You are on page 1of 100

The MIZO Vol. I No.

The MIZO (Mizo Literary Journal, USA) Volume I Number 2 (August, 2013)

The MIZO, USA The MIZO (Mizo Literary Journal, USA)-a thu chhuahte hi hmun danga tar chhuah emaw, bel emaw a nihin a ziaktute hnen aanga phalna hranpa hmu lote chuan an thu lakna The MIZO, chhuah kum leh thla kimchang an tarlang ngei tur a ni. Email : mizoliteraryjournal@gmail.com Cover photo Zaila Lalrinfeli Bawitlung

Editor Manager Photo & Design Advisors

Supporters Donators

: : : : : : : : : :

Lalchhanhima Hualsailova Noel Lalthangliana (Thangsira Pa) B. Zarzoliana Vanlalrawna V.L. Awia T.D. Zalawmpuia Lalbiakthangi Krossenga Chhakchhuak Chhunglawmzuala Khupno

Published by Editor, The MIZO Cell: 317-495-0242 Printed at Minuteman Press 4371 Sellers Street Indianapolis, IN 46226 Phone: 317-899-2754 Fax: 317-899-276

The MIZO Vol. I No. 2

A CHHUNGA THU AWMTE


Editorial .. 2 Mizo |awng Hman Dan Dik leh Dik Lo ..... 5 C. Chhuanvawra Bekang ..... 23 Romuanpuii Zadeng USA Mizote .... 26 Zonunmawia Thlaute Dam Lai Par Chu I Hmang Chul Dun Ang .... 40 Hriatpuia Pa, Kolasib Thuziak |ha Teh Dan . 44 C. Chawiliana Ram Tana Nun Hlantu Ropuiliani ............................. 48 Lalhrima Sailo Puitlin Hnua Zirna Run Sang Kai ..... 51 Van Lal Pek Thar Hlain Zofate A Khawih Dan ........... 57 Dr. R.L. Thanmawia Mizo Nih Tinuamtu Rokunga ........ 69 B. Lalthangliana A Tlai Zo Ta .... 85 ZH October Renthlei Fuihna (Poetry) . 92 Lalthanzuali Renthlei Zoram Babel (Cartoon & Poetry) .............................. 93 Thangsira Pa Ka Vei Zawng Thu Kam Hnih Khat ... 94 Chhiartute Mizo Thu leh Hlaa Tui Mite Inhmuh Khawm (Report) .. 99

Mizo Literary Journal, USA Editorial Mizo Thuhlaril leh Ziak leh Chhiar-a Hma Sawn Turin A pawimawh hmasa ber chu keimahni a\anga bul \an hi a ni. Mi tam tak chuan mahni intiharh hmasa lovin kan chhungte leh mi dangte tihharh kan tum fo. Keimahni ngeiin thiam lehzual tur leh tihmasawn thei tura kan zira kan beih hi, kan chhungkua leh hnampum nghawngtir theih nana bul \anna pawimawh hmasa ber a ni. USA-a pem lut hnam \henkhatte leh ka tlangmi-pui \henkhatte zingah chhungkuaa sap \awng hmang hmuh tur an awm nual. An zinga mi tam tak chu an fate sikul emaw, nau awmna run (daycare) emawa kalten in lamah sap \awng an rawn hman zui avanga chhungkuaa hmang ve ta mai an ni. Mahni \awng theihnghilh \hak khawpa mahni inchhunga hnam dang \awng hman daih zawng Zo hnam tan a him lo a ni. Kan zirna hmunah te, kan hna thawhna hmunah te leh hmun dangahte kan \awng hmang thei lo mah ila, kan inchhungah leh kan mi leh sate awm honaah hi chuan keimahni \awng (Mizo) ngei i hmang tlat zel ang u. He ramah hian mihringin hun awl \ha a neih tam hun lai ber chu a naupan lai, zirna bul (basic education) run a belh laia chawlh (holiday) a neih hun hi a ni. Kan fate/naute Mizo \awng ziak leh chhiar thiamtir kan duh tak tak a nih chuan, chu hun \ha chu chuha hma an sawn theihna tur kawng kan ngaihtuahsak theih a pawimawh hle. Mizo \awng tihhmasawn nan chhungkua hi zirna run pawimawh hmasa ber a ni. USA-ah hian hnam dang nausente leh naupang deuhte awmtlei nan, youtube leh TV vela sap A B C hla leh naupang lungkuai hla nalh tak tak an hmang nasa hle. Naupang duh zawng takin a lem hmuhnawm tak tak a awm bawk avangin nau awmtlei nan a \angkai hle. |awng an thiam \awk tihin chung hlate chu an sa zeih zeih thei a, zirna run an rah hma hauh a\angin sap thumal leh \awng tam tak an thiam hman \hin. Chutiang chu Mizo tam takte
2

The MIZO Vol. I No. 2

pawhin kan tawng chho mek. Mizote hian hla \ha leh ril tak tak kan nei a; mahse, puitling lung fing tawhte tuipui chi deuh hlir an ni. Kan Mizo A Aw Bte, khat hnih thumte, ramsa hming te, nungcha hram dan te, rawng (color) hming te, naupangin \awng an zir \an nana pawimawh thumal te leh thu \ha dangte hmangin, an lungkuai tur, a lem hmuhnawm tak tak tel hla leh film-te hi siam ve thei ila, ram danga Mizo awmte tan a \angkai hle ang. Tichuan, sap hla nau awmtlei nana kan hman avanga kan faten/nauten \awng an zir tirh a\anga sap \awnga an tui nghal ngawtna hi kan tihziaawm theih a rinawm. Kan hun tawngin min phut angin tun lai thil leh hmaruate hmanga hma lak theih a pawimawh a ni. Mizote hi huho nun ngaina hnam kan ni a, chu chu ka nunah a beh ngheh tlat avangin Mizo \awng tihhmasawn nana chak taka hma la theitu chu puipunna buatsaih \hintu pawlho a ni. State hrang hrangah Mizo Kohhran/Fellowship kan ding thluah a, tin USA Mizo zawng zawng min suih khawmtu MSA (Mizo Society of America) a awm bawk. Pawl hrang hrangte hian Mizo \awng humhalh leh tihchangtlun lam kan ngaih pawimawh a, a theih ang anga hma kan lak theih a \ul hle. Hun remchangah naupangte tana Mizo \awng zirna kan buatsaih theih phei chuan, chu chuanin hmasawnna nasa tak a thlen ngei ang. Pawlhovin thil tih hona leh inhmuh khawmna kan buatsaih changin Mizo thu leh hla humhalh pawimawhzia chungchang infuihna te, thu leh hla ril \ha lipuia inchiahna hun te kan siam tel theih a \ul a. Hnam nunphung leh ziarang humhalh tuma kan beih chiamnaah hian, nunphung sang leh ril zawk (high culture)-a chhiar tel thu leh hla (literature) hmasawnna lam hi ka hmaih hauh loh a pawimawh. Chu thu leh hla hmasawnna chuan nunphung hniam leh tlanglawn (low culture or pop culture)- fashion leh style chi hrang hrang, hnam thuam leh hnam lam, huau huau dang leh ilote aiin nun chhungril a khawih na a,
3

Mizo Literary Journal, USA hmasawnna a thlen nasa zawk a, hnam-hnuk a zen thuk mah zawk a ni tih kan hriat a \ha a ni (hnam thuam, hnam lam leh ilote hi humhalh loh tur leh tih loh tur kan tihna a ni lo). Mizo lehkhabu chhiar tam intihhmuh ila, chu chuan Mizo \awnga tuina min pe ang. Mizo lehkha ziah tam tum ila, tui chhoh zel tum ila, thu inziahsiak leh hla inphuahsiak te buatsaih theih tum ila, infaksel lam uar bawk ila, Mizo thu leh hla lamah hmasawnna min thlen ngei ang. Thil tih awl tak ni lo mah se, Mizo lehkhabu buk (library) hial nei thei turin hma la ho thei ila, mimal hmingin emaw, \hianza hming emaw, pawlho hmingin emaw chanchinbu leh lehkhabu tihchhuah theih tumin \an la ila, chu chu thu leh hla tihchangtlun nan thil pawimawh tak a ni. Mizo \awng humhalha tichangtlungtu pawl pawh kan la din theih a beiseiawm. Lenna vangkhua hrangin, kan chemkalna leh kan theih chinte inang mah suh se, Nang i awmna hmunah kei ka hmunah tiin, kan thiam leh theih ang angin hma sawn turin \an i la zel ang u.

Cover Photo Name: Zaila Lalrinfeli Bawitlung Father's name: Lalchungnunga Mother's name: Lianmami Age: 16 y/o Height: 5'4 Grade: 11th Grade (Junior) Hobby: Tennis & Basketball Contact: Home phone - (909) 653 4417 Email address - zailah357@yahoo.com Address: 1411 Highpoint St. Upland, CA 91784

The MIZO Vol. I No. 2

MIZO |AWNG HMAN DAN DIK LEH DIK LO C. Chhuanvawra

Tunlaia Mizo \awng kan hman dik loh hi a zawng a za chuan tam tak a ni. Chi hrang hrang a awm a. Dik lo hrim hrim te, a lam rik dan dik lo te, phrase leh \awngkam dang a hman dan dik lova hman te, a dik hrula a dik lova hman te, kan awmna lam bial leh kan tlangdunga hman dan kan chhawm avanga mi hman dan nena inang lo te, \awng thar leh \awng l>rh lo piang thar zel avang te leh Sap \awng kalhmangin a hruai sual avanga dik lo te ni ber hlawmin a lang. A ngaimawhawm zual deuhte l^wr ila, a mal malin lo sawi den den ila. 1. nachin: Hei hi a dik lo hrim hrim zinga mi a ni a, \awng dik lo lar ber a ni hial ang, hmang an tam hle. Hun kal liam ta rei lo t> kha nichin a ni a, rei lo t>a lo thleng tur hi nakin a ni. Nichin sawi nan nachin tih hi a dik lo, a \awng kalhmang a kalh thuah lo pawh a dik lo hrim hrim a ni. Duhlian-LuseiMizo \awngah hian nachin a awm lo. 2. ia e-a thlak: Adverb leh Adjective-a hman \hin thu inkawp chi hrang hrang Mizo hian kan ngah hle. Chung zingah chuan, Tlangval kha i va be \ha hm hiam ve. I ka chu a va sen nasa hiam huam ve. Sa ei i va ch^k awm huam huam ve. tiha a laita hiam huam tih ang chi, a laia ia awm chi hi ea thlak bik a, b>l bual, h>m huam, n>l nual etc. an ti ta bik a. Mizo \awng \ha leh mawi tak kha an tikhawlo nasa hle a ni. He an hman dan hian a system a kalh tlat a, a dang thlak si lova hemi chi chauh thlak hi a dik lo va, Mizo \awng hi a tihm>lhem a ni.

Mizo Literary Journal, USA

Entir nan : 1 i b$l d$r k$ng l$m r$u 2 ia bial diar kiang liam riau 3 ia bial diar kiang liam riau 4 ua bual duar kuang luam ruau 5 ua bual duar kuang luam ruau 6 ua bual duar kuang luam ruau

Hetiang taka kalhmang \ha hi thiam loh vangin an hmang sual a, a pathumna zela a laia ia hi e-in an thlak a, a kalhmang a tihkhawloh nasatzia hi kan hre thei \heuh awm e. Pawmzam theih chi a ni si lo va; chuvangin b>l bual ti lovin bial bual, l>m luam ti lovin liam luam, n>l nual ti lovin nial nual ti tura kan inzirtir zui zel a ngai a ni. 3. zuai: Hei pawh hi dik lo hrim hrim zinga mi bawk a ni. ng naran lo tak lo de phuta reh leh ta thuai sawi nan a rawn de zuai tih ang chi hi zuai hman dan ber chu a ni a. Tunlaia zuai an hman dan hi chu zawk leh lawk leh zawr leh zuai kan hman \hinna angah khan zuai an ti zo va vek mai a, zawk leh lawk leh zawr an hmang ve ta lo. Ka rawn d^k lawk a nia tih te, a lo lang zawr chuan ka hria tih te, hmuh chu ka hmu zawk a, ka be hman lo tih te, a lo >ng zawk a, a thim leh ta tih te, a lo >ng zuai chu ka hmu tih te hi hman dan pangngai a ni. Chung lawk leh zawk leh zawr leh zuai hmanna hrang thliah awm saah chuan zuai an ti ta vek mai a, kan \awng awm sa tikiam zawng leh tichiang lo zawngin an hmang a, tihreh a ngai a ni. 4. chumi a nih: Chumi tih hi hun leh hmun leh thil sawina a ni a. Thu leh ngaih dan a nih chuan, chuti a nih, chutiang a nih, tih a ni \hin. Kum 10 pawh a la ni lo vang tih vel a\ang khan mi \henkhatin thu leh ngaih dan sawi nan hian chumi a nih chuan chumi ni tur chuan khami a nih avang khan an ti an ti ta mai a. Chuti a nih chuan chuti ang a nih loh chuan
6

The MIZO Vol. I No. 2

khati kha a nih chuan tih tur a ni a. Mizo \awng awm sa a tichhe sawt a, a kalhmang a kalh a, a \ha lo. 5. telpui, chuhpui, sualpui: Kalpui, sawipui, \anpui te kan ti a; mahse telpui kan ti ngai lo. A chhan chu tel hi a pawnlawi tawh sa a, pui nena hman kawpa telpui tih chuan ve sawina ve ve kha a inkawp a, a mawi lo va, an hmang ngai lo a ni. Thil lawm ilo ch^nga kan mi sawm lo kalte hnena, Min rawn telpui thei a, a lawmawm hle mai, tih te hi a dik lo va, a mawi lo hle a ni. Kan pi leh kan pu, kan nu leh kan pate khan an hmang ngai lo. Min rawn \awiawm a, min rawn hmanpui thei a,.. te an ti a, In lo tel thei a tih te pawh a dik; mahse min rawn telpui a, tih zawng a dik lo, biak ina min \ansaktu an tih ang maia dik lo a ni. Hotu deuh leh beisei phak mang loh leh upa zualte phei chu min rawn uap a,.. min rawn ho va,.. min rawn timawi a,.. te an ti \hin. Chuhpui pawh hi an hman dan a dik lo, thil inchuh sawi nan an hmang a, ka vawk min chuhpui te an ti a. Chuhpui chu a chuhtu \anpui hi a ni. Miin thil an inchuh a, a tu zawk zawk emaw ka va puih hian ka chuhpui a ni. In hmun inchuha inkhing te hi a tu zawk zawk mahin an chuhpui lo va, an inchuh a ni; chuhpuitu an ni lo ve ve a, a chuhtu an ni ve ve. Chuhpui dang chu in kang a awma an bungrua chuhpui hi a ni. Sualpui pawh hi an hmang dik lo bawk. Tlangval pahnih insual sela, a pakhat zawk hnenah chuan a chhungten, Tunge i sualpui pa chu? an lo ti \hin. Hei hi a dik lo, a sualpui pa ni lovin a insualpui pa a ni. 6. a hrim hrimin: Hei hi \hangthar deuh chuan an hmang nasa ta hle. A thu hrimin tih a ni \hin a, a hr<lah a dik lovin an hmang a ni. 7. uihawm: Modified kalhmangah ui chu ui a ni a, uih a ni lo. Chuvangin uiawm tih tur, uihawm tih hi a dik lo a ni.
7

Mizo Literary Journal, USA

8. hlauh: Hei hi hmang ve lo ^wm takte pawhin an hmang ve fo mai. Hloh (lost) hi hlauh tih loh tur a ni. 9. phuhruk: |awng tihdanglamna dan (modified form)-ah phuhr< - phuhr<k a ni a, a root verb-ah pawh phuhruk ti hlira hmang an tam ta, a dik lo, a root verb-ah chuan phuhru tih tur a ni. Tun hma zirlai buah pawh awng phuhru rawh tih a nih \hin kha. 10. lipse:
Lepse tih a ni \hin a, tunlai hian lipse ti an awm ta fo mai a, a hr<la a dik lova hman a ni.

11. tun hun:


Tun hun tih hmangtuten tun hun an tih hi tun tihna tho a ni a, tun kan tih hian hun a sawi nghal a, tun hun tih a ngai lo, tun tih kumkhua \hin a nih ang khan tun tih mai hi a tawk.

12. he hun: LPS chanchin thar puanah function lam thu an puanin he hunah hian an ti \hin a, mi dang pawhin an ti deuh vek ta a, chanchinbu lam pawhin an hmang ve ta zel a; a hun zawka hi an dah pawimawh ta a. Hman dan \hinah chuan he hunah hian ti lovin he inkhawmah hian he kal khawmnaah hian he meeting-ah hian tih a ni \hin. A hun kengtu chu a function kha a ni a, a hun chu a pahnihna a ni. 13. a \ul angin: He phrase hi angin tih avang hian a dik loh phah a, Sap \awnga the program is subjected to alteration tih hi Mizo \awng chuan program hi a \ul chuan / a \ul dan azira tihdanglam theih a ni ang tihna a ni a; mahse a \ul chuan ti lovin a \ul angin an ti ta mai \hin a, a han dik lo \an phawt a, \ul hi sulr<l tiha r<l ri anga lam phei chuan a dik lo

The MIZO Vol. I No. 2

lehzual \hin. Tu man an tihsual loh nan a \ul chuan ti ila, a \ha ber mai, a dik bawk si. 14. a b^ thlai / a b^ thlam / a b^ thlau: Heng hi a dik lo vek, a b^ thl^ tih hre chiang loten a hr<la an lo hman ni vekin a lang. Keini car lei ve chu a b^ thl^a lei kan ni. Dawr bungrua hi a b^ thl^a laktir a tam chuan
hmuh kim leh a har.

15. ngialnghet: Upa deuh reng reng chuan ngelnghet an ti deuh vek. |hangthar deuhin ngelnghet hr<lah ngialnghet an ti ta nual hlawm niin a lang. Sawi khawmnaa pawm tlan ber chu ngelnghet hi a ni. 16. Nilaithawh\an: Pu Buanga chuan Ningani leh Nilaithawh\an hi Thursday sawi nana Nilini an lo tih thlak nana an hman ve ve a nih thu a ziak. Mahse, thu leh hla lam mite sawi honaa ngaih dan ber ni \hina lang chu Ningani tih hi a ni. Mi tinin Ningani ti \hin ila a \ha ber ang e. 17. khawngaihthlakawm: Naupang leh \halai leh nuho chauh pawh ni lovin patling te pawhin khawngaihthlakawm an ti ta fo mai. Thlak leh awm hi a hmanna bik a awm ve ve a; ngaihtuahawm, hlauhthawnawm, nghahhlehawm tih te hi awm hmanna bik a ni: lungngaihthlak, manganthlak, khawngaihthlak tih ang chite hi thlak hmanna bik a ni thung. Heng a\ang hian khawngaihthlakawm tih dik loh dan chu a lang chiang awm e. Khawngaihthlakawm ti lovin khawngaihthlak tih mai tur a ni e. 18. i lo ila: Hei hi kan sawi ngun tawh hle naa \halai zingah a la reh hlei thei lo. I lo \awng\ai ila, hla i lo sa ila, Pathian thu i lo ngaithla tawh ila tih ang chi hi \awng dik lo a ni. A bula I hman chuan a tawpah ila kan ti ngai lo, ang u kan ti zawk
9

Mizo Literary Journal, USA

\hin; i lo \awng\ai rual ang u, kan zain i lo ding ang u tiin. A tawpa ila kan hman dawn chuan a bulah I hman loh tur a ni, lo \awng\ai ila, hla lo sa ila, thu sawitu lo sawm tawh ila tih te hi hman \hin dan a ni. 19. nei ngah:
Ngah hi nei \euh, nei tam tihna a ni, nei nen hman kawp a \ul lo va, an hmang kawp ngai lo tlangpui. Tunlai hian nei ngah ti an awm \hin, nei hman tel chuan ngah ti lovin nei tam, nei \euh tih mai tur a ni.

20. kan zawng zawngin: Pathian thu sawi \hinte hman bik deuh a ni. Zawng zawng hi adjective-ah kan hmang ber a, mi zawng zawng, rilru zawng zawng, theihna zawng zawng ti tein hman a ni \hin. Kan zawng zawngin ti \hinte hian kan nun zawng zawngin tih emaw kan thinlung zawng zawngin tih emaw an tum niin a rinawm a, sawi kim ve mai se a \ha. Kan zawng zawngin tih zawng a vekin tih ang deuh a ni a, a dik lo va, a mawi lo va, Mizo \awng pangngai a ni lo va, hman loh a \ha. 21. tatu: Neitu tih kumkhua \hin tatu tih hi \awng uang, fiamthu sawina \awng hman zui t^k niin a lang. Mizo \awng pangngaiah chuan t^-ah hian tu an zawm ngai lo. A aia chiang neitu tih kan nei a, kan hmang reng reng a, tatu tih hi a \ul lo va, a dik si lo va, i hmang lo hram ang u. 22. tlu, thi: Tlu leh thi hi verb a ni a; mahse a awmze pangngai keng thova adverb-a hman chuan tlu ti lovin thlu, thi ti lovin hlum tia hman a \ul \hin. Tunlai hian chumi kalhmang hre lova hmang dik lo an awm \hin. Heti hian hman tur a ni. nam tlu ti lovin nam thlu tih tur kit tlu ti lovin kit thlu tih tur chek tlu ti lovin chek thlu tih tur sat tlu ti lovin sat thlu vaw thi ti lovin vaw hlum tih tur kap thi ti lovin kap hlum tih tur.
10

The MIZO Vol. I No. 2

23. chu b^k lo chu, tehchai lo chuan: Kan sawi tawh b^k kan sawn dawnin chu bakah chuan kan ti a, a bak a awm loh chuan chu bak chu a awm lo kan ti \hin. Chu bak lo chu tih hi a hr<la hman sual ni ngeiin a lang. Tehchai lo chuan tih pawh hi tehchai chuan, tehchai che chuan tih a ni \hin. 24. a pahnih lehnaah chuan, chu leh lovah chuan: Pahnihna vawi hnih awm thu a awm si lo va, a pahnihnaah chuan tih a tawk mai a, a point pahnihna sawi dawna chu leh lovah chuan tih pawh hi leh telh a ngai lo, chu lovah chuan tih a \ha mai. 25. zing chaw, chhun chaw, tlai chaw, tun zan, vawiin zan: Heng hi a hming ni lovin a hrihfiahna a ni hlawm. Kan pi leh puten a hming an lo sak kha humhalhin hmang zui zel ila tih hi \awng lama mi \hahnemngaite duh dan a ni. a hming tuk\huan chawchhun zanriah zanin a hrihfiahna zing chaw chhun chaw tlai chaw vawiin zan, tun zan

26. tui in hal, muthilh chhuak, mei mei, paih, hetah h^n: Heng hi naupang \awng, a hmang \hinte an lo puitlin tak avanga nula leh nu te pawhin an hman t^k huai huai chu a ni.
Ka tui in a hal ti lovin ka tui a hal Ka muthilh a chhuak ti lovin ka mut a chhuak Mei mei ti lovin mai mai Ka paih lo ti lovin ka peih lo Hetah h^n ti lovin hetah hian tih tur a ni.

27. nem, a han ti ang a: \awng dik lo rau rauah pawh a huatthlala pawl tak a ni awm
11

Nem (press) tihna nam (push) ri anga nem tih hi

Mizo Literary Journal, USA

e. Hun kal tawh ni si, a han ti ang a, a han awih lo tlat ang a te an han ti leh ta mai te hi tu chin chhuah ni maw? Past tense-a future tense telh hi a dik lo. 28. exam pe, interview pe, eng nge i hmang?, ka hming chu Lala ka ni: Kan \halai lehkha thiamhovin NET exam ka pe,
interview i pe tawh em, eng nge i hming, ka hming chu Lala ka ni an tih t^k fo mai hi Mizo \awng thar, Sap \awng

kalhmanga hman niin a lang. Rual uten an lo hman \hin dan chu kan exam dawn, i exam dawn em, i interview tawh em,
interview i hmachhawn tawh em, tu nge i hming, ka hming chu Lala a ni, ka hming tih tel lovin Lala ka ni tih te hi a ni.

An lo hman \hin dan ang hian i hmang zel teh ang u. 29. sat:

Chem te, hreipui te, tuthlawh te, bawngtuthlawh tea


kan sat zo ta vek mai hi dialect influence niin a lang a. Mizo \awng \hatzia a tibo \hen thei mai dawn alawm. Chemin kan sat a, kan zai bawk a; hreipuiin kan ch>k a, kan ek bawk a, tei te pawh kan tei bawk a; bawngtuthlawhin kan ch>k a, kan h^i bawk. A hman dan hrang thliah ang hian hman zel a \ha.

30. nu, pa, pi, pu, u, ni: Sap \awnga sir ang leka awlsama pu tih te, madam leh miss ang leka pi tih te, mahni nu leh pa leh pi leh pu leh u leh ni te meuh pawh ka nu, ka pa, ka pi, ka pu, ka u, leh ka ni ti lova nu, pa, pi, pu, u, ni tih mai kan ching ta pawh hi dialect influence ni bawk mah se, chhungrila inzah lohna leh inpawisak tawk lohna a ken tel bakah Mizo \awng mawina leh \hat bikna tihdalna niin a lang a, a \ha lo khawp mai. 31. ni turin, inkarah: Nula leh tlangvalhovin inneihni chanchinbu (wedding bulletin) an siam hian unau pali zinga a upa ber ni turin a nu leh a pa inkarah a lo piang an ti ch^wk a. A dang hi chu a dik lo chuang lo va, ni turin tih leh inkarah tih hi a dik lo
12

The MIZO Vol. I No. 2

deuh. A upa ber ni tura lo piang ti lovin, unau pali zinga a upa ber a ni a ti mai sela, a nu leh pa inkarah tih pawh hi Mizo chuan nu leh pa inkara piang hi kan hre ngai awm lo ve, an inkarah ni lovin an karah a ni a lo pian ni. 32. entirnanin, tehkhinnanin: Hei hi \halai lam \awng hman dik loh tharlam pawl tak a ni awm e. Nanin tih hi a dik lo. A dik loh dan chu nanah tih ang deuh bawk a ni a, nanah, nanin ti lovin nan tih mai a tawk, hman dan ber pawh a ni. Tin, n^n hi na atan na turin tihna ni mah se, a hmaa thu nen zawm loh tur a ni entir nan, tehkhin nan tiin. 33. mi mal tin: Tun hnaia hman thar a ni, mi mal mal an ti \hin a, tin hman tel chuan mi tin tih mai a ni; mi mal tin ti lovin mi mal mal emaw mi tin emaw ti \hin ila a \ha. 34. ch< leh t<: R<lin min chu a, min chuk leh ka hlau, Novan lawng a tu a, a tuk zawhah tui a let tih te hi tun hma chuan hman dan a ni. Tunlai hian chuk tuk kan ti ta vek mai a. A dikna leh a mawina a bo zo ta. Tun hmaa an lo hman \hin dan khan a root verb-ah chuan chu leh tu ti leh zel hlawm ila a \ha khawp mai. 35. ang che ang a:
Thil ka pe ang chenga emaw thil ka pe ang che ang a emaw tia ang vawi hnih an hman nawn hi a dik lo va, thil ka pe chng a emaw thil ka pe ang che a tih emaw hman tur a

ni. A \ha ber chu tun hmaa an hman \hin dan anga chia tih hman hi a ni. Thil ka pe ang chia min pui rawh tih ang chi hian kan pi leh pute khan ang che a tih emaw che ang a tih emaw ulh deuh hi pumpelh nan chia an lo ti a, a \hain a mawi hle a ni.

