TIN GIANG: A L THIN NHIN

V TH NHNG
T.S. Trn Vn t
1. M u
Tin Giang l mt vng t ph sa, bng phng, mu m, chy di t ng qua ty gia
ng bng sng Cu Long (BSCL), v nm trn b Bc sng Cu Long di 120 km. V tr a
l thin nhin khng nhng thch hp cho pht trin nng nghip, cng, bin, m cn c tim
nng ln cho pht trin ngnh cng nghip nh tip cn vi tnh v thnh ph nng ng, nh
Long An v Si Gn v B Ra-Vng Tu. Tnh Tin Giang cn l mt trong 7 tnh ca Vng
Kinh t Trng im pha Nam m hng pht trin kinh t v x hi u tu ca nc. Vng
ny c bit ch n chuyn dch c cu kinh t theo hng gim dn t trng nng nghip,
tng dn t trng cng nghip v dch v i ph vi bin i kh hu, ng thi hng n
s pht trin bn vng. BSCL c 13 tnh v thnh ph, tng din tch 4 triu ha; trong ,
t tt, giu ph sa chim khong 30% tng din tch. Vng ny sn xut hn 50% sn lng
la ton quc v xut khu go chim n 90% tng lng go xut khu, 65% sn lng thy
hi sn v 70% sn lng tri cy c nc (1).
Theo kho c hc, vng Tin Giang v c nc tri qua nhiu thi k bin tin v bin li.
Vo thi bin tin ln cui cch nay khong 6.000 nm, tt c BSCL gm c Tin Giang u
b ngp lt, ch cn cc ging t cao nh ln, di tch cn li l Ging Tn Hip thuc huyn
Chu Thnh (2). Khong 1.000 nm sau, mc nc rt dn, nhng vn cn dao ng ln
xung, cc cn ct xut hin dc theo b bin; thc vt v ng vt sinh sng sung tc a
dng. Cc nh kho c hc tm thy ti huyn Cai Ly cc va s hn - du vt b bin ngy
xa (3). Cho n khong 2.700 nm, BSCL v Tin Giang tr nn n nh, ngi t cc hi
o, gc Indonesian tin vo ng bng ph nhiu sinh sng. Khong trc hoc u Cng
Nguyn h thnh lp mt vng quc c i Ph Nam, chu nh hng nhiu ca n Gio
v Pht Gio. H l cng quc thng mi bin trong vng ng Nam v bnh trng lnh
th n c Vng Lm p (nc Chim Thnh).
X Ph Nam c nn vn ha c Eo rc r pht trin sm hn s Tu ghi chp, khong 200
nm trc Cng Nguyn, vi thng cng c Eo sm ut qua trao i thng mi cng vi n
, Trung Quc, La M v Ba T (4, 5). V sau, x ny suy nhc c l do ng bng b ngp
lt, nn quc Khmer chim ng v thnh lp nc Chn Lp. X Ph Nam tn ti khong 9
th k. V sau, do tranh chp quyn hnh, Chn Lp chia lm 2 nc: Thy Chn Lp gm
vng t thp (BSCL) v Lc Chn Lp gm t cao (Cao Min ngy nay). Vng t thp c
mi trng, kh hu khc nghit: thng hay b l lt, c nhiu m ly, sng rch, rng rm,
li c nhiu th d nh cp, c su, rn rt..., nn rt t ngi Khmer n khai thc v sinh
sng. Do , ngi Vit, Trung Hoa v Chm c c hi xm nhp khai ph, bt u t cc
ging t cao m khng gp tr ngi no vi chnh quyn bn x.
Vo u th k 17, Cuc hn nhn gia cng cha Ngc Vn (con th ca cha Si Nguyn
Phc Nguyn, 1613-1635) v vua Thy Chn Lp Chey Chetta II vo nm 1621 m u cho
cuc di dn tin vo ng bng sng Cu Long cn hoang vu (6,7). Ngi dn min Nam
Trung Phn, nht l t Ng Qung (Q. Bnh, Q. Tr, Q. Nam, Qung Ngi v Q. c) c
cha Hin Nguyn Phc Tn (1649-1686), Nguyn Phc Chu (1691-1725) khuyn khch di c
vo vng t Chn Lp lp nghip, trong c nhiu ngi i bng ng bin vi ghe bu
nan n vng t M Xoi (B Ra), ng Nai (Bin Ha), Li Lp (G Cng) qua ca sng
Soi Rp, Ca Tiu v Ca i (8).
1|Trang

Nm 1756, vua Nc Nguyn ca Thy Chn Lp thua trn nh vi Cha Nguyn nn chnh
thc dng hai ph Tm Bn (Tn An) v Li Lp (cn gi l Sui Rap hay Soi Rp) (6). Li Lp
l a phn ca vng t G Cng ngy nay. Nhng ngi dn u tin n lp nghip sinh
sng t G thng c ng trn cc ging t cao ph nhiu c nc ngt, lm cho ngi
Min bn x phi ln lt b i. Cuc khai khn t hoang ca tnh Tin Giang bt u t G
Cng n Ch Go, M Tho, huyn Chu Thnh, Cai Ly v Ci B (9).

