TRKYEDE BOANMA OLGUSU VE BOANMA ETLER1 Mehmet ELEN-10.04.

2011 slm Hukuku Uzman A- TRKYEDE BOANMA OLGUSU Boanma olgusunun seyrini tespit etmek ve salkl sonuca ulaabilmek iin boanma oranlarn gzlemlememiz gerekmektedir. Eurostat tarafndan yaynlanan ve dnya lkelerinin yllara gre boanma istatistikleri verilmitir. En yksek boanma oran dnyann gelimi lkelerinden biri olan Amerikada 1999 yl iin binde 4.2 olarak saptanmtr. Dier gelimi bir lke olan Japonyada ise, boanma orannn 1996da binde 1.6 olduu grlmektedir. Yine Eurostat verilerine gre baz lkelerde ve Trkiyede boanma oranlarna bakldnda, lkemizin dier lkelere kyasla boanmada en dk orana sahip lkelerden biri olduu grlmektedir. Avrupa Birlii lkelerinde kaba boanma oran binde 2.1 iken Trkiyede 2007 ylnda kaba boanma orannn binde 1.3 ile dnyann birok lkesinden daha dk olmas dikkat ekicidir. En yksek boanma oranna sahip lkeler ABD bata olmak zere Litvanya ve Letonyadr. Yrkoluna (1997) gre Kuzey Amerika lkeleri zellikle de ABD, boanmada hep ba ekmitir. rnein 1915 ylnda her on evlilikten biri boanmayla biterken, 1974de her 2.3 evlilikten biri boanmayla bitmitir. 1973 ylnda bin kii bana 8.2 evlilik ve 5.7 boanma dt saptanmtr. Nfusun ancak yzde 44 paralanmam hanelerden olumaktadr. Tm ocuklarn yedide biri boanm ana babalarn ocuklardr. Aratrmaclar son 30 ylda dnyada boanma oranlarnda dramatik bir art olduunu, rnein, Amerikada yeni ve ilk evliliklerin en az yarsnn boanma ile sonulandn belirtmektedir. Amerikada 1960 ve 1970lerde art gstermeye balayan boanma orannn, 1980lerde en yksek seviyelere ulamas (Sayar, 2007), gelimi lkelerde uygulanan aile politikalar ve ailenin geirmi olduu evrimle paraleldir. Nitekim gelimi batl lkelerde ailenin paralanmas, boanma, tek ebeveynlilik, aile ii ilikilerin zayflamas, akrabalk ve komuluk ilikilerinin kopma noktasna gelmesi, bamllk yapan madde kullanmnn

Bu tebli, YUVA-KUR (Yuva Kurma ve Aileyi Koruma Dernei-Adana) tarafndan 10 Nisan 2011 tarihinde Adanada dzenlenen Ulusal Aile Sempozyumu-Sebep ve Sonularyla Boanma Olgusu konulu sempozyumda sunulmutur.

yaygnlamas ve tm bunlarn birey, aile ve toplumsal hayatta yol at patolojiler aileyi ilgilendiren temel sorunlar olarak dikkat ekmektedir (zek, 2007). Avrupada urum bundan farkl deildir. Hemen hemen her iki evlilikten biri boanmayla sonulanmaktadr. Belika istatistik kurumunun aklad verilere gre kendi lkesindeki her evlilikten ikisi boanmayla sonulanacaktr. Grld gibi batda boanma oran % 70lik dzeylere trmanmtr.2 Gelimi lkelerde bireyselleme eilimleri, artan refah, ar tketim, elerin ekonomik bamszl gibi faktrlerin etkisiyle evliliklerin boanma ile sonuland gz nne alndnda, boanmann lkemizde de giderek artan bir sorun haline gelmesini nlemek iin boanmaya yol aan temel nedenler ve bu nedenleri etkileyen faktrlerin erevesini ortaya koyan aratrmalarn yaplarak veri taban oluturulmasna ihtiya bulunmaktadr.3 Trkiyede zellikle son on yldaki oranlar, boanmann toplumumuz iin sosyal problem olabilecek bir dzeyde seyrettiini gsteriyor. 90l yllarda yava yava art gsteren boanma oran, 2000 ile 2010 tarihleri arasnda dzenli bir art ekline dnm ve toplumu tehdit eder hale gelmitir. Boanma, Tarihsel Tablolar, 2001-20104 Tarih 2000 2001 2002 2003 2004 2005
2 3

Boanan Aile Says 76.230 91.994 95.323 92.637 91.022 95.895 % 20lik bir art (2001de)

Bkz. haber7.com haber sitesi, 20.05.2011 tarih. Demirkran, Semra Yurtkuran, Aysel Gnindi Ersz, Rahime Beder en, Emre Ertekin, zden Sezgin, Ahu Meryem Turut, Nuray ehitolu (Aratrma Ekibi), Boanma Nedenleri Aratrmas, s. 5-7, Babakanlk Aile ve Sosyal Aratrmalar Genel Mdrl, Ankara, Mart 2009. 4 TK, Mart 2011 Verileri.

2006 2007 2008 2009 2010

93.489 94.219 99.663 114.162 116.369 868.404 (son 4. eyrekte % 6lk art (2010da) 984.773 (on yldaki rakam, yaklak bir milyon)

Evlenme, Tarihsel Tablolar, 2001-20105 Tarih 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Evlenme Says 544.322 510.155 565.468 615.357 641.241 636.121 638.311 641.973 591.742 5.384.690

Bu tabloyu ve etkenleri aratrdmzda karmza u sonular kmaktadr: 1. Evliliin ilk 2 ile 5 yl arasndaki boanma daha fazladr (% 35,8)6 2. En fazla boanma
7

Ege

Blgesinde,

sonra

Marmara

Blgesinde

gereklemektedir.
5 6

TK, Mart 2011 Verileri. Aratrma Ekibi, Boanma Nedenleri Aratrmas, s. 43.

3. Okuyan kesimde boanma oran okumayanlardan daha fazladr. En ok boananlar lise ve dengi okul mezunlardr (% 39,9).8 4. En ok boanma ya ortalamas 26-35 yalardr (% 42,9).9 5. Ekonomik krizlerin olduu yllar boanma oran daha fazladr. 2001 krizi ve 2008 kapitalist ekonomilerin krizi.10 6. En ok boanan ehir merkezleri bykehirlerdir (% 79).11 7. Boanan kadn oran % 55, erkek oran ise % 45tir. Kadnlar erkeklerden daha ok boanyor.12 8. Evli olunan dnemde boanan kadnlarn byk ounluu alyor (% 90,4).13 9. Boanma kararn ben verdim diyen kadnlarn oran % 58, erkeklerin oran %32dir. Boanma kararn ben verdim diyen kadnlar daha fazladr.14 10. Tantrlarak ve bir sre flrt ederek evlenenlerin boanma oran daha yksektir. (% 36,7).15 11. Boananlarn byk ounluu ekirdek aile olarak yaadklar gzlemlenmitir. (% 81,3).16 12. Dini ritellere gre boanma oran % 26,2, dini ritellere yer vermeyen boanma oran ise % 66,9dur.17 13. Boanma sonras evlenenlerin oran % 12,3, bekrlarn oran % 87,7dir.18 14. Boandktan sonra evlenen erkekler % 16, evlenen kadn oran ise % 9dur.19

Ortaya kan bu tablo Batdaki orandan kk gibi grnse de Trkiye nfusunun %99unun Mslman olduu dnlrse bunun ok byk rakamlar olduu ve boanma olgusunun ok tehlikeli mecraya doru gittiini syleyebiliriz. Bu rakamlar, pheye yer brakmayacak bir ekilde boanmann sosyal bir problem ve tehdit olduunu aklyor.

7 8

Bkz. TK, Mart 2011 Verileri. Aratrma Ekibi, Boanma Nedenleri Aratrmas, s. 34. 9 Aratrma Ekibi, Boanma Nedenleri Aratrmas, s. 30. 10 Bkz. TK, Mart 2011 Verileri. 11 Aratrma Ekibi, Boanma Nedenleri Aratrmas, s. 34. 12 Aratrma Ekibi, Boanma Nedenleri Aratrmas, s. 27. 13 Aratrma Ekibi, Boanma Nedenleri Aratrmas, s. 38. 14 Aratrma Ekibi, Boanma Nedenleri Aratrmas, s. 95. 15 Aratrma Ekibi, Boanma Nedenleri Aratrmas, s. 45. 16 Aratrma Ekibi, Boanma Nedenleri Aratrmas, s. 52. 17 Aratrma Ekibi, Boanma Nedenleri Aratrmas, s. 97. 18 Aratrma Ekibi, Boanma Nedenleri Aratrmas, s. 99. 19 Aratrma Ekibi, Boanma Nedenleri Aratrmas, s. 99.

