: iu kin kinh t, vn ha, x hi, c ch thi trng thng xuyn nh hng ti qu trnh t chc iu khin, t t chc, t iu khin hot ng gio dc, t gio dc ca gio vin v hc sinh. Song chnh trong qu trnh , 22

gio vin v hc sinh li tham gia nhiu hot ng gp phn ci to, nng cao cht lng ca mi trng. Trong tng lai, ngi hc sinh s l nhng nh khoa hc, nhng nh qun l gii v s c nhng cng hin ln lao trong xy dng, pht trin kinh t, vn ha ca t nc ... 2. Mc ch gio dc, ni dung gio dc v cc phng php gio dc thng nht bin chng vi nhau Trong qu trnh gio dc, mc ch, nhim v, ni dung gio dc v cc phng php, phng tin gio dc l cc nhn t c bn ca qu trnh gio dc. Cc nhn t c mi quan h thng nht cht ch vi nhau. Mc ch, nhim v gio dc chi phi v nh hng vic xc nh ni dung gio dc. Ngc li, ni dung l s c th ha, chi tit ha mc ch gio dc. Ni dung gio dc cn c mi quan h chi phi cc phng php, phng tin v hnh thc gio dc. Ngc li, phng php l hnh thc v cch thc vn ng bn trong ca ni dung, l cch thc t chc cc loi hnh hot ng nhm thc hin tt mc ch v ni dung gio dc. Mi quan h chi phi cht ch, bn vng gia ba nhn t c bn ca qu trnh gio dc phn nh tnh quy lut c th ca qu trnh gio dc. 3. Hiu qu ca qu trnh gio dc ph thuc vo vic t chc hp l cc hnh thc hot ng v giao lu ca hc sinh Nhn cch con ngi ch hnh thnh v pht trin thng qua cc hnh thc hot ng phong ph, a dng v s giao tip gia ngi vi ngi trong cng ng. Chnh v vy; nhng phm cht o c, nhng thi , nhng tnh cm v nim tin, nhng hnh vi v thi quen, nhng li sng c vn ha ... ch c hnh thnh, rn luyn, cng c v pht trin thng qua hot ng 23

ca mi c nhn, ph thuc vo cch thc t chc cc hnh thc hot ng v giao lu. Vic t chc cc hnh thc hot ng, giao lu cng khoa hc, hp l, cng phong ph, hp dn, b ch, c tnh gio dc su sc th cng mang li hiu qu gio dc ti u. 4. Tc ng s phm ca nh gio dc v hot ng t gio dc ca hc sinh thng nht bin chng vi nhau S thng nht bin chng gia hot ng gio dc ca ngi gio vin v hot ng t gio dc, t tu dng v rn luyn ca hc sinh trong qu trnh gio dc c mi quan h tng tc vi nhau, n phn nh mi quan h bin chng gia ch th v i tng, gia hai nhn t c trng ca qu trnh gio dc. Qu trnh gio dc m thiu vng mt trong hai nhn t th qu trnh khng tn ti. V vy, mi quan h thng nht bin chng gia tc ng s phm ca nh gio dc v hot ng t gic, tch cc t gio dc, t tu dng, rn luyn cc hnh vi, thi quen ph hp vi cc chun mc x hi ca ngi c gio dc l quy lut c bn ca qu trnh gio dc. 5. Qu trnh gio dc v qu trnh dy hc thng nht bin chng vi nhau Gio dc (theo ngha hp) v dy hc l hai hot ng c bn c trng nht ca qu trnh s phm nhm thc hin mc ch gio dc ton din. Hai hot ng thng nht, b sung, h tr cho nhau: dy hc l con ng, l phng tin thc hin nhim v gio dc v ngc li nu hc sinh c gio dc tt th tt yu s hc tp t gic, tch cc c hiu qu cao hn. V l chng ta c th ni: mi quan h gia dy hc v gio dc l mi quan h gia phng tin v mc ch, l mt quy lut 24

Trong thc tin gio dc, cc cp qun l, cc cn b nghin cu v gio vin cn thc mt cch y v quy lut v tnh quy lut ca qu trnh gio dc t chc iu khin qu trnh gio dc v t gio dc t kt qu ti u. Nhng quy lut v tnh quy lut trong qu trnh gio dc c phn nh m nt thng qua cc nguyn tc gio dc. II - Cc nguyn tc gio dc 1. Khi nim nguyn tc gio dc Qu trnh gio dc tn ti nh l mt h thng lun vn ng, pht trin theo nhng quy lut vn c ca n. Hot ng gio dc mun t c kt qu mong mun, nh gio dc khng nhng phi nm c cc quy lut gio dc m cn phi bit vn dng mt cch linh hot, sng to cc quy lut gio dc trong vic la chn ni dung, vn dng phi hp cc phng php, phng tin v cc hnh thc t chc gio dc sao cho ph hp vi c im tm - sinh l, c im nhn cch ca ngi c gio dc. Nhng quy lut gio dc c phn nh trong nhng lun im chung, c bn, l cc nguyn tc gio dc. Nguyn tc gio dc c c s khch quan l nhng mi lin h c tnh quy lut c ny sinh trong thc tin gio dc v c hnh thnh, pht trin trn c s nhn thc, vn dng linh hot, sng to nhng quy lut khch quan trong thc tin gio dc. Nguyn tc gio dc l nhng lun im mang tnh chun mc, c k tha v tng kt kinh nghim thc tin trong lch s pht trin ca gio dc v nh trng. Vy nguyn tc gio dc l nhng lun im c bn c tnh quy lut ca l lun gio dc, c tc dng ch o vic la chn v vn dng ni dung, phng php v cc hnh thc t chc

25

gio dc nhm thc hin tt mc ch v nhim v gio dc. 2. H thng cc nguyn tc gio dc xc nh cc nguyn tc gio dc trong nh trng, cn cn c vo mc ch mc tiu gio dc v cc nhim v gio dc; cn c vo c im ca ngi c gio dc, c bit l phi da vo cc quy lut ca qu trnh gio dc v thng qua kinh nghim hot ng thc tin gio dc. Qu trnh gio dc cn thc hin tt by nguyn tc gio dc c bn sau: a) Nguyn tc m bo tnh mc ch ca gio dc Gio dc v thc cht l qu trnh t chc cc loi hnh hot ng phong ph v a dng nhm chuyn ha nhng yu cu khch quan thnh nhu cu pht trin ch quan ca mi c nhn ngi c gio dc. Trong thc tin, mi lnh vc hot ng ca con ngi ni chung, hot ng gio dc v t gio dc ni ring bao gi cng hng ti mt mc ch, mc tiu nht nh. C th l, qu trnh gio dc phi gp phn thc hin mc tiu nng cao dn tr, o to nhn lc, bi dng nhn ti cho t nc. Trong phm vi nh trng, hot ng gio dc phi nhm hng ti mc ch o to nhng con ngi pht trin ton din. l mu ngi l tng m mi hot ng gio dc - o to phi t ti. Trong qu trnh gio dc thng qua cc loi hnh hot ng ni kha v ngoi kha phi gio dc th gii quan, nhn sinh quan khoa hc bin chng v cc phm cht nhn cch cho hc sinh; gio dc thc v nng lc tham gia tch cc cc hot ng x hi, qua cc loi hnh hot ng v giao lu, cc em s nhn thc c ngha v mc ch ca cuc sng, c thi ng n v rn luyn c nhng hnh vi, thi quen vn minh hng ti s hon thin nhn cch theo 26

nhng chun mc m x hi quy nh. Nh vy nguyn tc m bo tnh mc ch trong qu trnh gio dc l nguyn tc quan trng, n c vai tr ch o v nh hng cho mi hot ng gio dc thng qua vic xc nh cc nhim v gio dc c th; vic la chn v i mi ni dung; vic vn dng phi hp cc phng php, cc hnh thc gio dc nhm t kt qu gio dc mong mun. b) Nguyn tc m bo gio dc phi gn lin vi cuc sng, vi lao ng Gio dc l qu trnh chuyn ha nhng gi tr x hi thnh nhng thang gi tr v thc o gi tr ca tng c nhn lm cho mi c nhn c cuc sng phong ph v c th cht v i sng tm l. Nhng gi tr ca nhn cch phn nh bn cht x hi ca c nhn ch c hnh thnh v pht trin thng qua hot ng v giao lu, thng qua cuc sng thc tin mun mu mun v. c bit thng qua lao ng. Lao ng l loi hnh hot ng c bn bi l nhng mi quan h, nhng phm cht, nhng nt tnh cch, nhng tnh cm nhng thi quen tt ... c hnh thnh trong lao ng c ngha su sc v lun gi li nhng du n m nt trong cuc sng ca con ngi. V vy qu trnh gio dc phi gn lin vi cuc sng, gn lin vi lao ng v hot ng x hi thng qua thc tin hot ng v giao lu; qua gio dc lao ng th nhn cch cng pht trin hon thin. thc hin nguyn tc gio dc gn lin vi thc tin cuc sng, gn lin lao ng, vic t chc cc loi hnh hot ng nhm gio dc nhn cch cho hc sinh, cn ch : - T chc cho hc sinh tham gia cc hot ng x hi phong 27

ph v a dng a phng nhm gn lin hot ng gio dc vi thc tin cuc sng. Thng qua hot ng thc tin qua giao tip vi mi ngi trong x hi, bn thn mi hc sinh nhn thc c tnh phc tp trong cc mi quan h gia ngi v ngi, gia cc nhm x hi ... Trong cng ng: T , bn thn cc em c thi ng n v t nhn thc c ngha v trch nhim ca bn thn i vi x hi. - T chc cho hc sinh t gic, tch cc tham gia cc hot ng lao ng gp phn xy dng c s vt cht cho nh trng, gp phn to ra nhng gi tr vt cht v tinh thn cho bn thn, cho gia nh v phn no c s ng gp cho x hi. Thng qua lao ng, nhng phm cht nhn cch tt p dn dn c hnh thnh v nhng tnh cm, nim tin, nhng thi ng n v gi tr, v nhng chun mc do x hi quy nh cng pht trin v c cng c bn vng. - Trong thc tin gio dc cn to iu kin hc sinh c th ha nhp vi thc tin cuc sng, trnh tnh trng tch ri qu trnh gio dc vi cuc sng, vi thc tin lao ng xy dng t nc. c) Nguyn tc gio dc trong tp th Tp th l mt nhm, mt cng ng ngi cng chung hot ng v mt mc ch nht nh. Tp th s phm l mt phng tin gio dc l mi trng hot ng, giao lu gia cc thnh vin, l phng thc gio dc nhm hnh thnh, pht trin nhn cch cho mi c nhn. Trong tp th, mi c nhn u thc v vai tr, trch nhim ca bn thn mnh; u tch cc tu dng, rn luyn va lin kt vi nhau v mt mc ch chung chn chnh, thng qua nhng hot ng chung c k hoch, c 28

ni dung v c t chc cht ch nhm mang li li ch chung cho tp th v ring cho mi c nhn. V vy, tp th va l mi trng s phm, va l phng tin gio dc, rn luyn, hnh thnh v pht trin nhn cch. Trong tp th, mi c nhn, mt mt chu s nh hng tc ng ca bn b, ca d lun chung mt cch thng xuyn khng ngng t gio dc t hon thin mnh v phm cht nhn cch, v nng lc, v tnh cm, hnh vi, thi quen... Mt khc, mi thnh vin trong tp th li c nh hng tc ng tch cc tr li gp phn xy dng, cng c tp th v qua h khng ngng vn ln, trng thnh cng vi s pht trin bn vng ca tp th hc sinh. tp th hc sinh va l i tng, l phng tin gio dc ca nh s phm, va l mi trng t gio dc t rn luyn, c hiu qu ca hc sinh trong qu trnh gio dc, chng ta cn ch mt s bin php chnh sau y: - Cn t chc xy dng tp th hc sinh (tp th s phm) theo ng ngha ca n: mt tp th bao gm cc c nhn c cng chung nhng hot ng nhm thu ht li cun mi thnh vin trong tp th cng tch cc tham gia v hng ti mc ch gio dc ton din; Trong tp th cn to ra c nhng d lun lnh mnh nhm tc ng ti mi c nhn, ng vin, khuyn khch h hng ng d lun tt v c thi ph phn, u tranh vi nhng biu hin tiu cc nhng li sng bung th, nhng hnh vi, thi quen thiu vn ha ... - Cn pht huy nhng nh hng, tc ng tch cc ca mi c nhn i vi s pht trin khng ngng ca tp th; pht huy vai tr ca c nhn trong vic u tranh chng nhng biu hin 29

tiu cc, nhng li sng, nhng hnh vi, nhng thi quen khng ph hp vi cc chun mc o c, thm m, ... ca x hi; - Cn coi trng ng mc li ch ca c nhn trong s thng nht vi li ch chung ca tp th li ch c nhn chn chnh s l ng lc thc y trc tip s hnh thnh, pht trin v hon thin nhn cch. Tuy nhin trong qu trnh gio dc, nh s phm cng khng nn "cc oan ha": qu cao li ch ca c nhn hoc qu coi trng li ch ca tp th to ra s i lp, mu thun gia c nhn v tp th. d)Nguyn tc tn trng nhn cch ca hc sinh kt hp vi yu cu cao i vi cc em Qu trnh gio dc mun t c kt qu cao, nh giodc trc ht phi tn trng nhn cch i tng gio dc ca mnh. Ngi hc sinh trong qu trnh gio dc va l i tng, l khch th ng thi li l ch th t gio dc nhm bin nhng yu cu khch quan thnh nhu cu pht trin ch quan ca mi c nhn. Vi t cch l mt c nhn, mt con ngi, mt nhn cch, li l ch th t gio dc, mi hc sinh u c mong mun c tn trng v t khng nh mnh. V vy, nh gio dc phi tn trng nhn cch ca hc sinh, c bit l tn trng i sng ni tm vi nhng nt c tnh. nhng tnh cm ring t... Vic tn trng, thng cm, tin tng v nh gi ng bn cht i tng gio dc ca mnh, nh gio dc s nng cao lng t trng , t tin, ... kch thch tnh tch cc phn u vn ln ca hc sinh v s c c hi t c hiu qu gio dc mong mun. Song, cng tn trng nhn cch ca hc sinh bao nhiu th cng phi a ra nhng yu cu cao i vi cc em by nhiu. l nhng yu cu hp l v nng lc, v phm cht, v thc t chc k lut, v li sng, tnh cm v nim tin,... Nhng yu cu 30

 phi ph hp vi mc tiu v ni dung gio dc; ph hp vi trnh pht trin v nhng iu kin t gio dc, t hon thin ca hc sinh. Mt khc, vic tn trng v yu cu cao s c tc dng kch thch tnh tch cc tu dng rn luyn ca cc em trong hot ng v cuc sng. Tuy nhin, nhng yu cu cao phi c tnh kh thi, c kh nng mang li hiu qu gio dc v t gio dc. Trong qu trnh gio dc, vi t cch l nh s phm, gio vin cn ra nhng yu cu ngy cng cao i vi hc sinh; lun nghim khc nhng chn thnh, tin tng, thin ch v thng yu hc sinh; kp thi pht huy u im v ng vin, gip cc em khc- phc nhng thiu st khuyt im .trong cuc sng. c bit, nh gio dc phi lun l tm gng sng v o c, v li sng, phi c ngh thut s phm iu luyn, tuyt i trnh s th bo, thiu tn trng, nh kin: hoc qu nung chiu, d di, b qua nhng sai st ca cc em, ... e) Nguyn tc m bo s kt hp thng nht gia hot ng gio dc ca gio vin v t gio dc ca hc sinh trong qu trnh s phm . Qu trnh gio dc ch c th t c kt qu ti u khi mi tc ng c mc ch, c k hoch ca nh s phm c din ra mt cch c h thng, lin tc v k tip nhau. iu cng c ngha l, trong qu trnh gio dc. gio vin gi vai tr ch o, vai tr t chc, iu khin cc loi hnh hot ng phong ph v a dng nhm hnh thnh v pht trin cc phm cht, cc nt tnh cch, cc hnh vi, thi quen... cho hc sinh. Ngi hc sinh trong qu trnh gio dc khng tip nhn nhng tc ng gio dc t pha gio vin mt cch th ng. m h lun tn ti vi t cch va l i tng, l khch th ng thi l 31

ch th tch cc t gio dc, t tu dng, rn. luyn v t hon thin mnh. Mi quan h tng tc gia hot ng ca nh gio dc v hot ng t gic, tch cc, ch ng ca ngi c gio dc din ra thng xuyn trong mi trng s phm v lun nh hng, chi phi, ph thuc ln nhau, thng nht bin chng vi nhau, phn nh tnh quy lut ca qu trnh gio dc. t hiu qu gio dc cao, trong qu trnh gio dc, ngi gio vin vi t cch l nh gio dc phi c nng lc t chc, iu khin hot ng gio dc. c phng. php v ngh thut s phm, bit cch ng x s phm kho lo ... V ngi hc sinh, vi t cch l ch th t gio dc, t o to phi t gic, tch cc, t vn ng, pht trin khng ngng di vai tr ch o ca nh gio dc. g) Nguyn tc m bo s thng nht gia gio dc nh trng, gio dc gia nh v gio dc x hi Nh trng, gia nh v x hi l nhng mi trng Gio dc quan trng hnh thnh v pht trin nhn cch cho th h tr. S pht trin nhn cch lun b chi phi bi nhng tc ng, nh hng trc tip v gin tip, thng xuyn, t pht v c mc ch ca cc lc lng gio dc trong v ngoi nh trng cng nh vai tr ca gia nh, nh hng gio.dc ca ng b, cha m, anh ch em v nhng tc ng t nhiu pha trong mi trng x hi. Nhng tc ng phc hp to nn sc mnh tng hp thc y s hnh thnh v pht trin cc phm cht, cc nt tnh cch cn thit ph hp vi nhng yu cu khch quan ca i sng x hi vi mi c nhn. Trong nhng nh hng. tc ng phc hp gia nh trng. gia nh v x hi . tc ng gio dc c mc ch. c k hoch, c ni dung, c phng php ca nh trng ni chung, ca gio vin 32

ch nhim lp ni ring gi vai tr ch o. Gio dc gia nh v cc lc lng gio dc ca cc on th x hi cng c v tr, tm quan trng c bit: - Vai tr ch o ca gio dc nh trng c th hin ch n nh hng cho ton b qu trnh hnh thnh, pht trin nhn cch ca hc sinh m gia nh v x hi cng kt hp thc hin. Mt khc, hot ng gio dc ca nh trng cn khai thc c chn lc nhng tc ng tch cc ca gio dc gia nh, x hi, ng thi gp phn iu chnh hoc ngn chn nhng nh hng, tc ng tiu cc ca mt s gia nh v mi trng x hi. - Vai tr c bit quan trng ca gio dc gia nh c th hin ngay t khi a tr ct ting khc cho i. S gio dc gia nh l c s. l nn tng cho gio dc nh trng v gio dc x hi. Truyn thng gia nh, n np gia phong v li sng vn ha ca cc th h trong gia nh, trong ni tc,... c nh hng rt ln i vi s pht trin nhn cch ca tr em. Gio dc x hi vi cc hnh thc t chc hot ng phong ph, a dng trong cuc sng c tc dng b sung, h tr v ni tip ca qu trnh gio dc trong nh trng cng nh cc hnh thc gio dc ca gia nh i vi s hnh thnh, pht trin nng lc v tnh cch ca tr em. thc hin vic kt hp cc lc lng gio dc gia nh trng, gia nh v x h.i, nh trng cn pht huy vai tr ch o trong vic t chc, iu khin cc loi hnh hot ng, thng xuyn kt hp cht ch vi gio dc gia nh v gio dc x hi. Ngc li, gia nh v x hi cng cn ch ng kt hp vi nh trng theo nh hng gio dc chung ca ngnh gio 33

dc v to iu kin, mi trng thun li hn ch n mc ti a nhng nh hng tiu cc n cc hot ng gio dc ca nh trng. h) m bo tnh va sc v tnh c bit trong qu trnh gio dc Trong l lun gio dc hin i, c bit ha qu trnh gio dc l mt trong nhng xu hng gp phn quan trng nhm i mi, hon thin v nng cao hiu qu hot ng gio dc trong cc loi hnh trng. iu c ngha l s phn ha trnh pht trin nhn cch cc i tng khc nhau theo cc la tui khc nhau, thm ch ngay trong cng mt tui l quy lut tt yu khch quan. V th mi tc ng c phng php s phm ca nh gio dc phi ph hp vi c im i tng, phi va sc, ph hp vi c im nhn cch. c im c bit ph hp vi nhp pht trin ring ca tng c nhn hc sinh. Tnh va sc, tnh c bit trong gio dc i hi vic xc nh yu cu ni dung, phng php v cc hnh thc t chc qu trnh gio dc phi ph hp vi la tui v c im pht trin nhn cch ca i tng gio dc. Mt khc, qu trnh gio dc t hiu qu cao, nh gio dc cn quan tm ti nhng c im tm sinh l, nhng nt c tnh, nhng hon cnh ring t... kp thi c cc bin php gio dc c bit ph hp. Chnh v vy, trong qu trnh gio dc vic c bit ha, c nhn ho hot ng gio dc va l phng php va l ngh thut s phm ca ngi gio vin nhm m bo cho nhng tc ng gio dc: va thc y s pht trin nhn cch chung ca c tp th, ng thi li c tc dng thc y s pht trin mc cao i vi mi c nhn hc sinh. 34

Cc nguyn tc gio dc c bn trn y khng tch bit m c mi quan h thng nht bin chng vi nhau, n b sung, h tr, c quan h mt thit vi nhau. Trong qu trnh gio dc, t c cht lng v hiu qu gio dc, ngi gio vin vi t cch l ch th thng nht cc lc lng gio dc trong v ngoi nh trng cn thc hin cc nguyn tc gio dc mt cch linh hot, sng to ty theo mc ch, yu cu gio dc. c bit, trong nhng tnh hung gio dc c th vi cc i tng gio dc c bit th cng i hi ngi gio vin phi p dng cc nguyn tc gio dc mt cch khn ngoan. kho lo v sng to.

35

CU HI N TP 1. Hy phn tch nhng quy lut ca qu trnh gio dc. Th vn dng cc quy lut gio dc gii quyt mt tnh hung s phm c th. 2. Bng l lun v thc tin gio dc, hy chng minh lun im cho rng: Qu trnh gio dc l mt qu trnh pht trin bin chng. 3. Trnh by h thng cc nguyn tc gio dc v mi quan h gia cc nguyn tc . 4. Cho v d v vic thc hin cc nguyn tc gio dc thng qua vic gii quyt mt tnh hung s phm c th.

36

CHNG XVI NI DUNG, PHNG PHP V CC CON NG GIO DC I - Ni dung gio dc Ni dung gio dc l mt nhn t c bn ca qu trnh gio dc, n to nn ni dung hot ng gio dc ca gio vin v hot ng t gio dc, t rn luyn ca hc sinh nhm gp phn thc hin mc ch, mc tiu gio dc - o to. l h thng nhng tri thc. nhng thi , hnh vi v thi quen lin quan n nhng chun mc x hi v o c. lao ng, v th cht v thm m cn gio dc cho hc sinh. 1.Nhng nguyn tc xy dng ni dung gio dc Ni dung gio dc trong nh trng ph thng c xy dng theo cc nguyn tc c bn sau: a) Ni dung gio dc trong nh trng phi ph hp vi mc ch, mc tiu gio dc - o to Trong qu trnh gio dc, mc ch, mc tiu gio dc c chc nng nh hng trong vic xy dng ni dung gio dc o to ni chung cho cc ngnh hc, bc hc, cc loi hnh trng. l s c th ha, chi tit ha v nhng yu cu gio dc cc phm cht, hnh vi, thi quen v o c, v lao ng, th cht v vn ha thm m ph hp vi nhng chun mc do x hi quy nh v c thc tin cuc sng tha nhn, p ng vi yu cu ca mc ch, mc tiu gio dc - o to trong cc loi hnh trng. V vy, ni dung gio dc lun b chi phi, nh hng bi 37

mc tiu gio dc v ngc li ni dung gio dc trong nh trng c thc hin tt th s gp phn m bo thc hin tt mc ch, mc tiu gio dc - o to. b) Nguyn tc m bo tnh ton din Tnh ton din ca hot ng gio dc c c s t qu trnh hnh thnh nhn cch. B mt o c ca mi c nhn l phn mang m sc thi x hi r nt nht, v cng bi th, hnh thnh :nhn cch. con ngi lun tip nhn, sng lc, gn gi nhng nh hng ca x hi mt cch thng xuyn, lin tc, mi ni, mi ch di nhiu hnh thc a dng v phong ph. Mi nt tnh cch, mi quan im sng ca hc sinh c xc lp l c mt qu trnh chn la, rn luyn di tc ng ca nhiu lc lng: nh trng, gia nh, x hi, on th; thng qua cc hot ng hc tp, lao ng, vui chi, cc quan h giao tip trong nhm bn, trong t chc. v.v.. Nhng tc ng ny khng ch nh hng ti nng lc nhn thc x hi i vi cc chun mc, khun mu x hi ca hc sinh m cn to cho cc em c c nhng k nng, nhng kinh nghim hot ng ph hp vi yu cu o c x hi. . Hot ng gio dc c trch nhim xem xt 'mt cch ton din tt c nhng yu t khch quan v ch quan to nn b mt o c ca hc sinh t c s la chn, nh hng. phn on, tm kim phng php v hnh thc tc ng ph hp vi kinh nghim sng v trnh nhn thc x hi ca hc sinh nhm tin hnh cc nhim v gio dc t hiu qu. m bo tnh ton din trong t chc hot ng gio dc i hi nhng tc ng gio dc phi thng xuyn. lin tc, c h 38

thng v nhng hnh vi, nhng thi quen phi c hnh thnh v rn luyn, cng c lin tc. Nhng phm cht, nhng nt tnh cch mi c hnh thnh va l kt qu ca qu trnh gio dc trc , ng thi li l tin , l iu kin hnh thnh v pht trin cc phm cht, cc hnh vi tip theo. Do , thc cht ca gio dc chnh l qu trnh hnh thnh, rn luyn mt cch lin tc nhng nt tnh cch, nhng hnh vi v thi quen ph hp vi chun mc ca x hi v o c, v lao ng, v li sng vn ha, thm m, v.v... c) Ni dung gio dc phi m bo mi quan h gia nhng gi tr truyn thng v nhng gi tr hin i Trong xu th pht trin mnh m ca gio dc - o to v thi i ngy nay, vn i mi v hin i ha ni dung gio dc ang thu ht s quan tm nghin cu v tri nghim ca cc nh qun l, cc cn b nghin cu cng nh cc nh s phm. t c cht lng v hiu qu gio dc ti u, cn i mi mc tiu, i mi ni dung v phng thc gio dc - o to. Tuy nhin, i mi, hin i ha ni dung gio dc khng c ngha l ph nh nhng gi tr truyn thng v o c, nhng gi tr nhn vn, nhng nt p trong phong cch, trong li sng, trong lao ng ... m ngn i vn in m bn sc dn tc... V vy ni dung gio dc phi c xy ng da trn mi quan h gia cc gi tr truyn thng v nhng gi tr hin i. C th l: ... - Phi k tha pht huy nhng gi tr truyn thng tt p ca dn tc, ca con ngi Vit Nam nh lng nhn i, s bao dung, c tnh khim tn, cn c lao ng, li sng gin d, khim nhng ... ng thi phi khc phc, loi b nhng gi tr lc 39

hu, li thi khng ph hp vi xu th pht trin v nhp sng ca thi i. - Phi b sung, hin i ha nhng gi tr nhn vn, nhn i, nhn o; v vn ha, thm m ph hp vi xu th ton cu ha hin nay gp phn o to nhng mu ngi p ng yu cu ca thi k cng nghip ha, hin i ha t nc trong thi i ca nn kinh t tri thc. Tuy nhin, cng cn trnh tnh trng cc oan: hoc qu cao nhng gi tr hin i m qun i bn sc tt p ca dn tc ph nhn nhng gi tr truyn thng; hoc ngc li, qu bo th ch ch gio dc truyn thng, coi thng nhng gi tr hin i, khng phn nh c nhng ni dung mi vo chng trnh gio dc. d) Nguyn tc m bo ni dung gio dc phi ph hp vi c im ca i tng gio dc Thc tin hot ng gio dc chng t rng, i vi nhng hc sinh c cng tui. cng sng v hc tp trong mt mi trng x hi, cng mt thi i .... thng c nhng c im tm l c im nhn cch tng ng. Ngc li. nhng i tng gio dc cc tui khc nhau thng c nhng c im tm l v trnh nhn thc khng hon ton ging nhau. Tuy nhin, mi con ngi c th u c c tnh, c i sng ni tam, c nhn cch khng hon ton ging nhau ... V vy. khi xy dng ni dung gio dc cn phi tnh m ti c. im la tui, c im tm - sinh l v c im nhn cch ca i tng ngi c gio dc. Mt khc, kh xy dng ni dung gio dc cng cn phi quan tm ti c im ca. i tng gio dc ca tng vng, tng min c th t chc cc loi 40

hnh gio dc cho ph 'hp. V ni dung gio dc c tnh ng tm: nhng chun mc v o c v thi quen v hnh vi vn minh... thng c lp i, lp li nhiu ln trong cuc sng, nhng li khng ngng c m rng v nng cao. V vy, khi xy dng ni dung gio dc cn vn dng phi hp v linh hot cc nguyn tc trn y sao cho ni dung gio dc va gp phn thc hin tt mc tiu gio dc - o to va pht huy mc ti a nhng nt tnh cch, nhng phm cht o c, nhng hnh vi vn ha thm m i tng gio dc. 2. Cc thnh phn c bn ca ni dung gio dc Ni dung gio dc trong nh trng ph thng hin nay bao gm cc vn c bn sau: a) Gio dc th gii quan, o c v thc cng dn Th gii quan khoa hc l h thng quan im ca con ngi i vi th gii t nhin, x hi v t duy. Nh c th gii quan khoa hc bin chng, con ngi s nhn thc ng n bn cht ca cc s vt, hin tng, suy ngh v hnh ng ng nhm ci to hin thc khch quan vi mc ch phc v cho li ch ca chnh bn thn v cng ng. Trn c s th gii quan khoa hc, mi c nhn dn hnh thnh nhn sinh quan ng n cho bn thn mnh nhm to lp nhng mi quan h -tt p trong cng ng, nhng thi v tnh cm ng n, nhng. nim tin v s nh gi ... h c th tn ti, pht trin v t khng nh mnh trong x hi. o c l mt hnh thi thc x hi, l mt h thng nhng quan im nhng chun mc nhng quy tc hnh vi v li sng vn ha c x hi tha nhn v t gic thc hin. 41

o c hiu theo ngha hp, l lun l nhng chun mc ng x, nhng quy nh ca cng ng trong quan h gia con ngi vi con ngi, vi cng vic, vi bn thn, vi thin nhin v mi trng sng. Theo ngha rng, o c l thnh phn c bn ca nhn cch. phn nh b mt nhn cch ca mt c nhn c x hi ha. o c lin quan mt thit ti phm tr t tng chnh tr, php lut, li sng ca mi thi i lch s. o c lun c biu hin trong tnh nhn vn ca cuc sng tinh thn, sng c tnh c ngha, trung thc, khim tn, khoan dung i vi ng loi, bit mnh, bit ngi c nhng hnh vi ng x hp l, thu l, t tnh trong cuc sng. Ni ti o c l ni ti ci chn, thin, m. i nghch li cc phm tr nu trn l phi o c. o c l mt phm tr rt rng bao gm nhiu lnh vc nh o c cch mng, truyn thng dn tc, ch ngha yu nc, lng nhn i, thc dn tc v cng ng, thc trch nhim, thc t chc, k lut, quan nim v thin v c, v lng v tha v s bao dung, v cc mi quan h phc tp trong x hi v gia nh ... Ty theo mc ch, yu cu ca cc bc hc v c im ca i tng ngi hc, vic gio dc o c cn c quy nh c th, chi tit v ni dung gio dc cc phm cht o c cc nt tnh cch, tnh cm o c, li sng, hnh vi v thi quen o c ph hp vi cc chun mc o c do x hi quy nh. thc cng dn l mt phm tr x hi hc, n phn nh trnh nhn thc v quyn li, ngha v v trch,nhim ca mi c nhn vi t cch l nhng cng dn chn chnh i vi 42

x hi v cng ng. Mi con ngi c sinh ra u tr thnh nhng cng dn tng lai ca mt x hi, mt cng ng, mt quc gia nht nh. H u c hng nhng quyn li v vt cht v tinh thn, u c ngha v thing ling i vi T quc, c trch nhim vi bn thn v cng ng, v tt nhin h c hon ton bnh ng v php lut... Ni dung gio dc th gii quan, o c v thc cng dn trong nh trng bao gm nhiu vn , trong , trc ht cn c bit quan tm ti mt s vn c bn sau: - Gio dc t tng chnh tr cho hc sinh: Vi t cch l nhng cng dn tng lai, trong qu trnh hc tp nh trng, ngi hc sinh phi c gio dc, rn luyn nhng phm cht nhn cch mt cch ton din. H phi c trang b y h thng nhng quan im t tng ca ch ngha Mc - Lnin. t tng ca Ch tch H Ch Minh v cc lnh vc khoa hc, cch mng v i sng x hi. Trn c s , nm vng ng li chnh sch ca ng v Nh nc ni chung, v gio dc - o to ni ring. T s nhn thc ng n, t nim tin v xu th pht trin tt yu trong tng lai ca t nc, ca dn tc, mi c nhn t thc c ngha v v trch nhim ca bn thn i vi s nghip pht trin bn vng ca t nc, ca gia nh cng nh ca chnh bn thn. T nhn thc v nim tin, i hi mi c nhn phi c hnh ng ch cao trong tu dng, rn luyn, phn u v mi mt c nhng ng gp ng k v ti nng v tr tu cho s nghip xy dng t nc, s pht trin ca dn tc cng nh n nh bn vng ca cuc sng v gia nh,... - Gio dc o c v thc nhn vn: 43