2. Tnh Trng Hnh Chnh

Vng Tin Giang c din tch 2.481,8 km2 v dn s 1.670.216 ngi (2009), trong c
411.637 ngi G Cng hay 25% tng dn s ca vng. Qua nhiu thi i, vng ny
thng b tch ri nhau: tnh nh Tng/M Tho v G Cng hoc sp nhp nhau nh tnh
Tin Giang hin nay. Tn ca vng ny thay i ty thuc ranh gii hnh chnh tnh, nh Trn
nh (1779), trn nh Tng (1808), tnh nh Tng (1831 v 1955), tnh M Tho (1900), tnh
Tin Giang (1976). Ring G Cng c sp nhp vi tnh M Tho hoc nh Tng trong thi
k nh sau (10, 11 v 12):
Nm 1698, sau thi gian pht trin, Chng c Nguyn Hu Cnh t chc n v hnh chnh
Min Nam v vng t Li Lp (G Cng) thuc qun Tn Bnh, dinh Phin Trn (Gia nh).
Nm 1756 Ph Li Lp, Cai Ly c sp nhp vo tng Kin Ha, chu nh Vin, dinh Long
H.
Nm 1779 thuc tng Kin Ha, huyn Kin Khng, dinh Trng n (1781 i thnh Trn
nh).
Nm 1808 thuc Tng Ha Bnh, huyn Kin Ha, ph Kin An, trn nh Tng.
Nm 1831 thuc huyn Tn Ha (huyn l ng Sn), tnh nh Tng.
Nm 1900, tr thnh qun G Cng, tnh M Tho.
Nm 1924, tr thnh tnh G Cng gm 5 tng v 40 lng.
Nm 1955, ti lp qun G Cng, tnh nh Tng.
Nm 1965, tr li tnh G Cng, gm 4 qun: Ha Lc, Ha Tn, Ha Bnh v Ha ng.
Cui 1976, tr thnh huyn G Cng ng v huyn G Cng Ty ca tnh Tin Giang.
Hin nay, Tin Giang c 10 n v hnh chnh:
1) Thnh ph M Tho:11 phng v 6 x, l th loi 2 nm 2005 v s l loi 1 vo nm
2015.
2) Th x G Cng: 5 phng v 7 x, l th loi 4, hng ti th loi 3 vo nm 2010.
3) Huyn G Cng ng: 1 th trn v 14 x, huyn l l th trn Tn Ha.
4) Huyn G Cng Ty: 1 th trn v 12 x, huyn l l th trn Vnh Bnh.
5) Huyn Ch Go: 1 th trn v 18 x, huyn l l th trn Ch Go.
6) Huyn Chu Thnh: 1 th trn v 23 x, huyn l l th trn Tn Hip.
7) Huyn Tn Phc: 1 th trn v 12 x, huyn l l th trn M Phc.
8) Huyn Cai Ly: 1 th trn v 27 x, d kin thnh lp th x Cai Ly vo nm 2010.
9) Huyn Ci B: 3 th trn (An Hu, Thin H, Ci B), huyn l l th trn Ci B v 24 x.

2|Trang

10) Huyn Tn Ph ng: mi thnh lp c lao Li Quan (gia vm Ca Tiu v Ca i)

vo nm 2008, gm c 6 x c ly t huyn G Cng ng v G Cng Ty (do Ngh nh
S: 09/2008/N-CP).
Tnh Tin Giang c 172 n v cp x gm 16 phng, 9 th trn v 149 x. Theo iu tra ngy
01/04/2009, dn s Tin Giang l 1.670.216 ngi hay 9,8% BSCL, mt 706 ngi/km.
S ngi trong tui lao ng chim khong 72,9% dn s. Dn s nhiu nht huyn Cai
Ly, huyn Ci B v huyn Chu Thnh, theo th t. Mt dn s cao nht l trung tm TP
M Tho, TX G Cng v huyn Chu Thnh. Din tch thin nhin ca huyn ln nht l huyn
Ci B, huyn Cai Ly v huyn G Cng ng, theo th t (Bng 1) (a Ch Tin Giang/ a
l hnh chnh - http://www.tiengiang.gov.vn/).
Bng 1: Din tch v dn s ca cc n v hnh chnh Tin Giang (2005)
n v hnh chnh

Dn s
(ngi)

Mt
(ngi/k
m2)

Din tch
(km2)

Phng/
th trn

167.514

3.468

48,3

11 p

53.699

1.673

31,1

5p

Huyn Cai Ly

321.517

782

411,3

1 tt

27

Huyn Ci B
(2004)

287.481

683

420,9

3 tt

24

Huyn Chu Thnh

253.593

992

225,7

1 tt

23

Huyn Ch Go
(2004)

186.366

793

235

1 tt

18

Huyn G Cng
ng

190.177

531

357,8

1 tt

14

Huyn G Cng
Ty (2004)

167.761

616

272

1 tt

12

Huyn Tn Phc

53.540

161

333.2

1 tt

12

Huyn Tn Ph
ng (mi thnh lp
2008)

42.926

212

202,08

1.670.216

706

2.481,8

16 p/

TP M Tho
TX G Cng

Tin Giang (2009)

149

9 tt

Ngun: a ch Tin Giang (http://www.tiengiang.gov.vn/lietkemuc.asp?cap=3&idcha=965)

3. a L
3.1. V tr
Tin Giang c a hnh tng i bng phng, vi dc km hn 1% theo hng Ty-ng
ca BSCL v nm trn b Bc ca sng Tin Giang. Tnh ch cch Si Gn 70 km v Cn
Th 40 km, c din tch t nhin l 2.481,8 km2 hay 6% ca BSCL v t ph sa trung tnh, t
chua dc theo sng Tin, chim khong 53% din tch ton tnh.

3|Trang

Tnh nm trong ta : 105o50 - 106o45 kinh ng v 10o35 - 10o12 v Bc (Hnh 1).

