Matematika3 Masinstvo

JU UNIVERZITET U TUZLI
Mainski fakultet

II godina studija

M A T E M A T I K A 3
Z a d a c i
Radni materijal

Autori :
Dr.sc. Ramiz Vugdali
Zoran Jasak, Mr.sci.math.

Januar 2012. godine
Uvod

Ovaj tekst je namijenjen studentima druge godine dodiplomskog studija Mainskog fakulteta
u Tuzli kao dio materijala za pripreme ispita za predmet Matematika 3. Cilj je da osigura
studentima kavlitetniju podlogu za pripreme i dalji samostalni rad studenata.

Svako od poglavlja obuhvata teorijski dio poglavlja koja su predviena planom ovog
predmeta. Materijal e vremenom biti dopunjavan u teorijskom dijelu i novim zadacima.
Modeli u pojedinim zadacima su uraeni u softverskom paketu Mathematica 7.0.

Autori se zahvaljuju svima koji budu ukazali na eventualne greke u tekstu.

Ovo je radni materijal koji e se vremenom doraivati.

NAPOMENA : Tekst i dijelovi teksta ne mogu biti reprodukovani ili preuzimani bez znanja i
saglasnosti autora.

Autori :

Ramiz Vugdali, Dr.sci.math.,

Zoran Jasak, Mr.sci.math,
jasak_z@bih.net.ba

Contents
1 Sistemi diferencijalnih jednacina 2
1.1 Teorijski uvod . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2
1.2 Zadaci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2
1.2.1 Normalni sistemi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 5
1.2.2 Prvi integral . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
1.2.3 Sistemi sa konstantnim koecijentima . . . . . . . . . . . . . . . . 13
1.2.4 Primjeri iz prakse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
2 Diferencijalna geometrija 24
2.1 Teorijski uvod . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 10
2.2 Zadaci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
2.3 Zadaci za samostalni rad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
3 Povrinski integrali I vrste 57
3.1 Teorijski uvod . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
3.2 Zadaci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59 15
4 Vektorska analiza 73
4.1 Teorijski uvod . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73
4.2 Zadaci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77
5 Povrinski integrali II vrste 90
5.1 Teorijski uvod . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90 20
5.2 Zadaci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
5.3 Zadaci za samostalni rad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109
6 Funkcije kompleksne promjenljive 111
6.1 Teorijski uvod . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111
6.2 Zadaci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112 25
7 Zadaci sa ispitnih rokova 119
7.1 Prvi parcijalni ispit, 20.11.2011, Grupa A . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
7.2 Prvi parcijalni ispit, 20.11.2011. Grupa B . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123
7.3 Drugi parcijalni ispit, 07.01.2012 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127
1
1 Sistemi diferencijalnih jednacina 30
1.1 Teorijski uvod
(U ovom dijelu ce biti dat teorijski uvod o sistemima diferencijalnih jednacina)
1.2 Zadaci
1.2.1 Normalni sistemi
Exercise 1 Naci rjeenja sistema diferencijalnih jednacina 35
d
dr
= + . + r
d.
dr
= 4 3. + 2r
Rjeenje. Prva jednacina se diferencira po r i dobije se
d
2
dr
2
=
d
dr
+
d.
dr
+ 1
d
2
dr
2
= ( + . + r) + (4 3. + 2r) + 1 40
d
2
dr
2
= 3 2. + 3r + 1
Iz druge (pocetne) jednacine je
. =
d
dr
r
Uvrtavanjem u prethodni izraz dobija se
d
2
dr
2
= 3 2
_
d
dr
r
_
+ 3r + 1 45
d
2
dr
2
= 2
d
dr
+ 5r + 1
d
2
dr
2
+ 2
d
dr
+ = 5r + 1 (1)
Karakteristicna jednacina je `
2
+ 2` + 1 = 0 sa rjeenjima `
1,2
= 1. Ovo znaci da je
opte rjeenje odgovarajuce homogene jednacine dato sa
1
= (C
1
+ C
2
r) c
a
50
Partikularno rjeenje se trazi u obliku
1
= r + 1 =
d
dr
= =
d
2
dr
2
= 0
Uvrtavanjem u izraz (1) dobija se
0 + 2 + r + 1 = 5r + 1
= = 5 55
= 10 + 1 = 1 = 1 = 9
Ovo znaci da je
1
= 5r 9 odnosno
(r) = (C
1
+ C
2
r) c
a
+ 5r 9
=
d
dr
= C
2
c
a
(C
1
+ C
2
r) c
a
+ 5
Ovo se zamijeni izraz za . i dobije se 60
. = (C
2
c
a
C
1
c
a
C
2
rc
a
+ 5) ((C
1
+ C
2
r) c
a
+ 5r 9) r
2
. = C
2
c
a
C
1
c
a
C
2
rc
a
+ 5 (C
1
+ C
2
r) c
a
5r + 9 r
. (r) = (C
2
2C
1
2C
2
) c
a
6r + 14
Exercise 2 Naci rjeenja sistema diferencijalnih jednacina
dr
dt
= r + 2 + t 65
d
dt
= 2r + + t
Rjeenje: Prva jednacina se diferencira po t i dobije se
d
2
r
dt
2
=
dr
dt
+ 2
d
dt
+ 1
d
2
r
dt
2
= (r + 2 + t) + 2 (2r + + t) + 1
d
2
r
dt
2
= 5r + 4 + 3t + 1 70
Iz prve polazne jednacine je
2 =
dr
dt
r t = 4 = 2
dr
dt
2r 2t
Na osnovu ovoga je
d
2
r
dt
2
= 5r + 2
dr
dt
2r 2t + 3t + 1
d
2
r
dt
2
2
dr
dt
3r = t + 1 (1) 75
2
2` 3 = 0 sa rjeenjima `
1
= 1 i `
2
= 3. Ovo znaci
da je opte rjeenje odgovarajuce homogene jednacine dato sa
r
1
= C
1
c
t
+ C
2
c
3t
Partikularno rjeenje je dato sa
r
1
= t + 1 =
dr
dt
= =
d
2
r
dt
2
= 0 80
0 2 3 (t + 1) = t + 1
3t = t = =
1
3
2 31 = 1 = 31 = 2 1
31 = 2
_
1
3
_
1 =
1
3
= 1 =
1
9
85
Ovo znaci da je
r (t) = C
1
c
t
+ C
2
c
3t
t
3

1
9
=
dr
dt
= C
1
c
t
+ 3C
2
c
3t
1
3
2 =
dr
dt
r t = C
1
c
t
+ 3C
2
c
3t
1
3

_
C
1
c
t
+ C
2
c
3t
t
3

1
9
_
t
2 = C
1
c
t
+ 3C
2
c
3t
1
3
C
1
c
t
C
2
c
3t
+
t
3
+
1
9
t
2 = 2C
1
c
t
+ 2C
2
c
3t
2t
3

2
9
90
(t) = C
1
c
t
+ C
2
c
3t
t
3

1
9
Exercise 3 Naci rjeenja sljedeceg sistema jednacina
3
dr
dt
= + 2c
t
d
dt
= r + t
2
Rjeenje. Prva jednacina se diferencira po t i dobije se 95
d
2
r
dt
2
=
d
dt
+ 2c
t
= r + t
2
+ 2c
t
d
2
r
dt
2
r = t
2
+ 2c
t
(1)
2
1 = 0 sa rjeenjima `
1
= 1 i `
2
= 1. Ovo znaci da je
opte rjeenje homogene jednacine dato sa
r (t) = C
1
c
t
+ C
2
c
t
100
Jednacina (1) ima dva partikularna rjeenja. Prvo od njih je oblika
r
1
(t) = t
2
+ 1t + C =
dr
dt
= 2t + 1 =
d
2
r
dt
2
= 2
Ovo se uvrsti u izraz (1) i dobije se
2 (t
2
+ 1t + C) = t
2
t
2
= t
2
= = 1 105
1t = 0 = 1 = 0
2 C = 0 = 2 C = 0 = C = 2
r
1
(t) = t
2
+ 2
Drugo partikularno rjeenje je oblika
r
2
= tc
t
=
dr
dt
= c
t
+ tc
t
=
d
2
r
dt
2
= c
t
+ c
t
+ tc
t
= 2c
t
+ tc
t
110
Ovo se uvrsti u izraz (1) i dobije se
2c
t
+ tc
t
tc
t
= 2c
t
= 2 = 2 = = 1 = r
2
(t) = tc
t
= r (t) = C
1
c
t
+ C
2
c
t
t
2
+ 2 + tc
t
=
dr
dt
= C
1
c
t
+ C
2
c
t
2t + c
t
+ tc
t
Iz prve polazne jednacine je 115
=
dr
dt
2c
t
= = C
1
c
t
+ C
2
c
t
2t + c
t
+ tc
t
2c
t
(t) = C
1
c
t
+ (C
1
+ t 1) c
t
2t
Exercise 4 Naci rjeenje sistema diferencijalnih jednacina
dr
dt
= 5 cos t
d
dt
= 2r + 120
Rjeenje. Diferenciranjem prve jednacine po t dobija se
d
2
r
dt
2
=
d
dt
+ 5 sin t
d
2
r
dt
2
= 2r + + 5 sin t
Iz prve jednacine je =
dr
dt
+ 5 cos t na osnovu cega je
d
2
r
dt
2
= 2r +
dr
dt
+ 5 cos t + 5 sin t 125
d
2
r
dt
2

dr
dt
2r = 5 cos t + 5 sin t (1)
4
2
` 2 = 0 sa rjeenjima `
1
= 1 i `
2
= 2. Na osnovu
ovoga je rjeenje homogene jednacine dato sa
r (t) = C
1
c
t
+ C
2
c
2t
Partikularno rjeenje jednacine (1) je dato sa 130
r
1
= cos t + 1sin t =
dr
dt
= sin t + 1cos t =
d
2
r
dt
2
= cos t 1sin t
cos t 1sin t (sin t + 1cos t) 2 (cos t + 1sin t) = 5 cos t + 5 sin t
(3 1) cos t + ( 31) sin t = 5 cos t + 5 sin t
= 3 1 = 5 135
31 = 5
= = 1 . 1 = 2
r
1
= cos t 2 sin t
= r (t) = C
1
c
t
+ C
2
c
2t
cos t 2 sin t
=
dr
dt
= C
1
c
t
+ 2C
2
c
2t
+ sin t 2 cos t 140
=
dr
dt
+ 5 cos t = = C
1
c
t
+ 2C
2
c
2t
+ sin t 2 cos t + 5 cos t
(t) = C
1
c
t
+ 2C
2
c
2t
+ sin t + 3 cos t
Exercise 5 Naci rjeenje sistema diferencijalnih jednacina
dr
dt
= + .
d
dt
= r + . 145
d.
dt
= r +
Rjeenje. Diferenciranjem prve jednacine se dobija
d
2
r
dt
2
=
d
dt
+
d.
dt
= (r + .) + (r + ) = 2r + + . = 2r +
dr
dt
=
d
2
r
dt
2

dr
dt
2r = 0
2
` 2 = 0 sa rjeenjima `
1
= 1 i `
2
= 2. Na osnovu 150
toga je
r (t) = C
1
c
t
+ C
2
c
2t
=
dr
dt
= C
1
c
t
+ 2C
2
c
2t
Oduzimanjem prve od trece pocetne jednacine dobija se
d.
dt

dr
dt
= r .
d.
dt
(C
1
c
t
+ 2C
2
c
2t
) = C
1
c
t
+ C
2
c
2t
. 155
d.
dt
+ . = 3C
2
c
2t
Ovo je obicna diferencijalna jednacina prvog reda za koju je rjeenje dato sa
. (t) = c
R
1(t)ot
_
C
3
+
_
Q(t) c
R
1(t)ot
dt
_
gdje je 1 (r) = 1 (koecijent uz . na lijevoj strani) i Q(r) = 3C
2
c
2t
_
1 (t) dt =
_
dt = t 160
. (t) = c
t
_
C
3
+
_
3C
2
c
2t
c
t
dt
_
= c
t
_
C
3
+ 3C
2
_
c
3t
dt
_
. (t) = c
t
_
C
3
+ 3C
2
1
3
c
3t
_
5
. (t) = C
3
c
t
+ C
2
c
2t
Rjeenje za se moze dobiti iz druge jednacine, s obzirom da su rjeenja za r i . poznata.
d
dt
= (C
1
c
t
+ C
2
c
2t
) + (C
3
c
t
+ C
2
c
2t
) 165
d
dt
= (C
1
+ C
3
) c
t
+ 2C
2
c
2t
= = (C
1
+ C
3
) c
t
+ 2
1
2
c
2t
= = (C
1
+ C
3
) c
t
+ c
2t
Exercise 6 Naci rjeenje sljedeceg sistema diferencijalnih jednacina
d
2
r
dt
2
+ r =
d
dt
4
dr
dt
+ 2r =
d
dt
+ 2 170
Rjeenje. Oduzimanjem druge jednacine od prve se eliminie clan
d
dt
. Na taj nacin se
dobije jednacina
d
2
r
dt
2
+ r 4
dr
dt
2r = 2
d
2
r
dt
2
4
dr
dt
r = 2
Diferenciranjem ove jednacine se na desnoj strani dobija izraz za koji se moze iskoristiti 175
prva jednacina sistema.
d
3
r
dt
2
4
d
2
r
dt
2

dr
dt
= 2
d
dt
d
3
r
dt
2
4
d
2
r
dt
2

dr
dt
= 2
d
2
r
dt
2
2r
d
3
r
dt
2
2
d
2
r
dt
2

dr
dt
+ 2r = 0
Karakteristicna jednacina je 180
`
3
2`
2
` + 2 = 0
`
2
(` 2) (` 2) = 0
(` 2)
_
`
2
1
_
= 0
(` 2) (` 1) (` + 1) = 0 = `
1
= 2. `
2
= 1. `
3
= 1
= r (t) = C
1
c
2t
+ C
2
c
t
+ C
3
c
t
185
Da bi se dobilo rjeenje za potrebno je dva puta diferencirati dobijeni izraz.
dr
dt
= 2C
1
c
2t
+ C
2
c
t
C
3
c
t
d
2
r
dt
2
= 4C
1
c
2t
+ C
2
c
t
+ C
3
c
t
Sada se koristi prva jednacina sistema.
(4C
1
c
2t
+ C
2
c
t
+ C
3
c
t
) + (C
1
c
2t
+ C
2
c
t
+ C
3
c
t
) =
d
dt
190
d
dt
= 5C
1
c
2t
+ 2C
2
c
t
+ 2C
3
c
t
(t) =
5
2
C
1
c
2t
+ 2C
2
c
t
2C
3
c
t
6
d
2
r
dt
2
3
dr
dt
+ 6r +
d
dt
= t
d
2
r
dt
2
+ 8r + = 0 195
6
Rjeenje. Kako bi se prva jednacina svela na jednu promjenljivu (r) potrebno je diferen-
cirati drugu jednacinu i rezultat uvrstiti u prvu jednacinu.
d
2
r
dt
2
+ 8r + = 0 = =
d
2
r
dt
2
8r =
d
dt
=
d
3
r
dt
3
8
dr
dt
Prva jednacina sada postaje
6
d
2
r
dt
2
3
dr
dt
+ 6r
d
3
r
dt
3
8
dr
dt
= t 200
d
3
r
dt
3
6
d
2
r
dt
2
+ 11
dr
dt
6r = t
Karakteristicna jednacina odgovarajuce homogene jednacine je.
`
3
6`
2
+ 11` 6 = 0
_
`
3
2`
2
_
_
4`
2
8`
_
+ (3` 6) = 0
`
2
(` 2) 4`(` 2) + 3 (` 2) = 205
(` 2)
_
`
2
4` + 3
_
= 0
(` 2) (` 1) (` 3) = 0
= r
1
(t) = C
1
c
2t
+ C
2
c
t
+ C
3
c
3t
Odgovarajuce rjeenje partikularno rjeenje po r je u obliku
r
1
= t + 1 =
dr
dt
= .
d
2
r
dt
2
= 0.
d
3
r
dt
3
= 0 210
= 0 6 0 + 11 6 (t + 1) = 1 t + 0
6t + 11 61 = 1 t + 0
= 6 = 1 = =
1
6
11 61 = 0 = 61 = 11 = 1 =
11
6
= 1 =
11
36
= r (t) = C
1
c
2t
+ C
2
c
t
+ C
3
c
3t
1
6
t
11
36
215
Da bi se dobilo rjeenje za potrebno je izvriti dva diferenciranja ovog izraza.
dr
dt
= 2C
1
c
2t
+ C
2
c
t
+ 3C
3
c
3t
1
6
d
2
r
dt
2
= 4C
1
c
2t
+ C
2
c
t
+ 9C
3
c
3t
=
d
2
r
dt
2
8r = = (4C
1
c
2t
+ C
2
c
t
+ 9C
3
c
3t
) 8
_
C
1
c
2t
+ C
2
c
t
+ C
3
c
3t
1
6
t
11
36
_
= 12C
1
c
2t
9C
2
c
t
17C
3
c
3t
+
4
3
t +
22
9
220
dr
dt
= r 2
d
dt
= r + 4
Rjeenje. Najprije se diferencira prva jednacina i u tako dobijenu jednacinu se stave
postojeci izrazi. 225
dr
dt
= r 2 =
d
2
r
dt
2
=
dr
dt
2
d
dt
d
2
r
dt
2
= (r 2) 2 (r + 4)
d
2
r
dt
2
= r 2 2r 8
7
d
2
r
dt
2
= r 10
Iz prve jednacin se izdvoji izraz za i uvrsti u ovu jednacinu. 230
dr
dt
= r 2 = 2 = r
dr
dt
= =
1
2
_
r
dr
dt
_
=
d
2
r
dt
2
= r 10
1
2
_
r
dr
dt
_
d
2
r
dt
2
= r 5r + 5
dr
dt
d
2
r
dt
2
5
dr
dt
+ 6r = 0
2
5` + 6 = 0 sa rjeenjima `
1
= 2 i `
2
= 3. Na osnovu 235
ovoga je
r = C
1
c
2t
+ C
2
c
3t
=
dr
dt
= 2C
1
c
2t
+ 3C
2
c
3t
=
1
2
_
r
dr
dt
_
=
1
2
(C
1
c
2t
+ C
2
c
3t
2C
1
c
2t
3C
2
c
3t
)
=
1
2
(C
1
c
2t
2C
2
c
3t
) =
C
1
2
c
2t
C
2
c
3t
240
1.2.2 Prvi integral
dr =
d
+ .
=
d.
r + + .
Rjeenje. Za rjeenje se koristi sljedece svojstvo proporcija, koje se lako dokazuje:
c
/
=
c
d
=
c /
c d
245
dr =
d
+ .
=
d.
r + + .
=
rdr + d d.
r + ( + .) (r + + .)
= 0
=
rdr + d d.
0
= 0 = rdr + d d. = 0
d
_
r
2
2
_
+ d d. = 0
d
_
r
2
2
+ .
_
= 0 =
r
2
2
+ . = C
1
Iz prve jednacine je: 250
d
dr
= + .
Iz dobijenog prvog integrala je
. =
r
2
2
+ C
1
Ovo se stavlja u prethodni izraz i dobije se
d
dr
= +
r
2
2
+ C
1
255
d
d
2 =
r
2
2
C
1
8
Dobijena je obicna diferencijalna jednacina za koju je rjeenje
(r) = c
R
1(a)oa
_
C
2
+
_
Q(r) c
R
1(a)oa
dr
_
gdje je 1 (r) = 2 i Q(r) =
r
2
2
C
1
.
_
1 (r) dr = 2
_
dr = 2r 260
= c
2a
_
C
2
+
_ _
r
2
2
C
1
_
c
2a
dr
_
= c
2a
_
C
2
+
1
2
_
r
2
c
2a
dr C
1
_
c
2a
dr
_
Najprije se izracuna integral
_
r
2
c
2a
dr =
n = r
2
= dn = 2rdr
d = c
2a
dr = =
1
2
c
2a
=
=
1
2
r
2
c
2a
+
_
rc
2a
dr =
n = r = dn = dr
d = c
2a
dr = =
1
2
c
2a
265
=
1
2
r
2
c
2a
+
_
1
2
rc
2a
+
1
2
_
c
2a
dr
_
=
1
2
r
2
c
2a
1
2
rc
2a
+
1
2

_
1
2
c
2a
_
=
1
2
r
2
c
2a
1
2
rc
2a
1
4
c
2a
Na osnovu ovoga je
= c
2a
_
C
2
+
1
2
_
1
2
r
2
c
2a
1
2
rc
2a
1
4
c
2a
_
C
1
1
2
c
2a
__
270
= C
2
c
2a
r
2
4

r
4

1
8
+
C
1
2
= C
2
c
2a
r
2
4

r
4

1
8
+
1
2
_
r
2
2
+ .
_
= C
2
c
2a
r
2
4

r
4

1
8
+
r
2
4
+

2

.
2
= C
2
c
2a
r
4
+

2

.
2

1
8
C
2
c
2a
=
r
4
+

2
+
.
2
+
1
8
275
C
2
c
2a
=
r
4
+

2
+
.
2
+
1
8
C
2
= c
2a
_
r
4
+

2
+
.
2
+
1
8
_
dr
dt
=
d
dt
= r 280
Rjeenje. Ako se prva jednacina pomnozi sa r a druga sa a zatim te dvije jednacine
oduzmu dobije se
r
dr
dt
= r
9
d
dt
= r
r
dr
dt

d
dt
= 0 285
r
2
2

2
2
= C
0
r
2
2
= C
1
Diferenciranjem prve jednacine se dobije
dr
dt
= =
d
2
r
dt
2
=
d
dt
= r
Karakteristicna jednacina `
2
1 = 0 ima rjeenja `
1
= 1 i `
2
= +1. Na osnovu toga je 290
r (t) = c
t
+ 1c
t
dr
dt
= = = c
t
+ 1c
t
Sada je
r + = C
2
c
t
= C
2
= (r + ) c
t
Exercise 11 Naci rjeenje sljedeceg sistema diferencijalnih jednacina 295
dr
dt
=

r
d
dt
=
r
r
Rjeenje. Mnozenjem prve jednacine sa r i druge sa a zatim oduzimanjem druge
jednacine od prve dobija se:
r
dr
dt
=
r
r
300
d
dt
=
r
r
r
dr
dt

d
dt
= 0
2r
dr
dt
2
d
dt
= 0
r
2
2
= C
1
Oduzimanjem druge jednacine od prve (bez mnozenja sa r ili ) dobija se: 305
dr
dt

d
dt
= 1
d (r )
dt
= 1
= r = t + C
2
C
2
= r t
dr
dt
= .
d
dt
= r
2
+
d.
dt
= r
2
+ .
10
Rjeenje. Ako se od prve jednacine oduzme druga i doda treca dobija se:
dr
dt

d
dt
+
d.
dt
= 0 315
= r + . = C
0
Diferenciranjem prve jednacine se dobije izraz u kojem je moguce koristiti ostale dvije
jednacine:
d
2
r
dt
2
=
d
dt

d.
dt
= . =
dr
dt
d
2
r
dt
2

dr
dt
= 0 320
`
2
` = 0 = `(` 1) = 0 = ` = 0 . ` = 1
= r = C
1
+ C
2
c
t
Za potrebe dobijanja ovaj izraz se kvadrira i uvrsti u drugu jednacinu:
r
2
= C
2
1
+ 2C
1
C
2
c
t
+ C
2
c
2t
=
d
dt
= C
2
1
+ 2C
1
C
2
c
t
+ C
2
c
2t
+ 325
d
dt
= C
2
1
+ 2C
1
C
2
c
t
+ C
2
2
c
2t
Ovo je obicna diferencijalna jednacina za koju je rjeenje jednako
= c
R
1(t)ot
_
C
3
+
_
Q(t) c
R
1(t)ot
dt
_
1 (t) = 1 :
_
1 (t) dt =
_
dt = t
= c
t
_
C
3
+
_
(C
2
1
+ 2C
1
C
2
c
t
+ C
2
2
c
2t
) c
t
dt
_
330
= c
t
_
C
3
+ C
2
1
_
c
t
dt + 2C
1
C
2
_
dt + C
2
2
_
c
t
dt
_
= c
t
(C
3
C
1
c
t
+ 2C
1
C
2
t + C
2
2
c
t
)
= C
3
c
t
C
1
+ 2C
1
C
2
tc
t
+ C
2
2
c
2t
. = C
0
r +
. = C
0
(C
1
+ C
2
c
t
) + (C
3
c
t
C
1
+ 2C
1
C
2
tc
t
+ C
2
2
c
2t
) 335
. = C
0
2C
1
+ (C
2
+ C
3
) c
t
+ 2C
1
C
2
tc
t
+ C
2
2
c
2t
dr
r.
=
d
.
=
d.
r
Rjeenje. Iz prve jednakosti je:
dr
r.
=
d
.
=
dr
r
=
d
= ln [r[ = ln [C
1
[ = r = C
1
= C
1
=
r
340
Na osnovu svojstava proporcija je:
dr
r.
=
d
.
=
d.
.
=
dr
r.
=
rd
r.
=
d.
r
=
dr + rd
2r.
=
d.
r
dr + rd
2.
=
d.
1
d (r)
2.
=
d.
1
= d (r) = 2.d. 345
r = .
2
+ C
2
= C
2
= r + .
2
11
dr
r ( + .)
=
d
. (. )
=
d.
( .)
Rjeenje. Iz date jednacine je:
d
. (. )
=
d.
( .)
=
d
.
=
d.
350
= d + .d. = 0
2d + 2.d. = 0
2
+ .
2
= C
1
Iz pocetne jednacine i na osnovu svojstava proporcije je:
dr
r ( + .)
=
d
. (. )
=
d.
( .)
=
dr
r ( + .)
=
d d.
.
2
2
355
dr
r
=
d d.
.
=
dr
r
=
d ( .)
( .)
ln r = C
2
ln ( .) = r =
C
2
.
C
2
= r ( .)
dr
+ .
=
d
. r
=
d.
r +
360
Rjeenje. Iz date jednacine je
dr d
+ r
=
d.
+ r
= d (r ) = d.
= r = . + C
1
Pocetna jednacina se transformie na sljedeci nacin
( + .) dr
( + .)
2
=
(. r) d
(. r)
2
=
d.
r +
365
( + .) dr (. r) d
( + .)
2
(. r)
2
=
d.
r +
( + .) dr (. r) d
[( + .) (. r)] [( + .) + (. r)]
=
d.
r +
( + .) dr (. r) d
( + r) ( + 2. r)
=
d.
r +
( + .) dr (. r) d = ( r + 2.) d.
dr + .dr .d + rd = ( r + 2.) d. 370
(dr + rd) + . (dr d) ( r + 2.) d. = 0
d (r) + .d (r ) + (r ) d. 2.d. = 0
d (r) + [.d ( r) + (r ) d.] 2.d. = 0
d (r) + d [. (r )] d (.
2
) = 0
d [r + . (r ) .
2
] = 0 375
= C
2
= r + . (r ) .
2
C
2
= (r .) ( + .)
12
1.2.3 Sistemi sa konstantnim koecijentima
dr
1
dt
= 2r
1
r
2
380
dr
2
dt
= r
1
+ 2r
2
5c
t
sin t
Rjeenje. Matricni oblik ovog sistema je:
_
_
dr
1
dt
dr
2
dt
_
_
=
_
2 1
1 2
_
_
r
1
r
2
_
+
_
0
5c
t
sin t
_
Sopstvene vrijednosti matrice sistema se nalaze kao nule determinante
1 =
2 ` 1
1 2 `
= (2 `)
2
1 = `
2
4` + 4 1 385
1 = `
2
4` + 3 = 0 = `
1
= 1. `
2
= 3
Rjeenja se traze u obliku A
i
=
(i)
c
A
i
t
gdje je
(i)
=
_
c
1i
c
2i
_
takva da je:
( `
i
1)
(i)
= 0
gdje je sa 1 oznacena jedinicna matrica a matrica sistema. Na osnovu ovoga je:
(2 `
i
) c
1i
c
2i
= 0 390
c
1i
+ (2 `
i
) c
2i
= 0
Sada se uzimaju pojedinacne vrijednosti za ` i dobija se:
`
1
= 1 :
c
11
c
21
= 0 = c
21
= c
11
c
11
= 1 = c
21
= 1 395
(1)
=
_
1
1
_
= A
1
=
_
1
1
_
c
t
`
2
= 3 :
(2 3) c
12
c
22
= 0 = c
12
c
22
= 0 = c
22
= c
12
c
12
= 1 = c
22
= 1
(2)
=
_
1
1
_
= A
2
=
_
1
1
_
c
3t
400
Na ovaj nacin je dobijeno rjeenje homogenog sistema:
A
1
= C
1
A
1
+ C
2
A
2
A
I
= C
1
_
1
1
_
c
t
+ C
2
_
1
1
_
c
3t
r
1
= C
1
c
t
+ C
2
c
3t
r
2
= C
1
c
t
C
2
c
3t
405
Konacna rjeenja ovog sistema se dobijaju metodom varijacija konstanti odnosno rjea-
vanjem sljedeceg sistema:
C
0
(t) c
t
+ C
0
2
(t) c
3t
= 0
C
0
1
(t) c
t
C
0
2
(t) c
3t
= 5c
t
sin t
Sistem se moze rijeiti metodom determinanti na sljedeci nacin: 410
1 =
c
t
c
3t
c
t
c
3t
= 2c
4t
1
C
0
1
=
0 c
3t
5c
t
sin t c
3t
= 5c
4t
sin t
13
1
C
0
2
=
c
t
0
c
t
5c
t
sin t
= 5c
2t
sin t
C
0
1
(t) =
1
C
0
l
1
=
5
2
sin t = C
1
(t) =
5
2
cos t + 1
1
C
0
2
(t) =
1
C
0
2
1
=
5
2
c
2t
sin t 415
Rezultat se dobija metodom parcijalne integracije:
1 =
_
c
2t
sin tdt =
n = c
2t
= dn = 2c
2t
dt
d = sin tdt = = cos t
= c
2t
cos t 2
_
c
2t
cos tdt =
=
n = c
2t
= dn = 2c
2t
d = cot :dt = = sin t
= c
2t
cos t 2
_
c
2t
sin t + 2
_
c
2t
sin tdt
_
= 1 = c
2t
cos t 2c
2t
cos t 41 = 51 = c
2t
cos t 2c
2t
sin t
1 =
1
5
(c
2t
cos t 2c
2t
sin t) 420
C
2
(t) =
5
2