13

Mizo Literary Journal, USA

36. tlaiah h^n: Hei hi hmeichhia leh naupangin an hmang hlawm a, a \ha lo hle. Ti laiah hian tihna a ni a, heti laiah hian, khati laiah khan tia a kima hman hr^m a \ha. 37. chumi rual rualin:
Chumi rualin tih \hin a ni a, a fiah pawh a fiah tawk a; mahse, chumi rual rualin tiin rual an han tinawn kher a,

tihnawn kher hi a \ul lo, a kawh a tichiang lo sawt zawk a, chumi rualin tih mai tur a ni. 38. vawiin ni:

Pu Buanga khan a dictionary buah khan a lo ziak tak nain hun rei tak vawiin ni ti lovin vawiin, vawiinah tiin kan lo hmang tawh a, kum 1980 chho vel a\ang khan vawiin ni, vawiin niah tiin ninawm thamin kan hmang leh ta a. Vawiin ni, vawiin niah an tih ang chi chu vawiin, vawiinah tih tur a ni deuh vek. Tunlai tihna a nih chuan a dik theih dan chu a awm. Hmana Aizawl dawrkai tam tak kha chu vawiin niah chuan an awm ta mang lo tih hi chu a dik a. Mahse vawiinah hian tih mai tura vawiin niah hian tih zel an tum hi chu a dik loh bakah a ninawm hle a ni. 39. vel: Kum leh nambar hrim hrim hi 10 te, 15 te, 20 te, 100 te, 150 te, 1000 te, 1350 te, 2050 te ang chi-ah hian vel telh hi a rem deuh a; 13 te, 17 te, 24 te, 112 te, 287 te, 1934 te, 2013 te ang chi-ah hi chuan vel hman loh tur a ni. A zat chiah kan hriat loh pawhin 847 emaw tia emaw dah mai tur a ni. 40. b^wihs^wm: Kan b^wihs^wm \hin chu damlo leh inhliam te hi an ni tlangpui a, ruang b^wihs^wm anga sawi awm \hin hi a dik lo, thi tawh ruang chu b^wihs^wm ni lovin s^wngb^wl a ni zawk \hin.

14

The MIZO Vol. I No. 2

41. khuaikhem:
Pawngsual leh mutpui sawi nan khuaikhem hmang an awm \hin, hei hi a dik lo; khuaikhem chu hmeichhe taksa

pawimawh lai kuta deh leh kawm leh tawh leh khawih hi a ni. 42. hauh:

Kan fapa chuan an exam-naah pakhatna a rawn hauh a tia hauh hman hi a dik lo. Hauh chu la neih loh leh la hriat loh thil a ni a, result chhuak tawha a nihna chiang tawh chu hauh a ngai tawh lo, a ni tawh zawk a ni. 43. cup chawi: Inkhelna inelna a champion-in cup an chawi tia an sawi hi \awng hawihhawm hman an tum vang a nih a rinawm a; mahse, a dik lo; cup chu chawi lovin an la zawk a ni. 44. hnehna an chang: Inkhel ilova a chak zawkte chak thu sawia hnehna an chang tih hi a chiang lovin a den a na lo va, active voice hmanga an hneh, an chak ta zawk tih hi a dik zawk a, a chiang zawk bawk. 45. sam hnim, sam m>t: |henkhatin ka sam a hnim te an ti a; mahse ka lu a hnim tih hi hman dan ber chu a ni. Sam m>t tih pawh hi lu m>t tih kumkhua \hin a ni a, lu m>t, lu mehna tih zel hi dik berin a lang. 46. ngei leh r^p:
Vawk thau ka ngei, r<l ka r^p ti tawk an awm \hin; vawk thauin mi ngei, r<lin mi r^p tih zawk tur a ni.

47. nunphung khaihlak: Khawiah emaw bandh siam avang tea nunphung khaihlak tia puan a awm \hin; mahse nunphung ni lovin ni tin khawsak dan phung zawk a ni khaihlak \hin hi chu.
15

Mizo Literary Journal, USA

Nunphung chu culture lam thil a ni a, ni khat lek bandh siam vangin a khaihlak thei lo. 48. nu man: khawsa ho lovin a fanu pasal neiha a ei \hin man hming a ni a; a nu ni lo, a nu unaute leh mi dangin inneihna nu man ei hi a dik lo; eitir ngei an duh pawhin nu man ni lo, man chi dang eitir mai tur a ni. 49. nuai, nuaih: Sing sawm hi nuaih a ni lo, nuai a ni; \henkhatin nuai tih hi kuta thil nuai tiha nuai ri angin a ri sangin an lam \hin a, a dik lo, a ri hniamin nuai tiin a va hnawk niai nuai ve tiha nuai angin lam \hin a ni. 50. vaukh^n: Modified danah vaukh^ng hi vaukh^n tih tur a ni a. Mi \henkhatin a vaukh^n te an ti a, a modified form hi a root verb angin an hmang \hin a, a dik lo. Lalan a mi chhawrte a
vaukh^ng a, a vaukh^n ngun avangin an tisual ngai mang lo Nu man hi hmeichhia a f^ pa nena innei lo leh

tih ang hian hman tur a ni. 51. pasal fanau:

Mi \henkhatin nupui fanau epah pasal fanau tih hman ve hi a dik lohna a awm lo an ti a. Mahse, ziak mite chuan an hmang ngai lo. Mizo \awngah hian thu \henkhat a opposite gender awm lo a awm nual a. Nu\a a awm a, mahse, pa\a a awm lo; hmeithai epah pathai a awm hek lo, mipa epa minu hman pawh hi a dik chuang lo. Chutiang bawk chuan nupui fanau epa pasal fanau tih hi a dik thei chuang lo a ni, hman loh a \ha. 52. lengkhawm zai: Mizo \awngah hian f>ng chu f>n a ni a, h>ng chu h>n, l>ng chu l>n, s>ng chu s>n, v>ng chu v>n a ni a; mahse, lenkhawm zai ti lovin lengkhawm zai kan ti leh \hin a, lenkhawm zai tih tur a ni. AIR chuan lenkhawm zai an ti
16

The MIZO Vol. I No. 2

tawh a, Art & Culture leh Y.M.A. hian ti ve se, kan hmang dik nghal mai ang.
L>ngkhawm zai tih hi Ram buai hnua hman thar a ni. Pu Buanga pawhin sitting room hi l>nkhawmna pindan a lo ti a. Hmalai kan pi leh pute pawhin Nil>ng zai ti lovin Nil>n zai an lo ti a. |hangthar changkang zawkin a dik lova hmanga lengkhawm zai kan ti hi a zia lo hle a ni. L>ngkhawm zai kan tih luih \^lh dawn chuan miin artui kang ka ei duh a tih te, engtikah nge i lo thleng? an tih te, eng nge i zuar? an tih te hi a dik lo kan ti thei bik hlek lo

vang.

L>ngkhawm zai tih leh L>nkhawm zai tih hi a awmzia pawh a inang lo hrim hrim. L>ngkhawm zai tih chu l>ngkhawm mekte hla sak tihna a ni a, solfa zai emaw love song emaw pawh a ni thei daih a. L>nkhawm zai tih erawh chu l>nkhawmnaa khuangpui leh khuangt> nena sak chi Mizo hla tihna a ni a, a hming a ni. A dik apiang teti \hin rawh u tih ang khan a dik ngei hi i hmang tlang dial dial ang u.

53. mumal, nikhua:


Mumal takin sawi a \ha tih te, a nikhua viau mai tih te a awm zauh zauh reng a. Hetiang negative chauha hman \hinte hi positive-a hman loh hram hram a \ha. Hman \hin dan chu hetiang hi a ni.

I mumal lo hle mai. Nikhua lo tak a ni. Ka hre fumf> lo ve. A chakvak tawh lo hle. |awmkailo zingah chhiar a ni. Mi dukdak lo an tam mai. 54. tl^ntu, zaitu: Pakaina tur object nei lo verb (transitive verb) heng mu, ding, \hu kal, thlawk, zai etc ang chi-ah hian tu belh a ni ngai lo va; mutu, dingtu, \hutu, kaltu, zaitu te kan ti ngai lo. Mahse Bible-ah, Rom 9:16-ah a tl^ntu vang a ni lo va
17

Mizo Literary Journal, USA

tih a awm a, 16:6-ah ni tana thawk rimtu tih a awm bawk a. Aw i bei zel ang thim lal chu tih hlaah Thawkrimtute kan la chawl ang tih a awm bawk a. Tun hnai a\ang khan zaitu tih te a lo awm bawk. Zaitu tih hi chu vocalist sawi nan chauh hman pawh a ^wm viau zawk a. A dang erawh hi chu tu tel lo hlira hman theih a ni hlawm. Tl^ntu tih te hi a tl^na tih mai \hin a ni a, thawk rimtu pawh in tana thawk rim \hin tih a ni kumkhua a. Eng pawh ni se, intransitive verb-ah hi chuan tu hi hmang tel lo zel ila a \ha ang. 55. ring lotu: A ni lo lam sawina thumal leh phrase-ah hian tu hi an telh ngai lo bawk a, mahse, ring lotu tih te, hmu lotu tih te, chang lotu tih te hi hmang tawk an awm \hin a, hei hi a \ha lo, Mizo \awng tihkhawlohna chi khat a ni. Heitiang chi-ah hian tu hmang lovin te an hmang zawk \hin ring lote, hmu ve lote, chang ve lohote tiin. 56. tawhtu: Negative-ah chang ni lovin Auxialiary verb tawh zawmah pawh tu an belh ngai lo; mahse, tunlai hian chhandamna chang tawhtu tih te, ring tawhtu tih te, hre tawhtu tih te hman ching an awm fo, a mawi lo. Chin zel loh ni se a \ha. 57. na a awm ang / na kan nei ang: Thawhlawm khawnna lo nei ila tih te, Inkhawm banah lenkhawmna a awm ang tih te, |awng\ai hona lo nei ila tih ang chi te hi hruaitute leh thu puangtuten an hmang ngun hle; mi dang pawhin an hmanpui bawk. Hman ch^ng chu lo awm pawh ni se, kan hmang zingin kan hmang tam lutuk a, a ninawm a ni. Inkhawm banah lenkhawm tur a ni a tih te, Thawhlawm lak khawm ni sela tih te, Lo \awng\ai ho ila tih te hi hman tel thiam ni sela, a ziaawm deuh ang.

18

The MIZO Vol. I No. 2

58. angin: hruai sualtu chu Sap\awnga as ang ti hlira hman tumho an ni. Hetiang chi-ah hian ang tih aiin hming tih hian as awmzia a phawk zawk a. Bial hmingin, Kohhran hmingin tih te leh K|P pualin, YMA nihnain tih te hi a thlanawm zawk, Mizo hman dan a ni sa a, chian pawh a chiang zawk. 59. i hnenah.. a che: |awng\ai tawp lama i hnenah kan dil a che tih ching tam tak an awm. |henkhat phei chuan a che ti tel lovin kan dil e te an ti. I hnenah tih hi a \ul lo, kan dil a che kan ngen a che tih hi a dik a, a chiang a, a tawk hle. I hnenah kan tih rau rau chuan kan rawn thlen e tih hi a inhmeh a, a dik bawk. I hnenah lawmthu kan hrilh a che tih phei hi chu a dik lo nawn a, i hnenah tih leh hrilh hman kawp hi a dik lo va, i hnenah lawmthu kan sawi e tih erawh chu a dik. I hnenah tih hi a \ul lo hle a, hman loh hi a \ha ber mai. Pathian biain kan \awng\ai a, amah kan biak laia i hnenah han tih leh \hin hi amah Pathian hmachhawna \awng\ai kan nih theihnghilh leh ta te kan ang a; amah be mek nafam chuan i hnenah ti ti lovin amah chu kan dil a che kan ngen a che tia biak hi a dikin a mawi a ni. 60. lawmthu sawi chungin: Chung zawng zawng chu kan Lalpa Isua hmingin lawmthu sawi chungin kan dil a che tih hi \awng\ai dan \ha lem lo tak a ni. Lawmthu hi a hmain a lo sawi tawh a nih chuan lawmthu sawi chungin tih leh kher hi a ngai lo va; a la sawi lo a nih lahin lawmthu sawi chungin tih han telh leh hian lawmthu a sawi chuang bawk si lo. A \awngkam awmzia tak hi han luhkhung thui deuh chuan dilna hlir dilna
hlirin ka \awng\ai ka titawp dawn takngial e, lawmthu sawi chungin tih ka han zep tel teh ang tih a k^wk deuh daih mai a Bial angin, Kohhran angin, K|P angin tih ang chi hi a

ni. Chu chu \awng\aina atan chuan rilru dik a ni hle si lo. Chuvangin \awng\ai tawp nana lawmthu sawi chungin tih telh hi chu chin loh a \ha a ni.
19

Mizo Literary Journal, USA

61. tur chein kan ngen a che: tur chein tih leh kan ngen a che tih hman kawp hi a dik thei lo; kan ngen a che, kan dil a che kan tih dawn chuan a hmaa chein tih telh hi a dik lo a ni; min hlawhtlintir turin ka dil a che tih mai tur a ni. 62. kumkhua thlengin/chatuan thlengin: Malsawmna chhamtu \henkhatin .. tun a\anga kumkhua thlengin/chatuan thlengin awm rawh se an ti \hin. Kumkhua leh chantuan hi nakina la in\an tur ni lovin bul \anna leh tawp chin nei lo a ni a, thlengin tih hi a dik lo a ni; kumkhuain/chatuanin tih mai a tawk. A \henin tunah leh kumkhuain an tih pawh hi Sap\awnga now and forever more tih ngialngana lehlin ni awmin a lang a, Mizo \awng chuan tun a\anga kumkhuain tihna ni zawkin a lang. 63. Bible chang: Bible chhiar dawna Bible ch^ng i lo chhiar ang u Ka Bible ch^ng chhiar tur chu tih hi kan lo ching \hang tawh viau na a, a dik tawk lo deuh; a chang kan chhiar lo va, a thu kan chhiar zawk a ni si a. Bible thu/Pathian thu i lo chhiar ang u, tih hi a dik a, \hat pawh a \ha a ni. 64. A awmze p>la hmante: Kan \awngkam \henkhat hi a kawh tak leh a awmze p>la hman kan nei nual. (a) ropui:
Ropui chu thil \ha lam, a zia emaw, a hm>l emaw, a nih dan ropui hi a ni. Pathian a ropui a, in ropui te pawh a awm

a, mi ropui te pawh an awm; thil ropui dang pawh a awm. Mahse, tunlai mi \henkhat chuan a t> ropui, a chhe ropui, ka indaih lo ropui lutuk te an ti. Heng hi a dik lo, hetiang chi hian ropui hi hman loh tur a ni. Thu uar nana hman chi a ni lo, ropui hi.

20

The MIZO Vol. I No. 2

(b) rura:
Rura tiin a kawh tak chu a \ha lo lam thila a ^wm tawk aia nasaa chetna te, nunrawnna lam thil te, hna khirh leh harsa tak thawh thu te sawi nan hman a ni ber.

Buai laia nunauho chunga sipai chet dan kha rura tak a ni. Chakmaho chunga volunteer-ho chet dan kha chu a rura khawp mai. Midum kh^ma kawng an sial kha chu rura tak a ni. Entebe-a chhanchhuahna kha a rura tih \heuh a ni. Hetiang hi hman dan a nih laia a \ha rura, a thiam rura, an inhmangaih rura lo tih ang chi hi chu chin loh atan a \ha. (c) r^pthlak:
R^pthlak chu thil hlauhawm leh \ihbaiawm lam chi sawi nan te, thil thleng tur< deuh sawi nan te hman a ni ber.

R<lin naupang a zem a, dawlh a tum a, a r^pthlak tak tak a ni. Darlawn bula bus accident kha chu thi an tam si a, a r^pthlak ngawt mai tihte hi hman dan dik a ni. Mahse, kan duh r^pthlak, a \ha r^pthlak ti tawk te an lo awm ta \hin a, heng hi chu dik lo taka thu uarna a ni a, hman loh \heuh chi a ni. (d) hnehsawh:
Puan\hui a hnehsawh rura, thusawi na na na chu hnehsawh tak a ni tih te hi hnehsawh hman dan dik a ni lo.

Hnehsawh chu inhmuhsitna leh inthiam lohna lam sawina a ni. Hetiang hian: An inhnial kha Lala khan a hnehsawh lutuk deuh a, a tidik lo a ni. I fapa hian ka fanu hi rawn beisei tawh hlek suh se, ani neih phak a ni lo ve han tih em em chu, a hnehsawh lu deuh a ni.

21

Mizo Literary Journal, USA

(c) mai mai:


Ka awm mai mai tih te, lo kal mai mai teh, kan tlai ang e tih te, hlawhtlin tum lova tih mai mai hi a \ha lo tih te, mai mai tak che hian! tih te leh kawng dang danga kan hman \hin

mai mai hi em em tih tluk vela hman hi tih loh atan a \ha hle, mai mai awmzia a pel thui em mai. Hetiang chi hi: A han hre mai mai khawp a, a sawi zar zar mai a ni. Pawisa a han ngah mai mai khawp a.. A han thinchhe mai mai khawp a.. A han induh mai mai khawp a.. A han sawi thiam mai mai khawp a..

LAWMTHU Tahan-ah The MIZO Mi \hahnemngaite zarah Tahan-ah The MIZO bu a thlawnin kan sem thei a, a lawmawm hle. March 2013-a chhuak The MIZO Vol. I No. 1 kha Tahan-ah bu 100 sem a ni a, Pu Krossenga Chhakchhuak, Yangon-in senso min tumsak a ni. August 2013-a chhuak The MIZO Vol. I No. 2 hi Tahan-ah sem a nih leh theih nan Chhunglawmzuala Khupno, IOWA-in senso a tum a ni. Kan thu leh hla chanchinbu Tahan lama a thlawna sem a nih theih nana sumpai thawhtute rilru hausakna hi a ngaihsanawm a, an chungah lawmthu kan sawi e. Tin, Tahana kan ipte pui banna Tahan Library chungah leh tlawmngaia a \ul pawimawh apiang min tihsaktu Pu F. Lalmuanpuia, Pu Vanlalzawna, Pu H. Rohmingliana, Nl. Puithangi leh Nl. Malsawmtluangi te chungah lawmthu kan sawi bawk e.

22

The MIZO Vol. I No. 2

BEKANG Romuanpuii Zadeng

Kum 70 mi li ka lo ni ve ta bawk a, ka tunu \awng pawh chu ka lo hre mai pek lo va. Ka hmai bulah,"Ka pi, en teh ka bekang um hi a tui em?" a rawn ti a lo ni a. Ka'n tem chhin chu a tui ngei mai. A siam dan ka zawt ta thuai a. Ani chuan, "I thul mawnga i lehkha ziah kha ka phawrh a, chuan, ka puitlin huna tih ve tumin ka dah\ha ta tlat a. Ka ti ve ta a," a rawn ti ta reuh a. Bekang zuartu kan kawtn mai ami chuan vut aiah chi a hmang a, a \ha phian mai le! |um khat erawh Saithing/thingsai vap a hmang a, an chhungkua chauhin an ei hlauh a, a ei tam deuh phei chu an pum a na chiam hlawm a ni awm e. Bekang zuar dangte chu hrilh tumin ka pan a, a \ha ka hriat ang te ti ve tur leh, \ha lo ka hriat ang te ti lo turin ka duh si a.. Mahse, engtin nge bekang zuartute chu ka hriat hran mai tak ang le!? Ka rilru a \ang ve si a, sawi ngaihna hre lo chuan ka twt up up a. Kawmchhaknu hrilh ka han tum a, ani lah chuan an vawk no neih thu leh an buaizia min lo hrilh ta mawlh mawlh mai si! Ka \an tehreng nen chuan, ka k vawi thum vel ka n zuau zuau chhung chuan min hrilh \euh hman. Kawmthlangte hrilh leh mai tuma ka kal chu, schooty-a a hma ni-a kan \henawm tlangvalin min phurh pht lwp lwp lia ka sam pawrzia leh hlauh hmelzia chu nui tlwrh tlwrh chungin min lo hrilh leh. Sawi zui mai dan tur chu ka vn ta viau zel tawh mai si a! |henawmpa ka hrilh ve mial a, ani lah bekang um ve ngai lo tih takah a lo ngai pawimawh lo nas! Mahse, bekang zuartute tn erawh a pawimawh ka ring ve tlat lawi si. Engtin nge maw ka sawi ve tk ang le!?
23

Mizo Literary Journal, USA

Thwk ka la ham ham a, a duhtu tana chawhmeh tui em em mai chu ka rilruah chuan a lian em em lo thei si lo! Inthiar paha chanchinbu chhiara ka \hut vang vang lai chuan, rul chuk enkawl dan \ha deuh chu ka hmu fuh ta hlauh mai a! |ha ka va han ti kher em! Ka thlep \ha ta hmak a. Mi dang chhiar peih awma ka hriat apiang chu ka chhiartir ve ta zel a. Ka khum bul dawhkana pen awm bal chu ka la a, ka kutah chuan ka thi ta nauh nauh a, bekang lem ka ziak ka ziak ta mai a! A'n ang lo thei em em leh nghal! Ka sir chhuata naupangin pawisa lem an siamna bang, lehkhapuan hlui tih hriat ngawih ngawih chu ka chhar a, a pwt thek avang chuan ka vai fai thlawrh thlawrh a, ka han keu a, ziak loh lai chu a lo awm nial a. Ka sawi chk ang ang chu ka ziak ta mial mial mai a, ka ziak zo chu ka thaw ta huai mai le! Ka thl mawngah chuan ka dah ta hmiah a. Engtikah emaw chuan t emaw chuan a la rawn hai chhuak ang a, a la sawi chhuak ang a, sawi loh ringawt ai chuan a la zia fe mahna ka ti ta a. Kei nu upa tawh lam tan chuan harsatna tam tak, kha thu mi dangte lo hrilh sek tur khan a awm ve thei tlat mai si a, ka hrilh theih ber pen leh lehkhapuan hnenah khan thurochhiah ka hlan ta tawp mai kha a ni a. Mi tam tak tan engmah ni lo mah se, tu tan emaw chuan a lo pawimawh viau thei tlat si a lawm le! Lo ziak hlauh lo ila chuan, kan khaw bekang um thiam ber ka tunu hian heti ang takin a hlawkpui awm tawp si lo! Kan thinlunga kan thu pai ang angte hi mahnia pai ral mai lova, kan phawrh hian, kan tan vk a lo hlu lt em em thei tlat mai si a. Chuvang chuan, ziakfung changkang a ni emaw ni lo emaw, hmanraw tlawm ber nen chauh pawh ni dawn mah se, theih tawpa \an lak hret a, ziah hram hram hi a lo va han pawimawh tak em!!
24

The MIZO Vol. I No. 2

Vawiina kan rah mk khawvela kan kianga chngte hian mamawh lo mah se, kan thlahte zinga pakhat tal tan pawh a lo \angkai mial takin ngawi ral mai lova ziak ngata kan dah ngei hi a lo va han pawimawh tak em!! Ka dam a, pen leh lehkhapuan ka hmuh phawt chuan ka ziak ang a, ka la ziak zel mai dawn a ni.

chibai : Mizo inlawmna leh inchawimawina \awngkam hman lar tak eng lai pawha hman. Entirna : Kan chhungin chibai kan buk a che u. Hman laiin Mizo pi leh puten chi an harsa em em a, vai lam chi an la hmuh phak loh avangin luite tui al awm ang ang er-in zan tam riakin chi an teng \hin a. A chitui al a tak loh bakah an tenna bel a lian bawk si lo. An ten khang ang chu chi-khawn an ti a, an roh em em a. Azawng aza pawhin an ei phal lo a. Naupang khawih phak loh turah maurawthei chhungah khungin an thukru a. A narana an bai alna chu mauhnuh emaw, buhpawl emaw hneh taka rawh vapin bai an al \hin a ni. Chutianga bai al lah chu a chingal al roh a, a bak hlur maia a tui vak lo hle. An chi neihchhun an thukru chu k<t ni vangthla leh duhsak zawng chaw an eipui nikhua hunah chauh an hmang a. K<t ni-ah pawh chi an nghei fo avangin hrilhai sawi nan pawh k<t chi lo hawi an tih phah a ni. Mikhual duhsak zawng an thlen \uma chi ngata bai an chhuansak pawhin an mikhual chu a lawm em em a, Ka thlenin te chuan min duhsak khawp a chi ngata bai min hmehpui asin, an ti hial a, induhsakna sang tak a tling hial reng a ni. Chuvangin, chibai tih chu induhsakna ropui tak a niin tun thlengin a \ha lamah kan \awngkam chelek ber a ni ta a ni. Chi ngata bai chu a tui bik avangin, thil ei luat avanga kaw dik lo pawh, Michhe al ei ngai lo-in kan ei ve a, ka kua-in a dik loh phah, an tih fo tak reng hi. - |awng Un Hrilhfiahna by James Dokhuma

25

Mizo Literary Journal, USA USA MIZOTE Zonunmawia Thlaute August 17, 2013

Thuhmahruai: USA MIZOTE tih ziah hi ka huphurh hle a, mahse ziak tura ngenna hial ka dawng bawk si a. A fel famkim thei dawn lo tih ka ziah \an hma hauh a\angin ka hre sa a. Hei hi uluk taka research beiha lehkhabu hiala chhuah tham thupui lian leh pawimawh a ni a. Hetia article pakhat ang leka ziah hi thil inthlahrunawm tak niin ka hria. Chuvangin, huphurh hle mah ila, a hmahruaitu leh hmawrhmuhtu ang lek ni mai se tiin keimah leh keimah ka infuiha ka ziak ta a ni. Kohhran leh fellowship chanchin la khawmin an hruaitute phone-in ka be kual nasa a. A theih ang angin email leh phone-in zawh ^wm ka tihte ka zawt kual nasa hle bawk a ni. He thuziak tihlawhtling tura min puitu zawng zawngte chungah ka lawm em em a ni. Mizote USA an thlen dan: Pu Darrrikhuma leh a chhungte hi USA-a Mizo chhungkua pem lut hmasa ber an ni. Amah Pu Darrikhuma hi a dam lova, biak a remchan loh avangin July 5, 2013, Zirtawpni zing khan a \hiannu Pi Ngurkungi Sailo chu telephone-in ka bia a. USA an lo pem ni chu June 10, 1964 a nih thu min hrilh. Tin, Pi Nguri chuan a thil vei em em pakhat min lo hrilh a. Chu chu tuna Mizo Day kan tih hi a ni. Pi Nguri chuan, ram rethei t> Mizoram a\angin USA ram ropuiah an lo kal a, Mizo dang lo kal thei apiang puih vek an duh \hin thu leh an phak leh tlin ang tawka an pui \hin thu a sawi. Chuvangin, ram rethei t> a\anga ram ropuia lo thleng thei an nih avangin Mizo Thanksgiving Day tiin Pathian hnena lawmthu sawina an lo nei \hin a. Chu chu tuna Mizo Day kan tih hi a ni. Pi Nguri chuan, Tun hnuah hian Mizo Day an rawn ti ta a, hlimhlawp nan leh engemaw atan an rawn hmang ta a ni. Kristian ram a\anga lo kal kan nih avangin he ni hi sakhua taka hman kan duh \hin a, Pathian
26