Gio dc o c l qu trnh tc ng ca nh gio dc ti hc sinh nhm hnh thnh cho h thc, tnh cm v nim tin v nhng chun mc o c do x hi quy nh: T nhng yu cu khch quan ca x hi phi c chuyn ha thnh nhng phm cht, nhng hnh vi, thi quen o c ca mi c nhn. iu c ngha l ni dung gio dc o c trong nh trng phi gip cho mi hc snh nhn thc su sc cc gi tr o c, trc ht l o c cch mng bit sng v lm vic v s phn vinh ca t nc, bit u tranh khng khoan nhng chng nhng biu hin tiu cc bit bo v l phi v s cng bng trong x hi. o c khng phi l mt khi nim tru tng m lun c phn nh trong li sng, c th hin qua hnh vi, thi quen, np sng thng nht ca mi c nhn. Ni dung gio dc o c trong nh trng khng tch ri vic gio dc thc nhn vn, gio dc tnh thng, lng nhn i v s khoan ung. l nhng nt tnh cch tt p trong i sng tinh thn ca mi c nhn, l nhng gi tr cao qu, l truyn thng tt p ca dn tc c kt tinh qua cc thi i pht trin ca lch s x hi, l bn sc ca dn tc Vit Nam. Vi ngh thut s phm ca nh gio dc, li sng vn ha ca hc sinh c hnh thnh v rn luyn thng xuyn. H bit sng v lng tm v trch nhim, sng v mi ngi, bit quan tm tn trng, yu thng, khim tn hc hi, gip ngi khc trong gia nh, trong cc nhm x hi v trong cng ng... - Gio dc tnh k lut v thc php lut: K lut v php lut l phng tin quan trng xy dng mt cuc sng mt x hi c k cng php nc c n np, mt x hi pht trin. Ngi hc sinh trong qu trnh gio dc, vi t cch l nhng cng dn, nhng cn b khoa hc k thut trong 44

tng lai, cn c gio dc rn luyn thng xuyn, c h thng tr thnh nhng ngi lun bit sng v lm vic c nguyn tc c k lut; sng v lm vic theo Hin php v php lut, trnh li sng t do ch ngha, v k lut, vi phm php quy... Ngoi ra, trong qu trnh gio dc, ngi hc sinh cn c gio dc nhiu phm cht v cc nt tnh cch ph hp vi nhng chun mc v o c do x hi quy nh, m bo rn luyn h thng hnh vi v nhng thi quen ng x trong cc mi quan h a dng, phc tp vi bn thn, vi mi ngi trong gia nh, trong cc nhm x hi v trong cng ng quc gia, quc t... Cng vi ni dung gio dc th gii quan, gio dc o c v thc cng dn, qu trnh gio dc phi ng thi thc hin tt cc ni dung gio dc lao ng, hng nghip, gio dc vn ha thm m, gio dc th cht cho hc sinh. b) Gio dc lao ng . - Vai tr ca gio dc lao ng trong qu trnh hnh thnh nhn cch. Lao ng c hiu l nhng hot ng c thc v khn ngoan ca con ngi nhm gii quyt mt s nhim v no t ti mt mc ch xc nh l to ra nhng sn phm p ng nhu cu ca i sng c nhn v i sng x hi. Trong cun T bn, Cc Mc vit: "Lao ng l mt qu trnh din ra gia con ngi v t nhin, l qu trnh m trong con ngi bng hot ng ca bn thn mnh s dng phng tin, iu chnh v kim tra s trao i vt cht gia bn th v t nhin "(1).
(1)

C. Mc - Ph. ngghen. Tuyn tp. Tp 23, tr. 188 (bn ting Nga).

45

Lao ng l hot ng c bn ca con ngi v l iu kin cn thit cho s tn ti x hi loi ngi. Ch nh c lao ng con ngi mi to ra c nhng c s vt cht v tinh thn cn thit cho i sng ca chnh mnh v ca x hi. Mi sn phm ca x hi nh chng ta thy, t khoa hc, ngh thut, chnh tr ti cm, n, o mc ... tt c u do lao ng ca con ngi to ra. Bi vy, lao ng tr thnh thuc tnh bn cht ca con ngi v s khc bit gia con ngi vi loi vt c th hin r rt nht thuc tnh ny. Lao ng l mt phm tr x hi, n va l iu kin, va l kt qu cho s tn ti ca x hi loi ngi cng nh s pht trin ca chnh bn thn con ngi. Bi trong qu trnh cng nhau lao ng, nhng mi quan h x hi gia con ngi vi con ngi c hnh thnh v mi con ngi cht lc t nhng chun mc chung nht ca cc mi quan h x hi thit lp cho mnh mt b mt nhn cch ring. Ph.ngghen vit: "iu kin c bn u tin ca cuc sng con ngi v thm na, trong chng mc chng ta c th ni rng lao ng sng to ra chnh con ngi"(1) Lao ng ca hc sinh 'trong s thng nht vi gio dc, khng ch vi mc ch chun b cho cc em tham gia vo hot ng thc tin m cn l phng tin hnh thnh nhn cch pht trin v hon thin v mt th lc cho h. Lao ng c tc ng ln ti s pht trin tr tu ca hc sinh. Trong qu trnh tham gia gii quyt nhng nhim v thc tin, kin thc l thuyt c c th ha v b sung thm, nhng k nng vn dng l

(1)

Mc - Ph.ngghen. Sd. Tp 20, tr. 486

46

lun vo thc tin c hnh thnh. Song nhng kt qu ny ch c th c c khi c s kt hp hi ha, hp l gia hot ng th lc v hot ng tr tu. Trong qu trnh tin hnh cc hot ng lao ng, nhiu phm cht qu bu ca con ngi s dn c hnh thnh hc sinh, tnh t chc, k lut, mi quan h gia con ngi c ny n (tnh bn, tnh ng ch, tnh tp th). Lao ng to cho tui tr c thm ch, ngh lc, nim tin vo mnh, to c hi cho tnh nng ng sng to ca hc sinh c th hin. Lao ng nn c t chc mt cch khoa hc s lm cho hc sinh c c nim phn khi, nhng cm xc lnh mnh, t nhin trc nhng thnh qu do t tay mnh lm ra. y cng chnh l c hi gip hc sinh nhn nhn ng hn lao ng ca con ngi, thy r gi tr hot ng ca mnh ca x hi. Lao ng trong nhng dng ngh nghip c th l iu kin tt hc sinh c s la chn ng n hn ngh nghip tng lai. - Mc ch nhim v ca gio dc lao ng Gio dc lao ng l mt trong nhng b phn hp thnh ca s pht trin ton din nhn cch i vi th h tr, l phng tin quan trng pht trin cc phm cht o c ca con ngi XHCN. Gio dc lao ng cha ng trong n nhng thnh phn khc nhau i vi s hnh thnh o c v chun b nng lc thc tin cho hc sinh tham gia vo cc dng lao ng x hi. V th, mc ch ca gio dc lao ng trong nh trng ph thng l hnh thnh cho hc sinh c quan im v t tng ng trong nhn thc v lao ng, c tnh cm v thi tch cc i vi lo ng, c nhu cu v thi quen i vi lao ng chn tay, lao 47

ng tr c, lao ng hc tp, lao ng c th lao v c bit l lao ng tnh nguyn v li ch x hi. V. Lnin ch r: "Lao ng cng sn l mt th lao ng khng tnh ti th lao, hot ng v li ch x hi, hot ng nh mt nhu cu ca mt c th khe mnh". Nh vy, bn cht ca gio dc thi i vi lao ng l bin lao ng t ch l mt i hi bt buc ca x hi bc lt thnh mt nhu cu th lc lnh mnh ca mi ngi. Trong gio dc lao ng, vic cung cp cho hc sinh mt h thng kin thc v k nng thc hnh c trin khai trong cc mn hc lao ng (th cng; k thut ph thng; k thut nng nghip v.v...). Mc ch ca cc mn hc ny l nhm cung cp cho cc em theo mt h thng tri thc k thut, k nng, k xo lao ng v nhng quy trnh cng ngh ph bin trong cc dng hot ng ngh nghip x hi. Trong giai on hin nay, gio dc v ging dy lao ng cn tp trung gii quyt mt s nhim v c th sau: + Chun b v mt tm l cho hc sinh i vi lao ng, ba.o gm thi tch cc 'trong hot ng hc tp, lao ng sn.xut, lao ng dch v, c nhu cu v nguyn vng c lao ng chuyn dn vic tham gia cc hot ng lao ng thnh mt nhu . cu t nhin ca bn thn trong cuc sng. + Chun b cho hc sinh nhng nng lc thc hnh cn thit trong lao ng nh: h thng kin thc k thut - cng ngh, nhng k nng v k xo hot ng trong cc dng lao ng c th. + Cung cp hc vn k thut tng hp cho hc sinh. + Gio dc cho hc sinh c thi ng n i vi lao ng x hi v ngi lao ng, hnh thnh tinh thn trch nhim 48

i vi cc nhim v lao ng c giao, bit trng v gn gi cc thnh qu do lao ng mang li, xy dng nhng k nng hot ng hp l v khoa hc. + Thc hin gio dc hng nghip thng qua vic to iu kin cho hc sinh quen bit vi mt s ngh ph bin ca khu vc v t nc. Lao ng ca hc sinh trong trng ph thng, ngoi lao ng hc tp l cng vic ch yu nht, cn c nhng dng lao ng quan trng khc gp phn to ln vo s nghip o to th h tr bao gm lao ng sn xut, lao ng cng ch x hi v hc lao ng thng qua b mn k thut ph thng (lao ng cng nghip, nng nghip, lao ng dch v). Trc ht, chng ta cn phn bit mt s loi hnh lao ng v ngha gio dc ca chng: + Lao ng hc tp: Hc tp l dng lao ng c bn chim t trng thi gian nhiu nht trong cc hot. ng ca hc sinh nh trng. Lao ng hc tp c mc ch ch yu l cung cp cho hc sinh h thng cc kin thc khoa hc lm c s cho lao ng th lc, cng tc thc hnh, hot ng x hi. Lao ng hc tp c tin hnh nh qu trnh t duy nhn bit cc quy .lut vn ng ca th gii khch quan. Trong qu trnh hc tp, hc sinh din ra qu trnh hot ng tr tu v th lc nm vng kin thc khoa hc, y thc s l mt qu trnh lao ng cng thng ca tr tu. Hc sinh phi hiu r sc lc v nng lc ca mnh, pht trin chng mt cch t gic, ngha l nh qu trnh hot ng ny, hc sinh s c hnh thnh nhng phng thc hp l ca lao ng hc tp c c nhng k nng ghi nh, lin 49

tng, phn tch, tng hp v vn dng kin thc vo nhng tnh hung thc tin. Lao ng hc tp ch c th t ti kt qu cao trong s pht trin trnh nhn thc khi hc sinh c tnh ch ng, sng to, c ch vt kh, kin tr tm ti chn l. Hot ng hc tp ch tht s l mt dng lao ng mang tnh gio dc i vi hc sinh khi c s tham gia tch cc ca tr tu, khi c t chc mt cch khoa hc hp l. Hc tp khng n gin ch l qu trnh thu nhn tri thc, m n cn l qu trnh vn dng n, nh gi n tm ti nhng chn l mi. Lao ng hc tp c t chc hp l, n s cng vi cc hnh thc lao ng khc to cho hc sinh s thoi mi, minh mn trong tip nhn v vn dung tri thc vo cuc sng. Lao ng hc tp gp phn hnh thnh nhng phm cht rt quan trng i vi nhn cch ca ngi lao ng chn chnh nh tnh tp th, khim tn, n np t chc k lut, qu trng thi gian... Mi mn hc trong nh trng ph thng c nhng li th ring trong gio dc lao ng, chng hn cc mn khoa hc x hi (Vn, S... ) s gip hc sinh hiu c qu trnh pht trin ca x hi loi ngi thng qua cc hot ng, mi quan h gia con ngi v ci p trong lao ng; cc mn khoa hc t nhin (Ton, L, Ha ) cung cp cho hc sinh cc phng tin tm ti th gii khch quan trong hot ng thc tin; c bit l nhm cc mn hc lao ng s c tc ng trc tip ti vic hnh thnh cc k nng lao ng c th m chng ta s xem xt c th nhng phn tip theo. + Lao ng sn xut: y l s tham gia trc tip ca hc sinh vo cc dng lao ng gn lin vi lnh vc ngh nghip no , em li hiu qu kinh t r rt, bng nhng sn phm c th cho nh trng (l 50

ch yu) hoc cho x hi. Trong qu trnh lao ng sn xut, hc sinh c hnh thnh mt h thng tri thc k thut hc, c bit l k nng, k xo ngh nghip mc ban u trong vic nm vng cc thao tc vn hnh, iu khin phng tin lao ng, t chc v kim tra qu trnh lao ng, phn phi v s dng sn phm. Lao ng sn xut ca hc sinh trong nh trng ph thng mc d khng phi l dng lao ng duy nht, nhng do tnh cht, ni dung ca bn thn cc nhim v sn xut, n c coi l dng lao ng c ngha to ln i vi hc sinh, l qu trnh tng hp c s tham gia tch cc ca lao ng tr c (vn dng tri thc khoa hc), nng lc v kinh nghim thc tin (k nng, k xo). Bng lao ng sn xut, hc sinh ng gp sc mnh to ra ca ci vt cht cho x hi, ng thi cn t hnh thnh bn cht cao p ca ngi lao ng (phm cht o c). Lao ng sn xut l iu kin gip hc sinh th sc mnh vo nhng ngh nghip nht nh, thy r nng lc vn c ca mnh, v th n l dng hot ng c tnh hng nghip r nt trc tip v c th. Tt nhin, s tham gia vo lao ng sn xut ca hc sinh cn thit phi c gii hn trong nhng lnh vc v ngh nghip nht nh, ph hp vi s pht trin th lc v phc v nhiu nht cho ni dung hc tp. Lao ng sn xut ca hc sinh thng c tin hnh ti c s sn xut, hc tp trong xng trng, vn trng v cng c th thc hin trong cc c s sn xut ngoi x hi. + Lao ng cng ch x hi: Xt theo ngha rng ca n, lao ng cng ch x hi bao 51

gm trong n c cng tc x hi cng nh lao ng sn xut ca hc sinh, lao ng cng ch x hi phc v cho mc ch ca cc t chc trong tp th: t, nhm, lp hc, i thiu nin, on thanh nin gio dc t tng chnh tr v phc v cho phong tro hot ng vn ha qun chng ca nhn dn a phng, cn lao ng sn xut c hiu trong phm vi ca lao ng cng ch x hi cng bao hm y nhng ni dung v ngha nh c cp ti Vic a hc sinh vo cc dng lao ng cng ch x hi c ngha ln khi n c kt hp cht ch vi qu trnh hc tp ca cc em. bi n cung cp cho hc sinh mt phm vi rng ln nhng kin thc v k nng k thut tng hp, l mt trong cc phng tin gio dc ngoi lp pht trin ton din con ngi. Trong nhng nm gn y cc hnh thc lao ng cng ch ca hc sinh ngy cng tr nn phong ph, ngoi cc hnh thc quen thuc nh cc hot ng c ng phong tro bng vn ngh, th dc th thao, nht st vn, giy c, hc sinh cn c t chc tham gia ch to dng dy hc, tu sa trng lp, th vin, lao ng cng sn, gip cc c s sn xut, nh tr, mu gio, v sinh ng lng, ng ph, trng cy gy rng, bo v mi trng sinh thi...Cc dng lao ng cng ch . thng l lao ng khng c th lao, lao ng v ngha, do vy n rt c li th trong vic hnh thnh tnh cm, ngha v, tinh thn, trch nhim, ch ngha yu nc, tinh thn on kt v gip nhau trong tp th. Cng trong qu trnh tham gia ny, c bit l tham gia vo lao ng sn xut v li ch chung s n hnh thnh cho hc sinh tnh yu i vi lao ng, nhu cu tm l i vi n, thi sng to v thc vi bt c loi cng vic no: 52

+ Mn hc k thut ph thng: Nh ta bit, khi lnh hi cc kin thc trong h thng cc b mn khoa hc c bn tng ng vi lgic ni ti ca mi mn hc s gip cho hc sinh c c s vn dng nhng kin thc ny vo qu trnh lao ng. Song s chun b ny cho hc sinh hon ton l cha y , nhn chung n mi ch to nn nhng iu kin hu hiu v mt thc i vi cc nhim v lao ng c trao, tt nhin l khng phi lc no hc sinh cng s dng nhng iu kin ny. Trong qu trnh lm vic, hc sinh thng khng ch ti tc dng ca nhng kin thc khoa hc, khng vn dng chng vo qu trnh giai quyt nhng nhim v lao ng c th. Qu trnh lao ng trong nhng trng hp nh vy mang nng tnh cht th cng, my mc, n khng km theo tnh tch cc ca t duy. V th, vn t ra l cn thit phi c mt h thng iu khin s phm qu trnh lao ng ca hc sinh cc em c th hc c cch ng ng nhng kin thc khoa hc vo cng tc lao ng mt cch c thc. Nhm quan trng hn c trong h thng ny l vic dy hc mn hc k thut ph thng. Mc ch ca mn hc ny khng ch gii hn trong vic gip hc sinh s dng cc kin thc khoa hc c bn ca qu trnh lao ng xng trng, vn trng v iu cng khng th y trong lnh vc sn xut thc tin chnh bi th trong ging dy K thut ph thng, song song vi vic s dng nhng kin thc k thut tng hp t cc b mn khoa hc c bn, cn thit phi v trang cho hc sinh nhng kin thc k thut tng hp v k thut cng ngh v t chc lao ng ca sn xut. m bo mi lin h thng xuyn gia cc kin thc khoa hc vi cc dng lao ng, chng ta c th s dng c s vt cht hin c ca nh 53

trng hoc trong cc lnh vc sn xut ngoi x hi. Nhng kin thc, k nng, k xo k thut tng hp m hc sinh tip thu c thng qua b mn K thut ph thng l phn hp thnh quan trng trong vic chun b k thut tng hp i cng cho cc em. Cng vi nhng kin thc tip thu trong qu trnh hc tp cc c s khoa hc, h thng kin thc, k nng, k xo, k thut tng hp ni trn s to thnh s ton vn cho h thng ging dy k thut tng hp ni chung. Nu chng ta xt c v phng din gio dc ca ging dy K thut ph thng th c th a ra mt kt lun ng n, c c s rng: n l mt phng tin quan trng ca s pht trin ton din i vi hc sinh. + Lao ng t phc v hoc lao ng dch v: y l dng lao ng c hc sinh tin hnh gia nh v trng hc (v sinh nh ca; chm sc cy con, vt nui trong gia nh; git gi qun o, chn mn; sp xp gia dng; v sinh lp hc, trng s; ti cy; sa cha bn gh v ... ) Loi lao ng ny nhm rn luyn tnh t lp v c bit c tc dng xy ng cho hc sinh tnh cm.. ng c o c tt p thc lm ch v tinh thn qu trng lao ng kt qu lao ng ca tp th, ca gia nh v ca bn thn mnh. T ton b qu trnh xem xt khi nim ni trn trong cc dng lao ng ch yu i vi hc sinh trong nh trng ph thng, chng ta c th rt ra nhng c trng c bn chung nht ca cc dng lao ng theo cc quan im sau y: + Mc ch lao ng trong bt k dng lao ng no (k c lao ng sn xut trong hot ng thc tin) u mang nng tnh cht hc tp nhm chun b cho hc sinh tham gia vo lao ng 54

x hi. + Tnh cht ca ni dung, phng php hc tp lao ng u thm su t tng lao ng k thut tng hp. + Nhim v ch yu ca vic chun b cho hc sinh thng qua cc dng lao ng l: Gio dc thi lao ng ca ngi lao ng XHCN. Hnh thnh nhng kin thc, k nng, k xo k thut, vn ha lao ng c bn, ph bin c trong sn xut vt cht v hot ng hng ngy. Bc u hc sinh to ra sn phm cho x hi. Gii quyt mt phn quan trng trong ni dung gio dc k thut tng hp Gp phn gii quyt nhng nhim v c th ca cng tc hng nghip (tuyn truyn, thng tin ngh); pht trin nng lc v hng th ngh, c k nng tay ngh mc chung nht. Di y l mt s nhng yu cu chung nhm gip cho gio vin c th thu c hiu qu cao hn khi thc hin cc nhim v c th ca gio dc lao ng. + La chn ni dung cc bi ging v lao ng th cng lao ng k thut v lao ng cng ch phi nhm gip cho hc sinh quen bit vi mt phm vi rng cc dng lao ng x hi, va c kh nng hnh thnh thi i vi lao ng, va hnh thnh c nhng thi quen v mt s k nng lao ng ch yu trong i sng hng ngy cng nh trong mt phm vi xc nh. Lao ng k thut c phc tp dn, ph hp vi trnh nhn thc v la tui, gii tnh ca hc sinh. iu c bit ch l cn cung cp cho hc sinh nhng nguyn l k thut c bn, i su vo quy trnh cng ngh i vi cc hc sinh ph thng trung hc. 55

+ Xy dng cc xng trng v vn trng ng thi trang b cho nhng c s ny nhng thit b v phng tin thit yu nht phc v cc bi ging c trong chng trnh mn hc (lp hc l thuyt v xng thc hnh, chung tri chn nui; ngh, dng c sn xut, sc ko, c s y t v bo h lao ng). Nhng c s vt cht, thit b ny phi ph hp vi trnh qun l kinh t v hon cnh c th, phc v thit thc cho gio dc lao ng k thut tng hp, phc v cho vic ci to v xy dng c s vt cht cho nh trng v yu cu pht trin kinh t ca a phng. Trong iu kin hin nay, khng th ngay mt lc cung cp trang thit b v xy dng c s vt cht cho ging dy lao ng. V th, y l qu trnh lu di, quyt tm, mnh dn, chc chn, c gng lm sao hiu qu ca c s sn xut ban u to vn cho xy dng c s sn xut tip theo, tn dng nguyn liu v phng tin k thut ca nhau. Tt nhin, mi trng ty theo iu kin cho php c th trang b ly, hoc l da vo s gip ca cc c s bn v vn ting, vt t k thut, t ai, cy, con ging ... Nhn chung, chng ta khng th ni ti gio dc k thut tng hp, ni ti cng tc hng nghip nu thiu nhng c s vt cht ti thiu, bi chnh l nhng phng tin gip hc sinh hiu bit cc qu trnh cng ngh trong sn xut cng nghip cc quy trnh nng sinh hc ca sn xut nng nghip cng nh nhng tri thc k thut, k nng, k xo thuc mt s ngh ph bin nht ca a phng v x hi. + Phi c s phn ha trong ging dy v t chc lao ng gia nam v n, gia cc vng, khu vc kinh t ph hp vi s pht trin tm - sinh l v c im pht trin kinh t, vn ha x hi a phng. C nh vy, lao ng mi bm st i tng, mi tn dng c vn kinh nghim sn xut ca hc sinh, mi 56

c sc cun ht ln cc em i vo nhng lnh vc ngh nghip m a phng ang i hi. By lu nay, do s hn ch v c s vt cht, mc d trong chng trnh lao ng k thut lu ti tnh cht phn ha ny, song nhiu trng, nhiu a phng vn tin hnh nht lot theo mt chng trnh, mt loi hnh lao ng, cho mi i tng, mi hon cnh, to ra s mt cn i nghim trng v qu trnh lnh hi tri thc k nng v k xo ngh nghip gia hc sinh nam v hc sinh n, gia cc trng cc vng, min khc nhau (thnh ph, nng thn, vng ni, vng bin). + Lao ng, c bit l lao ng sn xut, thc hnh, th nghim ti cc c s sn xut a phng (cng nghip, nng lm - ng nghip, th cng nghip ... ) cn da vo cc c s sn xut m t chc lao ng sn xut cho hc sinh nhm thc ch tn dng tim nng sn c v phng tin, thit b, i ng cn b khoa hc k thut, thm ch c v vn ling, vt t v hch ton kinh t. Cng vic kt hp ny phi c k hoch r rng, chu o gia hai bn, phi c s ch o s phm cn thit ca nh trng i vi c s sn xut t mc ch gio dc, trnh tnh trng khon trng cho c s. Vic a hc sinh lao ng ti cc c s sn xut cho ti nay theo kinh nghim ca nhiu trng ph thng tin tin nc ta u chng t rng, l mt vic lm c hiu qu ln trong gio dc lao ng, n khng nhng gip hc sinh c dp tip xc trc tip vi iu kin sn xut (mi trng, con ngi, phng tin, sn phm, cc mi quan h gia con ngi vi mi trng v phng tin sn xut), m cn l dp hc sinh c th sc mnh trong nhng hon cnh mi trng ngh nghip c th. Trn c s ca s quen bit ny hc sinh gp phn nh b ca 57

mnh vo qu trnh to ra sn phm cho x hi, tng thm nhn thc ng n vo nh la chn ngh nghip tng lai. + T chc cho hc sinh tham quan cc c s sn xut tp th cng nng nghip, th cng nghip theo k hoch ca ni dung chng trnh lao ng, ph hp vi phn b ni dung ca gio dc lao ng. Trong qu trnh tham quan, hc sinh s c trc tip quen bit vi cng ngh ch to, gia cng sn phm, c gii thch v ngha ca nhng sn phm ny i vi kinh t a phng, nhn bit cng c v thit b ca c s sn xut, quen bit vi tnh cht v ni dung lao ng ca mt s ngnh ngh thuc c s sn xut ; hc sinh c sng t v quyn li v trch nhim ca ngi lao ng trong khi hon thnh cng vic, thc hin ch tiu k hoch sn xut do c s n nh, thu nhp ca ngi lao ng ... + Xc nh ng n phng hng chun b lao ng cho hc sinh ph hp vi c im pht trin kinh t ca a phng. Cn c trn quy hoch pht trin kinh t ca Nh nc v a phng, nhng i hi ca th trng i vi sn xut, nh trng cn c k hoch xc nh hng i ng n cho hot ng lao ng ca hc sinh, c nh vy mi chun b cho cc :em mt cch thit thc v tim nng lao ng ti ch, gii quyt s phn b li lao ng theo quy hoch pht trin kinh t phn vng ca Nh nc. Nc ta l mt nc nng nghip, trong mt thi gian di v sau, mt trn nng nghip vn thu ht tuyt i b phn thanh nin hc sinh sau khi tt nghip ph thng. Do , trong khi 58

chun b lao ng cho hc sinh nhm p ng nhng i hi trc mt, a s cc trng ph thng ng trn a bn nng nghip, k c nhng vng cn thnh ph, cn thit phi tp trung gii quyt vic hnh thnh nhng ngi lao ng trong lnh vc kinh t ny. S xc nh ng n phng hng lao ng cho hc sinh trong giai on trc mt s gip nh trng c nhiu sng to trong thc hin ni dung chng trnh, xy dng c s vt cht thit yu v t chc i ng hng dn lao ng. Tuy nhin, trong quy hoch pht trin lu di ca t nc, vn cn mt i ng ngy cng ng o phc v trong cc ngnh ngh cng nghip, v th i vi nhng trng hc ng ti cc trung tm v vng cng nghip ln cng phi chm lo bi dng cho hc sinh tr thnh nhng ngi th c tay ngh ngy mt tinh thng. + i ng nhng gio vin lm cng tc hng dn lao ng trng ph thng phi c bi dng v cht lng kin thc v tay ngh, b sung v s lng v c bit phi c s h tr c lc ca cn b k thut, cng nhn v nng dn lnh ngh ti cc c s sn xut. y l mt iu kin xut pht t yu cu thc tin trong cng tc o to ph thng. Thc t cho ta thy, mun c nhng ngi lao ng gii cho a phng cn phi c nhng ngi hng dn gii. Chng ta khng th o to c mt lp ngi c tri thc lao ng c k nng v k xo ngh nghip thng qua lao ng nu cn gi nguyn tnh trng i ng ging dy v hng dn lao ng hin nay - khi h ch c o to ch yu v mt l thuyt i cng (cng nghip i vi gio vin dy mn Vt l, nng nghip i vi gio vin dy mn Sinh vt) m khng c tay ngh chuyn su v phn vic ang 59

phi gnh vc. Trong khi chng ta li b ph mt lc lng ng k nhng cn b k thut v nhng ngi trc tip sn xut ti nhng c s kinh t. Nhng cn b ny nu c s tc ng v mt s phm ti mt trnh no h s l nhng gio vin v ngi hng dn lao ng c hiu qu nht xt v phng din kinh t v ngh nghip. c) Gio dc hng nghip Vai tr, v tr ca cc cng tc hng nghip trong h thng gio dc Nu nh mc ch ca vic hnh thnh nhn cch cho thanh thiu nin trong ch XHCN nc ta l to cho cc em kh nng ch ng tham gia tch cc, sng to vo lao ng x hi th hng nghip phn ni dung gn b hu c trong gio dc ton din ca nh trng ph thng s thc hin nhim v pht trin nhn thc v kh nng thc hnh i vi hot ng tng lai ca cc em sao cho ph hp vi nhng nhu cu pht trin kinh t - x hi ca a phng ca t nc trong nhng iu kin lch s c th song, vic xc nh cho mnh mt hng i, tht ngh nghip ch c th c c nhng c nhn c kh nng nhn thc v nhn thc mt cch hp quy lut i vi s vn ng ca i sng x hi, c kh nng xem xt, so snh nh gi nhng dng khc nhau ca hot ng lao ng i ti nhng quyt nh hp l cho bn thn. Tt nhin, s la chn ny khng bao gi c cho l tuyt i, do n cn ph thuc bi nhiu yu t khch quan nh kinh t, chnh tr, x hi v.v.. Nh vy, la chn ngh l mt qu trnh biu hin tnh nng ng ca ch th, n khng ch lin quan ti ni dung hay hnh thc ca i tng la chn m cn chu s chi phi ca chnh tnh nng ng xut hin trong bn thn ch th la chn. iu 60

