UDC 617.753.1/3-053.

Medicina danas 2010;9(1-3):30-35

OFTALMOLOGIJA

BIBLID 1451-124X:(2010);9(1-3):30-35
ORIGINALNI NAUNI RAD

ANALIZA REFRAKCIJE KOD DECE PREDKOLSKOG UZRASTA

ANALYSIS OF REFRACTION IN PRESCHOOL CHILDREN Miodrag Radakovi1, Vesna Iveti2, Nada Naumovi2 bolnica Sremska Mitrovica, ono odeljenje, Sremska Mitrovica 2Medicinski fakultet Novi Sad, Institut za fiziologiju, Novi Sad SAETAK Uvod: Refrakcione greke su najei uzrok smanjenja vida kod dece. Cilj istraivanja: Odrediti zastupljenost i veliinu refrakcionih greaka kod zdrave predkolske dece u optini Sremska Mitrovica. Metode: Uovoj prospektivnoj studiji refrakcija oba oka, kod 150 deaka i devojica bez opte i one patologije uzrasta 6-7 godina, merena je retinoskopijom u ciklopentolatnoj ciloplegiji. Rezultati: Od 150 pregledane dece (300 oiju) refrakcionu anomaliju desnog i/ili levog oka je imalo 144 (96%). Tri etvrtine dece imalo je hiperopsku refrakciju u oba oka, hiperopiju i/ili sloeni hiperopski astigmatizam. Srednja vrednost hiperopije iznosila je +1,24 (SD=+0,54) dioptrija (D) u desnom i +1,17D (SD=+0,51D) u levom oku. Nije postojala statistiki znaajna razlika u veliini hiperopije i sferne komponente sloenog hipertopskog astigmatizma (ttest; p=0,29-0,50). Miopija niskih vrednosti (min.-0,5D maks.-4,5D) i miopski astigmatizam uoeni su kod samo sedmoro (4,67%) dece. Astigmatizam (od barem 0,5D) pronaen je kod vie od polovine desnih (52%) odnosno levih (62%) oiju. Srednja vrednost astigmatizma bila je 1,1D (SD=1,15D) u desnom oku i 1,05D (SD=1,04D) u levom oku. Signifikantnu anizometropiju (2.0D) je imalo 4% ispitanika. Zakljuak: Ogromna veina predkolske dece ima hiperopsku refrakciju nieg stepena sa astigmatizmom u oko polovine sluajeva. Emetropija i miopija niih vrednosti su retke. Kljune rei: Refrakcione greke; Emetropija; Hiperopija; Astigmatizam; Miopija; Dete SUMMARY Introduction: Refractive errors are the most common causes of visual impairment in children. Purpose: Determination of the prevalence and the degree of refractive errors in healthy preschool children in the municipality of Sremska Mitrovica. Methods: In this prospective study, eye refraction in 150 boys and girls at the age of 6-7 years, with no pathology, was measured by cycloplegic (cyclopentolate) retinoscopy. Results: Of the 150 children (300 eyes) reviewed, 144 (96%) had a refractive error in either eye. Three quarters of children had hyperopic refraction in both eyes-hyperopia and/or compound hyperopic astigmatism. Hyperopic refractive errors of at least +2.0 diopters (D) were found in 16% right and 11% left eyes. The mean hyperopic refraction was +1.24D (SD=+0.54D) in the right eye and +1.17D (SD=+0.51D) in the left eye. There was no significant difference in the degree of hyperopia and spherical component of compound hyperopic astigmatism (ttest; p=0.29-0.50). Low degree myopia (min.-0.5D max.-4.5D) and myopic astigmatism were observed in only 7 (4.67%) children. Astigmatism (at least 0.5D) was found in more than half right (52%) and/or left (62%) eyes. The mean cylinder was 1.1D (SD=1.15D) in the right and 1.05D (SD=1.04D) in the left eye. Significant anisometropia ( 2.0D) was present in 4% participants. Conclusions: Vast majority of preschool children are low hyperopic with astigmatism in about half the cases. Emmetropia and low degree myopia are rare. Key words: Refractive Errors; Emmetropia; Hyperopia; Astigmatism; Myopia; Child