The MIZO Vol. I No. 2

thu taka tih kan duh \hin a, Pathian hnena lawmthu sawina ni atan hman kan duh a ni, a ti. K. Laltluangkima blog ZOBERS (November 1, 2010) chuan Mizo dangte chunga Pu Darrikhuma te chhungkaw \hatzia hetiang hian a tarlang: Pu Darrikhuma te nupa sul sutna avang hian Mizo ten nasa takin kan hlawkpui a. An mahni avangin mi tam takin USA an lo thlen theih phah a. An zara thleng thla tam tak ten mi dang an chaw lut zel a, Mizo te chu chhum lo chat lovin kan lo pung ta zel a. Heng zawng zawng hi Pu Darrikhuma te chhungkaw thawh rah kan ti lo thei lo ang. USA-a Mizo lo thleng hmasate hi kohhran thil leh rawngbawlna thil avanga lo kal an ni tlangpui. Tin, kawng dang deuhva lo kal pawh mi tlem t> chu an awm bawk. Isaac Isaka (2013) sawi danin, kum 2001-ah Guam a\angin Burma Mizo tlem, Burma ram inawp dan \hat loh vang leh mipui zalenna awm loh vanga lo thleng an awm a. Tin, Delhi, India a\angin kum 2001 leh a hnu lamah Burma Mizo tlem, Burma ram \hat loh vang bawkin an lo thleng leh bawk a. Tichuan, kum 2007 vel a\anga vawiin thlengin Malaysia a\angin Burma ram \hat loh vanga lo thleng an awm chhunzawm ta zel a ni. India ram leh Burma ram a\anga khawvel ram hrang hranga pem chhuak Mizo kan tam ve ta hle. Ram dang zawng aiin USA hi kan pem luh tamna ber ram a ni awm e. Tuna he article ka ziah mek lai pawh hian Malaysia a\anga lo thlen belh an la awm mek zel a. Tunah hian kan vaiin mi 2000 kan chuang tawh hle ang tih hi mi tam tak hmuh dan a ni. Mizo Society of America 2012 Directory-in a tarlan danin, Maryland-ah mi 632 awmin kan tam ber a, Indiana-ah mi 293 awmin kan dawt a, Iowa-ah mi 156 awmin pathumna kan ni a, Texas-ah mi 111 awmin palina kan ni. State dangah chuan mi 100 aia tlem te kan ni. Kan tam dan indawtin a tam a\anga \anin hetiang hian: North Carolina (78), Georgia (74),
27

Mizo Literary Journal, USA

New York (65), Florida (64), California (63), West Virginia (61), Michigan (44), Pennsylvania (37), Missouri (31), Kansas (23), Washington (20), Illinois (19), Kentucky (18), Ohio (13), Massachusetts (11), Virginia (10), Arkansas (9), Colorado (8), District of Columbia (6), Minnesota (5), South Carolina (5), Arizona (4), Guam (4), New Jersey (4), Tennessee (4), Oklahoma (3), Wisconsin (3), Delaware (2), Louisiana (2). Hei hi MSA Directory 2012 a\anga chhiar a ni a, Directory print hnu leh tun inkarah mi tam tak an lo thleng leh tawh a ni. Kohhran USA-ah Mizo kohhran leh fellowship engemaw zat a awm tawh a, member zat sawi chian a harsa hle. Kohhran leh fellowship-ah hian a lut leh a chhuak an awm ve reng a ni. Chung Kohhran leh Fellowship-te chu: Florida (Jacksonville): First Mizo Community Church Din ni: August 14, 2011 Member: 38 Georgia: Atlanta Mizo Christian Fellowship Din ni: August 7, 2011 Member: 45 vel Indiana: First Mizo Community Church of Indianapolis Din ni: July 8, 2012 Member: 45 Indiana Mizo Christian Fellowship Din ni: September 2, 2007 Member: 205 vel Pastor: Rev. Vanlaldinga

28

The MIZO Vol. I No. 2

Mizo United Methodist Church Din ni: November 15, 2012 Member: 67 Pastor: Rev. Lalhuamluaia Ralte Seventh Day Adventist Church (Mizo Service) Din ni: February 4, 2012 Member: 76 Pastor: Dr. Lalmuangsanga Chawngthu Iowa: Des Moines Mizo Christian Fellowship Din ni: April 14, 2010 Member: 260 vel Maryland: Mizo Presbyterian Church: Din ni: January 1, 1994 Member: 122 vel Mizo Seventh Day Adventist Church Din ni: July 2, 2011 Member: 142 Pastor: Pastor Lalropuia Fanai Mizo United Methodist Fellowship Din ni: May 24, 2004 Member: 170 Pastor: Rev. Biakchhunga National Evangelical Fellowship Din ni: March 24, 2013 Member: 20 Pastor: Rev. Jacob Rodawla Sligo Mizo Seventh Day Adventist Din ni: October 1992 Member: 20 vel

29

Mizo Literary Journal, USA

Maryland-ah hian Mizo kohhran hrang hrangte inzawm khawm Mizo Christian Fellowship leh Mizo-Chin Christian Fellowship-te a awm bawk. North Carolina: Mizo Christian Fellowship Din ni: July 8, 2012 Member: 60 vel Texas (Dallas): United Pentecostal Church Din ni: hriat a ni lo Member: hriat a ni lo Pastor: Lalpekliana Chhakchhuak Texas (Fort Worth): Fort Worth Mizo Christian Fellowship Din ni: January 13, 2013 Member: 30 vel

West Virginia: Mizo United Methodist Fellowship Din ni: January 15, 2012 Member: 29 Pastor: Rev. Biakchhunga Moorefield Christian Fellowship Din ni: May 26, 2009 Member: 25 USA Mizoten eng hnate nge an thawh? Kan pem luh hma leh tlai azirin USA Mizote hi, kan hna thawh, kan in leh lo inbenbel dan a inang lo hle niin a lang. A tir lama kan sawi tawh angin, kum 2000 hma lam leh hnu lama thlengte dinhmun a inthlau hlein a hriat. Kum 2000 hma lama thlengte chuan mahni phak tawkah hna \ha tak tak kan thawk hlawm niin a lang. Mahse kum 2000 hnu lama thlengte erawh chu kan lo luh danin a zir vang pawh a ni ang
30

The MIZO Vol. I No. 2

a, thiamna nei sa lova lo pem lut, a ram \awng English pawh thiam mang lo kan tam zawk awm e. Kan ramah zirna lama zir sangte leh degree nei tawhte thiamna pawh USA-ah chuan hman \angkai a harsa hle. Chuvangin, kan hna thawh theih pawh a sang vak lo tlangpui a, warehouse-a hna thawk kan tam zawk awm e. Tichuan, tun hnai deuha lo thlengte chu kan thlen hlim thla li a\anga thla ruk chhung vel chu sawrkar \anpuina chi hrang hrang, thlen hlim mamawh zualte leh bul \anna \anpuina - food stamp, medicaid, etc. te dawngin sawrkar \anpuina rinchhan tak meuh meuhvin bul kan \an a. Chutih chhung chuan kan thawh theih tawk hna te kan lo hmu ve a, hna kan thawh \an a\anga rei vak lo, thla ruk a\anga kum khat chhungin car nalh tak tak kan lei ve thei mai \hin. USAa kan lo pem hian kum 18 hnuai lamte chu school an kal nghal a, kum 18 leh a aia upte chuan hna kan thawk nghal tlangpui. Hna kan thawh \hat theih dan azirin zawi zawiin hma kan lo sawn ve hret hret \hin. USA hi Land Of Opportunity an lo ti \hin a, mi rethei fa leh mi hausa fa, tute pawh, taima leh tumruh, rinawm leh dik taka hna thawkte leh beidawng lova bei fan fante hlawhtlin theihna ram a ni. Tute tan pawh hlawhtlin theihna kawng a awm. Dan kenkawhna lama hnufual em em ram a\anga lo kal kan nih avangin USA, dan lalna ramah hian mi tam takin a tirah chuan harsatna neuh neuh kan tawk \hin. Dan pawisak loha ngaih pawimawh loh mai kan ching. Mi tam tak chuan a tawna tawn hriat phawt loh chuan dan bawhchhiat pawizia kan hrethiam lawk lo fo bawk. Kan dan bawhchhiat azirin kan hna thawh leh nun kawng a danglam vek thei a, a nghawng a na thei hle a ni. Tin, he ramah hian tun hmaa kan tih ngai loh deuh maiin, nasa taka hna thawh a ngai a. Bill pek a ngai a, lu a haiin rilru hah chang a tam mai. He nun dan danglam ta thut hian a tirah chuan min tihrehawm \hin hle.

31

Mizo Literary Journal, USA

Mizo Society of America (MSA): The Mizo Youth of America (MYA) Annual Magazine 1986 (No.1)-a Mizo Cultural Society of America Chanchin tih Ronald Sapa Tlau ziakin a tarlan danin, Washington DC leh a chhehvela Mizo awm hmasate chuan mumal taka inphuar khawma hma lak ho theih an duh a. October 19, 1985 chuan USA Mizote chanchin chhuinaa pawimawh kumkhua tawh tur, Mizo Cultural Society of America (MCSA) chu a lo piang chhuak ta a ni. He pawl hming an phuah \um hian hming chi hrang hrang rawtna a awm a. Mahse H. Malsawma phuah MCSA chu vote tluk a ni ta a ni. Hemi ni-a an hruaitu thlante chu a hnuaia mite hi an ni: President : Lalthangliana Sailo Vice President : Ralte H. Rova Secretary : Ronald Sapa Tlau Asst. Secretary: Lallianzuali Malsawma Treasurer : Changliani Poey Executive Committee Member-te: H. Darrikhuma H. Henkai Sangi Tluanga Mizo Youth of America leh Washington Mizo Religious Committee Chairman-te chu Ex-Officio atan sawm an ni bawk. Lungrual tak leh phur tlang taka an pawl din thar chu President hmasa ber Lalthangliana Sailo inah, November 24, 1985-ah ropui takin an lawm a. Hemi \um hian hruaituten Constitution and By-laws an buatsaih tawh sa chu en hovin an nemnghet nghal bawk a ni. Chutih hun laia MCSA thil tumte chu: 1. Mizo tlawmngaihna leh kan hnam nun mawi tihvul leh thehdarh; 2. Member-te zinga inlaichinna \ha zawk siam; 3. USA leh a chhehvela Zofate inkara inhriatpawh tawnna kawng \ha zawk dap;
32

The MIZO Vol. I No. 2

4. Zirnaah te, ni tin khawsak lamah te leh hnam nunphung tihchangkanna lamah te kan hnamin hma kan sawn dan kawng dap; 5. Zofate leh hnam dang inkara hnam nun leh hnam dan inentir tawnna buatsaih; 6. Ram dang a\anga kan Mizo puite USA-a lo kal \anpui leh an cham chhung nuam tak leh hlawk taka siam dan ngaihtuah. Awle, tunah chuan MSA lo din \an dan kan hre ta a. A tirah chuan MCSA tih a ni a, mahse tunah chuan MSA tih a ni tawh. Tichuan, hun a lo kal zel a, hruaitute an inthlak zel a, MSA thil tumte pawh a ziak dan tihdanglam hret hret a lo ni a. MSA Constitution 2012-in a tarlan danin a hnuaia mite hi tuna MSA thil tumte a ni: 1. Mizo nunphung, khawsak zia leh tlawmngaihna chhawm nun zel; 2. Member-te tana inkawmna leh ngaih dan sawi hona hun leh hmun buatsaihsak; 3. USA leh Canada-a Mizo awmte zingah inlungrualna awm tura kaihhruai; 4. Mizo \awng, ziak leh chhiar, hnam nunphung, zirna leh eizawnna kawnga hmasawnna kawng remchang kawhhmuh; 5. Member-te leh hnam dangte zingah nunphung \ha inzir tawn tura remchanna siam; 6. America-a Mizo lo thleng tharten America rama nun an rawn in\annaah tluang taka an khawsak theih nan remchanna lo dapsak leh \anpui an ngaihnaa \anpui. Tun hma a\ang tawhin Maryland-ah Labor Day weekend-ah Mizo Day hman \hin a ni. Mizo hnam lam leh hla leh Mizo incheina chi hrang hrang nen hlim taka hman \hin a ni. Kum kalta 2011 leh 2012-ah phei kha chuan state hrang hrang a\angin Mizo \hahnem tawkin hmanpuiin ropui taka hman a ni. Tun hma deuh chuan Mizo Day hi Mizo Christian Fellowship kaihhruainain an lo hmang \hin a. Tun hnuah hi chuan MSA buatsaihin an hmang ta \hin a ni. MSA website (September 8, 2010)-in a tarlan danin, Mizo Day leh
33

Mizo Literary Journal, USA

MSA kum 25-na champha chu September 6, 2010 khan Potomac, Maryland-ah ropui taka hman a ni. Chumi ni chu Mizoram Chief Minister Pu Lal Thanhawla leh a nupui Pi Lal Riliani ten an rawn hmanpui a ni. Kumin 2013 a\angin Central MSA Committee kan nei \an a. Chu chu state hrang hrang a\anga branch hruaitute thlan an ni. Chhiatni Fund an buatsaih a, branch tina member-te hnenah Chhiatni Fund an khawn a. Hei hi MSA member boral an awm huna insawngbawlna atan a ni. Tin, Central MSA Committee thar chuan kumin 2013 a\angin mahni state branch \heuhah Mizo Day hmang hrang vek tawh \hin turin a rel. USA-ah Mizo kan lo pun ang zelin MSA branch pawh state hrang hrangah a lo ding ta zel a. Pu Lalsawmliana Vangchhia (2013), tuna Central MSA Secretary ni mekin min hriattir danin, tunah hian MSA branch state 10-ah branch 11 kan awm tawh a ni. Chungte chu Florida, Georgia, Indiana, Iowa, Maryland, Missouri, New York, North Carolina, Texas (Amarillo), Texas (Dallas & Fort Worth), leh West Virginia te an ni. Kumina Central MSA Office Bearer-te chu :
President : Runremliana Chhakchhuak (Maryland) Vice President : Dr. Rodinga (Indiana) Secretary : Lalsawmlianaa Vangchhia (Maryland) Asst. Secretary : Lalrinsanga (Iowa) Treasurer : Rev. Dr. Van Rinawma (Maryland) Financial Secretary : Lalrochhara (Iowa)

Central MSA Executive Committee member atan state hrang hranga branch tinten mi pakhat \heuh an thlang a, mahse Texas chu branch hnih an ni. EC member-te leh Senior Advisor pahnihte chu: Lalremliana (Florida) Zothangliana (Georgia) T. Laltlankima (Iowa) Vanlalpekthara (Indiana) Zosangpuia (Kansas & Missouri)
34

The MIZO Vol. I No. 2

Lalthanzuala Phillips (Maryland) Lalramvulmawia (North Carolina) Rosangpuii Vaiphei (New York) Ngurthangliana (Amarillo, Texas) Lalbiakdika (Dallas & Fort Worth, Texas) Renga (West Virgenia) Lalbiakdika Fanai (Maryland) Senior Advisor: John Clyde (Maryland) Senio Advisor: Rev.Dr.Biakchhunga (Maryland)

Tin, Indiana State Branch hruaitu hmasaten Mizo culture chhawm nunna kawnga an hmalakna leh \hahnemngaihna vangin, a vawi khatna atan March 27, 2010 khan Indianapolis-ah Chapchar Kut an lo hmang/lawm \an a. Tichuan, MSA Indiana Branch buatsaihin kum tin Chapchar Kut Indianapolis-ah hman/lawm a ni ta \hin a. State hrang hranga Mizote pawhin an rawn hmanpui \hin. Mahse, tunah chuan Chapchar Kut hman dan tur chu Central MSA kutah a awm ta a ni. MSA website (May 29, 2013)-in a tarlan danin, March 26, 2013 khan Central MSA Committee meeting hmasa ber a \hu a. Chapchar Kut hman chhunzawm dan tura a rorel chu hetiang hian tarlan a ni: Chapchar kut hi Central MSA kutah awm se, kum tin hman a ni ang a, a thlenna tur hi state hrang hrang a\angin a dil theih ang. Zirna: USA Mizote zirna lama kan dinhmun hi chiang zawka research beih phawt loh chuan ziah mai chi niin a lang lo. Zirna lama mi hlawhtling tak tak an tam a. Pathian thu lam zirna Seminary a\ang leh khawvel lam zirna University a\anga doctorate degree sual chhuak pawh an awm nual. Bachelor degree a\anga dotorate degree sual chhuakte hming, an graduate kum, University or seminary hming leh an degree te tarlan theih ka tum zet a, mahse fel zawk leh \ha zawka zir chiang theite rawn ziah atan ka dah leh ta zawk a ni.
35

Mizo Literary Journal, USA

USA Mizo puitling total population chawhrualin zirna kan bei nasa lo hle. A chhan chi hrang hrang a awm thei ang. Puitling saa lo pemte tan chuan zirna chhunzawm a harsa hle. Kan ram lama kan lo zir tawhna a \angkai tam loh vang leh zir chhunzawm duh tan pawh eng level-a \an leh tur nge tihah harsatna kan tawng nasa niin a lang. A ram \awng English kan thiam tawk loh vang pawh a ni thei bawk. Mizo culture humhalhna hmalakna dangte: Pawlho hminga hnam nunphung leh ziarang humhalh tuma hmalakna \henkhat zinga pakhat chu The MIZO hi a ni. The MIZO publisher & editor Lalchhanhima (2013) sawi danin, The MIZO (Mizo Literary Journal, USA) hi March 29, 2013 khan Vanneihtluangan youtube hmangin a tlangzarh a, USA-ah copy 500 leh mi \hahnemngai \henkhatte zarah Tahan (Burma) lamah copy 100 sem chhuah a ni. The MIZO hi thla li dana vawi khat (quarterly) chhuak a ni a, USA Mizote Mizo thulairil leh ziak leh chhiar lama tihhmasawn (Uplifting Mizo Literature & Literacy among Mizos in USA) hi a tum bulpui ber a ni. Hei aia zinga chhuak thei turin enkawltuten hma an la mek. Tin, May 25, 2013 khan The MIZO huaihawtin, USA Mizo thu leh hlaa tui mite inhmuh khawmna, Indianapolis, Indiana-ah neih a ni a. He inhmuh khawmnaah hian USA Mizoten Mizo \awng an vawn nun zel theih dan tur leh Mizo \awng tihhmasawn theih dan tur sawi hona neih a ni. Tin, The MIZO lo pian chhuah hma hian, tuna The MIZO puipa lo ni tate leh mi \hahnemngai dangte hmalaknain, July 15, 2013 khan Rokunga Zan hman a ni. Rokunga Zan hmannaah hian Rokunga chanchin sawina te, Rokunga hlain Zofate a nghawng dan zirchianna te, ram leh hnam humhalh a \ulzia inzirtirna te leh Mizo thu leh hla hmumhalhtu pawl din theih nana rawtna siam leh sawi hona te neih a ni. Car-a play tur Rokunga hla \henkhat dah khawmna audio CD sem a ni bawk. Tin, hemi Zana kal khawmte hian Khawbung, Mizoram-a awm Mizo Hlakungpui Mual tan sum pai an thawh khawm bawk a ni.

36

The MIZO Vol. I No. 2

Ziaktu hmathlir leh tlangkawmna: USA-a kan lo pem hian mi tam tak chuan kan nunkawng khualzin tawpna tur ram thleng niin kan inhria. Chuvangin, khawi state-ah nge kan inbenbel ang a, eng kohhranah nge kan lawi ang tih hi thleng tharte zawhna lian tak niin a lang. Kum 2000 hma lama lo pemte chu kan nih dan turah kan chiang hle tawha kan inbenbel ngheh tawh hle laiin, kum 2000 hnu lama lo lutte erawh chu kan la chiang lo deuh hlawm niin a lang. Pawl thar leh kohhran thar a ding chhuak zel a, state dang leh khaw dangah kan insawn a, kan inchah khawm a, kan la inthlifim mek niin a lang. Pastor-te leh kohhran hruaitute pawhin an kohhran tihngheh tumin, member an pun zel theih nan kawng chi hrang hrangin \an an la a. Thleng tharte pawhin anmahni \anpui nasa theitu tur apiangte leh hmelhriatte an belbul \hin bawk. Tunah hian chu chetkual leh insiamrem hun leh inthlitfim hun period-ah chuan kan la awm mek niin a lang. USA hi khawvel ram tam tak zingah mimal dikna chanvo pumhlum humhimna leh chawisanna kawnga entawn tlak ram a ni kan ti thei awm e. USA Mizo tam takte hi chu ram zalen lo leh mimal dikna chanvo awm lohna ram a\anga lo kal kan ni a. Thuneihna khauh taka awpbehhna hnuaia piang leh seilian kan nih avangin he ram, zalen leh mimal dikna chanvo sawrkarin a venhimsak tlatna ram kan lo thlen tawh hnu pawh hian, kan zalenna leh mimal dikna chanvo kan la hmang thiam lo hle niin alang. Kohhranah leh pawlah pawh member-te duh dan emaw, a tam zawk duh dan (majority rules) emawa kal leh rorel kan la khawr deuh ni te pawhin a hriat theih. Tin, lo thleng thar tam takte chu a ram \awng English kan thiam loh vang leh thil tih dan leh khawsak dan a dan tak em avangin, mi tu emaw puitu kan ngai ngawih ngawih a, mi tu emaw rinchhan tur kan mamawh ngawih ngawih a. Mahni ke-a ding nghal thei lo kan tam hle. Hei vang hian mi tu emaw thuneihna hnuaia intukluh pawh kan hreh lo. A \hen phei chu duhthlan tur pawh nei lo khawpa chak lo leh puih ngaite kan ni. Mahni mimal emaw chhungkua emaw khawsak dan turah pawh mahnia thutlukna siam thei lova mi tuin emaw chutin khatin awm ula, chuti chuan ti zawk rawh u, chu chu in tan a \ha zawk an tih \hinte pawh kan awm awm e. Hei tak hi hun
37

Mizo Literary Journal, USA

remchanga chuh duh tan chuan mahni thuneihna hnuaiah leh duh danin mite a hruai theih khawp ang.

Mahse, hun a lo rei anga heng hi a ral riai riai ang. Kan dinhmun a ziaawm chho zel ang a, mimal dikna chanvo kan neih sanzia leh zalen kan nihzia kan nunin a tawng chho zel dawn a ni. Chutih hunah chuan tute pawh kan rilru puthmang a dang daih tawh ang. Mahni kein kan ding thei \heuh tawh ang a, khawi ilo kal \ul hunah kalpuitu kan ngai tawh lo ang a, USA ram mi nihna kan nei vek tawh ang. Chu hun lo thlen hun chu a nghahhlelhawm hle a ni. A lehlam a\ang thlir erawh chuan, kan faten Mizo \awng an thiam lo \an ang a, kan Zonun mawi zawi zawiin a chuai riai riai dawn a ni. Chuti a nih chuan tun a\ang hian engtin nge hma kan lak ang? Engtin nge Mizo culture kan chhawm nun zel theih ang a, engtin nge kan fate Mizo \awng kan thiamtir chhunzawm zel theih ang? Kum 2003 chawhnu lamah khan ka fapa Job Lalnunsanga Thlaute chu kum hnih a ni a. Kum khat a nih a\angin kar tluanin ni tin daycare kai a nih avangin kum hnih a niha \awng a rawn zir \an chuan inchhungah pawh sap \awngin a rawn \awng \an ta mai a. A nu nen tih dan tur kan ngaihtuah ta a. Chhungkaw dan (family rule) kan siam ta a, chu chu, No English At Home (inchhungah sap \awnga \awng loh tur) tih a ni. Tichuan, mar patin kan chhungkaw dan chu kan kengkawh (enforce) ta zel a. Joba chu duh tawka \awng thei rual a lo nih hnu chuan kan chhunkaw dan kengkawhtu ber a lo ni ta a ni. Sap \awnga kan lo \awng palh zeuh pawn min khapa Mizo \awnga \awng tura min zirtirtu ber a lo ni ta a ni. Kan fapa Mizo \awng thiam tura kan zirtirnaah hlawhtling kan inti hle. Joba nau Sarah Vanlalhmingmawii Thlaute pawh hi thla thuma upa a nih a\ang khan ni tin daycare-ah a kal \an ve leh a. Tunah hian thla nga chauhva upa a la ni a, a la \awng thei lo va. Ani pawh hian \awng rawn zir \an sela, kan chhungkaw dan chu kenkawh chhunzawm zel kan tum a ni. Awle, a chunga zawhnate khi engtin nge kan chhan tak ang le? USA Mizo \hangtharten Mizo \awng an thiam chhunzawm zel theihna tur chuan chhungkaw tinte leh
38

The MIZO Vol. I No. 2

kohhrante kan pawimawh berin ka hria. Mizo \awnga inkhawmna hian tawp hun a nei ang tih ka hlau a ni. Tin, Mizo culture chhawm nun zelna atana pawimawh ber tur chu MSA hi a ni leh ang. MSA hian tun aia nasa zawka Mizo culture tihmasawn zawnga hma a lak theih a pawimawh khawp mai. Mizo \awnga inkhawmna a ban loh va, chhungkaw tinten No English At Home dan kan neih a, MSA-in uar taka Zonun mawi a chawisan chhunzawm zel a, Mizo nih nawmzia leh Mizo kan nih zahpui lova chhuang zawk tur kan nihzia \hangtharte thinlungah a tuh chhunzawm zel theih chuan USA-ah hian Mizo hnam kan dam reng ang tih ka ring tlat a ni.
Reference - K. Laltluangkima, Zobers, November 1, 2010 - Mizo Society of America Constitution 2012 - Mizo Society of America 2012 Directory - MSA website, www.mizosocietyofamerica.org - The Mizo Youth of America (MYA) Annual Magazine, 1986 (No.1)

z^ngkhua a la bungb< ang: hun a lo la inher danglam anga thawven hun a la awm ang; hunin thil chu a la hril ang chu. Entirna: T<nah rethei mah ila z^ngkhua a la bungbu em ang chu. Arsi z^ngkhua khi Mizoram a\anga a lan dan chuan a awmna a hm^r em avangin vana a lan chhung a kawng khi a tawi hle a. A lo chhuah a\anga khawv^r ink^rah a her hret chauh a ni a. Chu avang chuan Mizo pi leh pu, Tlawng chhak lam veka lo ch>ng \hinte chuan an hmuh danin, an awmna a\anga thlirin z^ngkhua chu Tlawng r^l tlang chung zawn a thleng thla hman ngai lo va. Chu avang chuan, z^ngkhua-in Tlawng r^l a kai lo, an ti \hin. Chuti khawpa arsi her tawi a nih avang chuan a han bungbut chuan khua a v^r ruai chu a ni mai a. Khua a lo v^r chu mihring nunkhua nawm hun nena tehkhinin, hun lo her chhuak t<r kha zawngkhaw bungb< angin an sawi a ni.
- |awng Un Hrilhfiahna by James Dokhuma
39

Mizo Literary Journal, USA DAM LAI PAR CHU I HMANG CHUL DUN ANG (I Wanna Grow Old With You by Westlife) Hriatpuia Pa, Kolasib

Hmangaihna hi changkng taka ngaihtuah kher a ngai lo. Incheina mawi leh \ha chi hrang hrang te, in leh lo \ha leh a chhung bungraw man tam tel lo pawhin a inhmangaih theih reng. A nihna takah chuan hmangaihna hi bungrua leh mihring siam chhuah thila innghat a ni lo va. Pathian chauhvin a duan mihring thinlunga in\an a, hmel mawina leh duhawmna piah lam thlirtu chu hmangaihna hi a ni. A ni tak tak a sin! Lirthei chhuak thar khalh avanga hmangaihtu hmangaihna chuan dam chhung a daih lo chiang sa a. He khawvela mihring kut leh thiltihtheihnain a siam chhuah neitu a nih avanga a neitu hmangaihtu hmangaihna chu hmangaihna lem a ni a, chutiang thil chu kum tlem teah a chhia a, a rawih a, a chuai leh mai a. Chutianga hman tlk loh a nih hnuah chuan chu thil avanga hmangaihtu hmangaihna chu a la nung reng bik dawn em ni? Ni lo, chutiang chu hmangaihna a ni lo vang, duhna mai mai a ni chauh pek ang. Hmangaihna dik tak chuan car chhuak thar a mamawh lo va, bike mawng er a ngai lo va, in chhung bungraw changkng a ngaipawimawh lo. Hmangaihna dika hmangaihtu hmangaihna chuan thuamhnaw thar a mamawh lo va, hair-style thar a ngaihtuah ngai lo. Chutiang zawng zawng ai chuan a hmangaiha nui hmel chu a tan a pawimawh zawk a. Nachhwkna chak berin a chhwk theih loh natna tidam turin a hmangaih nui hmel chu a chak tawk m m zawk \hin. Another day Without your smile Another day just passes by But now I know How much it means For you to stay Right here with me
40