1
5
(c
2t
cos t 2c
2t
sin t) + 1
2
C
2
(t) =
1
2
c
2t
cos t c
2t
sin t + 1
2
Na osnovu ovoga je:
r
1
(t) = r
1
= C
1
c
t
+ C
2
c
3t
=
=
_
5
2
cos t + 1
1
_
c
t
+
_
1
2
c
2t
cos t c
2t
sin t + 1
2
_
c
3t
425
= 1
1
c
t
+ 1
2
c
3t
+
5
2
c
t
cos t
1
2
c
t
cos t c
t
sin t
= 1
1
c
t
+ 1
2
c
3t
+ 2c
t
cos t c
t
sin t
= 1
1
c
t
+ 1
2
c
3t
+ c
t
(2 cos t sin t)
r
2
(t) = C
1
c
t
C
2
c
3t
=
=
_
5
2
cos t + 1
1
_
c
t
1
2
c
2t
cos t c
2t
sin t + 1
2
_
c
3t
430
= 1
1
c
t
1
2
c
3t
+
5
2
c
t
cos t +
1
2
c
t
cos t + c
t
sin t
= 1
1
c
t
1
2
c
3t
+ 3c
t
cos t + c
t
sin t
= 1
1
c
t
1
2
c
3t
+ c
t
(3 cos t + sin t)
dr
dt
= 3r 4 + c
2t
435
d
dt
= r 2 3c
2t
Rjeenje. Matricni oblik ovog sistema je
_
_
dr
dt
d
dt
_
_
=
_
3 4
1 2
_
_
r
_
+
_
c
2t
3c
2t
_
1 =
3 ` 4
1 2 `
= (3 `) (2 + `) + 4 =
_
6 2` + 3` `
2
_
+ 4 440
1 = `
2
` 2 = 0 = `
1
= 1. `
2
= 2
i
=
(i)
c
A
i
t
gdje je
(i)
=
_
c
1i
c
2i
_
takva da je:
14
( `
i
1)
(i)
= 0
(3 `
i
) c
1i
4c
2i
= 0 445
c
1i
(2 + `
i
) c
2i
= 0
`
1
= 1 :
4c
11
4c
21
= 0 = c
21
= c
11
c
11
= 1 = c
21
= 1 450
(1)
=
_
1
1
_
= A
1
=
_
1
1
_
c
t
`
2
= 2 :
c
12
4c
22
= 0 = c
12
= 4c
22
c
22
= 1 = c
12
= 4
(2)
=
_
4
1
_
= A
1
=
_
4
1
_
c
2t
455
A
1
= C
1
A
1
+ C
2
A
2
A
I
= C
1
_
1
1
_
c
t
+ C
2
_
4
1
_
c
2t
r
1
= C
1
c
t
+ 4C
2
c
2t
r
2
= C
1
c
t
+ C
2
c
2t
460
C
0
(t) c
t
+ 4C
0
2
(t) c
2t
= c
2t
C
0
1
(t) c
t
+ C
0
2
(t) c
2t
= 3c
2t
1 =
c
t
4c
2t
c
t
c
2t
= c
t
4c
t
= 3c
t
1
C
0
1
=
c
2t
4c
2t
3c
2t
c
2t
= 1 + 12 = 13
1
C
0
2
=
c
t
c
2t
c
t
3c
2t
= 3c
3t
c
3t
= 4c
3t
C
0
1
(t) =
13
3
c
t
= C
1
(t) =
13
3
c
t
+ 1
1
C
0
2
(t) =
4
3
c
4t
= C
2
(t) =
4
3

_
1
4
_
c
4t
+ 1
2
=
1
3
c
4t
+ 1
2
470
r
1
(t) = C
1
c
t
+ 4C
2
c
2t
=
=
_
13
3
c
t
+ 1
1
_
c
t
+ 4
_
1
3
c
4t
+ 1
2
_
c
2t
= 1
1
c
t
+ 1
2
c
2t
+
13
3
c
2t
4
3
c
2t
= 1
1
c
t
+ 1
2
c
2t
+ 3c
2t
r
2
(t) = C
1
c
t
+ C
2
c
2t
475
=
_
13
3
c
t
+ 1
1
_
c
t
+
_
1
3
c
4t
+ 1
2
_
c
2t
= 1
1
c
t
+ 1
2
c
2t
+
13
3
c
2t
1
3
c
2t
= 1
1
c
t
+ 1
2
c
2t
+ 4c
2t
15
dr
dt
= r + 2 480
d
dt
= r 5 sin t
_
_
dr
dt
d
dt
_
_
=
_
1 2
1 0
_
_
r
_
+
_
0
5 sin t
_
1 =
1 ` 2
1 `
= `
2
` 2 485
1 = `
2
` 2 = 0 = `
1
= 1. `
2
= 2
i
=
(i)
c
A
i
t
gdje je
(i)
=
_
c
1i
c
2i
_
takva da je:
( `
i
1)
(i)
= 0
(1 `
i
) c
1i
+ 2c
2i
= 0 490
c
1i
`
i
c
2i
= 0
`
1
= 1 :
2c
11
+ 2c
21
= 0 = c
21
= c
11
c
11
= 1 = c
21
= 1 495
(1)
=
_
1
1
_
= A
1
=
_
1
1
_
c
t
`
2
= 2 :
c
12
+ 2c
22
= 0 = c
12
= 2c
22
c
22
= 1 = c
12
= 2
(2)
=
_
2
1
_
= A
1
=
_
2
1
_
c
2t
500
A
1
= C
1
A
1
+ C
2
A
2
A
I
= C
1
_
1
1
_
c
t
+ C
2
_
2
1
_
c
2t
r
1
= C
1
c
t
+ 2C
2
c
2t
r
2
= C
1
c
t
+ C
2
c
2t
505
C
0
(t) c
t
+ 2C
0
2
(t) c
2t
= 0
C
0
1
(t) c
t
+ C
0
2
(t) c
2t
= 5 sin t
1 =
c
t
2c
2t
c
t
c
2t
= c
t
+ 2c
t
= 3c
t
1
C
0
1
=
0 2c
2t
5 sin t c
2t
= 10c
2t
sin t
1
C
0
2
=
c
t
0
c
t
5 sin t
= 5c
t
sin t
16
C
0
1
(t) =
10
3
c
t
sin t
1 =
_
c
t
sin tdt =
n = c
t
= dn = c
t
dt
= 515
= c
t
cos t +
_
c
t
cos tdt =
n = c
t
= dn = c
t
dt
d = cos tdt = = sin t
=
= c
t
cos t + c
t
sin t
_
c
t
sin tdt
1 = c
t
cos t + c
t
sin t 1 = 1 =
1
2
c
t
(sin t cos t)
= C
1
(t) =
10
3

1
2
(sin t cos t) + 1
1
C
1
(t) =
5
3
c
t
(sin t cos t) + 1
1
520
C
0
2
(t) =
5
3
c
2t
sin t
1 =
_
c
2t
sin tdt =
n = c
2t
= dn = 2c
2t
dt
=
= c
2t
cos t 2
_
c
2t
cos tdt =
n = c
2t
= dn = 2c
2t
dt
d = cos tdt = = sin t
=
= c
2t
cos t 2
_
c
2t
sin t + 2
_
c
2t
sin tdt
_
1 = c
2t
cos t 2c
2t
sin t 41 = 51 = c
2t
(cos t + 2 sin t) 525
1 =
1
5
c
2t
(cos t + 2 sin t)
= C
2
(t) =
5
3

_
1
5
_
c
2t
(cos t + 2 sin t) + 1
2
C
2
(t) =
1
3
c
2t
(cos t + 2 sin t) + 1
2
r
1
(t) = C
1
c
t
+ 2C
2
c
2t
=
=
_
5
3
c
t
(sin t cos t) + 1
1
_
c
t
+ 2
_
1
3
c
2t
(cos t + 2 sin t) + 1
2
_
c
2t
530
= 1
1
c
t
+ 21
2
c
2t
+
5
3
sin t
5
3
cos t +
2
3
cos t +
4
3
sin t
= 1
1
c
t
+ 21
2
c
2t
+ 3 sin t cos t
r
2
(t) = C
1
c
t
+ C
2
c
2t
=
=
_
5
3
c
t
(sin t cos t) + 1
1
_
c
t
+
_
1
3
c
2t
(cos t + 2 sin t) + 1
2
_
c
2t
=
= 1
1
c
t
+ 1
2
c
2t
5
3
sin t +
5
3
cos t +
1
3
cos t +
2
3
sin t 535
= 1
1
c
t
+ 1
2
c
2t
sin t + 2 cos t
dr
1
dt
= r
1
r
2
dr
2
dt
= r
1
+ 3r
2
Rjeenje. Matricni oblik ovog sistema je 540
17
_
_
dr
dt
d
dt
_
_
=
_
1 1
1 3
_
_
r
_
1 =
1 ` 1
1 3 `
= (1 `) (3 `) + 1
1 = 3 3` ` + `
2
+ 1
1 = `
2
4` + 4 = 0 = 1 = (` 2)
2
= 0 = `
1,2
= 2 545
S obzirom da jednacina ima dvostruki korijen rjeenje se trazi u obliku
A =
_
c
1
+ ,
1
t
c
2
+ ,
2
t
_
c
2t
=
_
(c
1
+ ,
1
t) c
2t
(c
2
+ ,
2
t) c
2t
_
=
=
dA
dt
=
_
,
1
c
2t
+ 2 (c
1
+ ,
1
t) c
2t
,
2
c
2t
+ 2 (c
2
+ ,
2
t) c
2t
_
=
=
_
2c
1
+ ,
1
+ 2,
1
t
2c
2
+ ,
2
+ 2,
2
t
_
c
2t
A =
_
1 1
1 3
_
_
c
1
+ ,
1
t
c
2
+ ,
2
t
_
c
2t
= 550
=
_
c
1
+ ,
1
t (c
2
+ ,
2
t)
c
2
+ ,
2
t + 3 (c
2
+ ,
2
t)
_
c
2t
=
=
_
(c
1
c
2
) + (,
1
,
2
) t
(c
2
+ 3c
2
) + (,
2
+ 3,
2
) t
_
c
2t
Iz uslova
dA
dt
= A je:
2c
1
+ ,
1
= c
1
c
2
2,
1
= ,
1
,
2
= ,
2
= ,
1
555
= 2c
1
+ ,
1
= c
1
c
2
= c
2
= c
1
,
1
c
1
= C
1
. ,
1
= C
2
:
r
1
(t) = (C
1
+ C
2
t) c
2t
r
2
(t) = (C
1
C
2
C
2
t) c
2t
dr
dt
= r + 2
d
dt
= 3r + 4 +
c
3t
c
2t
+ 1
_
_
dr
dt
d
dt
_
_
=
_
1 2
3 4
_
_
r
_
+
_
_
0
c
3t
c
2t
+ 1
_
_
Sopstvene vrijednosti matrice sistema se nalaze kao nule determinante 565
1 =
1 ` 2
3 4 `
= (1 + `) (4 `) + 6
1 =
_
4 + 4` ` `
2
_
+ 6
1 = `
2
3` + 2 = 0 = 1 = (` 2) (` 1) = 0 = `
1
= 1 . `
2
= 2
i
=
(i)
c
A
i
t
gdje je
(i)
=
_
c
1i
c
2i
_
takva da je:
18
( `
i
1)
(i)
= 0 570
(1 + `
i
) c
1i
+ 2c
2i
= 0
3c
1i
+ (4 `
i
) c
2i
= 0
`
1
= 1 : 575
2c
11
+ 2c
21
= 0 = c
21
= c
11
c
11
= 1 = c
21
= 1
(1)
=
_
1
1
_
= A
1
=
_
1
1
_
c
t
`
2
= 2 :
3c
12
+ 2c
22
= 0 = 2c
22
= 3c
12
580
c
12
= 2 = c
22
= 3
(2)
=
_
2
3
_
= A
2
=
_
2
3
_
c
2t
A
1
= C
1
A
1
+ C
2
A
2
A
I
= C
1
_
1
1
_
c
t
+ C
2
_
2
3
_
c
2t
585
r
1
= C
1
c
t
+ 2C
2
c
2t
r
2
= C
1
c
t
+ 3C
2
c
2t
C
0
(t) c
t
+ 2C
0
2
(t) c
2t
= 0 590
C
0
1
(t) c
t
+ 3C
0
2
(t) c
2t
=
c
3t
c
2t
+ 1
Sistem se moze rijeiti metodom determinanti na sljedeci nacin:
1 =
c
t
2c
2t
c
t
3c
2t
= 3c
3t
2c
3t
= c
3t
1
C
0
1
=
0 2c
2t
c
3t
c
2t
+ 1
c
2t
=
2c
5t
c
2t
+ 1
1
C
0
2
=
c
t
0
c
t
c
3t
c
2t
+ 1
=
c
4t
c
2t
+ 1
595
C
0
1
(t) =
2c
2t
c
2t
+ 1
= C
1
(t) = 2
1
2
ln (c
2t
+ 1) + 1
1
C
1
(t) = ln (c
2t
+ 1) + 1
1
C
0
2
(t) =
c
t
c
2t
+ 1
= C
2
(t) = arctan c
t
+ 1
2
r
1
(t) = C
1
c
t
+ 2C
2
c
2t
=
= (ln (c
2t
+ 1) + 1
1
) c
t
+ 2 (arctan c
t
+ 1
2
) c
2t
600
= 1
1
c
t
+ 21
2
c
2t
c
t
ln (c
2t
+ 1) + 2c
2t
arctan c
t
r
2
(t) = C
1
c
t
+ 3C
2
c
2t
=
= (ln (c
2t
+ 1) + 1
1
) c
t
+ 3 (arctan c
t
+ 1
2
) c
2t
= 1
1
c
t
+ 31
2
c
2t
c
t
ln (c
2t
+ 1) + 3c
2t
arctan c
t
Exercise 21 Naci rjeenje sistema diferencijalnih jednacina 605
19
dr
dt
= r + 8t
d
dt
= 5r
_
_
dr
dt
d
dt
_
_
=
_
1 1
5 1
_
_
r
_
+
_
8t
0
_
Sopstvene vrijednosti matrice sistema se nalaze kao nule determinante 610
1 =
1 ` 1
5 1 `
= (1 + `) (1 `) + 5
1 =
_
1 `
2
_
+ 5 = `
2
+ 4
1 = `
2
+ 4 = 0 = `
1
= 2i . `
2
= 2i
i
=
(i)
c
A
i
t
gdje je
(i)
=
_
c
1i
c
2i
_
takva da je:
( `
i
1)
(i)
= 0 615
(1 `
i
) c
1i
c
2i
= 0
5c
1i
+ (1 `
i
) c
2i
= 0
`
1
= 2i : 620
(1 2i) c
11
c
21
= 0
5c
11
(1 + 2i) c
21
= 0
c
21
= (1 2i) c
11
c
11
= 1 = c
21
= 1 2i
(1)
=
_
1
1 2i
_
= 625
= A
1
=
_
1
1 2i
_
c
2it
=
_
1
1 2i
_
(cos 2t + i sin 2t) =
=
_
cos 2t + i sin 2t
(1 2i) (cos 2t + i sin 2t)
_
=
_
cos 2t + i sin 2t
(cos 2t + 2 sin 2t) + i (sin 2t 2 cos 2t)
_
=
_
cos 2t
cos 2t + 2 sin 2t
_
+ i
_
sin 2t
sin 2t 2 cos 2t
_
Opte rjeenje homogenog sistema je
A
I
= C
1
_
cos 2t
cos 2t + 2 sin 2t
_
+ C
2
_
sin 2t
sin 2t 2 cos 2t
_
630
U skalarnom obliku ovo je
r
1
(t) = C
1
cos 2t + C
2
sin 2t
r
2
(t) = C
1
(cos 2t + 2 sin 2t) + C
2
(sin 2t 2 cos 2t)
vanjem sljedeceg sistema: 635
C
0
2
(t) cos 2t + C
0
2
(t) sin 2t = 8t
C
0
1
(t) (cos 2t + 2 sin 2t) + C
0
2
(t) (sin 2t 2 cos 2t) = 0
Sistem ce biti rijeen metodom determinanti. Determinanta sistema je:
1 =
cos 2t sin 2t
cos 2t + 2 sin 2t sin 2t 2 cos 2t
1 = cos 2t (sin 2t 2 cos 2t) sin 2t (cos 2t + 2 sin 2t) 640

1 = sin 2t cos 2t 2 cos
2
2t sin 2t cos 2t 2 sin
2
2t = 2
_
cos
2
2t + sin
2
2t
_
= 2
20
1
C
0
1
=
8t sin 2t
0 sin 2t 2 cos 2t
= 8t (sin 2t 2 cos 2t)

= C
0
1
(t) = 4t (sin 2t 2 cos 2t)
1
C
0
2
=
cos 2t 8t
cos 2t + 2 sin 2t 0
= 8t (cos 2t + 2 sin 2t)

= C
0
2
(t) = 4t (cos 2t + 2 sin 2t) 645
Sada je potrebno izracunati C
1
(t) i C
2
(t).
C
0
1
(t) = 4t (sin 2t 2 cos 2t) = 4t sin 2t + 8t cos 2t
1
1
=
_
4t sin 2tdt =
n = 2t = dn = 2dt
d = 2 sin 2tdt = = cos 2t
=
= 2t cos 2t +
_
2 cos 2tdt = 2t cos 2t + sin 2t
1
2
=
_
8t cos 2tdt =
n = 4t = dn = 4dt
d = 2 cos 2tdt = = sin 2t
= 650
= 4t sin 2t
_
4t sin 2tdt = 4t sin 2t + 2 cos 2t
= C
1
(t) = 2t cos 2t sin 2t + 4t sin 2t + 2 cos 2t + 1
1
C
0
2
(t) = 4t (cos 2t + 2 sin 2t) = 4t cos 2t + 8t sin 2t
1
3
=
_
4t cos 2tdt =
n = 2t = dn = 2dt
d = 2 cos 2tdt = = sin 2t
=
= 2t sin 2t
_
2 sin 2tdt = 2t sin 2t + cos 2t 655
1
4
=
_
8t sin 2tdt =
n = 4t = dn = 4dt
d = 2 sin 2tdt = = cos 2t
=
= 4t cos 2t +
_
4 cos tdt = 4t cos 2t + 2 sin 2t
= C
2
(t) = 2t sin 2t + cos 2t 4t cos 2t + 2 sin 2t + 1
2
Sljedeci korak je racunanje konacnih rjeenja.
r
1
(t) = C
1
cos 2t + C
2
sin 2t 660
r
2
(t) = C
1
(cos 2t + 2 sin 2t) + C
2
(sin 2t 2 cos 2t)
r
1
(t) = (2t cos 2t sin 2t + 4t sin 2t + 2 cos 2t + 1
1
) cos 2t+
+(2t sin 2t + cos 2t 4t cos 2t + 2 sin 2t + 1
2
) sin 2t
r
1
(t) = 2t cos
2
2t sin 2t cos 2t + 4t sin 2t cos 2t + 2 cos
2
2t + 1
1
cos 2t+
+2t sin
2
2t + sin 2t cos 2t 4t sin 2t cos 2t + 2 sin
2
2t + 1
2
sin 2t 665
r
1
(t) = 1
1
cos 2t + 1
2
sin 2t + 2t
_
cos
2
2t + sin
2
2t
_
+ 2
_
cos
2
2t + sin
2
2t
_
r
1
(t) = 1
1
cos 2t + 1
2
sin 2t + 2t + 2
r
2
(t) = (2t cos 2t sin 2t + 4t sin 2t + 2 cos 2t + 1
1
) (cos 2t + 2 sin 2t) +
+(2t sin 2t + cos 2t 4t cos 2t + 2 sin 2t + 1
2
) (sin 2t 2 cos 2t)
r
2
(t) = 1
1
(cos 2t + 2 sin 2) + 1
2
(sin 2t 2 cos 2t) + 670
+2t cos
2
2t sin 2t cos 2t + 4t sin 2t cos 2t + 2 cos
2
2t+
+4t sin 2t cos 2t 2 sin
2
2t + 8t sin
2
2t + 4 sin 2t cos 2t+
+2t sin
2
2t + sin 2t cos 2t 8t sin 2t cos 2t + 2 sin
2
2t
4t sin 2t cos 2t 2 cos
2
2t + 8t cos
2
2t 4 sin 2t cos 2t
r
2
(t) = 1
1
cos 2t + 21
1
sin 2t + 1
2
sin 2t 21
2
cos 2t + 10t 675
r
2
(t) = (21
1
+ 1
2
) sin 2t + (1
1
21
2
) cos 2t + 10t
Exercise 22 Naci rjeenje sljedeceg sistema jednacina
dr
dt
= 4 (r + )
d
dt
=
1
4
dr
dt
21
Rjeenje. Druga jednacina se transformie tako da se koristi prva jednacina. 680
d
dt
= +
1
4
4 (r + )
d
dt
= + r + = r
Sistem sada ima oblik
dr
dt
= 4r 4
d
dt
= r 685
Matricni zapis ovog sistema je
_
_
dr
dt
d
dt
_
_
=
_
4 4
1 0
_
_
r
_
1 =
4 ` 4
1 `
= `(` + 4) + 4 = `
2
+ 4` + 4
1 = (` + 2)
2
= 0 = `
1,2
= 2 690
S obzirom da jednacina ima dvostruki korijen rjeenje se trazi u obliku
A =
_
c
1
+ /
1
t
c
2
+ /
2
t
_
c
2t
=
_
(c
1
+ /
1
t) c
2t
(c
2
+ /
2
t) c
2t
_
=
=
dA
dt
=
_
/
1
c
2t
2 (c
1
+ /
1
t) c
2t
/
2
c
2t
2 (c
2
+ /
2
t) c
2t
_
=
_
2c
1
+ /
1
2/
1
t
2c
2
+ /
2
2/
2
t
_
c
2t
A =
_
4 4
1 0
_
_
c
1
+ /
1
t
c
2
+ /
2
t
_
c
2t
= 695
=
_
4 (c
1
+ /
1
t) 4 (c
2
+ /
2
t)
c
1
+ /
1
t
_
c
2t
=
_
4 (c
1
+ c
2
) 4 (/
1
+ /
2
) t
c
1
+ /
1
t
_
c
2t
dA
dt
= A =
2c
1
+ /
1
2/
1
t = 4 (c
1
+ /
1
t) 4 (c
2
+ /
2
t)
2c
2
+ /
2
2/
2
t = c
2
+ /
2
t 700
Iz druge jednacine je
/
1
= 2/
2
c
1
= 2c
2
+ /
2
Ako se stavi c
2
= C
1
. /
2
= C
2
dobija se
c
1
= 2C
1
+ C
2
. /
1
= 2C
2
705
Na osnovu ovoga je rjeenje
A =
_
(2C
1
+ C
2
) 2C
2
t
C
1
+ C
2
t
_
c
2t
Pocetni uslovi za ovaj zadatak su r (0) = 1. (0) = 0. Stavljanjem vrijednosti t = 0 u
rjeenje dobija se
A =
_
2C
1
+ C
2
C
1
_
=
_
1
0
_
710
U skalarnom obliku je:
2C
1
+ C
2
= 1
22
C
1
= 0 = C
2
= 1
Konacno rjeenje za date pocetne uslove je
A =
_
1 2t
t
_
c
2t
715
= r = (1 2t) c
2t
= tc
2t
1.2.4 Primjeri iz prakse
Exercise 23 Sistemom diferencijalnih jednacina se opisuje tzv. "grabljivac - zrtva" sis-
tem (predator - prey system). Ako se sa r
1
(t) oznaci dinamika populacije zrtava (npr. 720
zecevi na odreenom podrucju) a sa r
2
(t) oznaci dinamika populacij grabljivaca (npr.
vukovi na odreenom podrucju) tada se sistem opisuje sistemom
dr
1
dt
= r
1
1 r
1
r
2
dr
2
dt
= C r
1
r
2
1 r
2
U ovom sistemu clan r
1
r
2
oznacava rast grabljivaca odnosno opadanje zrtava. Iz datog 725
sistema je:
dr
2
dr
1
=
C r
1
r
2
1 r
2
r
1
1 r
1
r
2
dr
2
dr
1
=
r
2
(C r
1
1)
r
1
( 1 r
2
)
( 1 r
2
) dr
2
r
2
=
(C r
1
1) dr
1
r
1
_
r
2
1
_
dr
2
=
_
C
1
r
1
_
dr
1
730
log r
2
+ 1 r
2
= C r
1
1 log r
1
+ co::t
Dobijena je zatvorena kriva u ravni to znaci da je populacija grabljivac - zrtva ciklicka.
23
2 Diferencijalna geometrija
2.1 Teorijski uvod
1.1. Vektorska funkcija