- Pha Bc gip tnh Long An v Si Gn.
- Pha Nam gip tnh Bn Tre v Vnh Long.
- Pha Ty gip tnh ng Thp.
- Pha ng gip bin ng.
Hnh 1: Bn tnh Tin Giang

Ngun: warandgame.files.wordpress.com/2008/11/tien-giang
3.2. Bin v B bin
Vng bin ng ca G Cng c nhiu li th cho pht trin kinh t v mt bin, nh nui trng
nh bt thy hi sn, cng nghip cng bin v du lch bin. Bin ng l mt phn ca Thi
Bnh Dng chy di t Singapore n eo bin i Loan, rng 3.500.000 Km2 v ang c tranh
chp ch quyn ca nhiu nc lin h, gm c Vit Nam i vi qun o Hong Sa v
Trng Sa, v bin ny c ng hng hi quc t quan trng v ti nguyn thin nhin
ln (du, kh, hi sn...). Huyn G Cng ng tip cn Bin ng c b bin di 32 km, qua 3
ca sng ln l ca Soi Rp, Ca Tiu v Ca i. Thy triu bnh qun 1,25 m v cc i 3
m vo cc thng 10 n thng 2 lc b nh hng gi ng Bc cn gi gi Chng.
V pha ng, ng bin t huyn G Cng ng n B Ra-Vng Tu ch cch khong 40
cy s. V kinh t bin, hin nay c x Vm Lng v Tn Thnh, cch Th X G Cng 13-15
Km ng b, c pht trin kh mnh vi ngnh nh c bin, du lch v tr nn nhng
vng c nn kinh t kh nhn nhp, cung cp nhiu vic lm v i sng ngi dn a phng

4|Trang

sung tc hn cc ni khc. cc ca bin ca sng Soi Rp, Ca Tiu v Ca i cng c

cc xm chy li nh c nh, c i sng tng i kh gi hn cc lng p ln cn, nhng
cn c ci tin pht trin mnh hn. Ngh nh c ca G Cng cn tnh cch gia nh,
cha c t chc qui m, cha c cng nghip ha v tp trung nh c xa b, nn
tim nng cha c khai thc trit . Cn lu hn v pht trin kinh t bin. Du lch bin
l mt tim nng mi ca t G nu c qui hoch v u t.
Khu vc ven bin c bi p quanh nm v ang hnh thnh cc cn rt thun li nui trng
thy sn, nh:
- Cn Vn Liu - cn ng Mo: tip gip vi x Tn Thnh (G Cng ng), c chiu di 7 km,
rng 5 km vi din tch 4.055 ha. cao t 0,6 n 6,0 m, vng ven b ni ln khi thy triu
km.
- Cn Ngang: nm pha ng c lao Tn Thi, x Ph Tn (G Cng ng), c chiu di 5,5
km, rng 2,5 km vi din tch 1.617 ha. cao t -1,1 n -0,6 m, ni mt phn din tch lc
thy triu km. Dn a phng trng c phi lao, mm ...
- Cn Vt: nm cch cn Ngang khong 1,5 km v pha ng Nam, c chiu di 10 km, rng
3 km, vi din tch 3.188 ha. cao t -2,3 n - 6,1 m, b ngp hon ton.
3.3. H thng sng ngi
Sng ngi chng cht vi cc sng v knh quan trng, nh sng Tin, sng Vm C Ty, sng
Soi Rp, knh Ch Go, knh Nguyn Vn Tip,... gip vn chuyn v trao i hng ha gia
cc tnh BSCL vi Si Gn v l ca ng ra bin ng ca cc tnh ven sng Tin v
Campuchia. a s sng rch chu nh hng bn nht triu khng ng u ca Bin ng.
(i) Sng Tin: Tin Giang l mt nhnh ca sng Mekong bt ngun t Ty Tng, c chiu di
4.800 km, l ngun cung cp nc ngt chnh cho nng nghip v nc ung. Sng Tin chy
115km qua lnh th Tin Giang, dc y on Ci B - M Thun kh ln (10 - 13%) v li
hn v khc h lu (0,07%). Sng c chiu rng 600 - 1.800 m, v chu nh hng thy bn
nht triu khng u quanh nm ca Bin ng. Lu lng thp nht vo ma kh (thng 4)
khong 130 - 190 m3/s v lu lng cao nht vo ma ma (thng 10) khong 2.120 m3/s.
Sng Mekong ni chung v sng Tin ni ring cng vi triu cng v ma ti ch gy l lt
BSCL, c bit cc huyn: Ci b, Cai Ly, Tn Phc, Chu Thnh (pha ty ca quc
l 1A) v x Trung An cc ty ca thnh ph M Tho, tri di 140.000 ha hay 59% tng din
tch t nhin.
(ii) Sng Soi Rp bt u t x Ph Xun, Nh B v Bnh Khnh, Cn Gi theo hng Nam
ra bin ng ca Soi Rp. Sng l ranh gii thin nhin gia G Cng v thnh ph
HCM v tnh Long An. Sng c chnh thc khai thng lung tu bin mi t Vng Tu vo
cng nc su Hip Phc Nh B v Si Gn, ngoi con sng Lng Tu c s dng
hn th k qua. Khc rng ln nht ca sng ny l 3 km nm gia L Nhn, Cn Gi v x
Gia Thun, G Cng ng. Khc hp nht l 750 m. su bnh qun l 8,5 m, lung tu
tng i hp v c nhiu un khc. Ca sng rng 2.420 m. Chiu su khi nc ln l 9,2 m,
khi nc rng l 7,2 m, tu c trng ti nh ra vo d dng. Cng tc no vt lng sng Soi
Rp n 12 m chiu su ang tin hnh cc tu c trng ti 50.000 tn (70.000 tn khi nc
ln) c th lu thng c.
(iii) Sng Vm C Ty di 30 km pha bc rt thun li cho giao thng chuyn ch hng ha
i cc tnh BSCL v Si Gn. Vo ma l, nc t ng Thp Mi chy thot ra Bin ng
qua sng Vm C Ty. Vo ma nng, sng ny hon ton b nh hng ca thy triu bn
nht ca Bin ng, nn d b nc mn xm nhp ni a. Ti Tn An y sng su -21,5m,