chnh hng dn v pht trin tnh nng ng ny cho mi hc sinh l trng trch ca cng tc hng nghip, n tham gia vo h thng khch quan trong qu trnh iu chnh cc iu kin ch quan, gip cho hc sinh c s nh hng v la chn ngh nghip mt cch khoa hc v ng n. Nh vy, di gc gio dc ph thng, hng nghip l s tc ng ca mt t hp cc lc lng x hi vo th h tr ly s ch o ca mt h thng s phm lm trung tm, gip cho cc em quen bit vi mt s ngnh ngh ph bin khi tt nghip ra trng cc em c th la chn cho mnh mt cch c thc ngh nghip tng lai. Mc ch v nhim v ca gio dc hng nghip Da trn mc tiu o to ca nh trng ph thng hin nay, vi c trng ring ca mnh, hng nghip c mc ch tng quan chung l hnh thnh kh nng t ch trong vic la chn ngh cho hc sinh trn c s ca s ph hp gia nng lc, hng th, s thch con ngi vi nhu cu s dng lao ng trong cc hot ng a dng ca i sng x hi. Vi mc ch , gio dc hng nghip s gp phn nng cao hiu qu lao ng x hi, iu chnh t gc s phn lung ngun lao ng d tr trn bnh din c nc. Mc ch gio dc hng nghip nu trn c chia nh thnh nhng mc tiu b phn tng ng vi tng cp hc hin nay trong h thng gio dc ph thng v gio dc chuyn nghip. C th l: + Mc tiu hng nghip ca gio dc mm non l gip hc sinh lm quen vi mt s dng ngh nghip gn gi vi mi trng cc em ang sinh sng, ph hp vi gii tnh, lm cho tr pht trin c thi tch cc i vi cc dng lao ng mang 61

tnh sinh hot thng ngy, hnh thnh tng bc hng th i vi lao ng x hi, thit lp nhng k nng hot ng n gin i vi cc dng hot ng t phc v. + i vi hc sinh tiu hc, mc tiu gio dc hng nghip l hnh thnh cc em nhu cu i vi lao ng hc tp v lao ng hu ch x hi, lm quen vi ni dung c bn ca mt s ngnh ngh gn gi a phng, thng qua , to nn hng th c tnh nh hng ban u i vi lao ng ngh nghip. + i vi hc sinh trng hc c s, mc tiu ca gio dc hng nghip l cung cp cho hc sinh mt h thng kin thc ngh c th, gip cc em nhng tri thc t hiu c tnh trng th lc, tm l v nng lc ca bn thn nhm la chn ngh c c s khoa hc. + i vi hc sinh trung hc ph thng, mc tiu ca gio dc hng nghip l gip hc sinh c c thc ca mt ch th trong la chn ngh, c nh hng ng khi chn ngh da trn c s hiu bit khoa hc v ngh nghip, v nhu cu th trng lao ng x hi v nng lc, s trng ca bn thn. Hc sinh trung hc ph thng l b phn thanh thiu nin n tui trng thnh, c tch ly kin thc t qu trnh hc tp trng ph thng v thng qua nhng dng lao ng trong gia nh, trong cc t chc on th, hng ngy c tip xc vi cc dng thng tin ngh nghip v.v... gip cc em c c nhng c s xc thc t v kin thc k nng v c bit l s trng thnh ng k trong. nhn thc i vi ngha cuc sng, v tr ca bn thn; c c th thch bc u trong lao ng ngh nghip gp phn vo i sng gia nh nn to ra nhng tin cho qu trnh la chn ngh sau . Mt s hc 62

sinh vi ch vn ln, ngay t khi cn hc ph thng tch cc tip thu cc mn hc cn thit cho nhiu ngh nh Tin hc, Ngoi ng... vi ci nn rt ng qu ca hc sinh trung hc ph thng, gio dc hng nghip i vi cc em khng ch dng li mc nng cao nhn thc v ngh nghip, n cn l qu trnh to ra nhng iu kin hin thc a cc em vo hot ng trong th gii ngh nghip, to ra s thch ng mc nht nh vi ngh hoc lnh vc lao ng m h a thch. thc hin nhng mc tiu nu trn, gio dc hng nghip phi lu tm gii quyt mt s nhim v c th sau: + Nng cao nng lc nhn thc ngh nghip tng ng vi trnh pht trin tm - sinh l v la tui ca hc sinh cc cp hc. y l nhim v khi u, c thc hin nh cc bin php thng tin ngh, tuyn truyn ngh ... C th ni, x hi c bao nhiu dng hot ng th tn ti by nhiu ngh. S ngh l rt da dang, bin ng theo s pht trin ca sn xut,c khp mi a phng, o khi cung cp cho hc sinh nhng tri thc ngh nghip, cn thit phi c s la chn s lng ngh tiu biu, dung lng v ni dung mi ngh cng nh nhng yu cu t ra cho hc sinh la chn. Ty thuc vo la tui v gii tnh, nhim v ny s c trin khai theo nhng hnh thc c c im ring hc sinh c th lnh hi mt cch c hiu qu. Vic m rng nghin cu nhn quan ngh nghip cho hc sinh s gip cho cc em thy c mt th gii sng ng cc hng i trong tng lai ca i mnh l c s cc em khc phc tnh trng hn hp v thng tin ngh do nhiu nguyn nhn khch quan mang li. 63

+ Tng cng nhn thc ngh nghip cho hc sinh i hi phi cung cp cho hc sinh bc tranh trung thc v cc ngh nghip, t cc em tm ra c gi tr thc t ca ngh thng qua lng knh x hi v s nh gi ca bn thn mnh. Nhn thc ngh nghip khng phi l hng tt c hc sinh vo mt s ham thch i vi mt ngh no nh thc t x hi ang cn nhn lc), m l lm sng t ngha x hi ca mi ngh nghip v nhng chun mc i hi ca ngh, iu m hc sinh khng t nhn thc c ngh nghip mt cch c c s khoa hc, mc d s ng hc sinh u mun t v tr ca mnh cc trng i hc v cc ngh nghip trng lnh vc mi nhn (Tin hc , Qun tr kinh doanh ... ) , nhng s ng y thng khng c toi nguyn, h vn phi i vo nhng ngh nghip thng dng ph bin nht nh lm rung, chn nui, c kh, th cng ... mc d h tn ph khng t sc lc vo vic hc hnh, n luyn thi c. Nn kinh t th trng ang to ra hng lot nhng ngh nghip mi l trong hot ng ca x hi. Nh trng c trch nhim xy dng nhng bc tranh st thc v ngh nghip gip hc sinh tip cn vi chng hiu bit chng v c c s la chn cho mnh mt hng i, mt ngh ph hp nht. Nhim v ny c thc hin thng qua nhiu hnh thc trong. cng tc gio dc ton din ca nh trng ph thng vi s kt hp gia cc lc lng v t chc gio dc trong v ngoi nh trng. + To iu kin thun li hc sinh c trc tip tham gia vo hot ng x hi nhm bc u hnh thnh nng lc thch ng ngh cho hc sinh. 64

Nhim v c bn ca nh trng ph thng khng phi l o to ngh cho hc sinh (ngoi tr mt s loi hnh trng ph thng cng nghip hay trng ph thng nng nghip nh v ang tn ti trong h thng gio dc ph thng nc ta) m ch l chun b nhng c s cn thit v tri thc, k nng, phm cht cho cc em bc vo i. Ni nh vy, khng c ngha l lng qun nhng g dao thc t i hi tui tr. Mt trong nhng khim khuyt ln nht tn ti by lu nay trng ph thng chng ta l xu th tch bit i sng, l hnh trang m ngi hc sinh sau khi tt nghip ph thng bc vo i Cn qu t i v lc lng so vi yu cu ca thc t. iu cn thit y l hnh thnh khi nim ngh cc em i vi tng dng lao ng x hi, to cho cc em c hi th sc mnh c v mt k nng v nhng mi quan h lin nhn cch trong qu trnh hot ng ngh nghip. Nhim v ny c thc hin trong chnh kha, thng qua cc loi hnh lao ng sn xut. Nhng hin nay loi hnh dng ngh ph thng ti cc trung tm hng nghip ca a phng v cc trung tm dy ngh do cc doanh nghip t chc x hi v t nhn m ra ang l loi hnh c ng o cha m hc sinh ng tnh gip . to iu kin cho con em mnh theo hc. Loi hnh hc ngh ny khng ch l giai on gip hc sinh thch ng nhanh vi ngh, m cn to ra thu nhp hp l gp phn gii quyt kh khn v kinh t cho gia nh trong tnh hnh hin nay. Vn l tnh k hoch trong t chc, lin kt vi cc trung tm hng nghip, dy ngh cng h tc ng v mt s phm v gio dc, ng thi m bo s cn i gia thi gian hc tp v lao ng ca hc sinh. vng nng thn, ngoi nhng cng vic sn xut nng nghip m gia nh no hc sinh cng phi tham gia, 65

nhiu a phng trong giai on gn y xut hin cc lng ngh sn xut cc hng th cng, m ngh truyn thng. cng la nhng mi trng tt, rn luyn tay ngh, tng cng kh nng quyt nh ngh cho hc sinh ngy khi cn ang ngi trn gh nh trng. cc vng th, ang c cao tro hc sinh theo cc lp tin hc v ngoi ng. y cng l xu hng tt to dng c s cn thit v tri thc khoa hc cp nht trong s m rng lin doanh lin kt vi nc ngoi v xu th pht trin khoa hc k thut, o to cn b hin nay. Thc hin x hi ha gio dc trong vic phi hp lin kt : vi cc t chc, cc c s sn xut nm trong cc thnh phn kinh t ngoi x hi cng thc hin mc ch o t con ngi lao ng cho t nc . T c th ca ni dung hng nghip cho chng ta thy, cng tc ny khng th ch c nh trng n phng ng ra gii quyt, th phi coi nh trng nh l ct li, v t chc s phm, ch da chp ni cc mi lin kt trong khi thc thi cng vic nhm t c mc ch gio dc cho mnh, cn vic thc hin nhng ni dung c th li cn n kh ng o cc lc lng x hi khc nh gia nh, on thanh nin, i thiu nin, cc c quan vn ha, thng tin tuyn truyn, cc doanh nghip sn xut quc doanh, tp th v t nhn, cc trung tm t vn ngh nghip v.v.. Ch trn c s cc mi lin kt ny, nh trng mi c kh nng v nhn lc, v c s vt cht v c bit l mi trng ngh nghip thc t, sng ng tc ng ti s hnh thnh hng th, s thch v nhng quyt nh chn ngh ca hc sinh. Giai on pht trin kinh t hin nay to ra nhng yu t tch cc tng cng kh nng quyt on, t khng nh mnh trong la chn ngh hc sinh, mt mt do c 66

ch th trng v nn kinh t hng ha, ngi hc sinh ng trc th gii ngh khng cn b s nh hng kht khe ca Nh nc hng theo nhng dng chy xc nh trc m c t th v chn theo c nhn mnh. Ni dung gio dc hng nghip trong nh trng ph thng ca hc sinh mi cp hc Ty thuc vo c trng pht trin v trnh nhn thc, la tui, gii tnh, m trong c tin trnh lu di, lin tc, nh trng ph thng cn a nhng ni dung chnh sau y ca gio dc hng nghip vo qu trnh gio dc tng th. Cng tc hng nghip phi cung cp cho hc sinh s hiu bit v h thng ngh nghip trong x hi, c bit i vi nhng ngh ph bin v quan trng nht ca nn kinh t, ng thi cng phi gip cho hc sinh quen bit vi nhng ngh chnh ca a phng (trn a bn huyn tnh, thnh ph v khu vc cng nh nhng ngh c tnh cht truyn thng). Bn cnh h thng ngh nghip c th, trong cc gi hng nghip cng phi cho hc sinh hiu bit h thng cc trng ngh (trng dy ngh, cc trng trung hc v i hc chuyn nghip). + Ni dung cng tc hng nghip cn bao gm c nhng yu cu m ngh nghip i hi cn c Con ngi: v tri thc, k nng, k xo, tm - sinh l v iu kin sc khe. l nhng iu kin cn t ra trc hc sinh, gip cc em c c s khoa hc, lng trc c ngh ca mnh s la chn, xem xt ngh c ph hp vi mnh hay khng. + Thng qua cc gi hng nghip gip hc sinh c thi ng n i vi lao ng x hi v ngi lao ng; thy r trch nhim ca mnh gia hng th v c~ng hin, gia c 67

nhn v tp th; nh gi ng nhng kh khn v thun li ca t nc, ca a phng nhm to cho mnh tm l sn sng i vo mi ngh, mi ni m T quc ku gi. + Ni dung cng tc hng nghip phi khi dy ch hng v hng th ngh nghip cho hc sinh. Nhng mm mng tt, nhng hc sinh c thin hng ngh r rt cn c pht hin duy tr v gip pht trin. + Cng tc hng nghip khng ch dng li mc nhn thc m iu cn thit l phi.hnh thnh cho hc sinh h thng tri thc k thut, cng ngh hc ca sn xut, bo him k thut v lao ng c vn ha. Nhng hiu bit ny l c s hnh thnh cho hc sinh nhng k nng, k xo ban u v ngh nghip, nhng trc mt l gim nh mc cng thng trong qu trnh tip xc vi ngh nghip sau ny. + Ni dung cng tc hng nghip trin khai trong qu trnh lao ng sn xut s gip cho hc sinh nm c nhng nguyn l ca t chc v qun l sn xut XHCN, l c s gip cc em xc nh phm cht, nng lc ngh nghip ca bn thn. + Ni dung cng tc hng nghip tin hnh trong cc b mn khoa hc c bn s to cho hc sinh c iu kin hiu c s vn dng tri thc trong cc lnh vc ngh nghip, thy r tim nng v trin vng ca a phng, ca t nc i vi s pht trin kinh t v vin cnh tng lai ca mt s ngnh ngh. Phng hng thc hin cng tc hng nghip Phng hng thc hin cng tc hng nghip trc mt v lu di, l theo st ng li kinh t ca ng ph hp vi c im tng - vng, tng a phng, nht l trong a bn huyn, tnh v khu vc. Cng tc hng nghip phi nhm vo 68

nhim v trung tm v cc k hoch trng im ca. Nh nc. Tuy nhin, vi c im ca mt nc i ln t nng nghip, vic thu ht nhn lc vo cc lnh vc ny l ht sc cn thit, do phi cn thit ch ti cc lnh vc trng trt, chn nui, lm nghip, ng nghip, th cng nghip v tiu th cng nghip. thnh ph th cn quan tm ti cc ngh tiu th cng, dch v ... Hin nay, cng nghip ha, hin i ha l nhim v trung tm trong sut c thi k qu . V vy, cn thit phi lu ti nhu cu ngy cng tng ca tng ngnh cng nghip m hc sinh hng vo cc lnh vc cng nghip hin i. Mc d trc mt hng ny cha c yu cu ln, nhng y l mt hng rt c bn khi tnh n c yu cu chun b m rng i ng cng nhn lnh ngh cho cc ngnh cng nghip then cht nh: Nng lng, C kh, Luyn kim, Ha cht, Cng nghip khai thc, Cng nghip ch bin, Cng nghip thng tin, Bu chnh vin thng... Cng cn nhn mnh rng, cng tc hng nghip s c thc hin m khng i hi iu kin g c bit trong khi phi lin tc c gng to nn nhng iu kin ngy cng tt hn. iu kin cn thit nht, cn ngay, l nh trng phi c nhn thc ng, c t chc tt, ng thi cc cp b ng, chnh quyn v c s sn xut phi c trch nhim tch cc gii quyt vn ny theo kh nng ca mnh. Cn phi lm cho cc bc cha m hc sinh hiu r hn li ch ca cng tc hng nghip v nhn thc ng n v tr ca mi hot ng ngh nghip trong x hi, khuyn nh con em mnh thy c vinh d v trch nhim ca tui tr trc nhng i hi ca t nc. T chc thc hin gio dc hng nghip trong trng ph thng 69

Trong trng ph thng, h thng t chc hng nghip cho hc sinh bao gm 10 thnh phn c bn v c cu trc nh sau:

(1) Hiu trng: l ngi chu trch nhim chung v k hoch v iu hnh ton b qu trnh thc hin cng tc hng nghip trn cc mt c bn: Phng thc trin khai cng tc hng nghip ca nh trng trn c s ng li ch trng hng nghip ca Nh nc v tnh hnh thc t ca a phng. Sp xp v n nh k hoch hng nghip cho cn i, hp l vi k hoch ton din ca nm hc do B Gio dc v o to quy nh. Kim tra, n c vic thc hin k hoch ca Ban Hng nghip trn mt s mt quan trng nh ni dung, thi gian, phng tin, nhn lc v hiu qu kinh t, gio dc ca cng tc hng nghip. Xt duyt v ph chun k hoch hng nghip, cc hp ng kinh t v cc giao ko kt ngha, hp tc trong qu trnh thc hin cng tc hng nghip vi cc c quan bn. Chu 70

trch nhim trc c quan ch o cp trn v kt qa ton din ca cng tc hng nghip. (2) Ban Hng nghip nh trng: l b tham mu ch o trc tip cng tc hng nghip trong nh trng. Mi Ban Hng nghip thng c t 3 n 10 ngi, ph trch Ban Hng nghip l mt ng ch Ph hiu trng (thng l ng ch ph trch v lao ng sn xut). Thnh phn ca Ban gm c nhng ngi trong va ngoi nh trng nh trong cu trc h thng, cho php m rng kh nng lin kt cc lc lng gio dc gia nh, nh trng v x hi trong cng tc hng nghip. Nhiu trng ph thng hin nay vn cn gii hn cng tc hng nghip trong phm v trng hc, khng nhng l mt thit thi ln xt v mt lc lng h tr, m cn l mt thiu st quan trng khi nhn nhn bn cht kinh t, x hi v gio dc ca cng tc hng nghip i vi hc sinh. Chc nng chnh ca Ban Hng nghip nh trng l ch o k hoch (son tho, ph chun, kim tra, nh gi vic thc hin k hoch), ng thi cn l mt b phn trung gian, lin kt tt c cc thnh phn c trong h thng t c mc ch trong cng tc hng nghip. Nhim v ca Ban Hng nghip bao gm: Gip cho cn b, cng nhn vin trong nh trng c bit l i vi gio vin, cc t chc on th ca gio vin v hc sinh nhn thc y v su sc mc ch, yu cu, nhim v v ni dung chnh ca vic t chc cng tc hng nghip trong trng hc. Tuyn truyn, vn ng cc t chc x hi c lin quan cng tham gia vo cng tc hng nghip. 71

Kim tra n c v nh gi theo tng phn vic, tng giai on ca cc b phn hp thnh trn c s k hoch hp ng c giao tng ng vi c im hot ng ca b phn mnh. (3) Nhim v hng nghip ca gio vin ch nhim lp Trong cng tc hng nghip, ngoi vic hnh thnh mt s kin thc, k nng ngh nghip ban u cho hc sinh, chng ta phi rt coi trng vic gio dc thc lao ng, phm cht o c ngh nghip cho cc em. Gio vin ch nhim lp l ngi hn ai ht trong nh trng c iu kin thun li gn gi, hiu bit hc sinh v tt c cc mt, l ngi ng mi chu so i vi s pht trin ca tp th cng nh ca mi c nhn trong lp mnh ph trch, l nhn t c bn gn lin cc tc ng gio dc ca x hi vi h thng gio dc ca nh trng. V th, ni ring trong cng tc hng nghip, ngi gio vin ch nhim lp phi thc hin mt s nhim v c th nh sau: Lp phiu iu tra theo mu nh sn ca nh trng tm hiu hng th s thch, nng lc v tnh trng tiu biu v tm sinh l ca mi hc sinh trong lp. Gip hc sinh hiu bit ngha ca vic la chn ngh cng nh mt s hiu bit cn thit nm trong mt vi lnh vc lao ng ngh nghip ph bin hn c ca a phng v t nc. Phn b v to ra nhng iu kin cn thit hc sinh lp mnh c th tham gia cc hot ng lao ng ngoi kha trn c s hiu bit v hng th, s thch, nng lc, c im tm - sinh l ca hc sinh. L ngi chu trch nhim ng ra vn ng, li cun cc t chc trong trng v ngoi x hi c lin quan ti hc sinh 72

ca mnh tham gia v cng tc hng nghip. Kt hp cng gio vin b mn dy lp mnh ph trch, tin hnh ph chun mt cch chnh xc, y kt qu tu dng phn u, nng lc c th ca tng hc sinh nhm gip c quan tuyn sinh lm tt cng tc tuyn chn sau ny. (4) Nhim v hng nghip ca gio vin b mn Gio vin b mn vi t cch l ngi trc tip truyn th kin thc trong mt lnh vc khoa hc cho hc sinh, lnh vc khoa hc trn thc t li c ng dng ph bin trong mt s ngnh ngh ca x hi, v th nu ni rng, cng tc hng nghip l phn vic ca ring gio vin lao ng hay gio vin ch nhim lp l hon ton sai lm. Chnh vic truyn th kin thc khoa hc ca cc gio vin b mn l qu trnh to nn mng cho s lnh hi kin thc ngh nghip. Ni dung ti liu hc tp ca cc b thn c th v cn phi c s dng vo cng tc hng nghip cho hc sinh v hn na, lc lng ca cc gio vin b mn trong trng hp c ngha nh l mng li gn cht cc yu t thi gian v bin php tc ng ti hc sinh, lm cho cng tc hng nghip c tin hnh lin tc a dng mi ni, mi ch trong khun kh ca nh trng ph thng, bi vy nhim v ca gio vin b mn trong cng tc hng nghip c th cp ti l: Cung cp cho hc sinh mt s hiu bit v ngh nghip ( ngha ca cc kin thc hc i vi vic nm vng mt ngh no , gio dc lng yu lao ng v con ngi lao ng ... ) . Pht hin kp thi v c bin php thch ng bi dng hng th, nng lc ca hc sinh i vi b mn (c v nhn thc v kh nng hot ng thc tin ca cc em). 73

 Hng dn cch t chc ngoi kha v ni dung v phng thc tin hnh p ng s thch nng lc hiu bit, sng to k thut ca hc sinh. Quan h mt thit vi cc c s sn xut v t chc x hi, trin khai chu o c hiu qu cc bui tham quan, trao i, mn m cc hi vui - b mn c trong lch trnh ging dy. Trong iu kin cho php v c s vt cht, thit b cho nh trng, c gng xy dng cc phng hc b mn, to iu kin cho ging dy chuyn mn v gii thiu ngh. Trn gc mn mnh ph trch, cung cp nhng t liu c lin quan ti cc ngh trong x hi gp phn xy dng phng hng - hng nghip cho nh trng. (5) Nhim v hng nghip ca t chc on Thanh nin trong trng hc Trong trng hc, t chc on Thanh nin l b phn quan trng nm trong h thng hng nghip, gp phn to ln trong vic bin nhng ch trng, k hoch ca Ban Hng nghip trng thnh nhng vic lm c th, c ni dung, c phong tro si ni v li ch thit thc. V th, ta c th cp ti mt s nhim v c bn ca on Thanh nin trong cng tc hng nghip nh sau: Thit lp mi quan h mt thit thng xuyn gia c s on trng vi t chc c s on ca cc c quan bn nhm tranh th s gip ca cc t chc c s ny v mt lc lng tr, gn gi vi la tui ca hc snh trong trng. c s ng cm v mt nhn thc ngh nghip, trao i kinh nghim v rn luyn phn u. Gi mi quan h thng xuyn vi nhng on vin thanh 74

nin, hc sinh ca trng tt nghip, hin nay ang cng tc trong nhng ngnh ngh khc nhau li cun h vo vic tuyn truyn ngh nghip, tng kt nhng kinh nghim v qu trnh trng thnh phn u ca h gio dc hc sinh trong trng c nhn thc v tnh cm ng i vi ngh nghip trong x hi. ng vin on vin thanh nin l gio vin v hc sinh tch cc tham gia xy dng c s vt cht cho cng tc hng nghip (xy dng vn trng xng trng, phng hng nghip...) hng hi si ni trong cc hot ng hng nghip (hi tho, trin lm , cu lc b, bo tng, hi din, tham quan... ). Xy dng cc phong tro hc tp np sng ca con ngi lao ng mi x hi ch ngha trong thanh nin. Hnh thnh nhng nt truyn thng tt p v tnh cm hnh vi ca con ngi lao ng c vn ha, c k thut, c lng say m v sng to. (6) Cng tc hng nghip ca Hi cha m hc sinh Hi cha m hc sinh l b phn h tr c lc cho cng tc hng nghip. Vi lc lng ng o (t nht tng ng vi s hc sinh hin c ca trng), giu kinh nghim sng, hot ng trong cc lnh vc lao ng rt nhiu v ca x hi, li c iu kin trc tip hng ngy, hng gi tip xc vi con em mnh, r rng y l mt trong nhng thnh phn c sc mnh x hi ln lao nht trong h thng cu trc thnh phn ca cng tc hng nghip. S tham gia ca hi vi cng tc ny c th bao gm nhng nhim v chnh sau y: Ph bin nhim v, ch trng, v tr v yu cu ca cng 75

tc hng nghip cho cc bc cha m thng hiu, gip h thy r trng trch ca mnh i vi tng lai ca th h tr ni chung v ca con em h ni ring. Cng phi hp vi nh trng, gip v nhn lc, t liu gii quyt nhng kh khn v mt kin thc thc t ngh nghip, tay ngh, to ra nim tin cho hc sinh v sc thuyt phc i vi cc em. To ra nhng iu kin thun li con em mnh c iu kin tham gia vo cc hot ng hng nghip do nh trng v cc t chc x hi m nhn. Mt khc, cn ng vin cc gia nh khuyn nh con em mnh theo ng nhng nhu cu cn thit ca x hi ph hp vi nng lc, s trng ca cc em. (7) Cng tc hng nghip ca cc c s dy ngh c quan h vi trng hc (kt ngha, u) Trong cng tc hng nghip ca trng ph thng, cc c quan dy ngh (bao gm cc trng lp i hc v trung hc chuyn nghip, cc lp dy ngh o to cng nhn) xung quanh ni trng ng c mt v tr c bit tc ng ti s hnh thnh xu hng ngh nghip ca hc sinh vi nhng l do c bn sau y: Hot ng ca hc sinh trong trng ngh mc d mang nng tnh cht ngh nghip, song hot ng hc tp vn ni bt hn c, v th n gn gi vi hot ng hc tp ca trng ph thng. S gn gi ny l dy lin kt cng tc gia cc b phn, gia tui tr cc trng. Ngoi tnh cht hc tp ni chung, trng ngh mang m sc thi ngh nghip, li c iu kin a l gn gi, o quan h giao tip hng ngy gia hc sinh ph thng v hc sinh chuyn 76

nghip, v th hc sinh ph thng c th thy trc c im mi trng v tnh cht hc tp ca trng ngh m cc em tip xc. y chnh l mt trong nhng c s cn thit gip hc sinh la chn ngh c thc. Vi mt vi l do trn, cng ta c th xc nh . nhim v lm cng tc hng nghip ca cc trng chuyn nghip dy ngh gm nhng ni dung chnh l: Cung cp cho trng ph thng nhng hiu bit cn thit v ngh o to ca mnh: quy trnh, quy m o to, nhim v, ni dung o to, yu cu tuyn. chn, a bn cng tc, ch chnh sch i ng, kh nng vn ln ca ngh o to v.v... Gip trng ph thng v i ng cn b lm cng tc tuyn truyn thng tin v gii thiu ngh. to iu kin c s gp g trao i gia hc sinh ph thng v hc sinh hc ngh v qu trnh la chn ngh, qu trnh phn u hnh thnh l tng ngh nghip. Trong iu kin ch tiu nh nc v k hoch a phng cho php cn dnh t l thch ng cho hc sinh a phng c hc tp theo nhng ngnh ngh ca mnh o to (tp trung hoc b tc, chnh quy hoc hm th). Gip nh trng ph thng v c s vt cht, thit b theo ngh o to cn thit. (8) Cng tc hng nghip ca cc c s sn xut v cc t chc x hi c quan h vi trng ph thng Nu nhim v ca cng tc hng nghip khng ch l qu trnh trang b v mt nhn thc ngh nghip cho hc sinh m cn l s chun b bc u cho cc em v tay ngh trong mt s lnh vc sn xut ca a phng th khng th no b qua v tr trng yu ca cc c s sn xut cng, nng nghip v lao 77

ng dch v. Nhng c s ny s l a bn th sc ca hc sinh vo thc t ti cc c s, l thc o tng i ton din v :nng lc vn c ca cc em v tr lc, o c ngh nghip, v thi v nhng phm cht khc ca ngi lao ng. Mt khc, nhng c s sn xut ca a phng thng i din cho nhng lnh vc ngh nghip cn thit c quan h ti s sng cn ca kinh t trong khu vc, v th s c mt ca hc sinh ti nhng c s sn xut ny v s gip , cng tc ca cc c s sn xut i vi nh trng trong cng tc hng nghip chnh l qu trnh chun b mt lc lng lao ng d tr p ng nhu cu v pht trin kinh t - x hi v s phn cng lao ng a phng. Ngoi cc c s sn xut, nh trng ph thng khi tin hnh cng tc hng nghip khng th thiu s gip ca nhng t chc x hi khc: cc c quan dn chnh ng, cc on th (cng on, on thanh nin, hi ph n, cc lin hip hi). Cc t chc ny s to nhng iu kin hu hiu v lc lng h tr m cng tc hng nghip khng th b qua c. Vi tt c tm quan trng v ngha ln lao ca cc t chc ny trong cng tc hng nghip chng ta c th cp ti mt s nhim v chnh ca nhng t chc nh sau: To iu kin cho trng ph thng v c s thc hnh, i ng cn b hng dn sn xut, thng tin v ngh nghip. trang b k thut v hch ton kinh t. Gip trng ph thng xy dng thit b vn trng, xng trng, phng hng nghip, ch o v mt k thut v cng ngh sn xut, cung cp v mt nguyn liu, bn thnh phm, tiu th sn phm theo k hoch hp ng k kt. 78