1Opta

30

UDC 617.753.1/3-053.4

Medicina danas 2010;9(1-3):30-35

Uvod Refrakcione greke (ametropije, refrakcione anomalije) su meu vodeim uzrocima poremeaja vida u celom svetu i odgovorne su za visok stepen slabovinosti i slepila u nekim delovima sveta. Deca predkolskog uzrasa se smatraju visokorizinom grupom, poto nekorigovane refrakcione greke mogu ozbiljno da utiu na njihovu sposobnost da rade i ue kao i na njihov fiziki i mentalni razvoj. Relativi plasticitet vidnog analizatora kod ove dece omoguava, u veini sluajeva, uspeno leenje funkcionalne slabovidosti nastale usled refrakcione anomalije. Studije prevalence refrakcionih greaka meu decom u razliitim delovima sveta pokazuju znatne razliitosti, a slina istraivanja kod nas su malobrojna i teko dostupna. To ukazuje na neadekvatnost i nedovoljnost trenutnih saznanja u ovoj oblasti i podstiu se istraivanja refrakcije u raznim krajevima sveta, meu raznim starosnim, polnim i etnikim grupama. Da bi se izalo u susret rasprostranjenoj potrebi za podacima o ametropijama kod dece, u svetu su sprovedena brojna istraivanja, esto zasnovana na jedinstvenom protokolu Studije refrakcionih greaka kod dece (RESC). Stoga je dizajnirano i sprovedeno ovo istraivanje zastupljenosti i veliine refrakcionih anomalija kod nae gradske i seoske dece pri upisu u kolu. U njemu su koriene definicije i metode prethodnih domaih ali i slinih stranih studija.(1, 2, 3, 4, 5) Iz prethodnih istraivanja refrakcije kod dece uoljivo je da su najzastupljenije hiperopske refrakcije (hiperopija i sloeni hiperopski astigmatizam). Astigmatizam je meu vodeim refrakcionim anomalijama, bilo samostalan (jednostavan ili meani) ili udruen sa hiperopijom odnosno miopijom. Miopske refrakcije, bez obzira na njihovu visoku zastupljenost u adolescentnom i odraslom dobu u pojedinim regionima i etnikim grupama, kod dece predkolskog uzrasta su retke. (6, 7, 8, 9)

Materijal i metode Ispitivanje predstavlja prospektivnu studiju, koja je obuhvatala 150 dece (300 oiju) uzrasta 6-7 godina. U celini je bilo sprovedeno prema zadatom planu rada u slubi za one bolesti Zdravstvenog centra u Sremskoj Mitrovici. Ispitanici su bili ukljuivani u ispitivanje metodom sluajnog izbora tokom sistematskih pregleda dece pred upis u kole i na osnovu kriterijuma koji su obuhvatali: nepostojanje druge one patologije koja bi imala uticaj na prozirnost optikih medija oka odsustvo optih, sistemskih bolesti u toku pregleda uspeno ostvarena saradnja sa detetom. Roditeljima je objanjen razlog, cilj i nain vrenja ispitivanja i dobijena njihova saglasnost. Pored oftalmolokog pregleda dece u sklopu sistematskih pregleda predkolske dece, u svrhu istraivanja je vreno objektivno odreivanje refrakcije oba oka u cikloplegiji retinoskopijom (skijaskopijom). Cikloplegija (paraliza cilijarnog mi ia) i pratea midrijaza (liza sfinktera pupile) postignute su ukapavanjem l% ciklopentolat sol. dva puta u razmaku od pet minuta u svako oko. Posle 30-45 minuta od instilacije prve kapi obavljena je retinoskopija, odnosno objektivno odreivanje pune refrakcije oka. Korienjem lenjira za skijaskopiju bilo je mogue izmeriti vrednosti refrakcije u opsegu 0.5 20.0 dioptrija (D). Svi prikupljeni podaci su uneti u posebno kreiranu bazu podataka, grupisani i statistiki obraeni. Ametropje (hiperopija, miopija, astigmatizam) su definisane kao refrakcione greke 0,5D, a anizometropije kao razlika vrednosti refrakcione greke 0,5D. Sferni ekvivalent refrakcione anomalije definisan je kao veliina sfere + veliine astigmatizma. U skladu sa RESC protokolom prikazane su hiperopske refrakcije 2.0D i anizometropije 2.0D. U statistikoj obradi podataka korien je statistiki paket SPSS for