, =

, (t) jednog skalarnog argumenta je preslikavanje koje 735
svakom skalaru t iz nekog skupa 1 pridruzuje odreen vektor

, (t). Skup 1 je podrucje
denicije te funkcije.
Ako se vektor
, =

, (t) razlozi na komponente u smjeru koordinatnih vektora
i .
, .
/
na sljedeci nacin
, =

, (t) = ,
1
(t)
i + ,
2
(t)
, + ,
3
(t)
/ (1) 740
vidi se da je vektorska funkcija

, =

, (t) zadata ako i samo ako su zadate tri skalarne
funkcije
,
1
= ,
1
(t) . ,
2
= ,
2
(t) . ,
3
= ,
3
(t) (2)
1.2. Ako je vektorska funkcija (1) zadata u nekoj (polu)okolini tacke t
0
(u samoj tacki
t
0
ne mora biti denisana) tada se za vektor 745
c = c
1
i + c
2
, + c
3
/
kaze da predstavlja granicnu vrijednost funkcije (1) kada t t
0
i pie se
c = lim
t!t
0
, (t) (3)
ako i samo ako za svako 0 postoji o = o () 0 takvo da vrijedi
[t t
0
[ < o =

, (t)
< (4) 750

za svako t iz pomenute (polu)okoline t ,= t
0
.
Za funkciju (1) se kaze da je neprekidna u tacki t
0
ako relacija (3) vrijedi za vektor
c =

, (t
0
).
Granicna vrijednost (3) postoji ako i samo ako postoje granicne vrijednosti
c
i
= lim
t!t
0
,
i
(t) (i = 1. 2. 3) (5) 755
a funkcija (1) je neprekidna u tacki t
0
ako i samo ako su neprekidne funkcije (2) u toj
istoj tacki.
Za vektorsku funkciju (1) se kaze da je neprekidna na nekom skupu ako je neprekidna u
svakoj tacki tog skupa.
Suma, skalarni i vektorski proizvod vektorskih funkcija koje su neprekidne u nekoj tacki 760
odnosno na nekom skupu je opet neprekidna funkcija u toj tacki odnosno na tom skupu.
Isto vrijedi za proizvod neprekidne skalarne i neprekidne vektorske funkcije, specijalno za
proizvod konstante i neprekidne vektorske funkcije. To znaci da vrijedi:
24
lim
t!t
0
_
, (t) +
q (t)
_
= lim
t!t
0
, (t) + lim
t!t
0
q (t) (6)
lim
t!t
0
_
, (t)
q (t)
_
=
_
lim
t!t
0
, (t)
_
_
lim
t!t
0
q (t)
_
(7) 765
lim
t!t
0
_
, (t)
q (t)
_
=
_
lim
t!t
0
, (t)
_
_
lim
t!t
0
q (t)
_
(8)
lim
t!t
0
_
`(t)
, (t)
_
=
_
lim
t!t
0
`(t)
_
_
lim
t!t
0
, (t)
_
(9)
1.3. Ako za vektorsku funkciju (1) postoji lim
t!t
0
, (t)
, (t
0
)
t t
0
tada se taj lime zove prvi
izvod funkcije (1) i oznacava sa

,
0
(t
0
). To znaci:
,
0
(t
0
) = lim
t!t
0

, (t)
, (t
0
)
t t
0
(10) 770
Funkcija (1) ima izvod u tacki t
0
ako i samo ako u toj tacki imaju izvod funkcije (2) i
tada vrijedi
,
0
(t
0
) = ,
0
1
(t
0
)
i + ,
0
2
(t
0
)
, + ,
0
3
(t
0
)
/ (11)
Za funkciju (1) se kaze da je diferencijabilna na nekom skupu ako ima izvod u svakoj
tacki tog skupa. Tada je izvod

,
0
(t) vektorska funkcija denisana na tom skupu. Ta 775
funkcija moze biti neprekidna na tom skupu i tada se kaze da je na tom skupu funkcija
(1) neprekidno diferencijabilna.
Suma, skalarni i vektorski proizvod vektorskih funkcija koje su diferencijabilne na nekom
skupu je opet vektorska funkcija diferencijabilna na tom skupu. Isto vrijedi za proizvod
diferencijabilne skalarne i diferencijabilne vektorske funkcije, posebno za proizvod skalara 780
i diferencijabilne vektorske funkcije. Zapravo vrijedi:
_
, (t) +
q (t)
_
0
=

,
0
(t) +
q
0
(t)
_
, (t)
q (t)
_
0
=

,
0
(t)
q (t) +
, (t)
q
0
(t)
_
, (t)
q (t)
_
0
=

,
0
(t)
q (t) +
, (t)
q
0
(t)
_
`(t)
, (t)
_
0
= `
0
(t)
, (t) + `(t)
,
0
(t) (12) 785
1.4. Ako je vektorska funkcija (1) diferencijabila na nekom skupu moze se desiti da i
funkcija

,
0
(t) ima izvod
_
,
0
(t)
_
0
u nekoj tacki t tog skpa. Tada se kaze da funkcija (1)
ima u toj tacki drugi izvod
,
00
(t) =
_
,
0
(t)
_
0
(13)
To je slucaj ako i samo ako funkcije (2) imaju druge izvode u toj tacki i vrijedi 790
,
00
(t) = ,
00
1
(t)
i + ,
00
2
(t)
, + ,
00
3
(t)
/ (14)
25
Ako vektorska funkcija (1) ima drugi izvod u svakoj tacki nekog skupa tada se kaze
da je ona dva puta diferencijabilna na tom skupu. Ako je drugi izvod

,
00
(t) neprekidna
funkcija na nekom skupu onda se kaze da je funkcija (1) na tom skupu dva puta neprekidno
diferencijabilna. 795
Analogno se deniu pojmovi vezani za izvode vieg reda.
1.5. Diferencijal vektorske funkcije (1) se denie na sljedeci nacin
d
, (t) =

,
0
(t) dt
Analogno se deniu diferencijali vieg reda.
1.6. Odreeni integral
1 vektorske funkcije (1) na intervalu [c; /] se denie kao granicna 800

vrijednost integralne sume
o
a
=
a
i=1
, (t
i
) (t
i
t
i1
) (15)
pri cemu je t
0
= c < t
1
< ... < t
a
= / podjela intervala [c; /] dok je t
i
neka tacka intervala
[t
i1
; t
i
]. Granicna vrijednost se uzima za max(t
i
t
i1
) 0 i trazi se da ona ne zavisi
od podjele i izbora tacaka t
i
. Preciznije, trazi se da se za svako zadato 0 moze naci 805
o = o () 0 takvo da za svaku podjelu i za svaki izbor tacaka t
i
vrijedi
max [t
i
t
i1
[ < o =

o
a
< (16)
Ako odreeni integral

1 funkcije (1) na intervalu [c; /] postoji kaze se da je funkcija
integrabilna na [c; /] i pie se
1 =
b
_
o
, (t) dt (17) 810

Integral (17) postoji ako i samo ako postoje integrali
1
I
=
b
_
o
,
I
(t) dt (/ = 1. 2. 3) (18)
i tada vrijedi
1 = 1
1
i + 1
2
, + 1
3
/ (19)
Ako je funkcija (1) neprekidna na [c; /] tada je ona na tom intervalu sigurno integrabilna. 815
Za funkcije
, (t) i
q (t) koje su integrabilne na [c; /] i za konstantu c odnosno konstantni

vektor

c vrijedi
26
b
_
o
_
, (t) +
q (t)
_
dt =
b
_
o
, (t) dt +
b
_
o
q (t) dt
b
_
o
c
, (t) dt = c
b
_
o
q (t) dt
b
_
o
, (t) dt =

c
b
_
o
q (t) dt 820
b
_
o
, (t) dt =

c
b
_
o
q (t) dt (20)
1.7. Vektorskoj funkciji (1) se moze pridruziti odreen skup tacaka 1 (r. . .) ako se
, (t) interpretira kao vektor polozaja
: =

C1 = r

i +
, + .
/ (21)
tacke 1 u odnosu na ishodite C koordinatnog sistema Cr.. 825
Koordinate tacke 1 su funkcije parametra t:
r = r (t) . = (t) . . = . (t) (22)
Uz odreene pretpostavke o funkciji
: =

: (t) (23)
skup tacaka 1 za koje vrijedi (21) predstavlja neku krivu liniju C. Tada je (23) vektorska 830
jednacina a (22) su skalarne parametarske jednacine krive C.
Ako je oblast 1 denicije funkcije (23) neki interval [c; /] a funkcija (1) neprekidno
diferencijabilna na tom interval i pri tome vrijedi
: (t) ,=

0 (na 1) (24)
tada se kaze da je kriva C glatka. Vektor (24) je tada vektor tangente na krivu C u tacki 835
1 koja odgovara vrijednosti parametra t.
Za krivu C se kaze da je glatka po dijelovima ako je sastavljena iz konacno mnogo glatkih
dijelova.
1.8. Luk

1 po dijelovima glatke krive (23) ima duzinu
: =
t
_
o
[
:
0
(t)[ dt =
t
_
o
_
(r
0
(t))
2
+ (
0
(t))
2
+ (.
0
(t))
2
dt (25) 840
pri cemu je tacka koja odgovara vrijednosti parametra t = c. Relacija (25) daje duzinu
luka krive (23) kao funkciju parametra t:
27
: = : (t) (26)
Zbog
:
0
(t) = [
:
0
(t)[ , = 0 845
na svakom glatkom komadu krive (23) funkcija (26) ima inverznu funkciju
t = t (:) (26)
pa se jednacina (23) po dijelovima glatke krive moze napisati u obliku
: =

: (t (:))
to se krace pie u obliku 850
: =

: (:) (23)
iako je korektnije pisati

: =

:
1
(:) jer je zavisnost od : drugacija.
1.9. Neka je sada kriva (23) ne samo po dijelovima glatka nego neka funkcija

: (t) ima
izvode ukljucivo do treceg reda. Tada je
t =

:
0
(:) (27) 855
jedinicni vektor tangente na krivoj (23) odnosno (23). Zbog toga je vektor
:
00
(:) = i
: (28)
ortogonalan na vektoru

t . Tu je

: jedinicni vektor glavne normale a
i = [
:
00
(:)[ = [
:
0
(:)
:
00
(:)[ (29)
zakrivljenost krive (23) u tacki koja odgovara parametru :. Zbog ortogonalnosti je- 860
dinicnih vektora

t i

: binormale
/ =

t
: (30)
je takoe jedinicni vektor.
Triedar
_
t .
: .
/
_
se zove prirodni triedar krive (23) odnosno (23). On se mijenja od
tacke do tacke krive. Tu promjenu opisuju Freneovi (Frenet) obrasci: 865
d
t
d:
= i
: ;
d
:
d:
= i
t + t
/ ;
d
/
d:
= t
: (31)
Ovdje je t torzija krive (23) koja se racuna po formuli
t =
(
:
0
(:) ;
:
00
(:) ;
:
000
(:))
[
:
0
(:)
:
00
(:)[
2
(32)
28
1.10. U slucaju da t nije prirodni parametar : vektor (24) je samo kolinearan sa vektorom
t a vektor

:
0
(t)
:
00
(t) sa vektorom

:
0
(:)
:
00
(:) odnosno sa vektorom

/ dok je 870
vektor

:
0
(t) (
:
0
(:)
:
00
(:)) kolinearan sa vektorom

: .
Za zakrivljenost umjesto (29) je sada
i =
[
:
0
(t)
:
00
(t)[
[
:
0
(t)[
3
(29)
a za torziju isti izraz kao u (32) samo to se umjesto : koristi t.
1.11. Prava koja prolazi tackom

: (t) krive (23) a odreena je vektorom

t zove se 875
tangenta krive, prava odreena vektorom
: zove se normala, a prava odreena vektorom
/ zove se binormala krive (23) u toj tacki i ima jednacinu
1 =

1 (n) =

: (t) + n
t .
_
: (t)
_
t = 0 (30t)
1 =

1 (n) =

: (t) + n
: .
_
: (t)
_
: = 0 (30n)
1 =

1 (n) =

: (t) + n
/ .
_
: (t)
_
/ = 0 (30b) 880
1.12. Ravan koja prolazi tackom

: (t) krive (23) a normalna je na vektor

t zove
se normalna (okomita) ravan - normala, ravan koja je normalna na vektor

: zove se
rektikaciona ravan a ravan normalna na vektor

/ zove se oskulatorna (oskulaciona)
ravan krive (23) u toj tacki i ima jednacinu
_
: (t)
_
t = 0 (31n) 885
_
: (t)
_
: = 0 (31r)
_
: (t)
_
/ = 0 (31o)
1.13. Vektorska funkcija
1 =

1 (n. ) (33)
dva skalarna argumenta je preslikavanje koje svakoj tacki (n. ) nekog skupa 1 iz (n. )- 890
ravni pridruzuje odreeni vektor

1 (n. ). Skup 1 je podrucje denicije funkcije (32).
Ako se vektor

1 razlaze na komponente u smjeru vektora

i .
, .
/ odnosno
1 = 1
1
(n. )
i + 1
2
(n. )
, + 1
3
(n. )
/ (33
0
)
vidi se da je funkcija (32) zadata ako i samo ako su zadate tri skalarne funkcije
1
1
= 1
1
(n. ) . 1
2
= 1
2
(n. ) . 1
3
= 1
3
(n. ) (34) 895
sa istim podrucjem denicije 1.
1.14. Granicna vrijednost i neprekidnost funkcije (33) se deniu isto kao i za funkciju
(1) s tim da se sada udaljenost dvije tacke (n. ) i (n
0
.
0
) mjeri izrazom
29
j =
_
(n n
0
)
2
+ (
0
)
2
(34)
i u vezi sa tim, pod okolinom tacke (n
0
.
0
) se podrazumijeva svaki krug u (n. )-ravn sa 900
centrom u toj tacki.
U skladu sa ovim, relacija
= lim
(&,)!(&
0
,
0
)
1 (n. ) (35)
znaci da za svako 0 postoji o = o () takvo da za vektor
=
1
i +
2
, +
3
/ (36) 905
vrijedi
0 < j < o =

1 (n. )
< (37)
Funkcija (33) je neprekidna u tacki (n
0
.
0
) ako (35) vrijedi za vektor
=

1 (n
0
.
0
) (38)
Relacija (35) vrijedi za vektor (36) ako i samo ako vrijedi 910
i
= lim
(&,)!(&
0
,
0
)
1
i
(n. ) . i = 1. 2. 3 (39)
dok je funkcija (33) neprekidna u tacki (n
0
.
0
) ako i samo ako su u toj tacki neprekidne
funkcije (34).
Sve to je receno za neprekidnost funkcija jednog skalarnog argumenta vrijedi i za vek-
torske funkcije dva skalarna argumenta. 915
1.15. Za funkciju (33) se kaze da je diferencijabilna u tacki (n
0
.
0
) ako postoje vektor
, vektor

1 i vektorska funkcija

C (dn. d) denisana u nekoj okolini tacke (0; 0) tako
da vrijedi
1 (n
0
.
0
) =

dn +
1 d +
C (dn. d) j
lim
j!0
C (dn. d) = 0 (40) 920

Pri tome je
1 (n
0
.
0
) =

1 (n. )
1 (n
0
.
0
) (41)
dn = n n
0
. d =
0
(42)
j =
_
(n n
0
)
2
+ (
0
)
2
=
_
dn
2
+ d
2
(43)
Kad su ispunjeni uslovi (40) tada se izraz 925
1 (n
0
.
0
) =

dn +
1 d (44)
30
zove (totalni) diferencijal funkcije (33) u tacki (n
0
.
0
). U tom slucaju vrijedi
= lim
&!&
0
1 (n.
0
)
1 (n
0
.
0
)
n n
0
=

1
0
&
(n
0
.
0
) (45)
odnosno
1 = lim
!
0
1 (n
0
. )
1 (n
0
.
0
)

0
=

1
0
(n
0
.
0
) 930
to znaci da vektor
predstavlja parcijalni izvod funkcije (33) po n a vektor
1 parcijalni
izvod te funkcije po i to u tacki (n
0
.
0
). Iz (40) i (43) se vidi da je svaka funkcija (33)
koja je diferencijabilna tacki (n
0
.
0
) neprekidna u toj tacki.
1.16. Diferencijabilnost funkcije (33) u tacki (n
0
.
0
) povlaci egzistenciju prvih parcijalnih
izvoda funkcije (33) u toj tacki. Ovo je potreban ali ne i dovoljan uslov za diferencijabil- 935
nost funkcije (33) u tacki (n
0
.
0
). Sa druge strane, dovoljno je da prvi parcijalni izvodi
funkcije (33) postoje u nekoj okolini tacke (n
0
0
) i da su neprekidni u toj tacki. Tada se
kaze da je funkcija (33) neprekidno diferencijabilna u tacki (n
0
.
0
).
Odmah se vidi da je funkcija (33) diferencijabilna u tacki (n
0
.
0
) ako i samo ako su u toj
tacki diferencijabilne funkcije (34). Slican uslov vrijedi za egzistenciju parcijalnih izvoda 940
funkcije (33) odnosno funkcija (34).
1.17. Funkcija (32) se, takoe, moze interpretirati kao vektor polozaja
: =

: (n. ) = r (n. )
i + (n. )
, + . (n. )
/ (46)
neke tacke 1 (r. . .) u pravouglom koordinatnom sistemu Cr.. Tako je svakoj tacki
(n. ) iz oblasti 1 denicije funkcije (46) pridruzena tacka 1 koja ima vektor polozaja 945
: =

: (n. ) =

C1 (47)
Koordinate tacke 1 tj. komponente vektora

: su funkcije od n i :
r = r (n. ) . = (n. ) . . = . (n. ) (48)
Skup svih tacaka 1 koje su na ovaj nacin pridruzene tackama iz 1 uz odreene pret-
postavke o funkciji (46) predstavlja neku povr o. Relacija (46) je vektorska jednacina a 950
(48) su skalarne parametarske jednacine te povri.
1.18. Ako su
n = n(t) . = (t) . (n
0
= n(t
0
) .
0
= (t
0
)) (49)
parametarske jednacine neke glatke krive koja lezi u 1 tada
: =

: (n(t) . (t)) (50) 955
predstavlja jednacinu neke krive koja lezi na o. Iz (50) se, uz pretpostavku da je funkcija
(46) diferencijabilna u tacki (n
0
.
0
) vidi da je
31
:
0
(t
0
) =

:
0
&
n
0
(t
0
) +

:
0

0
(t
0
) ,=

0 (51)
ako su vektori

:
0
&
(n
0
.
0
) i

:
0
(n
0
.
0
) linearno nezavisni tj. ako je
:
0
&
(n
0
.
0
)
:
0
(n
0
.
0
) ,= 0 (52) 960
jer je kriva (49) glatka pa je n
0
(t
0
) ,= 0 ili
0
(t
0
) ,= 0. Osim toga, iz (51) se vidi da vektor
tangente na krivoj (50) u tacki (n
0
.
0
) ima smjer normalan na vektor (52).
1.19. Za povr o koja je zadata jednacinom (46) kaze se da je glatka ako je 1 konacna
oblast ogranicena po dijelovima glatkim krivama a funkcija (46) neprekidno diferencija-
bilna u svakoj unutranoj tacki oblasti 1 i u svakoj takvoj tacki vrijedi (52). 965
U slucaju glatke povri (46) svaka glatka kriva (49) u 1 koja prolazi unutranjom tackom
(n
0
.
0
) preslikava se funkcijom (46) na neku krivu (50) koja lezi na povri o, prolazi
tackom 1
0
(r (n
0
.
0
) . (n
0
.
0
) . . (n
0
.
0
)) i u toj tacki ima tangentu normalnu na vektoru
(52). To znaci da vektor (52) predstavlja vektor normale na povri o u tacki 1
0
. Taj
vektor nije obavezno jedinicni. 970
Za povr o koja se sastoji od konacno mnogo glatkih komada se kaze da je po dijelovima
glatka.
1.20. Iz jednacina (48) povri o moguca je eliminacija parametara n i . Ona vodi do
veze
1 (r. . .) = 0 (53) 975
koja takoe predstavlja jednacinu povri o. Ako je funkcija 1 diferencijabilna u nekoj
tacki 1
0
(r
0
.
0
. .
0
) cije koordinate zadovoljavaju jedacinu (53) tada se u nekoj okolini
tacke 1
0
ona moze rijeiti po r ili po ili po ., u zavisnosti od toga da li je 1
0
a
,= 0 ili
1
0
j
,= 0 ili 1
0
:
,= 0 u toj tacki. Tako se dobija respektivno
r = r (. .) . = (.. r) . . (r. ) 980
kao eksplicitna jednacina komada povri o u okolini tacke 1
0
.
Neka je 1
0
:
,= 0 u datoj tacki. Tada komad povri o u okolini tacke 1
0
ima jednacinu
. = . (r. ) (54)
Osim toga, funkcija (54) je diferencijabilna u tacki (r
0
.
0
) i ima parcijalne izvode
.
0
a
=
1
0
a
1
0
:
. .
0
j
=
1
0
j
1
0
:
(55) 985
koji se dobiju iz (53) parcijalnim diferenciranjem po r odnosno po .
Jednacina (54) je specijalni slucaj jednacina (48) i dobije se za r = n i = . Prema tome,
komad (54) povri o, a time i sama povr o, u tacki 1
0
ima vektor normale kolinearan
sa vektorom
32
1
0
:

i

,

/
1 0
1
0
a
1
0
:
0 1
1
0
j
1
0
:
= 1
0
a
i + 1
0
j

, + 1
0
:
/ = q:cd1 (56) 990
Zbog pretpostavke 1
0
:
,= 0 vektor (56) nije nulavektor. Do istog vektora normale (56)
dolazi se i u slucaju 1
0
a
,= 0 odnosno 1
0
j
,= 0. Tako se vidi da jednacina oblika (53)
predstavlja glatku povr ako je funkcija 1 (r. . .) neprekidno diferencijabilna u svakoj
tacki povri i ako pri tome vrijedi
(q:cd1)
2
= (1
0
a
)
2
+
_
1
0
j
_
2
+ (1
0
:
)
2
0 (na o) 995
Tada vektor (56) predstavlja vektor normale na povri o u toj tacki povri.
1.21. Neka je (46) glatka povr a (50) neka glatka kriva na toj povri. Tada za element
luka krive (50) vazi
d:
2
= d
:
2
= (
:
0
&
n
0
(t) +
:
0

0
(t))
2
dt
2
tj. 1000
d:
2
= d
:
2
= (
:
0
&
:
0
&
) dn
2
+ 2 (
:
0
&
:
0
) dn d + (
:
0
:
0
) d
2
(57)
To je osnovna diferencijalna forma koja na povri o odreuje metriku. Ta metrika je
drugacija od one na (n. )-ravni gdje je
d:
2
= dn
2
+ d
2
1.22. Kriva linija se moze dobiti kao presjek povri pa zato ima i jednacine oblika 1005
1 (r. . .) = 0. G(r. . .) = 0 (58)
Pretpostavimo da su te povri glatke. Tada je u svakoj tacki krive C koja ima jednacine
(58) eventualni vektor tangente na krivoj C normalan na vektoru normale jedne i druge
povri u toj istoj tacki, dakle kolinearan sa vektorom
q:cd1 q:cdG =
i

,

/
1
0
a
1
0
j
1
0
:
G
0
a
G
0
j
G
0
:
(59) 1010
Da bi vektor (59) odredio tangentu na krivoj C bar jedna od njegovih komponenti mora
biti razlicita od nule, dakle, mora biti ispunjen uslov
1
0
j
1
0
:
G
0
j
G
0
:
2
+
1
0
:
1
0
a
G
0
:
G
0
a
2
+
1
0
a
1
0
j
G
0
a
G
0
j
2
0 (60)
Ovo je ujedno uslov da se sistem (58) moze u podesnoj okolini svake tacke rijeti po dvije
od tri nepoznate r. . .. Svako takvo rjeenje predstavlja jednacine nekog dijela krive C 1015
u okolini posmatrane tacke i ima jedan od oblika
33
r = r (.) . = (.)
= (r) . . = . (r)
r = r () . . = . () (61)
To je samo specijalan slucaj jednacina oblika (22) kada ulogu parametra t preuzima jedna 1020
od koordinata r. . ..
Potrebno je primijetiti da se sistem jednacina (58) moze zamijeniti npr. sa
r = r (.) . = (.) (62)
u okolini neke tacke krive C ako je

/ komponenta vektora (59) a time i vektora tangente
na krivoj C u toj tacki razlicita od nule. Za sistem (22) jednacina krive C to znaci da 1025
je .
0
(t) ,= 0 pa se u okolini te tacke jednacina . = . (t) moze rijeiti po t tj. napisati u
obliku t = t (.). Kad se t = t (.) uvrsti u preostale dvije jednacine sistema (22) dobije se
sistem oblika (62).
1.23. Ako se iz jedne od jednacina (58) krive C jedna od koordinata moze izraziti preko
preostale dvije tada se zamjenom u onoj drugoj dobije jednacina koja ne sadrzi odabranu 1030
koordinatu. Stoga ta jednacina predstavlja cilindricnu povr cije su izvodnice paralelne
sa odgovarajucom koordinatnom osom a njen presjek sa koordinatnom ravni normalnoj
na toj osi predstavlja normalnu projekciju krive na toj koordinatnoj ravni.
2.2 Zadaci
Exercise 24 Data je kriva linija 1035
: =

c t
2
+
/ t +
c (
c .
/ .
c konstantni vektori)
Pokazati da kriva lezi u ravni i odrediti njenu jednacinu. Utvrditi o kojoj krivoj je rijec
Rjeenje.
a) Neka vektori
c i
/ nisu kolinearni. Ako se vektorska jednacina krive pomnozi skalarno

sa vektorom

c
/ dobija se 1040
:
_
/
_
=
_
c t
2
+
/ t +
c
_
/
_
c
_
/
_
= 0.