The MIZO Vol. I No. 2

Chutiang chu a ni a, i tel lova ni hman a, i nui hmel hmu lova ni khat awm pawh hi rei ka va ti \hin tehlul em! Mak m m chu maw, i bula ka awm hian hun hi a kal zung zung a, i tel lova ka awm hian hun hi a kal muang leh hle si! Nangmah hi hun vawngtu i ni lo tih ka hria a, mahse, i bula ni khat leh i tel lova ni khat hi darkar sawmhnih leh pali ve ve a ni chung hian, i tel lo ni khat hi a rei m m bk si hi a va mak m! I bula ka awm lai khan ka tana i pawimawhna leh ka nuna awmzia i neihzia ka hre lo a ni lo, ka bula i awm loh chiah hian chu'ng ka thil hriat te awmze dik tak chu ka thinlungah hian a chiang zual a ni.
The time we spent apart will make our love grow stronger

But it hurt so bad I can't take it any longer Thu dik tak sawi hi a \l i ti lo a nih pawhin a ngai ka ti tlat a, ka sawi lo thei lo. Kan inkar a hlat zawh poh leh ka hmangaihna che hi a zual em ni tih hi ka inzawt fo \hin a, a chhanna pawh a rawn thleng a, 'a dik,' tih bak chhanna ka nei lo. Ka bula i awm khan ka hmangaih m m che a, ka duh ngawih ngawih che a. Mahse ka ban phk lohva i awm a, ka hmuh phk lohva i awm hian ka hmangaihna che hi a zual a, ka ngaihna che hi a nasa zawk hian ka hre tlat a. Dik tak chuan, ka ngai lutuk che hi ka taksa mai ni lo, ka chhungril, ka ruh chuktuah zawng zawng, a ni lo, chu mai a la ni lo, ka thlng thleng hian a na vek thei a sin! Chhuna ni a sat vawl vawl te hian ka ngai \hin che a. Mahni hna \l thawk a, buai taka hun ka hman lai hi chuan, ka thinlungah thi \hak lo mah la, ka ngaihna che hi tlemin a np deuh niin ka hre \hin. Zan a lo nih a, khua a thim chiah hian nang ngaih lunglen hi a zual takzet \hin. Zan a rei tulh tulh a, a zual tak tulh tulh a! Tukverh puanzar kar a\anga thla ngin pindan chhuat a rawn chhun ka hmuh ringawt te hian nang ngaih lunglen hi a belhchhah zl a! Thawm dang awm miah lova perhpawng leh khuangchiri hrm thawm chauh ngaihthlk tur a awm tawh hnu pawh hian ngaihtuahnaah thil dang a lt thei lo. Perhpawng leh khuangchiri takngial pawh hian nang ngaih lunglen zai bk sak tur an hre lo zu nia!
41

Mizo Literary Journal, USA

A thousand miles between us now It causes me to wonder how Our love tonight remains so strong It makes our risk right all along Things can come and go I know but Baby I believe Something's burning strong between us Makes it clear to me Mel sang tam tak kar danah awm mah ila, kan inkara hmangaihna avang hian kan rilru leh ngaihtuahna a inhlat ngai lo tih ka hria a. Engvanga heti m ma nasaa inhmangaih ta nge maw kan nih le tih hi ka ngaihtuah fo \hin. He khawvelah hian thil tam tak ka hmuin ka hre tawh a, ka nunah hian thil tam tak a thleng tawh. Ni a chhuak a, a tla leh a, zan a ni a, a tkah khua a lo var leh mai \hin. Khawvel thil dangte hi chu a rawn thleng a, a liam leh mai \hin. Hun pui te pawh hi, tiraw? Krismas a rawn thleng a, rei lo teah a liam leh a. Kum a thar a, Chapchar Kt te pawh kan hmang a, a hun laiin hlimawm viau \hin mah se, a liam leh mai \hin. Nang ka hmangaihna che hi chu ka nuna a rawn thlen tirh a\ang khan a la kalsawn lo va, nang hi chuan ka hmuh tirh a\ang che khan ka thinlung hi i kalsan ngai tawh lo! A chang chuan heti hian ka ngaihtuah \hin - kan inkar hi a hlain a zau si a, kan inhmangaihna pawh hi hrui rinawm tak angin vuan dunin, thlah loh tum mah ila, hun leh kum a liam ang a, kan inkarah mual tam tak a awm ang a, a reh ve leh mai ang - tiin. Mahse chu chu a dik lo va, ni tin hian a dik lohzia ka hmu thar \hin. He khawvela mihring dangten mak an tih leh ni thei pawha an ngaih loh thlentir tur hian he kan inkara hmangaihna hi a chak tawk zo ang em le!? A chang chuan dam chhan luah zawh loh ai chuan thih chilh mai te hi ka duh rum rum a! A mak mang e, dam chhan thih chilh han duh tlat mai chu! Mahse chu chu ka rilrua lo lang ve fo a ni tlat si a ni!

42

The MIZO Vol. I No. 2

Zan tin ka inngaihtuah \hin a. Mut hmunah muhil si lovin ka let ka let a, chhanna awm lo zawhna tam tak ka inzawt a. Sawngsawhlawtna awm miah lo ngaihtuah vak vak chungin darkar tam tak ka hmang ral \hin. Hla taka i awm a, i nui hmel hmu pha lova ka awm a, i aw ri pawh ka hriat phk lohna hmun a\ang hian ka ngaihtuah che a, ka ngaihtuah chang apiang che hian hei hi ka thunawn a ni \hin I wanna grow old with you I wanna die lying in your arms I wanna grow old with you I wanna be looking in your eyes I wanna be there for you Sharing everything you do I wanna grow old with you He khawvela ka dam chhung hian nang nena dam lai par hman chul hi ka duh ber a ni a. I ni tin nun hman dan ka hre duh a ni mai lo, tel ve zl ka duh a ni. Ka thawh ve leh a\anga ka mut thlengin i hmel hmuh ka duh a, min hmangaih taka min enna mit ngei kha ni tin ka hmu duh. He khawvel ka chhuahsan niah pawh i awm nghenga awm a, i hmangaihna kuta min kuah ngei chu ka duhthusam, ka lawm famkimna tur a ni.

phengphehlepa khua a tlai : tlai; khawtlai; hun tawh lo. Entirna : Kan hna dil ve tur kan ngaihven a, phengphehlepa khua a tlai zo ta tih ang a ni, kan lo tlai der tawh. Phengphehlep hi chawhnu lamin a leng chhuak ngai vak lo va, a len pawhin chawhma lam chauha leng (thlawk) chi rannung a ni a. Chawhnu a lo nih chuan a t^n khua a tlai lutuk tawh a. Chumi a\ang chuan khawtlai sawi nan hetiang hian an hmang a ni. - |awng Un Hrilhfiahna by James Dokhuma

43

Mizo Literary Journal, USA THUZIAK |HA TEH DAN

C. Chawiliana

Thuziak \ha teh dan tur tih kan sawi hmain thuziak \ha chu eng nge tih tawi t>in lo bih hmasa ila. Mi thiamte sawi dan chuan, Thuziak \ha chu thu eng pawh mihring nun nena inlaichinna nei chi, hun rei tak chhung hlutna nei tura fel fai leh \ha taka ziak hi a ni. Fel fai leh \ha taka ziak tur chuan \awng hman pawh a \ha thei ang ber a ni tur a ni, a ziah dan kalhmang pawhin a zir bawk tur a ni, tia an lo hrilhfiah hi kan zawhna chh^nna ni mai se a \ha awm e. Thuziak \ha tehna tam tak a awm a, tl>m azawng chauh kan sawi dawn a ni. A hmasa berin thuziak \ha kan tehna tur chu thuziak chuan a daih reiin a tlo em, a nghet em (permanent) tih hi a ni. Kum tam tak liam taa thuziak pawh ni se thuziak \ha a nih chuan a this^wn ve mai lo va, kan hlut tulh tulh \hin. A chhan chu mihring nun hlimthla, mihring nun hai chhuahna, thudik hai lanna vawiin pawha mihring nuna la thleng dik chho zel a nih \hin vangin a chul thei \hin lo a ni. Hun rei taka thuziak pawh ni se, thuziak \ha chuan a thar diaiin mihring nun hi min thlirtir leh \hin a ni. Thu leh Hla lama England mipuite chhuanvawr chu William Shakespeare-a a ni a. Mihring nuna thil thleng chi hrang hrang chu heng a lehkhabu Hamlet te, Macbeth te, Julius Ceaser te, Romeo leh Juliet leh a kutchhuak dangahte hian chipchiar takin min thlirtir a. A hun laia khawvel mipui hlut kha kan tun lai khawvelah pawh a la hlu em em a, \hangthar lo la awm leh zel tur hunah pawh a la hlu dawn chauh niin a lang. Thufingin, Thil hlui apiang an hlu a lo tih ang mai khan kan Mizo hlate pawh hi hla chhuak hmasa apiang kha a hla thu a \ha bik a, a fawh pawh a na viau a ni. A chhan nia lang chu hlaraw \haa cheimawi a nih vang a ni. Chutiang bawkin kan thawnthu (Novel) hmasa Lali, Hawilopari, Chhingpuii, Thlahrang leh Maymyo Sanapui te chu hun rei taka ziak ni mah se, kan thawnthu \ha leh kan tuipui ber thawnthu a la tling a ni. Thu leh hla tam tak, hlarua \haa z<t
44

The MIZO Vol. I No. 2

mam loh leh mihring nun hlimthla dik tak hai lan lohna thuziak chu kan vui liam chho zel dawn niin a lang. Thuziak \ha chu Art (themthiamna) a ni. Art chu mihringte thluak ngaihtuahna leh suangtuahnate hmanga thil mawi, thil \haa siam leh din chhuah (man-made-beauty) hi a ni. Thu leh hla thiam, thuziak \ha ziak \hinte hian themthiamna (Art) sang tak an nei a. Mistiri-in in sak nana ch^k \ha ber ber a fawm khawm a, rem taka ch^k tinte a chuktuah thl$m thliam ang hian an thuziak tichiang turin \awngkam \ha leh mawi ber ber fawm khawmin mihring lungkuai thei ber zawngin an rem khawm \hin. Naupang \awngkam leh puitling \awngkam a dang a, Lal leh chhiahhlawh \awngkam hriat hran theih turin an zam thiam a. Pangpar an par hunah an partir a, chutiangin nungcha tinreng an hram hunah an hramtir \hin. Thil nihna a dik leh nihphung min thliar thiamtirin thudik min kawhhmuh \hin. Hla phuahtute pawhin he Art pawimawhzia hi an man chiang em em a, thutluang mai mai pawh, a sawi thuhmun reng si, a thu han thlak danglam hleka mi rilru kuai thei ber turin an duang \hin. Entir nan, Arsi chu Si^r, Vaz^r chu Z^rva. Hetianga a thu han thlak hlek hian hla thu a lo chang a, hla tiropuiin hla a tihril phah tlat \hin a, mi rilru a hneh hma \hin. Hlaphuah thiam hla phuah chu sak a nuam a, lemchan ziak thiam ziah chu chan a nuam bik a. Thutluang leh thawnthu ziak thiam ziah chu chhiar a manhla-in pai a hahdam thlap mai bik \hin. Chutiang chuan thuziak \ha chu, nula hmel\ha tak, inchei thiam tak bula awm nuam kan ti \hin ang hian chhiar a nuam a, a dak zaih \hin. Thuziak \ha chu zavai huapzo a ni tur a ni. Hemi awmzia chu a chhiartute tam zawk hriatthiam phak leh tui z^wnga ziak a ni tur a ni. Thuziak \henkhat chu mi hausa leh nun s^ng taka nung leh khawsate hriatthiam zawnga duan a ni fo. Chung chu mi rethei leh hnuaihnung zawk tan hriatthiam leh tuipui a har thei ang. Chuti ang chuan \henkhat tana thu chhiar nahawm a nih laiin \henkhat tan
45

Mizo Literary Journal, USA

thuziak chhiar nahawm a ni lo vang. Chuvangin, thuziak \ha chu mi tin huapzo (universal) a ni tur a ni a, a nawlpui tuipui phak a ni tur a ni. Thuziak \ha tehna pakhat chu a \awngkam hman (selection of words) thu-ah a ni thei ang. Taksa khuh mawi nan thawmhnaw kan inbel \hin ang hian kan thuziak khuh mawitu ber chu a \awngkam a ni. Kan \awngkam hman a \hat t^wk loh chuan hnuhma a pawr lo thei lo. Thuziak \haah chuan a chhung thu tak tak, a bung \hen sawm te, paragraph te, a thupui leh a thu kente chu a inla lawn \hain, a inkahpupchaw thlap \hin. Lemziak thiam kuthnu anga mawi leh enchet dawl, puantah thiam puan tah anga dak thlarh, thu leh \awngkam mawia rem khawm hi thuziak \ha chu a ni \hin. Thuziak \ha chuan \awng dik a humhalh tlat \hin a. Tun lai kan lehkha ziak \henkhatah chuan \awngkam dik lo zeh tel kan ching \hin a. Heng \awngkam dik lo hian thuziak a tihmelhem hle \hin. Chuvangin \awngkam hman dik hi thuziak \ha tehna a tling a ni. A dawt lehah cuan thuziak \ha chuan hnam nunphung leh ziarang thuin emaw, hla leh lemchanin emaw, chhiartuten chiang taka an mitthla theih turin a pho chhuak \hin. Tlangval Kaphleia thusep pakhat, Thlirtu-ah chuan a hun laia Mizo khawsak dan chi hrang hrang, ei leh bar zawn dan, an vantlang nun, Kohhran dinhmun chiang takin a pho lang iar mai a. Chutiang bawkin Liandala Pi pu chhuahtlang-ah chuan hman lai Mizo khua a lang chiang hle a, an ranvulh te, k<t ni vangthla an hman dan te, an thil ngaihsan, an fehkawng leh thih hnu thlarau khawvel suangtuahna chenin he tl^ngah hian kan hmu a. He tl^ng a\ang hian hman lai Mizo Culture chu chiang takin kan mitthla \hin a ni. Thuziak \ha chuan a huhova khawsa mihring nun a kip a kawiin a chhiartute hmaah chiang taka kan mitthla theih turin min chhawp chhuahsak \hin a ni. Thuziak \ha tehna \ha tak dang leh chu a thu ken, a thuchah leh a zirtir a ni. Thuziak \ha chuan ram leh hnam a siam \ha a, Sawrkar kawng dik a kawhhmuh a, mi mal nun a
46

The MIZO Vol. I No. 2

chher \ha \hin. Thuziak \ha tak, thuchah \ha keng lehkhabu pakhat, a hun laia America mipui leh Sawrkar, mi tin thinlung hnehtu chu Pu Toma In America-a Negro sal chhuahtu a ni tlat mai. Kum 1789 vela French mipuite mit tiv^ra, thukhat vua siamtu chu thuziak \ha, thuchah keng Voltaire, Rousseau leh Montesquious-te kamchhuak a ni. Rimawi Ram hla leh Ka Hmun Inpui tih hla Vankhama phauhte hian a ram leilung fate Zoram hmangaih a \ulzia leh kan hmangaih theih nana ram mawizia min hrilhte hi a ropui hle mai. Pu Rokunga hla tam takte hian hnam dang hmusit lova \hiana siam dante min zirtir a. Zoram ngaina turin min fuih a, thuchah \ha tak tak a pai bawk. Chutiang chuan thuziak \ha chuan thufing, thu ril leh \ha, zirtir \ha tak tak min hrilh \hin. A chhiartute rilru leh nun, thil \ha lo lama kaihruaia chawk tho chi, mi ngaihnawm tih zawng ringawta thuziah te, a hralh tla tur ringawta thuziak, zirtirna \ha leh thu \ha pai lo chu thuziak \ha a ni ngai lo vang. A tawp berah chuan thuziak \ha tehna fung pakhat chu thu nung, mawi leh ril, rilru leh ngaihtuahna tilawmtu, chotu leh tichetu chhar tur tamna a nih leh nih lohah a ni ang. Homer-a chuan, Thu leh hla \angkaina leh hlutna chu rilru hlimna thlentu a nih vang a ni, tiin a sawi a. Mihringte hi ei leh in tur \haa kan inchawm lian ang hian thu \ha hla \haa inchawm lian tur kan ni a. Thuziak \ha chuan a chhiartute nun hlimna a thlen a, ngaihtuahna f$m zawk leh zau zawk a pe a. Thinlung ngui a tiharh sawng sawng \hin. Vawi khat chhiar zawha chhiar nawn leh pawhin kan chhiar hmasak ang thovin thuziak \ha chu kan tui \hin. En zawh pawha en leh \ul reng hi tih hla ang kha a ni ber e.

sa ng^wi z^wnpui : \hian \ha bul tak; \hian kawmngeih leh hmangaihtu. Entirna: I pa kha chu kumkhuaa ka sa ng^wi z^wnpui neih chhun ngawih ngawih asin.

47

Mizo Literary Journal, USA RAM TANA NUN HLANTU ROPUILIANI Lalhrima Sailo

A Pian leh Murna : Lal ropui Lalsavunga, Aizawl lal fanu Ropuiliani hi kum 1828 vel khan a piang a, unau pariat zinga a palina a ni. A pa in hmun chu tuna Mizoram Governor Compound hi nia hriat a ni a, hetah hian Ropuiliani hi a seilian a ni. Kum 1847 khan chhim lal ropui Vandula nen an innei a. Amah hre chiangtu a tunu Sawikungi sawi danin, Ropuiliani pasal nei hian thuam thul tam tak, chhiahhlawh tam tak leh tangkaraw thirfian a chhawm a, a lawi kawng khaw lalte chuan ruai ropui tak an lo \hehsak zel a, a pasal tur Vandula khua Belpui, Zobawk ram ami a thlen meuh chuan thla hnih a ral hman a ti. A Pasal Vandula Chanchin : Tlutpawrha fa pangate chu lal ropui tak an ni vek a, a upa ber Vandula phei chu Bawrhsap Tarmita (J.Shakespeare) pawhin Head of South Lushai a tih hial a ni. Khaw hrang hrang Belpui, Kawmzawl, Ralvawng, Aithur, Hnahthial leh Denlungah te an insawn kual \hin. Ropuiliani nen hian fa pariat an nei a ni. Hman lai Mizo lal dangte ang lo takin Vandula hian hmei pawh a nei lo va, an nupa hian an inhmangaihin an lungrual dun em em a ni. Tlang hrang hrang an \hut hnuah, kum 1885 vel khan Ralvawng a\angin Denlungah an kai a, Denlung hi an nupaa an awm dunna hnuhnung ber a ni. Denlunga an awm lai hian an fapa naupang ber Lal\huama, Mual\huam lal pawhin a nu leh pa hi a va kan fo \hin. Lalpa Vandula chu kum 1889 \hal lai khan a thi ta a, a ruang chu kuanga urin Denlungah an phum a, a thlanah lungdawh zau tak, a tlanga kal kuala pen 57-a zau an dawh a, chu chu Vandula Lungdawh tih a ni. He lungdawh hi Mizoram buai, kum 1966 thleng khan \ha takin a la awm a, a hnu lamah a riral zo ta a ni. Ropuilianin Vailian A Do : Ropuiliani a hmeithai hnu khan Vailian vawi hnihna chuan Mizo lal tam tak an titlawm a. Ropuiliani leh a fapa Lal\huama te erawh chuan Vailian laka tlawm an tum lo hle a, Ropuilian chuan, Kan Ram hi
48

The MIZO Vol. I No. 2

an ta a ni lo va, kan ta a ni, a ti tlat a, tlang hrang hranga lal a fate pawh a thunun thei hle a. Amaherawhchu sawrkar an chet nat tak em avangin, Vandula thlah khaw \henkhatte pawh chu an dul ta deuh a, Ropuiliani ngaih dan erawh chu a ni lo hle. A fapa indang tawh Lal\huama nen chuan inthurualin, Vailian do dan tur ringawt an ngaihtuah a, Haw turin kan ti ang a, an duh loh chuan kan kap chhuak reng reng ang, an ti sauh sauh a, an khuaa silaite pawh chu an thukru a. Hmarlam lal Kairuma, Zaduna leh Chawngtleng lal Dokhuma te nen inthurualin vai do dan tur an rel \hin a. Amaherawhchu a thurualpui Kairuma leh Zaduna te pawh chuan sawrkar lakah an hminsan leh ta a ni. Ropuiliani leh a fapa La\huama te erawh chu sawkar lakah an khauh telh telh a, Lunglei beih an tum thu te pawh sawrkar beng a thleng ta hial a. Sawrkarin puak phur tur kuli a kohte pawhin ani chuan, Ka khua leh tuite vai puak phurh ka phal lo, a ti tlat a, chhiah an rawn khawn te hian, Lal ka ni a, ka lakah miin chhiah an chawi zawk tur a ni, a tih tlat zel avangin, Bawrhsap Tarmita (J.Shakespeare) pawh a lungawi lo hle a. Kawng hrang hranga an thlem hnu pawha an nufaa an hmin duh tlat loh avangin, Lal\huama chu tan inah an khung ta hial a, mahse a lo chhuah leh hnu pawhin a la ruh deuh deuh a ni. Sawrkarin Rahsi-a an hman, Satinkhara leh Dara te pawhin vawi tam tak an thlem a, mahse Ropuiliani chuan, Hei hi ka ram a ni a, engvang nge ka ram chhungah min rawn tihbuai, anmahni hi an let leh tur a ni. Nangni vai chhiahhlawh, mahni ram pawh hum ngam lo, mi dawihzepte hian ka khua leh tui hi rawn pal fo tawh suh u, in hmel pawh hi ka hmu duh lo ve, a lo tihkhum phiar phiar \hin a, beidawngin an hawnsan leh \hin a ni. Chumi hnu chuan Bawrsap Tarmita chuan, a pasal Vandula nau Seipuia leh Lallula te chu Ropuiliani thlem turin a tur ve leh ta a. Anni pawh chu a lo be duh miah lo a ni. Satinkhara Thah A Ni : Sawrkar Rahsi Satinkhara chu February ni 15, 1892 tuka Hnahthial a\anga Aithur pana a kal laiin, Ropuiliani pasal\ha Hnawncheuvan a kap hlum ta

49

Mizo Literary Journal, USA

a, hemi tuk hian a fapa Lal\huama pawh Hnahthialah a awm a ni (Hei hi sawrkar lehkhaah pawh chiang taka ziah a ni).
Ropuiliani An Man : Heng thilte avang hian Bawrhsap Tarmita chuan sipai tam tak hruaiin August ni 8, 1893-ah Denlung khua chu an hual a, Ropuiliani leh a hnena lo zin mek a fapa Lal\huama chu an man ta a. Lunglei an panpui dawn chuan Tarmita chuan pitar tan ina han hruai tur chu nuam a ti lo hle a, sawrkar lakah tlawmin thil engkim inpuang duh sela, tantir loh mai pawh a duh a ni. Amaherawhchu Ropuiliaini chuan a Ram phatsana sawkar kuta inpek chu a duh bur loh avangin Lungleiah chuan an hruai ta nge nge a. An kal dawn chuan, Ke-in ka kal duh lo, a tih tlat avangin Lunglei thleng an zawn ta a ni. Sawrkar chuan Lungleia dah chu him tawka a hriat loh avangin March ni 8, 1894-ah Chitagong an panpui ta a, March ni 18, 1894-ah Chitagong tan inah an dah lut ta a ni. European tang ang chiahin an enkawl a, eitur tuihnai leh \awng lettu te pawh an pe a, amah vengtu tur pawh an dah hrang bawk a, lal taka enkawl a ni. A kum te a lo tam tawh avangin, dama haw leh a inbeisei lo viau a, a fapa Lal\huama hnenah chuan, Taite, eng pawh ka tawk a nih chuan, ka ruang hi Denlung-a i pa thlanah min dah ve dawn nia, tiin a chah a, January ni 3, 1895 zingah a thi ta a ni. Ama insawi danin kum 60 vel a ni a, sawrkar thuneitute erawh chuan kum 70 vel hmel a pu an ti thung. A ruang chu \awih thei lovin an siam a, lawngin Tlabung thleng an phur a, heta \ang hian a khua leh tuiten an rawn la a. Ram tana a thih thlenga huaisen taka tuar chhuaktu lalnu Ropuiliani chu, ama duhthu ang ngeiin Denlung-a a pasal Vandula bulah an phum ve ta a ni. A Thlan Hai A Ni : Vandula leh Ropuiliani thlan hi Hnahthial Group YMA leh an thlahten June ni 18, 1997 khan an hai hawng a. Ropuiliani ruang chu lungrem \ha tak chhungah zalh a ni a, dar kawnghren a hreng a, pawnfen dum nawi ni awm tak a hnuaiah a tla nuai bawk. A mutna zawnah chuan buara zainawi ni awm tak a awm \euh bawk a, a awm zawnah sap no var, a pawla par leh thianghlim tak a awm a, a lu bulah chuan lehkhabu inches 6 vela sei, a ziak chhiar theih tawh loh, sap \awnga ziak niawm tak a awm a, a chungah chuan tuibur lian tak a awm bawk a ni.
50

The MIZO Vol. I No. 2

PUITLIN HNUA ZIRNA RUN SANG KAI Van Lal Pek Thar

Heta puitling kan tih hi kum 18 chunglam kan sawina a ni a, zirna run sang kan tih pawh hi high school leh a chunglam kan sawina a ni. Zofate zingah zir mi tak tak, zir duh em em, dinhmunin a zir loh avanga zirna chawlhsan tam tak kan awm. Chung zinga mi \henkhat chu nula tlangval an la ni a, a \hen chu nupui pasal neia fa la nei rih lote an ni. Fanu fapate neia chhangchhe tawh tak takte pawh an awm. Ka zawt \hina \hiante hi, School kai leh i duh em? tiin. Duh chu duh e. Heti ringawt zawng a ni thei lo alawm. Tuna ka hna ang hi chu dam chhunga thawh atan ni theiin ka hre lo, tlin pawh ka tlin rei lo mai thei. Mahse, zir hi duh teh mah ila, ka tlin tlat si lo a nih hi, tih hi an chhanna a ni duh khawp mai. A dik ang. Zir hi kan duh a, \ul pawh kan ti tlang. Chuti chung chuan zir lo bawkin hun leh kumte kan chhiar liam zel si a nih hi! Tuna kan dinhmun \heuh a\ang hian engtin nge hma kan sawn theih ang? Engtin nge hlawk zawka hna kan thawh theih ang? Kan hnam intodelhna tur leh kan living standard khaisanna turin engnge kan mamawh? Kan chiang tlangin a rinawm, zirna a ni tihah hian. Tuna naupangte zirchhuah hun tur sakuh-ser-nghah ngawt ngawt hi a tawk lo. Chet chhuah a ngai, penchhuah a \ul. Keinin kan zir chuan kan fa leh naute tan hmasawnna lamlian (highway) kan sialsak tihna a ni ang. Highway-ah chuan stop sign a awm loh avangin chak takin a tlan zur zur theih. Tu emaw danah hmasawnna hi a zuanin a zuang ang (Delelopment in jump jump a ti, an tih kha..lol). Chuvangin, thatchhe thei kan ni lova, inthlahdah hman kan ni hek lo. Hun awl apiang Facebook leh eng engemawa hnawh khat vek tur lah kan ni hek lo. Kan puanvente sawichhingin Zo hmansawn nan, hawh u, beng sikin i ngaihtuah ho ang teh ang u.