 L c s dy ngh cho hc sinh ng thi cng l ni s thu nhn hc sinh sau khi tt nghip theo ch tiu v k hoch ca a phng v Nh nc cho php. Cc t chc chnh quyn c nhim v to ra nhng iu kin cn thit, gip v mt ch trng, phng tin hot ng hng nghip cho nh trng: cp t, vt t, gii quyt cc th tc giy t lin h. giao ko k kt hp ng h tr v mt nhn lc v c ng phong tro. Cc t chc on th c nhim v vn ng qun chng hp lc tham gia cng tc hng nghip, ty thuc vo chc nng ca t chc mnh, c k hoch lin kt vi cc t chc thnh phn theo ngnh dc trng trng hc. to iu kin v kinh ph, c s-vt cht v nhn lc gip cho cng tc hng nghip tin hnh c thun li. (9) Nhim v hng nghip ca th vin trong trng ph thng Trong cc trng ph thng hin nay, theo quy ch nh trng do B Gio dc v o to ban hnh u c b phn th vin lm nhim v bo qun, phn pht ti liu gio khoa, sch phc v cng tc ging dy v gio dc cho gio vin hc sinh. Ngoi nhng phn vic trn, to nn sc mnh cho cng tc hng nghip ca nh trng ph thng, vi chc nng thng tin tuyn truyn ngh, th vin nh trng cn thc hin tt nhng nhim v sau: La chn v gii thiu danh mc cc sch bo, tp ch c lin quan ti vic la chn ngh ca hc sinh (theo nm hc). Sau mi hc k hay sau mi nm hc, t chc trin lm cc sch bo ni v ngh nghip v s la chn ngh (theo s sch 79

hin c ca trng v sch bo mn li ca cc c quan chuyn nghip), t chc cc hi ngh c gi nhm cun ht s ch ca hc sinh vo vic tm c cc sch bo ni v ngh nghip. Thng qua danh sch mn c ca hc sinh, kt hp vi Ban Hng nghip, lp k hoch tm hiu hng th c sch ca hc sinh, gip Ban Hng nghip c t liu trong cng tc iu tra c bn, ng thi trn c s ny c phng hng gii thiu cho hc sinh v t mua cc tp ch, sch bo c lin quan ti s la chn ngh ca cc em. (10) Nhim v hng nghip ca b phn y t trong trng hc . Hin nay, c s y t trong cc trng ph thng cn rt mng manh, mc d c mt s trng ph thng ln hoc sng tp trung, c iu kin, bt u hnh thnh b phn y t m bo sc khe cho gi vin v hc sinh. Song trn thc t, s lng cc trng c c s y t trong h thng gio dc ph thng ca chng ta l khng ng k. Tuy nhin, nu ni ti cng tc hng nghip, thiu s tham gia ca y t l iu phi l. Bn thn s la chn ngh ca hc sinh khng ch ph thuc vo mun ch quan ca c nhn h hay yu cu ca x hi m cn ph thuc kh ln vo s pht trin th lc ca hc sinh. nm vng s pht trin hc sinh, to ra nhng. c s khoa hc cho s la chn ngh c.a mi hc sinh, s tip nhn ca cc c quan tuyn chn, cn thit phi c s tham gia ca cc c s y t trong v ngoi trng hc. Mng li y t hin nay c khp ni, l iu kin thun li cho nh trng ph thng tin hnh gim nh y hc cho hc sinh. 80

Trong cng tc hng nghip, nu ch trng ch vo c s y t mng manh ca trng, hoc ch trng vo s gip ca cp trn th cn lu chng ta mi thc hin c cng tc ny. V th, vn t ra l phi tn dng sc mnh ca cc c s y t s ti, kt hp vi lc lng y t (nu c) ca nh trng thc hin cng tc hng nghip... Di y, chng ta c th nu ln nhng nhim v chnh ca b phn y t trong cng tc hng nghip l: Tin hnh trao i vi tp th (trng hoc lp) v nhng vn y hc c lin quan ti s la chn ngh ni chung v vi mt s ngh ph bin ni ring. Kim tra tnh trng sc khe ca tng hc sinh cho nhng kt lun y hc c quan h ti vic la chn ngh ca hc sinh. Gip ban t vn ngh trao i vi mi c nhn hoc gia nh hc sinh thy r s ng n, ph hp hay khng ph hp v mt y hc i vi ngh m h chn. Cung cp nhng t liu, ti liu cho phng hng nghip trong vic thng tin ngh, ng thi cun ht hc sinh vo nhng ngh c i hi tnh trng sc khe ph hp vi s pht trin th lc ca hc sinh. Cung cp t liu, s liu cn thit v tnh trng sc khe hc sinh cho cng tc tuyn chn ngh. Cc con ng thc hin gio dc hng nghip + Hng nghip trong qu trnh ging dy cc b mn khoa hc. Qu trnh lnh hi kin thc nm trong cc b mn khoa hc c bn l mt trong nhng con ng hnh thnh, pht trin khuynh hng, s trng ca hc sinh. V th, ni dung ti liu hc tp cc mn hc c th v cn phi c s dng vo cng 81

tc hng nghip. Ngi gio vin trong khi truyn th cho hc sinh h thng cc kin thc ph thng cn c nhim v ch r ngha ca nhng kin thc ny i vi vic nm vng cc ngh nghip ph bin v quan trng ca nn kinh t quc dn. Trong cc gi Sinh hc. Ha hc, Vt l, Ton hc, Chnh tr o c, hc sinh khng ch c iu kin quen bit vi con ngi lao ng ni chung m cn l dp tt gip cc em hiu bit hn v phng tin. quy trnh, hiu qu ca qu trnh lao ng. S hiu bit ny c ngha to ln i vi vic gio dc cho hc sinh thi ng n i vi cng vic lao ng v con ngi lao ng. Tt nhin, mi mn hc gii quyt mt gc ca vn thng qua c trng vn c ca ni dung, chng trnh, v cu trc mn hc v v mi quan h c tnh h thng, lgic gia cc b mn. Hng nghip trong qu trnh dy cc mn khoa hc trng ph thng l mt vic ht sc kh khn v li thiu mt ch dn c th v phng php tin hnh, bin php, thc hin. Nhn chun , y l vn t c quan tm trong nghin cu khoa hc gio dc. c bit nc ta, khi cng tc hng nghip cn ang l vic ht sc mi m, kinh nghim c kt cha nhiu, v th chng ta cha th ni ti mt cch ton din, y vic hng nghip cho hc sinh ph thng qu trnh ging d cc mn hc: Tuy nhin, vi quan im cho rng, dy hc l phng tin c bn ca cng tc gio dc v gio dng trong nh trng ph thng cc cp chng ta c th nhn thy mt s quan im cn lu khi trin khai cc nhim v hng nghip thng qua cc mn hc: Bn thn nhng kin thc trong cc mn hc th hc sinh lnh hi s to thnh nn mng cho s tip thu kin thc ngh 82

nghip, bi l l h thng tri thc c bn chung nht, c tt c cc ngnh ngh ly l im ta bi p dn tri thc chuyn ngnh, tay ngh cho giai on tip theo. Ni dung kin thc ph thng bao gm trong mt lng thng tin kh phong ph v ngh nghip (di dng tri gic cm tnh: nghe c hoc nhn thy); cng c v phng tin lao ng (Vt l); cng c v phng tin. t duy trong qu trnh lao ng (Ton hc); bin i nguyn vt liu (Ha hc, Vt l); lao ng bin i vt cht hu c (Sinh hc); quan h gia con ngi vi t nhin trong lao ng (Vn hc); iu kin t nhin x hi ca qu trnh lao ng (a l, Lch s); lch s bin i t nhin v x hi (Lch s) v.v... + Hng nghip trong qu trnh ging dy lao ng Nhng c trng ca cc b mn lao ng (gi hc l thuyt, cc gi thc hnh ti vn trng, xng trng v ti cc c s sn xut ngoi trng) hon ton p ng nhng nhim v ca cng tc hng nghip trong trng ph thng c v mt nhn thc v rn luyn k nng ngh nghip, cho nn c th tha nhn quan im cho rng, lao ng ca hc sinh l b phn xung kch, em li hiu qu cao nht trong cng tc hng nghip, tc dng ca n l trc tip v c th. V th, mc d lao ng v hng nghip l hai b phn c cu trc chng trnh, ni dung v phng php t chc tin hnh khc nhau song l hai b phn gn gi nhau hn c, c quan h xen k v k tha ln nhau. Tuy nhin, cn trnh hai quan nim ph bin hin nay trong i ng gio vin: quan nim th nht coi lao ng chnh l hng nghip, nh ng gia phng tin v mc ch, gia phng thc o to v hiu qu ca n; quan nim th hai coi hiu qu hng nghip ch o mt b phn duy nht l lao ng 83

cu thnh. C hai quan nim trn u dn ti nhng hn ch trong khi thc hin cng tc hng nghip; hn ch v lc lng tham gia, hn ch v phng hng v bin php trin khai cng tc ny... - T chc Phng Hng nghip tin hnh tuyn truyn ngh cho hc sinh, kinh nghim ca nhiu trng ph thng cc nc XHCN trc y v nc ta cho thy, cn thit phi thnh lp cc phng hoc gc hng nghip trong trng hc cng nh ti cc c s sn xut c lin quan. Hiu qu t c ca hnh thc tuyn truyn ngh nghip ny ph thuc vo cch thc t chc xy dng ni dung v hnh thc ca phng hng nghip. Cn phi xc nh mc ch v nhim v cho vic xy dng cc phng v gc hng nghip, nhng yu cu s phm xt v mt th tc trnh by, ni dung v cc hnh thc lm vic ca n. Gc hay phng hng nghip nh trng l ni trnh by cc phng php tuyn truyn v gii thiu trc quan, gip cho hc sinh la chn ngh nghip. V th gc, phng hng nghip phi tr thnh ngi bn ng tin cy ngi ch cho hc sinh trong vic chun b i vo cuc sng lao ng, la chn mt cch c thc ngh .nghip, phi l ni xc nh v ch ra con ng - iu kin thc hin tic sinh c th i ti ngh nghip d dng nht; cn l ni to nn s hiu bit cho hc sinh i vi nhng yu cu cn thit v nhu cu ca x hi, v mi quan h ca cc nhu cu ny vi nng lc v s thch c nhn trong la chn ngh hin nay, cng l ni m rng nhn quan k thut tng hp, c s v cng quan trng cho s la chn ngh ca tui tr. d) Gio dc. thm m . 84

- V tr gio dc thm m trong hot ng gio dc ca nh trng Pht trin con ngi ton din theo quan nim ca ch ngha Mc - Lnin l mc ch hng ti ca nh trng x hi ch ngha Vit Nam, trong bao gm nhng yu t c dc, tr dc, th dc, m dc, lao ng, hng nghip. S pht trin hi ha nhng yu t trn khng ch to cho th h tr c c tim nng pht trin trn c s tip nhn nhng g c ca x hi, ng thi cn gip cho th h tr bit nh gi mt cch lnh mnh ng n cuc sng tinh thn v vt cht ca x hi mang li theo cch ring ca mnh ph hp vi nhng chun mc x hi. Gio dc thm m l mt trong nhng yu t gp phn to nn nhng nng lc cho th h tr, n c t ra khng phi ch trong mt hot ng thm m c th l ngh thut m nh l mt h thng, trong gio dc ngh thut gi v tr ch yu. Gio dc thm m bao gm mt h thng hot ng s phm trong c cc phng tin gio dc thm m (thin nhin, ngh thut, hc tp, lao ng, tr chi, giao lu, sinh hot); cc con ng gio dc thm m (hot ng hc tp, hot ng ngoi lp v ngoi trng, hot ng trong cc t chc on, i, gio dc thm m trong gia nh, t gio dc ca hc sinh); cc phng php gio dc thm m (gii thch phn tch cc tc phm ngh thut, cc s vt v hin tng thm m, luyn tp ngh thut, cc hnh thc khen thng, ng vin, khuyn khch v.v..); cc hnh thc t chc gio dc thm m (thuyt trnh v hi p v nhng vn thm m, gii thiu ging gii v phim nh, hi ha, iu khc, d hi, th ca, m nhc gp mt cc vn ngh suy.v...). - Bn cht ca gio dc thm m 85

Thm m l "S cm th v hiu bit v ci p"(1) . Cn gio dc thm m l mt qu trnh hot ng s phm nhm hnh thnh cho hc sinh h thng tri thc nhn bit ci p, cm th ci p tn ti trong th gii hin thc v t gip cc em c c s nh gi ng n v ci p gia s phong ph, a dng ca gi tr thm m, sao cho ph hp vi nhng quan nim ph bin trong x hi v chun mc ca ci p, hnh thnh v pht trin cc em nhng nng lc cm th ci p, c th hiu thm m lnh mnh v l tng thm m cao p, kh nng sng to ra ci p, bit sng theo quy lut ca ci p trong lao ng, trong sinh hot, trong hnh ng, hnh vi, trong cch ng x... Cng vi nhim v gio dc t tng chnh tr, thc cng dn. o c x hi, lao ng v hng nghip, gio dc thm m c an xen vo qu trnh thc hin nhng nhim v ny va thc hin nhng mc tiu chung ca qu trnh gio dc, va gii quyt nhng nhim v ring bit c lin quan ti vic hnh thnh tnh cm, thc, l tng v nhng sng to thm m da trn mt h thng nhng tri thc m hc, bao gm cc phm tr, khi nim, nguyn l, nguyn tc, quan im m hc Mc Lnin. Vn dng hng quan im ca m hc Mc - Lnin vo trong vic gii quyt nhng hin tng thm m c th, sinh ng ca hc sinh, nh trng ph thng phi m bo tnh khoa hc trong xy dng ni dung chng trnh trong vic c th ha cc nguyn tc gio dc v gio dc thm m da trn nhng nhu cu, li ch ca vic pht trin i sng thm m ca

(1)

T in ting Vit. TTTNN. 1992. tr. 906.

86

th h tr v x hi, ng thi phi thit lp c nhng ni dung, phng php gio dc thm m tng ng, ph hp vi yu cu xy dng vn ha thm m tin tin m bn sc dn tc theo nh hng x hi ch ngha. Gio dc thm m phi xut pht t tnh nhn vn - nhn o trong vic hnh thnh nhng phm cht thm m cho hc sinh, ly nhu cu, li ch v mc ch mang tnh chn - thin - m ca con ngi l chun mc hnh thnh lng nhn i, qu trng ci thin, cm ghp. ci c nhm to ra bn cht ca ci p trong thc, o c ca tui tr. Tnh nhn vn ca gio dc thm m c coi l tnh cht c bn, quyt nh ca ton b gio dc thm m. - Nhng chc nng c bn ca gio dc thm th Gio dc thm m cho hc sinh c hai chc nng c bn sau. + Hnh thnh nhng nh hng gi tr thm m ca nhn cch. Gi tr thm m l kt qu nh gi ca mt con ngi, mt nhm ngi hay ca mt cng ng x hi i vi tc thuc tnh phn nh ci p ca mt s vt, hin tng tn ti khch quan thng qua hot ng tng tc gia con ngi vi ci p ca s vt, hin tng nhm tha mn nhng nhu cu thm m khng xut hin ngay cng vi nhu cu chim lnh i tng trong hot ng sng. Ch trong qu trnh hot ng, bng s t ti ca nhu cu thm m c tri nghim nhiu ln, con ngi mi c c s nh gi i vi ci p ca s vt v hin tng khch quan c th t c. Song gi tr thm m li ph thuc vo mc phm vi tip nhn ca ch th thng qua s nh gi. Nh vy, gi tr thm m c coi l mt "tim nng n nm sau s vt, c xut hin ch th khi nhng "tim 87

nng" ny tham gia vo qu trnh gii quyt nhu cu thm m ca ch th. nhn bit, cm th ci p ca s vt, hin tng, con ngi phi c tri nghim nh qu trnh tng tc vi s vt v hin tng , song phm vi,. mc cm th, hiu bit ca mi c nhn l khng ging nhau. Nguyn nhn ca s khc bit nay chnh l ch mi c nhn c i sng tinh thn v vt cht khc nhau c trnh nhn thc v kinh nghim sng khc bit chu s quy nh ca tp tc, l thi, v nhng quan im sng hin hu trong cuc i h: Chnh bi l , trn cng mt thuc tnh phn nh v p tn ti trong cng mt s vt, mt hin tng c ngi nh ra n nh mt cu cnh ca cuc sng, c ngi. dng dng trc n, v thm ch c ngi ty chay, vt b n. Trong mi cng ng x hi, lun tn ti nhng chun mc khun mu chung quy nh, rng buc cch nhn nhn, nh gi ca mi ngi v ci p. Song do s bin i ca kinh t, vn ha trong qu trnh pht trin lch s, nhng chun mc v ci ep ca x hi cng c b sung, pht trin v thm ch b bin mt, ng thi cng theo , s nh gi ca mi c nhn cng c s dch chuyn cho ph hp. Vic hnh thnh kh nng hiu bit v cm th ci p cho hc sinh trong qu trnh gio dc cng khng trnh khi nhng c im ca vic hnh thnh gi tr ni chung v gi tr thm m ni ring. Mc ch gio dc ca nh trng l ph hp vi nhu cu x hi, v th gio dc thm m - mt trong nhng nhn t thc hin mc ch gio dc tng th ca s hnh thnh nhn cch cho hc sinh v phng din tnh cm, cm xc, nhu cu, thi , th hiu thm m lnh mnh trn c s hnh thnh thc o c cho cc em. Tnh ch quan trong th hiu thm 88

m ca mi hc sinh phi c tc ng s phm ca nh trng hng dn, iu chnh theo nhng chun mc v ci p chung nht ca x hi, cng chnh l iu chnh, nh hng s .hnh thnh gi tr thm m cho hc sinh. + Pht trin nhng tim nng sng to thm m ca nhn cch. hc sinh c c s nh gi ng v ci p, gio dc thm m cn hnh thnh cc em nng lc tip nhn (thng thc) ci p Gi tr thm m ca mt s vt hay hin tng c th tn ti mt cch trc din, song mt phn ng k cc gi tr li tim n ng sau s vt hay hin tng , c t nhin hoc con ngi to dng thnh nhng biu tng nh ci v vt cht nh hnh th, mu sc, m thanh v.v.. Vt qua "ci v" vt cht ny hay i su tm ti s "tim n" thy c ci p l mt qu trnh tri nghim t pht v t gic. Nh trng chnh l ni hnh thnh cho tui tr nng lc cm nhn ci p c hiu qu nht nh c mc ch, k hoch v ni dung mang tnh khoa hc su sc ca gio dc thm m. Gio dc thm m thng qua cc con ng khc nhau s cung cp cho hc sinh mt tr lng kin thc, lm giu thm kh nng nhn thc ci p, nui dng, kch thch nhng tim nng vn c ca mi hc sinh, to dng c s cho nhng sng to ci p trong cuc sng thng nht v trong ngh thut ca mi em. Thng thc, khm ph, sng to ci p l qu trnh bin ci p ca hin thc thnh gi tr thm m trong mi c nhn, v th gio dc thm m khng ch lu ti nhng chun mc chung nm trong tri thc v ci p m cn phi tm ti tng trng hp c th ca hc sinh cng nh tnh ring bit ca mi s vt, hin tng phn nh ci p. Hnh thnh nng lc sng to ci p nh gio dc thm m chnh l kt qu tc ng ca gio dc i 89

vi cc bnh din thm m trong mi hot ng ca cc em (hc tp, sinh hot, lao ng, th dc - th thao, cc quan h vi cha m, bn b, thy c gio v cng ng x hi). - Nhng nhim v ca gio dc thm m Vi chc nng c th ca mnh, gio dc thm m trong nh trng cn gii quyt nhng nhim v sau: + Cung cp cho hc sinh vn kin thc thm m lm xut hin cc em s ham thch v hng th i vi nhng s vt v hin tng c ngha thm m. Ci p trong t nhin, x hi l rt a dng phong ph, song nhn bit din mo ca n nh th no th qu l kh khn i vi hc sinh, khi kinh nghim sng ca cc em cha nhiu h thng tri thc c lin quan cha to ra kh nng tip nhn ci p. Do nhim v ca gio dc thm m l to ra nhng iu kin hin thc nh tr chi, giao tip, tip xc vi thin nhin, vi cnh quan t nhin v s bi tr ca con ngi ti cc di tch vn ha lch s, qua cc sinh hot vn ngh, xem biu din nh cc thng tin bng m thanh v hnh nh v.v.., nhng n tng v mu sc, m thanh hnh th c tch t dn hc sinh t ch tip nhn cc "s kin v thng tin thm m mang tnh c th trc gic ti mt ln xc nh v s lng s chuyn dn sang hnh thc tip nhn tru tng - lgic, t ch nhn, nghe bit, ti kh nng bit phn tch, nh gi ci p, trong tng s nhng thuc tnh c trong s vt v hin tng khch quan. C th ni, hng th, nhu cu thm m, nng lc hng th v sng to ci p ch c th xut hin hc sinh khi cc em c trang b mt s vn biu tng, kin thc a dng, phong ph v ci p trong thin nhin, trong ngh thut, 90

trong cuc sng v trong chnh bn thn mnh. + Hnh thnh cho hc sinh h thng nhng khi nim, chun mc v nim tin thm m, hnh thnh th hiu v l tng thm m ng n ph hp vi i hi ca x hi. Tip sau s tch t tri thc n l v ci p, ngi hc sinh cn c cng cp nhng chun mc chung nht v ci p ca t nhin, ca x hi, ca con ngi thng qua mt h thng cc khi nim c bn, ph bin nht ca thm m, chng hn nh khi nim v "ci p "ci xu,, ci "cao c", ci "thp hn", ci "bi" v ci "hi", v: v... Hiu bit h thng nhng tr thc ny s l ch da mang tnh "thng trc" gip hc sinh nhn bit c ci p ch thc trong cuc sng ph hp vi nhng chun mc thm m v o c m x hi i hi, t c c thi tch cc trong cc mi quan h ng x i vi cc hot ng ca ngi khc v bn thn mnh. Cng chnh do khng nm c cc khi nim thm m chn chnh m khng t hc sinh tip nhn, nh gi v c nhng hnh vi tri ngc vi ci chn - thin - m t li n ting ni ti u tc, n mc, c ch m vn t cho thnh l n nhp vi ci hin ti, ci "thi thng. Tt nhin s hnh thnh cc khi nim, chun mc thm m khng th thc hin trong ngy mt ngy hai, m l c mt qu trnh lu di, lin tc, ph hp vi trnh nhn thc v c im hot ng ca hc sinh mi cp hc mi la tui, mi khu vc trong nhng iu kin kinh t, vn ha, x hi c th. + Hnh thnh cho hc sinh thi ph phn vi nhng ci xu xa, thp hn v tiu cc trong hin thc x hi v i sng. S tri nghim trong cuc sng ca hc sinh nh tc ng ca gio dc, ca nh trng l mt trong iu kin m bo 91

cho s hnh thnh thi ph phn ci tiu cc trong nhng biu hin ca i sng hin thc. Lng nhn i ca thy c gio, ca bn b, ca tp th, nhng hot ng x hi gip ng loi, cng ng do nh trng t chc, cc hot ng ca t chc on thanh nin chng li nhng hin tng tiu cc, t nn x hi, d lun ca tp th, ca x hi trc nhng vic lm ng, vic lm sai ca.bn b v.v.. Tt c nhng tri nghim cng vi nhng khi nim v chun mc ci p c hnh thnh s gip hc sinh c c nhng c s xc ng nh gi, ph phn hnh vi, li sng ca nhng con ngi v cng ng cng nh ca chnh mnh theo l phi. - Ni dung gio dc thm m trong nh trng Trong nh trng ph thng, ni dung gio dc thm m bao gm: + Gio dc nhn thc thm m v tnh cm thm m Gio dc nhn thc thm m bao gm trong n vic cung cp cho hc sinh mt h thng tri thc thm m trn c s hnh thnh tnh cm thm m cho cc em. Tri thc thm m cha ng trong nhng khi nim v chun mc nh gi ci p ca th gii hin thc. Nhng khi nim v chun mc ny phn nh nhu cu thm m ca con ngi, mi nhn cch v ca i sng x hi. Tri thc thm m c hnh thnh con ngi ngay t thi th u mt cch t nhin: ci p, ci xu trong mi ngi trong cnh vt, trong cc mi quan h m h tng gp phi, c s ch dn ca cha m, ca nhng ngi ln tui v ca bn b. Khi ti trng, nhng g tr cp nht c trong cuc sng s c gio vin, bng tri thc v s hiu bit c c s khoa hc ca mnh khun 92

dc thnh cc khi nim, chun mc thm m, bng cc hot ng c th v thng qua cc hnh thc gio dc a dng, hnh thnh cc biu tng phong ph, lm Sng t cc khi nim ca tri thc thm m. Nh c cung cp mt dung lng tri thc thm m ng n ny, hc sinh c iu kin hiu ng i sng thm m, c c s nhn thc khoa hc tip nhn, biu hin v sng to thm m. Cng vi gio dc tri thc thm m l gio dc tnh cm thm m. Tnh cm thm m chnh l tri thc thm m c ha nhp vo cc cm xc chn thc, su sc v nng nhit, n l "chiu su ca tm hn" v ci p, n to cho con ngi c s say m v nhng ng lc thc y con ngi trong hot ng. Tri thc thm m v tnh cm thm m lun c mi quan h mt thit. Tri thc thm m nh l ngn n ri sng cho s pht trin ca ni tm ci p c c linh hn v gi tr ph hp vi ci thm m chung nht ca dn tc, ca con ngi trong mi thi i lch s. Trong trng ph thng, hc sinh la tui thanh thiu nin cn c gio dc thm m v phng din nhn thc i vi nhng vn nh. Cm xc thm m v gi tr thm m. y l nhng yu t u tin v c bn phn nh mi quan h gia hc sinh i vi nhng gi tr thm m n hin trong i sng ca con ngi v x hi: Th hiu thm m (c im tip nhn, nh gi v phn on ci p) biu hin thc, quan im thm m c khng nh mi c nhn mi cng ng dn tc; L tng thm m v hnh tng thm m, l nh cao ca thc v ci p trong quan h thm m ca con ngi' i vi hin thc. 93

+ Gio dc v ci p Gio dc thm m suy cho cng l gio dc cho hc sinh nh gi ng n, y v ci p trn c s c tnh cm, ch lm cho cuc sng ca mnh v cuc sng cng ng nu cha p s thnh p v p li p hn ln. Trong qu trnh hc cch nh gi v ci p, hc sinh mt mt lm cho tm hn mnh trong sng v thanh thot hn, mt khc cn thu nhn c nhng kinh nghim nhng chun mc tip nhn hoc l chi nhng biu hin ca i sng thm m x hi. Hin nay, cng vi s m ca hi nhp ca nn kinh t, i sng vn ha, tinh thn ca t nc ta ang ng trc s xm nhp o t ca vn ha nc ngoi, trong ci tinh hoa ca cc dn tc khc cng nhiu, song mt dng c ca vn ha thc dng, i bi ang lm sa ng khng t thanh thiu nin hc sinh. V th, ngay trong gio dc v ci p cng cn c s nh hng, lm sao trong s i mi chung ca t nc, th h tr chng ta c c nhng chun mc gn gi ci p ca con ngi v dn tc Vit Nam. y cng chnh l mt trong nhng nhn t xy dng nhn cch con ngi Vit Nam va mang tnh hin i, va gn gi v,pht trin ct cch. truyn thng nhn vn ca dn tc. Ch c trn c s ca s nhn nhn, nh gi ng ci p ca hin thc, thanh thiu nin hc sinh mi ch ng gt b v trnh xa ci xu do tn d ca ngho nn lc hu li v ci xu do nhng c t phn vn ha, phn nhn vn t ngoi nhp. gio dc nhn thc v ci p, nh trng cn hng vo nhng vn : Cung cp cho hc sinh nhng quan nim chung v ci p v cc hnh thc biu hin ci p, c bit lu ti ci p ca con ngi Vit Nam trong s k tha c chn lc ci 94

p truyn thng. Gio dc cho hc sinh bit nhn nhn v nh gi ci p trong tt c cc mt hot ng khc nhau trong v ngoi nh trng: trong hc tp, lao ng, sinh hot tp th, trong cng tc x hi, trong cuc sng gia nh v nhng mi quan h x hi khc; Gip hc sinh hiu bit v ci p ca t nhin, ca tp th ly ra t nhng g ph hp vi bn thn mnh, va c sc thi ring v ci p, va ha nhp vi ci p chung c mi ngi tha nhn. Ci p trong x . hi l rt a dng phong ph v phc tp, chng lun tc ng trc tip ti hc sinh hng ngy, hng gi. V th, gip cc em bit chn.la, bit tip thu, bit t chi nhng g thuc v th hiu thm m ca i sng x hi l cng vic gio dc ca nh trng bn cnh s tc ng ca h thng x hi nh cc knh thng tin m nh nc ta ang thc hin. Trong xu th pht trin ca gio dc - o to hin nay, vi thc trng cht lng gio dc ang gim st nghim trng mt s trng ph thng, c bit l thc trng suy thoi v o c v li sng ca mt s thanh - thiu nin hc sinh, vn i mi v hon thin ni dung gio dc trong cc loi hnh trng ang l mt yu cu cp bch i hi cc cp quan l cc cn b nghin cu v c bit cc nh s phm phi nghin cu, khng ngng b sung nhng vn mi gp phn lm phong ph v hin i ha ni dung gio dc thm m trong nh trng. C th l nhng vn ni dung gio dc dn s v k hoch ha gia nh; vn gio dc mi trng v sinh thi; vn gio dc gii tnh , vn gio dc hng nghip, vn gio dc phng chng ma ty xm nhp hc ng v.v... trc ht

c lng ghp vo ni dung gio dc ni kha v ngoi kha 95

thng qua cc hot ng gio dc v dy hc ca nh trng. Trong tng lai, ty theo mc tiu gio dc c th ca cc bc hc, nhng ni dung ny cn c xy dng thnh nhng mn hc, nhng chuyn c lp, nhng ch gio dc c t chc hp dn li ko nhiu th h hc sinh tham gia c hiu qu. - Nhng con ng gio dc thm m + Gio dc thm m thng qua cc mn hc khng thuc nhm ngh thut. lnh hi mt cch c thc h thng cc kin thc nm trong cc mn hc, i hi hc sinh phi rn luyn cho mnh nhng nng lc tm l cn thit nh cm gic, tri gic, tng tng, xc cm v.v... Nhng nng lc ny l rt cn thit trong vic nhn bit, thng thc v sng to ci p. C th ni, vic pht trin hc sinh t duy hnh tng gn lin vi cc phng din lgic, tr tu v hnh tng cm tnh trong qu trnh nhn thc hc tp l c s hnh thnh thi thm m ca hc sinh i vi hin thc, v nh c n (thi thm m) m nhng nng lc sng to trong hc tp ca cc em c pht trin. y chnh l mt trong nhng con ng pht trin t duy v nhng hnh vi sng to cho hc sinh ni chung nh vic ging dy cc b mn khoa hc nh trng ni ring. lm c iu , ty thuc vo c trng ca mi mn hc, ngi gio vin cn bit khai thc nhng "tim nng n" phn nh ci p nm trong i tng nhn thc ca hc sinh sau vn dng nhng phm cht thm m ny to ra hc sinh thi thm m i vi nhng i tng nhn thc . Tim nng thm m ca cc mn hc l khng ging nhau, phm cht thm m ca i tng nhn thc trong tng bi hc l khc nhau, bi vy hiu qu gio 'dc thm m thng qua cc mn hc i hi s mn cm 96

thm m ca mi gio vin, bit tm ra ci p trong h thng kin thc ,m hc sinh s lnh hi. i tng nhn thc trong cc mn hc c th c nhng phm cht thm m r rt nh cnh quan hng v ca sng, ni, bin c trong kin thc a l, sc mu k diu ca rng cy, mung th trong Sinh hc, v.v.. nhng cng c nhng phm cht thm m n d sau nhng thuc tnh tru tng ca kin thc, chng hn nh tnh lgic. hp l trong t duy Ton hc, s cn i hi ha ca ng nt trong hnh hc phng v hnh hc khng gian, s k diu trong bin i ca nguyn t ha hc, lng dng cm v ch kh kin cng, bt khut ca dn tc Vit Nam trong dng nc v gi nc biu hin qua cc kin thc lch s v.v... Trong c hai trng hp, tim nng thm m c th hin din v tr thnh nhu cu nhn thc ca hc sinh, u cn c s gip ca gio vin. Trong iu kin hin nay, vi s gip ca cc phng tin k thut dy hc hin i (vi deo, phim nh, my. ghi m, tranh nh v.v:..), gio vin c th kt hp lm sng t nhng gc thm m ca i tng nhn thc. y cng l mt trong nhng cch t chc tng cng cht lng hc. tp nh cc phng tin gio dc thm m. + Gio dc thm m thng qua cc mn hc mang tnh ngh thut. Cc mn hc thuc nhm ngh thut nh Vn hc, m nhc, Hi ha, M thut v.v... c coi l nhng phng tin biu hin trc tip hnh thnh hc sinh s tch cc, su sc v c mc ch quan h thm m i vi th gii hin thc. Cc mn hc mang tnh ngh thut gip hc sinh c tip xc trc tip vi cc dng hnh ngh thut nh m m rng c tm hiu bit. lm phong ph thm vn kinh nghim sng ca cc em. 97

