Thc trng hot ng v s cn thit ti cu trc khi cng ty chng khon Vit Nam

ThS. Trn Th Xun Anh* Vic ti cu trc khi cng ty chng khon (CTCK) c cp kh nhiu trong thi gian gn y cng vi yu cu ti cu trc h thng ngn hng. Ngay khi hn mt trm CTCK ra i, c nhiu kin cho rng con s trn l qu tha i vi mt th trng nh nh Vit Nam. Khi cc cng ty ny cn hot ng hiu qu th p lc ti cu trc cha ln. Tuy nhin, trong bi cnh th trng suy gim mnh nh hin nay, hn 50% CTCK thua l t ra yu cu cn phi thc hin ti cu trc cng ty. C quan qun l c n ti cu trc CTCK trn tinh thn phn loi cc cng ty thnh 3 nhm da trn cc tiu ch nh: vn kh dng/tng n, mc l vn/vn iu l. Trn c s ny s c gii php buc cc CTCK phi ti cu trc n, tng cng qun tr cng ty, gim danh mc u t Thm ch, nhng cng ty yu c th s phi hng theo mua bn, sp nhp, rt bt nghip v nu khng tun th cc quy nh v an ton ti chnh. Bi vit ny xin cp n thc trng hot ng v s cn thit ca ti cu trc khi CTCK, ng thi a ra nhng bc i cn thit nhm gip cho vic ti cu trc ny hiu qu hn. 1. Tnh hnh chung Th trng chng khon (TTCK) Vit Nam bt u i vo hot ng t thng 07/2000, p ng nhu cu pht trin ca th trng, nhiu CTCK c thnh lp. Trong thi gian u, s lng v quy m ca cc CTCK cn ht sc khim tn (3 cng ty), nhng n cc nm 2005 - 2006 v cho n u nm 2007, khi th trng chng khon Vit Nam pht trin mnh, tc c phn ha c y nhanh, chnh sch tin t ni lng, hot ng cho vay u t chng
*

Hc vin Ngn hng

khon ca cc NHTM khng b kim sot cht ch th CTCK cng pht trin, s lng cng ty tng nhanh (105 cng ty), nghip v a dng, quy m vn v ngun nhn lc pht trin, kinh doanh c li ln. Song k t u nm 2009 n nay, th trng chng khon Vit Nam iu chnh mnh, hu nh khng c CTCK no c thnh lp mi. Bng 1: Mt s d liu v qu trnh pht trin ca TTCK Vit Nam
Vn ha th Thi gian trng (%GDP) 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 0,28% 0,34% 0,48% 0,39% 0,63% 1,21% 22,70% 40,00% 19,76% 37,71% 42,25% Ti khon nh u t 2.908 8.780 13.607 16.486 21.600 29.065 110.652 312.139 531.428 822.914 925.955 1 2 6 18 25 43 46 46 Cng ty qun l qu Cng ty chng khon 7 8 9 12 13 14 55 78 102 105 105 Cng ty nim yt 5 10 20 22 26 41 195 253 342 457 557
Ngun: UBCKNN

Trn thc t, s lng CTCK gia tng ph hp vi quy m ngy cng ln ca th trng. Tuy nhin, khi thi k th trng tng trng mnh i qua, cc CTCK bt u phi cht vt tn ti. Nhng yu km hin ang bc l r hn khi TTCK tri qua nm th hai lin tip vt ln trong kh khn v st gim. Nm 2007, doanh thu v li nhun sau thu tnh chung ca khi cng ty chng khon tng vt. Nm 2008, con s ny t ngt chuyn sang l 1.000 t ng. Nm 2009, TTCK tng trng tr li gp phn a mc li ca cc CTCK tng