51

Mizo Literary Journal, USA

Engvangin nge miten puitlin hnuah sikul an kai leh \hin? A chhan langsar zualte chu: Hnathawh thiamna (job skills) lamah hmasawn an duh vang, hna an hloh (Job loss) vang, an hringnuna nun inthlakthleng (life transition-nupa inthenna etc) vang, mahni mimal intahhriam (personal enrichment) duh hrim hrim vangte leh chhan dang dang avangin puitlin hnuah miin zirna run sang an bel leh \hin a ni. Puitlin hnua lehkha zir leh hian eizawnnaah nghawng chhuah (Impact on careers) pawimawh tak tak a nei. Hnathawh tur duhthlan theihna ham\hatna (more job opportunities) a pung ang. Hei hi a pawimawh hle - mahni tui zawng hna, mahni hriselna nena inmil deuh hna, mahni hun pek duh dan nena inmil bik hna thlan theihna tur a nih avangin. Tin, hlawh tam zawk (more pay) a beisei theih phah bakah hna a\anga bantir (laid off/terminated) vanga hna nei lova awm theihna (risk of unemployment) a tlem phah bawk ang. Puitlin hnua lehkha zir lehte hi Non-traditional Student tiin an ko. Kar khatah darkar 35 emaw, a aia tam emaw hna thawk paha sikul kaite, part time chauhva kaite, sum leh pai mahnia intodelha kaite, nupui fanau chawm nei diah chunga kaite, nuipui pasal nei/tawh lova fanau chawm (single parent ni) chunga kaite hi non-traditional student an ti a ni. Puitlin hnuaah lehkha i zir leh hian i hun hman danah nghawng (impact on your time) a nei nasa dawn a. Chu lai tak chu ngun taka ngaihtuahna sen \ul lai bera chu a ni. Nontraditional student te hian a kum khatnaah hian an pam\ulsan leh (drop out) nasa thei hle niin an sawi tlat mai. Chung chu kan tawn ve loh nan hengte hi kan ngaihtuah a \ul a ni. Hun: Hna neitu (employer) tam tak hian an thawktuten sikul an kai leh duh chuan hnathawh hun ruat chungchangah hriatthamna (flexible schedule) \ha tak an neihsak \hin. Nontraditional student 75% te hian an zirna hun nen inhnerem tura an employer-ten hriatthiamna an neihsak thu an sawi. I
52

The MIZO Vol. I No. 2

hnathawh hun leh sikul kai hun eng emaw chen i her rem thei a nih hlauh chuan kawng a kaw deuh ruah ang. Tin, Mizo chu kohhran, khawtlang leh \hianzahova thil tih ho let let uar leh nuam ti hnam kan nih avangin hna thawk paha zirna luhchilh tak tak tur chuan kum eng emaw zat chu chutiang a\anga kan kalfal ngam a \ul. Zo chhan turin Zobawm nuam a\anga kal bo rih a \ul a ni. Sikul Zirlai: Class room-ah darkar 1 zir nan hun i hman chuan chumi umzuina homework/research tih nan darkar 2 hun i pek a \ul dawn tih hriat sa a \ha. Tin, tui zawng leh zir duh zawng kan hmuhin inziaklut mai lovin chumi subject pechhuaktu department office-ah len luh a, zawh chian hmasak ngei tur a ni. Tun hnaiah ka zir duh zawng Degree Progam office te tlawh chhuakin an program director te, an academic advisor te \um li ngawt ka va kawm a. Biak an nuamin a hlawkthlak thei khawp mai. A pawimawh ber chu kan va zir duh zir thei turin zir hmasak \ul, pass hmasak tura phut (pre-requisitions) an nei \hin a, chu chu hriat a \ul. Chumi atan chuan sum sen pawh a \ulna chen a awm ve avangin ngun taka thlir chian a \ul a ni. Tin, kan zir tur program zir zo turin credit hour engzah nge an phut tih leh chungte chu on-campus-ah engzah nge ni a, online-ah engzah vel nge lak theih ang tih a tlangpui talin hriat a \ha. Online-ah an pekchhuah nual chuan i tan mahni inlum kalsana penchhuah a \ul tlem deuh ang a, nauawm man leh gas i save ang. A pawimawh ber leh harsa ber chu- i hnathawh hun leh i hman remchan theih hunte i sikul kai hun nen chuktuah rem theih dan zawn hi a ni. Chhungkua: Nu ber emaw pa ber emaw i nih chuan her rem ngai a tam lehzual dawn. I pasal emaw i nupui emawin sikul kai leh hi rem a tihpui che a \ul hmasa ber phawt ang. Rem tihtlanna a awm loh chuan nawr vak chi a ni lo mai thei. Zirna atan hun i pek nasat a \ul dawn avangin i kawppuiin i mawhphurhna a lo chhilhkhahsak che a \ul dawn a, chu chu rem a tiha a inhuam a \ul a ni. Sikul \henkhat chuan an zirlaite zingah fanau hruaia zir duhte tan a thlawna nau awmna (free on-campus childcare) an offer a, tuna kan nu
53

Mizo Literary Journal, USA

kaina pawh hi chutiang zinga mi chu a ni. A zir chhungin Bryan-a hi nau awmtuten an lo awm a. Thiam thil chi hrang hrang pawh an lo zirtir a. A remchang khawp mai. Thil nuihzatthlak ve tak chu - hetianga an hruai fanaute hian a hruaitu an nu leh pate aiin Sap \awng an thiam hmasa daih \hin hi a ni. Kan nun Bryan-a a phurh bakah, a zirpui nu leh a fasen tak tak pahnih a phur bawk a, car chhungah an ri chelchul a, an chhangchhe \hin angreng khawp mai. Hetianga lehkha zir leh nachang hria hi Indianapolis nuho chauh emaw kan lo ti \hin a, mahse a lo ni lo. IOWA lam nuhote, Canada lama Pu Dika te khaw lam (Calgary-Canada) nuhote pawn an uar ve hle a ni awm e. USA Mizote zinga puitlin hnua lehkha zir leh hi NUHO an ni deuh ber a. Hetiang zela kan kal chuan PAHO dinhmun a chau tial tial mai thei. Tun hma anga tap meilum ai paha antui so-liam pawh khawih peih lova, nupuite sumhmuna buh deng lawp lawp lai pawh, |hiani, i antui chhum a liam han tih lung lung boruak ang kha chu kan hlat hret hret mai thei. Ber ber mai dawn a! |hiani, eng chawhmeh nge ka siam ang? hi kan ti nem dam duai mai long maw? Sum leh Pai: Lehkha kan zir leh dawn chuan sum leh pai senso fe a \ul dawn. USA leh ram \henkhatah chuan student loan lakin a fel thei mai a. Chu bakah employer-te hian an employee-te tan sikul kai man \anpuina (Tuition Reimbursement Program) an nei deuh vek bawk. Chu chuan sikul kaina senso nasa takin a chhawk zangkhai thei. Zir zawh hnuah kum hnih tal bang lovin a la thawk chhunzawm tur a ni, tih ang chi condition erawh a awm. Hlawh neia thawh tho tho tur a ni a, pawi lo tak a ni. Ram \henkhatah chuan senso tur atan nasa fea ruahmanna siam a \ul ngei ang. Khawi ramah pawh awm ila, kan zir tum zir zo turin cheng engzah nge hman ral \ul dawn? Loan ka lak chuan kum engzat chhungin nge ka rulh zawh theih ang, tihte hi kan chhut sa a \ul ang. Dollar singtel rul zo tur chuan kum 10 vel tal a \ul dawn tih a langsa reng mai a. Chuti a nih chuan Ka zir tur subject hmang \angkai zawngin hna ka thawk thei dawn em? tihte leh, Ka pension hmain ka rul zo hman ang em? tihte hi zawhna pawimawh tak a ni ta a ni. Zir nan tlai
54

The MIZO Vol. I No. 2

lua a awm lo tih leh rikngawt \hin hi a dik tluantling lo. Muangchan nana hman phei chu a tih chi loh viau ang. Kum 50 pelh hnua zir \an chauhte hi chu infuih vak chi a ni ang ngem? A pension hlawhin a student loan a rul \uk \uk palh ang e! Kan Bible meuh pawhin, Remruat lawk lova thil tih a hlawhtling duh lo(Thuf 15:22) a tih kha. Zir leh \ul kan tih a, zir leh kan tum rau rau chuan ruahmanna (Goal Setting) felfai tak kan neih a \ul. Ni hnih khat, thla hnih khata zir zawh mai theih lah a ni si lova, harsa kan ti chung chung pawha min hnuk kaltu tur, tun lai \awng takin Thil Ropui thlir tur kan neih a \ul. Tun a\anga kum 5-ah, kum 10-ah chuan chumi degree chu kan zir zo ang, tih ang chi-a LONG TERM GOAL kan set hmasak phawt a \ha ang. Chu chu kan rilru ngaihtuahna mitin fiah takin kan hmu kalh (visualize) thei ngei tur a ni. Chumi hnuah step by step-a kan rah tur SHORT TERM GOAL kan siam leh ang. Kuminah chumi chu ka zir ang a, nakumah chuan chumi chu, tiin kan ruahman ang. Short term goal kan set fel hnuah tun chawp-leh-chilha kan tih nghal tur IMMEDIATE GOAL kan mawmawh. Mi tam tak kan tanna nia lang chu Immediate goal-ah hian a ni. Chawpchilh goal a nih angin tunah hian kan ti \an nghal tur a ni. Entir nan, Long term goal - Kum 8-ah RN (Registered Nurse) ka ni ngei tur a ni. Short term goal - Tun a\anga kum hnih chhung hian high school \ha takin graduate ka tum ang. Chumi hnuah kum 6 chhung chu kum khat zelah credit hour chuti zat zir zawh theih ka tum ang. Immediate goal - Tunah hian ka Adult High School kaina tur admission ka han ti fel teh ang. Application form ka han chah nghal teh ang. Academic advisor hmu turin appointment siam nghal teh ang. Kan ziak sei hle mai. Hei chen pawh i chhiar peih danah Zirna Run Sang belh leh hi i duh mai ni lovin, i tum ruh hle tih a lang. I la tlin lohna chhan chu - la inpeih rih lova i inngaih vang mai a ni. A nih leh engtikah nge i inpeih ang? Pathian zarah Mas ka hmang leh ang. Kum thar ruai kan kil leh bawk ang. Chutih hunah, Hmm..zir lo bawkin
55

Mizo Literary Journal, USA

kum khat ka hmang ral leh ta maw!! i ti chuai leh ruih palh ang e. Zirna run sang bel leh tur hian hman hun nghah a \ul lova, hman lo chung chunga zir \an mawp mawp mai tur a ni zawk. Ruahmanna felfai tak erawh siam sa ngei la. Zir nuam le!!!

Mizo Academy of Letters (MAL) thlan Mizo Book of The Year (1989 - 2012) Kum 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Bu Hming Ziaktu Ka lungkham B. Lalthangliana Hmangaihzuali C. Laizawna Zoram Khawvel L. Keivom |hangthar Taitesena Romawia Mizo Literature B. Lalthangliana Kum Za Kristian Zofate Hmabak Bangalore Mizo Kristian Fellowship Ram leh i tan chauh Dr. H. Lallungmuana Bible leh Science PC. Biaksiama Pasal\ha Khuangchera Dr. Laltluangliana Anita C. Laizawna Tlawm ve lo lalnu Ropuiliani Lalsangzuali Sailo Chawngmawii leh Hrangchhuana R. Rozika Ka khualzin kawng Robuanga Runhlum nuthai Capt. LZ Sailo Kan Bible hi Rev. Dr. Zairema Zorinpari H. Lalngurliani Damlai thlipui Lalhriata Pasa\hate Ni hnuhnunga C. Lalnunchanga Zofate zinkawngah zalenna mei a mit tur a ni lo R. Zamawia Chun chawi loh Lalhriata Rintei zunleng Lalrammawia Ngente Beiseina Mittui Samson Thanruma Zodinpuii Lalchhantluanga Sihlipui Romuanpuii Zadeng

56

The MIZO Vol. I No. 2

HLAIN ZOFATE A KHAWIH DAN Prof. R.L. Thanmawia

Mizo hnahthlakhoten hla kan neih \an hun hi chhuidawnna mai lo chuan hriat phak a ni tawh lo va. Chhui dan leh rin dan hrang hrang a awm a, hla hmasa ber nia sawi pawh a dang thluah a. K. Zawla chuan Mizo hnahthlak zingah chuan Pawihovin hla an nei hma hle a, Luseiho chu Pawiho zirtir niin a sawi a.1 J. Malsawma chuan Seipuikhurah te, Khawkwkah te, Suaipuiah leh Sanzawlah te an khawsak ho lai, kum 1500 AD vel kha chuan hla la nei lovin a ring a.2 Zatluanga erawh chuan Run lui rala an awm lai daih a\angin hla nei tawhin a ring bawk a.3 Engpawh nise, Mizo hnahthlakten hla kan neih \an hun tak chu sawi a har a, eng hunah chiah nge hla kan neih \an a, engte nge kan hla hmasate chu tih hi a pawimawh ber a ni lo va. William Congreve-an, hla hi mihringte thiam thil (art) zinga a upa ber a ni, a tih angin mihring nunah hian hla hi a serh zinga a mei ang tlat a ni ve a. Tun laia kan hla ang tak hi ni lo mah se, mihring awm tirh ata hla ziarang hi chu a lang ve nghal a; chuvangin eng hnam mah hian hla an neih \an hun hi chu an chhui theih a rinawm loh va; Mizote pawh hian hla ziarang ang deuh hi chu kan nei hma hle ang tih ring ila a sual awm lo ve. Amaherawhchu, kan hla chanchin kan chhuia thil lo lang chu \awng hrangin thlahtu hmun khat min tihrang a, hla erawh chuan min lo phuar khawm \eng \eng a ni tih hi a ni. Mizo hnahthlak hnam hrang hrangte hian kan \awngin hla kan nei ngei tak a; mahse kan hla hluite \heuh hi chu inhnai tak vek a ni. Hla pakhatah \awng chi hnih chi thum a awm khawmna a awm nual. Kan hla hlui teah khan \awng hrang hrangte a inbahra-ngulzem chiat a ni ber. Pu J. Malsawma chuan a hmuh dan heti hian a ziak a, Mizo hla hlui han
1 2

K. Zawla, Pipute leh An Thlahte Chanchin, 1989, p.265. J. Malsawma, Zonun, 1979, p.141 3 Zatluanga, Mizo Chanchin, 1966, p.33.
57

Mizo Literary Journal, USA

chhui hian thil \angkai tak mai leh ngaihnawm tak hriat tur a awm. Mizo hnam hrang hrang - Lusei, Hmar, Ralte, Paihte, Pawi etc. kan lo inpumkhatzia a lang chiang hle bawk. Hlado leh Bawhhla hi Pawi a\anga chhuak, sakhaw hmanna leh inthawina hlate hi Hmar a\anga chhuak, hla hlui hmingthanghote hi Ralte, Paihte leh Lusei a\anga chin chhuah a ni tih a lang thei a, a ngaihnawm hle a ni, tiin.4 Pu J. Malsawma sawi ang chiah chiah hi a nih loh pawhin pangpar huana pangpar chi hrang hrang mawi taka an par ho ang leh, Nuho puan tah a rawng chi hrang hrang inrem taka an zep a, awmze mawi taka a lo intah chhuak ta ang hian Mizote hlaah hian hnam hrang hrangte hla thu hi mawi takin a inzep chiat a ni. Hla hi Mizote min ti-Mizotu a ni. Tlang hrang hranga Mizo hnahthlak awmte hi kan awmna hmun azir te; min dep veltu kan chhehvela awmte mizia avang te; \awng ze hrang deuh kan neih avang te hian kawng tam takah chuan unau hmel kan inhai chang a awm a; hei hi a mawh lova. Amaherawhchu, hla hi chuan min \hui khawm a, min ti-Mizo thar leh \hin. Mizo hnahthlak zepui langsar tak chu Zai hi a ni tlat. Zai ngaina hnam kan nih hi thup theih a ni lo. Kan hlimin kan zai a, kan lungngaihin kan zai bawk a. Hlim leh lawmna ni-ah chuan hnam dang pawh an lo zai ve a ni thei e; mahse Mizo chhinchhiahna langsar tak chu lusun ina tlaivar \haka kan inlenpui a, kan zai \hin hi a ni. Hetiang hi ka hmuh ve phak chinah chuan hnam dang an awm ve hauh lo. |um khat chu Sakechek khuaah kan zin a. An \halaiho chuan kan \awng hman chu an hmang thiam a, kan inkawm thei viau a. Tarho \awng chu ka hre hlei thei hauh lova. |awng upa un pui pui nia kan lo hriat \hin kha an \awng tualleng a lo ni a. Kan \awng pawh a awmzia an hre ruai ruai a, kan inkhawm thui thei hauh lo mai a. Zanah kan han zai khawm chu hlim takin kan zai hova, mittui tla zawih zawihin kan lm ho thei si a, a mak hle.

J. Malsawma, -op.cit.- p.144.


58

The MIZO Vol. I No. 2

Mizote hi zai ngaina hnam kan nih hi hnam dang kan zinga awm vete hian an hre thuai \hin. Kathryn Mc Kenzie pawhin, an zai rimawi tak takte chu englai pawhin hriat tur a awm a...5 a lo ti reng a. Mizote \awngkauchheh lar tak pakhat chu Khuang lova chai ang, tih hi a ni a. Zai leh hla tel lo chuan eng thil tih mah hi a famkim theiin kan hre lo. B. Thanmawia chuan, Nungchate tan boruak a pawimawh tluk zetin Mizote tan zai (rimawi) a pawimawh a ni, a ti hial.6 Mizo hnahthlak hnam hrang hrangte hian kan rimawi neihte heng - Dar, Khuang, tihte leh Zai tihte hi hmingah kan lo chawi nasa hlawm hle. Hla phuah thiam leh zai thiamte kan ngaisang a. Zai thiam hmingthang, hla phuah thiam bawk Buizova phei kha chu a han zai hian nula mai ni lovin pate hial pawhin thil dang an tihsan thei lo an ti \hin. |um khat pawh Ngawi an dawh laiin, vaukamah a lo \hu a, Tuipui luang chhuk leng lung chhir lovin, Thangi un leng lung a chhir an ti, a lo ti fwn hlerh hlerh mai a. Ngawi ngar hmtu pakhat chuan mawi a lo ti deuh a niang, a ngar hem chu a lo theihnghilh a, a vaw \helh ta a, a dawmtu ban a vaw tliak a, an haw ta ringawt e, an ti a. Buizova zai chuan thli a ko thei a, sunhlu kung bula a zai te hian a hnah a \il ar ar thei a ni an ti \hin. Buizova hian chanchin ngaihnawm tak tak a ngah a, a thawnthu deuh n a, zai thiam kan ngaihsanzia a hril hle. Zai ngaina tak hnam kan nih avangin zai thiam pawh kan hlut em em \heuh va, zaithiam chu khawi lama mi nge, eng hnam nge a nih tih lam kan ngaihtuah ngai lo. Buizova a\anga tun lai kan zaithiamte thleng hian kan ngaisang a, India ram state hrang hranga awm te, Myanmar leh Bangladesh-a awmte min \hui khawm a, khawvel ram hla zawka Mizo awm zawng zawngte hi min phuar khawm a, min tipumkhat \hin a ni. Kum 1920 chho khan Tripura rama Sakhan nula zai thiam hmingthang Kmi a lo chhuak a,
5 6

Chhinglung Magazine, Vol. II, 1986. p.19. Mizoram News Magazine, Autum Issue 1995, p.12.
59

Mizo Literary Journal, USA

Lunglei bul Thiltlang khuaa Presbytery-ah a zai dawn avangin a zai ngaithla duhin chhim leh hmar, chhak leh thlang hla tak tak a\angin he inkhawmpui hmang tur hian mi tam tak an fuan khawm phah ta a ni. Tun hnaiah Manipur lam a\angin hmar hnam nula zai thiam Ruotmawii a lo lar ve leh a, a hmel hmuh a, a hmuna a aw ngaihthlak chakin a zinna lam apiangah kan tleh leh dl dl mai a ni. Kan nula leh tlangval zaithiamte casettes chuan khawvel ram hrang hranga Zofate a deng chhuak zung zung ta mai, a va lawmawm em. Mizote hian hla phuah thiamte kan ngaisang a, an hla pawh kan ngaisang bawk a. Saikuti chanchinah hian a chiang hle. |umkhat chu feh chhuak tur kawtchhuahah an inngahkhawm laiin rengchal hi a lo kiu val val mai a. Pathlawi rual chuan, He rengchal kiu hian lung a tileng kher m a, hlaa chawi thiam an awm chuan feh lovin kan awm ang, an ti a. Tumah han phuah thiam an awm si lo, kal zai rel lo chuan an ding tlim hmur mai a. Nakinah Saikuti a lo thleng a, an han hrilh chuan awlsam deuh maiin. Val zawng ram \uan suihlung i hertir e, a han ti mai a. Saikuti hla thar ai tur chuan an kir leh ta vek mai a. An lal, Lallianbuka nu Darbuhi inah zu an pu khawm a, awmni kham meuhvin a zai nileng ta a. Chutia an zaik hawm mek lai chuan khaw chhungah kawlhwk rual an lo thlwk ri ham ham a. Tuala tlangvalho chuan Saikuti an va ko chhuak a, Kawlhwk thlawk khi mual an liam hmain hla han phuah teh, an ti a, Saikuti chuan ngaihtuah lawk miah lovin, Ka chung kawlngo lungruala mual in liam, Kei chu ram \uanah lungrualpui |hadang ka nei lo, a han ti a, mak an ti m m mai a. Nakinah chuan Saikuti chuan an lalnu hla tur an phuah ve leh a, Sai khaw tlangah lallai a zing dawn e, Hr<m sawm naufa banah kaiin kan runpui mawiin
60

Ch^wmkhuang b>ng lo siahthinga zai rem chhung in ni e,

The MIZO Vol. I No. 2

a han ti a. An lalnu chu a lawm hle mai a, a thla kawlpuan \ial, a roh m m chu Saikuti a pe ta hial a ni.7 Awithangpa pawh kha a hla phuah thiam avanga hmuh chk, an khua Maubuanga zin phah ta sawi tur an awm nawk a ni. Hetah hian thil pathum lo lang chu zai an ngaina a; hla an hlut thiam a; hla phuah thiam an ngaisang hle tih a lang. Hla thar lawmin awmni kham meuhvin an zai khawm a, a phuahtu Saikuti phei chuan chawimawina sang tak a dawng ta nghe nghe a ni. Zawngin lalpa Lalzika phei kha chuan Pma zai kha sialin a ai a; a khua-in an lm mup mup a nih kha. K. Zawla sawi dan phei chuan, Damlai Pialralah an awm a ni ber awm a. An hlimna chuan tawp-in-tai a nei ta lo va, sial leh vawk a tlu ni tin ta a. Lalzika chuan a sial a talh zo ta a, a u Vanphunga leh Thangkma hnenah sial puichhuah tur a dil a, an lo pe a; zai aih nan bawk an hmang leh ta zel a... Puma zai chu a darh zau tual tual a, khaw tinah lal leh mi \hain an ai zel a, aih lohna khua reng a awm lo, tiin a sawi hial.8 Kum zabi sawmhnihna kawl n rualin Zofate khawvelah sakhaw thar a lo \um lut ve a. Chu sakhaw thar chuan Zofate la hmel hriat loh fakna hla ze thar a rawn hring ta ur ur mai a. Mahse chu fakna hla thar chu Zofate Saum bura um tui ni lovin khawthlangho Uain penga thun a ni thung a. A thluk a khawngin, a kii-kiau nasa mai si a. Hla khamphei nuam tak, hla thu luang \ha si hahdam taka lo sa \hintu Chhinglung fate lunglenna a phawk tak tak thei lo. Chu mi tihchianna chu kum 1919-ah harhna tuifwin Zofate khawvel a han khuh hlup hlup \um khan a lo lang ta a ni. Harhnain a chm chin a mite chu vanram ngaihna leh lunglennain an khat a. Chutah Zofate rilrem zawng tak hla thar a lo chhuak ta a, chu chu Mizo Lengklawm hla kan tih tak hi a ni. He hla chi thar zet chu Hei le, Mizo hla tih loh rual lohvin a thluk te, a hla thu kalhmangte leh an khawthlir te
7 8

Hrang\hiauva & Lalchungnunga, Mizo Chanchin, 1978. p.184-185. K. Zawla, Mizo Pipute leh An thlahte chanchin, p.316-317.
61

Mizo Literary Journal, USA

chu a dang ta daih mai. Sakhaw thar rawn zakzeh luh hlaho kha chuan Jordan lui kam a\angin Jerusalem Thar min thlirtir a; Mizo lengkhawm hlate erawh chuan Rih dil kam a\angin Jerusalem Thar tho min thlirtir a; amaherawhchu, kan thlirna hmun hian kan lunglenna a chawk harh a; kan suangtuahna mitthlaah chuan fiah takin Lang lo Ram chu a lo lang ta a ni. Chu Mizo hla thar chuan \hang hmun kang ang maiin mite thinlung a kng duai duai a, rei lo t>ah Zofate khawvel chu a deng chhuak thuai thuai ta mai a. Hetih laia hla phuahtute zinga mi pakhat Pu C.Z. Huala sawi hi han tarlang ila, ... kan lunglenna ber chu Van lam lunglen a ni ber mai... Pu Patean, Ka ropuina leh ka himna hmun tih hi ama ir-awma chhuak ngatin a han phuah chhuak a, kan duh ta m m a, kan \ahpuiin, kan lmpui nasa ta mai a. Keiin chumi lai vk chuan, Lei lal puan ropui chu a tlawm ang tih hi ka han siam ve leh a... khawthlang lam a\angin Pu Kamlala a lo che leh a, Rinin thlir thiam ila tih hi a rawn siam ve leh a, chu pawh chu kan hlimpui leh m m mai a. Pu Kamlala vk chuan, Tunah a thar hmangaihna ng nuamah tih hi a rawn phuah leh ta a. Hei lek phei hi chu a ropuiin a \ha lehzual a, keini Biate khua phei chuan kan sa tui nasa mai a... Zirtawpni hian Aizawl kalin an rawn paw haw a. Kan zir chawp a, Chawlhni zana naupang chaw eikham hmasa chuan Biak Inah an han sa a, zanriah eikham chuan kan zawm ve a, kan sa tui deuh deuh va, kan tawp thei ta reng reng lo mai a... kan sak tawp meuh chuan thla chuan vanlaizawl a pel a, a chawhnu her bm mai a. Sana nei ila chuan zing lam dar 2 chu a ni ngei ang. Kan la kham lo va, kan bang ta mai a.. tiin.9 Hetih lai hun hi chuan inkal pawhna kawng a \ha lo va, Mizote chenna khawvel hi a zau m m lehzual a. Mahse
9

C.Z. Huala, Mizo Hla phuahtute, Thu leh Hla, March, 1979, p.11-12.
62

The MIZO Vol. I No. 2

heng fakna hla thar, Zopa irwm chhuak ngei hlate hian Zofate khawvel Kawlram a\anga Rengram thlengin; Serkawr a\anga Senvawn thlengin a fan chhuak chak m m mai kha thil mak tak chu a ni. Kan hla phuahtute lah a \hen chhak kil a mi; a \hen thlang kil Rengram a mi; a \hen hmar tawp Tui\haphai a mi; a \hen chhim biala awmte an ni hlawm a; a ram laili lama awm an awm bawk a. Chutichung chuan an hlate kha Zofate khawvelah hian mikhual lo takin an leng ho thei si kha thil mak tak chu a tling a ni. Heng Pathian fakna hla thluk hawh hian kum 1920 chho vel khan Kaihlek hlain par a chhuang ve leh a. Kum 1930 vel a\angin Mizo lengzem hla tharte leh hla lenglwnghote a lo vul chho ve leh a, hengte pawh hian Zofate chenna khawvel chu a deng chhuak zung zung tho mai. Amaherawhchu han thlur deuh bik ka duh chu Zo thlifim ang maia Zofate min chhem harhtu Rokunga hlate hi a ni.
Kum zabi sawmhnihna kwl n rualin khawvel dang tukverhah kan dk chhuak ve nghak a. Hetih lai chho hian Zoram khawvelah chuan thil engkim a inthlk danglam nasa m m a. Sakhaw hlui a\angin sakhaw thar kan zuan a; khawtlang nun leh inrelbawlna kan neih ve \hinte a nghng zo va. Nunphung a inthlk nasa a. Chu chuan a \ha zawng leh a chhe zawngin nghawng a nei tawn a. Tualtah kawr kan pawtthler a, khawltah kan chawi a; vaibel dwn kan seh keh a, lehkhazial kan pet kawh a; thlanvawng thleng kan khaikhup a, darthlengah chawhlui kan kil a. Hetih lai tak hian Mizo nihnaa lungawi tlat mi Rokunga hian Zofate hi a hla hmangin chhm harh hlauh lo sela eng ang takin piangsual ang i maw?