em n cho cc em nhng rung cm thm m mi l. mnh m, nhiu khi vt tri hn c nhng cm xc do cc hin tng v s vt m cuc i thc a li. Mi mn trong nhm cc b mn mang tnh ngh thut c s tc ng ring i vi s hnh thnh v pht trin nng lc thm m ca hc sinh. Cc mn vn, th gip hc sinh thy c tnh mu mc ca s phn nh hin thc v mt thm m, chnh l nhng mu hnh v ci chn, ci thin, ci xu, ci c c c in hnh ha trong cc cun tiu thuyt v truyn ngn, phng s Ci p trong cc tc phm vn hc cn cha ng trong s kt hp hi ha gia ni dung v hnh thc, iu to nn s thn phc, v nhng rung cm thm m tt lnh cho hc sinh. Cc mn hi ha, m nhc li em n cho hc sinh ci p chn thc ca mu sc, m thanh, hnh khi c cht lc t s x b, ri rc, ngu nhin ca i sng hin thc iu gip cho hc sinh c c nhng biu tng ch thc v ci p ca s vt hin tng rt gn gi vi cc em m trc cc em cha cm nhn c. + Gio dc thm m trong qu trnh t chc v ging dy cc loi hnh lao ng Con ngi ngay t nhng bui nguyn s, cng vi qu trnh lao ng to ra ca ci vt cht tn ti v pht trin lu tm n mt thm m ca th gii hin thc. Nhng hnh v khc trn hang ng phn nh cc sinh hot lao ng, vui chi ca qun th, cc ng nt trong kin trc c i t lng m c ti nhng vt ng sinh hot hng ngy tng ni ln nhu cu th hiu v nng lc sng to ra ci p c ny sinh t lao ng. R rng nhng xc cm thm m v quan h thm m ca con ngi i vi hin thc, k c ngh thut cng ra i 98

trong qu trnh lao ng. Ngay t tui u th di nhiu dng lao ng, tr nh c tp lm nhng cng vic ph hp vi la tui, gii tnh v hon cnh sng, khi ln ln, bc chn vo trng lp, cc em c c nhng xc cm thm m v nhng g mnh c tham gia, c nhn bit, c sng to ri mnh c tn hng trong s hoan h ca bn b, ca thy c gio, ca cha m. V th, hot ng gio dc lao ng trong nh trng cn phi cng c v pht trin nhng cm xc thm m tt p ny ca hc sinh, lm cho cc em hiu lao ng l to ra ngun sng v nim vui cho x hi, cng ng sn phm thu c o sc lao ng ca mnh cho d cha c gi tr hng ha nhng n thm m cng sc ca bn thn, ca tp th, n chnh l ci p mt trong nhng yu t to nn nhn tnh ca mi ngi. Trong vic t chc qu trnh lao ng, mt s phn cng r rng, c th, hp l, mt khng gian thong ng, c trt t vi cng c c sp xp v b tr khoa hc, mt trnh t lao ng nhp nhng, chun xc vv u l nhng nhn t ca ci p l c s hc sinh c c s thoi mi, d chu trong khi hon thnh cc nhim v c giao, sn phm lm ra s cha ng trong n nhng rung ng v nng lc ca bn thn cc em, v s t tin, v s cn c vt kh, v nhng g ang ch i lp ngi lao ng tng lai m cc em ang vn ti. + Gio dc thm m trong cc sinh hot nh trng. Nhng hot ng ngoi gi ln lp ca hc sinh trong cc t chc on, i, trong tp th, trong cc mi quan h giao lu vi b bn, vi thy c gio v cc cn b trong trng cng cn c coi l mi trng tt gio dc thm m cho hc sinh. Nhng yu t thm m cn c nh hng trong cc hot ng ny nh phong thi, c ch, nt mt, trang phc, ngn ng c s 99

dng vv s to cho cc em c c din mo ca ci p trong quan h ng x ca bn thn mnh, gp phn to r ci p chung cho tp th. Ngi gio vin khi t chc cc hot ng cho hc sinh cn thit phi ch ti nt p ca chnh mnh t tm lng nhn i khoan dung ca mt ngi thy ti nhng biu hin bn ngoi ca hnh thc, l tm gng phn nh ci p dung d nhng nghim tc ca ngi lm cng tc gio dc. Cn gio dc cho hc sinh np sng c t chc, k lut, tc phong p trong quan h ng x, c ct cch, c ch, li ni ca mt ngi c vn ha, ng thi c thi ph phn trc nhng hnh vi c ch, thiu vn ha ca b bn. Lm c iu chnh l to ra mi trng s phm mang v p c tnh nhn vn m nhu cu x hi ang i hi. + Gio dc thoi m trong gia nh v ngoi x hi Gia nh l ci ni u tin v lu di nht ca cuc i mi con ngi. Nhng mi quan h huyt thng ca cc thnh vin trong mi gi nh li nhng du n khng bao gi phai nht trong sut qu trnh sng. Chnh trong mi trng y tnh ngi ny nhm ln thi thm m i vi cc s vt, hin tng m sau ny ln ln n tr thnh nhng nt tnh cch c o to nn s khc bit gia hc sinh ny vi hc sinh khc. Nt p trong cuc sng gia nh c biu hin thng qua quan h trc tip, thng xuyn ca ng b, cha m, anh ch em i vi mi hc sinh. S thng yu m bc, chm nom chu o ca gia nh ti sinh hot, hc tp cho con em mnh to cho hc sinh c c s th hin chnh nt p nhn vn i vi b bn v tp th, v ngc li, mt s tn c, v trch nhim i vi con em mnh ca cc bc cha m, rt c th to tin cho mt ci c, ci thp hn xu xa xut hin con ci h trong quan 100

h sau ny trng. lp. V th, s phi hp gia nh trng vi cc bc cha m, vi v tr ch o, nh hng ca nh trng v gio dc thm m l rt quan trng. Nh trng cn cung cp cho h nhng kin thc, phng php v hnh thc gio dc thm m cho con em h, v trc ht l lm cho h thy r ch li ca nhng gi tr thm m trong quan h, trong cch lm ca h ti con ci. Mt lc lng khng km phn quan trng nh hng ti s hnh thnh nng lc thm m ca hc sinh l nhng iu kin pht trin kinh t, vn ha, x hi ca a phng, ni cc em ang sng v hc tp. Nhng tc ng thm m ca x hi i vi hc sinh cho d c s nh hng chnh tr ca ng v Nh nc nhng vn l nhng tc ng mang tnh t pht i vi mi hc sinh. Phim nh, cc sn phm vn ha, thng tin phn nh nhng mi quan h a dng, nhiu chiu, tt p c xu xa c u hng ngy hng gi, ni ny hay ni khc, lun sn sng to thm v p trong cuc sng hoc bi nh n trong cch nhn nhn v nh gi ca hc sinh. V th, nh trng cn c s phi hp vi cc cp chnh quyn s ti, cc c quan vn ha - ngh thut a phng xy dng nn mi trng vn ha trong sch, t chc nhng bin php gio dc vn ha - ngh thut lnh mnh cho cc em, hng o cho cc em trong vic s dng cc n phm ngh thut. nhng ni c iu kin, nh trng c th da vo cc lc lng vn ha - ngh thut a phng h tr vic t chc cho hc sinh hc tp cc b mn ngh thut, lm cho gio dc thm m i vo chiu su ca hot ng x hi, thc hin cc nhim v hnh thnh nhn cch ton din cho hc sinh bng con ng x hi ha. + T gio dc thm m cho hc sinh 101

Nng lc ni chung v nng lc thm m ni ring ca con ngi ch c th hnh thnh v pht trin trong qu trnh lao ng. Tht may mn nu nh sinh ra, mt ngi no c c nng khiu bm sinh v m nhc, hi ha, th ca, song mt phng in khc, ci thm m trong cc mi quan h x hi li ch c th ny n trong quan h ca bn thn trong hot ng x hi, trong qu trnh t mnh tm n ci chn, ci thin, ci m thng qua kinh nghim x hi c tch ly ph hp vi nhu cu ca bn thn mnh. Ci p l mt trong nhng thuc tnh vn c ca s vt v hin tng, song n ch xut hin khi ch th c nhu cu n vi n tha mn nhng rung cm ca bn thn. Chnh y, vai tr ca t gio dc thm m ca hc sinh l rt cn thit. Tuy nhin. nhu cu thm m l mt trong nhng nhu cu cp cao ca hot ng sng, bi l mt dng biu hin ca i sng tinh thn. Bn thn qu trnh ln ln ca mi a tr tn ti nhu cu : tr vy tay, nhn nhy khi nghe mt bn nhc, thch hi mt chic l, mt bng hoa, thch m p, vut ve ch mo con, mun anh ch dn ra ng lng, ng ph ngm nhn ci n o tp np cua x hi, thch c b ru, m nnh khi di hn, v.v .. chnh l nhng nhu cu v ci p u tin ca tr, n n mt cch t nhin, khng v li. Nhng nhu cu ny dng nh mi ngy mi phc tp, c th c m rng, tr nn su sc hn, cng c th b nhn chm bi nhng nhu cu khc. Ni mt cch khc, nhu cu thm m ca tr ngy cng b chi phi bi ci c hay khng c do chun thc x hi t ra, hoc b chnh l tr ca bn thn tr can thip. Tr khi n trng, c m rng hiu bit, cng vi n l s tng trng hiu bit v ci p. Mc , phm vi ca nhu 102

cu thm m li ph thuc vo nng lc t n vi ci p ca mi em. Thng tin v u hiu ca ci p trn mi hc sinh l nh nhau: Nng lc nhn bit ci p ca mi hc sinh bt ngun t nhu cu tm kim ci p v tip theo l hot ng thc tin tha mn nhu cu . T lc t ti ci p l c mt qu trnh tri nghim, song nu n c s h tr ca cc tc ng s phm cc em c iu kin tch t tri thc thm m nhiu hn, c iu kin tai nghe, mt thy, c mi trng hot ng biu hin nng lc thm m th chc chn qu trnh t gio dc ny ca hc sinh s t ti hiu qu nhanh hn trnh c nhng lm ln, sai st trong nhn thc v biu hin thm m mt cch v b. lm c iu , gio vin c th to ra nhng c hi mi hc sinh c th t thu thp thng tin, t phn tch, t ph phn t thuyt phc, t kim tra gip cc em c c cho mnh mt thi cm xc trc tip, mang tnh c nhn su sc i vi hin thc. Nhng hot ng ca nh trng phi to cho hc sinh c c nhu cu m rng s hiu bit v ci p, nng cao th hiu thm m, pht trin vn ha' thm m cho bn thn. C th ni s tc ng s phm ca nh trng l gi cho qu' trnh t gio dc thm m cho hc sinh. e) Gio dc th cht Vai tr ca gio dc th cht Vn kin i hi ln th VIII ca ng cng sn Vit Nam ch r: "S cng trng v th cht l nhu cu ca bn thn con ngi, ng thi l vn qu to ra ti sn tr tu v vt cht cho x hi"(1). Mt x hi pht trin bn vng c to nn
vn kin i hi i biu ton quc ln th VIII. NXB Chnh tr quc gia H Ni. 1996. tr. 30.
(1)

103

bi nhiu yu t trong sc khe ca mi con ngi, nh th h l vn lun c quan tm, bi l "nn tng t nhin" qu gi nht cho tt c nhng cng vic ang din ra trong x hi. Vit Nam chng ta, pht trin v bi dng sc khe cho con ngi, c bit cho th h tr mang tnh nhn o su sc bi nhng g tn ng lm cn kit sc khe, ni ging o chin tranh, d i ngho, lc hu li. Bng ng li pht trin kinh t ng n, i sng nhn dn ta ngy cng c ci thin v nng cao, to ra nhng c s ct yu cho tim nng v sc mnh dn tc. S nghip cng nghip ha, hin i ha t nc ang i hi mt lp ngi c y sc mnh v th cht v thch ng c vi cng lao ng v tr tu, v th lc trong nhp sng mnh m ca t nc v nhanh chng ha nhp vi c im lao ng ca cng ng th gii. Vi trch nhim gio dc - o to th h tr pht trin ton din cho x hi hin i v tng lai nh trng ph thng cc cp coi gio dc th cht l mt b phn gn b hu c vi cc mtlhot ng gio dc khc ca nh trng, va m bo tnh hiu qu trong hc tp cho hc sinh khi cc em c mt c th khe mnh, va to dng nhng c s khoa hc trong thc rn luyn sc khe cho cc em trong tng lai. Gio dc th cht vi c th ring ca mnh c mt h thng c s khoa hc hon chnh t mc tiu, k hoch, chng trnh n ni dung, phng php v hnh thc s phm c th ng vi tng tui, gii tnh v c im pht trin sinh hc ca hc sinh. Chng trnh gio dc th cht l phn ni dung bt buc a vo chnh kha tt c cp hc, l iu kin m bo cho hot ng gio dc thng.nht ca mi trng nh tc ng iu ha s cng thng ca hot ng nhn thc, va to cho hc sinh c thi 104

quen tp luyn thn th mt cch c thc hnh thnh nhng k nng vn ng nhm duy tr s do dai, bn b ca bn thn i vi nhng hot ng khc. - Chc nng ca gio dc th cht + Gio dc th cht: l mt loi hnh gio dc chuyn bit, trong , di tc ng ca mt t hp cc tc ng s phm c nh hng vo vic hon thin v pht trin con ngi v mt hnh thi v v mt chc nng sinh hc, hnh thnh cc k nng, k xo vn ng c bn trong i sng, to tin v phm cht v kh nng v th lc cho con ngi, gip h c c li sng khe mnh, c vn ha trong cuc sng cng nh trong qu trnh tham gia vo cc ngha v lao ng v bo v T quc. Gio dc th cht cn l qu trnh t chc cc loi hot ng vn ha th cht thi u th dc th thao, s dng cc k nng v k xo luyn tp th cht, t chc cc tr chi th thao hon thin th lc con ngi v tng cng cc mi quan h giao lu x hi gia cc khu vc gia cc cng ng v gia cc dn tc). + Pht trin th cht: l mt qu trnh hnh thnh, bin i tun t theo quy lut cc thuc tnh t nhin v mt hnh thi. chc nng v c nhng t cht th lc v nng lc vn ng ca c th con ngi trong cuc sng x hi v c nhn ca h. S pht trin th cht ca con ngi c bt u t nhng yu t bm sinh, song mi ch l ci nn sinh hc. Mm mng ch thc s c pht trin di tc ng ca cc yu t x hi (ch dinh dng, mng li y t, gio dc th cht) v mi trng sinh thi ni h c tr. Nh vy, pht trin th cht l h 105

qu ca mt trong s nhng tc ng khch quan ti th cht, l gio dc. Chnh gio dc th cht, vi mc ch khoa hc ca mnh, vi h thng cc ni dung, phng php v phng tin c th s gip cho th lc ca mi hc sinh c pht trin ng hng. Xu hng, tnh cht v trnh pht trin th cht ca hc sinh, cc t cht v cc nng lc ca hc sinh ph thuc phn ln vo u kin sng trong mi gia nh, vo s chm lo ca cha m v gio dc c nh hng ca nh trng. + Th cht: l cht lng c th con ngi c th vn dng vo thc hin mt cng vic no (hc tp, lao ng, th thao). Nh vy, th cht bao gm cc mt nh th hnh (hnh thi, cu trc c th), chc nng (hot ng ca c c quan v h thng trong c th trng thi tnh hoc trng thi ng), kh nng thch ng ca c th con ngi vi hon cnh. + T cht th lc: l nhng c im nhn t ring bit trong th lc con ngi, bao gm 5 loi c bn: sc nhanh, sc mnh, sc bn, sc kho lo, do: Nhng nhim v ca gio dc th cht trong nh trng + Gio dc th cht trong nh trng c vai tr to ln trong vic hnh thnh v xy ng nn tng sc khe, chun b cho cc em nhng nng lc quan trng nht ca cuc sng Vi tm quan trng , khi bn n vn gio dc k thut tng hp cho hc sinh, C. Mc cho rng, trong gio dc, cn c s kt hp gia gio dc tm hn v tr tu. vic gio dc th cht phi c kt hp cht ch vi lao ng sn xut ca tr em. Theo C. Mc lm nh vy, khng nhng ch l phng php tng thm sn xut x hi, m cn l phng php c nht v duy nht

106

o to nhng con ngi ton din"(1). Nhm thc hin mc ch , yu cu chung ca gio dc th cht trong nh trng l xc tin sinh trng v pht dc bnh thng, tng cng sc khe, bi dng v nng cao cc t cht th lc, hnh thnh h thng nhng k nng vn ng c bn ca cuc sng, to cho hc sinh c thi quen vn ng hp l v c thc tp luyn thng xuyn lin tc trong sut qu trnh sng sau ny. Gio dc th cht trong nh trng phi hng vo gii quyt nhng nhim v sau: + Gp phn pht trin hp l v ng n th cht, nng cao s thch ng ca cc t cht th lc cng c sc khe. + Hnh thnh cc k nng v k xo vn ng c bn trong cuc sng. + To dng nhu cu, hng th bn vng i vi tp luyn, hot ng th dc th thao mt cch c h thng. - Nhng ni dung ca gio dc th cht gii quyt nhng nhim v nu trn, gio dc th cht cn tp trung thc hin nhng ni dung sau: + Cung cp cho hc sinh h thng cc kin thc v mt hnh thi, chc nng hot ng ca c th, tc ng ca cc yu t mi trng khng thun li i vi sc khe t to cho cc em s hiu bit ban u v s cn thit phi gi gn th lc, nhu cu c pht trin. hon thin sc khe ca bn thn nhm c c cuc sng vui, sng khe trong nhng thay i bt
(1)

C Mc. T bn.

107

thng ca mi trng v i sng x hi. + Thng qua cc phng tin v hnh thc tp luyn, hnh thnh cho hc sinh cc phm cht vn ng nh sc mnh, tc , sc bn, s kho lo, do dai, v.v.. Nhng phm cht ny thng khng hnh thnh mt cch n l, m c mt s kt hp hi ha nhng hnh thc tp luyn. Nh c tp luyn ngy mt nng cao kh nng chu ng, chng vi tc ng ngoi cnh ca hc sinh c tng cng, to cho cc em khc phc c tm l s hi, mt mi nhng cm xc kh chu c thm lng t tin v ch bn cnh s pht trin ca cc yu t th lc. + Hnh thnh v hon thin cc k nng v k xo vn ng thng qua cc gi tp luyn ni kha v ngoi kha mt cch bi bn, c c s khoa hc, chng hn nhng k nng i, ng, chy nhy, bi li, k c nhng k nng vn ng thng t gp trong cuc sng nh cc k nng nho ln, un do trong th dc dng c, v.v S kt hp nhng k nng vn ng nu trn gip cho hc sinh c c kinh nghim vn ng khi cn thit, trong nhng iu kin hot ng thc tin ca cuc sng, cc em c th t tin, thch ng mt cch nhanh chng - Cc phng tin c bn ca gio dc th cht , Ni dung ca gio dc th cht l c tin hnh thng qua nhng phng tin c bn l: . + Bi hc th dc: l hnh thc tp luyn bt buc, c bn i vi hc sinh, c tin hnh trong cc gi ni kha, c thc hnh luyn tp trong hoc ngoi gi ln lp. Cc bi hc th dc cung cp cho hc sinh mt h thng nhng kin thc, k nng, k xo vn ng c bn, c sp xp theo trnh t ph hp vi tng khi lp, v to thnh c s nn mng cho vic tp luyn 108

chung v chuyn bit v th cht cho hc sinh. + Tp luyn th dc th thao trong cc gi ngoi kha, t nguyn. Ngoi cc gi ln lp v th dc, hc sinh cn c t chc tham gia vic tp luyn tng cng th lc v pht trin nng khiu th thao ti cc lp th dc th thao nghip d, cc cu lc b, cc trung tm th dc th thao hoc trong cc b mn th thao thuc cung vn ha a phng. Trong nhng thi gian rnh ri, hc sinh c th c t chc thi u th thao ( bng, c vua, bng chuyn, in kinh, bi li v.v..). Nhng hnh thc nu trn trong luyn tp th dc th thao l nhng phng tin h tr khng th thiu c nhm khc su, cng c nhng kin thc k nng m hc sinh tip nhn trong cc bi th dc chnh kha, mt khc, n chnh l c hi hnh thnh hng th, nhu cu i vi nhng hot ng th thao ph hp vi nng khiu v sc khe ca bn thn mi em. + Cc bi tp th lc: l nhng bi hc luyn tp nhng hnh ng vn ng c c rt thnh mt h thng chuyn bit trong vic tng cng sc khe ca con ngi. l nhng bi th dc gia gi, tp th dc cha bnh, tp th dc ngh thut v.v Trong luyn tp th lc, hc sinh c lm quen vi vic luyn tp th dc c bn nh i hnh, i ng, v luyn tp pht trin ton din c dng c hoc khng c dng c nh i b, chy nhy, nho ln, chi bng, leo tro v.v... Luyn tp th lc cn c thc hin thng qua cc tr chi vn ng ( bc tiu hc v trung hc c s l tr chi, cp trung hc ph thng l th thao). Trong qu trnh tham gia cc tr chi, th lc ca hc sinh c pht trin v sc mnh. s do dai, kho lo, v ngay c tr tu cng c rn luyn chng hn nh tnh tho vt, nhanh tr, sng kin. v:v.. Ngoi ra. cc bi luyn tp cng 109

c th c tin hnh thng qua cc hnh thc tham quan, du lch, thi u th thao. Vi nhng hnh thc ny, ngoi s pht trin th cht, cn hnh thnh hc sinh tnh k lut, tinh thn_ trch nhim trc mnh v ng i, thi , o c thi u th thao trong sng. + Luyn tp th thao nh cc yu t thin nhin lnh mnh iu kin mi trng t nhin l mt trong nhng tc ng ln ti sc khe con ngi, c bit l i vi thanh thiu nin tui ang cn ti s pht trin nhanh chng v bn vng. Kh hu, bin c, sng ngi, cy ci, u l nhng phng tin hu hiu cho vic tng cng th lc nu chng ta bit tn dng n. V th, cn cung cp cho hc sinh nhng tri thc v t nhin c lin quan ti sc khe, phn nh nhng quy lut bn vng v mi quan h gia con ngi v iu kin sinh thi, t hc sinh c thi ng n trong s bo tn, gn gi ngun ti nguyn v gi ny, ng thi cn bit s dng chng vo nhng tnh hung thch hp tng cng sc khe cho bn thn. + S dng cc phng tin gi gn v sinh thn th, iu kin sng v iu kin lm vic. Th lc con ngi c tng cng nh tp luyn, song cng vi n l nhng iu kin y hc m bo cho vic tp luyn c an ton, thoi mi, sch p. Do , ngoi vic gip hc sinh c c thi quen tp luyn u n, c phng php, cn phi hnh thnh cho hc sinh thc gi gn v sinh trc, trong v sau khi tp luyn, m bo cho cch iu kin v trang thit b, v khng gian v thi gian tp luyn thch hp vi nhng quy lut pht trin th lc ca cc em s c tc dng cn bng cc qu trnh tm sinh l, gim tiu hao nng lng cn cho c th hot ng, khc phc nhanh s mt mi, to tm trng sng khoi trong tp luyn v.v... Lu nhng 110

iu kin y hc trong tp luyn l c s cho s pht trin bn vng ca th cht trong qu trnh hc sinh ngi trn gh nh trng cng nh v lu di trong cuc i cc em. g) Gio dc quc phng - Gio dc quc phng l qu trnh cung cp cho hc sinh nhng hiu bit ph thng v s nghip bo v v xy dng T quc; tp luyn cho cc em nhng k nng qun s thng thc; trn c s gio dc s trung thnh v nim t ho dn tc, y thc cnh gic, tnh t chc, tnh k lut, sn sng tham gia bo v an ninh quc gia Ni dung gio dc qun s trong nh trng ph thng cn ch ti mt s vn c bn sau y: + Cung cp cho hc sinh nhng hiu bit c bn v chnh sch quc phng ton dn ca ng v Chnh ph, qua cc em c nhn thc ng n v ngha v qun s ca th h tr ni chung, ca bn thn ni ring... + Bi dng cho hc sinh mt s kin thc v k nng c bn, cn thit v hot ng qun s trong nh trng nh v cc iu lnh, x kch, cu thng, ngy trang, chin thut ... + Gio dc tho hc sinh c thc v ngha v qun s, thc cnh gic chnh tr, ... - V tr ca gio dc quc phng trong gio dc ton din ca nh trng ph thng Gio dc quc phng l mt trong nhim v ht sc quan trng c ng v Nh nc ta c bit quan tm. Ngay t nhng nm 1981, Ban B th Trung ng ng nu r: "Tng cng cng tc gio dc quc phng nhn dn, chun b 111

cho th h tr sn sng lm ngha v bo v T quc" (1). Tip n, Ngh quyt Trung ng 3(Kha VH) cng ch r: "Phi tng cng cng tc gio dc quc phng cho ton dn, trc ht l i vi cn b cc cp, cc ngnh ca ng v Nh nc v th h tr hc sinh, sinh vin". Ngh quyt s 021 NQ-TW ngy 30 thng 7 nm 1987 ca B Chnh tr quyt nh a ni dung gio dc quc phng vo chng trnh chnh kha ca cc trng o to, cc trng trung hc v i hc. Nhng quan im trn ca ng c Chnh ph trin khai thnh cc Ngh nh, giao nhim v cho cc B ch qun c th ha thnh cc vn bn php quy nhm thc hin tt cng tc gio dc quc phng i vi cn b, vin chc v tui tr hc sinh, sinh vin. Trong iu 2 (Chng I) Ngh nh ca Chnh ph ngy 1 thng 5 nm 2001 nu r: "Gio dc quc phng thuc ni dung ca nn gio dc quc gia, l ni dung c bn trong xy dng nn quc phng ton dn, c ngha quan trng trong chin lc o to con ngi mi x hi ch ngha". Ch th s 25/20011CT - BGD & T ngy 3 thng 7 nm 2001 ca B Gio dc v o to khng nh: "Gio dc quc phng cho hc sinh, sinh vin l mt b phn quan trng ca cng tc gio dc quc phng ton dn, phc v s nghip bo v v xy dng T quc. Gio dc quc phng l mt mn hc chnh kha nm trong chng trnh dy hc ca cc trng trung hc ph thng trng trung hc chuyn nghip, cao ng v i hc c quy nh iu 17 ca Lut Ngha v qun s . Tt c nhng quan im trn ca ng v Nh nc i vi gio dc

(1)

Ch th s l07/CT - TW ngy 28 thng 04 nm 1981.

112

quc phng cho th h tr c nguyn nhn su xa c rt ra t kinh nghim dng nc v gi nc ca.dn tc ta, mt t nc c bn nghn nm lch s tri qua nhiu cuc chin tranh chng gic ngoi xm, mt dn tc nh s cnh gic v truyn thng anh hng, dng cm ca mi ngi dn khi gic n lun ginh c thng li v vang trong mi cuc chin tranh gi nc. Nhim v ca gio dc quc phng. Gio dc quc phng trong trng ph thng c nhng nhim v sau: + Cung cp cho hc sinh nhng hiu bit v s nghip bo v v xy dng T quc, to cho cc em c thc cnh gic trc cc m mu xm lc ca k th, hnh thnh truyn thng anh hng, bt khut do cha ng ta li: + Rn luyn cho hc sinh mt s nhng k nng qun s thng thc trong chin tranh nhn dn v tc chin hin i. + Gio dc lng trung thnh, tnh t chc tnh k lut, thc sn sng tham gia bo v s an ninh trong mi tnh hung khi T quc ku gi. - Ni dung ca gio dc quc phng. Ph hp vi c im la tui v c im hot ng ca mt c s gio dc, ni dung gio dc quc phng bao gm nhng vn ch yu sau: + Nhng hiu bit v Qun i nhn dn Vit Nam (Vit Nam nh gic gi nc; lch s v truyn thng t chc qun i nhn dn Vit Nam; nn quc phng ton dn; Lut Ngha v qun s v trch nhim ca hc sinh; T chc qun i nhn dn Vit Nam; Nh trng qun i v tuyn sinh qun i). + Nhng hiu bit v iu lnh qun i v nhng k nng s 113

dng mt s v kh phng tin chin tranh, k nng vn ng trong tc chin. + Nhng hiu bit v phong th dn s (thng thc phng trnh bom n, thin tai; cp cu ban u cc tai nn thng thng v bng b vt thng; k nng cp cu v chuyn.thng; l kh ha hc, v kh chy v cch phng chy n gin): ... - Cc phng tin gio dc quc phng thc hin cc nhim v v trin khai ni dung gio dc quc phng trong trng ph thng, nhng phng tin sau thng c s dng: + Mn hc Gio dc quc phng trong chnh kha. Hin nay, cc mn hc gio dc quc phng c thc hin ba khi lp trng trung hc ph thng, mi khi lp vi tng s l 32 kt hc, bao gm cc bi l thuyt tp luyn trn thao trng, c kim tra, nh gi v cc kin thc v k nng vi tng khi lp. + T chc lng ghp cc kin thc, k nng qun s vo cc mn hc khc nh Vn, S (v truyn thng nh gic gi nc), Ton, L, Ha (c s khoa hc ca cc thao tc chin thut, cu to tnh nng ca kh ti chin tranh), Th dc (i ng t th tc phong), v.v + Hnh thnh thc t chc, k lut, np sng gn gng. ngn np, nhanh nhn, v.v.. trong sinh hot hng ngy. T chc tham quan cc di tch lch s, vin bo tng qun i a phng v trung ng, v.v.. nhm gio dc thc truyn thng v lng t ho dn tc; t chc hnh qun, cm tri nhm tng cng th lc, sc eo ai, bn b v tinh thn ng i... + T chc gp g, giao lu vi cc anh hng, chin s a 114

phng, vi cc n v qun i tng thm s hiu bit v lch s v t chc qun i. Gio dc quc phng c quan h cht ch vi cc nhim v gio dc khc trong s hnh thnh nhn cch ton din cho hc sinh, v th nhng con ng, phng tin nu trn cn thit phi c b sung hp l trong nhng iu kin thc tin ca mi trng ng trn nhng a phng m c truyn thng ring, c nhng con ngi c th tiu biu cho lng dng cm v l thng minh trong nh gic gi nc. II - Phng php gio dc 1. Khi nim phng php gio dc Phng php gio dc l mt nhn t c bn ca qu trnh gio dc, n phn nh cch thc t chc v t t chc cc loi hnh hot ng phong ph, a dng ca gio vin v hc sinh nhm chuyn ha nhng yu cu, chun mc v o c, li sng vn ha thm m do x hi quy nh thnh nhng phm cht nhn cch, nhng hnh vi, thi quen v np sng vn minh ca hc sinh. Phng php c mi quan h tng tc vi cc nhn t khc ca qu trnh gio dc, c bit l mc ch, ni dung gio dc v nhn t thy, tr trong qu trnh gio dc. Ni cch khc, phng php gio dc l cch thc t chc, iu khin v t t chc, t iu khin cc loi hnh hot ng phong ph v a dng ca gio vin v hc sinh (vi t cch l nh gio dc v i tng gio dc) nhm thc hin tt cc nhim v gio dc phu hp vi mc ch, mc tiu gio dc: Phng php gio dc c cc du hiu c trng cn lu sau