ln 3.000 t ng. Nm 2010, ch cn 1.800 t ng v 9 thng u nm 2011 mc l tnh chung l khong 2.000 t ng. Hin tng s cng ty c l ly k ln ti con s 71/105 cng ty. T sut li nhun trn vn ch s hu ca phn ln cc CTCK u m. 2. Ti sao phi ti cu trc khi cng ty chng khon? Thc trng hot ng ca khi CTCK hin nay ang tn ti qu nhiu im yu km v bt hp l, trc tip lm gim hiu qu hot ng ca khi ny, cng nh hiu qu u t ca ton th trng. Nhng hn ch ny c biu hin qua mt s mt sau y: a) S lng cc CTCK khng cn xng vi quy m ca th trng Con s 105 CTCK hin nay c xem l qu nhiu so vi quy m, nhu cu ca TTCK Vit Nam. iu ny c th nhn thy r rng nu so snh vi mt s TTCK khc trong khu vc. Tng s ti khon c nhn trn TTCK VN ch mc khong 0,7% dn s hin ti trong khi Trung Quc c khong trn 100 triu ti khon, tng ng vi khong 8% dn s, nhng s lng CTCK cng ch bng Vit Nam; th trng chng khon Thi Lan vi quy m khong 100 t USD, gi tr giao dch bnh qun/phin khong 400 triu USD nhng ch c gn 40 CTCK; Singapore ch c 26 CTCK, Malaysia c 33 CTCK S lng ln CTCK Vit Nam ang hot ng nh l cho thy s pht trin thiu chuyn nghip v cha c nh hng di hn. b) Nng lc ti chnh v quy m hot ng cn hn hp Theo quy nh hin hnh, CTCK phi c vn iu l ti thiu 300 t ng nu mun c 4 nghip v kinh doanh l mi gii, t doanh, bo lnh pht hnh v t vn u t chng khon. Tuy nhin, trong 4 nm gn y, s lng CTCK c quy m ngun vn ch s hu di 300 t ng (tng ng khong 15 triu USD) chim khong 70% s lng CTCK trn th trng. c bit, s lng CTCK c vn iu l di 50 t ng (tng ng di 2,5 triu USD) c xu

hng gia tng qua cc nm. Thm ch, mt s CTCK xin rt giy php hot ng mt s nghip v nhm gim p lc vn iu l theo quy nh. C th, tnh cho n thi im hin nay, theo danh sch cng b trn hai S GDCK, ch c 102/105 CTCK l thnh vin. Nh vy, c 3 CTCK hin khng cung ng dch v mi gii chng khon l TC Capital Vit Nam, CTCK Hamico v CTCK CIMB-Vinashin. Vi quy m vn nh hin nay, nng lc ti chnh ca cc CTCK Vit Nam thp hn nhiu so vi cc nh ch ti chnh khc nh NHTM, cng ty bo him, cng ty ti chnh ang hot ng trn th trng. Bng 2: Quy m ngun vn ch s hu ca CTCK Vn ch s hu Trn 5.000 t ng T trng T 1.000 n 5.000 t ng T trng T 300 n 1.000 t ng T trng Di 50 t ng T trng 24,36% 15 19,23% 21,57% 24 23,53% 25,47% 28 26,42% 24,76% 28 26,67% 3,85% 19 4,9% 22 6,6% 27 8,57% 26 2007 0 3 2008 0 5 2009 0 7 2010 1 0,95% 9

Ngun: BCTC CTCK cc nm & tc gi tng hp Bn cnh , mc d s lng CTCK nhiu nhng mng li cc chi nhnh, phng giao dch cha rng khp, ch yu vn ch tp trung nhng tnh, thnh ph c kinh t pht trin. c bit, theo thng k t u nm 2011 n nay, c ti 54 chi nhnh, phng giao dch (PGD) ca hn 30 CTCK ng ca, trong khi ch c 28 chi nhnh, PGD ca 20 CTCK c m mi. Dn u