31

UDC 617.753.1/3-053.4

Windows ver 10.0, a od statistikih metoda srednja vrednost, standardna devijacija, t-test sa nivoom poverenja p=0.05. Rezultati U ambulantnom materijalu bilo je 150 dece uzrasta 6-7 godina odnosno 300 oiju. Odreivanjem vrednosti pune refrakcije oka metodom skijaskopije u cikloplegiji pomou l% ciklopentolata dobijena je sledea zastupljenost refrakcionih anomalija i emeropije na desnom i levom oku (Grafikon br. 1,2)
Grafikon br. 1
Zastupljenost ametropija i emetropije u desnom oku
2, 1% 2, 1% 3, 2% astig.comp.hyperop. 6, 4% 10, 7% 12, 8% 63, 42% astig.simpl.hyperop. astig.mix. emmetropia myopia 52, 35% astig.comp.myop. astig.simpl.myop. hyperopia

Medicina danas 2010;9(1-3):30-35 (kratkovidi) astigmatizam; astig.simpl.myop.simpleks (jednostavni) miopski (kratkovidi) astigmatizam.

Zastupljenost hiperopskih refrakcija (hiperopije i sfernog ekvivalenta sloenog hiperopskog astigmatizma) manjih od +2.0D i od +2.0D i viih, predstavljena je grafikonima br. 3 i 4:
Grafikon br.3
Zastupljenost hiperopskih refrakcija od 2.0 i vie dioptrija na desnom oku

35, 23% manje od 2.0D od 2.0D i vie ostale

24, 16%

91, 61%

Grafikon br.4
Zastupljenost hiperopskih refrakcija od 2.0 i vie dioptrija na levom oku

Grafikon br.2
Zastupljenost ametropija i emetropije u levom oku
1, 1% 4, 3% 2, 1% 6, 4% astig.simpl.hyperop. 9, 6% 15, 10% 49, 33% astig.mix. emmetropia myopia
8

37, 25% manje od 2.0D od 2.0D i vie ostale

16, 11%
hyperopia astig.comp.hyperop.

97, 64%

Grafikon br. 5
Refrakcija desnog oka
7

astig.comp.myop. 64, 42% astig.simpl.myop.

6 7

s.v.

5
dioptrija

4.5

SD

4
3

3
2.31

minimum
1.83 1.24 1.36 1.25 0.54 0.5 0.5 0.5 1.1 1.15 0.5

hyperopia-hiperopija, hipermetropija, dalekovidost; astig.comp.hyperop.-kompozitni (sloeni) hiperopski (hipermetropski, dalekovidi) astigmatizam; astig.simpl.hyperop.-simpleks (jednostavni) hiperopski (hipermetropski, dalekovidi) astigmatizam; astig.mix.mikstni (meani) astigmatizam; emmetropiaemetropija; myopia-miopija (kratkovidost); astig.comp.myop.- kompozitni (sloeni) miopski

2 1 0
hyperopia*

maksimum

astig.comp.hyperop.*

myopia

astigmatismus

Sferne refrakcije (emetropija, hiperopija i miopija) su zastupljene u 48% desnih i 38%

32

UDC 617.753.1/3-053.4

Medicina danas 2010;9(1-3):30-35

levih oiju. Ostalih 52% desnih i 62% levih oiju ima astigmatsku refrakciju. Dobijene su sledee vrednosti hiperopije, sloenog hiperopskog astigmatizma, miopije i astigmatizma na desnom i levom oku (Grafikon br. 5,6).
Grafikon br. 6
Refrakcija levog oka
8
7

7 6
5

s.v.

5
dioptrija

SD

4 3 2
1.17 2.5

minimum
1.31

1.04 0.5 0.5 0 0.5 0.5

1.05 1.04 0.5

1 0

0.51 0.5

maksimum

hyperopia*

astig.comp.hyperop.*

myopia

astigmatismus

*-ttest; p=0.29-0.50

Zastupljenost izo- i anizometropija predstavljena je sledeom tabelom:

Tabela br.1 Izo- i anizometropije (<2.0D; 2.0D)
Izometropije 78 (52%) Anizometropije 72 (48%) <2D 2D 66 (44%) 6 (4%)