/
_
/
_
= 0 =
=

:
_
/
_
=

c
_
/
_
(
c )
_
/
_
= 0
r c
1
c
1
. c
1
c
1
c
2
c
3
/
1
/
2
/
3
= 0 1045
Ovo je jednacina ravni koja se trazi. Sada treba odrediti jedinicne meusobno ortogonalne
vektore

c
1
i

c
2
u ravni vektora

c i

/ . Tada je
c = t
2
c
c
1
+ t (/
1
c
1
+ /
2
c
2
) = (ct
2
+ /
1
t)
c
1
+ /
2
c
2
To znaci da u koordinatnom sistemu C
0
r
0
0
kome je ishodite u vrhu vektora

c a koor-
dinatne ose odreene vektorima

c
1
i

c
2
jednacine krive glase 1050
r
0
= ct
2
+ /
1
t.
0
= /
2
t
34
Neka je 1 =
c /
1
0 /
2
. Kako je
= [1[ , = 0
mora biti c/
2
,= 0 pa se moze odrediti t =

0
/
2
. Dakle
r
0
=
c
/
2
2
02
+
/
1
/
2
0
1055
Ovo je jednacina parabole.
a) Ako su

c i

/ kolinearni vektori tada je
c = `
/
_
/ ,= 0
_
ili

/ =

0
Na osnovu ovoga, jednacina krive je
: = (`t
2
+ t)
/ +
c
_
/ ,=

0
_
ili

: = t
2
c +
c 1060
U prvom slucaju je to jednacina poluprave (za ` ,= 0) odnosno prave (za ` = 0) a u
drugom slucaju to je jednacina poluprave.
Exercise 25 (*) Kriva je odreena kao presjek sfere r
2
+
2
+.
2
= c
2
i cilindra r
2
+
2
=
cr. Pokazati da je projekcija krive na Cr. ravan dio parabole. Napisati jednacinu krive
u parametarskom obliku. 1065
Rjeenje. U nastavku je grakon kojim se ilustruje ovaj zadatak (presjek lopte i valjka).
Projekcija C
0
krive C na Cr. ravan se dobije kad se iz jednacina krive C eliminie .
Tada je :
35
1070
r
2
+
2
= cr =
2
= cr r
2
r
2
+
2
+ .
2
= c
2
= r
2
+ cr r
2
+ .
2
= c
2
C
0
: cr + .
2
= c
2
(0 _ r _ c)
a to je dio parabole. Sada je
r
2
+
2
= cr 1075
r
2
cr +
2
= 0
r
2
cr +
c
2
4
+
2
=
c
2
4
=
_
r
c
2
_
2
+
2
=
c
2
4
S obzirom da je u pitanju jednacina kruga, uvodi se smjena
r =
c
2
(1 + cos t) = c cos
2
t
2
1080
=
c
2
sin t = c sin
t
2
cos
t
2
Sada je
.
2
= c
2
r
2
2
.
2
= c
2
c
2
cos
4
t
2
c
2
sin
2
t
2
cos
2
t
2
.
2
= c
2
_
1 cos
4
t
2
sin
2
t
2
cos
2
t
2
_
1085
.
2
= c
2
_
1 cos
2
t
2
_
cos
2
t
2
+ sin
2
t
2
__
.
2
= c
2
_
1 cos
2
t
2
_
= c
2
sin
2
t
2
= . = c sin
t
2
Ovo znaci da su parametarske jednacine krive C :
r = c cos
2
t. = c sin t cos t. . = c sin t (0 _ t _ 2:) 1090
Ovdje je izvrena zamjena
t
2
sa t. U nastavku je slika ove krive.
36
Exercise 26 (*) Napisati parametarski oblik jednacine krive
4cr = ( + .)
2
. 4r
2
+ 3
2
= 3.
2
i duzinu luka od tacke C(0. 0. 0) do proizvoljne tacke krive. 1095
Rjeenje. Neka je r = ct
2
. Tada je
4c
2
t
2
= ( + .)
2
= + . = 2ct
4r
2
+ 3
2
= 3.
2
= 4r
2
= 3.
2
3
2
= 3 (. ) (. + )
= 4c
2
t
4
= 3 (. ) 2ct
= . =
4c
2
t
4
6ct
=
2
3
ct
3
1100
. + = 2ct
. =
4c
2
t
4
6ct
=
2
3
ct
3
= 2. = 2ct +
2
3
ct
3
. = ct +
1
3
ct
3
= = 2ct . = 2ct ct
1
3
ct
3
1105
= ct
1
3
ct
3
=

: =
_
ct
2
. ct
1
3
ct
3
. ct +
1
3
ct
3
_
Na sljedecoj slici je graf ove krive za t (2. 5; 2. 5).
37
Za izracunavanje duzine luka krive najprije se racunaju : 1110
dr
dt
= 2ct.
d
dt
= c ct
2
.
d.
dt
= c + ct
2
Luk krive je
: =
t
_
0
_
_
dr
dt
_
2
+
_
d
dt
_
2
+
_
d.
dt
_
2
dt
: =
t
_
0
_
4c
2
t
2
+ (c ct
2
)
2
+ (c + ct
2
)
2
dt
: =
t
_
0
_
4c
2
t
2
+ c
2
(1 t
2
)
2
+ c
2
(1 + t
2
)
2
dt 1115
: =
t
_
0
c
_
4t
2
+ 1 2t
2
+ t
4
+ 1 + 2t
2
+ t
4
dt
: =
t
_
0
c
_
2t
4
+ 4t
2
+ 2dt =
t
_
0
c
_
2
_
(1 + t
2
)
2
dt
: =
t
_
0
c
_
2 (1 + t
2
) dt = c
_
2
_
_
t
_
0
dt +
t
_
0
t
2
dt
_
_
: = c
_
2
_
t[
t=t
t=0
+
t
3
3
[
t=t
t=0
_
= c
_
2
_
t +
t
3
3
_
= .
_
2
Exercise 27 (*) Jednacinu krive

: = (c cos t. c sin t. /t) izraziti kao funkciju argumenta 1120
: (luka). Diferenciranjem po luku : naci jedinicne vektore tangente, normale i binormale
u proizvoljnoj tacki. Izracunati krivinu i torziju u proizvoljnoj tacki.
Rjeenje. Na slici je predstavljena ova kriva u prostoru (c = 3, / = 1). Da bi se kriva
izrazila kao funkcija luka odnosno argumenta : imamo da je
38
1125
d: =
_
_
dr
dt
_
2
+
_
d
dt
_
2
+
_
d.
dt
_
2
dr
dt
= c sin t.
d
dt
= c cos t.
d.
dt
= /
d: =
_
c
2
sin
2
t + c
2
cos
2
t + /
2
=
_
c
2
+ /
2
: =
t
_
0
_
c
2
+ /
2
dt =
_
c
2
+ /
2
t = t =
:
_
c
2
+ /
2
=

: =
_
c cos
:
_
c
2
+ /
2
. c sin
:
_
c
2
+ /
2
.
/:
_
c
2
+ /
2
_
1130
Jedinicni vektor tangente se dobija iz sljedeceg izraza
t =
d
:
d:
=
1
_
c
2
+ /
2
_
c sin
:
_
c
2
+ /
2
. c cos
:
_
c
2
+ /
2
. /
_
Jedinicni vektor glavne normale se racuna kao kolicnik

: =
d
2
:
d:
2
d
2
:
d:
2
. Najprije je
d
2
:
d:
2
=
d
t
d:
=
1
c
2
+ /
2
_
c cos
:
_
c
2
+ /
2
. c sin
:
_
c
2
+ /
2
. 0
_
=
d
2
:
d:
2
=
1
c
2
+ /
2

_
c
2
cos
2
:
_
c
2
+ /
2
+ c
2
sin
2
:
_
c
2
+ /
2
=
1
c
2
+ /
2
c 1135
d
2
:
d:
2
=
c
c
2
+ /
2
39
: =
d
2
:
d:
2
d
2
:
d:
2
=
1
c
2
+ /
2
_
c cos
:
_
c
2
+ /
2
. c sin
:
_
c
2
+ /
2
. 0
_
c
c
2
+ /
2
: =
_
cos
:
_
c
2
+ /
2
. sin
:
_
c
2
+ /
2
. 0
_
Jedinicni vektor binormale se racuna kao vektorski proizvod
/ =
t :.
/ =
t : =
1
_
c
2
+ /
2

i

,

/
c sin
:
_
c
2
+ /
2
c cos
:
_
c
2
+ /
2
/
cos
:
_
c
2
+ /
2
sin
:
_
c
2
+ /
2
0
1140
/ =
1
_
c
2
+ /
2

_
_
_
_
_
_
_
_
_
_
c cos
:
_
c
2
+ /
2
/
sin
:
_
c
2
+ /
2
0
c sin
:
_
c
2
+ /
2
/
cos
:
_
c
2
+ /
2
0
+
+
c sin
:
_
c
2
+ /
2
c cos
:
_
c
2
+ /
2
cos
:
_
c
2
+ /
2
sin
:
_
c
2
+ /
2
_
_
_
_
_
_
_
_
_
_
/ =
1
_
c
2
+ /
2

_
/ sin
:
_
c
2
+ /
2
. / cos
:
_
c
2
+ /
2
. c
_
Krivina je i =
d
2
:
d:
2
=
c
c
2
+ /
2
.
Torzija se dobija iz izraza
d
/
d:
= t : 1145
d
/
d:
=
1
c
2
+ /
2

_
/ cos
:
_
c
2
+ /
2
. / sin
:
_
c
2
+ /
2
. 0
_
=
1
c
2
+ /
2
_
/ cos
:
_
c
2
+ /
2
. / sin
:
_
c
2
+ /
2
. 0
_
= t
_
cos
:
_
c
2
+ /
2
. sin
:
_
c
2
+ /
2
. 0
_
= t =
/
c
2
+ /
2
Exercise 28 Jednacinu krive : =
_
t sin t. 1 cos t. 4 sin
t
2
_
napisati kao funkciju luka
odnosno parametra :. Naci jedinicne vektore tangente, glavne normale i krivinu. 1150
Rjeenje.
40
Na slici je grakon ove krive za t [0; 6:]. Sada je
dr
dt
= 1 cos t.
d
dt
= sin t.
d.
dt
= 4 cos
t
2

1
2
= 2 cos
t
2
d: =
_
(1 cos t)
2
+ sin
2
t + 4 sin
2
t
2
=
_
1 2 cos t + cos
2
t + sin
2
t + 4 cos
2
t
2
1155
d: =
_
2 (1 cos t) + 4 cos
2
t
2
=
_
2 2 sin
2
t
2
+ 4 cos
2
t
2
= 2
: =
t
_
0
2dt = 2t = t =
:
2
: =
_
:
2
sin
:
2
. 1 cos
:
2
. 4 sin
:
4
_
t =
d
:
d:
=
_
1
2

1
2
cos
:
2
.
1
2
sin
:
2
. 4
1
4
cos
:
4
_
t =
1
2
_
1 cos
:
2
. sin
:
2
. 2 cos
:
4
_
1160
Za jedinicni vektor normale je potrebno izracunati sljedece:
d
2
:
d:
2
=
1
2
_
1
2
sin
:
2
.
1
2
cos
:
2
. 2
1
4
sin
:
4
_
d
2
:
d:
2
=
1
4
_
sin
:
2
. cos
:
2
. sin
:
4
_
d
2
:
d:
2
=
1
4
_
sin
2
:
2
+ cos
2
:
2
+ sin
2
:
4
=
1
4
_
1 + sin
2
:
4
Krivina je 1165
i =
d
2
:
d:
2
=
1
4
_
1 + sin
2
:
4
Jedinicni vektor normale je:
41
: =
d
2
:
d:
2
d
2
:
d:
2
=
d
2
:
d:
2
i
=
1
1
4
_
1 + sin
2
:
4
1
4
_
sin
:
2
. cos
:
2
. sin
:
4
_
: =
1
_
1 + sin
2
:
4
_
sin
:
2
. cos
:
2
. sin
:
4
_
Exercise 29 Odrediti jedinicne vektore tangente, normale i binormale, a zatim krivinu 1170
i torziju za krivu
r = c
t
cos t. = c
t
sin t. . = c
t
Rjeenje. Vektor tangente se dobija na sljedeci nacin.
t =
d
:
d:
=
d
:
dt

dt
d:
dr
dt
= c
t
cos t c
t
sin t.
d
dt
= c
t
sin t + c
t
cos t.
d.
dt
= c
t
1175
d
:
dt
= c
t
(cos t sin t. cos t + sin t. 1)
d: =
_
c
2t
(cos t sin t)
2
+ c
2t
(sin t + cos t)
2
+ c
2t
d: = c
t
_
(cos t sin t)
2
+ (sin t + cos t)
2
+ 1
d: = c
t
_
cos
2
t 2 sin t cos t + sin
2
t + sin
2
t + 2 sin t cos t + cos
2
t + 1
d: = c
t
_
3 = : =
_
_
3c
t
dt =
_
3c
t
1180
= c
t
=
:
_
3
= t = ln
:
_
3
=
dt
d:
=
1
:
_
3
1
_
3
=
1
:
=
dt
d:
=
1
c
t
_
3
t = c
t
1
c
t
_
3
t =
1
_
3
Za jedinicni vektor normale je: 1185
d
2
:
d:
2
=
d
t
d:
=
d
t
dt

dt
d:
d
2
:
d:
2
=
1
_
3
(sin t cos t. cos t sin t. 0)
1
c
t
_
3
d
2
:
d:
2
=
1
3c
t
d
2
:
d:
2
=
1
3c
t
_
(sin t cos t)
2
+ (cos t sin t)
2
d
2
:
d:
2
=
1
3c
t
_
sin
2
2
t + sin
2
t 2 sin t cos t + cos
2
t =
_
2
3c
t
1190
=

: =
d
2
:
d:
2
d
2
:
d:
2
=
3c
t
_
2

1
3c
t
42
: =
1
_
2
Za vektor binormale je :
/ =
t : =
1
_
6
i

,

/
cos t sin t cos t + sin t 1
cos t sin t cos t sin t 0
/ =
1
_
6
_
cos t + sin t 1
cos t sin t 0
cos t sin t 1
cos t sin t 0
cos t sin t cos t + sin t

cos t sin t cos t sin t
_
1195
/ =
1
_
6
_
(sin t cos t)
i (cos t + sin t)
, +
_
(cos t sin t)
2
+ (cos t + sin t)
2
_
/
_
/ =
1
_
6
_
(sin t cos t)
i (cos t + sin t)
, + 2
/
_
/ =
1
_
6
(sin t cos t. (cos t + sin t) . 2)
Za krivinu vrijedi
i =
d
2
:
d:
2
=
_
2
3c
t
1200
Torzija se dobija iz izraza
d
/
d:
= t
:
d
/
dt

dt
d:
=
1
_
6
(cos t + sin t. sin t cos t. 0)
1
_
3c
t
=
1
_
6
(cos t + sin t. sin t cos t. 0)
1
_
3c
t
= t
1
_
2
= t =
1
3c
t
1205
Exercise 30 Pokazati da je kriva

: = (c cos t. c sin t. / sin 2t) presjek kruznog cilindra i
hiperboloickog paraboloida.
Rjeenje. Ovo se dokazuje na nacin da se iz jednacine krive izvedu obrasci za kruzni
cilindar i hiperboloicki paraboloid. Grakon ove krive za c = 1. / = 1. t (2:; 2:) je u
nastavku. 1210
r
2
+
2
= c
2
cos
2
t + c
2
sin
2
t = c
2
43
Dobijena je formula za kruzni cilindar. Dalje vrijedi:
. = / sin 2t = 2/ sin t cos t
r = c cos t = cos t =
r
c
. 1215
= c sin t = sin t =

c
= . = 2/
r
c

c
. =
2/
c
2
r
Ovo je izraz za hiperboloicki paraboloid.
Exercise 31 Naci duzinu luka krive

: =
_
t. t
2
.
2t
3
3
_
za t (0. 2). 1220
Rjeenje. Na narednoj slici je izgled ove krive za date parametre.
dr
dt
= 1.
d
dt
= 2t.
d.
dt
= 2t
2
: =
2
_
0
_
_
dr
dt
_
2
+
_
d
dt
_
2
+
_
d.
dt
_
2
: =
2
_
0
_
1 + 4t
2
+ 4t
4
dt =
2
_
0
_
(1 + 2t
2
)
2
dt 1225
: =
2
_
0
(1 + 2t
2
) dt =
2
_
0
dt + 2
2
_
0
t
2
dt
: = t[
t=2
t=0
+ 2
t
3
3
[
t=2
t=0
: = (2 0) +
2
3
(8 0) =
22
3
44
Exercise 32 Naci duzinu luka krive

: = (c
t
cos t. c
t
sin t. c
t
).
Rjeenje. Za duzinu luka 1230
dr
dt
= c
t
cos t c
t
sin t.
d
dt
= c
t
sin t + c
t
cos t.
d.
dt
= c
t
d
:
dt
= c
t
: =
t
_
0
_
c
2t
(cos t sin t)
2
+ c
2t
(sin t + cos t)
2
+ c
2t
dt
: =
t
_
0
c
t
_
(cos t sin t)
2
+ (sin t + cos t)
2
+ 1dt
: =
t
_
0
c
t
_
cos
2
t 2 sin t cos t + sin
2
t + sin
2
2
t + 1 1235
: =
t
_
0
_
3c
t
dt =
_
3c
t
[
t=t
t=0
=
_
3 (c
t
1)
Exercise 33 Naci duzinu luka krive r
2
= 3. 2r = 9. od tacke (0. 0. 0) do tacke
1(3. 3. 2).
Rjeenje. Iz prve jednacine je
r
2
= 3 = =
1
3
r
2
1240
r = t = =
1
3
t
2
9. = 2r = 9. = 2 t
1
3
t
2
=
2
3
t
3
= . =
2
27
t
3
Na ovaj nacin je dobijena parametarska jednacina krive

: =
_
t.
1
3
t
2
.
2
27
t
3
_
. Pritom
vrijedi 1245
t = 0 = (0. 0. 0)
t = 3 = 1(3. 3. 2)
Na osnovu ovoga se racuna duzina luka krive za t (0. 3). U nastavku je grakon ove
krive za date parametre.
1250
dr
dt
= 1.
d
dt
=
2
3
t.
d
dt
=
2
9
t
2
45
: =
3
_
0
_
1 +
4
9
t
2
+
4
81
t
4
dt =
3
_
0
_
_
1 +
2
9
t
2
_
2
dt
: =
3
_
0
_
1 +
2
9
t
2
_
dt =
3
_
0
dt +
2
9
3
_
0
t
2
dt
: = t[
3
0
+
2
9

t
3
3
[
3
0
: = (3 0) +
2
27
(27 0) = 3 + 2 = 5 1255
Exercise 34 Pokazati da tangente krive r
2
= 3, 2r = 9. zaklapaju stalan ugao sa
jednim konstantnim pravcem. Naci taj pravac i ugao.
Rjeenje. Jednacina ove krive u parametarskom obliku je

: =
_
t.
t
2
3
.
2
27
t
3
_
(vidi
prethodni zadatak). Vektor tangente je
d
:
dt
=
_
1.
2t
3
.
2
9
t
2
_
= 1260
=
:
dt
=
_
1 +
4t
2
9
+
4t
4
81
=
_
_
1 +
2
9
t
2
_
2
:
dt
= 1 +
2
9
t
2
=
9 + 2t
2
9
Jedinicni vektor tangente je
t =
d
:
dt
:
dt
=
1
9 + 2t
2
9
_
1.
2t
3
.
2
9
t
2
_
t =
9
9 + 2t
2

_
1.
2t
3
.
2
9
t
2
_
=
1
9 + 2t
2
(9. 6t. 2t
2
) 1265
Ako je

c = (c
1
. c
2
. c
3
) jedinicni vektor trazenog pravca tada vrijedi da je

t
c = c,
gdje je c neka konstanta, odnosno:
9 c
1
+ 6 c
2
t + 2 c
3
t
2
= (9 + 2t
2
) c
(2c
3
2c) t
t
+ 6c
2
t + 9 (c
1
c) = 0
Ovo vrijedi samo ako je 1270
c
1
= c. c
2
= 0. c
3
= c
Ako se koristi uslov [
c [ = 1 tada je
[
c [ =
_
c
2
+ 0
2
+ c
2
= c
_
2
[
c [ = 1 = c =
1
_
2
=

c =
_
1
_
2
. 0.
1
_
2
_
Odavdje se dobije da je ugao o =
:
4
. 1275
Exercise 35 (*) Naci jednacinu tangente i normalne ravni, binormale i oskulatorne
ravni, glavne normale i rektikacione ravni krive

: = (t
3
t
2
5. 3t
2
+ 1. 2t
3
16) u
tacki t = 2.
Rjeenje. Tacka koja odgovara vrijednosti parametra t = 2 je (1. 13. 0). Najprije se
traze
d
:
dt
i
d
2
:
dt
2
u datoj tacki. 1280
46
d
:
dt
= (3t
2
2t. 6t. 6t
2
) =
_
d
:
dt
_
= (8. 12. 24)

d
2
:
dt
2
= (6t 2. 6. 12t) =
_
d
2
:
dt
2
_
= (10. 6. 24)
Vektor tangente je
t

= 8
i + 12
, + 24
/ = 4
_
2
i + 3
, + 6
/
_
Vektor binormale je 1285
/

=
d
:
dt

d
2
:
dt
2
=
i

,

/
8 12 24
10 6 24
= 4 2
i

,

/
2 3 6
5 3 12
/

= 8
_
3 6
3 12
2 6
5 12
2 3
5 3
/

= 8
_
i (36 18)
, (24 30) +
/ (6 15)
_
/

= 8
_
18
i + 6
, 9
/
_
= 24
_
6
i + 2
, 3
/
_
Vektor normale je 1290
=

/

t

= 4 24
i

,

/
6 2 3
2 3 6
= 96
_
2 3
3 6
6 3
2 6
6 2
2 3
= 96
_
i (12 + 9)
, (36 + 6) +
/ (18 4)
_
= 96
_
21
i 42
, + 14
/
_
= 96 7
_
3
i 6
, + 2
/
_
= 672
_
3
i 6
, + 2
/
_
1295
Za jednacine osa prirodnog trijedra bitnu ulogu imaju samo pravci vektora (ne i inten-
ziteti) pa se uzima da je
t

= 2
i + 3
, + 6
/

= 6
i + 2
, 3
= 3
i 6
, + 2
/ 1300
Jednacina tangente u prostoru je data vektorskim proizvodom
_
1 (t)
: (t)
_
t =
0. Ovo dolazi od cinjenice da su svi vektori na tangenti kolinearni sa datim vektorom
tangente to je ekvivalentno uslovu da je njihov vektorski proizvod jednak nuli. Izraz
1 (t)

: (t) predstavlja razliku izmeu vektora polozaja bilo koje tacke na pravoj i
vektora polozaja tacke u kojoj se trazi jednacina tangente. Analogno objanjenje 1305
vrijedi i za jednacinu binormale i glavne normale.
Jednacina tangente u tacki (1. 13. 0) je
r r
r
t
=

t
=
. .
.
t
r + 1
2
=
13
3
=
. 0
6
Jednacina normalne ravni je data skalarnim proizvodom
_
1 (t)
: (t)
_
t = 0 jer je 1310
svaki vektor u toj ravni okomit na dati vektor tangente to je ekvivalentno uslovu da
je njihov skalarni proizvod jednak nuli. Izraz

1 (t)
: (t) predstavlja razliku izmeu

vektora polozaja bilo koje tacke na pravoj i vektora polozaja tacke u kojoj se trazi
47
jednacina tangente. Analogno objanjenje vrijedi i za oskulatornu ravan (normalna na
vektor binormale) i rektikacione ravni (normalna na vektor glavne normale). 1315
Jednacina normalne ravni u tacki (1. 13. 0) je
r
t
(r r
) +
t
(
) + .
t
(. .
) = 0
2 (r + 1) + 3 ( 13) + 6 (. 0) = 0
2r + 3 + 6. + 2 39 = 0
2r + 3 + 6. = 37 1320
Jednacina binormale u datoj tacki je
r r
r
b
=

b
=
. .
.
b
r + 1
6
=
13
2
=
. 0
3
Jednacina oskulatorne ravni je data skalarnim proizvodom
_
1 (t)
: (t)
_
/ = 0 to
daje 1325
r
b
(r r
) +
b
(
) + .
b
(. .
) = 0
6 (r + 1) + 2 ( 13) 3 (. 0) = 0
6r + 2 3. + 6 26 = 0
6r + 2 3. = 20
Jednacina glavne normale u datoj tacki je 1330
r r
r
a
=

a
=
. .
.
a
r + 1
3
=
13
6
=
. 0
2
Jednacina rektikacione ravni je data skalarnim proizvodom
_
1 (t)
: (t)
_
: = 0 to
daje
3 (r + 1) 6 ( 13) + 2 (. 0) = 0 1335
3r 6 + 2. + 3 + 78 = 0
6r + 2 3. = 81
Exercise 36 Data je kriva

: =
_
1
2
sin
2
t.
1
2
(t + sin t cos t) . sin t
_
.
Odrediti jednacinu tangente, binormale i glavne normale u proizvoljnoj tacki
Dokazati da svaka od ovih pravih sa .-osom zaklapa konstantan ugao 1340
Odrediti jednacine normalne, oskulatorne i rektikacione ravni u proizvoljnoj tacki
Rjeenje. U nastavku je izgled ove krive za t (0. 2:).
48
d
:
dt
=
_
1
2
2 sin t cos t.
1
2
_
1 + cos
2
t sin
2
t
_
. cos t
_
d
:
dt
=
_
1
2
sin 2t.
1
2
(1 + cos 2t) . cos t
_
1345
d
:
dt
=
_
1
2
2 sin t cos t.
1
2
2 cos
2
t. cos t
_
d
:
dt
= (sin t cos t. cos
2
t. cos t)
=

t = (sin t cos t. cos
2
t. cos t)
d
2
:
dt
2
=
_
cos
2
t sin
2
t. 2 cos t (sin t) . sin t
_
d
2
:
dt
2
= (cos 2t. sin 2t. sin t) 1350
Za binormalu je
/ =
d
:
dt

d
2
:
dt
2
=
i

,

/
sin t cos t cos
2
t cos t
cos 2t sin 2t sin t
/ = cos t
i

,

/
sin t cos t 1
cos 2t sin 2t sin t
/ = cos t
_
cos t 1
sin 2t sin t
sin t 1
cos 2t sin t
sin t cos t
cos 2t sin 2t
/ = cos t
_
i (sin t cos t + sin 2t)
,
_
sin
2
t cos 2t
_
+
/ (sin 2t sin t cos t cos 2t)

_
1355
/ =

i (sin t cos t + 2 sin t cos t)
,
_
sin
2
t cos
2
t + sin
2
t
_
+
+
/
_
2 sin
2
t cos t cos t
_
cos
2
t sin
2
t
__
/ = cos t
_
i sin t cos t +
, cos
2
t +
/
_
sin
2
t cos t cos
3
t
_
_
/ = cos
2
t
_
i sin t +
, cos t

/
_
=

/

= (sin t. cos t. 1)
: =

/
t =
i

,

/
sin t cos t 1
sin t cos t 1
1360
49
: =

i
cos t 1
cos t 1
sin t 1
sin t 1
sin t cos t
sin t cos t
: =

i 2 cos t
, 2 sin t +
/ 0
=

: = (cos t. sin t. 0)
Jednacine tangente, normale i binormale su
t =
r
1
2
sin
2
t
sin t
=