Sadakatsizlik/evlilie ihanet en nemli boanma nedeni olarak karmza kyor. Aratrma oumuzun sand gibi en nemli boanma nedeninin ekonomik nedenler deil sadakatsizlik (% 24.5) olduunu ortaya koyuyor. Onu % 17.6 ile fiziki iddet/daya, % 17.4 ile eler aras sevgisizlik ve % 17.3 ile ar alkol ve kumar gibi kt alkanlklar izlemektedir. 20 Ksacas aile modern kentli yaamn getirdii olumsuzluklar ve erkeklerin kadnlarna kar kullandklar iddet nedeni ile zlmekte. Trk Medeni Kanununda Boanma Nedenleri I. Zina MADDE 161.- Elerden biri zina ederse, dier e boanma davas aabilir. Davaya hakk olan ein boanma sebebini renmesinden balayarak alt ay ve her hlde zina eyleminin zerinden be yl gemekle dava hakk der. Affeden tarafn dava hakk yoktur. II. Hayata kast, pek kt veya onur krc davran MADDE 162.- Elerden her biri dieri tarafndan hayatna kastedilmesi veya kendisine pek kt davranlmas ya da ar derecede onur krc bir davranta bulunulmas sebebiyle boanma davas aabilir. Davaya hakk olan ein boanma sebebini renmesinden balayarak alt ay ve her hlde bu sebebin doumunun zerinden be yl gemekle dava hakk der. Affeden tarafn dava hakk yoktur. III. Su ileme ve haysiyetsiz hayat srme MADDE 163.- Elerden biri kk drc bir su iler veya haysiyetsiz bir hayat srer ve bu sebeplerden tr onunla birlikte yaamas dier eten beklenemezse, bu e her zaman boanma davas aabilir. IV. Terk MADDE 164.- Elerden biri, evlilik birliinden doan ykmllklerini yerine getirmemek maksadyla dierini terk ettii veya hakl bir sebep olmadan ortak konuta dnmedii takdirde ayrlk, en az alt ay srm ve bu durum devam etmekte ve istem zerine hkim tarafndan yaplan ihtar sonusuz kalm ise; terk edilen e, boanma davas aabilir. Dierini ortak
20

Bkz. Heyet (Mustafa Aydn, Mustafa Tekin, Burhanettin Can, Caner Arabac, Osman tlak), Trkiyede Aile (Ailenin Yapsal zellikleri, levleri ve Deiimi), s. 143, Sekam Yaynlar, stanbul, 2011.

konutu terk etmeye zorlayan veya hakl bir sebep olmakszn ortak konuta dnmesini engelleyen e de terk etmi saylr. V. Akl hastal Akl hastal aadaki ekilde tanmlanmaktadr MADDE 165.- Elerden biri akl hastas olup da bu yzden ortak hayat dier e iin ekilmez hle gelirse, hastaln gemesine olanak bulunmad resm salk kurulu raporuyla tespit edilmek kouluyla bu e boanma davas aabilir. VI. Evlilik birliinin sarslmas MADDE 166.- Evlilik birlii, ortak hayat srdrmeleri kendilerinden beklenmeyecek derecede temelinden sarslm olursa, elerden her biri boanma davas aabilir. Yukardaki fkrada belirtilen hllerde, davacnn kusuru daha ar ise, davalnn alan davaya itiraz hakk vardr. Bununla beraber bu itiraz, hakkn ktye kullanlmas niteliinde ise ve evlilik birliinin devamnda daval ve ocuklar bakmndan korunmaya deer bir yarar kalmamsa boanmaya karar verilebilir. Evlilik en az bir yl srm ise, elerin birlikte bavurmas ya da bir ein dierinin davasn kabul etmesi hlinde, evlilik birlii temelinden sarslm saylr. Bu hlde boanma karar verilebilmesi iin, hkimin taraflar bizzat dinleyerek iradelerinin serbeste aklandna kanaat getirmesi ve boanmann mal sonular ile ocuklarn durumu hususunda taraflarca kabul edilecek dzenlemeyi uygun bulmas arttr. Hkim, taraflarn ve ocuklarn menfaatlerini gz nnde tutarak bu anlamada gerekli grd deiiklikleri yapabilir. Bu deiikliklerin taraflarca da kabul hlinde boanmaya hkmolunur. Bu hlde taraflarn ikrarlarnn hkimi balamayaca hkm uygulanmaz. Boanma sebeplerinden herhangi biriyle alm bulunan davann reddine karar verilmesi ve bu kararn kesinletii tarihten balayarak yl gemesi hlinde, her ne sebeple olursa olsun ortak hayat yeniden kurulamamsa evlilik birlii temelden sarslm saylr ve elerden birinin istemi zerine boanmaya karar verilir. Nedene Gre Boanma21

21

TK, Mart 2011 Verileri.

Ortalama % 95 oranyla geimsizlik nedeni ilk srada yer almaktadr. Ondan sonra srayla terk, zina, crm ve haysiyetsizlik, cana kast ve pek fena muamele gelmektedir. Geimsizlik, iddetli geimsizlik veya aile birliinin sarslmas olarak da nitelenmektedir. Toplumda sosyal problem haline gelen boanmann elbette bir veya birka nedeni olmas mmkn deildir. Bu problem komplike nedenlerden olumu; sosyal, kltrel, ekonomik, psikolojik, sosyolojik nedenler gibi ve bugnk aamaya gelmitir. Aratrmalarmz sonucunda iki ana etkenin; d etken ve evre artlar ile zel ve i etkenlerin boanmalar hzlandrd kanaatine sahip olduk. 1- BOANMANIN DI ETKENLER VE EVRE ARTLARI Toplumumuzda ferdi ve aileyi kuatan birok etken ve neden boanmalar tetikleyen gizli gler olmaktadr. Trkiyede boanma nedenini byk lde, ortalama % 95lik oran geimsizlik oluturmaktadr. Peki, evlenerek mr boyu bir arada yaamak isteyen ve evlendii srada boanmay aklnn ucundan bile geirmeyen iki insann neden geimsizlii sz konusu olmaktadr? Niin bir arada yaayamyorlar? Neden evlilikteki ortaklk hukukunu uygulamyor, ii atmaya ve evlilik ban sarsmaya kadar gtrmektedirler? Birbirlerini severek evlenen insanlar neden iddetli geimsizlik ile birlikteliini ve aile hayatn ykmaktadrlar? Elbette bunlarn sadece iki kiiyle snrl olmayan sosyal, kltrel, psikolojik, ekonomik hatta siyasi ve hukuki nedenleri vardr. Neticede bu nedenler boanmay hzlandrmaktadr. Bunlarn tamamnn bir arada yaanmas ya da birkann bulunmas boanmay daha da hzlanmaktadr. Bu etkenleri u ekilde sralayabiliriz. a- Cami, tekke, zaviye, dergh ve cem evleri, b- Sosyal Hizmetler Kurumu, c- Psikolog, psikiyatrist, psikolojik danman, sosyal hizmet uzman, aile terapistleri ve aile danmanlar,

d- Doktorlar, salk ocaklar, ebe ve hemireler, e- Mahkemeler, f- Polis ve jandarma, g- Belediyeler, h- Eitim ve retim, i- Katolik evlilik, j- Gelecek kaygs, ehirleme ve maddi imknlar, k- sizlik/ekonomik artlarn zorluu, l- Medyann boanmay tahrik etmesi, m- Kanunlarn Anadolu aile tarzna uygun bir ekilde dzenlenmemesi, n- Feminist hareketler. 2- BOANMANIN ZEL VE ETKENLER Fertten kaynaklanan veya aile ii problemler, zel durumlar da boanmay etkileyen nedenler arasnda karmza kmaktadr. a- Ben duygusu, biz olamama, b- Ferdi etkileyen psikolojik ve sosyolojik faktrler, c- Ailenin darboaza girdii dnemde kadnn stnlk kurma arzusu, d- Kadn-erkek aras denkliin/kefetin bulunmamas, e- Nikhsz beraber yaama olgusu, f- Kadnn erkee, erkein kadna bak asnn sadece cinsel obje olmas, g- Evlilii yk grme ve risk almama, h- evresindeki boanmalarn fert zerindeki olumsuz etkileri, i- Toleransszlk, j- Ailelerin ocuklarna ar sevgisi, k- Erkein baka kadnlarla evlenme arzusu, l- Fertlerde parann, maddenin ve makamn n plana gemesidir. Bunlar mstakil madde balklar altnda incelemeye alalm. a- Cami, tekke, zaviye, dergh ve cemevleri aa. Cami ve Mescitler