Diskusija Stanje refrakcije oka i mogunost anomalije i sledstvenih funkcionalnih poremeaja (slabovidost i/ili razrokost, astenopijske i psihike smetnje) mogu predstavljati znaajan problem u razvoju funkcije vida i celokupnom razvoju deteta. (5) Ispitanici obraeni u ovoj prospektivnoj studiji su 150 dece oba pola (300 oiju) gradske i seoske populacije sremskomitrovake optine, koje je prvi put ambulantno pregledao oni lekar i koji su metodom sluajnog izbora ukljueni u istraivanje. Uzimanjem anamneza od roditelja i oftalmolokim pregledima potvreno je da su deca zdrava. Metodom skijaskopije (retinoskopije) u ciklopentolatnoj cikloplegiji, odreivana je puna vrednost refrakcije oba oka ispitanika. Najea refrakciona greka bila je hiperopija (42%)

desnog oka i sloeni hiperopski astigmatizam (42%) levog oka. Slede sloeni hiperopski astigmatizam (35%) desnog oka i hiperopija levog oka (33%). Ove hiperopske refrakcione anomalije inile su blizu 3/4 svih refrakcija kod predkolske dece. Signifikantnu hiperopsku refrakciju od barem 2,0D imalo je 16% dece na desnom i 11% na levom oku. Astigmatizam od barem 0,5D pronaen je na desnom oku u 52% sluajeva odnosno na levom oku u 62%. Meani astigmatizam je bio prisutan gotovo podjednako na desnom (7%) i levom (6%) oku. Emetropija, odnosno stanje refrakcije unutar granica 0,5D, viano je kod svega 6 (4%) ispitivane dece. Miopske refrakcije (miopija, jednostavni i sloeni miopski astigmatizam) su najree otkrivani na uzorku dece uzrasta 6-7 godina. Gotovo svako dvadeseto dete (4%) je imalo miopsku refrakciju. (Grafikon br. 1,2,3,4) Hiperopski astigmatizam (40,8%) i hiperopija (21,3%) su najea refrakciona stanja kod dece uzrasta 3-18 godina, prema istraivanju Bolinovske, na uzorku gradske populacije Novog Sada. Ona takoe nalazi znatnu zastupljenost meanog (20%) i miopskog (10,8%) astigmatizma. Miopi su bili malobrojni (7,3%) iako je veina ispitanika kolskog uzrasta (prosena starost 9,57 godina).(5) Ton i sar., analizirajui refrakciju 390 prevremeno roene dece uzrasta 2 nedelje do 6 meseci bez retinopatije, nalazi da je 76,8% imalo hiperopsku, 11,9% miopsku i 11,3% emetropsku refrakciju.(10) Majauskiene i sar., u studiji koja je obuhvatala 839 dece u Litvaniji uzrasta 2-6 godina, nalazi da je hiperopija razliitog stepena bila prisutna kod 43,26%, a hiperopski astigmatizam kod 23,08% ispitivane dece.(11) He i sar. u istraivanju prevalence refrakcionih greaka i poremeaja vida kolske dece u junoj Kini, nalazi da je hiperopija prisutna kod 16,7% petogodinjaka, a ispod 1% petnaestogodinje dece. Autori su kao signifikantne prikazali one hipermetropije od +2,0D i vie. Kod 5 godina stare dece bilo je 3,3% miopa, a astigmatizam od 0,75D i vii bio je prisutan kod 33,6% dece. (12)