l CTCK Thng Long (TLS) khi ng ca ti 6 PGD v chuyn tr s chnh, tip theo l WSS vi vic ng ca 5 chi nhnh, PGD. Theo iu 3, Quy ch t chc v hot ng CTCK ban hnh km theo Quyt nh 27/2007/Q-BTC, CTCK phi c quyn s dng tr s lm vic ti thiu trong vng 1 nm, trong din tch sn giao dch phc v NT ti thiu l 150 m2. Theo iu 17 Quy ch ny, CTCK s b nh ch hot ng nu khng duy tr cc iu kin trn. Tuy nhin, c mt thc t l din tch sn giao dch ti nhiu CTCK ang ngy cng hp li. Ti nhiu sn chng khon, din tch dnh cho NT c quy li sao cho va chiu rng ca 2 mn my chiu bng in t, chiu di khong 4 - 5 hng gh, din tch cn li tn dng cho cc hot ng dch v khc. iu ny nh hng khng nh n cht lng dch v cung ng cho nh u t. c) Cc ch s an ton ti chnh gim xung, ri ro hot ng tng cao Trong 4 nm gn y, h s n trung bnh ca cc CTCK c duy tr di mc 0,65 hay t l n phi tr trn ngun vn ch s hu c duy tr di mc 2:1. Xt tng th ton ngnh, h s n ny tng i an ton. Tuy nhin, nu xt theo nhm 20 cng ty c tng ti sn ln nht c h s n cao hn mc trung bnh ngnh trong khi nhm 20 cng ty c tng ti sn thp nht trn th trng li c h s n kh thp. Ni cch khc, mc an ton ti chnh tng qut ca cc cng ty ln c xu hng thp hn cc cng ty nh. ng thi, s lng CTCK c h s n cao - trn 0,8 - c xu hng gia tng mnh. Nm 2010, s lng CTCK c h s n trn 0,8 ln ti 19 cng ty, gp hn 2 ln so vi 3 nm trc . Tnh n u thng 10/2011, c 12 CTCK c t l vn kh dng di 180%. Trong s , c 5 CTCK c t l ny di mc di 120% - mc c th b a vo din kim sot c bit. Cng vi , h s n ngn hn/Ti sn ngn hn cng c xu hng ng iu vi h s n. Nm 2010, mc trung bnh ngnh ca h s ny l 0,68 th

nhm 20 cng ty c ti sn ln nht t ti 0,74 gp 2 ln so vi mc ca 20 cng ty c ti sn nh nht th trng. C bit c CTCK h s ny ln mc trn 1 nh CTCK MeKong nm 2009 t mc gn 1,3; Agriseco t mc trn 1,2 nm 2009 v 1,05 nm 2010. Bng 3: Kh nng thanh khon ca cc CTCK trn th trng Ch tiu Trung bnh ngnh T trng TS ngn hn/Tng TS T trng TS di hn/Tng TS T trng TSC/NVCSH Nhm 20 cng ty c TS ln nht T trng TS ngn hn/Tng TS T trng TS di hn/Tng TS T trng TSC/NVCSH Nhm 20 cng ty c TS nh nht T trng TS ngn hn/Tng TS T trng TS di hn/Tng TS T trng TSC/NVCSH 91,01% 8,99% 16% 81,69% 18,31% 14,2% 85,16% 14,84% 12,96% 85,89% 14,11% 11,71% 80,41% 19,59% 1,90% 73,34% 26,66% 3,59% 81,50% 18,5% 3,48% 82,62% 17,38% 3,25% 81,10% 18,9% 2,65% 73,87% 26,13% 4,81% 81,49% 18,51% 4,44% 84,67% 15,33% 3,94% 2007 2008 2009 2010

Ngun: BCTC cc CTCK v tc gi tng hp Vic cung cp n by mt cch thi qu, trong khng loi tr kh nng lm dng vn nhn ri ca khch hng l mt trong nhng nguyn nhn khin CTCK b thiu ht thanh ton tm thi. Trong trng hp bnh thng, cng ty c th tm kim ngun khc b p, chng hn ly vn t c, vay nng ngn hng, thm ch vay nng c bn ngoi cn i. Mi vic s vn trn tru nu vng quay ny vn hnh tt. Tuy nhin, v nhiu l do, nh danh mc cm c khng gii phng c, nh u t s dng n by b kt, ngun