Cami ve mescit, kurulu amac olarak btn hayat kuatan bir zellie sahiptir. Reslullah (s.a.v.), ondan sonraki sahabeler dnemi ve sonraki slm devletleri dnemlerinde hep bu fonksiyonunu icra eder olmutur. Camiler, topluma sosyal destek sunmu, ilmi, fikri ve kltrel eitimlerin merkezi konumunda olmutur. Camiler, gnmzde ise sadece namaz klnan meknlar konumuna drlmtr. Byk lde imam ve mezzinlerin donanml ve sosyal olmamas, cemaat fertlerinin dertleriyle ilgilenmemesi, bu ilgilenme ortamnn oluturulmamas camilerin sosyal olaylara cevap verememesi sonucunu dourmutur. Her caminin cemaatinin fertlerinin ve toplumun dertleriyle dertlenecek, ihtiyalaryla ilgilenecek, kavgalarn bartracak ve anlamazlklarn zme kavuturacak bilgi ve donanma sahip imam ve mezzinlerin yetitirilmesi gerekir. Belki bugnk mevzuat buna msait olmayabilir, ama mevzuat deitirerek, buna msait hale getirerek ve bu grevlilerin maddi imknlar da artrlarak bu konum gerekletirilebilir. lk etapta problem hizmet ii eitim ile de zlebilir. zellikle afi fkhn ok iyi bilen, kendisi de afi olan vaizlerin, vaizelerin ve din grevlilerinin Dou ve Gneydou Anadoluya, afilerin youn olarak yaad ehir ve blgelere atanmas gerekir. afi mezhebine mensup vatandalarmza, din hizmetinin kendi mezhepleri erevesinde gtrlmesi gerekir. Ayrca vaiz, vaize, imam ve hatiplerin arlkl olarak Krte konuulan blgelerde Krte vaaz, hutbe ve dini sohbetler gerekletirmesi, dinin emir ve yasaklarnn anlatlmas insan ftratna en uygun bir davrantr. nsanlara en iyi bildii dille hitap etmek, tebli ve davetin vazgeilmez esaslarndan birisidir. Elbette bir insann bildii en iyi dil, anadilidir. Dillerin farkll bir yaratl gerei olup, sadece Allahn yetlerinden bir yettir. Camilerin sadece namaz vakitlerinde almas, hrszlk olur gerekesiyle bu vakitler dnda kapal tutulmas camide olumas gereken dayanma, birlik ve yardmlamay engelliyor. Caminin asl grevini yerine getirmesine mani oluyor. Bu tekliflerimizin deerlendirmesini toplumumuza ve Diyanet leri Bakanlna iletiyoruz. ab. Tekke, Zaviye ve Derghlar

30 Kasm 1925 tarihinde yrrle giren 677 sayl Tekke ve Zaviyeler ile Trbelerin Kapatlmasna ve Trbedarlar ile Baz Unvanlarn Men ve lgasna Dair Kanun ile tekke, zaviye ve trbelerin kapatlmas kabul edilmi ve baz geleneksel unvanlarn kullanlmas yasaklanmtr. Bu kanun ayn sayyla 13 Aralk 1925 ylnda resmi gazetede yaymlanarak yrrle girmitir ve hl yrrlktedir. Tekke: Tarikat mensuplarnn barndklar, oturup kalktklar, zikir ve ibadet ettikleri, tren yaptklar yer. Eskiden, tarikat erlerinin toplanp tren yaptklar yer Dergh: Dervilerin toplandklar ve ayin yaptklar yer, yap. Byk tekkedir. Zaviye: Kk tekkedir. Tekke, zaviye ve derghlarn 1925 ylndan buyana kanunla kapatlmas sonucunda bu meknlar sosyal dokuyu koruyacak, dayanma ve tesant, birlik ve beraberlii, yardmlamay salayacak unsurlardan yoksun bulunmaktadr. Bu yoksunluk, toplumdaki zlmeyi daha da hzlandrmakta ve var olmas gereken balar koparmaktadr. Gnmzde bu meknlara fiilen izin verilmesi ve deiik adlarda ak olmasna ramen kanunlardaki yasak ve kstlamalarn srmesi nedeniyle tam anlamalyla grev yapamamaktadr. Grev yapamamasnn sonucu olarak, buralarda ehliyetli kiilerin bulunmamams, ehil olmayan ve slm ilimleri gerek anlamda bilmeyen kimselerin elinde olmas, yaralarn ve eksikliin daha da derinlemesine neden olmaktadr. u anda fiilen serbest ve ak olan bu meknlarn, sosyal dokuyu ve aileyi korumas asndan kanunen de serbest olmas gerekir. ac. Cemevleri Cemevi: Alevilerin toplanma yeri. Cemevleri Anadolu Aleviliinin toplanma yeri ve merkezidir. Aleviler bu merkezlerde bir araya gelip ayinlerin, sosyal meselelerin, yardmlama ve dayanmann yapld meknlardr. Bu meknlar cami ve mescidin karl olarak deil, tekke ve zaviyeler mesabesinde dnmek gerekir.

Ondan dolay Alevilerin aralarnda sosyal dokuyu ve destei salamalar ve kendi dncelerini yaamalar iin cemevlerine resmi stat verilmesi gerekir. b- Sosyal Hizmetler Kurumu Sosyal hizmet kurumlar, gnmzde formel ilikilerden kurtulamamtr. Oradaki memur zihniyeti topluma sevgiyle ve efkatle yaklam engellemektedir. ncelikle burada alan grevlilerin ok zel bir ekilde seilmesi gerekir. Merhametli, grgl, insan sevgisi st dzeyde olan, Allahtan korkan, insana hizmet etmeyi efendilik olarak bilen ve bundan zevk alan, cmert, gzel ahlkl ve iyi karakterli insanlarn seilmesi gerekir. Var olan grevlilerin de hizmet ii eitim ile slah edilmeleri arttr. Islah edilmeyen grevlileri Sosyal Hizmetler Kurumu dnda, kendi yaplarna uygun kurumlarda istihdam edilmeli ve bu kurumlarda almalar engellenmelidir. Sosyal Hizmetler Kurumunda grev alacak uzmanlar psikolog, psikiyatrist, psikolojik danman, sosyolog, sosyal hizmet uzman, aile terapistleri ve aile danmanlar, hukuku hatta slm hukukusu bulunmaldr. Halkmzn % 99unun Mslman olduu esas alnarak, bu kurumlarda slm hukukusunun bulundurulmas mutlaka gerekmektedir. Bu kurumlarn en byk eksikliklerinden biri de bu durumu ve zellii grmezlikten gelmeleridir. c- Salk Grevlileri ve Kurumlar Bu konuyu iki ana balk altnda inceleyebiliriz. ca. Psikolog, psikiyatrist, psikolojik danman, sosyal hizmet uzman, aile terapistleri ve aile danmanlar: Bunlar, aile ilikilerinde olumsuzluklar ba gsterdiinde veya bozulan aile hayatnn iyiletirilmesi iin mracaat edilen uzmanlar ve merkezlerdir. Bu uzmanlarn kendilerine mracaat edilen ahslarla ilikileri mteri-satc tarznda olmamal, daha samimi ve cana yakn ortamlarda gereklemelidir. Bu uzmanlar, sadece iin psikolojik ve rahatszlk boyutuyla deil kiinin dini, inanc, rf ve deti konusunda da kapsaml ve yeterli bilgiye sahip olmaldr. Gnmzde yer yer mahede ettiimiz zere bir ksm uzmanlar, bu konularda yeterli bilgiye sahip olmadklar halde yanl deerlendirmeler ve ynlendirmeler yapmakta, olmas ve iyilemesi muhtemel konumlar imknsz hale drmektedirler.

Aile danma merkezlerinde ve bu konuyla ilgilenen dernek ve vakflarda olay ok ynl inceleyip deerlendirme yapabilmek iin psikolog, psikiyatrist, psikolojik danman, sosyolog, sosyal hizmet uzman, aile terapistleri ve aile danmanlar, hukuku hatta slm hukukusu bulunmas gerekir. Bu adan bakldnda gnmzde bu merkezlerin gerei gibi yeterli olduunu sylememiz mmkn deildir. lkemizde aile danma merkezlerine ok mracaat olmamakta, bu merkezlerin sorun zmede olumluluu % 23 gibi ok geride bir oranda gereklemektedir.22 cb. Doktorlar, salk ocaklar, rehabilitasyon, aile danma merkezleri, ebe ve hemireler Bir ksm doktor, hemire ve ebenin zellikle gen yata evlenen kadnlara veya ocuk sahibi olan kadnlara ya da evli iftlere kar, grevleri olmad halde Bu yata evlenilir mi?, Bu yata ocuk sahibi olunur mu? ve benzeri hakarete varacak derecede szler sarf etmeleri o insanlarda evliliin hatal yapld kanaatini uyandrmaktadr. zellikle resmi salk kurumlarnda; salk oca, devlet hastanesi, salk merkezlerinde kadn hastalklar, kadn doum ve ocuk hastalklar alanlarnda hastalarna kt davranmalar bu olumsuzluklar tetikleyen noktalar olmutur. Ama u son 6 ylda yaplan nemli dzenlemeler bu tarz kt davranlar ok aza indirmitir. Bunu olumlu bir gelime olarak burada bahsedebiliriz. Bir ksm doktor ve hemireler, 19, 20, 21 yalarnda ocuk sahibi olan kadnlar kmsemekte, onlara hakaret etmekte ve yle konumaktadrlar: -Bu yata ocuk mu? Hi mi kendinizi dnmyor musunuz? Yazk, bu yata ocuk mu yaplr? Aptal msnz? Aklnz banza toplayn. Buna benzer daha ne szler sarf etmektedirler. Geri bu tarz konumalar eskiye oranla daha azald, ama bittiini sylememiz mmkn grnmemektedir. Gen yata doum yapan hastalarna kaba ve kt muameleler de iin baka ynn oluturmaktadr. d- Mahkemeler

22

Aratrma Ekibi, Boanma Nedenleri Aratrmas, s. 98.