33

UDC 617.753.1/3-053.4

Medicina danas 2010;9(1-3):30-35

U slinoj studiji Naidoo i sar. nalaze da je hiperopija od +2,0 i vie dioptrija prisutna kod 1,8% junoafrike dece, a miopija kod 2,9%. Ovakav neoekivan odnos hiperopija i miopija posledica je toga to su obraeni i prikazani podaci za hiperopije od +2,0D i vie i miopije od barem -0,5D, pretpostavljajui da su to granice iznad kojih su znatno ei poremeaji vida. (13) U analizi prevalence refrakcije kolske dece u nerazvijenim oblastima Tunisa, Ayed i sar.nalaze da je astigmatizam druga po uestalosti refrakciona anomalija prisutna kod 16,4% dece, od ega 9,6% sloenog hiperopskog astigmatizma. Hiperopija je inila 31,6% refrakcionih anomalija, a miopija svega 9,1% kod mladih uzrasta 6-20 godina. (14) Fotouhi i sar. istraujui refrakciju kod dece kolskog uzrasta i studenata nalaze miopiju kod 3,4% ispitanika mlaih od 15 godina, hiperopiju u 16,6% (preko +2,0D) i konstatuju da postoji obrnuta distribucija ovih ametropija kod mlae i starije dece.(4) Rezultati pomenutih istraivanja u skladu su sa rezultatima istraivanja prevalence refrakcionih anomalija na uzorku nae predkolske dece. Prosena vrednost hiperopije na desnom oku iznosila je +1,24D (SD=+0,54D), a na levom oku +1,17D (SD=+0,51D). Sloeni hiperopski astigmatizam ima svoju sfernu i astigmatsku komponentu, pa je srednja vrednost sferne komponente na desnom oku iznosila +1,36D (SD=+1,25D), a na levom oku +1,31D (SD=+1,04D). Nije postojala statistiki znaajna razlika izmeu hiperopskih refrakcija desnog i levog oka, kao i unutar hiperopske grupe tj. izmeu hiperopije i sloenog hiperopskog astigmatizma (ttest; p=0.290.50).(Grafikon br. 5,6) U pomenutom istraivanju Bolinovska nalazi da su srednje vrednosti hiperopije na desnom oku iznosile +2,12D, na levom oku +2,86D.(5) Posledica refrakcione greke moe biti lo razvoj vidne funkcije. U svom klinikom osvrtu na hiperopiju kod dece, Moore i sar. ukazuju da srednja i visoka hipropija signifikantno poveavaju rizik od nastanka slabovidosti i razrokosti i da, zbog te

povezanosti hiperopija kod dece predstavlja znaajan problem javnog zdravlja.(15) Miopija desnog oka je bila malo brojnija (3 ispitanika; 2%) i vee prosene vrednosti (1,83 D) od miopije levog oka (2 ispitanika; s.v.=0,5D). Srednje vrednosti astigmatizma imale su veoma bliske vrednosti na oba oka (OD 1,1D SD=1,15D; OS 1,05D SD=1,04D). Uoljiva je visoka varijabilnost vrednosti astigmatizma na desnom i levom oku. Analizirajui astigmatizam dece uzrasta 6-7 godina Gong i sar. nalaze da je najei sloeni hiperopski astigmatizam (62,97%), a potom meani astigmatizam (23,19%). U njihovom istraivanju najvie je bilo astigmatizama vrednosti 0,5D-1,0D (37,03%), potom 1,25D-2,0D (34,49%), a astigmatizama veih od 3,0D bilo je manje od 10%.(16) Shih i sar. ispitujui prevalencu i distribuciju astigmatizma kolske dece u Tajvanu, otkriva da polovina dece nije imala astigmatizam, a 1/3 je imala astigmatizam manji od 1,0D. U periodu 1995-2000. poveao se broj miopskih astigmatizama. (17) Prosena vrednost astigmatizma od oko 1.0D (i gotovo tolika SD) dobijena u ovom istraivanju, potpuno je u skladu sa rezultatima slinih istraivanja u drugim delovima sveta. Poreenjem refrakcija na oba oka bilo je 78 (52%) ispitanika sa izometropijom i 72 (48%) sa anizometropijom, a od kojih 6 (4%) anizometropa od 2,0 i vie dioptrija. (Tabela br.1) Yamashita i sar. u longitudinalnoj studiji 350 japanske dece uzrasta 6-11 godina, nalaze gotovo identinu prevalencu anizometropija od 4,3%. (18) U populacionoj studiji, koja je obuhvatala 1979 singapurke dece uzrasta 7-9 godina, Tong i sar. promalaze anizometropiju od barem 1,5D kod 1,57%, a od 2,0D i vie kod 1,01% ispitanika. Oni zakljuuju da je anizometropija ea kod miopskih refrakcija, da je vie poskedica aksijalne nejednakosti, a manje nejednakog prelamanja ronjaa. (19) Ispitujui oftalmoloke poremeaje kod meksike dece Ohlsson i sar. nalaze da je

34

UDC 617.753.1/3-053.4

Medicina danas 2010;9(1-3):30-35

anizometropija 1,0D prisutna kod 15%, 1,5D 5,3% i 2,0D kod 1,8% ispitanika.(20) Rezultati istraivanja na uzorku nae predkolske dece slau se sa rezultatima pomenutih istraivanja da postoji znaajna zastupljenost signifikantnih anizometropija u deijoj populaciji.

Zakljuak Ogromna veina predkolske dece ima hiperopsku refrakciju nieg stepena sa astigmatizmom u oko polovine sluajeva. Emetropija i miopija niih vrednosti su retke.