5|Trang

 dc y 0,02%, rng 185 m, tit din t 1.930 m2. Lu lng bnh qun ln nht ti Tn
An khong 1.173 m3/s v cc i 2.224 m3/s.
(iv) Ngoi ra, cn c mt s sng rch nh thuc lu vc sng Tin v sng Vm C Ty khng
km phn quan trng cho giao thng, vn chuyn hng ha v phc v sn xut nh: Ci Ci,
Ci B, Ba Ri, Tr Tn, Ph Phong, Rch Gm, Bo nh, K Hn, Vm Ging, Long Ung,
G Cng, sng Tr v.v...
Cc sng nu trn v mng li knh rch trong tnh c tm quan trng v nhiu din, ch yu
giao thng trong vng v ngoi vng, cung cp nc ti cho nng nghip, ci to t mn v
phn, gia dng, nui trng thy sn, du lch sinh thi...
3.4. ng s
Tin Giang c 4 tuyn quc l quan trng i vi nn kinh t ca tnh: Quc l 1A, Quc l 30,
Quc l 50 v Quc l 60, vi tng s chiu di trn 150 km, ng cao tc t Si Gn i Cn
Th (ang thc hin), cu Rch Miu bc qua sng Tin ni Tin Giang vi Bn Tre, cu M
Li bc qua sng Vm C (thc hin 2011) ni Tin Giang vi Long An v Si Gn. H thng
giao thng ny to cho Tnh mt v th ca ng ca cc tnh min Ty v thnh ph v vng
Kinh t Trng im pha Nam.
Hin nay, h thng ng s lin thn c tri nha v lin p c t b tng, gip vn
chuyn, giao thng gia v trong cc x p d dng, mau chng hn. Cc loi cu tre bin mt
dn v c thay th bng nhng chic cu xi mng an ton hn. Tuy nhin, ngun nc sch
cha c ci thin nhiu BSCL.

4. Kh Hu
Cng ging nh BSCL, kh hu Tin Giang thuc vng nhit i m Bc bn cu, chu nh
hng ca gi Ma Ty-Nam cn xch o v c 2 ma ma v nng r rt. Ma ma bt u
t thng 5 n thng 11 v ma nng t thng 12 n thng 4. nhit bnh qun hng nm
khong 27oC. V lng bnh qun hng nm 1.465 mm. Trong ma ma thng c tiu hn
khong thng 7 v 8 trong 2-3 tun l. V lng c v t hn khi i t Ty qua ng, nn G
Cng ng thng hay b hn hn v t ma hn. Mc d Tin Giang tip xc vi bin ng,
nhng t c bo t, ngoi tr trn bo lt nm Gip Thn 1904 G Cng, tip theo c nn
hong trng (nn co co) v kh hn trong 3 nm lin tc, gy thit mng 5.000 ngi v ti
sn vt cht (13).
Cc yu t kh hu nh: nng, bc x, nhit , bc hi, ma, m khng kh, v gi c
phn b theo ma kh r rt, kh n nh theo thi gian, v t thay i trong khng gian (Theo
a l thin nhin: Kh hu - http://www.tiengiang.gov.vn/).
1) Nng: S gi nng ca M Tho (2.709 gi) nhiu hn cc ni khc: Tn An, Bn Tre, Cn
Th, Si Gn (Tn Sn Nht) v C Mau. C Mau c t nng nht (2.262 gi) (Bng 2). Nh
nng nhiu, Tin Giang c th ci thin hiu nng sn xut nng nghip, nht l c th t n
nng sut bnh qun cao trong ngnh trng trt.
Bng 2: S gi nng thng, nm trung bnh nhiu nm (Gi)

Thng
Trm
M Tho

10

11

12

Nm

273

269

298

261

220

192

192

180

165

192

219

248

2709

6|Trang

Tn An

270

263

291

258

217

189

189

180

162

189

261

245

2669

B. Tre

264

260

288

255

214

189

186

177

162

189

213

252

2649

C.Tho

254

249

276

243

206

183

183

174

159

183

207

233

2552

TSNhut 249

241

270

236

202

178

176

169

159

180

202

226

2448

234

226

247

222

168

147

156

147

144

151

182

202

2262

C.Mau

Ngun: (Tuyn tp nghin cu KTTV 1976-1982. i Kh tng thy vn TP.HCM 1983)

Theo Nin gim thng k ca Cc thng k tnh Tin Giang xut bn nm 2002, 2003, 2004, s
gi nng trong cc nm nh sau:
- 1995: 2.420,9 gi
- 1998: 2.546,9 gi
- 1999: 2.181,2 gi
- 2000: 2.251,4 gi
- 2001: 2.252,6 gi
- 2002: 2.610,9 gi
- 2003: 2.356,0 gi
- 2004: 2.534,3 gi
2) Bc x: Bc x cao nht vo thng 2, 3 v 4 v thp nht thng 8 v 9. M Tho c bc x
(444 Calo/cm2/ngy) ln hn cc ni khc: Long An, Bn Tre, Cn Th, Tn Sn Nht v C
Mau (Bng 3). Bc x cao cng gip cho hin tng dip lc ha hu hiu cao trong qu trnh
sn xut ca cc loi tho mc.
Bng 3: Bc x (Calo/cm2/ngy)

TT

Thng
Trm

10

11

12

Nm

M Tho

450

519

548

510

447

416

411

398

397

402

413

418

444

Tn An

448

512

541

510

447

410

412

398

390

401

412

410

441

Bn Tre

468

506

534

503

440

416

404

398

391

402

407

406

440

Cn Th

434

494

521

489

432

408

403

398

391

397

403

397

431

Tn S. Nht 417

478

506

476

421

391

392

385

383

381

387

386

417

C Mau

452

470

530

459

388

364

372

362

370

359

375

373

406

Ghi
ch
Max

Min

Ngun: (Tuyn tp nghin cu KTTV 1976-1982. i Kh tng thy vn TP.HCM 1983)

3) Nhit : Nhit ca M Tho cao nht vo thng 4 v 5, thp nht vo thng 1. Nhit
bnh qun trong nm cao nht l 33,2 oC v thp nht l 26,6 oC (Bng 4). Nhit ny rt
thch hp cho ngnh nng nghip Tin Giang.