Sakruang tuamna puan mawi ber aiin, A mawi zawk e suihlung kan rualna hi.. a han ti t t a, Lo mawi zual se \hangthar kan nun, Lanu leng leh val rual zawng hian, Nun dan mawi lo chu hnutiang chhawnin, Nun dan mawi chu puan ang sin turin aw, Hma i sawn zel ang u - khuavelah,
63

Mizo Literary Journal, USA

tiin chu hmaswnna rah kan dawnte chu hnwl si lovin, Zonunmawi kha incheina atana hmang chung zela hmasawnna kailawna lawn tur kan nihzia a han auchhuahpui hi a hun teh a nia. Sap sipai buang theng thung an rawn chhuak a, Mizo tlangval an t cham cham mai a; phaia lehkha zirten Assamese nula hmel\ha an sep rawtui \an bawk a. Mizo tlangval Rokunga, Mizo hmel\hatna hmu thiamtu a lo che var a, Mizo kan ni kan lawm e, Kan tlang a thiang bawk si... Mizo kan ni kan hmel a \ha, Kan tum a sang bawk si, tiin hmusitna ruama Mizo nula leh tlangval awm mai tur chu sng takah a han chawi kng t t a, hla tlar hnih ropui tak hmangin a han khar a, Hnam dang hmusit mai lovin, |hian an i siam ang u, a han ti ta diah mai a. Hnam dang a tih hi Vaiho a sawina a ni deuh ber a. He hla tlar hnih thukzia ka ngaihtuah chang hian Rokunga chungah ka lawm thar \hin. Khawvel au hla ni kumkhua; India hi India a nih chhunga a thupui ni tur, hnam dang nena in\hian \hatna Chanchin |ha a tlangaupui rualin, Hnam dang hmusit mai lovin tih hian Mizo dinhmun a chawisang hle a ni. Mahni insit hman lek lek tawh khan Mizo nih chhuang tak leh intithei takin, lungawi tak leh hlim takin kan lo sa leh thei ta hi a ropui thlawt mai. Rokungan Mizo nula leh tlangval, vangvat leh thosi kara, a sr a sa hnuaia thlantui luang zawih zawiha hna thawk \hinte thlantui a hrk hul dan mawlh mai hi a hlu ka ti \hin. Beisei tur dang awm lo va, lungawi taka kwla ni chhuak chhiara feh \hin khan ram hna hahthlak tak thawk lova pisa kai te, zirtirtu te, sipai te an han hmu a. Zirlai intithei deuhten hlothlawh an han thiam lo \an dawn dawn a. Mizo nula leh tlangvalte rilruah hahdam chkna a lian \an a.
64

The MIZO Vol. I No. 2

Sipai chhu\iten khaw khat nula hmel\ha an thur ta zung zung mai a. Rei lot>ah kut hnathawh ngaihnpna a piang thuai dawn a ni tih a hmu khiau ni ngei tur a ni; Mizo tlangval Rokunga, chawl hauh lova Mizo mipui mar dek rengtu bawk chuan Mizo nula leh tlangvalte a harh rawn au leh ta a, Vawiin chuan ram \uan kan rel e, vangkhaw zauvah, a han tih mai pawh hian inlawm ho boruak nawmzia leh hlimawmzia a hril thui hle mai. Haw haw nena sahuai zim \hin, Mizo rilru chhem alh zawngin, Turnipui hrang hnuaian, Lawm lungrual hlim thawm nui ri nen, Turnipui kan do dai; tih hla thlam tlaitlna chhepchher nen an han sak tuar tuar meuh chuan an hahna leh chauhna zawng zawng an theihnghilh a, Kan thlawhfang mual lianpui, Zal>ng l^m ang herna, Sirtiang kan sawn, kan f^wn dim e, Hlim lai p^r ang kan tl^n, tih lai an han sak thlen phei chuan tumah dang an ngai tawh lo. Turni sa, khuangruah sur, thosi karah, Hah takin thawkrim mah ila, Mizo kan ni a lawm, kan hlim ang chu, a han tih phei hi chuan Mizo nihna hrim hrim a dah sang a; a satute rilru a tiharh sawng sawng thei mai zawng a nih hi! Spartan-ho chu rl hmaa tlanchhe thiang an ni lo angin, Mizo nula leh tlangvalte tan chuan an hlimna ru bo thei khawp hna hram a awm thei lo va; an th ti\huan\hu thei tur hrehawm a awm tur a ni lo tih chu Rokungan Mizo a hmuh dan a ni. Mizo hnahthlak hnam hrang hrangte hi thlahtu thuhmun, nunphung leh zei thuhmun; \awng inhre tawn thei ni mah ila, a hnam pum kohna hming kan neih loh avang te;
65

Lawm lungrual kan ngir e, chhuahtlang mual mawiin;

Mizo Literary Journal, USA

rorelna pakhat hnuaia khawsaho ngai lo kan nih avangtein hnam rilru kan pu har hle a. Khawimaw lai laiah phei chuan kan inkar a lo kak thk hman viau a. Kum zabi 19-na tawp lam bawr vel khan Mizo tih hming hi a ri \an riai riai a; kum zabi 20-na tir lamah kha chuan kan thu leh hlaah he hming hi a hnam pum pui sawi nan kan hmang \an ta zauh zauh va. Hnam rilru min puttir theitu tura hla rawn inlr hmasa ber nia lang chu Mizo pawh ni lo, Zosaptharan kum 1903-a a phuah, Mizo kan ni lawm ilangin, Kan hnam \hatna zawng zelin, Thil \hain kan ram timawiin, Mizo lawm teh u, tih hi a ni. Amaherawhchu, he meisi hian Mizo tlangval rilru a mt a; 1908-1911 chhung khan Thanga chuan Shillong-a lehkha a zirlaiin hnam hla pahnih Mizoram, Mizoram, ka thlahlel che tih leh Mizo fate u, finna zawng ula tih chu a rawn phuah chhuak a. Thangan heng hla \ha tak tak pahnih a phuah bak hi a reh leh vang vang a. Kristian Tlangau Chanchin Bu, 1926 August thla chhuakah chuan Muallianpui lal, Lalsailova chuan, Mizo Ram, Hnam Insuihkhawmna tih thupui hmangin thu tawi te, \hahnemngai aw tih hriat takin a ziak a, a thuziak chhunzawm chuan ama phuah nge ni a, Mizoram hi lawmin lo au rawh se tih hla \ha tak a tarlang a;10 mahse he hla hi thlk nei lo niin a lang a, chuvangin hriat a hlawh zui lm lo va. Kristian Tlangau 1937 February thla chhuakah Ram hmangaihtute tan tih thu a chhuak a. Pu Kailuia leh Pu Sainghinaten Mizo leh Vai Chanchin bu, an enkawl lai khan 1937-ah Kaphleia Zoram pawn, Calcutta-a lehkha a zirlaiin Zoram Nuam tih hla a phuah a, 1939-ah Zoram ka ram tih a phuah leh a. Heng hlaahte hian Mizoram a ngaihhlutzia te, mi hnuaia kun a phal lohzia te, mahni kea
10

Lalsailova, Mizo Ram, Hnam Insuihkhawmna, Kristian Tlangau, August, 1926.


66

The MIZO Vol. I No. 2

ding tura a duhzia te, chakna leh finna pe tura Pathian a ngennate a lang a. Kaphleia \hahnemngai au aw hi Rokungan a lo chhwn ta thuai a, kum 1934 a\anga Mizoram buai thleng khan hnam hla \ha tak tak 29 lai a rawn phuah ta a. Rokungan Mizo nun ze mawi tak te, a ram mawizia faknate leh mahni ke-a ding tura a fuihna aw chuan Mizo hnahthlkten chaw thleng khat kan inzen \wm thei mai dawna kan lo beiseina chu a bo \an ta bawk a. Chutih lai tak chuan Zoram khawvel zau zawk a\angin \hahnemngai aw in thlifim angin Zofate min rawn chhem harh leh ta a. Kum 1979 tawp lamah khawchhak a\angin T. Zorampelan Zoram ngaih hla a rawn phuah a. He ram ngaih hla hian kar lovah Zofate chenna khawvel chu a deng chhuak nghal a; tlang hrang hranga miten, Ram tin kil tina Zofate zawng hian, Suihlung ruala thinlung hmunkhat puin, Hmangaihnaa insuihkhawm zel hi, Kei ka lungkham leh duhaisam a ni, kan lo titlng leh thei ta a ni, a ropui e. R. Vanlawma pawhin, He hla ka han hriat thawi mai pawh hian engemaw ka ti a, ka tuarpui nge ka lungchhiatpui... tih pawh ka sawi thiam lo, a ti hial.11
Hetih lai chho tho hian kum tam tak lo mangphan tawhtu Capt. L.Z. Sailo chuan thu leh hlain Insuihkhawm lehna Chanchin |ha a tlangaupui a. A hla pakhat, Insuihkhawm-leh zai i rel ang aw tih phei chuan Zofate lung a tileng thar a, lo \ahpui tawk lah bo lo. A hlain Zoram khawvel a dng chhuak a; amah ngeiin Zofate chenna khawvel a tlawh chhuak a,

Unaute u, in dam tlang alawm maw, Rinawmna chibai in dawng thei em? Thinlung chhungkhat Zoram chhehvela mite, Insuihkhawm leh zai i rel ang u,
11

R. Vanlawma, Chhaktiang kawl rawnah leng mah ila, Thu leh Hla, May, 1980, p.12.
67

Mizo Literary Journal, USA

tiin chibai a bk zel bawk a, mite thinlung a kaiharh nasa ngiang mai. Heng hla pahnihte hian thu an sawi ring hle n a, khua rel kan chunga tla mek chu pumpelh ngaihna kan la hre si lo va; a reltu Khua-in zah a ngai ang a, kan hla phuahtute beiseina hi a takin a la chang mah n. Tichuan, a chunga kan han sawi tak a\anga lo lang chu Zofate chenna khawvel nghawr dawt dawttu hla chi thum a awm a; pakhatna chu khawthlang rimawiin min rn mk laia kan lunglenna rawn chawk thotu Mizo Lengkhawm zai a ni a. Pahnihna chu hmanlai Zonun hlui lam min fanpui theitu, hla hlui thlka hla thar rawn piang, Puma zai leh Tlanglam zaite kha an ni leh a. A pathumna chu hmangaihtu au aw, kan ram leh hnam chawina hlate an ni. Heng hlaten kan rilru a khawih nat chhan erawh chu thil pakhat a ni thung a, chu chu chhl khat kual kan nihna Chhinlung Culture hi a ni. Chhan hrang hrang avangin Mizo intih dawt hreh, rilru n tlat tawhte kan awm a nih pawhin khawvel mihring heti zozai zingah hian laina dang kan nei lo va, lang lo lamah hian kan rilru chhungril suih zawmtu chu a awm tih a chiang a; chu chu hlain kan rilru a khawih dan, hla lama kan rilru sukthlk dan a\ang hian a lang a ni kan ti thei awm e. (He paper hi Mizo Academy of Letters (MAL) leh Tahan Literary Circle (TLC) angkawpin March 6, 2013-a Tahana an buatsaih International Seminar on Mizo Literature & Language-ah chhiar chhuah a ni. Ed.)
buan a hmaa kherh : tih tak tak hmaa \an lo la; \an lo khawh lawk. Entirna : Tu nge chang dawn pawh hriat hmaa lo lak ngawt buan a hmaa kherh tih zawng zawng nei zovin. Inbuana \an an l^k hian an inkherh \hin a, \an l^k hmaa lo kherh chu tehkhinin an hmang ta a ni.

68

The MIZO Vol. I No. 2

MIZO NIH TINUAMTU ROKUNGA B. Lalthangliana

Kum zabi 20-na (1900-1999) chhunga Mizo zinga hla phuah thiam ber Poet of the Century-a thlan ROKUNGA chanchin leh a hla phuah te, a hlain hmun hrang hranga cheng Mizote a khawih dan te leh a hla miten an hlut dan tawi deuh hlekin i lo zir teh ang. A Chanchin Tlangpui Pu Thangluaia chu Mizoram khawchhak lam Khuaihnuai khua (Sialhawk bul, tunah chuan a ram tawha) cheng \hin, Sawlengah a pem hnuah Aizawla lut a ni a. A nupui Zaliani nen fa an dam thei lo hle. Ni 20 February 1914-ah fapa an hring leh a, an lawm em em a. An kawmthlang zawlnei pitar chuan, He nausen hi chu fa ro tur, nu leh pa chawm tur a nih hi, chuvangin a hmingah ROKUNGA sak tur a ni, a ti tlat mai a. Chu chu a pu hlen ta a ni. He zawlnei pitar hian a sawi dik ngei mai, fa ro chang a ni lo, Zofate tana rotling a lo ni ta hial zawk. An chhungkua hi an rethei viau a, inhlawhfa chung leh hlo thlo chungin lehkha a zir ve \ang \ang a, Aizawl Sikulpui a\angin Lower Primary chu kum 1927 khan a zo va, 1929-ah Middle a passed leh a. Kum 1934 a\angin Loch Printing Press (tuna Synod Press ni ta)-ah a thawk \an a. Kum 1935-ah Zamawii nen an innei a, fanau malsawmna an dawng hle. Venghnuai a\angin kum 1934-ah Mission Vengah an insawn a, 1945-ah Kohhran Upa atan thlan a ni. Kum 1966 February thla khan Durtlang damdawi inah a rilphir an zai a, a chhuah hnu kar khat lekah Zoram a lo buai tak avangin Lungl>ngah an raltlan ve a. Aizawla an luh leh hnuin ni 18 April 1966-ah Bilkhawthlir lamah an raltlan leh a, thla thum vel an khawsa. Aizawla an luh leh hnu chuan a hna ngaiah a bur leh ta. Kum 1969 July ni 9 a\angin a damsam mang lova, damlo satliah mai a ni rih a. Zual lutuk pawha a lan loh laiin ni 12 July 1969 tlai lamah chuan nikhaw hre mang lo
69

Mizo Literary Journal, USA

khawpin a awm ta thut mai a, chumi zan dar 10:15 velah chuan Zofate tana Pathian thil thlawn pek Rokunga chu van arsite anga >ng tur leh, Zofate tan a hlate hmanga thu sawi zel turin a tawlh liam ta a. A tuk ni 13 July 1969-ah ama inah leh Mission Veng Biak Inah ropui taka vui liam a ni. A thih thu hian Zoram dung leh vang a fan chhuak thuai a, YMA Branch hrang hrangin Signal-in an inhrilh chhawng zel a, sunna inkhawm an buatsaih zel bawk a. Ani tluka Mizoram pum leh Zoram khawvelin phut luihna tel hauh lova anmahni rilru puakchhuak ngata an sun hi a awm lo hial awm e. A Mizia Rokunga hi pa lian lo tak, feet 5.3-a sang, ngo tak, hmelchhe lo tak a ni a, a z^ng erawh a kul deuh. Rawng thianghlim, lar si lo, a var leh a var-eng (cream color) leh ukbuang dal lam hi a duh zawng a ni a. Pa inchei fai peih tak a ni. A naupan lai a\angin mi zakzum leh nunnem, thuawih thei tak, mi khawngaih thei tak a ni. Mi anglo leh piangsual leh rualbanlote a lainat thei hle a, a \hianten an chhawmchhaih a, an hmusit deuh \hinte pawh \ha a ti lo hle \hin a, a ti ve ngai lo. Sava pawh a perhthla ve lo va, a awk bawk hek lo. Rimawi leh zai te, lemchan te hi a ngaina hma hle a, guitar tum te, violin nawh te, phenglawng tum te a thiam hle vek. Mi inngaithlawm tak, aw n>m lam, nu si lo, a kamchhuak pawh ngaihthlak hahdam leh mi chaldelh lo tak a ni a, a thil duh loh zawng pawh sawisel zen zen lo, a \ha zawnga thil thlir mi a ni. Pa ^wm n>m tak, a hmel ena zuamawm tak a ni a, a rilru erawh chu khauh tak a ni; drama-a hmeichhe lema chan leh an thawmhnaw inbel hlek pawh duh miah lo a ni thung. Mahse hriatthiamna ngah, pa zua, rilru lian tak a ni. A fate chu rinawm turin a zirtir ngun hle a, Eng hna pawh thawk ula, rinawm taka in thawh phawt chuan in hlawhtling ang, a ti \hin. Tin, Bel pawp chu a chung lam
70

The MIZO Vol. I No. 2

a\anga en aiin a hnuai lam a\angin a lang chiang zawk, a ti a, hei hi mihring mize dik tak chu an chunga mite lakah ni lovin, an hnuaia mite lakah a lang chiang ber tih a sawi duhna a ni. A Hlate Tuna kan hriat theih chinah chuan Rokunga hla hmasa ber chu, Van hnuai khawvel sakhming chhiarin tih hla kum 1939-a a phuah hi a ni a. A hla hnuhnung ber chu, Sualin bo ma hila, tih hla, 7 May 1969-a a phuah hi a ni thung. Tichuan van ropuina haa a her liam hma ni 67 thlengin hla a phuah tihna a ni. Rokunga hian tuna kan hmuh theih chinah chuan hla 129 a phuah a (Mizo hla leh a phuahte, 1999, p. 392-393-a hla 126 tih leh, Rokunga hlate, 1999, p. iv-ah hla 128 phuaha kan ziak kha, kan hmuh belh zel vang a ni e). Chungte chu a tlangpuiin Kristian hla 55, hetah hian Krismas hla 20 a tel nghal a; khuarel (nature) lam hla 22, ram leh hnam hla 14 leh hla chi hrang hrang 38 tiin a \hen theih a, chik lehzuala zir chuan hei hi siam\hat a ngai mai thei e. A hla tam ber hi chu am ar-^wm chhuak liau liau a ni a, \henkhat erawh hi chu miin an ngen avanga a phuahte a ni hlawm. Tin, miten an hla phuah a thluk an siamtir te, hla awmsa harmonised-a a dah te pawh a \hahnem viau. Rokunga hian tui lian luang ri hum hum te, ^r khuang te leh thli thaw vuk vuk te hian thu leh hla rawn hrilhin a hre \hin a, chung a\angte chuan hla leh a thluk a chhar \hin a ni. A hla siam dan tlangpui ber chu, ngaihtuah lawk pawh awm lovin mut dawnah te, mut hnuahte a lo lang thut a, chu veleh a tho thut a, khawnvar a chhi a, a chhungte mut reh vek hnuah a ziak ngat ngat \hin. Lungleng thei mi a ni a, a nazawngin hla a phuah zung zung lo a, a thinlunga hla lo kal huna phuah \hin a ni zawk. Hla thu har leh un pui pui a hmang lova, mi tinreng leh naupang deuhte pawhin an hriatthiam theih tur chi leh ngainat zawng takin hla thu mawl leh tluangtlam a hmang a, hriat a awlsam a, a mawl a, thu thuk leh ril a sawi pha tho lawi si. Tin, Mizona leh
71

Mizo Literary Journal, USA

Kristianna hi amahah rem takin a inchuktuah a, chuta \ang chuan hla a phuah \hin a. Chuvangin a hlate hian mi zawng zawng sak a hlawh a, mi dang dah hniamna ni lovin Mizo hla phuahtu zingah Rokunga tluka hla sakpuitu ngah an awm lo hial awm e. Amah ngeiin Hla siam dan a ziakah chuan, Hla mawi taka rem khawm (hermonised) tur chuan major chord hi hriat thiam hle a \ul aPiano dan hi a kalh tur a ni loA form siam dan te pawh hian dan mumal tak an nei ve thliah zel a ti a. Tin |awng ri hian thluk a nei a, chumi thluk zuia hla thluk siam hi a sak a hahdam, a ti bawk. Rokunga hian Solfa hi a thiam viau a, mahse zirna a neih hriat a nil ova, certificate a dawn pawh sawi a awm lo, a tui avangin amahin a zir a, a inhai hawng chawp a ni ber awm e. A hla kalhmang leh a thlukte hi a rilrua lo piang ve mai a ang hle a. Zofate tan Pathianin talent ropui takin a rawn thuam ve a ni e ti ila, a dik ber ang e. Rokunga Hlain Zofate A Khawih Dan In ropui chuan sir tam tak a nei \hin a. Chutiang deuh bawk chuan Rokunga hlate pawh hian sir tam tak neiin kil hrang hrang a\anga zir leh chhui tur a awm a. He lehkhabu t>ah hi chuan kan sawi seng dawn hauh lova. Zofate a khawih dan tlem i lo en teh ang. 1. Kristianna Mizorama a lo luh khan, Kristian hla lehlin hna Zosapte khan an thawk nghal a. A bu an chhuah a, an belh zel a, kum 1919-ah phei chuan hla 558 chuanna chhut vawi 10-na a chhuak hman a. Kristiante chuan Mizo hla pangngai zawng zawng an hnawl vek a, sak an khap bur bawk. Mahse nula leh tlangvalte chu Kristian hla ngawt chuan an lunglenna a thawidam zo lova, an inkara induh tawnna leng vel a hril bawk lova, an tuihalna a fah zo hek lo. Chuvangin kum 1917 a\angin Kaihlek hla an phuah \an a, chu chu Kohhranin nasa takin a do va, mahse a puang zel tho. Kum 1925 vel a\angin Lengzem hla a lo chhuak leh a, hei pawh hi Kohhran chuan a lawm vak lo tho mai. Tichuan Kaihlek leh Lengzem hlate chu \halaiin an tuipui em
72

The MIZO Vol. I No. 2

em a, Kohhran thikthu a chhe bawk si. Kum 1930 chho vela nula leh tlangval boruak tawn chu a chep a, thaw ipikthlak em emin a lang. Kum 1940 chhoah chuan hla pawi sawi lo, khawiah pawh, tu bulah pawh sak rem, ram leh hnam leh Mizo nun phuahna hla a lo chhuak ta a. Chung zingah chuan Rokunga hi a thawh hlawk ber a tih theih a. Tichuan nula leh tlangvalte tuam churh a, uap tlattu boruak chu Rokunga leh Mizo hla phuahtu dangten an rawn vaikiang ta, an thaw a ta veng huai mai. Chuvangin Rokunga hi heng hun laia nula leh tlangvalte nun, rilru leh awm dan thawidamtu a ni e ti ila, kan uar a ni kher lo vang. 2. Kum 1890 a\angin British-in min awp \an a, sikul an hawng a, Mission hna leh zirtirtuah \henkhat an lut a. Sawrkar hna tlem azawngah an lut bawk a. Sipai \ang an awm nual bawk a, chungte chuan khaw khat nula hmel\ha an thur nalh nalh a. Zawlbuk a tlusawp a, khawtlang nun leh inrelbawlna a nghing a, nunphung a inthlak nasa. Dr. R.L.Thawnmawia sawi dan takin, Tualtah kawr kan pawt thler a, khawl tah kan chawi a; vaibel dawn kan seh keh a, lehkhaziak kan pet kawh a; thlanvawng thleng kan khaikhup a, darthlengah chawhlui kan kil ta a ni (Thu leh Hla, September 1995, p. 2) Tichuan Mizote eizawnna ber hlo thlawh leh kut hnathawh hrim hrim chu mi tam takin kan ngainep a, kan hmusit ta hlawm bawk. Chutiang kawnga Mizo hnam piangsual mai tur chu Rokunga hian a lo hmu ru khiau va: Vawiin chuan ram \uan kan rel a, vangkhaw zauvah, tiin hnathawk tura inlawmho nula leh tlangvalte dinhmun chu nuam tak leh hlimawm em emin a sawi \an a. Lawm lungrual hlim thawm nui ri nen, Turnipui kan do dai; an tih thlen meuh phei chuan, hna nuam ber pawl ni awmin min hmuhtir a.
73

Lawm lungrual kan ngir e, chhuahtlang mual mawiin;

Mizo Literary Journal, USA

Kan sawmfang mual lian pui, Thinlai riang min hnemtu; Thliten rawn chhem an fawn dim e, Lawm lungrual dung an thul., ti teh leh, Hah chhawl dawi ang min dawm turin, Lengin tui rawn chawi e., an tih ngat phei chuan hlo thlawh leh kut hnathawh hi hlimawm hliah hliah, hna azawnga nuam ber ni hial awmin min kawhhmuh a ni. An khawsak dan mek leh an hnathawh mek chu hmusit lova, hlim taka thawk tur leh lungawi turin a fuih sauh sauh a: Turni sa, khuangruah sur, thosi karah, Hah takin thawkrim mah ila; Mizo kan ni alawm kan hlim ang chu a ti deuh deuh a, Hlim rawh u, nui rawh u, a ti lawm lawm zel a. Hengte leh a hla dangte hian hlo thloa eizawng mek nula leh tlangvalte chu a chhem harh sawng sawng ang a, a tinuiin a tihlim hle tih kan hriatpui \heuh awm e. Chuvangin Rokuang hlate hian Zofate hennah kut hnathawh ngaihsan tharna a pe a ni. 3. Pi leh pute hun a\anga kan neih Mizo tlawmngaihna hi a chhuanawm hle a. Mahse inawpna thar Mizoramah a lo lut a, sakhaw thar a lo tawlh lut bawk a, nunphung a inthlakthleng nasa a. Chuvangin tlawmngaihna pawh a chuai \an mai dawnin a lang a, a tivultu ber Zawlbuk lah a tlusawp tawh si a. Rev. Saiaithanga chuan, A lungphum, a innghahna chu thil pahnih Kohhran leh Sawkarin a nawr phet abel chhuan hi so se ti hle chungin a hnuai mei \helh ila, chutiang thaw chu a nia bo lo hi thil mak tak a ni, a ti a. (Mizo Kohhran Chanchin, p. 144-45) Hetianga Mizo nuna sutpui ai maha pawimawh, tlawmngai hnama inngaite chuan an nun chelh dingtu laipui tlawmngaihna chu an hnam nunah a mit dawn suar suar tawh a tih theih a. Chu thil pawi tak mai chu Rokunga chuan a lo

74

The MIZO Vol. I No. 2

hmu reng a, chelh din a, tihvul leh tumin hlain Mizo nula leh tlangvalte chu a han z^p ta a: Kan tlang, kan ram a hring a mawi, Tlawmngaihna pangpar mawi a vul; Rangkachak leh lunghlu aiin, Chu pangpar chu a mawi zawk e., a rawn tichhuak phawt a: Ka chawi ang che sakhming hluanin, Zo nun par mawi ka ti ang che; a han ti leh a, kan ta liau liau angin min hmuhtir a, kan rilruah a tuh a. A hla thunawnah chuan chelhdin tum leh tihvul leh rilruk em emin, uar lehzual hian: Aw tlawmngaihna hlu, aw, nunna par, Kan tlang ram nuam hmun sangah hian; Kum sang tam tak pawh ral mah se, Zamual liam lovin ding reng rawh., timeuhin mittui nen a au va, a ropui ngei mai. He hla leh a hla dangte avang hian Mizo chu tlawmngai turin kan indah a, khawlaia zu ruia let reng leh damdawi ruia mu reng pawhin chu ngaih dan chu a vawng a, tlawmngai turin a inngai a, Mizo hnam chu tlawmngai hnam niin a hmuh phah a tih theih awm e. Mizo tlawmngaihna chuai lek lek tawh chu Rokunga hlate avangin a lo vul thar leh a, Zofate thinlungah vawiin thleng hian a insawh nghet ta deuh deuh a tih theih awm e. 4. Krismas hla 20 lai a phuahte hi he lehkhabu t>-ah hi chuan kan zir kimchang hman dawn lo a, a rundal lekin i lo sawi teh ang. Krismas boruak a hlimawm thei ang bera a han chhaih vel ngawt pawh hian \halaite rilru a chawk nung thar \hin a: Kan ngaih Krismas ni eng a lo zam thar leh ta, A mawi tizualan Bethlehem par nen, A lo vul ta e par ang kan lawm., a tihte hi Krismas thlen dawn chuan sak hmaih phal a ni ngai lo.
75