Boanma davalarna nceleri Asliye Mahkemeleri, imdi de Aile mahkemeleri bakmaktadr. Bu mahkemeler verdikleri kararlarla aile ve toplum hayatnda ok nemli roller oynamaktadr. Mahkemelerde formel ilikilerin n planda olmas, kavgal aileler arasnda

arabulucukyapmay veya bartrma eylemini azaltmaktadr. Yllarca uzayan, 3-4 yl sren mahkemeler, geciken kararlar aileler aras dmanlklar, kin ve fkeyi artrmakta, bazen lm ve sakat brakmalarla sonulanan vahim olaylara sebebiyet vermektedir. Geciken adalet, adalet deildir. Neticede i sadece boanmayla kalmamakta, toplumsal kin ve nefretin olumasna neden olmaktadr. Bu adan mahkemelerin boanma davalarn daha pratik ve ksa srede sonulandrmalar gerekmektedir. Zaten ou iftler, mahkemeye daha nceden aralarndaki evlilik ban yok ederek gelmektedirler. Kocam bana tecavz etti., ocuumu babas veya annesi kard. Gibi davalarn mahkemelerde grlmesi aile yuvas, birlik ve beraberlik iin tehdit oluturmakta, ailelerin dalmasna, dmanlklarn artmasna neden olmaktadr. cra mdrlklerinin evi haczetme kararlar da sadece borlu kiinin deil btn ailenin cezalandrlmas sonucunu dourmutur. Erkein aile iindeki ve ailenin komular ve akrabalar iindeki itibarn drm, aile ii kavgalarn artmasna neden olmutur. Bu tip icra kanunlarnn ve ynetmeliklerinin deimesi gerekmektedir. e- Polis ve jandarma Aile ii kavga ve iddetlerde ilk mracaat edilen merkezler ehirlerde polis karakolu, krsal blgelerde jandarma karakolu olmaktadr. Polislerin ve jandarmann kavgal ailelere daha ok yardmc olabilmeleri iin zellikle sosyal ve psikolojik destek salayacak bir ekilde rehabilitasyon ve aile terapisi alannda hizmet ii eitim almalar gerekmektedir. Ya da bu alanda uzmanlam psikolog, psikiyatrist ve sosyal hizmet uzmannn bu karakollarda grevlendirilmesi gerekmektedir. Bu tarz vakalarda ilk mdahalelerin bu uzmanlar eliyle yaplmas daha salkl sonular ortaya karacaktr.

Bu adan bakldnda aile ilikileri blmne bu uzmanlarn veya hizmet ii eitim alm grevlilerin bakmas daha olumlu olacaktr. Hizmet ii eitimin konular ncelikle unlar olmaldr: * Rehabilitasyon * Sosyal destek * Psikolojik destek * Toplumun inan yaps * Blgede geerli olan rf ve adetler * Olaylar alglama biimleri * Aileye yaklamlar * Kadn ve erkee davran biimleri vs. f- Belediyeler ve mlki amirler fa. Belediyeler Belediyelerin sosyal hayatmzda ok nemli yeri vardr. Bundan dolay sosyal ilerde belediyelere ok byk grevler dmektedir. Belediyeler kendi imknlar erevesinde birok kurum oluturup altrabilirler. Zaten birok belediyemiz bu tarz grevler yapmaktadr. Ama en nemlisi de buralarda verilen hizmetin kalitesini artrmak ve ieriini doldurmaktr. * Ailelere sosyal destein salanmas, bunu salayacak kurumlarn oluturulmas, * Rehabilitasyon merkezlerinin kurulmas, * Aile sal merkezlerinin oluturulmas, * Sosyal ilikilerde insan temel hak ve hrriyetlerine bal kalnmas, * Bu merkezlerde grev alacak personelin byk bir hassasiyetle seilmesi gerekir.

Burada u hususu belirtmeden gemek istemiyorum. Belediyeler ve resmi daireler ailelerin suyunu, elektriini ve doalgazn kesmektedir. Kanaatimizce su, doalgaz, elektrik gibi insann temel haklarnn kullanmasndan dolay aileye ceza verilmemelidir. Bu tr uygulamalar insan temel hak ve hrriyetlerine aykr buluyoruz. Bu tarz uygulamalar yapan yneticilerin su iledii kanaatindeyiz. Eer kii ve kurumlar meseleyi suiistimal ediyorsa, bu resmi kurumlarmz yargya gidebilir, orada kendi haklarn savunabilirler. Yoksa insanlar ihtiyatan bu konumdalar ise onlara sosyal yardm yapmak toplumun grevidir. Tabii ki toplum da bu grevini, hkmetler, belediye ve hkmetlere bal sosyal kurumlar araclyla icra eder. Hkmetler ve belediyeler hangi partiden oluursa olusun, topluma kar en nemli sosyal grevini yerine getirmekle ykmldr. Sadece kendi taraftarlarna yardm eden, adam kayrma ve yandalk yapan hkmetler ve belediyeler, kt ve adaletsiz ynetimlerdir. Aile reislerinin borlarn demedii veya deyemedii durumlarda evin veya dairenin su, elektrik ve doalgazlarnn kesilmesinin aile ii kavgalar artrd, cezann btn aileye verildiinin bilinmesi ve bu ilkel tutumdan vazgeilmesi gerekir. Bu da Millet Meclisinde grubu bulunan tm partilerin grevi olup, bu mesele zerinde ciddiyetle durmalar gerekir. fb. Mlki Amirler Mlki idareyi yrten valilik ve kaymakamlklara da sosyal yaralarn iyiletirilmesi konusunda byk grevler dmektedir. * sizlik lkemizde byk bir problem olmas hasebiyle isizlerin tespitini yaparak onlara i verecek alanlarn oluturulmas, Kurumunun daha salkl almas iin srekli izlenmesi ve denetlenmesi gerekir. * Sosyal Hizmetler Kurumunun salkl ileyiini srekli izlemeli, raporlamal ve denetlemelidir. * Kendi idareleri altnda bulunan vatandalardan, zellikle kiralarn deyemedii iin sokaa atlan hibir aile olmamaldr. * Sosyal yardm ve dayanma, sosyal devlet olmann gerei olarak tam anlamda yerine getirilmelidir.

* Sosyal hizmet veren kurumlarn bana cimriler, bilgisizler, ahlksz, adam kayran, partizanlk ve kt muamele yapan tipler getirilmemelidir. g- Eitim ve retim Aile eitimi, ailenin ve toplumun devamn salamada ok nemli bir konudur. Gnmzde ilkretimden yksek retime kadar bu konuda ciddi bir eitim verilmemektedir. Okullardaki durum, eitim olmaktan daha ok retim olmaktadr. Bylece ocuklarmz yeteri dzeyde, hatta hi denilecek ekilde bu konuda eitim alamamaktadr. zellikle gnmzde orta renimde aile eitimi ve aile hukuku derslerin konulmas zaruri bir hal almtr. Aile eitimi ve aile hukuku derslerinin, Milli Eitim Bakanlnca uygulanmasn teklif ediyoruz. h- Katolik evlilik Katolik evlilik denilince akla ilk gelen ey, bir erkein bir kadnla mr boyu evli kalma zorunluluudur. Ondan kesinlikle boanamaz ve hangi artlarda olursa olsun ikinci bir e alamaz. Kanuni olarak ikinci bir e almas demek ceza-i meyyideyi gerekli klar. Zaten kanunlar da bu tarz evlilie msaade etmez. Trkiye medeni hukuku, svire medeni hukukundan dorudan ithal edilmitir. lk bata hi mdahale edilmeden tercme edildii ekliyle topluma uygulanmtr. svire de kendi medeni hukukunu, Hristiyanln Katolik hukukuna ok sk bal olan Neuchtel (Natel) ehrinden almtr. Bu medeni hukuk zerinde birtakm deiiklikler yaplmasna ramen gnmzde asl olarak varl srmekte ve toplumumuza hl uygulanmaktadr. Bu nedenle slm hukukuna gre nikh akdiyle ikinci bir evlilik yapan erkee bir yldan fazla hapis cezas vermekte, ama birden fazla kadnla beraber yaayan erkee hibir ceza vermemektedir. Bundan dolay nikhsz beraberlikler artyor. slm hukukuna gre ikinci e almak isteyen erkeklerin evlilikleri byk lde boanmayla noktalanmaktadr. Sonuta byk ykmlar ve dmanlklar olumaktadr. Burada bu tarz

evliliklerin konumunu incelemek mevzumuz deildir. Sadece bunun boanma nedeni olarak bir etkide bulunduunu belirtmek istiyoruz. i- Gelecek kaygs, ehirleme ve maddi imknlar statistikler bykehirlerdeki boanma orannn dier ehirler ve krsal blgelere gre olduka fazla olduunu gstermektedir. ehirleme ve madd imknlarn artmas, insanlarn birbirlerine kar sorumluluk ve ykmllklerini azaltmakta, risk almay zorlatrmakta, gereksiz olarak minnet etmeme duygusunu artrmaktadr. Madd imknlarn artmas, aileye ve evlilie bak asn da deitirmitir. Evlilii skntlar yuma grme, risk ve zgrl kstlayc bir etken olarak tanmlama yaygnlamaktadr. Bu bak, modernitenin ve Batnn bak tarz olup toplumumuzda gittike yaygnlamaktadr. Neticede genler evlenmemeye, evli gen iftlerde boanmaya ynelmektedir. Osmanlda ve Cumhuriyet dneminde 1950ye kadar toplumumuz tarm toplumu olarak kalmtr. Toplumun % 80i krsal blgelerde, % 20si de ehirlerde yaamtr. Trkiyede mevcut oran 1950li yllardan sonra deimeye balam ve gnmze gelindiinde bu oran tam tersine dnmtr. u anda nfus % 80 orannda ehirde yaamaktadr.23 Gelecek kaygs, korku ve endieyle dolu bir hayat beraberinde getirmektedir. Bu endie ve korkular evlilik hayatn olumsuz etkilemektedir. Gelecek kaygsn oluturan en byk etken de kendinde var olan maddi imknlarn elinden kmas endiesidir. - sizlik/ekonomik artlarn zorluu, sizlik, Trkiyenin en birinci problemlerinden birisidir. u anda Trkiyenin toplam nfusu: 73.722.988 kiidir (31 Aralk 2010). gc toplam: 22.165.000 kiidir. (Ocak 2010)
24