7|Trang

Bng 4: c trng nhit thng - Trm M Tho (oC)

Thng
Ch s
TB

10

11

12

Nm

24,8 25,8 27,2 28,4 28,2 27,3 27,0 26,6 26,6 26,5 26,1 25,1 26,6

TBmax 31,6 32,8 34,7 35,3 35,2 33,3 33,3 32,6 32,8 32,3 31,8 31,5 33,2
TB min 18,4 20,4 21,0 23,3 23,5 22,9 22,9 22,5 22,5 22,7 20,6 18,9 21,6

TB: Trung bnh.

4) Bc hi: Bc hi nhiu nht vo thng 2, 3 v 4 v thp nht vo thng 9, 10 v 11. Bc
hi cc i/nm l 5,5 mm/ngy v cc tiu 3,3 mm/ngy (Bng 5). Mc bc hi ny tng i
trung bnh lin quan n cng tc ti tiu hu hiu trong nng nghip.
Bng 5: Bc hi thng - Trm M Tho (1979-1985) (mm/ngy)

Thng

10

11

10

TB
nm

3,1

4,8

4,9

4,5

3,3

3,1

3,0

3,1

2,5

2,3

2,5

2,9

3,3

TB Max

5,3

7,3

7,7

7,4

5,5

5,5

5,3

5,3

4,5

4,2

3,8

4,4

5,5

TB Min

2,4

3,1

2,9

2,4

1,4

1,2

1,2

1,5

1,1

0,9

1,3

1,7

1,8

c trng
TB

5) Ma: M Tho c lng ma trung bnh nhiu nm (1.379 mm) ln hn G Cng (1.175
mm), gm c ma ma v ma kh (Bng 6 v 7). Do , G Cng thng xy ra hn hn hn
nhng vng khc trong tnh. Lng ma trung bnh hng thng cao nht vo thng 6, 7 v 8 v
thp nht vo thng 1, 2 v 3 (Bng 8). Nm 2002 M Tho c hn hn, t ma.
Bng 6: Lng ma nm trung bnh nhiu nm (Xo)

Trm

Xo (mm)

Cv

S nm tnh ton (nm)

1.379

0,19

46

M Tho
G Cng

1.175

0,28

38

Bng 7: Cc c trng ma ma (mm, %)

Trm

Ma nm

Ma ma

Ma kh

Xo

TG

Xom

Cv

TG

Xom

Cv

M Tho

1.379

100

5- 10

1183

86

0,17

11- 4

197

14

0,63

G Cng

1.175

100

5- 10

1066

90

0,34

11-4

109

10

0,87

TG: Tin Giang,; Xo: Trung bnh; Cv: Coefficient of variation

8|Trang

Bng 8: Lng ma thng trung bnh nhiu nm (mm)

Thng

10

11

12

6,4

2,0

5,2

34,2

155

189

189

160

228

259

107

40,2

3,1

0,0

5,7

7,9

72,8

14,3

Trm
M Tho
G Cng

133

187

189

147

195

239

Theo Nin gim thng k ca Cc thng k tnh Tin Giang xut bn nm 2002, 2003, 2004,
lng ma trung bnh hng nm t nm 1995 n nay nh sau:
- 1995: 1.345,8mm
- 1998: 1.371,6mm
- 1999: 1.894,4mm
- 2000: 1.640,1mm
- 2001: 1.538,3mm
- 2002: 0.759,5mm
- 2003: 1.488,8m
- 2004: 2.349,5mm
6) m khng kh: m khng kh mi nm khong 80% n 86%. m cao nht vo
thng 9 v 10, thp nht vo thng 2 v 3. Cc i: 93,2% v cc tiu: 62,2% (Bng 9).
Theo Nin gim thng k ca Cc thng k tnh Tin Giang xut bn nm 2002, 2003, 2004,
m tng i trung bnh hng nm t nm 1995 n nay nh sau:
- 1995: 84,2 %
- 1998: 84,9 %
- 1999: 85,9 %
- 2000: 84,6 %
- 2001: 82,1 %
- 2002: 79,8 %
- 2003: 84,0 %
- 2004: 85,3 %
Bng 9: c trng m thng - Trm M Tho (%)

Thng

10

11

12

Nm

80,0

77,9

76,7

78,4

82,1

85,1

85,5

85,9

87,3

86,1

84,9

82,5

82,7

TB max

93,5

90,6

89,5

90,0

93,6

94,0

94,5

94,3

94,7

95,2

94,6

93,9

93,2

TB min

59,1

57,5

55,7

57,9

62,7

71,2

70,9

72,6

71,6

70,5

69,0

63,6

65,2

c trng
TB

7) Gi: Ti M Tho, tn sut gi chng cao nht vo thng 1, 2 v 3, v tn sut gi ma

Ty-Nam cao nht vo thng 5, 7 v 8 (Bng 10 v 11).

9|Trang

8)
Bng 10: Tn sut gi chng cc thng - Trm M Tho (1979-1985) (%)

Thng

11

12

Tn sut xut hin

31

33

61

74

73

57

23

Bng 11: Tn sut gi ma Ty Nam - Trm M Tho (1979-1985) (%)