vay ngn hn b ngt, vng quay vn s dng li. Trn thc t l nhng l do li thng xy ra trong bi cnh kh khn nh hin ti: Th trng lin tc xung dc, gi tr ti sn cm c suy gim qu nhanh, ngn hng khng d dng cho vay trc p lc thu hi n y hot ng ca cng ty ri ro hn rt nhiu, thm ch c cng ty c du hiu mt thanh khon tm nh CTCK SME. Thc t ny khng ch nm mt hai cng ty m c th tim n kh nhiu n v nu t l n trn vn ch s hu ca cc CTCK khng c ci thin trong thi gian ti. d) Ngun nhn lc cn thiu v yu Lc lng lao ng hnh ngh trong lnh vc kinh doanh chng khon c s pht trin nhanh cng vi s pht trin ca th trng, qu trnh thit lp v m rng hot ng ca cc CTCK. Nhng i km vi tc gia tng s lng, cht lng ngun nhn lc khng c m bo. T trng nhn vin CTCK c giy php hnh ngh mi ch chim khong 55% tng s nhn vin. iu ng ch trong thi gian gn y khi hot ng kinh doanh ca cc CTCK tr nn km hiu qu, nhiu cng ty phi ct gim n 15-20% nhn s. Trong , xut hin ngy cng mnh xu hng rt lui khi hot ng chng khon ca i ng nhng ngi c chng ch hnh ngh chng khon, c bit l i ng qun tr, iu hnh c trnh cao. Biu 1: Tnh hnh cp giy php hnh ngh KDCK qua cc nm

Ngun: UBCKNN e) Kt qu hot ng thua l ko di Kt thc nm 2010 c 24 cng ty chng khon bo l vi tng mc l 574 t ng, 10 cng ty l 3 nm lin tip t 2008 - 2010. Bo co kinh doanh qu III ca cc CTCK cho thy, 11/27 CTCK nim yt thua l vi tng mc l ln ti 295 t ng. Nu tnh ly k 9 thng u nm, s cng ty thua l ln ti 18 vi tng s tin hn 1.350 t ng. Nhng cng ty c li th mc li gim n 60%-95% so cng k nm ngoi. Bng 2: Cc CTCK bo l trong nm 2010

Ngun: BCTC cc doanh nghip

Kt qu bo co ca cc CTCK cho thy chi ph hot ng kinh doanh, chi ph qun l tng mnh, trong khi hu ht doanh thu li suy gim nghim trng. Thm ch c cng ty chi ph tng gp i mc doanh thu (doanh thu ca BVS ch t hn 45 t ng, trong khi chi ph cho hot ng kinh doanh v qun l gn 100 t ng). Mi y, Cng ty Chng khon Sacombank (SBS) phi gii trnh v c phiu gim sn 5 phin lin tc v kt qu qu I/2011 ca SBS ch li 6,13 t ng, gim n 84% so cng k. Nguyn nhn do chi ph hot ng kinh doanh qu I va qua tng 67%, ln 326 t ng, cn chi ph qun l doanh nghip l 24 t ng... Vi tnh hnh th trng kh khn v li sut ngn hng cao ngt nh hin nay, mt s CTCK em tin gi ngn hng ly li thay v u t; mt s khc tm n cc knh u t khc, trong s , mt s cng ty bc chn sang lnh vc bt ng sn. C th nh Cng ty Chng khon Kim Long (KLS), Cng ty Chng khon Si Gn (SSI) t ra con s li nhun hp dn t vic

u t bt ng sn ti M bo ton vn vi k vng ch sau 5 nm s thu hi c vn u t ban u... Bng 3: Cc CTCK l 3 nm lin tip t 2008-2010

Ngun: BCTC cc doanh nghip

Tm li, nhng bt cp trong khi cc CTCK k trn xut pht t nhng yu km ca nn kinh t v bn thn cc cng ty. Nhng trong bi cnh hi nhp ngy cng su, rng th nhng vn ny s vn thng trc v cng thm bt n nu khng thc hin mt qu trnh ti cu trc h thng. Ti cu trc khi cc CTCK Theo n, t nay n ngy 1/4/2012, c quan qun l s tp trung x l cc CTCK c ri ro v an ton ti chnh theo c s php l hin c. T sau 1/4/2012, nhm cng ty chng khon s c phn loi theo chun quy nh ti Thng t 226 v cc bin php x l s tng ng vi tng nhm. Chng ti ng tnh vi kin cho rng Vic ti c cu khng phi ng h cng ty ln m trn c s an ton ti chnh. Cng ty ln mt an ton ti chnh cng phi x l. Thng l quc t l x l nhng cng ty thiu an ton ti chnh v h tr