Mizo Literary Journal, USA

Bawng in run pui a bel tih thupui hmang Krismas hla a phuah thar thu, a kawmngeih tak Pu F. Sapbawian a hriat chuan \ha lo hlein a ring na a, Rokunga Krismas hlate zinga sak hlawh ber pakhat leh, sawi ril ber pawl a tih theih a. Ka thinlung ram Kaisar lalnaah hian, Bethlehem tlangpui rawn din la, I tan ranthleng rawn hung leh la, Tah chuan lo cheng ang che., tih hi chu chhuanawm tak a tling. Engpawh ni se, Rokunga Krismas hlate tel lo chuan \halaite hian Krismas an hmang thei lova, a tel lo chuan a kim lo riauin a hriat a. Chuvangin Rokunga hian Krismas boruak a zap nung thar leh \hin a ni ber mai. 5. Mizo tlangval rual 2100 lai chu kum 1917-a France ramah an kal a, sap nula leh tlangval hmel\ha pui pui an hmu a. Lehkha zirin tlangval eng emaw zat Zoram pelin an thawk chhuak a, hnam dang pumraw \ha leh dawlh kai \ha tak tak an kawm a, an hmel\hatzia an sep rawtui a. Sipaia lut Mizo tlangvalten chutiang deuh bawk chuan an sawi fo bawk. Chuvangin Mizo chu hmel\ha vak lo, t> si, chawn sek leh hmuhsit awm tak niin kan inhre dawn ta mai a. Hetih lai tak hian Mizo nihnna lungawi tlat leh an hmel\hatzia hmu thiamtu Rokunga a lo che a: Mizo kan nih kan lawm e, Kan tlang a thiang bawk si; Kan rilru pawh a sang e, Kan hming a thang bawk si., a rawn tichhuak ta phawng mai a. Chutah ngawt chuan Zofate tana a vision chu a la tawp lova, a \han a la kin hek lo: Mizo kan ni kan hmel a \ha, Kan tum a sang bawk si. Chutin kan hmingthan mawina chuan, Khuavel a deng chhuak ang.,
76

The MIZO Vol. I No. 2

a la ti ta deuh deuh thei maw le. He hla hi chu kan Zosapte pawh khan an lawm vak lo, tiin Pu Chawngzikan a sawi (YMA Diamond Jubilee, 15 June 1995, Vana Pa Hall-ah). A thuziak pakhatah Rokunga hian, Chutah zet chuan Mizo dik tak, tlangval hmel\ha ka hmu ta a ti a (Mizo tlangval a ni, p. 1). Hmun dangah pawh, Chutih lai chuan hmalai chawlh an ti a, thing hlimah an \hu khawm a. Nulate lah chu an tai sen tak \it \et aDari chuan tui chu a han sem a, tlawm an ngaih hlawm em avangin a in hnuhnung ber nih an tum \heuh si a, an tih dan te chu a va mawi tehlul em! Mizo kan ni kan hmel a \ha, tih hla kha han sa dual dual atan ka it ngei mai. E khai! Chu, vau ngaw kara chu vazar rual an ni awm mang e, Mizo kan ni kan hmel a \ha, tiin an zai dual dual mai. A! An nui ri ve hawm hawm mai. Vazar rualte pawh Mizo an lo ni reng mai alawm mawle. A tawpah chuan tlangvalin an han in hmasa a, nulaho nge nge chuan an in hnuhnung ta; mipa zah dan an thiamin tlawm an ngai teh tak e aw! Mizo hmel zawng a \ha teh tak asin maw! (Lo neitu, MZP, September 1953, p. 11-15). Sakhming chul lo Rokunga rilruah chuan Mizo nula leh tlangval hmel a \ha a, lawm lungrualte pawh Mizo kan ni kan hmel a \ha ti dual dual turin a duh a, vazar rual tak ngial pawh chu hla chu sa dual dualin a mitthla a, an thawmte pawh Mizo nula leh tlangval ri niin a ngaihruat zel zu nia. A rilru chhungril berah hian, Mizo hmel zawng a \ha teh tak asin maw a tithlawt mai zawng a ni e. Engpawh ni se, Rokunga suangtuahnaa Mizo chu an hmel a \ha hliah hliah a, a s^ng a, a hmingthang a, an tum a s^ng a, an hmingthan mawina chuan khawvel a deng chhuak a ni; chu chu a rin dan a ni a, a thlir dan a ni a, a suangtuah dan a ni leh a, a duhaisam, a vision a ni, a ropui elh elh ngei mai. 6. Mzoram hi hla phuah thiam \henkhat, Vankhama (1906-1970) chuan Rimawi ram tiin a vuah a; Damhauha (1909-1972) chuan, Lunglenna ram, thing tinin z<n an
77

Mizo Literary Journal, USA

phurh vekna khawtlang lii liai niin a sawi a; Liandala (1901-1980) thung chuan Pangpar huan, par tinrengte an vul ch<kna niin min hrilh. Rokunga hian engtin nge a hril ve le? France ram kal te, sipai \ang te, lehkha zira Zoram pela vak chhuakte leh tlema ram fang zau deuhte chuan Mizoram hi ram chhengchhe tak, hmunzawl reng reng awm lohna; hmun hrehawm leh sitawm takin an sawi fo. Tun hma deuh phei kha chuan thlawhna t> ber chi Vydoot chauh thlenna, Silchar kawngpui chauh nei, kar khat emaw ruah a sura \am hlauhawmna ram niin an hria a, he rama chen ve hi vanduaithlak thei dawn hialin an titi \hin. Rokunga erawh chuan mi tam berin an hriat thiam loh a hre thiam bik a, an hmuh thiam loh chu mit var bik takin a hmu tlat bik zu nia. Chuvangin hlaah mawi takin a chaiw a: Aw Zoram nuam i hming a mawi mang e, Kan pi leh pu mi \hate lo pianna; I tlang, thing zar, thlifim, i zo tui thiang reng hian, Rilru sang tak leh nun mawi tak min pe., tiin ngialngan deuh takin min hrilh phawt a, ngaihnobei lehzualin: Lentupui kai vel leh romei chhumin, A bawm kan Zoram nuam leh duhawm; Awmhar tinkim dawna han thlir velin, A mawi zual Zofate kan lenna., a han tih meuh chuan Mizoram cheng ve nih hi vanneihthlak hliah hliahin kan hria a, Vul reng rawh ka pianna Zoram nuam tih chham thlen meuh chuan Mizorama piang ve nih hi nihhlawhthlak veng vengin kan inngai thei ta. Kan Zo tlang ram nuam hi chhawrpial run i iang e, Hal lo ten lungruala dar ang kan lenna, Perhkhuang, \ing\ang zaia kan chawi lai, i mawi e, tih hlain Zofate chenna zawng zawng a denchhuah dan phei hi chu chhui tham a awm a, a fan zau a, a z^m rei a, a chiah
78

Par mawi tin reng leh thlifim lenna kan Zoram nuam.,

The MIZO Vol. I No. 2

hneh hlein a lang. Tu chhan tur emaw ni chuang si lo, zawhna hmanga uar taka chawiin: Hei ang ram nuam reng hi ram dang awm ve maw, Auvin hril vel ila, khuavel hnam tin zawtin, a la ti ulh ulh thei a ni. A thunawn mawlh hian Mizoram a sawi duhawm a, a puang nalh takmeuhin ka hre \hin: I mawi em e, kan Zoram hmun sang, Fiara tui thiang kan dawnna; Tlang tin thing tin zar mawi leh romei a zam karah, Tlang tin zaleng zawngte lungrual kan insuih khawm,
Aw, i mawi chuang mang e, kan lenna Zo tlang ram nuam., Hei ai ram nuam zawk hi awm chuangin kan ring nem maw.,

Chittagong Hill Tracts te, Tripura te, Manipur te leh Burma rama khawsa Zofate pawhin he hla an sak apiangin Mizoram hi an mitthlain an hmu a, an rilruin an cheng a, tlawh an chak a, zin ve ngei an duh hliah hliah \hin tih kan hria. Rokunga hlain Zofate rilru a hnuh khawm dan hi a ril a, a thuk a, Mizoram a tih pawh hi eng anga zau nge a nih a, eng ang chiah nge a huam tih sawi theih mai a ni lo, hunin a la hril mahna. Mizoram Bawrhsap S.N. Barkataki, kum 1951-52 chhung Aizawla \hu pawh khan a duh hle a, vawi khat chu a Bangla-ah Party siam a, hla an han sak chuan, Kan Zotlang ram nuam tih kha i sa ang u, a ti a. An han sa ta a, vawi tam tak an sak hnuin hla dang an han sa ve a, vawi khat bak an sa thei lo, Kan Zotlang ram nuam tih kha le, a ti zel mai a, an sa tlaivar \hak mai a. Chumi \um zet chuan a phuahtu ngei pawhin ka kham deuh hial a ti a ni. Rokungan Chhawrpial run a hmang hi \henkhat chuan a hmun an zawng a, hrilhfiah an tum \hin. Islam sakhaw betuten an beisei ram Hlimna huan (Garden of delight) te, Vaihovin tar theih tawh lohna hmun Sangrila an sawi te leh, Cowboy-ho mangphan \hin Eldorado ram ang deuh a ni a, hrilhfiah a ngai lova, a awmna lai awm dap a \ul hek lo, Rokunga mitthlaah a awm a, a suangtuahnaah a piang a, Zofate thinlung ramah a ch^m hi a tawk a ni.
79

Mizo Literary Journal, USA

7. Rokungan Mizo hnam a sawi dan mawlh hi ngaihnawmin ka hre \hin. Mizo tih tak hi a hlaah hian a hmang tam lo hle a, Zoram tih erawh chu vawi 20 aia tam mah a hmang a, Mizote sawi nan symbol anga hmang a ni deuh ber. Mizote zia leh inthuamna tura Rokungan a duh ber chu dikna te, rinawmna te leh huaina te a ni a, chu chuan a hla tam ber chu a kap chhuak chiai a tih theih. I ram leh i hnam tan ding nghet la, Thih thleng pawhin rinawm zel la; Huaina, dikna, rinna vawng \ha la, Tho la, i kein ding rawh., timeuhin a lo au va. Hmun dangah pawh: Rinawm leh huaina hi A chul thei lo; Mahni hmasial loh hi A mawi ber fo; Chutin kan ramah zung kai se, |hang lian zela sang zelin., a ti zel tih kan hmu. Chu dikna, rinawmna leh huaina te chu amah ngawta lo awm anga sawi phei zawng a ni lo, innghahna lungpui nghet tak a hmu a, chu chu Pathian a ni tih a hlaah chiang takin a puang a: Kan ram rorelna pawl hi, Ropui an rel hun; Rinawm leh huaina pe la, Thudik humhim turin., a tin ngat a. Kum 1947-a Central YMA-in Hnam Hla inphuahsiak a buatsaih \uma lawmman pakhatna a dawnnaah pawh Ro min relsak ang che tih hi thupuiah a dah kher a, hei hian Mizo hnam pum tana a ngenna leh a duhaisam a tichiang hle a: Chuvangin aw kan Pathian, Hei hi kan dil ber che, Kan ram, kan hnam min hruaian, Nang chauh kan thlang a che.,
80

The MIZO Vol. I No. 2

a tithiam leh zelte hian Mizo hnahthlak pum tana a rilru chu Pathiana innghah a ni tih khawlaia sai kal tlukin a fiah. Chu hnam chuan a thlir tur chenin a kawhhmuh a: Leng dang hneha rual khumin, I hnam tan \hahnem ngai la; a han ti t> t>a, duhthawh lehzualin: Raltiang ram saw thlir the u, Hriatna, thiamna, finna ram saw; tiin kawng a kawhhmuh ruah mai a ni. Rokunga Hla Mipuiin An Hlut Dan A thu \ha tak, a \awngkam hman pawh \ha fua lang, mahse mipui sak hlawh lo, nung lo riau hla a awm thei a. Chutiang kawngah chuan Rokunga hla chim chin tlem i lo en teh ang. Siamkima chuan, Rokunga hi Mizo \halaite hla sak tur petu, mi malah chuan amah tluka \halaite lungrual tak leh hlim taka zaitir theitu hi kan hla phuahtute zingah hian an awm lo vangLentupui kai vel leh romei chhumin tih chang khatna leh thunawn han sak hi chuan Mizoram nuam tihna leh inngaihtuah lungawina rilru thar min neihtir leh \hin a. Ngaihruatnain Mizoram dung leh vang min fantir \hin a; Phawngpui tlang te, Chawngleri puanthin tlang te, Champhai zawl te, Hmuifang tlang te, Mawmr^ng tlang te, Lurh leh |an tlangte leh Mat leh Tuichang luite kan rilruin kan hmu \hin, a ti a (Zalenna Ram, p. 50-51). Dr. R.L. Thanmawia pawhin, Rokunga hla khawikhawmna chu hawrawp mal pali, MIZO tih hi a ni. Mizo nun mawi tak hi a ngaisang a, Mizo nihnaah a lungawi a, hmasawnna kawngah tlan zel se a ti a, a sanhmawh a; muthlua a hmuhin auh harh a tum a; natna a veite tihdam tumin theihtawpin a bei \hin a ni, a ti. Khawl in (Press)-a a thawhpui kumkhua Pu Bawi\huama (RIP) chuan, Mizo tih ri hi a bengah a mawi bik a, hmangaih pawh a hmangaih bik niin ka hria tiin a sawi. Pu C. Rokhuma pawhin, Mizo nih a nawmzia te, a lungawithlakzia te a sawi \hin a, Sap nih a
81

Mizo Literary Journal, USA

chak miah loin ka hria, tiin ngaihnawm takin a ziak (Thu leh Hla, September 1995, p. 1). Zikpuii Pa phei chuan a phuh chhuak chhah zual a, Pu Rokunga rilruah chuan Mizo han tih hian dikna, huaisenna, rinawmna, tlawmngaihna a kawl nghal a; tlangval zawng zawng hi Vana Pa an ni a, nula zawng zawng hi Chhingpuii an ni ta vek mai a. Hmasawnna leh finna >ngin chutiang pasal\ha leh nusal\ha a han thin chhuah, khawvel d^pa an han darh tur chu a mit tlo hian a lo hmu aPu Rokunga hi Mizo hla phuahtuah chuan ka dahsan ber a la nichuvangin Zofate Zofa an nih chhung chuan Pu Rokunga hi Pu Rokunga a ni mai awm mang e, ka ti \hin, a tihlawl mai nia (Zikpuii Pa Kutchhuak, p. 81, 84, 89). Ni 26 July 1969 khan Central YMA chuan Rokunga sunna inkhawm buatsaihin amah an ngaihsanzia puan chhuahna lehkha ziak mawi tak an pe a. Chutah chuan, Hla phuah thiam, |halai \hian, Pathian rawngbawltu rinawm leh Ram leh Hnam hmangaihtu, Mizo hnam pumpui ngaihsan leh ngainat em em tih hi a tel a. Ngun takin han chhiar nawn ve teh mah, Mizo hnam pumpui ngaihsan leh ngainat em em ti khawpa Central YMA meuhin mi dang an chawimawi hi vawiin thleng hian kan la hre ngai lo; he thu hi a chuangtlai lova, an uar a ni hek lova, a hleihluak bawk hek lo, hnam pum aiawh \awng chhuak awm takin, a hmanna hmun takah, an \awngkam dawng awm ber hnenah an sawi a, an puang hi a inhmeh em em a ni. Hei hian Rokunga YMA leh Mizo mipuiin an hmuh dan a tarlang chiang ber awm e. Kum 1951 hma lam hret kha a ni mai thei, Rokunga hla Kan Zo tlang ram nuam tih hi Assam Regiment hovin March Past hla atan hman turin Rs. 300/-in lei an dil a, mahse a hralh phal lo. Kal rem hla atan sak a phalsak ta zawk a, lawmmanah Rs. 10- an pe a. Hei hi thuthang dik lo, a hralh tiin an sawi lar viau a ni awm e, Zosap Pu Samela (Rev. Samuel Davies, 1937-1951) beng a thleng a, Rokunga chu a kova, Enga tinge min r^wn loh, chhungkaw dinchhuahna tham pawisa i dawng thei alawm, tiin a hrilh a.

82

The MIZO Vol. I No. 2

Mahse thil awm dan dik chu Rokunga chuan a hrilh ve ta zawk. India President chenna Rajtarpati Bhavan, Delhi lailia awm bulah Pu Lalbuaia (Ex-MP, 1977) chu zingah a leng vak a, sawrkar laipui Secretariat bul hmun zawlah chuan sipai 50 rual vel tur hi an lo l^m a, baja leh khuangin an awi a, an lo nghing suau suau va. A va hnaih chuan, Kan Zo tlang ram nuam hi chhawrpial run i iang e, tih hla hi an lo tum a. An hla tum chu an thlak a, Lentupui kai vel leh romei chhumin, tih an han sa leh ta aPresident in lam hawi chuan an kal ta suau suau a, E khai, hlim rawh u, nui rawh u, tih kha an han sa zui leh a, an lawi lut ta aAn lan theih chhung zawng chu ka thlir reng a, ka lung a tilengin Rokunga min ngaihtir ta em em mai a, tiin lungkuai takin Pu Lalbuaian a sawi (Zonunmawi, 5 June 1999). Kum 1995 June ni 13-14 khan YMA chuan Diamond Jubilee an lawm a, Rokunga chawimawina hun hman tel a ni a. Hetianga mimal hla phuah bik hmanga intihsiakna hi Mizoramah a awm vawi khatna a ni. Mizoram rorelna sang ber Assembly-ah, \an dawn leh ban dawnin music mawi taka rem an tih chhuah \hin chu, Rokunga hla phuah Aw Nang kan Lal kan Pathian tih a ni a, a hmun leh a hun nen a inhmeh em em a, kum 1999 kum tir lama \an a ni nghe nghe. Hei pawh hian Rokunga hlain ngaihhlut a hlawhzia a tilang hle. Rokunga hla phuah \an kum a\anga kum 60-na, a thih a\anga kum 30-na a lo thlen meuh chuan, Rokungan Mizote tana a thawh hlawkzia leh hlutzia hretu mi \henkhat chuan Rokunga Memorial Committee, ni 22 March 1999 khan an din ta hial a. Chu Committee chuan zirna in hrang hranga Rokunga Memorial Lecture neih te, Rokunga Hla Kut huaihawt te, Rokunga Hlate a bua chhuah te, Rokunga Lungdawh buatsaih a, Rokunga lim mawi tak dah te an tum a, hengte hi tihhlawhtlin mek a ni. Mak ang reng tak chu, he Committee mi 13 lai awmnaah hian Rokunga mit ngeia hmu

83

Mizo Literary Journal, USA

chu pakhat chauh a tel a, chuvangin a kutchhuak ngaihhlut vang liau liaua intel khawm tih a chiang hle. Tin, Millenium Celebration lawmna inkhawm, ni 1213 January 2000-ah A.R. Lammuala Zaipawl 2000 rualin an sak tura thlan hla 3 zinga pahnih chu Rokunga phuah, Aw Nang , kan Lal kan Pathian tih leh, Hunte an inher liam zel a, tih a ni a. Pakhat dang chu Haleluia chorus a ni. Hei ngawt pawh hian Rokunga hlain mipui ngaihsan leh hlut a hlawhzia a puang chiang ngawt mai. Aw le, a sei lutuk a hlauhawm deuh avangin duh tawk dawn tawh mai ila. Rokunga hlaah hian zir chian atana \ha leh chhui zau tur a \hahnem hle a, a hla mal a bika thlur tham, Ka pianna Zawl khawpui tih te, fahrah rethei chungchang lungkuai taka a phuahna, Hringhniang hrai chawi te, i lo piang a, tih te, nu pawimawhzia leh an inan loh theih dan a sawina Chunnemi leh hla dang a tam hle, hun remchanga chaiah i khek rih mai ang aw. Rokunga hla hian \halaite thaw-ipik taka awm chu a vaikiansak a, a thehvensak bawk a; nula leh tlangval tan hla sak tur pe tam ber a ni a; lungrual taka Zoram timawitu angin \halaite chu a hmu a, ram leh hnam hre renga hna thawk sauh sauh turin a duh a, thih thlenga rinawm tur leh, tlawmngaihna, huaisenna, dikna leh rinna vawng reng turin a ngen a; a \ul chuan hrehawm tam tak pawh tuar huam turin a fuih a; raltiang ram hriatna, thiamna, finna ram thlir zel turin Zofate a kawhhmuh a, inunauho dial dial tur leh ram hmangaih turin Mizo hnahthlak zawng zawngte a hla hmangin thui tak a hnehin a lang. A hlate avang hian Mizo nih a nuam a, a hlimawm a, a chhuanawm bawk a.Chu chauh a la ni lo, Mizoram pawh hi a duhawm a, a mawi a, a ngainatawm a, a chhunga piang leh cheng nihte chenin a lungawithlak hliah hliah a tih theih hial. Mizo hnahthlak zawng zawng ti Mizotu, Mizo nihnaa lungawi taka hruai khawmtu leh hnuk khawma kuah khawmtu chu Rokunga hlate hi a ni e ti ila, kan uar a ni kher lo vang.
84

The MIZO Vol. I No. 2

A TLAI ZO TA ZH October Renthlei

Tleirawl tituai nalh tak a ni a. Khawtual tlangval leh khaw \henawm a\angte paw'n rimtu a ngah hle \hin. A hmel a \hat mai piah lamah an hausa tel kher hian a timawi zual a ni. Ho takin nung \hin mah se, khawvel a nih miau avangin tu'n an sel ngam ngai meuh lo va. An neih luangliam liak pha chinte phei chuan, "Mihring pawh i ni lo, Vantirhkoh i ni, Angel i nih hi," an ti hial \hin! He hmeichhe nun zeril ber hmasawn dan; a nun kal zelin a hrin leh tawngbuak, chumiin lungngaihna chirhdpa a tlaktir dan hi hmeichhe hrin hmeichhia tana zirlai duhawm tak a nih ngei ka beisei. A nu leh pa neihchhun a nih miau avangin uchuak taka chawilen a ni a. Lersia se chi \ha ang maiin thlakipah thawmhnaw thar leh thil thar a nei ziah \hin. Chhungkaw khaipa ber lah chuan biak in kawng hai khawpin office lam a buaipui a, chhungpuinu lahin hlim sngin \henawm khawveng a tlawh awl lo! Mal tlat nun hi sualna nasa tak lo in\anna a nih thu reng reng an hre lo. Ram chu veiin, thlaraubo chu ruihchilh mah se, an kianga awm, an fanu chuan mihring mize ril ber, inhmangaih tawnna, induh tawnna, inngaihsak tawnna te hi a mausam a, a kalsan mek si a. A pa office bang lah hian rim duhawm lo zet a rawn hawn tel ziah a. A hmingin kohhran leh khawtlangah tarmawi tur khawp nihna tesep a hung far lehnghal. A nu leh pa thu hi a hnial ngai lova, a pa zu nam a hriat hi chuan nawm loh riauna neiin a inhre ve \hin. Mahse, pa fing tak a nei a, sawrkar sum nasa taka a relhrk leh chheprel lai paw'n lehkhabu kawmdum nen mite hmuhah a mittui hruin thlaraubo a veiin a \ap hluam hluam thiam tlat. Chu tleirawl nun zir mk leh hmasawn mek rilru chu a kawrawng a, ama \hat \hatin a \ha ve tawp mai a ni. College-a a \hianteho zingah pawh a pangngai pawl takte zing ami a ni a. Biak chhiat a twk kht lutuk hi a ning lek lek \hin. Mahse, an Mizo lecturer-in Hmangaihna lam thu a sawi apiang hian a awmzia a man pha ve lova, a
85

Mizo Literary Journal, USA

ngaihtuah zui hek lo. A pa a hausa a, hah taka lehkha zir ai chuan hahdam taka entawn nuam a ti zawk a, theih ni phei se chuan a aiawha exam tur aikal lak hial a duh mai \hin. Nula ni tawh mah se rilru puitling a pu ngai lo va, a awm sa ei leh a pa bank account a\anga sum lo lakchhuaha chen kual vel chu a hna pui ber a ni. Eitur man tam tak tak kianga TV en hi a tleirawl chhuah hlim a\anga nuam a tih ber a ni \hin. Retheih awmzia a hre lova, hmangaihna hi hawrawp inremkhawm a ni tih bak chu hriat kher \ul a ti hek lo. Engkim hi suma lei theih turah a ngai nghet bur tawh mai a ni. A dam sen lawl lai hi chuan \awng\ai a tum lem lo va, a dam\hat loh erawh hi chuan Pathian a kar na thei hle thung. Chhungkaw hlim tak ang maiin nui dar dar \hin mah se, hlim loh rkna an nei vek a. Zan laia mutmu tuah thei lo khawpa sum atchilh a pa muhil thei lo pn thwm chu a ngaithla kar \hin a. A pa muhil \awngvaiin a nu hming ni lo a lam vak vak \um phei hi chuan rinhlelhnain a khat a, a hlau em em ringawt mai a ni. Muthilh tuma a inlukhuh nasat poh leh a buai zual a; a room tukverh a\ang chuan an kawmthlang rangva in a\anga zan malsawmna chhiar mek a college thiannu \awngvai chu a ngaithla a, a awt ngawih ngawih \hin a ni. A lo nulat hnu chuan nupuia rawn diltu a tawng ta fo va. An hausain a kawppui wm tak vek mai an ni hlawm a. Thlarauthianghlim ruihchilh a nu phei kha chu \hahnem ngai ber ber a ni a. A fanu tan chuan rei lo t chhung sual rawng han bawl zawk chu pawi a ti hran lo va, fate tan alawm tiin Bible thianghlim a khup hmak thiam tlat. Tunah zawng a nu leh pa remruatnain pasal a neih a lo \ul ta. Hmangaihna awmzia hre turin hmangaih a la tawng lo va, mipa hmel\ha leh duhawm tak a hmuh chang hi chuan ngaihtuah zui ve fo mah se, rei a daih ngai lo. An inneih ni-ah chuan uchuak fl takin an chei a, a taksaa bet incheina sum chu Zokhaw \henkhat kohhran kum khat budget aiin a tam hial ta ve ang! A pasal chu a nu leh pa thlan tlin a ni a, a hmangaih vanga nei a ni lo. Thuawih takin a nu leh pa sahfai kawngah chuan
86

The MIZO Vol. I No. 2

a kal ve tawp mai a ni. Hmeichhe khawngaihthlak tak chuan engtin nge, eng hringnun nge a hman tak zel ang le? (First Person-in chhunzawm ang aw) Chutia pasal ka nei ve ta mai chu mak ka ti a, hriatthiam har ka ti tak zet a ni. Kan inneih chhan ka hre lo va, ka duh vanga nei ka ni hek lo. Hmangaihna an tih teh fo hi ka ngaihtuah ve ta fo mai. Hmana kan lecturer-in Laltheri leh Chalthanga te inkara hmangaihna chungchang a sawi te, kan English lecturer-in John Keats hringnuna hmangaihna luang chhuak duhawm tak tak a sawi \hinte kha ka ngaihtuah lt a. Chu mai a ni lo, Lianchhiari'n a pasal Pawngsena thlim a, a bialpa hlui Chawngfianga Sinai Tlanga Pathian thupek a bawhchhiatpui \uma inhnt hlap hlap chunga, "Kan in\hen nan emaw, Chhiarthlang ar za a khuan," tia a \ah hawm hawm laia a rilru ril ber manganna ang kha ka hmufiah ve ta riai ruai hian ka hria. Ka pasal chuan a thiam tawkin min duat a, mahse hmangaihna tel lova ka zawmpui, chhungte min thlansak a ni miau a. Hlim hmel puin a kiangah mu ve \hin mah ila, ka thla erawh a ngam lo va, a muang thei ngai lo. Kan pa muhil chu ka thlir dauh dauh a, mi sual tak a ni lo tih erawh ka hria. Zan laiah te hian ka thova, tukverha dakin ka hawi vang vang \hin. Thla n zan phei hi chuan ka khua a har ngawih ngawih a, kim lo tlata inhriatna nen ka muhil thei ngai lo. Keimahah hian kim lo a awm tlatin ka hria a, enge a nih ka hre si lo. Ka kiangah ka pasal a awm a, mahse chu chuan ka chhungril hliam tawrh chu a chhwk thei mawlh si lo va. Nun hi ka kham hluah hluah a ni ber mai. Hetia hrehawm taka hun ka hman lai hian ka benga min betu ka thinlung aw chuan, "Hmangaihna nei lo mihring i ni. Hmangaihna tel lovin eng chen nge i kal dawn?" tiin min zawt fo va, ka buai ta telh telh mai a ni. Hetiang boruak ka tawn avang hian ka hmel a dng bei a, chhungril tawrhna chuan min hneh hle mai. Ka rilru chuan hmangaihna dik tih mawlh mai hi a vei a, a ngaihtuah a ni. Mahse chung chu ka ban phakah a awm tawh
87

Mizo Literary Journal, USA

rih si lo. Ka nun a beidawng a, mahni intih-hlum duhna hial a rawn hring ta fo mai a ni. Ka pasal tan nupui nih ka tling lo va, a chhungte tan lek phei chuan mo thatchhia leh khaw lo tak ka lo chang zo ta! Tuk khat chu intiharh turin bazar lamah ka kal a. Ka college kalpui \hiante ka hmu hlauh maia kan hlim tlang khawp mai. Thingpui dawrah kan chawl a, kan ti ti malh malh a. A makzia chu, ka \hian kawm tam ber Zovi chuan ka chhungril hliam a hmu thei ta tlat nia mawle! Engmah min zawt lo mah se, a mitmeng a\ang chuan ka hria a ni. Ka hawng lam chu ka hriat fo tawh tlangval pakhat hian min lo hui lawm lawm a. A lam panin ka va kal hnai a. Mahse ka zak ru tlat. Ka zah riau tlat a nih chu mawle. A felin min be bawrh bawrh a, pasal ka neih tawh leh tawh loh thu te min zawt a. Kan inkawm ta reng a. Thil mak deuh mai chu he tlangval bulah hi chuan ka hahdam sawng sawng a, ka rilru hahna zawng zawng hi kiam ta vek ni maiin ka inhria. Pasal ka neih tawh thu ka hrilh laia lawmpuina chibai min buk lai te khan ka khur der der hian ka hria. Min hmuh leh thuai a duh thu a sawi hnu chuan ka kalsan ta a. In ka thleng chu boruak a rit leh hle mai. Ka nu (ka pasala nu) chu a ng hlawih hlawih a, inhmeh bel tawk tur si hian a \awng tak ang bawrh bawrh a. Kan room lamah chuan ka chhauhsan ta ringawt mai a ni. Khumah ka tlu hnawk a, ka rilru mitthla-in a hmuh leh a ngaihtuah chu kha tlangval kha a ni ta tlat mai. Ka rilru lak pen tumin thil dang ngaihtuah ka han tum ngial paw'n amahah bawk ka lut leh \hin. Ka lo hmangaihin, ka lo duh \hin rng em ni dawn le? Ni lo, kei chu pawmlai nei ka ni tawh a, chutiang chu a theih loh hulhual, a theih loh bur! Ka rilru a buai ta telh telh a, a ni telin kan pa nun dan lah a dang telh telh mai si. Mahse, ka ringhlel lem lo va, ka chungah thil rapthlak a tih ka ring phal ngai lo. Rilru khingbai leh hah reng rengin hringnun ka chhiar chho ta zel a. Nupa hlimna kan hman chang te hian hlimna tluantling ka hmu ngai lo va, a chang chuan ka ning ngawih ngawih a, ka kham ngawih ngawih \hin a ni.