Thng

10

Tn sut xut hin

34

62

65

74

54

21

5. a Hnh
Mt cch tng th, tnh Tin Giang c a hnh tng i bng phng, vi dc km hn 1%
v cao t 0 n 1,6 m trn mc nc bin (mnb); nhng c nhng khu vc trng thp v
nhng g t cao v ging ct hnh cnh cung. Theo a Ch Tin Giang
(http://www.tiengiang.gov.vn/), a hnh ca vng t ny c th phn bit thnh 5 khu vc:
- Khu vc t cao ven sng Tin ( sng t nhin) nm dc sng Tin, t x Tn Hng (Ci
B) n x Xun ng (Ch Go). cao trn mnb bin thin t 0,9 - 1,3 m. Dy t cao nm
ven sng cnh quc l 1A, t Ho Hng n th trn Ci B c cao trn mnb t 1,6 1,8 m
v hu ht c ln vn.
- Khu vc thuc a bn huyn Cai Ly, Ci B, nm gia knh Nguyn Vn Tip v dy t
cao ven sng Tin c cao t 0,7 - 1,0 m v thp dn v hng kinh Nguyn Vn Tip. l
ging Cai Ly (bao gm Bnh Ph, Thanh Ho, Long Khnh, th trn Cai Ly, Tn Bnh, Nh M)
v ging Nh Qu (t Nh Qu n gn Long nh) c cao trn mnb ln hn 1,0 m. Gia hai
ging ny v dy t cao ven sng Tin (khu vc Long Tin, M Long, Bn Long, Bnh Trung)
thp rt kh thot nc.
- Khu vc trng pha Bc ng Thp Mi (hu ht huyn Tn Phc) c cao trn mnb
thp, t 0,60 - 0,75 m, c bit Tn Lp 1 v Tn Lp 2 c cao thp n 0,4 - 0,5 m; v th
thng b ngp lt nng khi l hng nm trn v t sng Cu Long.
- Khu vc gia Quc l 1A v knh Ch Go c cao trn mnb t 0,7 - 1,0 m, gm c
vng ng bng nm gia ging Ph M, Tn Hng, Tn Hip (Chu Thnh) pha Ty v
ging Bnh Phc Nht, Bnh Phan (Ch Go) pha ng.
- Khu vc G Cng t pha ng knh Ch Go n bin ng, c cao trn mnb t 0,8
m v thp dn v hng ng Nam, ra n bin ng ch cn 0,4 - 0,6 m. C hai vng trng
thp ti x Thnh Tr, Yn Lung, Bnh Tn (G Cng Ty) v Tn in, Tn Thnh (G Cng
ng). Vng ven bin pha Bc (Tn Trung, Tn Phc, Gia Thun, Vm Lng) cao hn khu
vc pha Nam, do s bi lng ph sa t ca Soi Rp a ra.
Trong tnh Tin Giang cn c rt nhiu ging ct bin hnh cnh cung song song vi b bin,
c cao trn mnb thng t 0,9 - 1,1 m ni ln trn cc ng bng chung quanh; nhng
nhiu ging ct b t ph sa che ph.

10 | T r a n g

6. Th Nhng
Cch nay hng triu nm, vng BSCL c thnh lp l do st ln ca nn mng nm
gia 2 vng t cao: Nam Trung b v Campuchia. Nhng cuc bin tin v bin li bi p
vng t trng ny vi trm tch c b dy kh ln (khong 2.000 m). Ch trng su nht l
khu vc gia sng Tin v sng Hu. n gia thi k Ton Tn cch nay khong 5.000 nm,
bin li xa dn li cc m ly v n ct vi cc thnh phn bn st, ct st, ct ht mn
vng xm en. Vo khong 2.700 cch ngy nay, vng mt t BSCL n nh, bng phng
v xut hin t ph sa dc theo hai bn dng sng Cu Long nh hin nay. Do lch s thnh
lp trm tch, a hnh, thy vn v kh hu khc nhau, t ai BSCL c nhiu loi, rt phong
ph a dng.
Theo kt qu kim tra ca Vin Qui Hoch v Thit k Nng nghip (B Nng nghip v Pht
trin Nng thn) trong 1988-1989, tnh Tin Giang c 14 loi t nm trong 4 nhm t chnh:
nhm t ph sa, t mn, t phn v t ct (Bng 12) (a Ch Tin Giang: a l thin
nhin v (12)):
1) Nhm t ph sa: Nhm t ny nm dc theo pha Bc ca sng Tin, gm cc
huyn Ci B, Cai Ly, Chu Thnh, Ch Go, thnh ph M Tho v mt phn huyn G Cng
Ty. Din tch t nhin l 123.949 ha hay chim gn 53% tng din tch tnh. Nhm t ph sa
rt mu m thun li cho ngnh nng nghip: trng la, vn cy n tri, rau hoa... Nhm t
ny c phn chia ra lm 4 n v t:
(i) t ph sa c bi (Pb) hng nm Ci B chim 19.228 ha hay 8,2%.
(ii) t ph sa khng c bi (P) chim 6.389 ha hay 2,7%.
(iii) t ph sa khng c bi giy (Pl) chim 7.234 ha hay 7,4%.
(iv) t ph sa khng c bi c tng loang l (Pa) chim 81.098 ha hay 34,7%.
2) Nhm t mn: Nhm t ny bao gm G Cng ng, G Cng Ty v mt phn
Ch Go chim 34.143 ha hay 14,6% din tch thin nhin tnh, v c chia lm 4 n v t:
(i) t mn di rng ngp mn (Mm) ca Soi Rp, ca i chim 3.263 ha hay 1,4%.
(ii) t mn nhiu (Mn) ni c a hnh thp ven bin dc theo cc ca sng c din tch t
nhin l 5.747 ha hay 2,5%. t mn l do nc mn thm t lng t ln mt t.
(iii) t mn trung bnh (M) trn t cao v xa bin, sng rch c din tch t nhin l 13.232
ha hay 5,2%.
(iv) t mn t (Mi): t mn c ci to do canh tc nhiu nm c din tch thin nhin l
12.902 ha hay 5,5%.
t rng ngp mn v t mn nhiu thng kh ci to nn c khai thc nui trng thy
sn. Cn t mn t v trung bnh c trng la vo ma ma hay nhng loi cy chu mn.
Vng ny, c bit G Cng ng c ngt ha nn nng dn c th trng 2 hoc 3 v la
v rau ci.
3) Nhm t phn: Nhm t ny ln th 2 sau nhm t ph sa nm khu vc Bc ca
huyn Ci B, Cai Ly v Chu Thnh, v c din tch t nhin l 45.398 ha hay 19,36% tng
din tch. t ca nhm ny c to nn trong nhng m ly, c nhiu cht st (FeS2) lm ra
cht phn sau ny. Nhm t phn c 2 nhm t phn ph:
(i) t phn tim tng (Sp) nhng khu vc thp, m t quanh nm (ym kh), tng sinh
phn (pyrite) cha b oxy ha tr thnh phn hot ng, c din tch t nhin l 1.367 ha
hay 4,9%. Nhm phn tim tng tp trung pha bc ca huyn Cai Ly, Chu Thnh v pha
ty ca Ci B.