cng ty t chun an ton. kin l vy, nhng bc i no cho thch hp cn c tnh ti. Th nht: thc hin ti cu trc, vic lm u tin l cn r sot li cc vn bn php l lin quan n hot ng CTCK. y c coi l vn then cht trong tin trnh ti cu trc. Cn xy dng cc tiu ch v mt CTCK hot ng hiu qu v pht trin bn vng nh vn iu l ti thiu, iu kin cn v thnh lp CTCK, h tng cng ngh ti thiu phi c. Tiu chun thnh lp CTCK v cng ty qun l qu c quy nh ti Quyt nh s 27/2007/QBTC ngy 24/04/2007 v vic ban hnh Quy ch t chc v hot ng ca cng ty chng khon v Quyt nh s 35/2007/Q-BTC ngy 15/05/2007 ca B Ti chnh v vic ban hnh Quy ch t chc v huy ng ca Cng ty qun l qu l tng i thp v vn php nh, nhn lc, c s vt cht v mt s tiu chun khc. Bn cnh , t nhng thng u nm 2008 n nay, th trng lin tc st gim dn n cc CTCK gp nhng kh khn tr ngi nht nh v nng lc ti chnh. Mt s cng ty mi thnh lp nm 2006 c quy m vn nh nn sc chng vi th trng kh khn v kh nng tng vn ca cc CTCK kh thc hin. Do , cn xem xt sa i, b sung quy nh ca php lut v chng khon v TTCK m trc ht l Lut CK; nng cao cc iu kin thnh lp v duy tr hot ng ca CTCK; mc vn php nh thc hin cc hot ng nghip v chnh cn tng t 2 n 3 ln so vi hin nay. Th hai: Bc tip theo, r sot cc CTCK theo hng: - i vi cc CTCK c nng lc ti chnh hn ch, ri ro v an ton ti chnh cao, UBCKNN cn nhanh chng ch o theo hng thu hp nghip v cp php. Khuyn khch cc cng ty sp xp li trn c s t nguyn sp nhp, hp nht, mua li. Tuy nhin, trong mi trng hp, cn phi m bo quyn li hp php ca nh u t m ti khon ti cng ty. Vi cc CTCK ang lm vo tnh trng hot ng kinh doanh thua l ko di t 3 nm tr ln, cn t di s

kim sot c bit ca mt b phn chuyn trch thuc UBCKNN. Cc CTCK ri vo tnh trng kim sot c bit phi chu cc ch ti: khng c vay n, khng c cung cp dch v ti chnh cho NT - i vi cc cng ty khng c xp vo din c ri ro an ton ti chnh cao, iu mu cht l phi ti cu trc qun tr ni b, qun tr ri ro mt cch minh bch nht. UBCKNN cng cn thit lp c ch c bit cc CTCK c th chuyn i m hnh hot ng, thc hin cung cp cc dch v chuyn su nh m hnh ngn hng u t chuyn su, hoc m hnh ngn hng u t a nng kt hp ngn hng thng mi, ngn hng u t v bo him. Th ba: Thc hin ti cu trc ngun nhn lc v qun tr ri ro v minh bch ha thng tin. Cc cng ty CTCK cn phi xy dng vn ha kinh doanh nhm to ra mi trng lm vic chuyn nghip, o to i ng nhn vin c trnh v o c ngh nghip. Xy dng chin lc qun l ri ro, trong phi xc nh r mc chp nhn ri ro v kh nng chp nhn ri ro. Trn c s ny, a ra cc bin php cnh bo ri ro, gim thiu ri ro v x l ri ro mt cch hiu qu nht. Mt khc, cn minh bch thng tin v ti cu trc khi CTCK mt cch mnh m tng nim tin ca nh u t vo CTCK v th trng. y l ni dung quan trng nhm to iu kin cho cc CTCK pht trin bn vng. Ti liu tham kho: (1) Bi vit c s dng li mt s nhn nh, s liu ca bi H thng CTCK Vit Nam: thc trng v gii php ti cu trc ca tc gi, K yu Hi tho Ti cu trc h thng NHTM, CTCK, Bo him, Hc vin Ti chnh thng 11/2011.

(2) Cc bi vit c lin quan n ti cu trc nn kinh t, DNNN, NHTM, CTCK trn tp ch: Nhp cu u t s 254, 2011; K yu Hi tho Ti cu trc DNNN, Hc vin Ti chnh thng 11/2011. (3) Cc trang web: www.cafef.vn; www.VEF.vn; www.vnexpress.vn