1
2
(t + sin t cos t)
cos t
=
. sin t
1
1365
/ =
r
1
2
sin
2
t
sin t
=

1
2
(t + sin t cos t)
cos t
=
. sin t
1
: =
r
1
2
sin
2
t
cos t
=

1
2
(t + sin t cos t)
sin t
=
. sin t
0
Ugao svake od ovih pravih sa osom . se odreuje kao ugao izmeu njene . komponente i
njenog vektora pravca.
cos
t
=
1
_
cos
2
t + sin
2
t + 1
=
1
_
2
=
t
=
:
4
1370
cos
b
=
1
_
cos
2
t + sin
2
t + 1
=
1
_
2
=
b
=
3:
4
cos
a
=
0
_
cos
2
t + sin
2
t + 0
2
= 0 =
a
=
:
2
Jednacina normalne ravni je (skalarni proizvod):
sin t
_
A
1
2
sin
2
t
_
+ cos t
_
1
1
2
(t + sin t cos t)
_
+ 1 (2 sin t) = 0
sin t A + cos t 1 + 2
1
2
sin
3
t
1
2
(t cos t + sin t cos
2
t) sin t = 0 1375
sin t A + cos t 1 + 2 =
1
2
sin
3
t +
1
2
t cos t +
1
2
sin t
_
1 sin
2
t
_
+ sin t
sin t A + cos t 1 + 2 =
1
2
sin
3
t +
1
2
t cos t +
1
2
sin t
1
2
sin
3
t + sin t
sin t A + cos t 1 + 2 =
1
2
t cos t +
3
2
sin t
sin t A + cos t 1 + 2 =
1
2
(t cos t + 3 sin t)
Jednacina oskulatorne ravni je 1380
sin t
_
A
1
2
sin
2
t
_
+ cos t
_
1
1
2
(t + sin t cos t)
_
1 (2 sin t) = 0
sin t A + cos t 1 2
1
2
sin
3
t
1
2
2
t) + sin t = 0
sin t A + cos t 1 2 =
1
2
sin
3
t +
1
2
2
t) sin t
1
2
sin
3
t +
1
2
t cos t +
1
2
sin t
_
1 sin
2
t
_
sin t
1
2
sin
3
t +
1
2
t cos t +
1
2
sin t
1
2
sin
3
t sin t 1385
1
2
t cos t
1
2
sin t
1
2
(t cos t sin t)
Jednacina rektikacione ravni je
cos t
_
A
1
2
sin
2
t
_
sin t
_
1
1
2
(t + sin t cos t)
_
+ 0 (2 sin t) = 0
50
cos t A sin t 1
1
2
sin
2
t cos t +
1
2
_
t sin t + sin
2
t cos t
_
= 0 1390
cos t A + sin t 1 =
1
2
cos t sin
2
t +
1
2
t sin t
1
2
sin
2
t cos t
cos t A + sin t 1 =
1
2
t sin t
Exercise 37 Data je kriva

: = (c cos t. c sin t. c. (t)).
Napisati jednacinu tangente i oskulatorne ravni u proizvoljnoj tacki krive
Odrediti . (t) tako da kriva prolazi tackama (c. 0. c) i da njene tangente prodiru 1395
ravan Cr u tackama kruznice r
2
+
2
= 1
2
.
Rjeenje.
d
:
dt
=
_
c sin t. c cos t. c
d.
dt
_
=

t =
_
sin t. cos t.
d.
dt
_
Jednacina tangente je 1400
r c cos t
sin t
=
c sin t
cos t
=
. c . (t)
d.
dt
Za jednacinu binormale potrebno je izracunati
d
2
:
dt
2
=
_
c cos t. c sin t. c
d
2
. (t)
dt
2
_
=

/ =
_
cos t. sin t.
d
2
. (t)
dt
2
_
Na osnovu ovoga je jednacina oskulatorne ravni data sa 1405
A c cos t 1 c sin t 2 c. (t)

sin t cos t
d.
dt
cos t sin t
d
2
.
dt
2
= 0
(A c cos t)
cos t
d.
dt
sin t
d
2
.
dt
2
(1 c sin t)
sin t
d.
dt
cos t
d
2
.
dt
2
+
+(2 c . (t))
sin t cos t
cos t sin t
= 0
(A c cos t)
_
cos t
d
2
.
dt
2
+ sin t
d.
dt
_
(1 c sin t)
_
sin t
d
2
.
dt
2
+ cos t
d.
dt
_
+
+(2 c . (t))
_
sin
2
t + cos
2
t
_
= 0 1410
_
cos t
d
2
.
dt
2
+ sin t
d.
dt
_
A
_
sin t
d
2
.
dt
2
+ cos t
d.
dt
_
1 + 2
c cos t
_
cos t
d
2
.
dt
2
+ sin t
d.
dt
_
+c sin t
_
sin t
d
2
.
dt
2
+ cos t
d.
dt
_
c . (t) = 0
_
cos t
d
2
.
dt
2
+ sin t
d.
dt
_
A
_
sin t
d
2
.
dt
2
+ cos t
d.
dt
_
1 + 2 =
= c cos
2
t
d
2
.
dt
2
+ c sin t cos t
d.
dt
+ c sin
2
t
d
2
.
dt
2
c sin t cos t
d.
dt
+ c . (t)
51
_
cos t
d
2
.
dt
2
+ sin t
d.
dt
_
A
_
sin t
d
2
.
dt
2
+ cos t
d.
dt
_
1 + 2 = c
d
2
.
dt
2
+ c . (t) 1415
_
cos t
d
2
.
dt
2
+ sin t
d.
dt
_
A
_
sin t
d
2
.
dt
2
+ cos t
d.
dt
_
1 + 2 = c
_
d
2
.
dt
2
+ . (t)
_
Tacka (c. 0. c) lezi na krivoj pa vrijedi
c cos t = c = t = 0
= c . (0) = 1 = . (0) = 1
Jednacina tangente je 1420
A c cos t
sin t
=
1 c sin t
cos t
=
2 c . (t)
d.
dt
Radi lakeg pisanja, u nastavku ce biti stavljeno
d.
dt
:= .
0
. Za tacku prodora tangente
kroz Cr ravan vrijedi da je . = 0 pa je
2 = 0
c .
.
0
=
A c cos t
sin t
1425
A c cos t = c
.
.
0
sin t
A = c
.
.
0
sin t + c cos t
A = c
_
.
.
0
sin t + cos t
_
c .
.
0
=
1 c sin t
cos t
1 c sin t = c
.
.
0
cos t 1430
1 = c
.
.
0
cos t + c sin t
1 = c
_
.
.
0
cos t sin t
_
Svaka ova tacka je istovremeno i tacka kruga 1
2
= A
2
+ 1
2
pa vrijedi
1
2
= A
2
+ 1
2
= c
2
_
.
.
0
sin t + cos t
_
2
+ c
2
_
.
.
0
cos t sin t
_
2
1
2
= c
2
_
_
.
.
0
sin t
_
2
+ 2
.
.
0
sin t cos t + cos
2
t +
_
.
.
0
cos
2
t
_
2
2
.
.
0
sin t cos t + sin
2
t
_
1435
1
2
= c
2
_
_
.
.
0
_
2
sin
2
t +
_
.
.
0
_
2
cos
2
t + 1
_
1
2
= c
2
_
_
.
.
0
_
2
+ 1
_
1
2
= c
2
_
.
.
0
_
2
+ c
2
_
.
.
0
_
2
=
1
2
c
2
c
2
=
.
.
0
=
_
1
2
c
2
c
2
= ln [.[ =
_
1
2
c
2
c
2
t + ln [C[ 1440
= . = C c
I
. / =
_
1
2
c
2
c
2
Prema uslovu zadatka je
t = 0 = . = c = C = c
. = c c
It
52
Exercise 38 (*) Pokazati da kriva

: =
_
t
1 + t
2
+ t
4
.
t
2
1 + t
2
+ t
4
.
t
3
1 + t
2
+ t
4
_
lezi na 1445
sferi ciju jednacinu treba odrediti. Naci jednacinu normalne, oskulatorne i rektikacione
ravni krive i tangentne ravni sfere u tacki t = 1.
Rjeenje. U nastavku je izgled ove krive za t (6.5. 6.5).
Kvadriranjem jednacina za r. i . i dobija se 1450
r
2
+
2
+ .
2
=
_
t
1 + t
2
+ t
4
_
2
+
_
t
2
1 + t
2
+ t
4
_
2
+
_
t
3
1 + t
2
+ t
4
_
2
r
2
+
2
+ .
2
=
t
2
+ t
4
+ t
6
(1 + t
2
+ t
4
)
2
r
2
+
2
+ .
2
=
t
2
(1 + t
2
+ t
4
)
(1 + t
2
+ t
4
)
2
r
2
+
2
+ .
2
=
t
2
1 + t
2
+ t
4
r
2
+
2
+ .
2
= 1455
r
2
+
2
+
1
4
+ .
2
=
1
4
r
2
+
_

1
2
_
2
+ .
2
=
1
4
Jednacina ove krive se moze napisati u obliku
r =
t
1 + t
2
+ t
4
. = tr. . = t
2
r
Na osnovu ovoga je r (1) =
1
3
. (1) =
1
3
. . (1) =
1
3
. Za jednacinu tangente je potrebno 1460
naci izvode po svakoj koordinati i naci vrijednost za t = 1.
dr
dt
=
(1 + t
2
+ t
4
) t (2t + 4t
3
)
(1 + t
2
+ t
4
)
2
=
1 + t
2
+ t
4
2t
2
4t
4
(1 + t
2
+ t
4
)
2
53
dr
dt
=
1 t
2
3t
4
(1 + t
2
+ t
4
)
2
=
dr
dt t=1
=
1 1 3
3
2
=
1
3
d
dt
= r + t
dr
dt
=
d
dt t=1
=
1
3
+ 1
_
1
3
_
= 0
d.
dt
= 2tr + t
2
dr
dt
=
d.
dt t=1
= 2 1
1
3
+ 1
1
1
3
_
=
1
3
1465
=

t
t=1
=
_
d
:
dt
_
t=1
=
1
3
(1. 0. 1)
d
2
r
dt
2
=
(2t 12t
3
) (1 + t
2
+ t
4
)
2
2 (1 t
2
3t
4
) (1 + t
2
+ t
4
) (2t + 4t
3
)
(1 + t
2
+ t
4
)
4
d
2
r
dt
2
=
(2t 12t
3
) (1 + t
2
+ t
4
) 2 (1 t
2
3t
4
) (2t + 4t
3
)
(1 + t
2
+ t
4
)
3
d
2
r
dt
2
=
2t 12t
3
2t
3
12t
5
2t
5
12t
7
2 (2t 2t
3
6t
5
+ 4t
3
4t
5
12t
7
)
(1 + t
2
+ t
4
)
3
d
2
r
dt
2
=
2t 14t
3
14t
5
12t
7
2 (2t + 2t
3
10t
5
12t
7
)
(1 + t
2
+ t
4
)
3
1470
d
2
r
dt
2
=
2t 14t
3
14t
5
12t
7
4t 4t
3
+ 20t
5
+ 24t
7
(1 + t
2
+ t
4
)
3
d
2
r
dt
2
=
6t 18t
3
+ 6t
5
+ 12t
7
(1 + t
2
+ t
4
)
3
=
d
2
r
dt
2
t=1
=
6 18 + 6 + 12
3
3
=
6
27
=
2
9
d
2
dt
2
=
dr
dt
+
dr
dt
+ t
d
2
r
dt
2
= 2
dr
dt
+ t
d
2
r
dt
2
d
2
dt
2
t=1
=
2
3
+ 1
_
2
9
_
=
2
3

2
9
=
8
9
d
2
.
dt
2
= 2r + 2t
dr
dt
+ 2t
dr
dt
+ t
2
d
2
r
dt
2
1475
d
2
.
dt
2
= 2r + 4t
dr
dt
+ t
2
d
2
r
dt
2
d
2
.
dt
2
t=1
= 2
1
3
+ 4 1
_
1
3
_
+ 1
_
2
9
_
=
2
3

4
3

2
9
=
8
9
/ (1) =
_
d
:
dt

d
2
:
dt
2
_
t=1
=
_
1
3
_
2
9
_
i

,

/
1 0 1
1 4 4
=
_
1
3
_
2
9
_
i

,

/
1 0 1
1 4 4
/ (1) =
2
27

_
0 1
4 4
1 1
1 4
1 0
1 4
/ (1) =
2
27

_
i (0 + 4)
, (4 + 1) +
/ 4
_
1480
/ (1) =
2
27
(4. 5. 4)
: (1) =
_
t
_
t=1
=
2
27

1
3
i

,

/
4 5 4
1 0 1
: (1) =
2
81

_
5 4
0 1
4 4
1 1
4 5
1 0
: (1) =
2
81

_
i (5)
, (4 + 4) +
/ (0 5)
_
: (1) =
2
81
(5. 8. 5) 1485
54
Jednacina normalne ravni je
_
:
_
t = 0
1
_
A
1
3
_
+ 0
_
1
1
3
_
+ 1
_
2
1
3
_
= 0
A +
1
3
+ 2
1
3
= 0
A + 2 = 0 1490
Jednacina oskulatorne ravni je
4
_
A
1
3
_
5
_
1
1
3
_
+ 4
_
2
1
3
_
= 0
4A
4
3
51 +
5
3
+ 42
4
3
= 0
4A 51 + 42 1 = 0
4A 51 + 42 = 1 1495
Jednacina rektikacione ravni je
5
_
A
1
3
_
8
_
1
1
3
_
5
_
2
1
3
_
= 0
5A +
5
3
81 +
8
3
52 +
5
3
= 0
5A 81 52 + 6 = 0
Jednacina tangentne ravni sfere o u tacki
_
1
3
.
1
3
.
1
3
_
je 1500
(q:cdo)
:
_
= 0
Sada je
q:cdo = 2r
i + 2
_

1
2
_
, + 2.
/
(q:cdo)
= 2
1
3

i + 2
_
1
3

1
2
_
, + 2
1
3

/
(q:cdo)
=
2
3
i + 2
_
1
6
_
, +
2
3
/ 1505
(q:cdo)
=
2
3
i
1
3
, +
2
3
/
Trazena jednacina je
2
_
A
1
3
_
1
_
1
1
3
_
+ 2
_
2
1
3
_
= 0
2A 1 + 22
2
3
+
1
3

2
3
= 0
2A 1 + 22 1 = 0 1510
2A 1 + 22 = 1
Exercise 39 Pokazati da kriva

: (t) = (sin 2t. 1 cos 2t. 2 cos t) lezi na sferi ciju jed-
nacinu treba odrediti. Naci jednacinu normalne ravni krive i jednacinu tangentne ravni
sfere na kojoj ta kriva lezi i to u tacki
_
_
3
2
.
3
2
. 1
_
.
Rjeenje. Na narednom dijagramu je izgled ove krive za t (2:. 2:). 1515
55
Da bi se pokazalo da ova kriva lezi na sferi potrebno je izvesti jednacinu sfere iz para-
metarske jednacine ove krive.
r = sin 2t. = 1 cos 2t. . = 2 cos t
r = 2 sin t cos t. = 2 sin
2
t. . = 2 cos t 1520
Ove jednacine se kvadriraju i saberu
r
2
= 4 sin
2
t cos
2
t
2
= 4 sin
4
t
.
2
= 4 cos
2
t
r
2
+
2
+ .
2
= 4 sin
2
t cos
2
t + 4 sin
4
t + 4 cos
2
t 1525
r
2
+
2
+ .
2
= 4 sin
2
t
_
cos
2
t + sin
2
t
_
+ 4 cos
2
t
r
2
+
2
+ .
2
= 4 sin
2
t + 4 cos
2
t
r
2
+
2
+ .
2
= 4
Ovo je jednacina sfere poluprecnika : = 2. Kalkulacijom iz prethodnog zadatka dobija
se jednacina normalne ravni 1530
A 31 + 32 = 0
i tangentne ravni
3A + 31 + 22 = 8
2.3 Zadaci za samostalni rad
Exercise 40 Naci poluprecnik krivine u proizvoljnoj tacki za krivu
_
c
t
. c
t
.
_
2t
_
. 1535
Exercise 41 Izracunati torziju krive c (1 cos t) . c sin 2t. 2c cos t u proizvoljnoj tacki.
Exercise 42 Odrediti krivinu krive
_
ln cos t. ln sin t.
_
2t
_
u proizvoljnoj tacki.
Exercise 43 Pokazati da je za krivu c
t
cos t. c
t
sin t. c
t
odnos krivine i torzije konstan-
tan u svim tackama krive.
Exercise 44 Pokazati da su poluprecnik krivine i torzija u nekoj tacki krive 3t t
3
. 3t
2
. 3t + t
3
1540
jednaki.
Exercise 45 Izracunati torziju, krivinu i poluprecnik zakrivljenosti krive r
3
= 12. r. =
2 u proizvoljnoj tacki.
56
3 Povrinski integrali I vrste
3.1 Teorijski uvod 1545
1.1. Neka je o ograniceni dio po dijelovima glatke povri ciji je rub po dijelovima glatka
kriva C. Ako je o =
a
_
i=1
o
i
, pri cemu su o
i
glatki dijelovi od o koji imaju po dijelovima
glatke rubove C
i
(i = 1. 2. .... :) a svaka dva dijela imaju zajednicke eventulno samo rubne
tacke, tada se o
1
. o
2
. .... o
a
zove podjela povrinske oblasti o.
Ako se na svakom komadu o
i
odabere neka tacka 1
i
pa se u toj tacki postavi tangentna 1550
ravan na o i komad o
i
i izvri okomito projiciranje na tu ravan dobije se ravna oblast o
0
i
koja je ogranicena po dijelovima glatkom krivom C
0
i
. Stoga oblast o
0
i
ima povrinu
o
i
= j (o
0
i
) . i = 1. 2. .... : (1)
Moguce je formirati sumu
o
a
=
a
i=1
o
i
(2) 1555
Ako postoji konacan limes te sume kada max d (o
i
) 0 tada se kaze da se komad povri
o moze komplanirati i da ima povrinu j (o) jednaku tom limesu. Dakle,
j (o) = lim
max o(S
i
)!0
o
a
(3)
1.2. Uz pretpostavke iz tacke 1.1. komad povri o se moze komplanirati. Ako je taj
komad zadat jednacinom 1560
: =

: (n. ) . (n. ) G (4)
gdje je G ogranicena oblast u ravni sa po dijelovima glatkim rubom koja se jednacinom
(4) bijektivno preslikava na o tada vrijedi
j (o) =
__
G
[
:
0
&
:
0
[ dnd (5)
U slucaju da se jednacina komada o moze napisati u obliku 1565
. = . (r. ) . (r. ) G (4)
gdje je G ogranicena oblast u Cr ravni koja se jednacinom (4) bijektivno preslikava na
o tada umjesto (5) vrijedi
j (o) =
__
G
_
(.
0
a
)
2
+
_
.
0
j
_
2
+ 1drd (5)
Ako je veza (4) data implicitno tj. u obliku 1570
1 (r. . .) = 0 (4)
57
tada uz istu pretpostavku o G vrijedi
j (o) =
__
G
_
(1
0
a
)
2
+
_
1
0
j
_
2
+ (1
0
:
)
2
[1
0
:
[
drd (5)
1.3. Neka je na komadu povri o denisana ogranicena funkcija
, = , (1) = , (r. . .) . 1 (r. . .) o (6) 1575
Za svaku podjelu o
1
. o
2
. .... o
a
oblasti o i svaki izbor tacaka 1
i
o
i
(i = 1. 2. ...:) moze
se formirati integralna suma
o
a
=
a
i=1
, (1
i
) j (o
i
) (7)
Ako postoji konacan limes
1 = lim
max o(S
i
)!0
o
a
(8) 1580
tada se kaze da je funkcija (6) integrabilna na o i pie se
1 =
__
S
, (1) do (9)
Izraz (9) se zove povrinski integral I vrste funkcije , (1) po povri o.
1.4. Ako je funkcija (6) neprekidna ili po dijelovima neprekidna na o tada je ona i
integrabilna na o. Osim toga, ako je o dato jednacinom (4) odnosno (4) tada uz iste 1585
pretpostavke o G kao u 1.2. vrijedi
__
S
, (1) do =
__
G
, (r (n. ) . (n. ) . . (n. )) [
:
0
&
:
0
[ dnd (10)
odnosno
__
S
, (1) do =
__
G
, (r. . . (n. ))
_
(.
0
a
)
2
+
_
.
0
j
_
2
+ 1drd (10)
odnosno 1590
__
S
, (1) do =
__
G
, (r. . .)
_
(1
0
a
)
2
+
_
1
0
j
_
2
+ (1
0
:
)
2
[1
0
:
[
drd (10)
58
Pri tome se pod znakom integrala na desnoj strani relacije (10) kao i (5) prije integracije
treba umjesto . staviti . (r. ) dobijenu iz relacije (4).
Relacije (10), (10) i (10) pokazuju kako se uz odgovarajuce pretpostavke povrinski
integral prve vrste po povri o prevodi u dvostruki integral po podesnoj ravnoj oblasti 1595
G. Treba napomenuti da ove pretpostavke ne moraju biti ispunjene samo za o vec samo
za svaki od nekolko komada na koje treba prethodno razbiti o. Kako je integral po o
jednak sumi integrala po tim komadima, primjenom relacija (10), (10) i (10) na svaki
od tih komada, racunanje povrinskog integrala prve vrste po o se i u ovom optijem
slucaju svodi na racunanje dvostrukih integrala. 1600
1.5. Povrinski integral prve vrste ima osobine slicne osobinama krivolinijskog integrala
prve vrste. Specijalno, za funkciju koja na o ima konstantnu vrijednost 1 vrijedi
__
S
do = j (o) (11)
1.6. Povrinski integral prve vrste po o se moze primijeniti na odreivanje ukupne mase,
koordinata tezita, momenata, privlacne sile kojom oblast o privlaci materijalnu tacku 1605
1
0
(r
0
.
0
. .
0
) u kojoj je koncentrisana masa :
0
. Potrebno je samo poznavanje povrinske
gustoce mase rasporeene po o.
1.7. Povrinski integral prve vrste se, kao i kod drugih integrala, denisati za ogranicenu
vektorsku funkciju

1 (1) (1 o). Njegovo izracunavanje i ostale osobine su slicni
ostalim slucajevima integrala vektorske funkcije. 1610
1.8. Ovdje je razmotren samo svojstveni povrinski integral prve vrste. Nesvojstveni
povrinski integral prve vrste se denie kao i u drugim slucajevima nesvojstvenih inte-
grala.
3.2 Zadaci
Exercise 46 Izracunati povrinski integral 1615
1 =
__
S
(6r + 4 + 3.) do
ako je o dio ravni r + 2 + 3. = 6 koji pripada prvom oktantu.
Rjeenje. Stavljanjem parova vrijednosti r = 0. = 0 i . = 0 dobija se da ova ravan sa
koordinatnim osama ima presjeke r = 6. = 3. . = 2. Ako se integral racuna svoenjem
na dvostuki integral po r i najprije se . treba iskazati preko r i . 1620
r + 2 + 3. = 6 = . =
1
3
r
2
3
+ 2
j =
J.
Jr
=
1
3
. =
J.
J
=
2
3
=
_
1 + j
2
+
2
=
_
14
3
1 =
__
S
(6r + 4 + 3.) do =
__
1
_
6r + 4 + 3
_
1
3
r
2
3
+ 2
__
_
14
3
drd
1 =
__
1
(6r + 4 r 2 + 6)
_
14
3
drd =
_
14
3
__
1
(5r + 2 + 6) drd
59
. = 0 : r + 2 = 6 = r = 6 2 1625
(0. 3) = r (6. 0)
1 =
_
14
3
j=3
_
j=0
62j
_
a=0
(5r + 2 + 6) drd =
_
14
3
j=3
_
j=0
_
5
r
2
2
+ 2 r + 6r
_
62j
0
d
1 =
_
14
3
j=3
_
j=0
_
5
2
(6 2)
2
+ 2 (6 2) + 6 (6 2)
_
d
1 =
_
14
3
j=3
_
j=0
_
5
2
(36 24 + 4
2
) + 12 4
2
+ 36 12
_
d
1 =
_
14
3
j=3
_
j=0
(90 60 + 10
2
4
2
+ 36) d 1630
1 =
_
14
3
3
_
0
(6
2
60 + 126) d = 2
_
14
3
_
0
(
2
10 + 21) d
1 = 2
_
14
_
1
3
10
2

2
+ 21
_
3
0
= 2
_
14
_
1
3
27 5 9 + 21 3
_
1 = 2
_
14 (9 45 + 63) = 54
_
14
Exercise 47 Izracunati integral
1 =
__
S
_
. + 2r +
4
3
_
do 1635
gdje je o :
r
2
+

3
+
.
4
= 1 (ravan) u prvom oktantu.
Rjeenje. Ako se integral racuna svoenjem na dvostruki integral po r i najprije se .
treba iskazati preko r i .
r
2
+

3
+
.
4
= 1 = 2r +
4
3
+ . = 4 = . = 4 2r
4
3
j =
J.
Jr
= 2. =
J.
J
=
4
3
= 1640
=
_
1 + j
2
+
2
=
_
1 + 4 +
16
9
=
_
61
9
=
_
61
3
1 =
__
S
_
. + 2r +
4
3
_
do =
__
1
_
4 2r
4
3
+ 2r +
4
3
_
drd
1 =
__
1
4
_
61
3
drd
. = 0 :
r
2
+

3
= 1 = r = 2
2
3
. (0. 3)
1 = 4
_
61
3
3
_
0
2
2
3
j
_
0
drd = 4
_
61
3
3
_
0
_
(r)
2
2
3
j
0
_
d 1645
60
1 = 4
_
61
3
3
_
0
_
2
2
3
_
d = 4
_
61
3
_
2
2
3

1
2
2
_
3
0
1 = 4
_
61
3
(6 3) = 4
_
61
1 =
__
S
(r
2
+
2
) do
gdje je o : .
2
= r
2
+
2
ogranicena sa 0 _ . _ 1. 1650
Rjeenje. Na osnovu uslova zadatka je
. =
_
r
2
+
2
=
J.
Jr
=
2r
2
_
r
2
+
2
=
r
_
r
2
+
2
.
J.
J
=
2
2
_
r
2
+
2
=

_
r
2
+
2
=
_
1 + j
2
+
2
=
_
1 +
r
2
r
2
+
2
+

2
r
2
+
2
=
_
2 (r
2
+
2
)
r
2
+
2
=
_
2
1 =
__
S
(r
2
+
2
) do =
_
2
__
1
(r
2
+
2
) drd 1655
r = j cos ,. = j sin ,. j (0. 1) . , (0. 2:)
1 =
_
2
2
_
0
1
_
0
j
2
jdjd, =
_
2
2
_
0
d,
1
_
0
j
3
dj =
_
2 ,
2
0

1
4
j
1
0
1 =
_
2 2:
1
4
=
_
2:
2
1 =
__
S
(r
2
+
2
) do 1660
gdje je o : r
2
+
2
+ .
2
= c
2
(obje strane sfere).
Rjeenje. Na osnovu uslova zadatka je
o : r
2
+
2
+ .
2
= c
2
= . =
_
c
2
r
2
2
Pri tome je . =
_
c
2
r
2
2
izraz kojim se izrazava gornja polusfera (o
1
) a . =
_
c
2
r
2
2
izraz kojim se izrazava donja polusfera (o
2
). Iz tog razloga je 1665
1 =
__
S
(r
2
+
2
) do = 2
__
S
1
(r
2
+
2
) do
.
0
a
=
r
_
c
2
r
2
2
. .
0
j
=