11 | T r a n g

(ii) t phn hot ng (Sj): tng t phn tim tng b oxy ha tr thnh t phn hot ng
(tng jarosite) tp trung pha bc ca hai huyn Cai Ly v Chu Thnh v nm ri rc pha
bc ca huyn Ci B. Ph nhm t phn ny c din tch t nhin l 34.131 ha hay 14,5%.
Nhm t phn thng c cc cht c t nh SO3, SO4-, Fe2+, Fe3+, AL3+ v rt chua.
4) Nhm t ct: Nhm ny ch yu l cc ging ct c din tch t nhin l 7.152 ha
hay 1,44% tng din tch t nhin. Cc ging ct c hnh vng cung song song vi b bin, nh
cao hn so vi cc vng t ph sa chung quanh, xut hin cc huyn Cai Ly, Chu Thnh,
G Cng Ty, v tp trung nhiu nht G Cng ng. l nhng chng tch cn li ca
thi k bin li.
t ct ging c mc ph nhiu thp, t chua trn mt v trung tnh tng su; nhng c a
hnh cao nn c di dn n trong bui u khai khn t hoang. Hn na t ct ging
gi c nc ngt cho ma kh, nn thng l t im dn c ng c.
Tm li, kh hu, t ai v a hnh ca tnh Tin Giang rt thch hp cho pht trin nhiu mt,
nht l ngnh nng nghip. Vi kh hu m p, nhit khng thay i bin ln, v lng
trung bnh v phn phi tng i u, t ai bng phng v t ph sa chim n 53%, t
mn 15% v t phn gn 20% tng din tch t t nhin l nhng yu t u i cho sn xut
la go, cy n qu, rau hoa, hi thy sn v chn nui. Ch trong 10 nm (1990-2000), din
tch t nng nghip Tin Giang tng t 165.408 ln 181.505 ha hay gn 10%, phn ln do
khai thc ng Thp Mi. Trong 2.000, tng s t nng nghip chim n 78% tng din
tch t t nhin, trong t rung la chim gn 48%, cy a nin gn 28% v rng 3,5%
(Bng 13).
Theo Vin Thng K Nng Nghip nm 2.008, Tin Giang sn xut 1.321.000 tn la trn
244.900 ha v nng sut bnh qun 5,4 tn/ha; trong khi BSCL sn xut gn 21 triu tn la
trn 3,9 triu ha v nng sut bnh qun 5,4 tn/ha.
Bng 12: Din tch cc loi t Tin Giang

N V T

STT

K
hiu

Nhm t ph sa

DT (Ha) T l (%)
123.949 52,99

t ph sa c bi

Pb

19.228 8,22

t ph sa khng bi

6.389 2,73

t ph sa khng bi gly

Pg

17.234 7,37

t ph sa khng bi c tng loang l

Pf

81.098 34,67

Nhm t mn

34.143

14,59

t mn t

Mi

12.002

5,52

t mn trung bnh

12.232

5,22

t mn nhiu

Mn

5.747

2,46

t mn di rng ngp mn

Mm

3.263

1,39

45.298

19,36

Nhm t phn
9

t phn tim tng nng

SP1

9.611

4,11

10

t phn tim tng su

SP2

1.756

0,75

12 | T r a n g

11

t phn hot ng nng

SJ1

18.902

8,08

12

t phn hot ng su

SJ2

14.204

6,07

13

t phn hot ng su mn

SJ2m

925

0,35

Nhm t ct
14

7.152

3,06

7.152

3,06

Sng rch

23.394

10,00

TNG CNG

236.600

CZ

t ct ging

Ngun: a ch Tin Giang (http://www.tiengiang.gov.vn/)

(DT: Din Tch)
Bng 13: C cu t nng nghip t 1990 n 2000

Nm

1990

2000

1998

Loi t

Din tch
(ha)

C cu
(%)

Din tch C cu
(ha)
(%)

Din tch C cu
(ha)
(%)

Tng din tch

233.922

100,0

232.609

100,0

236.663

100,0

I. t nng nghip

165.408

70,7

184.883

9,48

181.505

76,69

t rung la

102.438

43,79

106.953

45,98

112.832

47,68

t cy lu nm

47.486

20,30

64.573

27,76

65.996

27,89

t lm nghip

11.341

4,85

3.974

1,71

8.265

3,492

II. t chuyn dng

10.484

4,48

15.005

6,45

15.887

6,713

III. t

3.535

1,51

5.368

2,31

7.646

3,231

t th

587

0,25

630

0,27

685,85

0,29

t nng thn

2.949

1,26

4.738

2,04

6.960,14 2,941

7. Ti Nguyn Khong Sn
BSCL ni chung v Tin Giang ni ring khng c u th v mt khong sn; tuy nhin, cng
c mt s loi m ng k nh: than bn; t st lm vt liu xy dng; ct sng v mch
nc ngm ng gp khng t vo pht trin kinh t x hi tnh.
Than bn: phn b min bc ca tnh, gm Ph Cng, Tn Ho Ty - Cai Ly (m Tn
Ho) v Tn Ho ng - Tn Phc (m Trm Sp), vi din tch gn 500 ha. su trung
bnh khong 0,5 - 1 m v b dy va than khong 1 m hoc hn. Cc m c che ph vi mt
lp st, mn thc vt dy 0 - 0,7m. Tui cch nay khong 10.000 nm. Tr lng c tnh s
b 5 triu tn.
M Trm Sp di hng km, rng 50 - 70 m, dy trung bnh 1,7 m. Tr lng than c lng
khong 125.000 tn, c s dng lm nhin liu, nguyn liu nn cho sn xut phn vi sinh
v ang c doanh nghip khai thc. M Tn Ha xut hin ri rc, dy khong 0,5 - 2,2 m. Tr