y: - Phng php gio dc phn nh mi quan h thng nht 115

bin chng gia mc ch, ni dung v hnh thc trong qu trnh gio dc, "phng php l hnh thc v cch thc vn ng bn trong ca ni dung", l phng thc, l ngh thut t chc cc hot ng theo nhng ch nht nh nhm chuyn ha cc yu cu khch quan thnh nhu cu pht trin nhn cch ch quan ca i tng gio dc. - Phng php gio dc th hin mi quan h phi hp thng nht gia cch thc hot ng ca nh gio dc v i tng gio dc, trong nhng tc ng ca nh gio dc gi vai tr ch o, cn i tng gio dc th t gic, tch cc hot ng, t gio dc, t vn ng v pht trin nhm hng ti nhng mc tiu pht trin nhn cch xc nh. Mi quan h tng tc c coi nh l mt m hnh, cc hnh ng v thao c c sp xp v thc hin theo nhng quy trnh hp l nhm thc hin tt cc nhim v gio dc. 2. H thng cc phng php gio dc xc nh cc phng php gio dc ph hp, cn cn c vo mc tiu, nhim v, ni dung gio dc, c bit l cn cn c vo c im la tui, c im nhn cch ca i tng gio dc T nhng c s , cc nh gio dc phn chia cc phng php gio dc thnh ba nhm chnh. l: - Nhm cc phng php thuyt phc nhm hnh thnh thc c nhn; - Nhm cc phng php t chc hot ng v hnh thnh kinh nghim ng x; ... - Nhm cc phng php kch thch tnh tch cc hot ng v iu chnh hnh vi. a) Nhm cc phng php thuyt phc nhm hnh thnh 116

thc c nhn , thc c nhn phn nh s thng nht bin chng gia nhn thc v nim tin v nhng chun mc o c v vn ha thm m c x hi quy nh v tha nhn. Trong thc tin gio dc mun hnh thnh thc c nhn ca mi hc sinh v nhng yu cu, chun mc o c ... nh gio dc thng dng cc phng php thuyt phc tc ng n nhn thc, tnh cm ca hc sinh nhm hnh thnh thc, nim tin v thi ng n. Thuyt phc l mt nhm cc phng php gio dc, trong nh gio dc kho lo s dng ngn ng ca mnh khuyn gii, phn tch, m thoi hoc nu gng nhm gip cho i tng gio dc hnh thnh thc c nhn v cc chun mc x hi quy nh. Nhm phng php ny bao gm cc phng php nh: phng php ging gii, m thoi v nu gng. - Ging gii: l phng php trong nh gio dc dng li ni chn tnh khuyn bo, gii thch, minh ha, phn tch lm sng t nhng khi nim v o c, nhng quy tc, nhng chun mc, nhng np sng vn ha cn c mi c nhn trong mt cng ng. S ging gii i vi hc sinh c th c tin hnh di nhiu hnh thc nh gii thch, phn tch, ly v d minh ha, chng minh lm sng t mt khi nim, mt phong cch sng, mt chun mc o c, ... khi hc sinh v khng hiu m vi phm v hnh ng sai. Nh gio dc c th khuyn bo, thm ch yu cu, rn e mt cch nghim khc nu nh bn thn i tng gio dc hiu l phi tri, nn v khng nn lm m vn c tnh hnh ng sai tri... Nh vy phng php ging gii gip cho hc sinh trong qu trnh gio dc hiu mt cch y , su sc v nhng chun mc x hi c ng c v 117

hnh ng ph hp. c th tin hnh ging gii, khuyn rn c hiu qu gio dc cao, nh gio dc cn ch cc yu cu s phm nh: + Phi chun b ni dung vn cn ging gii, phn tch, khuyn bo vi tng i tng. + Khi ging gii, khuyn rn cn s dng li ni c sc thuyt phc cao: lp lun c c s l lun v thc tin, cn hiu, thng cm su sc, c tnh thng v s khoan dung nhng cng rt cn s nghim khc khi i tng gio dc c tnh khng hiu v li din nhng sai lm ... - m thoi: l phng php gio dc trong nh gio dc kho lo t chc cc cuc trao i tho lun tranh lun v tht ch nht nh no c lin quan ti ni dung gio dc.Vic m thoi c th din ra gia nh gio dc v i tng gio dc, gia cc thnh vin trong nhm, trong mt tp th hc sinh v nhng vn m cc em quan tm trong hc tp, trong rn luyn o c v li sng; nhng vn bc xc trong gio dc, trong i sng x hi, trong quan h bn b v.v... Phng php m thoi c th to c hi pht huy tnh tch cc hot ng ca mi c nhn hc sinh khi h trc tip tham gia gii thch, tranh lun tho lun nhn xt, nh gi v t rt ra nhng kt lun cho bn thn v cc tnh hung c lin quan ti nhng chun mc x hi, t hnh thnh v pht trin nim tin, nhng thi quen v hnh vi ph hp. phng php m thoi t c kt qu mong mun, nh gio dc cn ch mt s yu cu nh: + Trc ht cn chun b cc ch , cc cu chuyn cn k, nhng cu hi cn phng vn, nhng mc tiu, ni dung cn 118

trao i tranh lun ... ; + Vic t chc tranh lun, tr chuyn, trao i, mn m gia nh gio dc vi i tng gio .dc hoc gia cc thnh vin vi nhau cn c tin hnh trong bu khng kh t nhin, thoi mi mi ngi c th bc l ht nhng suy ngh v tnh cm ring t, t c th rt ra nhng kt lun v nhn thc v hnh ng c th. - Nu gng. l phng php gio dc trong nh gio dc qua nhng cu chuyn c tht, nhng tm gng v ngi tt, vic tt ca mt tp th mt c nhn nhm kch thch tnh tch cc hot ng, tu dng rn luyn, t gio dc ca i tng gio dc, ng vin, khuyn khch h phn u lm theo nhng gng tt . Trong thc tin gio dc thng thng khi ni n nu gng ngi ta ngh ngay n vic hc tp v lm theo nhng gng tt gng chnh din nh vic gio dc hc sinh phn u theo gng nhng anh hng, chin s thi ua, nhng tm gng lao ng, hc tp xut sc, nhng hc sinh ngho vt kh tuy nhin, khi vn dng phng php nu gng , cc nh s phm cng khng qun dng nhng gng xu, gng phn din ngn nga, gio dc hc sinh ca mnh nh: k li mt hin tng hc sinh h, s phn mt con nghin, mt tr lang thang bi i ... thng qua nhng gng xu , cc em t phn tch, trao i tm nhang nguyn nhn ch quan, khch quan v t rt ra nhng kt lun s phm; nhng bi hc kinh nghim cn trnh cho bn thn mnh. Phng php nu gng c tc dng gip ch hc sinh t vic nhn xt, ph phn nh gi nhng mt tt v cha tt ca ngi 119

khc hc tp, lm theo nhng gng tt v kp thi iu chnh hnh vi, trnh nhng biu hin tiu cc ca bn thn mnh. T hnh thnh c nim tin v thi quen lm vic tt ph hp vi mc ch, nhim v gio dc. Khi vn dng phng php nu gng, nh gio dc cn thc hin mt s yu cu c bn nh: Cn cn c vo mc tiu, ni dung gio dc m la chn nhng tm gng tht in hnh gio dc (chn gng chnh din, gng tt l ch yu khng nn qu lm dng gng phn din s gy tc hi phn gio dc). Mt khc, bn thn nh gio dc phi l mt tm gng trong sng v o c, v phm cht nhn cch, v li sng ... i vi hc sinh, thc s c cc em cm phc, tin tng. Yu cu i vi hc sinh: thng xuyn lin h vi thc tin, tm trong thc tin cuc sng nhng tm gng in hnh tt hc tp, lm theo, ng thi c thi ph phn nhng biu hin xu, tiu cc trong cuc sng kin quyt trnh. Qua , mi c nhn hc sinh cn xy dng cho mnh mt m hnh l tng v con ngi ton din t mnh tu dng, rn luyn, t gio dc t hon thin theo mu ngi tt l tng . Nh vy, cc phng php thuyt phc nhm hnh thnh thc c nhn cho hc sinh c tc dng gip cho cc em c nh hiu bit cn thit v nhng chun mc, nhng gi tr x hi o c v nhn vn, v li sng vn ha thm m v lao ng v th cht, qua hnh thnh tnh cm, nim tin v t gio dc, t hon thin nhn cch. b) Nhm cc phng php t chc hot ng v hnh thnh kinh nghim ng x Bn cht ca gio dc l qu trnh t chc cc loi hnh hot ng a dng, phong ph nhm bin nhng yu cu, chun mc 120

khch quan thnh nhu cu pht trin ch quan. iu c ngha l nhng phm cht, nhng nt tnh cch ca mi ngi suy cho cng phi c th hin bng hnh vi thi quen, bng np sng c vn ha trong thc tin, l thuyt v hnh ng, li ni v vic lm phi thng nht vi nhau. V vy, trong qu trnh gio dc, nhm cc phng php t chc hot ng v hnh thnh kinh nghim ng x x hi cho hc sinh, gip h chuyn ha thc thnh hnh vi v rn luyn thnh thi quen cn thit. Nhm phng php ny gm ba phng php chnh: phng php t chc hot ng theo ch ; phng php rn luyn v phng php luyn tp. - Phng php t chc hot ng theo ch : l phng php gio dc trong nh gio dc son tho nhng ch ph hp vi cc nhim v v ni dung gio dc c tc dng li cun, thu ht ng o hc sinh tham gia qua cc em c iu kin rn luyn v th hin nng lc t t chc hot ng, t gio dc v rn luyn phm cht, hnh vi, thi quen, c bit l nhng kinh nghim ng x trong cc mi quan h a dng v phc tp trong cuc sng ph hp vi yu cu v cc chun mc o c do x hi quy nh. Khi t chc cc loi hnh hot ng theo ch , nh gio dc trc ht cn la chn v nu ln nhng ch mang tnh gio dc su sc theo thi gian ca cc s kin lch s hoc phc v cho ng li chnh sch ca ng v Nh nc... v d. T chc cc hot ng cho mng ngy sinh nht Bc H; Cho mng i hi ng cng sn Vit Nam; cho mng ngy Nh gio Vit Nam, ... Sau khi nu ch , cn thit k quy trnh hot ng theo k hoch tng bc hp l nhm pht huy tnh tch cc hot ng ca mi c nhn v kho lo lng ghp ni 121

dung gio dc mt cch t nhin, khng gng go my mc. Mun vy cn tnh m ti nhu cu hot ng, c im tm sinh l, c im la tui v hng th, nng khiu hot ng ca i tng gio dc. c bit, cn pht huy vai tr c vn ca nh gio dc trong vic theo di, gip , kim tra, iu chnh tin trnh hot ng thng xuyn kp thi. - Phng php rn luyn: l phng php gio dc trong nh gio dc t chc cc loi hnh hot ng a dng theo nhng ni dung gio dc nht nh nhm to iu kin, to mi trng hc sinh t th nghim thc, tnh cm ca mnh v cc chun mc o c, vn ha thm m... trong cc tnh hung c th, a dng cc thc tin cuc sng. Nh vy, phng php rn luyn to c hi cho hc sinh tham nhp vo cc tnh hung gio dc c th t n gin n phc tp, t d n kh trong cuc sng v i hi h t nguyn tham gia gii quyt c hiu qu nhng tnh hung c tht ny sinh trong hc tp, trong lao ng v sinh hot tp th, qua , nhng hnh vi, thi quen n dn c hnh thnh v c rn luyn mt cch thun thc, bn vng. Thc tin gio dc chng t rng, phng php rn luyn hnh vi, thi quen np sng vn minh ch mang li hiu qu ti u khi nh gio dc a ra c nhng tnh hung t nhin, ph hp vi i tng gio dc v kt hp cht ch gia rn luyn, t rn luyn, gia kim tra v t kim tra. ng thi phi t chc ren luyn thng xuyn, lin tc, c h thng v kt hp vic t chc rn luyn ca nh gio dc vi vic t t chc, t rn luyn ca mi c nhn hc sinh. - Phng php luyn tp: l phng php nhm cng c n 122

nh bn vng nhng hnh vi, thi quen c hnh thnh v rn luyn trong thc tin hot ng gio dc. l qu trnh t chc n luyn mt cch c h thng, u n, c k hoch cc hnh ng, cc thi quen ng x, bin n thnh nhng thuc tnh ca nhn cch, thnh nhng nhu cu khng th thiu trong np sng hng ngy ca mi c nhn. thc hin tt phng php luyn tp, nh gio dc cn ch thc hin cc yu cu c bn nh: phi luyn tp mt cch thng xuyn vi nhiu hnh thc hp dn, trnh my mc lp li nhng ng tc, nhng hnh vi mt cch g p, bt buc s gy cm gic nhm chn lm gim hiu qu gio dc: Mt khc, trong khi luyn tp cn c s un nn, kim tra thng xuyn, ng thi phi khuyn khch vic t kim tra, t iu chnh hnh vi, thi quen ca bn thn i tng gio dc. c) Nhm cc phng php kch thch tch cc hot ng v iu chnh hnh vi Qu trnh gio dc ch c th t hiu qu cao khi i tng gio dc tch cc tham gia cc hot ng gio dc v thng qua h t gic rn luyn v cng c, luyn tp nhng hnh vi, thi quen cn thit. V vy, vn t ra l nh gio dc c pht huy cao tnh tch cc hot ng ca hot ng hay khng? Bng cch thc, con ng no khuyn khch, ng vin, li cun ng o cc em hng th tham gia hot ng c hiu qu, ng thi khc phc, ngn nga, un nn nhng biu hin tiu cc, nhng hnh vi lch chun khng c x hi tha nhn thng c mt s hc sinh ? t c mc ch nhim v gio dc , nh gio dc phi vn dng c hiu qu nhm cc phng php kch thch tnh tch cc hot ng v iu chnh hnh vi, thi quen ng x c vn ha ca hc sinh. Nhm ny 123

gm phng php khen thng v phng php trch pht. - Phng php khen thng: l phng php phn nh s nh gi tt ca nh gio dc v nhng phm cht, nhng nt tnh cch, nhng hnh vi, thi quen ng x c vn ha m i tng gio dc t c thng qua cc hnh thc t chc hot ng gio dc v t gio dc. Trong qu trnh gio dc, phng php khen thng c ngha rt quan trng v n khng nh kt qu ca qu trnh gio dc hon ton ph hp vi nhng chun mc o c v nhng hnh vi vn ha do x hi quy nh. Gip cho ngi hc sinh t khng nh mnh, cng c, pht trin nim tin v khng ngng hon thin nhn cch trn c s kch thch tnh tch cc hot ng ca c nhn. Nh vy, c th ni rng, khen thng gp phn rt quan trng nhm hnh thnh ng c, to nn ni lc thc y qu trnh gio dc t hiu qu mong mun. Trong thc tin gio dc, khen thng c th hin di nhiu hnh thc khc nhau: Ty theo tnh cht, mc , phm vi nh hng ca kt qu gio dc v tnh tch cc tu dng, rn luyn, cng .nh s n lc ca mi c nhn m cc hnh thc khen thng s theo cc mc t thp n cao nh: + T thi ng tnh, ng h hoc c li khen i vi nhng vic tt mt cch trc tip hay gin tip; + Biu dng, tuyn dng nhng vic tt, nhng hnh vi, np sng vn minh; + Cc cp qun l tng giy khen, bng khen v thng tin hay hin vt, v.v.. Cn lu l nn khen i i vi thng v nn khen thng 124

i vi c nhn v nhng n v c thnh tch xng ng. phng php khen thng mang li hiu qu gio dc ch thc. cc cp qun l gio dc, cc nh s phm cn thc hin mt s yu cu c bn nh: + m bo khen thng ng mc, khen thng da trn nhng phm cht hnh vi ng x trong cuc sng thc t, khng da vo li ni, hin tng, cm tnh, m cn c vo vic lm vo bn cht; + m bo khen thng cng bng, khch quan phi xem xt, nh gi ng mc, khng ch quan, thin lch, thnh kin c nhn ... + m bo khen thng kp thi, ng lc, ng ch, ng thnh tch, khng ty tin v phi kt hp vic khen thng thng xuyn vi khen thng c qu trnh; + Vic khen thng phi c s ng tnh ca tp th, gy d lun tt ring tp th v pht huy nh hng tch cc i vi cc thnh vin trong cng ng; . + i vi bn thn c nhn hay tp th c khen thng phi t nh gi ng thnh tch ca mnh t tin, phn khi tip tc phn u rn luyn khng ngng vn ln ... - Phng php trch pht: l phng php gio dc trong phn nh s khng ng tnh, s phn i, s ch trch, ph phn ca nh gio dc hay cc cp qun l gio dc i vi nhng biu hin sai tri v phm cht nhn cch, v hnh vi ng x thiu vn ha, v.v ... ca i tng gio dc. Trong qu trnh gio dc, vic trch pht i vi nhng hc sinh mc sai phm v phm cht nhn cch v hnh vi ng x khng ph hp vi nhng yu cu, chun mc do x hi quy 125

nh c ngha quan trng nhm to c hi ngn chn kp thi nhng li lm ca c nhn hay tp th, i hi h phi nhn thc c khuyt im, cm thy n nn nhn li sa cha v t kim ch khng ti phm nhng sai lm mt ln na. Mt khc, vic trch pht ng mc s c tc dng nhc nh, khuyn rn nhng ngi khc bit t kim ch mnh trc nhng cm d tm thng khng mc phi nhng sai lm ng tic. Phng php trch pht trong qu trnh gio dc thng biu hin di nhiu hnh thc t nng n nh nh: nhc nh, ch trch, ph bnh, cnh co, buc thi hc, ui hc. Ty theo nhng mc sai phm khc nhau v phm cht o c, v li sng, v hnh vi ng x, v phong cch, np sng vn minh ... m nh gio dc v cc cp qun l p dng cc hnh thc trch pht nng hay nh cho ph hp. Khi tin hnh trch pht i vi tp th v c nhn, cc cp qun l, c bit l i vi nh' gio dc cn tun theo nhng yu cu c bn sau y: + Vic trch pht phi hon ton khch quan, cng bng: Khi trch pht mt c nhn hoc mt tp th, nh gio dc phi ht sc thn trng khi nhn xt nh gi nhng sai phm ca i tng gio dc. c bit khi quyt nh hnh thc, mc k lut phi cng bng i vi mi ngi, mi trng hp. Tuyt i khng v nh kin c nhn m lun ti, trng pht nng k lut oan i vi hc sinh. Ngc li, khng th v quen thn, thin v m gim nh mc sai phm, hoc ch trch pht qua loa cho xong chuyn... ; + Vic trch pht phi m bo cho i tng b trch pht nhn r nhng sai lm ca mnh, thy c l do trch pht, mc 126

 nghim trng ca nhng sai st v s trch pht l tt yu nn tht s n hn v quyt tm sa cha; + Vic trch pht phi m bo tn trng nhn phm v ch ti nhng c im c bit ca nhng c nhn hoc tp th b trch pht tuyt i khng c xc phm v thn th v tnh cm ca cc em, phi tin tng s tin b trong tng lai...; + Phi hnh thnh c d lun lnh mnh, ng tnh vi s trch pht nhm gip cho i tng b trch pht sng nhn ra sai lm quy tm sa cha v mi thnh vin trong tp th u rt ra nhng bi hc ring cho bn thn mnh. Nh vy, cc phng php khen thng, trch pht u c tc dng kch thch, iu chnh nhng hnh vi ng x, thc cht l pht huy nhng u im, hn ch khc phc nhng biu hin tiu cc v phm cht o c, v li sng thiu vn ha... mt s hc sinh. Tuy nhin, ngh thut s phm ca ngi gio vin. vi t cch l nhng nh gio dc, nhng ngi c trang bi v cc nguyn tc v phng php gio dc mt cch c h thng l phi bit ng vin, khuyn khch hc sinh ca mnh pht hin nhng u im l chnh bng cch tuyn ng, khen thng ng mc. Tuyt i khng coi vic trch pht l mc ch m ch l phng tin gio dc, ngn nga nhng sai phm ng tic xy ra m thi. 3. Vn la chn v vn dng phi hp cc phng php gio dc Gio dc l mt hin tng x hi c bit v cng l mt qu trnh vi nhng tc ng s phm phc hp nhm gp phn hnh thnh, pht trin nhng phm cht, hnh vi, thi quen, np sng vn minh cho hc sinh. Cht lng v hiu qu gio dc 127

phn ln ph thuc vo ngh thut s phm ca nh gio dc ni chung, vo vic la chn v vn dng kt hp cc phng php gio dc mt cch khoa hc, hp l ni ring. Trong thc tin gio dc, mi nhm phng php, mi phng php u c nhng u im v nhng hn ch nht nh, khng c mt nhm phng php no cng nh mt phng php no l vn nng c. V vy, nh gio dc phi la chn v vn dng phi hp cc phng php gio dc tht cch hp l t kt qu gio dc ti u nht. Khi la chn v vn dng kt hp cc phng php gio dc, nh gio dc cn cn c vo mc tiu, ni dung gio dc c th; cn c vo c im ca i tng gio dc v nhng iu kin thc t tin hnh hot ng gio dc v t gio dc i vi mi c nhn v tp th hc sinh. Trong qu trnh vn dng cc phng php gio dc, cn m bo s thng nht gia cc lc lng gio dc, c bit l s thng nht gia vai tr t chc, iu khin ca nh gio dc vi hot ng gio dc, t rn luyn, t hon thin mnh ca i tng gio dc. Nn trnh hai xu hng thng xy ra nh qu cao vai tr ch o ca nh gio dc, xem nh tnh tch cc hot ng ca hc sinh, xu hng ny s dn n hin tng gio dc p t. hiu qu gio dc s khng cao. Hoc, ngc li, nu h thp vai tr ca nh gio dc, qu cao vai tr ca i tng gio dc, xu hng ny s dn n hu qu t do v t chc trong qu trnh gio dc. III -Cc con ng gio dc Gio dc l qu trnh tc ng c k hoch, c phng php ca nh gio dc nhm hnh thnh, pht trin nhan cch cho th 128

h tr theo mc ch gio dc x hi, qu trnh ny c thc hin bng cc con ng c bn sau y: 1. Gio dc thng qua hot ng dy hc Mt trong nhng con ng quan trng nht gio dc th h tr l a cc em vo hc tp trong nh trng. Nh trng l mt t chc gio dc chuyn nghip, c ni dung chng trnh, c phng php v phng tin hin i do tht i ng cc nh s phm c o to chu o thc hin. Nh trng l mi trng gio dc thun li, c mt tp th hc sinh cng nhau hc tp, rn luyn v tu dng nhm thc hin tt mc ch, mc tiu gio dc. Dy hc l hot ng c trng c bn nht ca cc loi hnh trng. Thng qua vic cung cp h thng tri thc, k nng, k xo v pht trin nng lc, phm cht tr tu, qu trnh dy hc nhm gp phn hnh thnh v pht trin ton din nhn cch cho hc sinh. Dy hc l con ng gio dc tch cc, ch ng, ngn nht v c hiu qu nht gip cho th h tr chim lnh c ni dung hc vn, t tu dng. t rn luyn hon thin.nhn cch theo nhng yu cu v chun mc do x hi quy nh. Hot ng dy hc ch c th t cht lng v hiu qu ti u khi hc sinh hc tp tch cc trong mi trng kin thc thch hp, vi nhng phng php, phng tin v cc hnh thc t chc dy hc khng ngng ci tin, i mi. Trong , vai tr t chc, iu khin ca gio vin nh s phm c ngha v tm quan trng c bit i vi hot ng t hc, t tu dng, rn luyn ca hc sinh. 2. Gio dc thng qua t chc cc hot ng phong ph v 129

a dng cho hc sinh. Nhn cch ch hnh thnh v pht trin thng qua hot ng v giao lu, vic t chc cc loi hnh hot ng phong ph v a dng trong v ngoi nh trng l con ng thun li nht pht trin nhn cch cho hc sinh. Trong mi trng s phm, ngoi hot ng hc tp, hc sinh c th tham gia nhiu loi hnh hot ng khc nh: lao ng, vui chi, hot ng x hi mi dng hot ng c nhng nt c th v u c tc dng gio dc. Lao ng l hnh thc hot ng c bit ca con ngi, lao ng to ra sn phm vt cht v tinh thn nhm tha mn nhu cu cuc sng ca con ngi v chnh lao ng li to ra con ngi c thc, c thi , c tnh cm v nim tin, ... Trong thc tin cuc sng, loi ngi tn ti hai hnh thc lao ng tr c v lao ng tay chn, c hai loi lao ng ny u c tc dng gio dc su sc. Thng qua lao ng mt cch c t chc, c k lut, cc phm cht nhn cch tt p v nng lc hot ng tch cc ca hc sinh c pht trin, c bit l nhng tim nng tr.tu, k nng hot ng sng to, sc bn b, do dai, kh nng vt kh, ch vn ln, ... cng hnh thnh v pht trin: - Vui chi l hnh thc hot ng gii tr nhng li c ngha gio dc su sc. Vui chi c thc hin thng qua cc tr chi rt a dng ph hp vi c im tm l ca cc la tui khc nhau. Trong nh trng, hot ng vui chi gii tr thng c t chc ph bin l cc hot ng ngoi kha v th dc. th thao, hot ng vn ha, vn ngh v cc tr chi tr tu sng to ... 130

 t c mc ch vui chi gii tr thng qua nhm gio dc cho hc sinh nhng phm cht nhn cch tt p nh tnh cm ng i, tinh thn on kt trong tp th thc t chc k lut, pht trin tr thng minh, c sng to ... cc hnh thc vui chi cn c t chc c mc ch, c k hoch, c phng php nhm thu ht s tham gia tch cc ca s ng hc sinh v mang li hiu qu mong mun. - Hot ng x hi l hnh thc hot ng ca cc c nhn vi mi quan h giao tip a dng trong cng ng, trong mt mi trng nht nh. Tham gia cc hot ng x hi, con ngi c giao lu vi nhiu c nhn v tp th khc nhau. S giao lu cng rng, cng phong ph v a dng th cc phm cht nhn cch ca mi c nhn cng pht trin hon thin, c bit l tr thng minh, c sng to, s kho lo, t nh trong ng x c vn ho, v.v. . Trong mi trng x hi phong ph v phc tp hin nay, nh trng cn t chc cho hc sinh tham gia cc hot ng x hi c ngha gio dc nh tham gia cc cuc vn ng chnh tr, x hi, cc l hi vn ha .a phng, cc hot ng nhn o t thin ... Cng vi cc t chc i Thiu nin tin phong v on Thanh nin cng sn H Ch Minh. nh trng cn to iu kin v tn dng cc c hi, thng qua cc mi quan h x hi tin hnh cc hnh thc t chc hot ng phong ph v a dng nhm gp phn thc hin tt mc tiu gio dc - o to. 3. Gio dc thng qua sinh hot tp th T chc cho hc sinh sinh hot tp th l mt con ng Gio dc quan trng ca nh trng. Tp th l mt tp hp 131

nhiu c nhn cng nhau hot ng v mt mc ch chung Tp th va l mi trng s phm, va l tht phng tin gio dc ,cc phm cht nhn cch cho hc sinh. Trong cuc sng tp th, cc c nhn cng chung hot ng giao tip vi nhau trn tinh thn on kt, t tnh thn n tnh hp tc, cng ng c hnh thnh, pht trin, v nhn cch cng dn dn c hon thin. Trong qu trnh hnh thnh v xy dng tp th, thng qua cc hot ng chung, cc c nhn tc ng, nh hng ln nhau. Mt khc, s tc ng ca nh trng s phm i vi tp th v tng c nhn to thnh s tc ng tng hp c ngha gio dc su sc i vi hc sinh. Nh vy, tp th va l mi trng, va l phng tin gio dc hc sinh. V th, cn t chc tt cc hnh thc sinh hot tp th, vi t cch nh l mt con ng gio dc i vi hc sinh. 4. T gio dc, t tu dng Trong qu trnh gio dc, mt trong nhng yu t quyt nh cht lng v hiu qu gio dc chnh l vic t tu dng, t rn luyn ca chnh bn thn ngi hc. T tu dng ch c thc hin khi c nhn t n mt trnh pht trin nht nh, khi tch ly c nhng kinh nghim, nhng tri thc v cuc sng phong ph. T tu dng, t rn luyn l kt qu ca qu trnh gio dc x hi, l sn phm ca s t nhn thc v to lp cc thi quen, cc hnh vi vn minh, l bc tip theo v quyt nh ca ton b qu trnh gio dc. T gio dc, t tu dng thng bt u t vic xy dng cc mc tiu l tng cho tng lai ca bn thn, tip l tm ti cc bin php tch cc, sng to v kin tr, quyt tm thc' hin 132

mc tiu xc nh. Cui cung l t kim tra, t nh gi, t iu chnh t gii php mi, xc nh quyt tm mi tip tc hon thin bn thn v t khng nh mnh. Tm li, c nhiu con ng thc hin mc ch, mc tiu v cc nhim v gio dc. Cc con ng gio dc khng tch bit ring r m l mt h thng gn b vi nhau, chng b sung, h tr ln nhau t mc tiu gio dc x hi V th, cn phi hp cc con ng gio dc mt cch khoa hc v hp l ph hp vi c im i tng gio dc v cc iu kin khch quan t hiu qu gio dc ti u.

133

CU HI N TP 1. Anh (ch) c nhn xt g v ni dung gio dc trong nh trng hin nay. Theo anh (ch) cn i mi v hon thin ni dung gio dc nh th no cho ph hp vi xu th pht trin ca thi i v c im nn kinh t th trng nc ta trong thi k cng nghip ha, hin i ha t nc. Cho v d. 2. Hy trnh by khi nim phng php gio dc v nu tn nhng phng php gio dc thng c s dng trong nh trng ph thng hin nay. 3. V sao trong qu trnh gio dc cn vn dng phi hp, hp l cc phng php gio dc? Hy phn tch, nh gi thc trng vn dng cc phng php gio dc trong nh trng' hin nay. 4. Hy trnh by khi qut cc con ng gio dc, lin h vi thc tin v rt ra kt lun s phm cn thit.

134

PHN TH T CNG TC QUN L GIO DC TRONG NH TRNG

Vn qun l gio dc trong cc loi hnh trng v bn cht l hot ng ca cc t chc qun l, lnh o t v m n vi m nhm thng nht cc lc lng gio dc v huy ng ti a cc ngun lc gio dc nhm khng ngng nng cao cht lng, hiu qu gio dc ton din. L lun v qun l gio dc v m v vi m l nhng vn phc tp c c s khoa hc v thc tin su sc. l kt qu ca qu trnh nghin cu cc quy lut, cc nguyn tc qun l v vn dng chng mt cch linh hot, sng to trong thc tin cng tc qun l lnh o ngnh t B Gio dc v o to, ni qun l nh trng bng cc bin php v m v cc cp trung gian l S Gio dc v cc Phng Gio dc v o to. Cp qun l trc tip v quan trng l cng tc qun l lnh o ca nh trng, trong Hiu trng l nhn t trung tm. Trong nh trng hot ng gio dc c th hin m nt trong tp th hc sinh m ngi gio vin ch nhim lp c v tr, vai tr quan trng c bit. Di y chng ta s nghin cu mt s vn c bn v vic qun l, xy dng tp th hc ~ sinh v cng tc ca ngi gio vin ch nhim lp.