_
c
2
r
2
2
=
_
1 + .
02
a
+ .
02
j
=
_
1 +
r
2
c
2
r
2
2
+

2
c
2
r
2
2
=
c
_
c
2
r
2
2
1 = 2c
__
1
r
2
+
2
_
c
2
r
2
2
drd
61
r = j cos ,. = j sin ,. J = j. , (0. 2:) . j (0. c) 1670
1 = 2c
2
_
0
d,
o
_
0
j
2
_
c
2
j
2
jdj =
c
2
j
2
= t
2
= jdj = tdt
j = 0 = t = c
j = c = t = 0
1 = 2c ,[
2
0

0
_
o
(c
2
t
2
) (tdt)
t
= 2c 2:
o
_
0
(c
2
t
2
) dt
1 = 4c:
_
_
o
_
0
c
2
dt
o
_
0
t
2
dt
_
_
= 4c:
_
c
2
t[
o
0

1
3
t
3
[
o
0
_
= 4c:
_
c
3
1
3
c
3
_
1 =
8
3
c
4
:
Exercise 50 Izracunati integral 1675
1 =
__
S
do
(1 + r + .)
2
gdje je o dio ravni r + + . = 1 koji pripada prvom oktantu.
Rjeenje. Stavljanjem parova vrijednosti r = 0. = 0 i . = 0 dobija se da ova ravan sa
koordinatnim osama ima presjeke r = 1. = 1. . = 1. Ako se integral racuna svoenjem
na dvostuki integral po r i najprije se . treba iskazati preko r i . 1680
r + + . = 1 = . = 1 r
j =
J.
Jr
= 1 =
J.
J
= 1 =
_
1 + j
2
+
2
=
_
3
1 =
__
S
do
(1 + r + .)
2
=
__
1
_
3drd
(1 + r + 1 r )
2
=
_
3
__
1
drd
(2 )
2
. = 0 : r + = 1 = r = 1
(0. 1) = r (1. 0) 1685
1 =
_
3
j=1
_
j=0
1j
_
a=0
drd
(2 )
2
=
_
3
j=1
_
j=0
d
(2 )
2
1j
_
a=0
dr =
_
3
j=1
_
j=0
d
(2 )
2
r[
1j
0
1 =
_
3
j=1
_
j=0
1
(2 )
2
d
Najprije se mora napraviti dekompozicija podintegralne funkcije na sljedeci nacin
1
(2 )
2
=

2
+
1
(2 )
2
=
(2 ) + 1
(2 )
2
=
=
2 + 1
(2 )
2
= 1690
2 + 1 = 1
= 1 = = 1 = 1 = 1
1
(2 )
2
=
1
2

1
(2 )
2
1 =
_
3
j=1
_
j=0
_
1
2

1
(2 )
2
_
d =
_
3
j=1
_
j=0
d
2

_
3
j=1
_
j=0
d
(2 )
2
62
1 =
_
3 (ln (2 ))
1
0
_
3
_
1
2
_
1
0
1695
1 =
_
3 ln 2
_
3
_
1
1
2
_
=
_
3 ln 2
_
3
1
2
=
_
3
_
ln 2
1
2
_
1 =
__
S
do
r
2
+
2
+ .
2
gdje je o : r
2
+
2
= 1
2
cilindar ogranicen ravnima r = 0. = 0. . = 0. . = :.
Rjeenje. Na osnovu uslova zadatka je 1700
r
2
+
2
= 1
2
= r
2
= 1
2
2
= r =
_
1
2
2
j =
Jr
J.
= 0 =
Jr
J
=
2
2
_
1
2
2
=

_
1
2
2
=
_
1 + j
2
+
2
=
_
1 + 0 +

2
1
2
2
=
_
1
2
1
2
2
=
1
_
1
2
2
1 =
__
S
do
r
2
+
2
+ .
2
=
__
1
1
1
2
+ .
2

1
_
1
2
2
d.d
1 =
j=1
_
j=0
:=n
_
:=0
1
_
1
2
2

d.
1
2
+ .
2
d =
j=1
_
j=0
1
_
1
2
2
:=n
_
:=0
1
1
2
d.
1 +
_
.
1
_
2
d 1705
1 =
j=1
_
j=0
1
_
1
2
2
:=n
_
:=0
1
1
d
_
.
1
_
1 +
_
.
1
_
2
d =
j=1
_
j=0
1
_
1
2
2
_
arctan
.
1
_
n
0
d
1 = arctan
:
1

j=1
_
j=0
1
1
_
1
_
1
_
2
d = arctan
:
1

j=1
_
j=0
d
_
1
_
_
1
_
1
_
2
1 = arctan
:
1

_
arcsin

1
_
1
0
= arctan
:
1
arcsin 1 =
:
2
arctan
:
1
1 =
__
S
_
+ 2. +
_
c
2
r
2
_
do 1710
gdje je o : r
2
+
2
= c
2
cilindar izmeu ravni . = 0 i . = /.
Rjeenje. Na osnovu uslova zadatka je:
r
2
+
2
= c
2
=
2
= c
2
r
2
= =
_
c
2
r
2
j =
J
Jr
=
2r
2
_
c
2
r
2
=
r
_
c
2
r
2
. =
J
J.
= 0
_
1 + j
2
+
2
=
_
1 +
r
2
c
2
r
2
=
_
c
2
c
2
r
2
=
c
_
c
2
r
2
1715
1 =
__
S
_
+ 2. +
_
c
2
r
2
_
do =
__
1
__
c
2
r
2
+ 2. +
_
c
2
r
2
_
c
_
c
2
r
2
drd.
63
1 =
__
1
_
2
_
c
2
r
2
+ 2.
_
c
_
c
2
r
2
drd. =
__
1
2cdrd. +
__
1
2c.
_
c
2
r
2
drd.
o
1
=
__
1
2cdrd.
1 : c _ r _ c. 0 _ . _ / =
o
1
= 2c
:=I
_
:=0
a=o
_
a=o
drd. = 2c
:=I
_
:=0
r
o
o
d. = 4c
2
:=I
_
:=0
d. = 4c
2
.
I
0
= 4c
2
/ 1720
o
2
=
__
1
2c.
_
c
2
r
2
drd. = 2c
:=I
_
:=0
a=o
_
a=o
dr
_
c
2
r
2
.d.
o
2
= 2c
:=I
_
:=0
a=o
_
a=o
dr
c
_
1
_
r
c
_
2
.d. = 2c
:=I
_
:=0
a=o
_
a=o
d
_
r
c
_
_
1
_
r
c
_
2
.d.
o
2
= 2c
:=I
_
:=0
_
arcsin
r
c
_
o
o
.d. = 2c (arcsin 1 arcsin (1))
:=I
_
:=0
.d.
o
2
= 2c
_
:
2

_
:
2
__
_
1
2
.
2
_
I
0
= 2c:
/
2
2
= c/
2
:
= 1 = o
1
+ o
2
= 4c
2
/ + c/
2
: = c/(4c + /:) 1725
__
S
.do ako je o dio helikoida r = ncos . = nsin . . =
(n [0. c] . [0. 2:]).
Rjeenje. U nastavku je ilustracija helikoida za n = 3.
Povr o je zadata vektorski (parametarski) pa se koristi formula 1730
64
__
S
1 (r. . .) do =
__
1
1 [r (n. ) . (n. ) . . (n. )]
:
Jn

J
:
J
dnd
U zadatku je

: = (ncos . nsin . ) pa je
J
:
Jn

J
:
J
=
i

,

/
cos sin 0
nsin ncos 1
=
_
sin . cos . ncos
2
+ nsin
2
_
= (sin . cos . n)
=
:
Jn

J
:
J
=
_
sin
2
+ cos
2
+ n
2
=
_
1 + n
2
1 : 0 _ n _ c. 0 _ _ 2: 1735
Na osnovu ovoga je
1 =
__
S
.do =
__
1

_
1 + n
2
dnd =
2
_
c
d
o
_
0
_
1 + n
2
dn
Najprije je potrebno izracunati sljedeci neodreeni integral
1
2
=
_
_
1 + n
2
dn =
l =
_
1 + n
2
= dl =
2ndn
2
_
1 + n
2
=
ndn
_
1 + n
2
d\ = dn = \ = n
=
= n
_
1 + n
2
_
n
2
dn
_
1 + n
2
= n
_
1 + n
2
_
n
2
+ 1 1
_
1 + n
2
dn = 1740
= n
_
1 + n
2
_
n
2
+ 1
_
1 + n
2
dn +
_
dn
_
1 + n
2
=
= n
_
1 + n
2
_
_
1 + n
2
dn +
_
dn
_
1 + n
2
1
2
= n
_
1 + n
2
1
2
+ ln
_
n +
_
1 + n
2
_
= 1
2
=
1
2
_
n
_
1 + n
2
+ ln
_
n +
_
1 + n
2
_
Na osnovu ovoga je 1745
1 =

2
2
2
0

1
2
_
n
_
1 + n
2
+ ln
_
n +
_
1 + n
2
_
o
0
1 = :
2
_
c
_
1 + c
2
+ ln
_
c +
_
1 + c
2
_
1 =
__
S
r
3
dd.
gdje je o gornja strana polovine elipsoida
r
2
c
2
+

2
/
2
+
.
2
c
2
= 1. 1750
Rjeenje. S obzirom da se racuna integral po i . potrebno je napraviti odgovarajuce
transformacije.
o :
r
2
c
2
+

2
/
2
+
.
2
c
2
= 1 =
r
2
c
2
= 1

2
/
2

.
2
c
2
= r = c
_
1

2
/
2

.
2
c
2
Na osnovu ovoga je
1 =
__
1
c
3
_
1

2
/
2

.
2
c
2
_3
2
dd. 1755
Projekcija ovog elipsoida na C. ravan je elipsa

2
/
2
+
.
2
c
2
_ 1. U skladu sa tim se vri
prelaz na polarne koordinate
65
= /j cos ,. . = cj sin ,. J = /cj
j (0. 1) . , (0. 2:)
1 =
2
_
0
d,
1
_
0
c
3
(1 j
2
)
3
2
/cjdj 1760
1 = c
3
/c ,[
2
0

1
_
0
_
1
2
_
(1 j
2
)
3
2
d (1 j
2
)
1 = c
3
/c 2:
_
1
2
_
(1 j
2
)
5
2
5
2
[
1
0
1 = c
3
/c:
2
5
(0 1) =
2
5
c
3
/c:
Exercise 55 Izracunati dio porvrine povri o date sa . =
r +
r
2
+
2
izmeu cilindara
r
2
+
2
= 1 i r
2
+
2
= 2 u prvom oktantu. 1765
Rjeenje. Za povr . =
r +
r
2
+
2
je
J.
Jr
=
(r + )
0
a
(r
2
+
2
) (r + ) (r
2
+
2
)
0
a
(r
2
+
2
)
2
=
(r
2
+
2
) 2r (r + )
(r
2
+
2
)
2
=
r
2
+
2
2r
2
2r
(r
2
+
2
)
2
=

2
2r r
2
(r
2
+
2
)
2
J.
J
=
(r + )
0
j
(r
2
+
2
) (r + ) (r
2
+
2
)
0
j
(r
2
+
2
)
2
1770
=
(r
2
+
2
) 2 (r + )
(r
2
+
2
)
2
=
r
2
+
2
2r 2
2
(r
2
+
2
)
2
=
r
2
2r
2
(r
2
+
2
)
2
_
1 +
_
J.
Jr
_
2
+
_
J.
J
_
2
=
_
1 +
_
2
2r r
2
(r
2
+
2
)
2
_
2
+
_
r
2
2r
2
(r
2
+
2
)
2
_
2
1 =
__
S
do =
__
1
_
1 +
_
2
2r r
2
(r
2
+
2
)
2
_
2
+
_
r
2
2r
2
(r
2
+
2
)
2
_
2
drd
Uvode se polarne koordinate r = : cos ,. = : sin , pa je 1775
r
2
+
2
= :
2
cos
2
, + :
2
sin
2
, = :
2
= (r
2
+
2
)
2
= :
4
2
2r r
2
= :
2
sin
2
, 2:
2
cos ,sin , :
2
cos
2
,
= :
2
_
cos
2
, sin
2
, + 2 sin ,cos ,
_
= :
2
(cos 2, + sin 2,)
= (
2
2r r
2
)
2
= :
4
(cos 2, + sin 2,)
2
1780
r
2
2r
2
= :
2
cos
2
, 2:
2
cos ,sin , :
2
sin
2
,
= :
2
(cos 2, sin 2,)
= (r
2
2r
2
)
2
= :
4
(cos 2, sin 2,)
2
66
_
2
2r r
2
(r
2
+
2
)
2
_
2
+
_
r
2
2r
2
(r
2
+
2
)
2
_
2
=
:
4
(cos 2, + sin 2,)
2
:
8
+
:
4
(cos 2, sin 2,)
2
:
8
=
1
:
4

_
cos
2
2, + 2 sin 2,cos 2, + sin
2
2, + cos
2
2, 2 sin 2,cos 2, + sin
2
2,
_
=
2
:
4
1785
= 1 +
_
2
2r r
2
(r
2
+
2
)
2
_
2
+
_
r
2
2r
2
(r
2
+
2
)
2
_
2
= 1 +
2
:
4
1 : 0 _ r
2
+
2
_ 2 = 0 _ :
2
_ 2 = 1 _ : _
_
2
,
_
0.
:
2
_
= 1 =
2
_
0
d,
p
2
_
1
_
2 + :
4
:
4
:d: = ,[
2
0

p
2
_
1
_
2 + :
4
:
2
:d: =
:
2

p
2
_
1
_
2 + :
4
:
4
:
3
d:
=
2 + :
4
= t
2
= :
4
= t
2
2
= 2tdt = 4:
3
d: = :
3
d: =
1
2
tdt
: = 1 = 2 + :
4
= 3 = t =
_
3
: =
_
2 = 2 + :
4
= 6 = t =
_
6
= 1790
=
:
2

p
6
_
p
3
t
t
2
2

1
2
tdt =
:
2

p
6
_
p
3
t
2
2 (t
2
2)
dt =
=
:
4

p
6
_
p
3
t
2
2 + 2
t
2
2
dt =
:
2

p
6
_
p
3
_
1 +
2
t
2
2
_
dt =
=
:
4

_
_
_
p
6
_
p
3
dt +
p
6
_
p
3
2
t
2
2
dt
_
_
_
=
=
=
:
4
_
_
__
6
_
3
_
+
p
6
_
p
3
2
_
t
_
2
_
_
t +
_
2
_dt
_
_
= 1795
2
_
t
_
2
_
_
t +
_
2
_ =

t
_
2
+
1
t +
_
2
=

_
t +
_
2
_
+ 1
_
t
_
2
_
t
2
2
=
=
t +
_
2 + 1t 1
_
2
2 t
2
=
_
2 ( 1) + t ( + 1)
2 t
2
=
_
2 ( 1) = 2
+ 1 = 0 = 1 = = 2
_
2 = 2 =
_
2 = 1 = =
_
2
2
= 1 =
_
2
2
1 =
:
4
_
_
__
6
_
3
_
+
_
2
2
p
6
_
p
3
_
1
t
_
2

1
t +
_
2
_
dt
_
_
= 1800
=
:
4
_
_
__
6
_
3
_
+
_
2
2
ln
t
_
2
t +
_
2
p
6
p
3
_
_
=
=
:
4
_
_
6
_
3 +
_
2
2
_
ln
_
6
_
2
_
6 +
_
2
ln
_
3
_
2
_
3 +
_
2
__
67
=
:
4
_
_
6
_
3 +
_
2
2
ln
_
6
_
2
_
6 +
_
2

_
3 +
_
2
_
3
_
2
_
Exercise 56 Izracunati povrinu torusa
: = ((c + / cos o) cos ,. (c + / cos o) sin ,. / sin o).

Rjeenje. U nastavku je izgled torusa za c = 2 i / = 1. 1805
Za rjeenje ovo zadatka ce se koristiti formula
1 =
__
S
do =
__
1
:
J,

J
:
Jo
d,do
Najprije se racuna vektorski proizvod
J
:
J,

J
:
Jo
=
i

,

/
sin ,(c + / cos o) cos ,(c + / cos o) 0
/ sin o cos , / sin o sin , / cos o
1810
J
:
J,

J
:
Jo
=
_
/ cos ,cos o (c + / cos o) . / sin ,cos o (c + / cos o) .
_
/ sin
2
,sin o + / cos
2
,sin o
_
(c + / cos o)
_
J
:
J,

J
:
Jo
= (/ cos ,cos o (c + / cos o) . / sin ,cos o (c + / cos o) . / sin o (c + / cos o))
=
:
J,

J
:
Jo
=
_
(/ cos ,cos o (c + / cos o))
2
+ (/ sin ,cos o (c + / cos o))
2
+ (/ sin o (c + / cos o))
2
:
J,

J
:
Jo
= / (c + / cos o)
_
cos
2
,cos
2
o + sin
2
,cos
2
o + sin
2
o = / (c + / cos o)
Sada se prelazi na racunanje povrine 1815
= 1 =
__
1
/ (c + / cos o) d,do = /
2
_
0
d,
2
_
0
(c + / cos o) do
= / ,
2
0

_
co
2
0
+ / sin o
2
0
_
= 2/: (2c: + / (sin 2: sin 0)) = 4c/:
2
Exercise 57 Izracunati povrinu dijela povri
r
2
c

2
/
= 2. koja se nalazi unutar cilindra
r
2
c
2
+

2
/
2
= 1. 1820
68
Rjeenje. Povrina ce biti izracunata koritenjem izraza
1 (o) =
__
S
do
Najprije se trebaju izvriti odgovarajuce transformacije.
o :
r
2
c

2
/
= 2. = . =
1
2
_
r
2
c

2
/
_
.
0
a
=
r
c
. .
0
j
=

/
1825
=
_
1 + .
02
a
+ .
02
j
=
_
1 +
r
2
c
2
+

2
/
2
1 (o) =
__
S
do =
__
1
_
1 +
r
2
c
2
+

2
/
2
drdr
Sada se uvode polarne koordinate
r = cj cos ,. = /j sin ,. J = c/j
j (0. 1) . , (0. 2:) 1830
1 (o) =
2
_
0
d,
1
_
0
_
1 + j
2
c/jdj = c/ ,[
2
0

1
_
0
_
1 + j
2
jdj
1 + j
2
= t
2
= jdj = tdt
j = 0 = t = 1
j = 1 = t =
_
2
1 (o) = c/ 2:
p
2
_
1
t tdt = 2c/:
p
2
_
1
t
2
dt 1835
1 (o) = 2c/:
1
3
t
3
[
p
2
0
= 2c/:
_
2
_
2 1
_
Exercise 58 Izracunati povrinu koju cilindar r
2
+ ( 2)
2
= 4 isijeca na konusu . =
2
_
r
2
+
2
.
Rjeenje. Povrina se racuna po formuli
1 (o) =
__
S
do 1840
gdje je o zadati konus a podrucje integracije je dati cilindar.
o : . = 2
_
r
2
+
2
=
= .
0
a
= 2
2r
2
_
r
2
+
2
=
2r
_
r
2
+
2
.
0
j
= 2
2
2
_
r
2
+
2
=
2
_
r
2
+
2
_
1 + .
02
a
+ .
02
j
=
_
1 +
4r
2
r
2
+
2
+
4
2
r
2
+
2
1845
=
_
5r
2
+ 5
2
r
2
+
2
=
_
5
1 (o) =
__
1
_
5drd
1 : r
2
+ ( 2)
2
= 4
69
r = j cos ,. 2 = j sin ,. J = j
j (0. 2) . , (0. 2:) 1850
1 =
_
5
2
_
0
d,
2
_
0
jdj =
_
5 ,[
2
0

1
2
j
2
[
2
0
1 =
_
5 2:
1
2
4 = 4
_
5:
Exercise 59 Izracunati povrinu dijela lopte r
2
+
2
+.
2
= 4 isjecene cilindrom r
2
+2
2
=
4 iznad ravni . = 0.
Rjeenje. Povrina se racuna po formuli 1855
1 (o) =
__
S
do
gdje je o zadata sfera a podrucje integracije je dati cilindar. Najprije treba izvriti
odgovarajuce transformacije.
o : r
2
+
2
+ .
2
= 4 = . =
_
4 r
2
2
.
0
a
=
r
_
4 r
2
2
.
0
j
=

_
4 r
2
2
1860
_
1 + .
02
a
+ .
02
j
=
_
1 +
_
r
_
4 r
2
2
_
2
+
_

_
4 r
2
2
_
2
=
_
1 +
r
2
4 r
2
+

2
4 r
2
=
2
_
4 r
2
1 (o) =
__
1
2
_
4 r
2
drd
1 : r
2
+ 2
2
= 4 =
r
2
4
+

2
__
2
_
2
= 1
r = 2j cos ,. =
_
2j sin ,. J = 2
_
2j 1865
j (0. 1) . , (0. 2:)
1 (o) = 2
2
_
0
d,
1
_
0
2
_
2
_
4 j
2
jdj
4 j
2
= t
2
= jdj = tdt
j = 0 = t = 2
j = 1 = t =
_
3 1870
1 (o) = 4
_
2 ,[
2
0

p
3
_
2
tdt
t
1 (o) = 4
_
2 2:
2
_
p
3
dt = 8
_
2:t[
2
p
3
= 8
_
2:
_
2
_
3
_
Exercise 60 Izracunati povrinu dijela povri r
2
2
= .
2
koja se nalazi u prvom oktantu
i ogranicena je sa ravni + . = c.
70
Rjeenje. Izgled odnosa zadatih povri, za c = 2 i za r (c. c) i (c. c) je dat na 1875
sljedecoj slici.
Uslovima zadatka odgovara grakon za r (0. c) i (0. c) to je predstavljeno na
narednoj slici.
1880
Najprije je potrebno obaviti odgovarajuce transformacije.
o : .
2
= r
2
2
= r
2
=
2
+ .
2
= r =
_
2
+ .
2
r
0
j
=

_
2
+ .
2
. r
0
:
=
.
_
2
+ .
2
71
_
1 + r
02
j
+ r
02
:
=
_
1 +

2
2
+ .
2
+
.
2
2
+ .
2
=
_
2
1 (o) =
__
1
_
2dd. 1885
1 : + . = c
0 _ _ c = 0 _ . _ c
1 (o) =
_
2
o
_
0
d
oj
_
0
d. =
_
2
o
_
0
_
.[
oj
0
_
d =
_
2
o
_
0
(c ) d
1 (o) =
_
2
_
_
o
_
0
cd
o
_
0
d
_
_
=
_
2
_
c[
o
0

1
2
2
[
o
0
_
1 (o) =
_
2
_
c
2
1
2
c
2
_
=
_
2
2
c
2
1890
72
4 Vektorska analiza
4.1 Teorijski uvod
1.1. Ako je u oblasti \ denisana funkcija
l = l (1) = l (r. . .) . 1 (r. . .) \ (1)
tada se kaze da je zadato skalarno polje. Uz odreene pretpostavke o funkciji (1) relacija 1895
l (r. . .) = C (2)
predstavlja neku povr. Ta povr se zove ekviskalarna povr ili nivo-povr skalarnog polja
(1).
1.2. Ako je 1
0
(r
0
.
0
. .
0
) zadata unutranja tacka iz \ a
c = cos c
i + cos ,
, + cos
/ (3) 1900
zadat jedinicni vektor tada je relacijom
, (t) = l (r
0
+ t cos c.
0
+ t cos ,. .
0
+ t cos ) (4)
denisana funkcija , (t) u nekoj okolini tacke t = 0. Ako je funkcija (1) diferencijabilna
u tacki 1
0
tada funkcija (4) ima izvod
,
0
(t)
t=0
= l
0
a
(r
0
.
0
. .
0
) cos c + l
0
j
(r
0
.
0
. .
0
) cos , + l
0
:
(r
0
.
0
. .
0
) cos = 1905
q:cd (l)
c (5)
Pri tome je
q:cd (l) = l
0
a
i + l
0
j

, + l
0
:

/ (6)
Izraz (5) se naziva izvod funkcije (1) u tacki 1
0
u smjeru jedinicnog vektora

c i oznacava
se sa
Jl
J
c
. Prema tome: 1910
Jl
J
c
= q:cd (l)
c (7)
Izraz (5) mjeri brzinu promjene funkcije (4) u tacki t = 0. Dakle, izraz (6) mjeri brzinu
promjene funkcije (1) u tacki 1
0
i to u smjeru vektora

c . Ta brzina je najveca kad se
smjer vektora

c podudara sa smjerom vketora (6).
Iz relacije (2) slijedi da je dl = 0 tj. q:cd (l) d
: = 0 odakle se (jo jednom) vidi 1915

da vektor (6) predstavlja vektor normale na ekvidistantnoj povri (2), koji pritom nije
obavezno jedinicni.
1.3. Uvoenjem diferencijalnog operatora nabla (Hamilton)
\ =
J
Jr

i +
J
J

, +
J
J.