Nisan 2011 verilerine gre isizlik oran % 12 civarna kadar inmitir. Bu oran, genlerde % 25lik oran ulamaktadr.25 Ancak nominal anlamda isiz says az grnse de
23 24

Bkz. TK, Aralk 2010 Verilerine. TK, Mart 2011 Verileri (Eriim: 11.03.2011) 25 Bkz. TK, Nisan 2011 Verileri.

reel anlamda isiz toplam ortalama 3,5 milyon civarndadr. Bu da ok byk bir sayy tekil etmektedir. Neredeyse ortalama % 20ye tekabl etmektedir. Hele drt genten birinin isiz olmas, ayrca gizli isizlerin azmsanamayacak sayda fazla olmas halkn yoksulluunu daha da artrmaktadr. Yaplan istatistikler halkn yarsnn (% 46,6) kendi gelirinin yarsyla geinemediini gstermektedir. 26 alanlarn bile geim sknts ektii bir lkede aile huzursuzluun boyutunu tahmin etmek daha da kolaylar. sizlik sosyal anlamda alk ve felaket demektir. almayan insan evine ekmek alamaz ve evinde scack bir orba kaynatamaz. Evini geindiremeyen, hanmnn ve ocuklarnn geimini yapamayan, nafakalarn temin edemeyen erkein evlilik hayatnn tehdit altnda olmas demektir. Bu da ailede problemlerin artmasna, kavga ve grltlerin oalmasna ve yaralarn sarlamamasna sebep olmaktadr. Neticede evlilik balarnn kopmas ve yuvalarn yklmas kanlmaz olmaktadr. Boanmann neden olarak geim sknts iine dmemiz diyenler, % 38,8 gibi byk bir orandr.27 Hkmetlerin en ncelikli meselesi, istihdam artrarak isizlik problemine are bulmaktr. nk bu problem, beraberinde birok sosyal problemi dourmaktadr. Boanmalarn artmasnn en nemli nedenlerinden biri de isizlik problemidir. Suu, sadece kiilerin zerine atmak kolaycl tercih etmek demektir. sizlik problemini zecek olan fertler deil hkmetlerdir. Ekonomik sknt sadece evlilik sresince deil, boanma sreci ve sonrasnda da problem olmaktadr. Arkana gre (1992) hem boanma aamasndaki hem de boanm kadnlarn en nemli sorunu ekonomik skntdr.28 j- Medyann boanmay tahrik etmesi Medya, zellikle TVler diziler ve filmlerle aile hayatn kmsemekte, boanmay tahrik etmekte, beraber yaama olgusunu tevik etmektedir. Byk ounluu batllam
26

TK, 12.03.2011 Tarihli Veriler; Anadolu Ajans; Timetrk Haber Portali. Aratrma Ekibi, Boanma Nedenleri Aratrmas, s. 118. 28 Bkz. Arkan, idem, Yoksullukta ve Evlilikte Geimsizlik ve Boanma , Ankara, 1992.
27

zihinlerin elinde olan gazeteler, dergiler ve radyolar da kendilerine tevdi edilen bu grevlerini eksiksiz yerine getirmektedirler. Diziler ve filmlerde pembe hayat sunan karakter etkisinin n plana kartlmas, srekli aldatma ykleri, halkn inan ve rfleriyle ters den yaam tarzlar zihinlerde byk olumsuzluklar oluturmaktadr. Buralarda aldatma, bakasnn kadnyla birlikte olma, hayatnda birok kadn bir arada idare etme ve zina tevik edilmektedir. Aile hayat ise srekli skntl, problemli ve yrtlemez olarak yanstlmaktadr. Bu da kadnlar, erkekler, genler ve ocuklar zerinde ok kt etki brakmaktadr. Bundan dolay genellikle gen erkek ve kzlar, evlilii skntl ve risk olarak grmektedirler. Bu genlerin, evlilii 30 ya ve zerine erteleme eilimi artmaktadr. Ayrca evlilik programlarndaki iddet olgusu fertler zerinde ok olumsuz etkiler brakmaktadr. Tek ynl ifade edilen ve iki kii arasnda getii iin de ispat mmkn olmayan bu tarz yaynlar, aile kurumu hakknda da kt dncelerin olumasna neden olmaktadr. k- Kanunlarn Anadolu aile tarzna uygun bir ekilde dzenlenmemesi lk bata kabul edilen svire medeni kanuna sonradan baz maddeler eklenmi, ama Eklenen bu maddeler de Anadolu insann inan, kltr ve rfyle rtmemitir. Bu alanda Avrupa Birlii uyum yasalar erevesinde baz dzenlemeler yaplmtr. Ancak biz burada en nemlileri zerinde duracaz. Ailenin reissiz braklmas: Evli olan kadn ve erkek arasnda reis tayin etmeyerek aile reissiz braklmtr. Hlbuki aile bir ortaklktr ve ortakln da mutlaka bir bakan vardr. En basit irketlerde bile ynetim kurulu bakan veya mdr olarak idareci bulunmaktadr. Aile de bu ekil davranlmas aile ii atmay ve anlamazl artrmtr. Zinann serbest braklmas: Zinann su olmaktan kartlp serbest olmas boanmalar artran bir etken olmutur. Kendisinin aldatldn hisseden eler soluu mahkeme de almlardr.

Taraflardan bir tarafa arlk vermesi: zellikle son dnemlerde kan kanunlarn kadnlara pozitif ayrmclk esasna ynelik olmas, taraflar aras dengeyi bozmaktadr. Bu kanunlar erkekle kadn kar karya gelmektedir. Avrupada bugn gelinen noktada erkekler kendilerini savunacak dernekler, sivil toplum kurulular oluturmakta ve pozitif ayrmc bu yasalara kar mcadele etmektedirler. Maalesef Trkiyede de gidi noktas bunu gstermektedir. l- Feminist Hareketler Feminist hareketler, evvelemirde kadn-erkek mcadelesini esas alm ve ie erkei dman ilan ederek balamtr. Temelde kadn-erkek eitlii savunulmu, ama bu konuda arya gidilerek sonu dmanla dntrlmtr. Erkekler, kadnlara haklarn vermediler. iddiasyla hareket etmi ve bu iddialaryla aile ii atmalar iddetlendirmilerdir. Bu tr iddialar Mslman kadnlar arasnda nev nema bulmu, onlar da yle demeye balamlardr: Mslman erkekler kadnlara haklarn vermiyorlar. Gerek nceki gerek sonraki iddia ispat edilmesi zorunlu olan varsaymdan teye gitmemektedir. Yedi milyar dnya nfusunun yars, iki milyar Mslman nfusun yars erkektir. Bu konuda geneli kuatc ne bir bilimsel aratrma ne istatistik ne de anket sz konusu olmamtr. Sadece bu ifadeler, alt bolukta kalan bir sz olmaktan teye gitmemitir. 2. BOANMANIN ZEL VE ETKENLER a- Ben duygusu, biz olamama Ben bende varm, sende veya bir bakasnda yokum, felsefesi aileyi ykmaktadr. Evlenen erkek ve kadn, bir elmann yars olarak btn olmas gerekir. slm, kadn erkein elbisesi erkei de kadnn elbisesi, yani birbirini tamamlayan rts olarak grmektedir. Bu da elerin btnlemesi, yekvcut ve bir olmas anlamna gelir. Benliin ne kmas, bencilleme ve bencil tutumlar taraflar aras ilikiyi ok kt bir ekilde etkilemekte, kavga ve anlamazlklara neden olmaktadr.