135

CHNG XVII CNG TC CA NGI GIO VIN CH NHIM LP I - V tr, vai tr, chc nng v nhim v ca ngi gio vin ch nhim lp (GVCNL) 1. V tr, vai tr ca ngi gio vin ch nhim lp Trong h thng t chc ca nh trng ph thng hin nay, lp hc l n v c s, mi hot ng ca nh trng u c trin khai ti cc lp thng qua mng li gio vin ch nhim. Gio vin ch nhim c Hiu trng la chn t nhng gio vin c kinh nghim gio dc, c uy tn trong hc sinh, c Hi ng gio dc nh trng nht tr phn cng ph trch nhng lp hc xc nh. Trong nh trng, gio vin ch nhim lp l di thay mt Ban Gim hiu, thay mt nh trng chu trch nhim v cht lng gio dc ton din ca mt lp hc sinh, mt tp th, mt n v hnh chnh ca mt trng hc. Theo h thng t chc hc sinh ca cc trng hc mi trng u bao gm h thng cc khi lp, mi lp bao gm mt s hc sinh n nh, c cng tui cng trnh nhn thc v cng thc hin nhng nhim v hc tp, gio dc nht nh. c s phn cng ca nh trng, gio vin ch nhim thng l gio vin ging dy mt. mn hc ng thi l ngi ph trch, t chc, iu khin mi hot ng ca lp, l nhn vt trung tm, l linh hn ca lp Mi gio vin ch nhim nhn qun l mt lp hc trong mt thi gian ca kha hc (thng th mt nm hc v cng c th l c kha hc). Nhng gio vin ch nhim thuc mt khi l

c t chc thnh mt t ch nhim. Nhng ch trng k 136

hoch ca nh trng c cc gio vin ch nhim lnh hi v thc hin vic trin khai, t chc cc hot ng ca lp thng qua h thng cn b lp, on Thanh nin cng sn H Ch Minh, Hi cha m hc sinh v nhng t chc x hi c lin quan. i vi mi lp hc, GVCNL gi vai tr nh mt "th trng hnh php v t php" c trch nhim hng dn t chc cc hot ng a dng ca hc sinh theo mc ch chung ca nh trng, l ngi chu trch nhim trc nh trng v kt qu hot ng ca tp th cng nh ca mi hc sinh trong lp, l ngi ng vin. khch l, x l cc tnh hung tiu cc ca hc sinh. Vi vn sng v kinh nghim trong hot ng gio dc, v tr ca gio vin ch nhim l rt cn thit i vi s pht trin tnh din ca lp hc. 2. Nhng chc nng ca ngi gio vin ch nhim lp Gio vin ch nhim lp l ngi thay mt Hiu trng trong cng tc t chc, qun l ton din hot ng ca hc snh trong. mt lp hc. trin khai cc mt hot ng ca nh trng mt cch thng nht, ng b nhm phc v nhng mc ch xc nh trong cng tc gio ngi gio vin ch nhim - thnh vin ca Hi ng gio dc s thay mt Hiu trng (xt v mt quyn lc hnh chnh) s tin hnh t chc thc hin n tng hc sinh, iu khin, ch o nm bt cc hot ng trong lp, kim tra, n c v nh gi kt qu hot ng ca tp th lp cng nh ca mi hc sinh. S iu hnh ch o ca gio vin ch nhim lp s m bo s thng sut cc thng tin qun l t Hiu trng xung lp v ngc li, t mi hc sinh ti Hiu trng. C th ni, vi chc nng ny, gio vin ch nhim lp l cu ni gia Hiu trng vi cc tp th hc sinh trong 137

trng v ti mi hc sinh. iu gip cho s iu hnh ca Hiu trng c c s thc tin, st hp vi tnh phong ph, a dng v s bin i khng ngng ca hot ng gio dc, bao gm trong n hot.ng dy hc, hot ng gio dc, gip cho Hiu trng c c nhng thng tin chun xc xut c nhng nh hng, k hoch v giai php ng, m bo tnh hiu qu trong cng tc qun l ca Hiu trng. - Chc nng th hai ca gio vin ch nhim l t chc tp th hc sinh hot ng t qun trong vic thc hin cc nhim v hc tp, rn luyn, sinh hot trn c s pht huy c sc mnh (ca tp th) tnh tch cc, ch ng ca hc sinh. S trng thnh ca mi tp th hc sinh gn lin vi nng lc t qun ca tp th . Mt tp th h c sinh ch tr nn vng mnh khi mi thnh vin trong tp th c thc v tp th, c cun ht bi mt lc lng ct cn mnh (bao gm i ng cn b lp, ban chp hnh chi on, t trng, phn on trng v nhng phn t tch cc khc), c s on kt nht tr gia cc thnh vin trong lp, c d lun tp th lnh mnh, lun ng v l phi, bit bo v ci chn thin, m v bit ph ln n nhng hnh vi, li sng tiu cc. Mt tp th hc sinh mnh l mt tp th c kh nng t nh hng phn u cho tp th, thit lp c k hoch v t chc hot ng, bit t nh gi ch mnh, ch yu ca phong tro lp, bit t nhng mc phn u va sc, c hiu qua. Tt c nhng cng vic nu nn trong qu trnh hot ng ca lp gio vin ch nhim vi t cch l ngi hng dn, iu khin phi ng vai tr nh mt c vn trn cc mt: nh hng, t chc, trin khai, nh gi cc mt hot ng ca tp th thc hin vai tr ca ngi c vn hc sinh, khng trc tip 138

tham gia vo cc hot ng ca lp hc, song phi l im ta v ng hng hot ng l ngi bao qut nhn nhn nh gi v iu chnh, l ngi c vn i vi tp th hc sinh gio vin ch nhim cn quan tm thng xuyn ti vic chn la bi dng i ng cn b nng ct ca lp, nng cao nng lc iu hnh tp th v uy tn ca i ng ny, ng vin sc sng to, pht trin tim nng ca mt thnh vin trong lp... - Chc nng th ba ca gio vin ch nhim lp l t chc, phi hp iu tit cc tc ng gio dc gia nh trng vi cc t chc, on th x hi trong cng tc gio dc hc sinh. S hnh thnh nhn cch ca hc sinh din ra mi ni, mi lc m bo tnh lin tc, h thng v mc ch vi vai tr ch o, mang tnh quyt nh ti s hnh thnh v pht trin nhn cch ca hc sinh, gio vin ch nhim ngi thay mt cho Hiu trng, i in cho tc ng gio dc ch o, s nh l cu ni chuyn ti nhng ch trng nhim v, mc ch gio dc ca nh trng nhng thng tin phn nh kt qu phn u, rn luyn, tu dng ca mi hc sinh ti cha m hc sinh, ti cc t chc v on th x hi nng cao nhn thc v trch nhim ca h i vi th h tr to ra nhng iu kin cn thit v khng gian, v thi gian, v bin php, v c s vt cht cho nh trng, cho lp trong cng tc gio dc ngc li, nhng ch trng, ng li chnh sch ca ng v Nh nc cng s c gio vin ch nhim lp trin khai ti mi hc sinh trong lp, lm cho hot ng ca lp, ca mi hc sinh ha nhp vo s nghip cch mng ca dn tc, ca a phng: Gio vin ch nhim cn l ngi i in cho quyn li ca hc sinh trong lp, s phn nh nhng nguyn vng, nhu cu ca hc sinh vi Hi ng gio dc nh trng, vi Hiu trng v cc 139

t chc x hi ngoi trng mt cch thng xuyn cp nht, m bo gii quyt kp thi nguyn vng chnh ng ca hc sinh. - Chc nng th t ca gio vin ch nhim lp l chc nng kim tra, nh gi kt qu ton din trong qu trnh rn luyn ca mi hc sinh v hot ng ca mi nhm, mi t cng nh ca ton lp hc. Gio vin ch nhim lp hn ai ht' trong hi ng gio dc l ngi theo st tng bc pht trin ca mi hc sinh v ca c lp. V th, bn cnh vic nng cao vai tr t qun, t rn luyn ca hc sinh, kp thi iu chnh, un nn nhng lch lc, ng vin khch l mt cch khch quan nhng hot ng nhiu v ca hc sinh, gio vin cn theo st, kim tra, nhc nh v nh gi ng mc cc kt qu hot ng ca cc em nhm t ti mc tiu cn thit. m bo a ra c nhng nhn nh, nh gi ng mc, khch quan, c tnh gio dc ph hp vi tng hc sinh, tng kiu loi hnh gio dc, gio vin ch nhim cn c s lin kt, phi hp vi t chc on TNCS H Ch Minh, vi i ng cn b t qun ca lp, Hi cha m hc sinh, nhng gio vin b mn dy lp mnh trong qu trnh thu thp v x l thng tin. Mt khc, cho s nh gi trnh khi nhng yu t ch quan, mc cm, nh kin c v pha gio vin ch nhim v c v pha hc sinh, ty theo tng hot ng gio dc, gio vin ch nhim cn xy dng c chun nh gi ph hp, c c thng tin t nhiu ngun (t nh gi, nhm, t, lp, t chc on TNCS ... ). 3. Nhim v ca gio vin ch nhim lp Nhim v ca gio vin ch nhim lp lun gn lin vi nhim v gio dc ca nh trng ph thng nhm thc hin tt mc tiu gio dc - o to. C th l: 140

Gio vin ch nhim phi chm lo gio dc t tng, o c cho hc sinh trong lp; Thng xuyn kt hp vi gio vin b mn v quan tm ti vic t chc hot ng t hc nhm khng ngng nng cao cht lng hc tp cho hc sinh lp mnh; Phi hp cc lc lng gio dc trong nh trng gia nh v x hi thng qua vic t chc cc loi hnh hot ng phong ph v a dng gio dc hnh vi, thi quen ng x c vn ha cho hc sinh v cc mt c dc, tr dc, th dc, m c lo ng, gp phn hnh thnh. pht trin mu ngi ton. din trong tng lai.

II - Ni dung v cc bin php cng tc ca gio vin ch nhim lp. Trong nh trng, vi cc chc nng t chc quan l, gio dc hc sinh, gio vin ch nhim lp phi l ngi xy dng v cng c cc mi quan h gia gio vin ch nhim vi cc gio vin b mn, vi cc t chc on th trong nh trng nh on TNCS v i TNTP H Ch Minh, vi Hi cha m hc sinh v cc t chc x hi thc hin tt mc tiu gio dc. Ni dung cng tc ch nhim lp bao gm nhng cng vic c th sau: 1. Qun trit, nm vng ng li, nguyn l, chnh sch gio dc ca ng v Nh nc trn c s vn dng vo vic t chc hot ng gio dc cho hc sinh. Hot ng gio dc lun gn lin vi nhng bin i v chnh tr, kinh t, vn ha, x hi, nhng tt c nhng bin i ny c hc sinh tip nhn thng qua kinh nghim sng v kh nng nhn thc ca bn thn h. Do , s tip nhn ca hc 141

sinh c d dng hn, t ti mc ch ca nh hng gio dc, ngi gio vin ch nhim lp vi t cch l ngi "c vn chnh tr, x hi" cho hc sinh phi hiu r c nhng nh hng quan trng i vi tng bc i ca x hi o ng v Nh nc lnh ao, c bit l nhng quan im pht trin gio dc trong tng giai on lch s t soi sng vo nhng hot ng c th ca nh trng, ca lp hc, to c s l lun khoa hc cho vic hoch nh k hoch t chc cc hot ng gio dc o mnh ph trch. 2. Nghin cu, nm vng h thng l lun gio dc ni chung v b sung thng xuyn tri thc gio dc hin i cp nht, lm ch da cho hot ng gio dc trong thc tin. y l cng vic thng xuyn, rt cn thit ca ngi gio vin. ch nhim lp nhm cng c, bi dng nng cao trnh nghip v mt cch c h thng, lin tc, l c s cho qu trnh hnh thnh tay ngh v ngh thut s phm. 3. Nm vng quy ch, iu l nh trng ph thng, mc tiu gio dc ca trng ph thng, ca khi lp v k hoch, chng trnh hot ng ca nh trng trong nm hc v mi hc k. Nhng ni dung v nhng vn nu trn c th hin trong cc vn bn ca trng ph thng (mc tiu cp hc; ch th nm hc; chng trnh ging dy mn hc; k hoch nm hc ca trng v.v..). Ni dung ca nhng vn bn ny va mang tnh nh hng chung, va mang tnh c th trong khi trin khai cng tc gio dc, ng thi n cn nh l c s php l ca Nh nc trong vic ch o, xem xt, nh gi hot ng ca tp th v c nhn hc sinh ca gio vin ch nhim lp. , 142

4. Thit lp k hoch, ni dung cng tc ch nhim lp - y l nhim v trung tm ca gio vin ch nhim lp nhm t chc c hiu qu cc hot ng gio dc hc sinh lp ch nhim c nh trng giao ph. Theo K.. Usinxki, mun gio dc con ngi v mi mt th phi hiu con ngi v mi mt. Trong qu trnh gio dc ngi hc sinh va l i tng gio dc, va l ch th tch cc hot ng sng to vi i sng ni tm phong ph v nhng nt tnh cch a dng. Ngi gio vin ch nhim mun thnh cng trong hot ng s phm ca mnh th khng th gio dc mt cch chung chung. tru tng m phi c cc bin php c th ph hp vi c im la tui, c im tm l, nhn cch ca tng hc sinh trong tp th lp. Mun vy, trc ht gio dc ch nhim phi tm hiu hon cnh, c im v iu kin sng nm vng i tng hc sinh. C th nh: - Nghin cu h s ca hc sinh (S yu l lch gia nh, hc b, s im, bin bn hp lp, bn kim im, t nhn xt, nh gi ca c nhn ); . - Nghin cu cc sn phm hc tp v hot ng ca hc sinh (nhng bi kim tra, bi thi, bo tng, tranh v, nht k, sn phm lao ng, gio dc th cht...); - Quan st nhng biu hin tch cc hay tiu cc trong cc hot ng hc tp, lao ng, th thao, vn ngh, vui chi ... hng ngy; - Trao i, tr chuyn, trc tip hoc gin tip vi hc sinh, vi cn b lp, on, i, vi gio vin b mn ... , v nhng ni dung cn tm hiu; - Thm gia nh hc sinh v tr chuyn vi ph huynh 143

hiu hon cnh v c bin php gio dc thch hp; - Tin hnh iu tra v thc nghim t nhin,v.v... Nh cc bin php a dng , gio vin ch nhim lp c th thu lm c mt khi lng thng tin ln v lp ch nhim ca mnh. Nh gio dc cn nghin cu, phn tch, x l nhng thng tin bng nhiu hnh thc khc nhau nhn xt, nh gi v hiu bn cht hc sinh ca mnh. Cn ghi chp, theo di tin trnh pht trin ca cc em di dng nht k cng tc ch nhim lp. hon thnh cng tc ch nhim, ngi gio vin ch nhim khng ch c nhit tnh vi ngh, c lng nhn i i vi hc sinh m cn thit phi c phng php lm vic khoa hc: Tnh khoa hc ca cng tc gio dc hc sinh c biu hin di nhiu gc song ci bao trm ln tt c l cng tc k hoch ha hot ng gio dc (hay cn gi l thit k qu trnh gio dc). Cng tc ca ngi gio vin ch nhim lp ht sc a dng v phong ph. H khng ch l ngi a ra c nhng nh hng, ni dung gio dc ca lp mnh mt cch ng n, ph hp vi mc ch, mc tiu gio dc, m cn l ngi t chc thc hin, kim tra, n c, nh gi hiu qu t c ca tp th lp hc v ca bn thn. Vi nhng c im phc tp , vic hoch nh mt k hoch c th trc khi tin hnh hot ng c coi l c s m bo cho hc sinh gio dc ca gio vin ch nhim lp. Vic lm ny va l trch nhim, va nh l kt qu sng to ca mi gio vin ch nhim, n phn nh r nt nng lc thit k v d on ca h trong cng tc gio dc. y l mt phm cht cc k cn thit i vi ngi lm cng tc gio dc. 144

Thc tin gio dc cc trng ph thng cho thy rng, k hoch cng tc ch nhim lp c th bao gm nhng ni dung c bn sau: - Tnh hnh, c im ca nm hc (hoc trong hc k hay mt thng); - Xc nh r mc ch, yu cu v cc mt gio dc; Tnh hnh v c im ca lp, nhng thun li v kh khn (ch quan, khch quan v s lng, v cht lng o c, trnh hc vn, v thc, thi , hnh vi vn ha, thm m, v thc t chc k lut...). - Nhng mc tiu, ni dung gio dc ton din ca lp; - Nhng nhim v c th v cc mt hc tp, rn luyn o c lao ng, th cht, thm m (c chi tit ha thnh nhng ch tiu phn u c th); - Nhng bin php thc hin nhm t c cc ch tiu quy nh; - Nhng iu kin cn thit v c s vt cht, v thi gian, kinh ph, v cc phng tin, ngi ph trch c th, chi tit tng cngvv K hoch cng tc ch nhim lp tuy c xy dng trn c s tnh m ti nhng tin v iu kin thc t nht nh, song trong qu trnh thc hin, cn b sung v iu chnh kp thi sao cho ph hp vi nhng bin ng thng xy ra trong thc tin theo nhng yu cu, nhim v gio dc - o to ni chung, ca nh trng, ca lp ni ring. Cng tc k hoch ha i vi nhim v gio dc ca gio vin ch nhim lp thng bao gm nhng yu t c bn sau: - Thu thp v x l cc dng thng tin c lin quan ti ni 145

dung hot ng gio dc (h thng mc tiu gio dc v dy hc ca ngnh, ca trng; cc mc tiu kinh t - x hi ca a phng; nhng c im v cc mt o c, hc lc xu hng ngh nghip, hng th, sc khe ca hc sinh lp mnh ch nhim; nhng c im v hon cnh gia nh hc sinh tp qun, phong tc v c im cng ng ni hc sinh ). Cc dng thng tin cn thu thp gip ngi gio vin ch nhim lm tt cng tc t chc qun l hc sinh bao gm. + Tnh hnh chung ca lp ch nhim: Tng s hc sinh (nam, n; dn tc; tn gio); T chc cn b lp (lp trng; lp ph; t trng cc t; cn s cc mng cng vic ca lp); T chc on TNCS H Ch Minh (b th chi on; ph b th chi on; tng s on vin; nhng hc sinh ngoi t chc on); Nhng thnh vin tch cc trong lp; Nhng hc sinh c nng lc, hc sinh ni tri v vn ngh; th dc, th thao; Nhng hc sinh c nng lc hc tp yu km; Nhng hc sinh c bit; Nhng hc sinh c hon cnh kh c bit; Nhng hc sinh l con em vin chc nh nc; S hc sinh l con em cng nhn, nng dn; S hc sinh l con em din chnh sch; + Tnh hnh khi qut v tng hc sinh (gm phn l lch trch ngang ca hc sinh v phn gia nh): 146

 H tn hc sinh; Nam, n, dn tc, tn gio; Nm sinh; Qu qun, tr qun; Sc khe; Hc lc; o c; Nng lc ni tri; Nhng cng tc tham gia trong tp th lp; Nhm bn; + v phn gia nh: H tn b, m, ngh nghip, trnh vn ho; S lng anh ch em rut; Thnh phn gia nh; a ch ni ca gia nh, s in thoi; Tnh hnh kinh t, Tt c nhng dng thng tin nh trn ch c coi nh nhng thng tin mu c tnh cht tham kho. Ty thuc vo mi hon cnh, nhng dng thng tin cn thit s c b sung mt cch thch hp. ng thi sau khi thu thp, gio vin ch nhim cn tin hnh sng lc, phn loi, d kin trc cch x l tng ng ph hp vi nhng iu kin khch quan, ch quan, nhng thun li v kh khn c th ca i tng gio dc. - Xc nh v chnh xc cc hot ng gio dc ph hp vi nhng iu kin v hon cnh ca lp ca trng v a 147

phng. - Thit lp mi lin quan gia hot ng v th bc u tin ca tng loi hot ng. - D kin cc tnh hung c th v hng gii quyt tng ng bn k hoch c tnh kh thi, st vi iu kin thc t. Ngi gio vin ch nhim phi t ra cc tnh hung c th xy ra v d kin c cu tr li. Nhng tnh hung c th l: Bn k hoch cn nhng yu t no? Nhng hot ng no cn c u tin gii quyt trc? Cc lc lng c s dng thc thi cc hot ng; khng gian v thi gian tin hnh hot ng; nhng kt qu t c ca mi hot ng v mt gio dc v gio dng; s bin thin cc yu t tham gia vo hot ng v cc gii php gii quyt tng ng. Sau nhng giai on trn gio vin ch nhim cn th hin nhng tng ca mnh bng mt bn k hoch c th. Bn k hoch c th c son tho theo mt s hnh thc sau: - Hnh thc lp bng K hoch hot ng ca lp ch nhim Thng........ Nm hc... Hot ng chnh Cc hot ng c th a im Bin php hnh thc t chc Thi gian T chc nhn s tin hnh

- Bn k hoch cng c th xy dng theo hnh thc s . Thc cht s l s c th ha cc cng vic mang tnh trc 148

gic gip gio vin ch nhim d dng thc hin y , ngn gn, r rng tng hot ng ca bn thn trong cng tc ch nhim. S gip gio vin xc lp c th t u tin cc hot ng v iu chnh chng khi cn thit. Mu s di y m t k hoch tng th trong tun ca gio vin ch nhim. K hoch hot ng ca lp ch nhim Thng.....: Nm hc... ..:...

Nhn vo s trn, chng ta c th thy r cc hot ng tp th (gio dc, dy hc, ngoi kha) c c th ha theo cc ct, sp xp u tin (1, 2, 3) v cui cng l nh gi sau mi hot ng. C th xy dng k hoch ch nhim lp vi s kt hp gia hnh thc s v bng. Trn s ch ra nhng hot ng chung nht v th t u tin tin hnh, cn bng thng c thit lp sau s , l s c th, chi tit ha tn v cch thc t chc hot ng c cp trn s . Vic thit lp k hoch ch nhim lp l cng vic ca"ngi gio vin ch nhim trc mi nm hc, hng thng, hng tun, thi gian ca k hoch cng ngn th cng vic c t ra cng phi c th, bin php gii quyt cng phi thit thc, r rng. Chng hn, k hoch ch nhim mt tun phi cp ti; ni 149

dung hot ng nhng yu cu t ra i vi mi ni dung; i tng tham gia; ngi iu hnh hot ng; cc lc lng h tr, thi gian, a im tin hnh; nh gi hiu qu. Tuy nhin cho d l k hoch ch nhim ng vi mt giai on, mt nhim v no ca cng tc gio dc ngi gio vin ch nhim cn qun trit mt s vn c bn sau: + Mc tiu chung, nhim v v k hoch nm hc ca trng; + Nhng c im ni bt ca i tng gio dc; + Nhng c im v cc mi quan h x hi ca mi hc sinh v tp th hc sinh; + Nhng hot ng ca cc t chc on, i; + c im pht trin kinh t, x hi, vn ha ... ca a phng; + Chiu hng pht trin trong tng hot ng ca i tng gio dc (thun li, kh khn); + S bin ng ca nhng yu t chi phi hot ng v cc bin php iu chnh d kin; .. + Bin php theo di, kim tra, nh gi hot ng thc tin ca hc sinh; .. 5. T chc lin kt sc mnh gio dc tng hp ca ccb phn s phm trong trng cng nh cc t chc on th, . x hi nhng doanh nghip sn xut, nhng c s vn ho ngoi trng nhm to nn mi trng gio dc lnh mnh, lin tc khp kn tc ng ti s hnh thnh nhn cch ca hc sinh Tn dng tim nng gio dc trong trng v ngoi x hi t ti hiu qu trong vic thc hin mc tiu gio dc l mt 150

nhim v c trng ca ngi gio vin ch nhim lp trong trng ph thng. Gii quyt tt nhim v ny cng chnh l thc hin x hi ha gio dc, mt trong nhng gii php trng yu thc hin chin lc pht trin gio dc ca ng v Nh nc ta hin nay. Tim nng gio dc ca x hi l rt to ln, song do tnh t pht ca n ti qu trnh gio dc, v th cn thit phi c nhng u mi lin kt, t chc theo mt mc ch xc nh. Cng vic ny chnh l nhim v ca ngi gio vin ch nhim lp. Thc hin nhim v ny, trc tin ngi gio vin ch nhim phi nhn bit sc mnh gio dc ca tng b phn gio dc trong trng: Ban Gim hiu, cc t b mn cng on, ban n cng, i ng cn b cng chc phc v v.v.. cho d nhng b phn ny u hot ng trong qu o o mc tiu gio dc ra, u thc hin k hoch nm hc, song vi chc nng ring ca tng b phn, hot ng ca mi thnh t vn c nhng c th ring. Ngi gio vin ch nhim nhn bit c nhng c im ring bit ny s to iu kin thun li trong vic t chc cc hot ng gio dc cho hc sinh trong lp. Chng hn, nhng thng tin nm c t cc gio vin ging dy b mn s l c s xem xt, nh gi hc lc, thi , nhu cu, hng th ca hc sinh trong hc tp; hiu bit chc nng, nhim v ca tng b phn qun l trong trng l c s cho vic to dng cc mi lin h gia lp vi cc t chc x hi; hiu bit v t chc on, s gip ngi gio vin ch nhim gim st cht ch hn vic rn luyn ca hc sinh; hiu bit c s vt cht ca trng v nhng ngi qun l n l iu kin gio vin ch nhim t chc cc hot ng gio dc mt cch hp l, hiu qu v.v.. Khai thc tim nng ca x hi trong cng tc gio dc, i 151

vi gio vin ch nhim lp cn bao gm trong n vic lin kt vi cha m hc sinh, nm bt tnh hnh hc tp, sinh hot v cc mi quan h giao tip x hi ca hc sinh ngoi gi ln lp, tn dng kinh nghim gio dc, nng lc hot ng x hi, v tr v uy tn x hi ca mi c nhn, mi gia nh, to dng mi quan h mt thit gia nh trng v gia nh trong s hiu bit v gip ln nhau, cng cng ng trch nhim i vi s rn luyn, phn u ca con em h. Hnh thnh nhn cch cho hc sinh l qu trnh t chc hot ng c mc ch, c k hoch n cc mt nhn thc, tnh cm v hnh ng ch ca cc em. Hiu qu ca qu trnh t chc ny ph thuc vo nhiu yu t, trong vic phi hp vi cc bc cha m v thn nhn ca gia nh hc sinh l yu t cn c coi trng. Bi v, gia nh l t bo ca x hi, l ci ni thn yu nui dng c i ngi, l mi trng quan trng gio dc np sng v hnh thnh nhn cch. Tn dng sc mnh ca gia nh trong s cng ng trch nhim i vi vic gio dc th h tr khng ch mang tnh x hi (th h i trc du dt th h i sau), m cn nh l mt trch nhim ca gia nh i vi con ci. G.A. Cmenxki trong tc phm L lun dy hc v i nu r: "Bn phn ca cha m l phi to iu kin hnh thnh tr nhng c tnh: cn, c, kin nhn v nghim tc, nng ng v nhanh nhn, gin d trong n mc v sinh hot, sch s, tao nh v bit xu h. Mi vic phi lm trc nh sng, danh d, l phi khng cn che du! Bn phn con ngi c n np l bit nghe li cha m, khng c lm phin lng v xc phm cha m". m bo si dy lin kt gn b gia nh trng vi gia nh l mt m bo cho vic thc hin tnh lin tc v ng b trong t chc hot ng gio dc, va l 152

s b p nhng tc ng gio dc m trong iu kin ca nh trng kh c th lm c, l tnh cm yu thng gia cha m v con ci, s hi sinh cc iu kin vt cht v tinh thn, dnh mi thun li cho con ci. Hot ng ch yu ca hc sinh l hat ng hc. Thi gian trng, hot ng ny c s qun l ca gio vin, song nh, hon ton ph thuc vo s qun l quan tm ca gia nh i vi vic hc hnh ca cc em t iu kin vt cht (ni hc tp, sch v, giy, bt v.v..) ti n np thi quen gi gn ngn np vt dng hc tp, hc tp c gi gic, quan h bn b v nhng hot ng x hi khc: Khi cn chu s chi phi ca gia nh v cc mt khng ai nhn bit tr bng cha m cc em. V th, nm bt c nhng thng tin ny v hc sinh, kt hp nhng biu hin ca cc em trong thi gian trng s to cho ngi gio vin ch nhim bc tranh tng i r nt v ton din v hot ng ca mi hc sinh trong lp, t c c mt k hoch, t chc hot ng gio dc st hp vi mi hc sinh. C th ni, mi quan h gia gio dc gia nh yt gia nh nh trng s to nn sc mnh tng hp hon thin nhn cch vn ha cho hc sinh, l s b sung cho nhau nhng tc ng gio dc m mi mi trng hot ng c th lm tt c nhm cng t ti mc ch c nh hng ca hot ng gio dc. Ni dung phi hp gia gio vin ch nhim lp vi gia nh hc sinh c th hin c v hai pha: - V pha gio vin ch nhim lp: + Gip cc bc cha m hiu bit v mc tiu gio dc ca nh trng; c im hot ng gio dc ca trng hc; mt s kin thc v tm - sinh l ca hc sinh trong la tui con em h; mt s phng php t chc v gio dc gia nh. 153

+ Kin ton t chc chi hi ph huynh trong lp (v nhn s, v lch trnh v nhng quy nh v hot ng ca hi). + Lp s lin lc gia nh trng v gia nh, hng dn cch s dng cho cc bc cha m thng tin thu c c gia nh v nh trng m bo tnh c th, chnh xc, cp nht v thng sut. + Xy dng k hoch ni dung v s phi hp gia gio vin ch- nhim vi gia nh trong tng giai on qua nm hc. + Thng nht vi gia nh v trch nhim gio dc ca gia nh i vi con em h trong thi gian sinh hot nh, ch thng bo tnh hnh ca c hai pha. + nh gi cc kt qu t c ca mi hc sinh v hc tp tu dng o c, nhng u v nhc im, nhng vn c bit cn lu thng bo cho gia nh cc em c bit. + Xc nh cc hnh thc t chc s phi hp gia nh trng v gia nh (thng qua Hi cha m hc sinh; gp g trc tip lin lc bng th t, in thoi; thng qua cc t chc, ca quan ni cha m hc sinh cng tc v.v...). - V pha gia nh hc sinh: + Ch ng lin h vi nh trng, vi gio vin ch nhim to lp mi quan h thng xuyn trong cng tc gio dc con em mnh gip nh trng nm bt tnh hnh hot ng ca cc em trong thi gian sng vi gia nh, a phng. + Gip gio vin, c bit l gio vin ch nhim lp c con em mnh hc tp v tinh thn, vt cht, v kinh nghim, chuyn mn ty theo th mnh v iu kin c th c c ca gia nh. + Kt hp cng vi nh trng t chc cc hot ng gio 154

dc ngoi gi ln lp (Cu lc b, ngoi kha...). + Thc hin ng k hoch gio dc c thng nht vi gio vin (hi hp; gp g trao i; ghi s lin kt gio dc; thi im bin php thc hin cc tc ng gio dc v.v..). + Xy ng gia nh n nh, hnh phc to mi trng thun li cho hot ng hc tp v qu trnh rn luyn, t dng ca con em h khi ti trng. vic phi hp gia gio vin ch nhim vi cc bc cha m hc sinh t ti hiu qu mong mun, ngi gio vin ch nhim phi thu hiu hon cnh ca mi gia nh c c s pht huy c tim nng v nhn lc, ti lc, phi nm c phng php vn ng qun chng trong gio dc, to c uy tn i vi ph huynh hc sinh, cng tm trong vic nhn xt, nh gi qu trnh hc tp rn luyn ca hc sinh do mnh ph trch. Cc t chc on th, c s sn xut ngoi trng c tc dng ln ti hot ng gio dc hc sinh, nu c c s hp tc thng xuyn v hp l vi nhng t chc, c s . Nh s kt hp ny, nhn thc ca hc sinh v thc tin, x hi tr nn sng ng hn, cc em khng ch mt thy tai nghe, thc hin s kt hp l lun vi thc t m cn c trc tip tham gia nhng dng lao ng sn xut, nh m rn luyn t tng, o c cng nh bc u th nghim nng lc, hng th, s thch ca bn thn i vi cc lnh vc ngh nghip d nh la chn trong tng lai. Cng ng x hi, dn c, thn, xm, lng bn, ph phng ni hc sinh sinh ra v ln ln gi vai tr quan trng trong vic hnh thnh nhn cch ca cc em. Ti y, nhng mi quan h 155

thn tc bn b, tnh lng ngha xm c ny n. y chnh l ni hun c tnh yu qu hng, t nc, l mi trng x hi trc tip khng nh, nh gi v th ca mi c nhn hc sinh trong quan h gia nh v rng hn l quan h x hi. S lin kt gia nh trng vi cng ng ni hc sinh ang sng chnh l to nn s thng nht gia cc quan h gia nh, nh trng, a phng, khu vc trong vic qun l v gio dc hc sinh trn nhiu gc nh gio dc vn ha, truyn thng lch s a phng, gi gn bn sc vn ha dn tc, thun phong m tc, tp qun v.v... to thnh nn mng cho s t khng nh mnh, cho s tip nhn nhng mi quan h x hi sau ny ca hc sinh c c bn lnh, ct cch ca mt con ngi - c nhn - cng ng - x hi. Ngoi ra, thc hin vic pht huy, tn dng sc mnh tng hp mi ngun lc x hi gio dc hc sinh, gio vin ch nhim cn lin kt vi cc lc lng x hi khc nh: cc c quan hnh php, qun l x hi (y ban nhn dn, cng an, ta n, vin kim st, qun i); cc on th chnh tr - x hi (cp y ng a phng, Mt trn T quc Vit Nam, Hi lin hip ph n Vit Nam, on TNCS H Ch Mnh, Hi Cu chin binh, Hi Nng dn v.v...); cc t chc n v kinh t - x hi (quc doanh tp th V t nhn); cc c quan chc nng x hi khc (bnh vin, cc c s o to ngh nghip, cc vin v trung tm nghin cu v.v..) 6. Xy dng v pht trin tp th hc sinh Tp th hc sinh va l mi trng, va l phng tin gio dc, trong mi thnh vin u chu s tc ng tch cc ca cc thnh vin khc v b chi phi, nh hng bi d lun ca tp th qua h t gio dc, rn luyn v t hon thin 156

mnh. Trong qu trnh gio dc, gio vin ch nhim phi cng vi cn b lnh o ca lp phn u tch cc a tp th lp t giai on mi hnh thnh n giai on vng mnh khi c tp th on kt nht tr cao v u quyt tm tu dng rn luyn nhm thc hin tt nhng yu cu, nhng ch tiu do chnh h ta. Mt tp th lp vng mnh l mt tp th c vai tr t chc, iu khin ca gio vin ch nhim, cc hot ng hc tp, lao ng, vn ngh, th dc, th thao, vui chi, gii tr... thu ht, li cun c ng o hc sinh trong lp tch cc tham gia v qua hnh thnh, cng c, pht trin nhng mi quan h tt p nhng tnh cm bn b, ng i trong sng, bn vng. Cc hot ng ny thng c gn lin vi cc phong tro thi ua theo nhg ch nht nh mang ngha chnh tr v c ni dung gio dc su sc nhm kch thch tnh tch cc v nhu cu hot ng ca mi hc sinh. Thc tin chng t rng, gio dc trong tp th v v danh d, v truyn thng ca tp th lp l mt ni dung gio dc nu c gio vin ch nhim quan tm v t chc tt th s mang li cht lng, hiu qu gio dc ng k. xy dng tp th lp vng mnh, gio vin ch nhim cn ch ti mt s bin php c bn sau : - Cn la chn v bi dng i ng cn b ct cn ca lp, l nhng hc sinh c nng lc hc tp vng vng c kh nng t chc, qun l, c nhit tnh v c uy tn trong lp; - T chc nhiu hot ng tp th thuc cc lnh vc hc tp, lao ng, th thao, vn ngh ... c sc hp dn, li cun ng o hc sinh cng tham gia, thng qua hot ng gio dc hnh vi ng x v rn luyn np sng vn minh ... 157