/ (8)
za svaku diferencijabilnu funkciju l (r. . .) se moze pisati 1920
73
q:cd (l) = \ l (9)
Operator nabla ima sljedece osobine
\(l + \ ) = \(l) +\(\ )
\(C l) = C \(l)
\(l \ ) = l \(\ ) + \ \(l) (10) 1925
1.4. Ako je u oblasti \ denisana vektorska funkcija
1 =

1 (1) = 1 (r. . .)
i + Q(r. . .)
, + 1(r. . .)
/ (11)
gdje je 1 (r. . .) \ tada se kaze da je zadato vektorsko polje.
Ako je zadato vektorsko polje (1), uz pretpostavku da je funkcija l (r. . .) diferencijabila
dobija se vektorsko polje 1930
1 = q:cd (l) (12)

Vektorsko polje (12) se zove potencijalno polje. Skalarno polje (1) je (skalarni) potencijal
tog polja. Potrebno je primijetiti da je (skalarni) potencijal potencijalnog polja odreen
do na aditivnu konstantu.
1.5. Ako kriva

: =

: (t) ima osobinu da u svakoj tacki dira vektor vektorskog polja 1935
(11) pridruzen toj tacki tada se ta kriva naziva vektorska linija polja (11). U slucaju
polja sila, vektorske linije polja se nazivaju silnice.
Vektorske linije polja (11) su rjeenje sistema diferencijalnih jednacina
dr
1 (r. . .)
=
d
Q(r. . .)
=
d.
1(r. . .)
(= dt) (13)
1.6. Uz prirodne pretpostavke o njegovim komponentama 1. Q. 1 diferencijalni operator 1940
nabla se moze primijeniti i na vektorsko polje (11). Kako je tom operatoru data uloga
vektora, to se moze uciniti na dva nacina : skalarnim i vektorskim mnozenjem. Skalarnim
mnozenjem se dobija operator divergencije
di
_
1
_
=
J1 (r. . .)
Jr
+
JQ(r. . .)
J
+
J1(r. . .)
J.
(14)
Vektorskim mnozenjem se dobija operator rotor (rotacija) 1945
:ot
_
1
_
= \
1 =
i

,

/
J
Jr
J
J
J
J.
1 Q 1
(15)
Operator divergencije ima sljedece osobine:
di
_
1 +
G
_
= di
_
1
_
+ di
_
G
_
74
di
_
l
1
_
= l di
_
1
_
+
1 q:cd (l)
di
_
G
_
= \
_
G
_
=

G
_
\
1
_
1
_
\
G
_
1950
=

G :ot
_
1
_
1 :ot
_
G
_
(16)
Pomocu operatora divergencije moze se prikazati
q:cd
_
G
_
=

1 :ot
_
G
_
+
G:ot
_
1
_
+
_
1 \
_
G+
_
G \
_
1 (17)
Za operator rotor vrijede sljedece osobine
:ot
_
1 +
G
_
= :ot
_
1
_
+ :ot
_
G
_
1955
:ot
_
l
1
_
= l :ot
_
1
_
1 q:cd (l)
:ot
_
G
_
= \
_
G
_
=
=

G
_
\
1
_
G \
_
1
_
\
G
_
+
_
1 \
_
G (18)
U izrazima je uveden operator
_
1 \
_
= 1
J
Jr
+ Q
J
J
+ 1
J
J.
(19) 1960
koji se na vektor

G = A
i + 1
, + 2
/ primjenjuje na sljedeci nacin

_
1 \
_
G =
_
1
JA
Jr
+ Q
JA
J
+ 1
JA
J.
_
i
+
_
1
J1
Jr
+ Q
J1
J
+ 1
J1
J.
_
, +
+
_
1
J2
Jr
+ Q
J2
J
+ 1
J2
J.
_
/ (20)
1.8. Ako funkcija (1) ima izvode do zakljucno drugog reda tada se na vektorsko polje 1965
q:cd (l) moze primijeniti svaki od operatora di i :ot. Primjenom operatora di dobija
se (Laplasov operator)
(l) = \
2
(l) = \ (\ l) = di (q:cd (l)) =
=
J
2
l
Jr
2
+
J
2
l
J
2
+
J
2
l
J.
2
(21)
Ovo se pokazuje na sljedeci nacin. 1970
q:cd (l) =
Jl
Jr

i +
Jl
J

, +
Jl
J.

/
di (q:cd (l)) =
_
J
Jr

i +
J
J

, +
J
J.

/
_
_
Jl
Jr

i +
Jl
J

, +
Jl
J.

/
_
di (q:cd (l)) =
J
2
l
Jr
2
+
J
2
l
J
2
+
J
2
l
J.
2
Isti rezultat se dobija na sljedeci nacin.
\ =
J
Jr

i +
J
J

, +
J
J.

/ 1975
75
\ l =
Jl
Jr

i +
Jl
J

, +
Jl
J.

/
\ (\ l) =
_
J
Jr

i +
J
J

, +
J
J.

/
_
_
Jl
Jr

i +
Jl
J

, +
Jl
J.

/
_
(l) =
J
2
l
Jr
2
+
J
2
l
J
2
+
J
2
l
J.
2
Uz pretpostavku da su mjeoviti drugi izvodi funkcije l meusobno jednaki primjenom
operatora :ot se dobija 1980
:ot (q:cd (l)) =

0 (22)
Ovo se dobija razvijanjem sljedece determinante
:ot (q:cd (l)) =
i

,

/
J
Jr
J
J
J
J.
Jl
Jr
Jl
Jr
Jl
Jr
Za potencijalno polje

1 , na osnovu toga, vrijedi
:ot
_
1
_
=

0 (23) 1985
ako su komponente polja

1 takve da imaju neprekidne prve parcijalne izvode. Vrijedi i
obratna tvrdnja.
1.9. Ako komponente vektorskog polja

G imaju parcijalne izvode do zakljucno drugog
reda tada se na vektorsko polje :ot
_
G
_
mogu primijeniti operatori di i :ot. Primjenom
operatora di dobija se 1990
di
_
:ot
G
_
= \
_
\
G
_
= 0 (24)
ako su odgovarajuci drugi mjeoviti izvodi komponenata polja

G meusobno jednaki to
je slucaj kad su mjeoviti izvodi neprekidni.
Za vektorsko polje
1 = :ot
_
G
_
(25) 1995
se kaze da je solenoidalno. Uz odreene pretpostake za solenoidalno polje (25), prema
(24), slijedi
di
_
1
_
= 0 (26)
Za solenoidalno vektorsko polje (25) polje
G = A (r. . .)
i + 1 (r. . .)
, + 2 (r. . .)
/ (27) 2000
76
se zove vektorski potencijal polja

1 . Vektorski potencijal solenoidalnog polja nije jed-
noznacno odreen jer ako (25) vrijedi za

G tada ta relacija vrijedi i za vektorsko polje
G + q:cd (l) pri cemu je l bilo koje skalarno polje koje ima (neprekidne) izvode dru-
gog reda. Za svako vektorsko polje (11) za koje vrijedi (25) i cije komponente imaju
neprekidne parcijalne izvode postoji vektorski potencijal (27) za koji je cak 2 (r. . .) = 0. 2005
Preostale dvije komponente polja G su rjeenje sistema parcijalnih diferencijalnih jed-
nacina
JA
J.
= 1.
J1
J.
= Q.
J1
Jr

JA
J
= 1 (28)
4.2 Zadaci
Exercise 61 Pokazati da je

c d

c = [
c [ d ([
c [) 2010
Rjeenje.

c
c = [
c [ [
c [ =

c d
c = [
c [ d ([
c [)
Exercise 62 Pokazati da iz jednakosti
d
2
:
dt
2
=

: , (:) slijedi

:
d
:
dt
=

c .
Rjeenje. Data jednakost se vektorski pomnozi sa

: i dobije se
:
d
2
:
dt
2
=

:
: , (:) = 0
= d
_
:
d
2
:
dt
2
_
= 0 2015
=

:
d
2
:
dt
2
= 0
Exercise 63 Odrediti ekviskalarne povri funkcija
a. , (
: ) = [
: [
b. , (
: ) = r
2
+
2
.
c. , (
: ) = r
2
+
2
.
2
2020
d. , (
: ) = r
Rjeenje.
1. , (
: ) = [
: [ = l (r. . .) =
_
r
2
+
2
+ .
2
l (r. . .) = C =
_
r
2
+
2
+ .
2
= C = r
2
+
2
+ .
2
= C
2
(sfera)
b. , (
: ) = r
2
+
2
. = r
2
+
2
. = C = . = r
2
+
2
C (paraboloid) 2025
c. , (
: ) = r
2
+
2
.
2
= r
2
+
2
.
2
= C = . =
_
r
2
+
2
C (hiperboloid)
d. , (
: ) = r = r = C = =
C
r
77
U nastavku su grakoni dobijenih funkcija za c = 2.
a.
2030
b.
c.
78
d. 2035
Exercise 64 Odrediti vektorske linije vektorskog polja

c =

c
: (
c co::t).
Rjeenje. Diferencijalna jednacina vektorskih linija se pie u obliku
d
: =

c ` = d
: = (
: ) `
Ovu jednacina se skalarno mnozi za

: i

c : 2040
: d
: =

: (
: ) ` = 0 = d (
: ) = 0
c d
: =

c (
: ) ` = 0 = d (
: ) = 0
=

:
: = C
1
.

c
: = C
2

c = r ( .)

i + (. r)
, + . (r )
/ . 2045
Rjeenje. Vektorske linije su rjeenje sistema diferencijalnih jednacina
dr
1 (r. . .)
=
d
Q(r. . .)
=
d.
1(r. . .)
dr
r ( .)
=
d
(. r)
=
d.
. (r )
=
dr + d + d.
0
= 0
= d (r + + .) = 0 = r + + . = C
1
dr
r ( .)
=
d
(. r)
=
d.
. (r )
=
.dr
r. ( .)
=
r.d
r. (. r)
=
rd.
r. (r )
2050
79
=
.dr + r.d + rd.
0
= 0 = d (r.) = 0 = r. = C
2
c = (r
2
2
.
2
)
i + 2r
, + 2r.
/
Rjeenje. Vektorske linije su rjeenje sistema diferencijalnih jednacina
dr
1 (r. . .)
=
d
Q(r. . .)
=
d.
1(r. . .)
2055
dr
r
2
2
.
2
=
d
2r
=
d.
2r.
d
2r
=
d.
2r.
=
d
=
d.
.
= ln C
1
= ln . = C
1
= . = C
1
=
.
dr
r
2
2
.
2
=
d
2r
= 2rdr = (r
2
2
.
2
) d
= 2rdr r
2
d = (
2
+ .
2
) d 2060
2rdr r
2
d = (
2
+ C
2
1
2
) d
2rdr r
2
d =
2
(1 + C
2
1
) d
2rdr r
2
d
2
= (1 + C
2
1
) d
d
_
r
2
_
= (1 + C
2
1
) d
r
2
= (1 + C
2
1
) + C
2
2065
r
2
=
_
1 +
.
2
2
_
2
+ C
2
r
2
=
2
.
2
+ C
2
C
2
= r
2
+
2
+ .
2
= C
2
=
r
2
+
2
+ .
2
U nastavku je grakon krive odreene drugim integralom za C

2
= 1.
80
2070
Exercise 67 Odrediti gradijent funkcije
, (r. . .) = 3r
2
3
2
+ .
2
2r.
u tacki 1 (1. 1. 0).
Rjeenje. Gradijent se racuna na sljedeci nacin
q:cd (,) =
J,
Jr

i +
J,
J

, +
J,
J.

/ 2075
q:cd (,) = (6r 2.)
i + (6 2r.)
, + (2. 2r)
/
q:cd (,)
T(1,1,0)
= (6 0)
i + (6 0)
, + (0 2)
/
q:cd (,)
T(1,1,0)
= 6
i 6
, 2
/
Exercise 68 Odrediti gradijent vektorskog polja
, (
: ) = r
3
+
3
+ .
3
3r. 2080
u tacki 1 (2. 1. 1). U kojim tackama je q:cd (, (
: )) = 0 ? U kojim tackama je

/
q:cd (,) = 0 ?
Rjeenje. Gradijent se racuna na sljedeci nacin
81
q:cd (,) =
J,
Jr

i +
J,
J

, +
J,
J.

/
= q:cd (,) = (3r
2
3.)
i + (3
2
3r.)
, + (3.
2
3r)
/ 2085
q:cd (,)
T(2,1,1)
= (12 3)
i + (3 6)
, + (3 6)
/
q:cd (,)
T(2,1,1)
= 9
i 3
, 3
/
Da bi bilo q:cd (,) = 0 treba biti :
3r
2
3. = 0
3
2
3r. = 0 2090
3.
2
3r = 0
Prva jednacina se pomnozi sa r, druga sa i treca sa . te se dobije da treba biti r
3
=
3
= .
3
= 0 = r = = . = 0.
Drugi dio zadatka se rjeava na sljedeci nacin.
/ q:cd (,) =

/
_
(3r
2
3.)
i + (3
2
3r.)
, + (3.
2
3r)
/
_
2095
/ q:cd (,) = (3.

2
3r)
Ovo slijedi zbog toga to je

/
i = 0 i

/
, = 0. Da bi bilo

/ q:cd (,) = 0 treba biti
3.
2
= 3r = . =
_
r
U nastavku je grakon ove funkcije.
2100
Exercise 69 Dato je skalarno polje , (
: ) = ln
1
:
gdje je
: =
_
(r c)
2
+ ( /)
2
+ (. c)
2
U kojim tackama Cr. prostora je [q:cd (,)[ = 1 ?
Rjeenje. Na osnovu datih uslova je
, (
: ) = ln
1
:
= , (
: ) =
1
2
ln
_
(r c)
2
+ ( /)
2
+ (. c)
2
2105
=
J,
Jr
=
1
2

2 (r c)
(r c)
2
+ ( /)
2
+ (. c)
2
=
(r c)
(r c)
2
+ ( /)
2
+ (. c)
2
J,
J
=
1
2

2 ( /)
(r c)
2
+ ( /)
2
+ (. c)
2
=
( /)
(r c)
2
+ ( /)
2
+ (. c)
2
J,
J.
=
1
2

2 (. c)
(r c)
2
+ ( /)
2
+ (. c)
2
=
(. c)
(r c)
2
+ ( /)
2
+ (. c)
2
82
q:cd (,) =
J,
Jr

i +
J,
J

, +
J,
J.

/
q:cd (,) =
(r c)
(r c)
2
+ ( /)
2
+ (. c)
2

i 2110
( /)
(r c)
2
+ ( /)
2
+ (. c)
2

(. c)
(r c)
2
+ ( /)
2
+ (. c)
2

/
= [q:cd (,)[ =
_
(r c)
2
+ ( /)
2
+ (. c)
2
_
(r c)
2
+ ( /)
2
+ (. c)
2
_
2
=
1
_
(r c)
2
+ ( /)
2
+ (. c)
2
[q:cd (,)[ =
1
:
= 1 = : = 1
=
_
(r c)
2
+ ( /)
2
+ (. c)
2
= 1 = (r c)
2
+ ( /)
2
+ (. c)
2
= 1 2115
Na osnovu ovoga se zakljucuje da je [q:cd (,)[ = 1 na sferi poluprecnika 1.
Exercise 70 Naci izvod funkcije , (r. . .) = r
2
+. u pravcu vektora
c = (cos c. cos ,. cos )

u tacki 1 (0. 0. 1).
Rjeenje. Izvod funkcije je
d,
d
c
= q:cd (,)
c =
J,
Jr
cos c +
J,
J
cos , +
J,
J.
cos 2120
Obratiti paznju da se ovdje radi o skalarnom proizvodu. Na osnovu uslova zadatka je:
J,
Jr
= 2r.
J,
J
= ..
J,
J.
=
=
d,
d
c
= 2r cos c + . cos , + cos
d,
d
c T
= 0 cos c + 1 cos , + 0 cos = cos ,
Exercise 71 Naci izvod funkcije , (r. . .) = r + r
2
+
2
. u pravcu vektora

c = 2125
i + 3
, + 3
/ u tacki 1 (1. 1. 1).

Rjeenje. Kako vektor

c nije jedinicni izvod se trazi na sljedeci nacin
d,
d
c
= q:cd (,)

c
[
c [
J,
Jr
= 1 + 2r.
J,
J
= r
2
+ 2..
J,
J.
=
2
[
c [ =
_
1
2
+ 3
2
+ 3
2
=
_
19 2130
d,
d
c
= q:cd (,)

c
[
c [
= (1 + 2r)
1
_
19
+ (r
2
+ 2.)
3
_
19
+
2
3
_
19
d,
d
c T
=
3
_
19
+
9
_
19
+
3
_
19
=
15
_
19
Exercise 72 Naci izvod funkcije , (r. . .) =
r
2
c
2
+

2
/
2
+
.
2
c
2
u pravcu vektora

c =

: =
r
i +
, + .
/ u tacki ` (r. . .).

83
Rjeenje. Kako vektor

c nije jedinicni izvod se trazi na sljedeci nacin 2135
d,
d
c
= q:cd (,)

c
[
c [
Na osnovu uslova zadatka je:
J,
Jr
=
2r
c
2
.
J,
J
=
2
/
2
.
J,
J.
=
2.
c
2
[
: [ =
_
r
2
+
2
+ .
3
=
d, (
: )
d
:
= q:cd (,)

:
[
: [
= 2
_
r
c
2
i +

/
2
, +
.
c
2
/
_
i +
, + .
/
[
: [
2140
d, (
: )
d
:
= 2
_
r
2
c
2
+

2
/
2
+
.
2
c
2
_
1
[
: [
d, (
: )
d
:
=
2 , (
: )
[
: [
Exercise 73 Naci izvod funkcije , (r. . .) u pravcu vektora

c = q:cd (,) u bilo kojoj
tacki ` (r. . .).
Rjeenje. Prema deniciji, vrijedi 2145
d,
d
c
= q:cd (,)

c
[
c [
=
d,
d (q:cd (,))
= q:cd (,)
q:cd (,)
[q:cd (,)[
=
[q:cd (,)[
2
[q:cd (,)[
= [q:cd (,)[
Exercise 74 Naci izvod funkcije , (r. ) =
_
r
2
+
2
u pravcu vektora

c (cos c. cos ,)
u tacki 1 (0; 0).
Rjeenje. Prema deniciji je 2150
d,
d
c
= q:cd (,)

c
[
c [
=
2r cos c
2
_
r
2
+
2
+
2 cos ,
2
_
r
2
+
2
=
r cos c + cos ,
_
r
2
+
2
=
d,
d
c T
= 0
Exercise 75 Pokazati da je
q:cd
_
:
_
=
:
_
/
_
_
:
_
2
gdje su

c .
/ dati konstantni vektori a

: r. . . vektor polozaja tacke 1 (r. . .). 2155
Rjeenje.
q:cd
_
:
_
=
_
:
_
q:cd (
: ) (
: ) q:cd
_
:
_
_
:
_
2
=
q:cd (
: ) =

c
= q:cd
_
:
_
=
_
:
_
c (
: )
/
_
:
_
2
C
_
=

1
_
C
_
1
_
2160
84
= q:cd
_
:
_
=
:
_
/
_
_
:
_
2
Exercise 76 Ako je , (r. . .) skalarna a

c (r. . .) vektorska funkcija pokazati da je
di (,
c ) = , di (
c ) +
c q:cd (,)
Rjeenje. Prema deniciji je
\ (,
c ) =
_
J
Jr
i +
J
J
, +
J
J.
/
_
_
, c
1
i + , c
2
, + , c
3
/
_
2165
=
J
Jr
(, c
1
) +
J
J
(, c
2
) +
J
J.
(, c
3
) =
=
_
J,
Jr
c
1
+
Jc
1
Jr
,
_
+
_
J,
J
c
2
+
Jc
2
J
,
_
+
_
J,
J.
c
3
+
Jc
3
J.
,
_
=
_
J,
Jr
c
1
+
J,
J
c
2
+
J,
J.
c
3
_
+ ,
_
Jc
1
Jr
+
Jc
2
J
+
_
Jc
3
J.
=

c q:cd (,) + , di (
c )
Exercise 77 Odrediti skalarnu funkciju , (:) tako da je di [, (:)
: ] = 0. 2170
Rjeenje. Ako je

: r. . . prema deniciji je
di (, (:)
: ) = , (:) di (
: ) +
: q:cd (, (:))
di (
: ) = \
: =
Jr
Jr
+
J
J
+
J.
J.
= 1 + 1 + 1 = 3
= di (, (:)
: ) = 3 , (:) + : ,
0
(:) = 0
: ,
0
(:) = 3 , (:) =
,
0
(:)
, (:)
=
3
:
2175
= ln , (:) = 3 ln (C :) = , (:) =
C
:
3
Exercise 78 Odrediti c. /. c tako da
= (r + 2 + c.)
i + (/r 3 .)
, + (4r + c + 2.)
/
bude potencijalno polje i za te vrijednosti naci potencijal.
Rjeenje. Da bi vektorsko polje bilo potencijalno treba vrijediti uslov :ot (
) = 0. 2180
:ot (
) =
i

,

/
J
Jr
J
J
J
J.
r + 2 + c. /r 3 . 4r + c + 2.
:ot (
) =

i (c + 1)
, (4 c) +
/ (/ 2)
:ot (
) = 0 = c + 1 = 1 . 4 c = 0 . / 2 = 0
= c = 4 . / = 2 . c = 1
=

= (r + 2 + 4.)
i + (2r 3 .)
, + (4r + 2.)
/ 2185
Potencijal vektorskog polja

je funkcija 1 za koju vrijedi da je q:cd (1) =

. To znaci
da vrijede sljedeci uslovi
J1
Jr
= r + 2 + 4.
85
J1
J
= 2r 3 .
J1
J.
= 4r + 2. 2190
Iz prve jednacine slijedi
J1
Jr
= r + 2 + 4. = 1 (r. . .) =
r
2
2
+ 2r + 4r. + 1
1
(. .)
=
J1
J
= 2r +
J1
1
J
= 2r 3 . (druga jednacina)
=
J1
1
J
= 3 . = 1
1
(. .) =
3
2
2
. + 1
2
(.)
= 1 (r. . .) =
r
2
2
+ 2r + 4r.
3
2
2
. + 1
2
(.) 2195
J1
J.
= 4r +
J1
2
J.
= 4r + 2. (treca jednacina)
=
J1
2
J.
= 2. = 1
2
(.) = .
2
+ C
= 1 (r. . .) =
r
2
2
+ 2r + 4r.
3
2
2
. + .
2
+ C
Exercise 79 Pokazati da je polje potencijalno i naci potencijal
c = 2 (3r
4
. )
i + 2 (6r
2
3
. r)
, + 3r
2
/ 2200
Rjeenje. Rjeenje. Da bi vektorsko polje bilo potencijalno treba vrijediti uslov :ot (
) =
0.
:ot (
) =
i

,

/
J
Jr
J
J
J
J.
2 (3r
4
. ) 2 (6r
2
3
. r) 3r
2
:ot (
) =

i (12r
2
3
12r
2
3
)
, (6r
4
6r
4
) +
/ (24r
3
. 24r
3
.) = 0


. To znaci 2205
J1
Jr
= 2 (3r
4
. )
J1
J
= 2 (6r
2
3
. r)
J1
J.
= 3r
2
4
Iz prve jednacine slijedi 2210
J1
Jr
= 2 (3r
4
. ) = 1 (r. . .) = 2
_
3
r
2
2

4
. r
_
+ 1
1
(. .)
1 (r. . .) = 3r
2
4
. 2r + 1
1
(. .)
=
J1
J
= 12r
2
3
. 2r +
J1
1
(. .)
J
= 12r
2
3
. 2r
= 1
1
(. .) = 1
2
(.)
1 (r. . .) = 3r
2
4
. 2r + 1
2
(.) 2215
J1
J.
= 3r
2
4
+
J1
2
(.)
J.
= 3r
2
4
(treca jednacina)
= 1
2
(.) = C
1 (r. . .) = 3r
2
4
. 2r + C
86
Exercise 80 Dokazati da je vektorsko polje

c = ( + .)
i +(r + .)
, +(r + )
/
potencijalno i naci njegov potencijal. 2220
Rjeenje. Rjeenje. Da bi vektorsko polje bilo potencijalno treba vrijediti uslov :ot (
) =
0.
:ot (
) =
i

,

/
J
Jr
J
J
J
J.
+ . r + . r +
:ot (
) =

i (1 1)
, (1 1) +
/ (1 1) = 0
Na osnovu ovoga slijedi da je polje potencijalno. 2225


. To znaci
J1
Jr
= + .
J1
J
= r + .
J1
J.
= r + 2230
Iz prve jednacine slijedi
J1
Jr
= + . = 1 (r. . .) =
_
( + .) dr = r + r. + 1
1
(. .)
J1
J
= r +
J1
1
(. .)
J
= r + .
=
J1
1
(. .)
J
= . = 1
1
(. .) = . + 1
2
(.)
1 (r. . .) = r + r. + . + 1
2
(.) 2235
J1
J.
= r + +
J1
2
(.)
J.
= r +
=
J1
2
(.)
J.
= 0 = 1
2
(.) = C
= 1 (r. . .) = r + r. + . + C
Exercise 81 Odrediti funkciju , (r) tako da vektorsko polje
c =
_
, (r) .
2r
1 + r
2
, (r) .
3.
1 + r
2
_
2240
bude solenoidno uz uslov da je , (1) =
3
2
a zatim naci jedan vektorski potencijal tog
polja.
Rjeenje. Vektorsko polje je solenoidno ako vrijedi da je di
c = 0. U datom slucaju je
di
c =
J1
Jr
+
JQ
J
+
J1
J.
= ,
0
(r) +
2r
1 + r
2
, (r)
3
1 + r
2
= 0
,
0
(r) +
2r
1 + r
2
, (r)
3
1 + r
2
= 0 2245
Ovo ce biti napisano u obliku
0
+
2r
1 + r
2
=
3
1 + r
2
to je obicna diferencijalna jednacina cije rjeenje se trazi u obliku
(r) = c
R
(a)oa
_
C +
_
1(r) c
R
(a)oa
_
87
gdje je (r) =
2r
1 + r
2
, 1(r) =
3
1 + r
2
. 2250
c
R
2xdx
1+x
2
= c
R d
(
1+x
2
)
1+x
2
= c
ln
(
1+a
2
)
= 1 + r
2
(r) = c
ln
(
1+a
2
)
_
C +
_
3
1 + r
2
(1 + r
2
) dr
_
(r) =
1
1 + r
2
_
C +
_
3dr
_
(r) =
3r + C
1 + r
2
(1) =
3
2
=
3 + C
1 + 1
2
=
3
2
= C = 0 2255
, (r) =
3r
1 + r
2
=

c =
_
3r
1 + r
2
.
6r
2
(1 + r
2
)
2
.
3.
1 + r
2
_
Vektorski potencijal polja

c je polje

\ =1. Q. 1za koje vrijedi da je :ot
\ =

c . Na
osnovu uslova zadatka je
:ot (
) =
i

,

/
J
Jr
J
J
J
J.
1 Q 1
:ot (
) =

i
_
J1
J

JQ
J.
_
+
,
_
J1
J.

J1
Jr
_
+
/
_
JQ
Jr

J1
J
_
2260
=

i
3r
1 + r
2
+
,
6r
2
(1 + r
2
)
2

/
3.
1 + r
2
=
J1
J

JQ
J.
=
3r
1 + r
2
J1
J.