b- Ferdi etkileyen psikolojik ve sosyolojik faktrler Aile ii ilikilerde kadn ve erkek psikolojisi ok nemli bir yer tutar. Bu psikoloji taraflarca korunmad takdirde btnlk bozulur, kavga ve grltler ba gstermeye balar. Bu da aile ykmn hzlandrr. Halkmzn aileye baknda byk olumsuzluklar tayan eler vardr. Daha evlenmeden nce balayan ve evlilikte de devam eden olumsuz sylemler aile btnln zedelemektedir. Damada elolu, geline elkz diye bakan anlay, onu kendine ait ve ailesinin bir yesi olarak grmesine engel olmaktadr. Ya da annesi veya akrabalar tarafndan gelin olacak kza: -Sen orada elkzsn. Ne yaparsan yap, bouna, onlar seni kabullenmezler. denilmesi, kzlarmzn zihinlerindeki aile btnl olgusunu ykmaktadr. Daha iin banda evlilie olumsuz balayan taraflar, evlendikten sonra da bu anlaylar erevesinde ok byk problemler yaayabilmektedir. c- Ailenin darboaza girdii dnemde kadnn stnlk kurma arzusu nsanlar ve aileler her zaman ayn hayat tarzna sahip deillerdir. Bir zaman zengin olan bir aile fakir olmakta, fakir olan da zenginleebilmektedir. Erkekler de ayn durumlarla karlamaktadr. Bazen normal bazen kt bazen ok iyi hayat tarzna sahip olabilmektedir. Bu Allahn kullar arasndaki imtihandr. Zenginlik olduu zaman problemler yok olmakta veya yanllklar grmezlikten gelinmektedir. Ama fakirlik, skntlar veya borlar olduunda aile de atmalar ve kavgalar balamakta, bir ksm kadnlar bu durumu erkee kar stnlk kurma amacna ynelik kullanmaktadr. Her gn sknty, zorluu ve borlar gndeme getiren kadn artk sylenmeye dmekte, erkek nezdinde itici bir konuma gelmektedir. Aslnda kadn stnlk kuraym derken kendi elleriyle ailedeki ykm

hazrlamaktadr. nk Anadoludaki erkeklerin byk bir ksm tarafndan bu durum, kadna kendisini zor anlarnda terk eden, yalnz ve desteksiz brakan e gzyle bakmasna neden

olmaktadr. Bu da eler aras ilikiyi zedelemekte ve bir sre sonra da ayrl beraberinde getirmektedir. d- Kadn-erkek aras denkliin/kefetin bulunmamas Evlilikte kadn-erkek denklii ok nemli bir faktrdr. slm hukuku denklik meselesine ok byk nem vermektedir. Hatta denklii olmayan elerin, mahkeme kararyla ayrlmasna ve nikh akitlerinin feshedilmesine cevaz vermektedir. Ama daha ncelikli olan evlenmeden nce taraflarn denk olmasna dikkat etmek ve bunu byk lde gzetmek gerekir. Genellikle birbirleriyle denk olmayan eler arasnda galip gelme yar balar. Bylece eler, asl grevlerini brakp baka ilerle uraarak evliliklerini zedelerler. Kltrlkltrsz, zengin-fakir, gzel-irkin, engelli-engelsiz ve benzeri meseleler aileler arsnda problem tekil etmektedir. Bazen de problem olmayan konumlar ve durumlar problem mesabesine kartlmakta ve ou kez evlilik hayat ykma uramaktadr. Ancak slm fkhnn evlilikte kefet/denklik blmne bakldnda bununla ilgili geni aklamalar bulmak mmkndr. Nikhsz beraber yaama olgusu Bu anlay daha ok zenginler, sosyete, mzik ve film dnyasnda gereklemektedir. Bu hayat tarz, film ve diziler araclyla da tevik edilmektedir. Metres tutma veya beraber yaama, e tarafndan bilinildiinde ounlukla boanmalarla neticelenmektedir. Ayrca evlilik ykn zerine almadan, herhangi bir szlemeye bal kalmadan ve hibir hukuk sorumluluk yklenmeden kar-koca gibi bir kadnla birlikte yaama algs kapitalist lkelerde gittike yaygnlamaktadr. Bu durum kapitalizmin egemen olduu slm lkelerinde ve dier lkelerde de yaygnlamaktadr. e- Kadnn erkee, erkein kadna bak asnn sadece cinsel obje olmas Nikh akdi/evlilik, meru yoldan insan neslinin devamn salayan yegne szlemedir. Toplumun en kk birimi aile bu szlemeyle oluur. Eler, evlenerek aile ortamnda scak bir yuvaya kavuur, sevip okayacaklar ocuklar sahibi olur, kendilerinin

barnaca ve her trl beeri faaliyetlerini yrtecei bir mekn elde etmi olurlar. Bu ihtiyalar kadn ve erkek herkes iin vazgeilmez ve zaruri taleplerdir. Evlilie sadece cinsel obje olarak bakldnda, kadnn erkee erkein kadna bak sadece cinsellik olduunda bunu farkl kimselerde bulma eilimine saplmakta ve taraflar cinsel adan birbirini mutlu etmeyince araylar balamaktadr. Aile ortamnn beraberinde getirdii gzellikler unutulmakta, i cinsellie dklp orada kalmaktadr. Bu araylar tabii olarak aile yuvasnn dna tamakta ve sonuta ailenin ykm sz konusu olmaktadr. f- Evlilii yk grme ve risk almama zellikle gnmzde genler arasnda yaygnlaan bir hastalk da evliliin yk ve sknt grlmesidir. ou genlerde de evlilik ykn kaldramayacak endiesi hkimdir. Buna sebep olan en nemli etken, Trkiyedeki isizlik oranlarnn ok yksek olmas ve isizliin en nemli sosyal problem olmaya devam etmesidir. Bir de genler arasnda yaygnlaan bir hastalk da zgrln hibir snr ve kayt tanmadan rahata yaayaca bir ortam arzulamasdr. Bundan dolay evlilii zgrl kstlayc ve istedii gibi yaamaya engel bir kurum olarak grmektedir. Neticede de evlilikten uzaklamakta, hatta kamaktadr. Toplumda kadn ve erkekler arasnda yaygnlaan baz ifadeler de evlilii yk grme fikrini desteklemektedir. Erkein azn m koklayacaksn! Her gn kadn drdr m dinleyeceksin! Genlik bir kere gelir, zgrln yaa! Erken yata evlenerek genliini pranga altna alma! Mesela bu sz, 25-26 yandaki genlerimize sylenmektedir. Hlbuki 25-26 yalar, gnmzde bile evlilik iin normal bir ya saylmaktadr. Daha eskilere gidildiinde, bu yalar ge ya olarak deerlendirilmekteydi.

ekirdek aile forml de bu skntlar artrmaktadr. Her evlenen yeni bir ev anca ynlarca masraflar olumakta, bu da ailelerin yardmna ramen genlerin gzn korkutmaktadr. g- evresindeki boanmalarn fert zerindeki olumsuz etkileri Trkiyede boanma oranlarnn son on ylda byk bir hzla artmas, neredeyse her ailede bir boanma vakasnn yaamay beraberinde getirmitir. lkemizde boanma hadiseleri normal bir ekilde cereyan etmemektedir. Genellikle anlamazlklar kine, fkeye ve dmanla dnmektedir. Aileler aras atmalar bazen lmle ve yaralamayla bile bitmektedir. Bu durum da genlerde evlilie kar bir souma ve uzaklama dncesi oluturmaktadr. Biz de evlendiimizde ayn eyler olur mu endiesi ve korkusu, evlilie bak asn olumsuz ynde etkilemektedir. h- Toleransszlk Toleransszlk, aslnda toplum olarak genel bir sorundur. Bir de bunun aile ii yansmasn dndmzde olay daha derinlere inmektedir. Evlenme ncesi balayan ailelerin birbirlerini sulamas evlenen eleri ok kt etkilemektedir. Ayrca eler aras sulamalar, birbirlerine bakn yapc ve olumlu deil, ykc ve olumsuz olmas ve kararlarn bu erevede alnmas aile hayatn ekilmez klmaktadr. ekilemez hayat bir sre sonra ortak yaamdan kmaktadr. i- Ailelerin ocuklarna ar sevgisi Ailelerin ocuklarna ar sevgisi aileye mdahaleyi artrmaktadr. Ar sevgi, anababalara bir nevi sevgi zehirlenmesini yaatmaktadr. En kk sorunlarda damada veya geline mdahale, eler arasndaki uyumu bozmakta, birbirlerine mesafeli olmak ve uzaklamakla sonulanmaktadr. Aile ii problemlerde, ailelerin hemen ilk syledikleri: -Boan, onun kahr m ekilir. sz olmaktadr. nceden kzlar gelin edilirken u szler sylenirdi:

Bir yastkta kocayasn. Senin evin, yuvan artk orasdr. Yuvay dii ku yapar. Ana gibi yr olmaz. Ana yrek, baba krektir. Ana baa ta imi, her derde deva imi. Bu eve ancak lmn gelir. Ya da, Gelinlikle ktn eve ancak kefenle girersin. Kocann evini babann evi bilesin. Bu ifadelerle, kadnn ailenin temel direi olduu vurgulanmak istenmektedir. Anadoluda hl bir ksm blgelerde bu szler evlenen kzlara sylenmektedir. imdilerde ise baka szler sylenmektedir: Biz senin sonuna kadar arkandayz. Kimsenin kahrn ekmek zorunda deilsin. Bir ey olursa bize haber ver, biz gerekeni yaparz. gibi benzeri ifadeler kullanlmaktadr. Bu szler, aile aras btnlemeye mani olmakta, aileler aras atmay krklemektedir. j- Erkein baka kadnlarla evlenme arzusu Bu daha ok zengin Mslman erkekler arasnda grlen ve yaanan bir olaydr. Bu kimseler, slm dininin zaruri durumlarda birden fazla kadnla evlenmeye cevaz vermesi fetvasyla hareket etmektedir.