LITERATURA: 1. Dandona R, Dandona L. Refractive error blindness. Bull World Health Organ 2001;79:23743. 2. Negrel AD, Maul E, Pokharel GP, et al. Refractive error study in children: sampling and measurement methods for a multi-country survey. Am J Ophthalmol 2000;129:4216. 3. Gilbert C, Foster A. Childhood blindness in the context of VISION 2020the right to sight. Bull World Health Organ 2001;79:22732. 4. Fotouhi A, Hashemi H, Khabazkhoob M, Mohammad K. The prevalence of refractive errors among schoolchildren in Dezful, Iran. Br J Ophthalmol 2007;91:287292. 5. Bolinovska S. Hipermetropija kod dece predkolskog i kolskog uzrasta. Med Pregl 2007; LX (3-4): 115-121. Novi Sad: mart-april. 6. Jurkovi O, Sinrajh M. Preventivna akcija na otkrivanju ambliopije i strabizma. Med Jad 1981; 13: 45-8. 7. Moore B, Lyons SA, Walline J. A clinical review of hyperopia in young children. The Hyperopic Infants' Study Group, THIS Group. J Am Optom Assoc 1999; 70:215-24. 8. Jug I, Pavii A, Roman V. Refrakcione anomalije, ambliopija i strabizam u materijalu djejeg onog centra bolnice "Dr. J. Kajfe" u Zagrebu. Med Jad 1981,13: 78-81. 9. Kostovska V, Stankovi-Babi G, Zlatanovi G, Veselinovi D, Jovanovii P, Otaevi Lj. Refrakcione anomalije ambliopne dece bez i sa strabizmom. Acta Medica Medianae 2003; 42 (2): 41-47. 10. Ton Y, Wysenbeek Y S, Spierer A. Refractive Error in Premature Infants. J AAPOS 2004; 8:534538. 11. Majauskiene O, Aukstikalniene R, Ceponiene R, Majauskaite I. The evaluation of visual disorders in preschool children. Medicina (Kaunas). 2005; 41(3):240-5.

12. He M, Zeng J, Liu Y, Xu J, Pokharel G P, Ellwein L B. Refractive Error and Visual Impairment in Urban Children in Southern China. Investigative Ophthalmology and Visual Science. 2004; 45:793799 13. Naidoo K S, Raghunandan A, Mashige K P, Govender P, Holden B A, Pokharel G P, Ellwein L B. Refractive Error and Visual Impairment in African Children in South Africa Investigative Ophthalmology and Visual Science. 2003; 44:37643770 14. Ayed T, Sokkah M, Charfi O, El Matri L. Epidemiologic study of refractive errors in schoolchildren in socioeconomically deprived regions in Tunisia J. Fr. Ophtalmol., 2002; 25, 7: 712717. 15. Moore B, Lyones S A, Walline J. A clinical review of hyperopia in young children, The hyperopic study group. THIS group. J Am Optom Assoc 1999;70(4):215-24. 16. Gong C ; Chen X ; Gong H. Astigmatism analysis on 983 astigmatic eyes between six to seven years children Yan Ke Xue Bao. 2004; 20(2):104-6. 17. Shih YF ; Hsiao CK ; Tung YL ; Lin LL ; Chen CJ ; Hung PT. The prevalence of astigmatism in Taiwan schoolchildren. Optom Vis Sci. 2004; 81(2):94-8 18. Yamashita T, Watanabe S, Ohba N. A longitudinal study of cycloplegic refraction in a cohort of 350 Japanese schoolchildren: anisometropia. Ophthalmic Physiol Opt. 1999;19:30 33. 19. Tong L, SawS-M, Chia K-S, Tan D. Anisometropia in Singapore School Children Am J Ophthalmol 2004; 137:474479 20. Ohlsson J, Villarreal G, Sjstrm A, Cavazos H, Abrahamsson M, Sjstrand J. Visual Acuity, Amblyopia, and Ocular Pathology in 12- to 13-Year-Old Children in Northern Mexico J AAPOS 2003;7:47-53

Adresa autora:

Miodrag Radakovi, doktor medicine-Opta bolnica Sremska Mitrovica, Stari or 65 Sremska Mitrovica, tel.br. 022 610222 lokal 141, e-mail mijar@ptt.rs

PREDATO U TAMPU: 15.02.2010. PRIHVAENO ZA TAMPU: 10.03.2010.

35