13 | T r a n g

lng than bn tng ng 900.000 tn, c s dng lm nhin liu, nguyn liu nn
cho sn xut phn bn.
t St: c tm thy vng t ph sa c v mi. t st xut hin Tn Lp (Chu
Thnh) - Tn Phc. M st Tn Lp c ngun gc trm tch ph sa c, tui 10.000 nm, c
lp ph dy 0,2 - 3 m, din tch 2 - 3 km2 vi chiu dy 15 - 20 m. Tr lng st khong 6 triu
m3. St c nh gi c cht lng tt tiu chun lm ra cc mt hng gm xy dng
nh gch, ngi. ang c doanh nghip u t khai thc. Ngoi ra, t st cn nm ri rc trong
t ph sa mi khp tnh c th dng sn xut gch ngi xy dng vi qui m va v nh.
Ct sng: ch yu trn lng sng Tin. Nhiu m ct c tm thy ti cc huyn Ci B, Cai
Ly, Chu Thnh vi 9 thn ct c tr lng ln vi chiu di 2 - 17 km, rng 300 - 800 m, dy
2,5-6,9 m, c cht lng p ng nhu cu vt liu san lp. Tng tr lng m ct ca tnh hn
93 triu m3. Hin c 13 doanh nghip u t khai thc.
Nc di t: Ti tnh Tin Giang c 3 tng cha nc c trin vng, c mc giu nc t
ln n trung bnh, cht lng tt, iu kin khai thc vi qui m ln v va, nm tp trung
M Tho, Cai Ly, nhng ni khc b gii hn; su bin i t 150 - 400 m. Ti M Tho, lu
lung ang khai thc hn 40.000m3/ngy m. Ch yu, nc c hm lng Bicarbonat Natri, Clorua- Natri; nhit 28 -30oC v pH6 - 8,3.

8. Kt Lun
Tin Giang c u th v mt a l, th nhng v hi t nhiu yu t pht trin kinh t v x
hi ca tnh. Vng ny tip cn vi cc khu vc nng ng nht nc nh: tnh Long An, Si
Gn v B Ra-Vng Tu, v l ca ng quan trng cho cc hot ng giao thng, vn ti c
ng b ln ng thy gia nhiu tnh BSCL v Si Gn. V th, Tin Giang c tim nng
rt ln pht trin cc cng nghip, cng bin, du lch v dch v. V mt th nhng d t
ai hi t, nhng kh phong ph v loi hnh, qui m v c th, c bit loi t ph sa chim
hn 50% din tch t nhin ca tnh, nn rt thun li cho pht trin kinh t nng nghip gm
sn xut la go, cy n tri, rau hoa, hi thy sn v chn nui, v c th nng cao hiu qu
ca ngnh sn xut ny. Tuy nhin, v mc ch thnh vng ca ngi dn a phng v
giu mnh ca t nc, Tin Giang cng nh vng BSCL phi hin i ha v gim dn t
trng nng nghip hin nay, ng thi pht trin mnh hn na cng nghip ha, th ha, h
tng c cu, dch v, cng bin v du lch sinh thi ti vng ng bng quan trng bc nht
ny.
Trn Vn t, Ph. D.
Ti Liu Tham Kho:
1. Cn Th City. 2006. Mekong boosting its vital role in developing the nations economy.
News and events (http://www.cantho.gov.vn).
2. Trn Kim Thch: Ngun gc ti ch cho ng bng sng Cu Long-Bo Tin Sng
30.1.1981.
3. H. Fontaine: Nhng ng s ip chu th sng Cu Long (ting Php), trong Vit Nam
a cht kho lc, s 14-1971, tr.135-141.
4. Vin Kho C Hc. 1998. Kho c hc Vit Nam Tp I: Thi i Vit Nam. NXB Khoa
Hc X Hi, 457 trang.

14 | T r a n g

5. Stark, M. 1999. Introduction to the lower

(http://www.btinternet.com/~andy.brouwer/aborei.htm)

Mekong

archaeological

project.

6. Phm Vn Sn. 1960. Vit S Ton Th; T thng c n hin i. In i Loan, 738
trang.
7. Hunh Vn Lang. 2005. Cng Cha Ngc Vn. Tp san nghin cu Vn Ha ng Nai
Cu Long, s 2, T Qun L Vn Duyt Foundation n hnh, trang 50-74.
8. Sn Nam. 2000. Lch s khn hoang Min Nam. NXB Xun Thu, Los Alamitos, California,
330 trang.
9. a ch Tin Giang / Chng hai: T bui u khai hoang n gia th k XIX: Thnh qu
khai hoang
(http://www.tiengiang.gov.vn/xemtin.asp?idcha=964&cap=2&id=2146).
10. Hi i Hu G Cng ti Hoa K. 2000. Lch s tnh G Cng. Giai phm Xun Canh Thn
2000, trang 3-42.
11. Nguyn Phan Quang v L Hu Phc. 2001. Khi ngha Trng nh. NXB Tr, TP/HCM,
180 trang.
12. Hunh Minh. 19... nh Tng xa v nay. NXB Xun Thu, California, M quc, 284 trang.
13. Hunh Minh. 1969. G Cng xa v nay. NXB Xun Thu, California, M quc, 264 trang.

15 | T r a n g