Bunu kabullenmeyen kadnlar sonuta ailenin dalmasn salamaktadr. Ya da erkek, gerekli artlar yerine getirmeden ikinci evlilie ynelerek aile yuvasnn dalmasna neden olmaktadr. Bu konudaki cehalet, bazen elerden bir taraf, bazen de taraflar arasnda birlikte yaanmaktadr. Bu da slmn aile hukukuyla ilgili hkmlerinin ok iyi bilinmemesinden kaynaklanmaktadr. k- Fertlerde parann, maddenin ve makamn n plana gemesi Bu durum byk sosyal problemdir. Madde n plana geince ilikilerin rengi deimektedir. Madde deer yargs olunca ve para da tanrlanca her ey bu minvalde deerlendirilmektedir. Kar-koca ilikileri, aile ve akrabalar aras ilikiler manevi ve sosyal dzlemde ele alnmamakta ve bu da taraflar aras ilikiyi olumsuz ynde etkilemektedir. Her eye maddi kar gzyle baklmakta, huzur maddede aranmakta ve dolaysyla aile ilikileri zayflamaktadr. Bylece lkemizde yaanan d ve i etkenlerle, zel faktrleri izah etmeye altk. Genel olarak Trkiyede evliliin bitmesine yol aan sebepler ok eitli olabilmesine karn, en ok grlen sebepler unlardr:29 * Ekonomik problemler * Elerin sosyo-kltrel yap farkllklar *Cinsel problemler * letiim bozukluu *Elerden birinin ihaneti * Aile ii iddet * Zevk ayrlklar * Elerin birbirlerini ihmal edii
29

Bkz. Trkiyede Aile (Ailenin Yapsal zellikleri, levleri ve Deiimi), s. 139.

*Ailelerin ar mdahalesi * Elerden biri ya da her ikisinin birden anne-baba mdahalesine adaleti gzetmeden ak olmalar * ocuk olmamas * Ciddi ekonomik ve snfsal farkllklar * Ya farknn fazla olmas * Aile basks ile evlendirmeler * Taraflardan birinin ani kiilik ve yaam pratiinin deimesi * Psikiyatrik problemler/depresyon, panik atak, izofreni vb. *Uyuturucu, alkol ve kumar bamll B. BOANMA ETLER I. SLMDA BOANMA

slm, din olarak boanmaya cevaz vermi ve gerektii durumlarda boanmay kolaylatrmtr. Her ne kadar Reslullah (s.a.v.)n diliyle boanma ho olmayan helal olarak grlmse de, Kurn Kerimde boanma/talakla ilgili 33 yet-i kerime mevcuttur. Bu yetler boanmann hukukunu ve artlarn belirlemektedir. Evliler, eler ayrlma ve boanma kararn vermeden nce slm hukukunun ngrd aile hakemlii messesesine bavuruyor. nk aile hakemlii evlilerin ayrlk ve anlamazlk anlarnda ok nemli fonksiyonlar grmektedir. Bu konudaki yet-i kerimede buna ar yapmaktadr: Eer aralarnn almasndan endie ederseniz o vakit erkein akrabasndan bir hakem, kadnn ailesinden bir hakem gnderin. Her ikisi de aralarnn dzelmesini isterlerse, Allah onlarn arasn bulur. phesiz Allah her eyi bilendir, her eyden haberdardr. 30

30

Nis, 4, 35.

Evet, bu yet her iki taraftan hakem talep ediyor. lkemizde yaplan istatistiklerde din nikh akdi yaparak evlenenlerin oran % 90,4tr. Ama din ritellere dayanarak boananlarn oran % 26 gibi ok az bir rakam olmaktadr. Hakemler hem aile iinde bilge ve bu konulara vakf kiilerden olabilir. Hem de slm hukukunu bilen slm limlerinden iki hakem olabilir. Taraflar hukuk erevede dinler ve aile hayatlaryla ilgili karar verir. Bylesi bir karar taraflar iin hayrl olan ortaya kartr. slmda ayrlmalar talak, muhalaa ve hkim kararyla gereklemektedir. Hkim kararyla olan ayrlmalar daha ok fesih dediimiz evlilik akdinin bozulmasna karar verilmesidir. 1- TALAK a-Talak- Snn Snnet uygulamalarna uygun olarak yaplan boanmadr. Buna dine uygun olarak yaplan boamada diyebiliriz. Bu tarz boanmada durum dikkate alnr. Boanmann meru bir ihtiyatan domas, boama esnasnda kadnn hayzl ve nifasl olmamas, kadnn temizlik sresince kocann cinsel ilikide bulunmamas ve boamann birer birer verilmesi gerekir. b- Talak- Bid Snnet uygulamalarna aykr olarak cereyan eden boanma vakalardr. Boanmay keyfi olarak yapmak, kadnn temiz olmad anda onu boamak ve bir anda birden fazla boama lafzn kullanmaktr. Uygulama olarak: c. Talak- Ric Kocann boad hanm, iddeti iinde yeni bir nikh akti yapmakszn tekrar aile hayatna kabul etmesidir. d. Talak- Bain Kesin boanma olup iki ekilde gerekleir:

Beynunet-i sura: Kocann ancak yeni bir nikh ve mehir ile boad hanmna dnebilecei bir boamadr. Beynunet-i kbra: Kocann boad hanmna onun ancak baka bir kocayla sahih nikhla evlenip gerek zifaf olduktan sonra, ikinci kocann lm veya ondan boandktan sonra ve iddet mddetini tamamladktan sonra evlenebilecei boanmadr. Boama eitleri: e. Muhalaa Kadnn kocasndan bir bedel karl boanma szlemesi yapmasdr. Kadn ya mehrinden vazgeerek ya da bir bedel vererek kocasndan nikh mlkiyetini kaldrmasdr. Buna hul da denir. f. l Bir kocann kendi hanmyla drt aydan fazla cinsel ilikide bulunmamaya yemin etmesidir. Bu gerekletiinde boama da gerekleir. Bununla ilgili yet-i kerime yledir: Kadnlaryla cinsel ilikide bulunmamaya yemin edenler iin drt ay beklemek vardr. ayet dnerlerse phesiz Allah ok balayan ve ok rahmet edendir. Yok, eer talaka karar vermilerse phesiz Allah sylediklerini iitir, kurduklarn bilir.31 g. Zhar Kocann hanmn mahreminden birisine srt, karn ve uyluklar gibi haram olan bir organna benzetmesidir. rnein Sen bana annemin srt gibisin. Veya Sen bana kz kardeimin srt gibisin. demesi gibidir. Bu durumda koca, keffret vererek tekrar hanmna dnebilir. h. Lin

31

Bakara, 2, 226-227.

Kocann kadnna zina etti isnadndan sonra gerekleen eylemdir. O da, elerin hkim huzurunda dine uygun bir ekilde drder defa ahadette bulunduktan sonra beincisinde eer yalanc ise her birinin kendini lanetlemesidir. Bylece ayrlma kesin surette gerekleir, bir daha birbirleriyle evlenemezler. . Talak- Taassf Taassf, hakk bakasna zarar verecek ekilde ktye kullanmaktr. lm hastalndaki kiinin hanmndan miras karmak iin onu boamasdr. i. Talak- Tefvz Kocann kendi hanmna boama yetkisi vermesidir. Kadn bu yetkiyi kullandnda boama gerekleir. Bunlarla ilgili geni aklamalar fkh kitaplarnda mevcuttur. Biz burada sadece tariflerle yetinmek istiyoruz. Fesih nedeniyle ayrlmalar: 1- Ayr kalma sebebiyle ayrlma 2- Hapis sebebiyle ayrlma 3- Dinden kma sebebiyle ayrlma 4- Nafaka dememekten dolay ayrma 5- zr ve hastalk nedeniyle ayrlma 6- Aldatlma sonucu ayrlma II. YAHUD VE HIRSTYANLIKTA BOANMA

Yahudi ve Hristiyanlkta boanma olduka zordur. Hatta Hristiyanlarn Katolik Mezhebinde boanma yasaktr. Gnmzde Katolik devlette Vatikan, Malta ve Filipinlerde taraflarn boanma hakk bulunmuyor. ilililer boanma hakkn ancak 2004 ylnda elde ettiler. Maltada iftiler ayrlabiliyor, ancak evliliin iptal edilmesi gerektiinden yeniden evlenmeleri son derece g oluyor. 32 Maltada 29 Mays 2011 tarihinde yaplan boanmann serbest olmasyla ilgili

32

Akam gazetesi, 29.05.2011 tarihli.

referandumda % 52 oy evet alarak boanma serbest edilmitir.33 Bylece geriye boanmann yasak olduu iki lke, Vatikan ve Filipinler kalmtr. BOANMA LE LGL KUTSAL KTAP YETLER34 A. ESK ANTLAMA/AHD- ATK a. Yaratl 2:24 Bu nedenle adam annesini babasn brakp karsna balanacak, ikisi tek beden olacak. b. Malaki 2:16 srailin Tanrs RAB, Ben boanmadan nefret ederim diyor. c. Yasann Tekrar 24:1-4 1 Eer bir adam evlendii kadnda yakksz bir ey bulur, bundan tr ondan holanmaz, boanma belgesi yazp ona verir ve onu evinden kovarsa, 2 kadn adamn evinden ayrldktan sonra baka biriyle evlenirse, 3 ikinci kocas da ondan holanmaz, boanma belgesi yazp verir, onu evinden kovarsa ya da ikinci adam lrse, 4 kadn boayan ilk kocas onunla yeniden evlenemez. nk kadn kirlenmitir. Bu RABbin gznde irentir. Tanrnz RABbin mlk olarak size verecei lkeyi gnaha srklemeyin. B. YEN ANTLAMA/AHD- CEDT a. Matta 19:3-12 3 sann yanna gelen baz Ferisiler, Onu denemek amacyla unu sordular: Bir adamn, herhangi bir nedenle karsn boamas Kutsal Yasaya uygun mudur?