88

The MIZO Vol. I No. 2

Hun leh ni te a liam zel a, ka \hianpa ka hmuh lohna pawh a rei ta hle mai. Kan inkawm hnuhnun bera min rawn biak tih loh kha chu kan inbe ta miah lo. Mahse, ka ngai em em \hin a, hmuh leh thuai thuai ka nghakhlel tak zet a ni. Hei hi em ni hmangaihna chu? Hei hi a ni ngei ang hmangaihna chu, hahdamna, hlimna a keng tel tlat. Zan khat chu kan pa mobile phone ka check-sak a, Karei! Ka rin phak bakin thil a kal tih ka hmu thiam nghal mai. Zu nam chunga a rawn hawng kha tlai chaw pawh ei lovin a mu tlang ta kha a ni a. Ka mittui a tla zawih zawih a, thih daih mai hi ka chk a ni. Ka hun kal tawha ka nun dan te, ka nu leh pa min enkawl dante kha ka chhuikir a, hmangaihtu zawng lova sum m a, a thim a var pawh thlu lo ka pa remruatna avangin mi hausa inah ka lawi lt a. Hmangaihna dik zawngin ni tin hun ka chhiar ta si. Ka va han vanduai kher em! Ka mangang lutuk chu chhuatah \hingt\hi-in Pathian ka au ta tawp mai a ni. A tuk zingah chuan kan pa nen kan inhmu thiam lo \an a. Ka duh loh ber mai chu tih a lo ngai ta a. Kan in lama hahdam turin ka hawnsan ta tawp mai a ni. Khawhar tak leh mal ngawih ngawihin darkar tin ka vui liam a. Ka chhungril ber natna chu ka \hiannu Zovi chauhvin a hrethiam a, min hnem turin kan in-ah a rawn kal fo \hin. Ka manganna chu amah chauhvin min hmuhsak thiam \hin niin ka hria. Kan pa lah chuan ngaihdam dil a rawn tum lo va, a chanchin ka hriat te lah chu ka nu leh pa takngial pawh hrilh tlak a ni ta si lo! Mahse zp reng theih ni hek lo le, in\hen a lo \ul ta a ni. Hetianga rilru mangang leh mal ngawih ngawiha hringnun ka hman mk lai hian ni khat chu ka \hianpa kha a rawn lang hlawl mai a. A tih dan pangngaiin a rawn nui lt sng a, mahse ka boruak tawn a hriat hnu erawh chuan lainatna hmel duhawm tak a pu thung. Ka chanchin min zawt a, engkim a bul a\anga a tawp thlengin ka hrilh ta mial mial a. A \awngkam thiam ang tawk tawkin min fuih a, min hnem a, ka van hlim em! Rilruin min pawmpui, kan hmangaih dik takte bulah hi chuan thlamuanna mak tak mai a lo awm ngei tih ka hre chhuak thiam ta.
89

Mizo Literary Journal, USA

Chumi ni a\ang chuan min rawn kan fo va, a nun a zalen em em a, keimah anga rilru hahna nei ve lo ang mai hian min tihlim thiam em em a. A awm chhung hun rei lo tah pawh vawi tam tak mittui tla phungin min tinui a ni. A chunga ka rilru put dan chu hrilh ka duh a, ka ngam si lo. Nula thianghlim ka ni tawh lo va, nuthlawi hming ka pu tawh tih ka hai lo. Mahse ka hmangaih a ni. Hmangaihna awmzia min hriattirtu a ni a, amah chu hmangaihna a ni. Ka nihna hniam tak chuan huaisenna min pe thei tawh lo a ni ber mai. A Tlai Zo Ta! Inrinni zing chu mahni tawkah ka buai ve hle a. Inchhung sekrek khawihin ka phe buai ve hle mai. A hmaa ka nun kha thihna tluka hlauhawm ni hian ka hre tlat a, kha nun kha ka hua a ni. Ka nu leh pa lakah pawh ka inthlahrung a, awmpui chu nei tho mah ila, ka thiam tawk leh phak tawkah chuan awm awl ka tum tawh bik lo. Buai zualpui a reh hnu chuan ka room-ah lehkhabu THLIARKAR KHAWHAR tih chu ka chhiar a. Chu lehkhabua thawnthu tawi chuan min hneh hle mai. Huaisenna nasa tak min pe a ni. Ka \hianpa rawn len leh hunah chuan ka chungrila ka thil vei zawng zawng hi ka hrilh ngei ang tiin rilru ka siam fel ta rup mai le! Chawhnu lamah chuan ka \hiana chu a lo leng leh ta ngei a. A rilru a thianghlim em em tih ka hriatna pawh, kan pahnih chauhva kan awm dun pawh hian a zahawm thlap zel. Fel taka \huin ka harsatna chu min chinfelsak a tum tlat \hin a. Pa-in a fate vuina leh lungawi lohna a ngaithla ang mai hian ngawi rengin ka thusawi chu a lo ngaithla a, min tawrhpui tak zet tih a hmelah a tilang a, kei mimawl ber paw'n chu chu ka hmu thei a ni. Ka kiangah lo \huin kan inkawm a, ka rilrua ka vei chu ka hrilh ta tawp mai a ni. A ngawi vang vang a, ka thinphu chu a rang a, a inthumrawn tlut tlut mai. A sam a tuai a, rilru hah hmel taka min melh chung chuan a vawi khat nan ka ban a vuan a, ka hrilh a hai hle mai. Eng chhanna nge min pek dawn tiin ka rilru a insual nasa hle bawk. Ka mittui a rawn hnm tial tial a,
"Sangte, i va han sual ve!"
90

The MIZO Vol. I No. 2

"U Mam, engnge i sawi awmzia chu ka va'n hrethiam lo ve?"

"A pawi lutuk, engah nge hmanah min hrilh loh. Kan inhmuh hnuhnun ber te khan min hrilh tawh tur i ni asin. Thla khat lai a liam tawh a ni si a," a ti kun ta lap a. Engnge awmzia ni ta ang le. U Mam, min han hrilh teh. Engnge i sawi awmzia ni ta? tiin (a bana vuanin mit kara mittui nen) ka zawt a. Duat taka min kuahin a wmah nghengin min pawm a, "Sangte, i tlai tawh a ni. I lakah beiseina beidawng ka nghahna hi a rei tawh asin. Nimin maiah khan hun rei tak a\anga min beisei ve tlattu hmechhe pakhat hnenah ka thinlung ka lo hlan tawh a, '|HIAN' nihna chanvo bak ka pe thei tawh lo che a ni," a ti ta tawl mai a nih chu! A va han na kher em. Nung reng siin ka thi a, fiah lo ruaiin U Mama \awng chu ka hre thei. Hmangaihna awmze dik tak hre lovin hun kha leh chen ka lo hmang liam tawh a, ka tawpna chu hei hi maw lo ni. Hmangaihna dik tak awmzia ka lo hriatchhuah ve meuh chuan ka tlai zo ta si. Ka hmangaih U Mama, tlangval rinawm chuan mi dang hnenah a hmangaihna a hlan tawh a, ka tan beisei tur a awm ta lo. Ka nun dan uchuak tak ten hmangaihtu hmel a hliah \hin a, ka khawsak dan leh incheina man tam tak tak te hian hmangaihna dik a hnar a, hmangaihtu dik a hnawt bo \hin tih hi ka fiah ta kuar kuar mai a ni. Ka nun hlui khaw lo tak avangin ka \ap a; ka rm a. Mite khawvela hlimna awmzia ka hmuhfiah darkar-ah zet chuan A TLAI ZO TA a ni. Tichuan Peasant poet kulmk John Clarea'n, "So I try to seek pleasure but vainly I try, Now joys cup in drained and hope fountain in dry, I mix with the living and what do I see, Only more cause for sorrow in loosing of thee.." tia hla lungrun zet a lo phuah chhuah tak kha, a tak ngeia ka chan a lo ni ta.

91

Mizo Literary Journal, USA

FUIHNA Lalthanzuali Renthlei

Par dangte chu uaia tliakin chul \hin mah se, Nang erawh chuan i par chhuang reng la, Pr mawi zawng zingah i danglam chungchuang bik tih hria la, Pr dangte chu hringmi'n selin chhat \hin mah se; Nang erawh i danglamzia hriain lungmuangin awm la, Mahse khuanu rwn chung zelin i malsawm dawn bik kha, Uanpui loin, chapona ten timit mai lo se. Roh la, vawng la, danglam chungchuang bik nang kha, Khuavelah i than timawiin, ram tinah i pr vul zual se, Thlang la, pawm la, i thinlai luaha, i pr theh darh zual tur, Hei ang hringmi, chi tam awm ho zingah, I par chhuang a, tivul a, i than tizual thiam tur. Luah nng che he ram, nangmah chawitu leh i hming tithangtu. Slna anka tawngin, thinlai vih ianga a nat hunin, Beidawng lo leh i danglam bkzia hre rengin, Hmachhawn ang che ralmuan hun thlirin, bibo mai lo la, I pr ropuina tivul a, tilangsar zual zl turin, Chung khuanu i lamah \ang e, zm lovin bei zel rawh, Hnehna i ta a ni, he khawvel ropuina zawng nen.

Chhura <mpui mu hriat : hre dik mial; hriaa rin lohin hre fuh hlauh. Entirna : |hiante thiam loh ber ka lo Chhura <mpui mu hriat hlauh a. Hmeithai hian <mpui pakhat chauh hi a ti-rah a. Miin chi chhuahah an dil huai huai a. A len em avangin chi nghahin an ring a. Chhura chuan mu khat chauh a nei e, a tih pawhin tuman an ^wih lo va. An han phel n^k chuan mu khat chauh a lo nei tak tak a. Chuta \ang chuan he \awng hi an hmang ta a ni. - |awng Un Hrilhfiahna by James Dokhuma
92

The MIZO Vol. I No. 2

93

Mizo Literary Journal, USA KA VEI ZAWNG THU KAM HNIH KHAT Henry Vangchhia, Maryland

United States-ah hian Zohnahthlak-te kan awm tam sawt ta viau mai a, a lawmawmin khawhar pawh mi tam tak tan chuan a reh sawng sawng thei ngeiin a rinawm. Khawvel ram ropui bera thleng ta chu, kan nunphung pawh thlak danglam a pawimawhna chen a awm lo thei lo a ni. Kan hriat atana ka duh chu, Mizo leh Mizo inkarah hi chuan Mizo \awng ngei hi hman a pawimawhin ka hria. Hnam dang \awnga kan inbiak hian chu mite hnam chu kan chawimawi tihna a ni. Theih nise, hnam dang hian Mizo \awng hi hmang vek zawk sela, Mizo min chawimawi hle tur a! Kan zingah hnam dang an awm a nih chuan, kan vaia hriatthiam tlan theih hmanga \awng a mawi leh hle thung. Hrethiam lo zinga mahni \awnga inbiak hi mi dang kan ngaihsak lohna leh hawihhawm loh zia lantirna langsar tak a ni. Sap ramah kan awm a, thiamtir tum loh pawhin kan fate hian Sap \awng an thiam dawn hrim hrim. Kan \awng an thiam lovang tih hi hlauh viau zawk tur niin ka hria. In lamah tal hi chuan Mizo \awnga biak luih hram hram hi nu leh pa mawhphurhna liau liau niin ka hre bawk. Tin, Mizo thawnthu kan hriat ang ang te hrilh a \ha hle bawk awm e. Kan hre lo a nih pawhin Mizoram emaw a\angin a duh tan chah a harsa miah lo. Kan awmna ramah hian nu leh paten fate kan vil rengin kan awm reng hman tak tak lo fo. Chuvangin, hun kan neih changte hi chuan, eng mi nge an kawm kan duh tihte leh, nun kalphung hrim hrim, nupui pasal neih chungchang thlengin leh mahni culture leh tradition vawn theih ang ang hrilh hriat zel thlengin kan mawhphurhna niin ka hre bawk. Kan hrilh kan hrilh hnua kan duh zawnga an awm lo a nih chuan thuhran, kan hrilh loh ngat phei chuan kan mawhphurhna kan hlen lo a ni ang. Lo thlengtharte hian a awm hmasate a\ang hian nun dan zir tum hi a ngaiin hriatna ka nei leh \hin. A lo awm hmasate pawh thlengthar zelte entawn tlakin kan nun a pawimawh hle. Puipun nikhua te hian sakhaw lutuk lo leh hnam dangten min
94

The MIZO Vol. I No. 2

nuihzat theihna ang tur chi-ah chuan insum hram hram hi a pawimawh takzet a ni. Awmna ram mipui tlanglawn ze milin, hawihhawm taka awm kan zir a \ha viau awm e. Kan awmna ramah hian khawsak nghehna zawnga kal kan ni hlawm tlangpui awm e. An pawisa kan duh a, benefit hrang hrang kan duh ve vek a, an hnathawh ang thawh ve kan duh bawk a, an car ang leh an neih ang ang kan duh ve vek a. Chutih karah chuan khawtlanga inhman tum hi kan awm mang lo niin a lang. Khawtlanga kan inhman hian kan tan hlawkna tam tak a awm a ni. Kan chenna khawtlangah neitu chan min chantir zual thei a. Tin, khawtlang pawhin tute nge kan nih min hre thei zawkin, keini tan pawh mi dang khawsa zia hriat theihna \ha tak a ni thei bawk a ni. Chu chuan Mizote leh a ram mi hlunte inpawhna nasa tak a siam thei bawk a ni. Mahni hnam zia paih chuang miah lo hian changkang takin a awm theih tih i hre reng tlat ang u. Mizo nih hi a nuam a, tawrh hunah kan intawrhpui a, hlim hunah kan hlim tlang \hin. Mizo nih hi khawi hmunah pawh nuamin, hnam dangten min awh theih tura nun tumin, kan culture leh tradition pawh a \ha lai lai tihlar zel i tum ang u.
-*-*-*-*-*Zosangpuia, Missouri

Mizote hi khawvel hmun hrang hrangah kan lo inzar pharh ve ta a. Kan hnam nun leh \awngte hi mi ramah kan hloh ang tih a hlauhawmzia kan hre fur hlawmin ka hria. Mahse, chu kan thil hriat leh hlauh chu hloh lo tura inzirtir ngun a pawimawhzia leh inzirtir dan tur hi kan hre lo tlang hlawm hlein a lang bawk. Tuna kan dinhmun angah hi chuan chhungkua leh kohhran hi a pawimawh hle a. A bik takin chhungkua hi a pawimawh zual awm e. Kan chhungkuaa kan inzirtir \hat loh chuan kan faten kan \awng leh nunphung an hloh vat mai dawn a ni. Inchhung khur lamah theihtawpin \an kan la ang a, kohhran leh khawtlang (MSA)-in a rawn chhunzawm ang a, tichuan kan fate \awng leh nunphung laka bo mai tur chu kan venghim thei dawn a ni. Chhungkua, kohhran leh khawtlang (MSA) an \an kawp zel a pawimawh hle.
95

Mizo Literary Journal, USA

Hetiang lam inzirtirna leh hmalak dan hi mahni veng tina kohhran emaw, Branch MSA te hian thui tak thlirin ngaihtuah ho thei ila a \ha hle. Tun a\anga kum 14 vel a liam huna kan faten Mizo \awng leh Hnam nun an hloh loh nan tun a\anga ngaihtuah lawk hi thil finthlak tak a nih ka ring. Hetiang lam thu hi kan mi thiamte hian a tam thei ang berin ziakin aupui thei \hin se, kan hnam hi a lo nung reng dawn a ni. Mi rama kan hnam a lo nun reng theih nan chhungkua, kohhran, khawtlang leh kan mi thiamte/ziak mite kan pawimawh vek a. Kan \awng leh nunphung vawn nun zel hi nang leh keia tihtur a ni a, theihtawp chhuaha \an kan lak \heuh a pawimawh tih i theihnghilh lo ang u.
-*-*-*-*-*Chawnpui, Indiana

USA-a awm Mizoten a nih dan tur ve reng anga kan ngaih, ka vei ve em em chu kan address petute chungah engemaw zawng taka thuneih kan tum tlat hi a ni. State dang a\anga lo pemte emaw, ram hnihna a\anga USA lo lutte emaw, State dangah pem leh an duhin, an pem ngam loh tur leh an tan kal chhuah nuam lo tur khawpa \awngkam kan chhak chhuak \hin te, lawina kohhran insawn an duhin, biak ngamawm loh tur khawpa kan awm \hin te hi tuna USA-a awm hmasate hian bansan daih ila a \ha ngawt ang. Kan ui viau a nih pawhin chelhna \awngkam hnih khat kan sawi tawh chuan an thutlukna i zahthiamsak hram \hin ang u. Mahni fate ngei pawh kum an tlin tawh chuan an thutlukna dah pawimawh a nih zawk tawh hi. Ka lawm e.
-*-*-*-*-*Duhna Nge, Hmangaihna Zawk? By LR Muana, Maryland

Tun lai Computer khawvelah hian \halai rualte pawh changkanna umin kan intlansiak mek zel a, tleirawl/rawltharten kan hun awl hnawhkhah nan Computer hmangin leh phone hmangin kan FB ve nasa tawh hle tih chu tu sawi chhuah ngai lovin kan hre \heuh awm e. Chuti a nih si chuan fb chass kan tih ang chi te pawh hi kan \halaite rilruah hian a tla na-in a hluar ve tawh fu mai lovang maw? He thil hi kan rawltharten online nuam an tihchhan a ni thei mai ang em? A enga pawh
96

The MIZO Vol. I No. 2

chu lo ni se, \halaite tan hian keini rual u zawkte pawhin kan theih tawka an tana chaw \ha kan fah tam hi a \ul tak zet a ni tih i hre thar leh ang u. Kan \halai tam zawkte hian hmangaihna awmzia an hriat phak loh avangin, an rilru a beidawngin, an hringnun chu sual kawng zawh duhna lian tham tak neih phahin, an hringnun parvul lai chu damlai thlanthimah chantirin, an hringnunah nghawng \ha lo tak tak a lo awm phah fo \hin a ni. Aw le, kan \halai tam zawkten an hriatthiam \hin loh leh an mamawh nia ka hriat tlem azawng sawi han tum chhin ang aw. Hmangaih awmzia leh duhna awmzia kan thiam tawkin i han sawi dawn teh ang. Duh awmzia: pangpar mawi tak chu kan duha kan it em em a, kan awh em em chuan kan thliak leh mai \hin a ni. Hmangaihna awmzia: Hmangaihna chuan ni tina a par mawi taka a lo chhuah theih nan lei \ha leh tui \hain a chawm reng \hin a ni. Chutiang chiah chuan tuna kan hringnun hman mekah hian he thu hian awmze ril tak neiin a pawimawh em em a ni. Kan mi duhte, kan mi it ngawih ngawihte hi chu an parmawina thliahsaka khawih chhiat mai kan duh \hin. Kan hmangaih ngawih ngawihte ve thung erawh chu an thianghlimna zahsakin, theihtawpin an harsatnate hriatpuiin \anpui nuam kan ti zawk fo a lo ni.
-*-*-*-*-*Thailungliani, Indiana

Malaysia a\anga Zu-Es-Ee thleng tur nafam chu ka lo phur ve em em ringawt a. Ka lo suangtuah \hin dan chuan, sap ramah chuan fel-fai leh changkang deuh takin sapho nen Vanram tlafuan lei Eden kan chenzoho tawh ang a, a va nuam dawn em ka ti \hin. A tak ram kan han dai ta chu le, rin loh ang takin kan ni nuai nuai ta mai zel zawng a nih hi! Tlang mi chi tin awm khawmna a ni bawk a, \awng chi hrang hrangin kan ri nuai nuai a. |um khat chu nuhovin zaipawl an nei ve a, platform-a zai tura an han lawn chho dem dem mai chu, a hmuhnawm dangdai
97

Mizo Literary Journal, USA

angreng asin. Naupang tualchai tur an lawn chho ta nuai nuai mai a, nuho lah chu nau pawm lo reng an awm lo. Nau pawm chung leh a \hen tualchai chung chuan an zai ta nuai nuai mai a nih chu! Thla a lo thar a, sacrament kil/chan a lo hun a, naupangho nen an kil leh ta nuai naui a, a \hente chuan sacrament semtu hnenah, Ka pu, ka faten an ngen a, khawi maw lawk, chhang leh uaiin, tiin an laksak a, an ri nuai nuai mai a! A tikimtu atan \awng\ai inkhawm an nei leh ngei a, naupang tualchai leh \ap ri karah,a ni a, \awng\ai laia lo meng ru tawk an awm a, lo inbiruksiak tawk lah bo lo! |awng\ai pawh kal ding hlei thei lovin an ni nuai naui A chaw\ani - ei leh inin a rawn um zui ve leh bawk a. Inchai phaha ei-in pal baw pheng phungin, chutiang hrufai chunga ei nuai nuai a \ul ta bawk a. Aw! Ka nghahhlelh rama kan nun hi ka lo suangtuah dan nen chuan a lo va inang lo tak em! Punpun nikhua leh thil tih ho nikhuaah kan ri nuai nuai ta zel a nih ber hi! USA kan lo thleng a, kan ri ta nuai nuai a nih ber hite ka ti vel a.

I Vei Zawng Rawn Sawi Ve Rawh USA ram chhunga awmte tan "Ka Vei Zawng Thu Kam Hnih Khat" huang hi telh a ni a, thumal (word) 700 aia tam lovin, i vei zawng rawn ziak ve turin kan sawm a che. Ed.

Phek 99 chhunzawmna Kal khawmte chuan Mizo thu leh hla chanchinbu The MIZO chu chak taka kal zel a, thu leh hlaa USA Mizote ril\am hraipuartu ni turin duhsakna kan hlan bawk a ni. Rokunga hla I hun i hmang \ha em? kan sa a, Lalbiak \awng\ainain USA Mizo thu leh hlaa tui mite inhmuh khawm vawi khatna chu tihtawp a ni.
98

The MIZO Vol. I No. 2

Thu leh Hlaa Tui Mite Inhmuh Khawm Vawi Khatna (Report)

USA Mizote kan inhmuh khawm theih hun pakhat Chapchar Kut chu remchangah lain, The MIZO chuan USA Mizo thu leh hlaa tui mite inhmuh khawmna hun tawi, Mizo Society of America program duan lawk loh hun chhungin (May 25, 2013, 6:00zn - 8:00zn), Pu Lalnunmawia inah a huaihawt a. He inhmuh khawmnaah hian Pu Hualsailova, Pu Zonunmawia Thlaute, Pu Vana Chawnghlut, Pu Lalnunmawia, Pi Lalhlimpuii, Pi Mamawii Hualngo, Lalchhanhima te kan kal khawm a, Pu Lalsawmate nupain hun tir lam min rawn hmanpui bawk. Sawm bik mi \henkhat - Pu Chawngthangvunga, Pu Vanlalpekthara, Pu B. Zarzoliana, Pu Henry Vangchhia, Pu R. Lalchungnunga, Pu Victor Zika, Pu Lalrochhara leh Tv. Noel Lalthangliana te hnen a\angin sawmna hmuh tlai avang te, Chapchar Kut-a mawhphurhna kal mek tihhlawhtlin ngei \ulna avang te, chhungkaw inhmuh khawm pawimawhna avang te, zirlai exam neih mek avang tea an lo tel theih loh thu leh hunin rem tihpui sela lo tel ngei an duh thu, phatna ngaih\hatthlak kan dawng bawk. Rokunga hla Ro min relsak ang che kan sa a, Pu Vana Chawnghlut hun hlanin a \awng\aia inkawmna leh sawi hona kan \an. USA-a Mizoten kan \awng vawng nung zel tura hma kan lak a \ulzia te, Mizo thu leh hlaa tui mite thawh hona \ha zawk kan neih zel theih dan tur te leh Mizo thu leh hla tihhmasawn theih dan tur kawng \ha zawn ho zel a pawimawhziate kan sawi ho a. Mizo \hangtharte pawhin an tuipui tur leh kan \awng humhalhna atana hmanraw pawimawh tak ni tur Chanchinbu la tihchhuah theih ngei a chakawm thu leh a pawimawh thu pawh kan sawi nasa hle bawk a ni. Kal khawmten sawi hona hrang hrang kan neih hnuah, USA-a Mizo thu leh hla vawng nung zel tura hma latu atan leh thu leh hlaa tui mite thawh hona \ha kan neih zel theih nan, Central Mizo Society of America hian Literature & Culture Sub-Committee din thei se, din turin Central MSA Committeeah rawtna siam nise tiin thu kan titlu a, May 26, 2013 khan Central MSA-ah chu rawtna chu theh luh tawh a ni. Phek 98-ah chhiar chhunzawm rawh>>>
99

You might also like