- Hnh thnh nhng d lun tch cc gy nh hng tc ng ca tp th ti tng c nhn, tp th nh l mi trng v phng tin gio dc hc sinh. - Tng cng gio dc truyn thng tt p ca tp th lp, gio dc nim t ho, tin tng ca cc thnh vin trong lp vi truyn thng ca lp qua nhiu th h hc sinh v.v... 7. S phi hp ca gio vin ch nhim lp vi t chc on Thanh nin cng sn H Ch Minh v Hi Hc sinh Sinh vin Trong trng ph thng, onThanh nin cng sn H Ch Minh l mt t chc chnh tr ca tui tr hc sinh, di s lnh o ca ng, nhm thu ht nhng hc sinh c qu trnh rn luyn t kt qu tt trong hc tp v tu dng o c l nhng phn t ct cn trong lp. T chc on Thanh nin trong trng ph thng c chc nng gio dc thanh nin hc sinh v l tng, o c cng sn, c thc, thi v hnh vi tt ca mt cng dn, sing nng hc tp, tch cc tu dng, phn u, t rn luyn tr thnh nhng cng dn tt ca x hi. Nhim v ca on Thanh nin trong nh trng l gio dc, ng vin on vin thc hin tt hot ng hc tp, gi vng trt t, k cng n np hc tp, sinh hot v cc mi quan h giao tip gia cc c nhn, gia cc tp th, gia gio vin v hc sinh, t chc cc hot ng ngoi gi ln lp phc v cc nhim v chnh tr ca nh trng v x hi. Gii quyt c nhim v ny, on Thanh nin s tr thnh ni thu ht tui tr hc ng vo cc hot ng lnh mnh, gp phn pht trin tr tu th cht tnh cm v nhng nng lc v mi mt ca cc 158

thnh vin trong lp l t chc chng li nhng hin tng tiu cc, nhng thi quen v hnh vi xu ca mt s phn t chm tin trong tp th cng nh nhng nh hng c hi xm nhp t x hi vo nh trng. L mt t chc nm trong nh trng, hot ng ca on Thanh nin trong trng ni chung v ca chi on ni ring c tnh c lp tng i vi nh trng. Tnh c lp ca t chc on Thanh nin trong nh trng biu hin ch: n l mt t chc qun chng ca thanh nin hc sinh; nguyn tc t chc, hot ng ca on Thanh nin l t nguyn; cn b on cc cp c bu trong cc k i hi v c cp trn ph chun; phng thc hot ng ca on trong nh trng l vn ng, thuyt phc, gio dc, cm ha. T chc on trong nh trng tun theo s ch o ca on TNCS H Ch Minh cp trn, c cu, iu l v h thng t chc ring t trung ng ti a phng, cc c s (chi on), v th vi t cch l ngi lnh o chnh quyn, gio vin ch nhim tuy khng c quyn can thip vo cng tc ni b ca on, song vn c trch nhim ng gp, gip tham gia vo cc hot ng ca on Thanh nin nh nh hng, iu chnh cho hot ng ca t chc on i ng mc tiu gio dc t ra theo cch lm ca tui tr. Tnh thng nht gia on Thanh nin v chnh quyn l ch: mc tiu gio dc ca nh trng cng ng thi l mc tiu hot ng ca on Thanh nin. S khc bit trong vic thc hin mc tiu ch biu hin phng php v t chc hot ng cho ph hp vi tm sinh l v i sng x hi ca thanh nin. V th s phi hp gia chnh quyn (gio vin ch nhim l i din) vi t chc on Thanh nin l cn thit bi tnh 159

thng nht v mc tiu v mi trng hot ng din ra trong nh trng di s lnh o ca ng. Hi lin hip Thanh nin hc sinh, sinh vin l mt t chc qun chng ca thanh nin hc sinh nhm tp hp mi thanh nin hc sinh trong trng to cho h c iu kin hiu bit ln nhau thng qua cc hot ng vui chi, gii tr lnh mnh, hc tp, trao i nhu cu v i sng v s nghip trong tng lai v.v.. Hi lin hip Thanh nin hc sinh, sinh vin c coi l mt lc lng gio dc m mi gio vin ch nhim cn thit phi c s phi hp, cng tc cht ch to thm sc mnh cho cng tc gio dc. Tn dng sc mnh gio dc ca cc t chc t qun ca tp th hc sinh trong qu trnh gio dc chnh l pht huy sc mnh bn trong ca i tng gio dc. Hc sinh v tp th hc sinh va l khch th ca qu trnh gio dc, va l ch th tip nhn v t gio dc. Cc mi quan h giao lu trong tp th hc sinh s c gii quyt n tha nu c s iu chnh v ng gp tch cc ca chnh bn thn cc em di s hng dn, iu chnh ca gio vin. nh gi v s dng ng lc, ng ch vai tr cc t chc t qun ca hc sinh cng chnh l to ra ng lc cho s pht trin ca tp th lp v mi thnh vin trong lp, m bo tt mi quan h thy - tr trong cc mt ca hot ng gio dc, ng thi l c s gio vin ch nhim xc nh ni dung, phng php v hnh thc t chc i vi vic xy dng mt tp th hc sinh vng mnh. kt hp cc lc lng gio dc trong v ngoi nh trng nhm thc hin tt mc tiu gio dc ca lp, gio vin ch nhim cn ch cc bin php sau: 160

i vi cc gio vin b mn, gio vin ch nhim phi c s lin h, trao i thng xuyn nm vng tnh hnh hc tp, kp thi pht huy nhng mt tt nhng tm gng in hnh un nn. iu chnh, khc phc tnh trng yu km trong lp... ; - i vi cc t chc on Thanh nin cng sn H Ch Minh v i Thiu nin tin phong, gio vin ch nhim cn c s kt hp cht ch, cn tn trng t chc on th. thng nht ni dung v phng php gio dc gia t chc on th v lp; - i vi cha m hc sinh, gio vin ch nhim cn kt hp nhiu hnh thc nh: thm gia nh, hi ngh ph huynh, s, th hoc in thoi lin lc, thng xuyn phn nh tnh hnh hc tp, tu dng, rn luyn ca cc em kp thi c bin php gio dc thch hp; - Trong mt s trng hp c bit, gio vin ch nhim cn c s lin h mt thit vi c quan, chnh quyn, cng an ... ca a phng gio dc c hiu qu i vi nhng hc sinh c bit. III. Nhng yu cu i vi ngi gio vin ch nhim lp Vi v tr, chc nng v tm quan trng ca cng tc ch nhim lp, ngi gio vin ch nhim lp cn p ng mt s yu cu c bn sau: 1. Gio vin ch nhim lp trc ht phi l nhng gio vin c trnh chuyn mn v nghip v s phm vng vng: c nng lc t chc, qun l, l c vn thng xuyn v tch cc nhm xy dng tp th lp khng ngng pht trin vng mnh v ton din. Mun vy, gio vin ch nhim lp phi nm vng l lun gio dc, c bit l cc phng php v k nng lm cng tc ch nhim lp, nht l k nng t chc qun l, k nng 161

gio dc, k nng giao tip s phm v.v... 2. Gio vin ch nhim lp phi l ngi thy mu mc, c phm cht nhn cch tt p, l tm gng sng v o c, li sng, t th, tc phong, l mu ngi l tng trong tm hn cc em... 3. Gio vin ch nhim l ngi nhit tnh, yu ngh tha thit, c tnh thng yu hc sinh, lun lng v khoan dung ... c kinh nghim gio dc hc sinh, nht l nhng hc sinh c bit... 4. Gio vin ch nhim lp cn c nng lc t chc v tham gia tch cc cc hot ng vn ngh, th dc th thao thng xuyn c v, li cun, thu ht hc sinh tp luyn v tham gia cc phong tro th thao vn ha trong v ngoi trng c hiu qu. 5. Gio vin ch nhim lp phi l ngi c nng lc tham gia tch cc cc hot ng chnh tr - x hi, thng xuyn ng vin, khuyn khch h9c sinh lp mnh tch cc tu dng, rn luyn v tham gia cc hot ng ca nh trng, ca a phng nhm gn lin nh trng vi i sng x hi. CU HI N TP 1. Hy trnh by v tr, chc nng v nhim v ca gio vin ch nhim lp, lin h vi thc tin cng tc ch nhim lp cc trng ph thng hin nay. 2. Hy trnh by ni dung v cc bin php cng tc ca ngi gio vin ch nhim lp. Qua thc tin gio dc, anh (ch)

rt ra nhng kinh nghim v kt lun s phm nh th no v phng php cng tc ca ngi gio vin ch nhim lp. 3. Hy nu nhng yu cu i vi ngi gio vin ch nhim 162

lp. Lin h vi bn thn, vi t cch l mt gio vin ch nhim lp.

163

CHNG XVIII GIO DC TP TH HC SINH I. Khi nim tp th v tp th hc sinh 1. Tp th l mt hnh thi t chc x hi, mt tp hp nhiu c nhn lin kt thnh nhng t chc cng hot ng chung v mt mc ch nht nh, va ph hp vi li ch ca c nhn, va p ng vi yu cu khch quan ca x hi. 2. Tp th hc sinh l mt hnh thi t chc i sng, hot ng v giao lu trong mi trng s phm, mt t chc gio dc c k lut cht ch v nghim mnh, c nguyn tc v nhng quy tc hot ng nht nh nhm hng ti vic thc hin mc ch gio dc, hnh thnh, pht trin ton din nhn cch. Tp th hc sinh c nhng du hiu c trng c bn sau: Mi c nhn trong tp th u c nguyn thc hin mt mc ch nht nh. - Cc thnh vin trong tp th u cng tham gia mt hot ng chung: hc tp, lao ng, th thao, vn ngh... - C h thng cc quan h phc hp, tng tr, hp tc, thn i ... - C t chc t qun do cc thnh vin trong tp th bu ra. - C quan h hp tc nhiu mt vi cc tp th khc v c trng thi tm l c trng ca mt tp th nh on kt, thn i, t ho, bo v ng i. c trng tng qut ca tp th hc sinh: va l mt hin tng x hi, va l mt hin tng s phm. N l mt hnh thi t chc x hi phn nh m nt nhng du n ca mi 164

trng x hi, song tp th hc sinh li l mt mi trng s phm, l phng tin gio dc, hnh thnh, pht trin nhn cch cho th' h tr. N va l i tng, va l ch th ca qu trnh gio dc. l mi trng gio dc nhm bin nhng yu cu, chun mc v o c, vn ha, thm m do x hi quy nh thnh hnh vi thi quen ca mi thnh vin trong tp th. V vy, tp th khng nhng phi thc hin tt cc yu cu ca nh gio dc m chnh tp th cn a ra nhng yu cu cao i vi mi c nhn. Do , i tng ca qu trnh gio dc l i tng kp: nh gio dc va tc ng ti c tp th ng thi tc ng ti tng c nhn. Tp th hc sinh pht trin n trnh cao s c d lun lnh mnh nh hng tch cc tr li mi c nhn v mi thnh vin trong tp th t i tng gio dc tr thnh ch th t gio dc, t bi dng v rn luyn khng ngng t hon thin mnh. II - Cu trc v chc nng ca tp th hc sinh 1. Cu trc ca tp th hc sinh Tp th hc sinh l cc t chc do nh trng thnh lp nhm thc hin mc tiu v cc nhim v gio dc. Trong cc loi hnh trng, tp th hc sinh u c hai cp: cp c s (tp th lp, t, nhm hc sinh v cc t chc Chi i hoc Lin chi i TNTP) v Chi on hoc Lin chi on TNTP H Ch Minh ... ca cc lp (hoc khi lp) v cp trng (tp th hc sinh ton trng vi cc t chc on th t qun nh Hi hc sinh; i TNTP, on TNCS H Ch Minh ... ). Mi n v tp th c v tr v vai tr ring ty theo mc ch, phm vi hot ng v Cc chc nng c th ca n. c bit l cc t chc c s lp do cc t chc t qun lnh o vi vai tr c vn ca gio vin

ch nhim nhm qun l, gio dc ton din i vi mi thnh 165

vin trong tp th lp. Tp th hc sinh tn ti vi t cch nh l mt h thng t v m n vi m, t cc t chc vi phm vi rng ln ca cc trng n cc t chc trong phm vi hp hn ca cc khi lp. cc lp, cc t cc nhm v.v.. Vi cc tng bc khc nhau, tp th u c t chc cht ch, l ni tp hp cc thnh vin cng tui, cng chung hot ng, v mt mc ch nht nh. Trong cc tp th u c i ng cn b lnh o c nng lc v phm cht nhn cch tt p, lun gng mu, l ht nhn, l trung tm on kt trong tp th. Tp th hc sinh bao gm nhiu c nhn trong c nhng thnh vin tch cc, nhng ngi trung bnh v c nhng c nhn chm tin, c bit ... Cc nhm, cc c nhn trong cng mt tp th khng tn ti bit lp m lun c quan h mt thit, ng vin, gip ln nhau trong hc tp, trong tu dng, rn luyn cng nhau tin b. 2. Chc nng ca tp th hc sinh Tp th hc sinh c nhiu chc nng, c bit l chc nng t chc, qun l; chc nng gio dc v chc nng kch thch tnh tch cc hot ng ca mi thnh vin trong tp th. - Chc nng t chc v qun l l chc nng quan trng xuyn sut c qu trnh hnh thnh v pht trin ca tp th hc sinh. Chc nng ny th hin vic tp hp cc thnh vin c cng mc ch, cng chung hot ng ... , t chc cc loi hnh hot ng phong ph v a dng ... ; xy dng n np hot ng thng xuyn; qun l i ng v s lng, cht lng v hiu qu hot ng theo nguyn tc tp trung, dn ch, bnh ng, t nguyn... - Chc nng gio dc ca tp th hc sinh l chc nng c 166

trng c bn nht, v mc ch ca tp th hc sinh l nhm thc hin tt mc tiu gio dc ton din ca nh trng, ca lp v cc t Chc on th. Cho nn mi hot ng ca tp th hc sinh phi mang tnh gio dc m nt, phi gp phn chuyn ha nhng yu cu, nhng chun mc x hi v o c, lao ng, th cht v thm m thnh hnh vi, thi quen v np sng c vn ha ca mi thnh vin trong tp th. - Chc nng kch thch tnh tch cc hot ng ca mi c nhn trong tp th l mt chc nng c th ca tp th hc sinh. Bi l, trong qu trnh gio dc, mi tc ng ca nh gio dc cng vi nhng nh hng ca tp th ti nhn cch ca mi c nhn ch l nhng tc ng khch quan m yu t quyt nh phi l tnh tch cc ch quan ca mi hc sinh. Thc tin gio dc chng t rng, tnh tch cc hot ng ca hc sinh, nu c pht huy cao s to nn ni lc thc y hot ng gio dc v t gio dc trong tp th t hiu qu ti u. V vy vic ng vin, khuyn khch cc thnh vin trong tp th bng cc hnh thc tuyn dng, khen thng i vi nhng ngi tt, vic tt hoc nhng thnh tch ca c nhn v tp th trong cc t thi ua s c ngha gio dc rt su sc. III - Cc giai on pht trin ca tp th hc sinh Qu trnh hnh thnh v pht trin ca tp th hc sinh l mt qu trnh lu di, phc tp thng c din ra qua cc giai on nht nh. Vic phn chia cc giai on cn cn c vo cc tiu ch c trng c bn nh: Trong mi giai on ai ra cc yu cu i vi tp th (gio vin ch nhim, cn b ph trch i, cn b on, cn b lp hay bn thn cc thnh vin trong tp th); 167

Cc thnh vin trong tp th chp nhn cc yu cu ca tp th nh th no, vi ng c g ? (c t nguyn, t gic hay cng bc v chp nhn v mc ch g, v ai, ... ) . Da vo cc tiu ch c bn , qu trnh pht trin ca tp th hc sinh thng din ra qua ba giai on ch yu sau: 1. Giai on th nht Gio vin t chc, hnh thnh xy dng tp th hc sinh. Trong giai on ny, gio vin, c bit l gio vin ch nhim lp phi l ngi tp hp cc thnh vin trong tp th, quan tm v chm lo ti nhng thun li, nhng kh khn ban u v a cc hot ng ca tp th dn dn vo n np. Trong giai on u tin ny, gio vin phi xc nh r mc ch, nhim v ca tp th. Thng qua hot ng, gio vin v tp th pht hin nhng thnh vin tch cc v pht hin cc mi quan h ph thuc, t hon thin dn i ng cn b t qun trong tp th hc sinh. 2. Giai on th hai Cc thnh vin trong tp th c s phn ha r nt. Trong giai on ny, mt s thnh vin tch cc, hng hi nhit tnh . tham gia cc hot ng xut hin. H th hin kh r nt nhng phm cht, nng lc ca bn thn trong cc lnh vc hot ng hc tp, lao ng, vn ngh, th thao, v.v.. vi tinh thn v thc trch nhim cao v c nh hng ti cc thnh vin khc trong tp th. Trong giai on ny cng xut hin nhng ngi th ng, bo sao lm vy, lun dng dng chng quan tm ti ai, theo ch ngha trung bnh chng ai ng n mnh l c. V tt nhin, trong s phn ha , cc c nhn chm tin, nhng hc sinh c bit cng xut hin v bc l r nhng 168

nhc im s yu km trong cc lnh vc hot ng ca tp th. Trn c s phn ha , vi ngh thut s phm ca mnh, nh gio dc phi tng bc xy dng, cng c uy tn v pht huy nh hng ca nhng thnh vin tch cc; xy dng v hon thin h thng cc mi quan h tt p trong tp th; s dng ht. kh nng gio dc ca tp th i vi tng c nhn thng qua nhng yu cu ngy cao v nhng d lun, nhng nh hng, tc ng thng xuyn ca tp th. 3. Giai on th ba Tp th hc sinh pht trin mnh m: Nhng yu cu nhgio dc tr thnh yu cu ca c tp th v nhu cu pht trin ca tng c nhn. l s thng nht gia li ch ca- tp th v c nhn, s ph hp gia nhng yu cu khch quan vi nhu cu pht trin ch quan trong qu trnh gio dc - o to. Trong giai on ny, tp th thc s l mi trng, l phng tin gio dc, hnh thnh rn luyn v hon thin nhn cch cho hc sinh. Tp th tr thnh nhn t gio dc v t gio dc, mt tp th t qun vng mnh pht huy nh hng tch cc thng qua d lun tt p ... Khi , gio vin ch nhim gi vai tr nh l c vn cho cc cn b lnh o ca tp th hc sinh. IV. Nhng bin php gio dc tp th hc sinh L lun v thc tin gio dc trong cc loi hnh trng hin nay chng t rng, mun xy ng mt tp th hc sinh vng mnh, nh gio dc cn tin hnh mt s bin php c bn sau: 1. Hnh thnh v cng c bn vng cc mi quan h ng n trong tp th hc sinh Qu trnh hnh thnh v pht trin ca tp th hc sinh bao 169

gi cng i i vi s xut hin nhiu mi quan h phc tp trong tp th. Mt tp th vng mnh l tp th c nhng mi quan h phc hp tt p nh: - Nhng mi quan h ph thuc gia gio vin v hc sinh, gia ngi qun l, lnh o vi mi c nhn, gia cc c nhn vi nhau v.v.. Nhng mi quan h ny phn nh chc nng v s phi hp cht ch, nhp nhng gia cc thnh vin nhm thc hin mc ch chung ca tp th. - Nhng mi quan h thn i, on kt gia bn b trong trng, trong lp, trong cc t, nhm hc sinh, trong Chi i, Chi on, cc quan h thn mt gia cc bn gi, bn trai vi nhau gia cc bn hc c cng ch hng, cng phn u v mt mc tiu, cng l tng v.v... - Nhng mi quan h ring t phn nh tnh cm ring t gia cc c nhn c hnh thnh trong qu trnh hc tp, trong lao ng, trong cc loi hnh hot ng chung. Nhng quan h tnh cm trong sng l ng c mnh m thc y cc c nhn trong tp th khng ngng tch cc phn u vn ln. Ngh thut ca nh s phm gii l phi kp thi pht hin cc mi quan h phc tp trong tp th; bit nhn xt, nh gi khch quan v cng c bn vng, pht huy nhng mi quan h ng n, nhng tnh cm trong sng, tt p. ng thi cn pht hin nhng quan h khng trong sng v kho lo ngn nga, khc phc kp thi nhng biu hin tiu cc thng din ca trong tp th. 2. T chc tt cc loi hnh hot ng v giao lu trong tp th hc sinh Mt trong nhng c trng c bn ca tp th hc sinh l c 170

cc hnh thc hot ng v giao lu phong ph, a dng. l cc loi hnh hot ng chung nh hc tp, lao ng, hot ng x hi, hot ng vn ha, thm m, vui chi, v.v... Thng qua vic tham gia tch cc cc loi hnh hot ng a dng trong tp th, mi c nhn c iu kin hiu bit nhau; cc mi quan h chc nng quan h tnh cm thn i, on kt dn dn c hnh thnh v cng c bn vng. V vy, cc tp th hc sinh cn t chc tht tt cc ho.t ng chung, trong hot ng hc tp l loi hnh hot ng c bn gi vai tr ch o. Cng vi hot ng hc tp, cc hnh thc hot ng tp th khc cng cn c t chc thng xuyn nhm to mi trng mi thnh vin c iu kin tham gia tch cc, c c hi giao lu vn ha v ng gp cng sc v mc ch chung ca tp th. kch thch tnh tch cc tham gia cc loi hnh hot ng v giao lu trong tp th hc sinh, cn t chc cc phong tro thi ua theo nhng ch nht nh hng vo nhng ngy l ln ca dn tc, nhng hot ng x hi chnh tr, nhng phong tro ca a phng v.v. . 3. Gio dc truyn thng, xy dng vin cnh v hnh thnh nhng d lun tt p trong tp th hc sinh Vn gio dc truyn thng ca qu hng t nc v con ngi Vit Nam cho th h tr l ni dung gio dc rt quan trng ca nh trng. Trong qu trnh xy dng tp th hc sinh, vic xy dng, pht huy truyn thng tt p ca nh trng, ca lp, ca a phng l mt bin php hu hiu, c ngha gio dc su sc. Thc tin gio dc cc trng ph thng trong nhiu nm qua chng t rng, cc bin php gio dc hc sinh thng qua vic pht huy truyn thng dy tt hc tt ca nh trng truyn thng hiu hc ca dn tc, truyn thng cch 171

mng, anh hng bt khut ca qu hng... mang li nhng hiu qu gio dc v dy hc ng k. c bit, vic xy dng, gi vng v pht huy truyn thng tt p ca mt lp tin tin, mt Chi i, Chi on vng mnh l nim t ho thc y nhiu th h hc sinh khng ngng phn u vn ln v danh hiu cao qu ca n v mnh. - Cng vi vic gio dc truyn thng, cn xy dng cc vin cnh tng lai cho tp th ca mi c nhn. Vin cnh l mc tiu c th t ti v mt lnh vc hot ng nht nh. Nh gio dc s kinh nghim v ngh thut s phm iu luyn thng nu ln nhng vin cnh tm xa, tm trung bnh v tm gn ph hp vi nguyn vng, c m, l tng ca hc sinh v ng vin, khuyn khch, pht huy tnh tch cc hot ng ca cc em nhm hng ti nhng mc tiu, vin cnh tm xa c xc nh v bin n thnh hin thc. Trong thc tin gio dc tp th hc sinh, nhng vin cnh khng th chung chung, tru tng m phi c th, ph hp vi kh nng v cc iu kin khch quan v ch qun. V d: Vic xy dng vin cnh v d kin cc cuc d hi, v cc hot ng l th trong k ngh h, v tng lai ngh nghip cc em s chn. v c m.s vo hc mt trng i hc ph hp vi nng lc ca bn thn v.v.. - Trong gio dc tp th hc sinh, vic hnh thnh v pht huy nhng nh hng tch cc ca cc d lun tt p trong tp th v nhng phm cht, nhng nt tnh cch nhng li sng ... ca mt c nhn, mt nhm x hi no l rt quan trng v cn thit. Nh gio dc cn hng dn hc sinh nhn xt, phn tch, nh gi cc d lun v t rt ra nhng kt lun, nhng bi hc kinh nghim i vi bn thn. i vi nhng d lun v

nhng biu hin v phm cht, hnh vi, thi quen xu ... cn c 172

thi ph phn, thm ch ln n mt cch nghim khc trong tp th.

173

CU HI N TP 1. Hy trnh by khi nim v nhng c trng c bn ca tp th hc sinh. V sao tp th hc sinh va l mi trng, va l phng tin gio dc? Cho v d. 2. Hy phn tch cc giai on pht trin ca tp th hc sinh v nu nhng bin php gio dc tp th hc sinh. Lin h vi thc tin gio dc mt tp th hc sinh m anh (ch) m nhim v rt ra kt lun s phm.

174

TI LIU THAM KHO 1.C.Mc - Ph. ng ghen. Tuyn tp. Tp 23. 2. V.I. L nin. Tuyn tp. Tp 41 . 3. H Ch Minh V vn gio dc. NXB Gio dc. 1990. 4. Vn kin i hi ng ton quc ln th VII. NXB S tht. H Ni. 1991 . 5. Ti liu nghin cu Ngh quyt Trung ng " (kho VIII) ca ng. NXB Chnh tr quc gia. H Ni, 1997. 6. T in ting Vit. TTT VN.1992. 7. xun H. Gio dc thm m - mn n ln i vi th h tr. NXB Gio dc. 1998. 8. Phm Minh Hc. V pht trin ton din con ngi trong thi k CNH. HH. NXB Chnh tr quc gia. H Ni: 2002. 9. Nguyn Vn H. Nhng c s s phm ca cng tc hng nghip trong trng ph thng. NXB Gio dc. H Ni . 1998 . 10. Nguyn Vn H. Thch ng s phm. NXB Gio dc. H Ni. 2000. 11. Trn Hu Kim. o c hc. NXB Gio dc. H Ni. 1997. 12. H Th Ng . Gio dc hc. NXB i hc quc gia. H Ni. 2001 . 13. H Th Ng - ng V Hot. Gio dc hc. Tp 2. NXB Gio dc.H Ni. 1988. 14. V Minh Tm. Lu hc v gio dc ton m. NXB Gio dc. H Ni. 2000.

175

15. H Nht Thng. T chc hot ng gio dc trong trng ph thng. NXB Gio dc. H Ni. 2000. 16. Thi Duy Tuyn. Gio dc hc hin i. NXB i hc quc gia. H Ni. 2001. 17. Phm Vit Vng. Gio dc hc. NXB i hc quc gia. H Ni. 2000. 18. M.G. Taichinp. Gio dc v t gio dc ca hc sinh. NXB Gio dc. Mtxcva. 1982. Bn ting Nga. 19. Iu.P. Scnhicp. Phn tch c tnh h thng gio dc hc sinh. NXB S phm.1986. Bn ting Nga. 20. Vin Hn lm Khoa hc Gio dc Lin X. Thng nht gia dy hc v gio dc trong qu trnh chun b cho thanh thiu nin hc sinh. Mtxcva. 1975. Bn ting Nga.

176

MC LC Trang PHN TH BA.......................................................................... 2 L LUN GIO DC ................................................................ 2 CHNG XIV: QU TRNH GIO DC (Theo ngha hp) .2 I - Khi nim v cu trc ca qu trnh gio dc .................. 2 II - Bn cht v c im ca qu trnh gio dc................... 8 III - ng lc v lgc ca qu trnh gio dc .................... 14 CHNG XV: QUY LUT V NGUYN TC GIO DC .. 22 I. Nhng quy lut ca qu trnh gio dc............................ 22 II - Cc nguyn tc gio dc .............................................. 25 CHNG XVI: NI DUNG, PHNG PHP ................. 37 V CC CON NG GIO DC ................................... 37 I - Ni dung gio dc ......................................................... 37 II - Phng php gio dc................................................ 115 III -Cc con ng gio dc ............................................ 128 PHN TH T....................................................................... 135 CNG TC QUN L GIO DC TRONG NH TRNG . 135 CHNG XVII: CNG TC CA NGI GIO VIN CH NHIM LP .............................................................. 136 I - V tr, vai tr, chc nng v nhim v ca ngi gio vin ch nhim lp (GVCNL) ......................................... 136 II - Ni dung v cc bin php cng tc ca gio vin ch nhim lp. ....................................................................... 141 III. Nhng yu cu i vi ngi gio vin ch nhim lp .. 161 CHNG XVIII: GIO DC TP TH HC SINH .... .. 164 I. Khi nim tp th v tp th hc sinh............................. 164 II - Cu trc v chc nng ca tp th hc sinh ................ 165 III - Cc giai on pht trin ca tp th hc sinh ............. 167 IV. Nhng bin php gio dc tp th hc sinh................. 169 TI LIU THAM KHO................................................ 175 177