33
34

Kutsal Kitap, Kitab Mukaddes irketi, 1. Basm, 2002, stanbul

Habertrk TV yayn, 30.05.2011 tarihi.

4-5 sa u karl verdi: Kutsal Yazlar okumadnz m? Yaradan balangtan nsanlar erkek ve dii olarak yaratt ve yle dedi: Bu nedenle adam annesini babasn brakp karsna balanacak, ikisi tek beden olacak. 6 yle ki, onlar artk iki deil, tek bedendir. O halde Tanrnn birletirdiini, insan ayrmasn. 7 Ferisiler saya, yleyse dediler, Musa neden erkein boanma belgesi verip karsn boayabileceini syledi? 8 sa onlara, nat olduunuz iin Musa karlarnz boamanza izin verdi dedi. Balangta bu byle deildi. 9 Ben size unu syleyeyim, karsn fuhutan baka bir nedenle boayp bakasyla evlenen, zina etmi olur. Boanan kadnla evlenen de zina etmi olur. 10 renciler saya, Eer erkekle kars arasndaki iliki buysa, hi evlenmemek daha iyi! dediler. 11 sa onlara, Herkes bu sz kabul edemez, ancak Tanrnn g verdii kiiler kabul edebilir dedi. 12 nk kimisi doutan hadmdr, kimisi insanlar tarafndan hadm edilir, kimisi de Gklerin Egemenlii uruna kendini hadm sayar. Bunu kabul edebilen etsin! b. Matta 5:28-32 28 Ama ben size diyorum ki, bir kadna ehvetle bakan her adam, yreinde o kadnla zina etmi olur. 29 Eer sa gzn gnah ilemene neden olursa, onu kar at. nk vcudunun bir yesinin yok olmas, btn vcudunun cehenneme atlmasndan iyidir. 30 Eer sa elin gnah ilemene neden olursa, onu kes at. nk vcudunun bir yesinin yok olmas, btn vcudunun cehenneme gitmesinden iyidir.

31 Kim karsn boarsa ona boanma belgesi versin denmitir. 32 Ama ben size diyorum ki, karsn fuhu dnda bir nedenle boayan onu zinaya itmi olur. Boanm bir kadnla evlenen de zina etmi olur. c. Markos 10:2-12 2 Yanna gelen baz Ferisiler Onu denemek amacyla, Bir erkein, karsn boamas Kutsal Yasaya uygun mudur? diye sordular. 3 sa karlk olarak, Musa size ne buyurdu? dedi. 4 Onlar, Musa, erkein bir boanma belgesi yazarak karsn boamasna izin vermitir dediler. 5 sa onlara, nat olduunuz iin Musa bu buyruu yazd dedi. 6 Tanr, yaratln balangcndan nsanlar erkek ve dii olarak yaratt. 7-8 Bu nedenle adam annesini babasn brakp karsna balanacak, ikisi tek beden olacak. yle ki, onlar artk iki deil, tek bedendir. 9 O halde Tanrnn birletirdiini insan ayrmasn. 10 rencileri evde Ona yine bu konuyla ilgili baz sorular sordular. 11 sa onlara, Karsn boayp bakasyla evlenen, karsna kar zina etmi olur dedi. 12 Kocasn boayp bakasyla evlenen kadn da zina etmi olur. d. Luka 16:18 Karsn boayp bakasyla evlenen zina etmi olur. Kocasndan boanm bir kadnla evlenen de zina etmi olur. e. Korintlilere 1. Mektup

10 Evlilereyse unu buyuruyorum, daha dorusu Rab buyuruyor: Kadn kocasndan ayrlmasn. 11 Ayrlrsa evlenmesin, ya da kocasyla barsn. Erkek de karsn boamasn. 12 Geri kalanlara Rab deil, ben sylyorum: Eer bir kardein kars iman etmemise ama kendisiyle yaamaya razysa, onu boamasn. 13 Bir kadnn kocas iman etmemise ama kendisiyle yaamaya razysa, kadn onu boamasn. 14 nk iman etmemi koca kars araclyla, iman etmemi kadn da imanl kocas araclyla kutsanr. Yoksa ocuklarnz murdar olurdu. Ama imdi kutsaldrlar. 15 man etmeyen ayrlrsa ayrlsn. Karde ya da kz karde byle durumlarda zgrdr. Tanr sizi bar iinde yaamaya ard. 16 Ey kadn, kocan kurtarp kurtaramayacan nereden biliyorsun? Ey erkek, karn kurtarp kurtaramayacan nereden biliyorsun? f. Romallara Mektup 1 Bilmez misiniz ki, ey kardeler -Kutsal Yasay bilenlere sylyorum- Yasa insana ancak yaad srece egemendir? 2 rnein, evli kadn, kocas yaadka yasayla ona baldr; kocas lrse, onu kocasna balayan yasadan zgr olur. 3 Buna gre kadn, kocas yaarken baka bir erkekle iliki kurarsa, zina etmi saylr. Ama kocas lrse, kadn yasadan zgr olur. yle ki, baka bir erkee varrsa, zina etmi olmaz. SONU VE NERMZ Hindistan Modeli Gnmzde boanma sosyal bir problem halini almtr. 2001-2010 yllar arsnda ortalama tam on senede 1 milyon aile dalm. Neredeyse her ailede bir boanma vakas

gereklemi. Dier verileri de gz nne aldmzda bu gidiat rktc sonular douracak bir dzeydedir. Onun iin imdiden toplum olarak ok ciddi tedbirler almak zorundayz. On yl sonra geri dn mmkn olmayan byk felaketlerle karlaabiliriz. Biz bu sempozyum vastasyla Hindistan modelini sunmak istiyoruz. Bugn Hindistanda 200 milyon Mslman yaamaktadr. Orada Hinduizm ve Brahmanizm hkim olmasna ramen Mslmanlar slm aile hukuk esaslarna gre evlenmekte ve boanmaktadrlar. Trkiyede de nfusun % 99u Mslman olduuna gre Trkiyeli Mslmanlar da resmi olarak slm aile hukuk (ahvl-i ahsiye) esaslarna gre evlenme ve boanmalarn gerekletirebilirler. Hatta Hristiyan ve Yahudiler de kendi aile hukuklarna gre evlenmelerini ve boanmalarn gerekletirebilirler. Her din sahibi, bu konuda kendi dininin esaslarna gre bir hukuka tabi olabilir. Btn bunlar yasalarla gerekletirebiliriz. KAYNAKA Arkan, idem, Yoksullukta ve Evlilikte Geimsizlik ve Boanma, Ankara, 1992. Aydn, Mustafa, Mustafa Tekin, Burhanettin Can, Caner Arabac, Osman tlak (Heyet), Trkiyede Aile (Ailenin Yapsal zellikleri, levleri ve Deiimi), Sekam Yaynlar, stanbul, 2011. Demirkran, Semra Yurtkuran, Aysel Gnindi Ersz, Rahime Beder en, Emre Ertekin, zden Sezgin, Ahu Meryem Turut, Nuray ehitolu (Aratrma Ekibi), Boanma Nedenleri Aratrmas, Babakanlk Aile ve Sosyal Aratrmalar Genel Mdrl, Ankara, Mart 2009. Kurn Kerim. Kutsal Kitap, Kitab Mukaddes irketi, 2002, stanbul I. Basm zek, Ali, Aile Sempozyumu Konusunda Takdim, Gnmzde Aile Sempozyumu 02-04 Aralk 2005, stanbul, 2007. Sayar, Kemal, Paralanm Ailelerde ve ocuklarnda Grlen Problemler, Gnmzde Aile Sempozyumu 02-04 Aralk 2005, stanbul, 2007.

Trk Medeni Kanunu Yrkolu, Atalay, Deien Toplumda Aile ve ocuk, zgr yaynlar, stanbul, 1997 V. Basm