J1
Jr
=
6r
2
(1 + r
2
)
2
JQ
Jr

J1
J
=
3.
1 + r
2
Ako se stavi da je 1 = 0 dobije se 2265
JQ
J.
=
3r
1 + r
2
J1
J.
=
6r
2
(1 + r
2
)
2
J1
J

JQ
Jr
=
3.
1 + r
2
Iz prve jednacine je
Q =
3r.
1 + r
2
+ ,
1
(r. ) 2270
Iz druge jednacine je
1 =
_
6r
2
(1 + r
2
)
2
d. + ,
2
(r. )
1 =
6r
2
.
(1 + r
2
)
2
+ ,
2
(r. )
Na osnovu trece jednacine je
J1
J

JQ
Jr
=
3.
1 + r
2
2275
6r
2
.
(1 + r
2
)
2
+
J,
2
(r. )
J

_
3. (1 + r
2
) 3r. 2r
(1 + r
2
)
2
+
J,
1
(r. )
Jr
_
=
3.
1 + r
2
88
6r
2
.
(1 + r
2
)
2
+
J,
2
(r. )
J
+
3. (1 + r
2
) 6r
2
.
(1 + r
2
)
2

J,
1
(r. )
Jr
=
3.
1 + r
2
6r
2
.
(1 + r
2
)
2
+
J,
2
(r. )
J
+
3. (1 + r
2
)
(1 + r
2
)
2

6r
2
.
(1 + r
2
)
2

J,
1
(r. )
Jr
=
3.
1 + r
2
6r
2
.
(1 + r
2
)
2
+
J,
2
(r. )
J
+
3.
1 + r
2

6r
2
.
(1 + r
2
)
2

J,
1
(r. )
Jr
=
3.
1 + r
2
J,
2
(r. )
J
=
J,
1
(r. )
Jr
2280
,
2
(r. ) = ,
1
(r. )
Ove funkcije se uzimaju proizvoljno pa se moze napisati:
1 =
6r
2
.
(1 + r
2
)
2
. Q =
3r.
1 + r
2
. 1 = 0
=

\ =
_
6r
2
.
(1 + r
2
)
2
.
3r.
1 + r
2
. 0
_
89
5 Povrinski integrali II vrste 2285
5.1 Teorijski uvod
1.1. Neka je o komad glatke povri. Tada su u svakoj tacki 1 o odreena dva vektora
normale na o koji su meusobno suprotni. Kaze se da je povr o dvostrana ako se u
svakoj tacki 1 o moze odabrati jedinicni vektor normale tako da kad tacka 1 putuje po
o vektor normale se neprekidno mijenja. U protivnom, povr o je jednostrana. Primjer 2290
jednostrane povri je Mebiusova traka. Dvostrane povri su ravan, sfera, ...
Kada se u svakoj tacki 1 o izvri izbor jedinicnog vektora normale

` na opisani
nacin tada se kaze da je povr o orijentisana. Za svaku takvu povr postoje samo dvije
orijentacije koje su meusobno suprotne.
1.2. Ako je o orijentisana povr a C jednostavno zatvorena orijentisana kriva na o tada 2295
se kaze da je orijentacija krive C pozitivna ili da je u skladu sa orijentacijom povri o ako
prilikom kretanja po krivoj C u smjeru njene orijentacije dio povri o ogranicen krivom
C ostaje sa lijeve strane (gledano sa one strane povri o u koju je usmjeren njen vektor
normale).
1.3. Neka je o ogranicen komad po dijelovima glatke orijentisane povri a 2300
1 =

1 (1) = 1 (r. . .)
i + Q(r. . .)
, + 1(r. . .)
/ (1)
ogranicena vektorska funkcija na o, 1 (r. . .) o. Za svaku podjelu o
1
. o
2
. .... o
a
komada
o se odabiru tacke 1
i
o
i
i u svakoj od tacaka jedinicni vektor normale
`
i
=

i cos c(1
i
) +
, cos , (1
i
) +
/ cos (1
i
) (2)
Za tu podjelu i taj izbor tacaka formira se integralna suma 2305
o
a
=
a
i=1
1 (1
i
)
`
i
j (o
i
) (3)
Ako postoji konacna granicna vrijednost
1 = lim
max o(S
i
)!0
o
a
(4)
tada se ta granicna vrijednost zove povrinski integral druge vrste funkcije (1) po orijen-
tisanoj povri o i oznacava sa 2310
1 =
__
S
1 (1)

`do =
__
S
1 (1) d
o (5)
Kako se vidi, povrinski integral druge vrste funkcije (1) po orijentisanoj povri o koja
ima jedinicni vektor normale
` =

i cos c(1) +
, cos , (1) +
/ cos (1) (6)

isto je to i povrinski integral prve vrste funkcije 2315
90

1 (1)
` (1) =
1 (r. . .) cos c(r. . .) + Q(r. . .) cos , (r. . .) + 1(r. . .) cos (r. . .) (7)
po povri o. Odatle se izvode osobine i nacin izracunavanja povrinskih integrala druge
vrste.
Za integral (5) se koristi i oznaka 2320
1 =
__
S
1 (r. . .) dd. + Q(r. . .) d.dr + 1(r. . .) drd (5)
Ako je o zatvorena povr ovaj integral se racuna koritenjem formule Ostrogradskog
1
1 =
__
1 (r. . .) dd. + Q(r. . .) d.dr + 1(r. . .) drd =
=
__
(1 (r. . .) cos c(r. . .) + Q(r. . .) cos , (r. . .) + 1(r. . .) cos (r. . .)) do = 2325
=
___
\ (S)
_
J1
Jr
+
JQ
J
+
J1
J.
_
drdd.
Ovdje su c. , i uglovi koje jedinicni vektor normale povri o zaklapa sa koordinatnim
osama. Pri tom vrijedi
cos c do = dd.
cos , do = d.dr 2330
cos do = drd
1.4. Povrinski integral (5) predstavlja protok ili uks vektora (1) kroz orijentisanu povr
o. U slucaju da je ta povr zatvorena pie se
_

1 (1) d
o (8)
Ako je rub oblasti orijentisan vektorom vanjske normale a funkcija (1) ima neprekidne 2335
komponente sa neprekidnim prvim parcijalnim izvodima
J1
Jr
.
JQ
J
.
J1
J.
na oblasti \ tada
vrijedi
__

1 (1) d
o =
___
\
di
_
1
_
d\ (9)
Pri tome se o moze sastojati od jedne ili vie jednostavno zatvorenih orijentisanih po di-
jelovima glatkih povri. Za svaku od tih povri odabrane je u svakoj njenoj tacki jedinicni 2340
vektor normale

` koji je usmjeren izvan oblasti \ . Formula (9), koja povrinski inte-
gral funkcije

1 po zatvorenoj povri o prevodi u trostruki integral funkcije di
_
1
_
po
oblasti \ koja je ogranicena tom povri zove se formula Gaussa ili formula Ostrogradskog.
Ona je prostorni analog Grinove formule.
1
U ovoj formuli se treba koristiti simbol za dvostruki integral analogan sa simbolu
_
.
91
1.5. Cirkulacija vektora

c = 1 (r. . .) . Q(r. . .) . 1(r. . .) duz neke zatvorene 2345
krive | (rad polja) je broj
C =
_
|
c d
: =
_
|
1 (r. . .) dr + Q(r. . .) d + 1(r. . .) d.
=
__
S
:ot
:
0
do
gdje je o povr koja se daje izrazom = 0 i
: = q:cd.

:
0
=

:
[
: [
. :ot
c =
i

,

/
J
Jr
J
J
J
J.
1 Q 1
2350
1.6. U slucaju da se trazi integral po drd smjer integracije se moze odrediti tako da se
trazi ugao izmeu gradijenta povri i vektora

/ = 0. 0. 1. Ugao izmeu dva vektora se
odreuje putem relacije
cos , =
q:cd,
/
[q:cd,[
=
q:cd,
/
[q:cd,[
Ako je cos , 0 tada vektor

/ zaklapa otri ugao sa gradijentom povri odnosno 2355
^
_
q:cd,.
/
_
<
:
2
. U suprotnom je taj ugao tupi odnosno ^
_
q:cd,.
/
_

:
2
. U
tom slucaju se integral po tom dijelu povri uzima sa negativnim predznakom. Ovo je
slucaj kada se integracija vri po dvostranoj prostornoj porvri (sfera, elipsoid,...). Tada
se integral racuna kao zbir integrala po gornoj i donjoj povri. Analogno, ako se trazi
integral po dd. odnosno pod drd. smjer integracije se odreuje prema znaku skalarnog 2360
proizvoda sa jedinicnim vektorom

i odnosno sa vektorom

, .
5.2 Zadaci
1 =
__
S
r
2
2
.drd
gdje je o gornja strana donje polovine sfere r
2
+
2
+ .
2
= 1
2
. 2365
Rjeenje. Na narednom grakonu je ilustracija povri o za 1 = 1.
92
Projekcija polusfere na ravan Cr je krug r
2
+
2
_ 1
2
(integracija je po drd). Jednacina
donje polusfere je . =
_
1
2
r
2
2
pa je
1 =
__
S
r
2
2
.drd =
__
1
r
2
2
_
1
2
r
2
2
drd 2370
Sada se uvode polarne koordinate r = j cos ,. = j sin ,. J = j pa je
1 =
__
1
j
4
sin
2
,cos
2
,
_
1
2
j
2
jdj,
Prema formulaciji, povr integracije
1 =
2
_
0
sin
2
,cos
2
,d,
1
_
0
j
4
_
1
2
j
2
dj
Iz ovoga je 2375
1
1
=
2
_
0
sin
2
,cos
2
,d, =
1
4
2
_
0
4 sin
2
,cos
2
,d, =
1
4
2
_
0
sin
2
2,d, =
1
8
2
_
0
sin
2
2,d (2,)
Radi lakeg razumijevanja, u nastavku je dato rjeenje tipskog integrala
=
2
_
0
sin
2
tdt =
n = sin t = dn = cos tdt

= sin t cos t[
2
0
+
2
_
0
cos
2
tdt
=
2
_
0
cos
2
tdt =
2
_
0
_
1 sin
2
t
_
dt =
2
_
0
dt
2
_
0
sin
2
tdt
= t
2
0
= 2 = t
2
0
= =
1
2
t
2
0
= = : 2380
Ovaj rezultat se primijeni i dobije se:
1
1
=
1
8
2
_
0
sin
2
2,d (2,) =
1
8

2,
2
[
2
0
=
:
4
Drugi integral se racuna smjenom
93
1
2
=
1
_
0
j
4
_
1
2
j
2
dj =
1
_
0
(j
2
)
2
_
1
2
j
2
dj =
1
2
j
2
= t
2
= jdj = tdt
j = 0 = t = 1
j = 1 = t = 0
(zamjena granica !)
1
2
=
0
_
1
(1
2
t
2
)
2
t (tdt) =
1
_
0
(1
4
21
2
t
2
+ t
4
) t
2
dt 2385
1
2
= 1
4
1
_
0
t
2
dt 21
2
1
_
0
t
4
dt +
1
_
0
t
6
dt
1
2
=
_
1
4
t
3
3
21
2
t
5
5
+
t
7
7
_
1
0
=
1
7
3

21
7
5
+
1
7
7
1
2
=
35 42 + 15
105
1
7
=
8
105
1
7
Na osnovu ovoga je
1 =
:
4

81
7
105
=
21
7
:
105
2390
1
1
=
__
S
.drd
gdje je o spoljanja strana elipsoida
r
2
c
2
+

2
/
2
+
.
2
c
2
= 1.
Rjeenje. Na narednom dijagramu je data slika elipsoida o za c = 4. / = 3. c = 2.
2395
Integral se racuna po dvije povri, gornjoj i donjoj. Racunanje ovog integrala odgovara
postupku izracunavanja zapremine tijela u prostoru. Jednacine gornje i donje povri se
dobijaju sljedecom transformacijom.
r
2
c
2
+

2
/
2
+
.
2
c
2
= 1 =
.
2
c
2
= 1
r
2
c
2

2
/
2
= .
2
= c
2
_
1
r
2
c
2

2
/
2
_
2400
= o
1
: . = c
_
1
r
2
c
2

2
/
2
(gornja povr)
o
2
: . = c
_
1
r
2
c
2

2
/
2
(donja povr)
94
Projekcija ove povri na Cr ravan je elipsa
r
2
c
2
+

2
/
2
_ 1
2405
Ako se zeli dobiti integral po cijeloj povri (i gornja i donja strana) onda se on racuna
tako da se najprije napravi parametarska jednacina projekcije (elipse) koja postaje domen
1 novog integrala. Parametarska jednacina elipse podrazumijeva ugao , i radijus j.
Kretanje po elipsi koje odgovara promjeni ugla od 0 do 2: znaci da je gornja polovina
elipsoida, povr o
1
, sa lijeve strane smjera kretanja pa se integral po toj povri uzima sa 2410
pozitivnim znakom. Isto to kretanje znaci da je donja polovina elipsoida, povr o
2
, sa
desne strane pa se integral po toj povri uzima sa negativnim znakom. Iz tog razloga je
za racunanje integrala po donjoj povri potrebno suprotno kretanje, od 2: do 0 pa se taj
integral uzima sa negativnim znakom.
1
1
=
__
S
.drd = 1
1
=
__
S
1
.drd +
__
S
2
.drd 2415
1
1
=
__
1
c
_
1
r
2
c
2

2
/
2
drd
__
1
_
c
_
1
r
2
c
2

2
/
2
_
drd
1
1
= 2c
__
1
_
1
r
2
c
2

2
/
2
drd
Prelazak na polarne koordinate se vri transformacijomr = cj cos ,. = /j sin ,. J = c/j
pa je:
1
1
= 2c/c
2
_
0
d,
1
_
0
_
1 j
2
jdj =
1 j
2
= t
2
= jdj = tdt
j = 0 = t = 1
j = 1 = t = 0
(zamjena granica)
2420
1
1
= 2c/c ,[
2
0
+
1
_
0
t (t) dt = 2c/c 2:
1
_
0
t
2
dt = 4c/c:
t
3
3
[
1
0
=
4
3
c/c:
Za c = / = c = 1 ovaj rezultat daje zapreminu sfere poluprecnika 1.
95
1 =
__
S
r
2
dd. +
2
drd. + .
2
drd
gdje je o spoljanja strana sfere (r c)
2
+ ( /)
2
+ (. c)
2
= 1
2
. 2425
Rjeenje. Integral ce biti izracunat kao zbir tri integrala
1
1
=
__
S
r
2
dd. 1
2
=
__
S
2
drd.. 1
3
=
__
S
.
2
drd
Metod ce biti demonstriran na primjeru racunanja integrala 1
3
. S obzirom da je domen
integracije povrina cijele sfere, integral se racuna kao zbir
1
3
=
__
S
.
2
drd =
__
S
1
.
2
drd +
__
S
1
.
2
drd 2430
gdje je o
1
gornja a o
2
donja povrina sfere. S obzirom da se integracija vri po drd
potrebno je eliminisati promjenljivu . odnosno predstaviti je pomocu r i . Pri tome je
(r c)
2
+ ( /)
2
+ (. c)
2
= 1
2
= (. c)
2
= 1
2
(r c)
2
( /)
2
= . c =
_
1
2
(r c)
2
( /)
2
Iz ovoga je : 2435
o
1
: . = c +
_
1
2
(r c)
2
( /)
2
gornja povrina sfere
o
2
: . = c
_
1
2
(r c)
2
( /)
2
donja povrina sfere
o
1
: . = c +
_
1
2
(r c)
2
( /)
2
= .
2
=
_
c +
_
1
2
(r c)
2
( /)
2
_
2
.
2
= c
2
+ 2c
_
1
2
(r c)
2
( /)
2
+ 1
2
(r c)
2
( /)
2
o
2
: . = c
_
1
2
(r c)
2
( /)
2
= .
2
=
_
c
_
1
2
(r c)
2
( /)
2
_
2
2440
.
2
= c
2
2c
_
1
2
(r c)
2
( /)
2
+ 1
2
(r c)
2
( /)
2
Projekcija sfere na Cr ravan je krug (r c)
2
+ ( /)
2
_ 1
2
. Kretanje po krugu u
smjeru kretanja kazaljke na satu odnosno kada se ugao mijenja od 0 do 2: znaci da se
integral po gornjoj polusferi uzima sa pozitivnim znakom. Isto to kretanje bi znacilo da
se integral po donoj povri uzima sa negativnim znakom pa se stoga uzima kretanje u 2445
suprotnom smjeru a samim tim i integral po donjoj povri sa negativnim predznakom.
Sada se prelazi na racunanje integrala.
1
3
=
__
S
.
2
drd =
__
S
1
.
2
drd +
__
S
1
.
2
drd
1
3
=
__
1
_
c +
_
1
2
(r c)
2
( /)
2
_
2
drd
__
1
_
c
_
1
2
(r c)
2
( /)
2
_
2
drd
1
3
=
__
1
_
c
2
+ 2c
_
1
2
(r c)
2
( /)
2
+ 1
2
(r c)
2
( /)
2
_
drd 2450
__
1
_
c
2
2c
_
1
2
(r c)
2
( /)
2
+ 1
2
(r c)
2
( /)
2
_
drd
1
3
= 4c
__
1
_
1
2
(r c)
2
( /)
2
drd
Prelazak na polarne koordinate se vri sljedecim transformacijama.
96
r c = j cos , = r = c + j cos ,
/ = j sin , = = / + j sin , 2455
Na osnovu ovoga je
1
3
= 4c
2
_
0
1
_
0
_
1
3
j
2
jdjd, = 4c
2
_
0
d,
1
_
0
_
1
3
j
2
jdj
1
3
= 4c ,[
2
0

1
_
0
_
1
3
j
2
jdj =
1
2
j
2
= t
2
= :dj = tdt
j = 0 = t = 1
j = 1 = j = 0
1
3
= 4c 2:
0
_
1
t (t) dt = 8:c
1
_
0
t
2
dt
1
3
= 8:c
t
3
3
[
1
0
=
8
3
1
3
:c 2460
Analogni rezultat se dobije kada se racunaju ostala dva integrala tako da je konacni
rezultat
1 =
8
3
1
3
:c +
8
3
1
3
:/ +
8
3
1
3
:c
1 =
8
3
1
3
: (c + / + c)
Exercise 85 Izracunati povrinski integral II vrste 2465
1 =
__
S
dd.
r
+
d.dr
+
drd
.
gdje je o vanjska strana elipsoida
r
2
c
2
+

2
/
2
+
.
2
c
2
= 1.
Rjeenje. Integral ce biti izracunat kao zbit tri integrala
1
1
=
__
S
dd.
r
1
2
=
__
S
d.dr
1
3
=
__
S
drd
.
Postupak ce biti prikazan na izracunavanju integrala 1
3
. Integral se racuna kao zbir 2470
integrala po gornoj i donjoj polovini elipsoida cije su jednacine date sa:
o
j
: . = c
_
1
r
2
c
2

2
/
2
o
o
: . = c
_
1
r
2
c
2

2
/
2
]
_
: .
/
_
<
:
2
= +
__
S
g
drd
.
]
_
: .
/
_

:
2
=
__
S
d
drd
.
2475
1
3
=
__
S
drd
.
=
__
S
g
drd
.

__
S
d
drd
.
=
=
__
1
drd
c
_
1
r
2
c
2

2
/
2
__
1
drd
c
_
1
r
2
c
2

2
/
2
=
2
c
__
1
drd
_
1
r
2
c
2

2
/
2
1 : . = 0 =
r
2
c
2
+

2
/
2
_ 1
97
r = cj cos ,. = /j sin ,. J = c/j
j (0. 1) . , (0. 2:) 2480
1
3
=
2
c
__
1
drd
_
1
r
2
c
2

2
/
2
=
2
c
2
_
0
1
_
0
c/jdjd,
_
1 j
2
1
3
=
2c/
c
2
_
0
d,
1
_
0
jdj
_
1 j
2
1 j
2
= t
2
= jdj = tdt
j = 0 = t = 1
j = 1 = t = 0 2485
1
3
=
2c/
c
,[
2
0

0
_
1
tdt
t
=
2c/
c
2:
1
_
0
dt
1
3
=
4c/:
c
t[
1
0
=
4c/:
c
Analogno se dobijaju vrijednosti za ostala dva integrala
1
2
=
4cc:
/
1
1
=
4/c:
c
1 =
4/c:
c
+
4cc:
/
+
4c/:
c
= 4c/c:
_
1
c
2
+
1
/
2
+
1
c
2
_
2490
Exercise 86 Izracunati uks vektorskog polja
= r
i + .
, + r
/
kroz dio sfere r
2
+
2
+.
2
= 1 (orijentisane vektorom vanjske normale) koji pripada prvom
oktantu.
Rjeenje. U nastavku je prikaz povri o u prvom oktantu. 2495
Ako je 1 = 1 (1) = 1 (r. . .)
i + Q(r. .)
, + 1(r. . .)
/ ogranicena vektorska
funkcija na o, 1 (r. . .) o tada se uks racuna kao integral 1 =
__
S
1 (1)
`do =
__
S
1 (1) d
o
Jedinicni vektor orijentisane povri o (u naem slucaju sfere) je dat sa 2500
98
` = cos c(1)
i + cos , (1)
, + cos (1)
/
Ovdje su c. , i uglovi koje vektor normale zaklapa sa koordinatnim osama. Na osnovu
ovoga je
1 (1)
` (1) = 1 (r. . .)cos c(r. . .)+Q(r. .)cos , (r. . .)+1(r. . .)cos (r. . .)
i 2505
1 =
__
S
1 (r. . .) dd. + Q(r. . .) drd. + 1(r. . .) drd
Prema uslovima zadatka je
=
__
S
1 (1)
`do =
__
S
r dd. + . drd. + r drd
Ovo se moze posmatrati kao zbir tri integrala
1
1
=
__
S
r dd.. 1
2
=
__
S
. drd.. 1
3
=
__
S
r drd 2510
U nastavku ce biti dat prikaz racunanja integrala 1
1
s obzirom da se ostali integrali
racunaju na analogan nacin (preporucujemo da studenti samostalno izracunaju ostale
integrale postupkom koji ce biti prikazan).
Projekcija sfere na ravan C. je krug
2
+ .
2
_ 1. U prvom integralu se pojavljuje
promjenljiva r koja zbog domena integracije (drd) treba biti iskazana pomocu i .. 2515
r
2
+
2
+ .
2
= 1 = r
2
= 1
2
.
2
= r =
_
1
2
.
2
1
1
=
__
S
r dd. =
__
1
_
1
2
.
2
dd. =
= j cos , j [0. 1]
. = j sin ,
J = j
,
_
0;
:
2
_
1
1
=
1
_
0
2
_
0
_
1 j
2
j cos ,jdjd, =
2
_
0
cos ,d,
1
_
0
j
2
_
1 j
2
dj
1
1
= sin ,[
2
0

1
_
0
j
2
_
1 j
2
dj =
j = cos t = j
2
= cos
2
t
= 1 j
2
= sin
2
t
dj = sin tdt
j = 0 = t =
:
2
j = 1 = t = 0
1
1
=
0
_
2
cos
2
t sin t sin tdt =
2
_
0
sin
2
t cos
2
tdt =
1
4
2
_
0
4 sin
2
t cos
2
tdt 2520
1
1
=
1
4
2
_
0
(2 sin t cos t)
2
dt =
1
4
2
_
0
sin
2
2tdt =
1
8
2
_
0
sin
2
2td (2t)
Radi lakeg razumijevanja, u nastavku je dato rjeenje tipskog integrala
=
2
_
0
sin
2
tdt =
n = sin t = dn = cos tdt

= sin t cos t[
2
0
+
2
_
0
cos
2
tdt
=
2
_
0
cos
2
tdt =
2
_
0
_
1 sin
2
t
_
dt =
2
_
0
dt
2
_
0
sin
2
tdt
99
= t[
2
0
= 2 = t[
2
0
= =
1
2
t[
2
0
= =
:
4
2525
Ovaj rezultat se primijeni i dobije se:
1
1
=
1
8
2
_
0
sin
2
2,d (2,) =
1
8

2,
2
[
2
0
=
Na osnovu ovoga je
1 = 1
1
+ 1
2
+ 1
3
=
3:
16
Exercise 87 Izracunati uks vektorskog polja ako je 2530
= nsin
i ncos
, + n
/
kroz povr o :

: = (ncos . nsin . ) (0 _ n _ 1. 0 _ _ 2:).
Rjeenje. Ako je povr zadata u vektorskom obliku tada se uks racuna na sljedeci nacin
=
__
S
o =
__
1

_
J
:
Jn

J
:
J
_
dnd
Najprije je 2535
J
:
Jn
= (cos . sin . 0) .
J
:
J
= (nsin . ncos . 1)
_
J
:
Jn

J
:
J
_
=
nsin ncos n
cos sin 0
nsin ncos 1
= n
cos sin
nsin ncos
nsin ncos
cos sin

_
J
:
Jn

J
:
J
_
= n
_
ncos
2
+ nsin
2
_
+
_
nsin
2
+ ncos
2

_
J
:
Jn

J
:
J
_
= n
2
+ n
=
__
S
o =
__
1
(n
2
+ n) dnd =
2
_
=0
d
1
_
&=0
(n
2
+ n) dn 2540
= [
2
0

_
n
3
3
+
n
2
2
_
1
0
= 2:
_
1
3
3
+
1
2
2
_

c = r
i +
, 3.
/ kroz vanjsku
povr paraboloida . = r
2
+
2
omeenog sa 0 _ . _ 4.
Rjeenje. Najprije se jednacina paraboloida (povr o) transformie u oblik
: r
2
+
2
. = 0 = 2545
=

: = q:cd =
_
J
Jr
.
J
J
.
J
J.
_
= (2r. 2. 1)
Na osnovu ovoga je
=
__
S
c d
o =
__
S
:
0
do
:
0
=

:
[
: [
=
2r. 2. 1
_
2r
2
+ 2
2
+ 1
100
:
0
= r. . 3.
2r. 2. 1
_
2r
2
+ 2
2
+ 1
=
2r
2
+ 2
2
+ 3.
_
2r
2
+ 2
2
+ 1
2550
=
__
S
c d
o =
__
S
:
0
do =
__
S
2r
2
+ 2
2
+ 3.
_
2r
2
+ 2
2
+ 1
do
j = .
0
a
= 2r. = .
0
j
=
_
1 + j
2
+
2
=
_
1 + 4r
2
+ 4
2
=
__
1
xy
2r
2
+ 2
2
+ 3.
_
4r
2
+ 4
2
+ 1

_
1 + 4r
2
+ 4
2
drd =
__
1
xy
(2r
2
+ 2
2
+ 3 (r
2
+
2
)) drd
=
__
1
xy
(5r
2
+ 5
2
) drd = 5
__
1
xy
(r
2
+
2
) drd
r = j cos ,. = j sin ,. J = j 2555
j (0. 2) . , (0. 2:)
= 5
2
_
0
d,
2
_
0
j
2
jdj = 5 ,[
2
0

1
4
j
4
[
2
0
= 5 2:
1
4
16 = 40:
Exercise 89 Naci uks vektorskog polja

c = .
i +
, r
/ kroz vanjski dio sfere

r
2
+
2
+ .
2
= 1 u prvom oktantu.
Rjeenje. Najprije se jednacina sfere (povr o) transformie u oblik 2560
: r
2
+
2
+ .
2
1 = 0
=

: = q:cd =
_
J
Jr
.
J
J
.
J
J.
_
= (2r. 2. 2.)
Na osnovu ovoga je
:
0
=

:
[
: [
=
2r. 2. 2.
_
4r
2
+ 4
2
+ 4.
2
=
2 r. . .
2
_
r
2
+
2
+ .
2
= r. . .
=
__
S
c d
o =
__
S
:
0
do 2565
:
0
= .. 1. r r. . . = r. + r. =
=
__
S
do
o : r
2
+
2
+ .
2
= 1 = . =
_
1 r
2
2
.
0
a
=
r
_
1 r
2
2
. .
0
j
=

_
1 r
2
2
_
1 + .
02
a
+ .
02
j
=
_
1 +
r
2
1 r
2
2
+

2
1 r
2
2
=
1
_
1 r
2
2
2570
=
__
1
drd
_
1 r
2
2
1 : . = 0 = r
2
+
2
_ 1
r = j cos ,. = j sin ,. J = j
j (0. 1) . ,
_
0.
:
2
_
=
2
_
0
1
_
0
j sin ,
_
1 j
2
jdjd, =
2
_
0
sin ,d,
1
_
0
j
2
dj
_
1 j
2
=
:
4
2575
101

c = r .. . r. r. kroz povr
o : 2. = 20 r
2
2
izmeu ravni . = 5 i . = 8 u smjeru spoljanje normale na povr.
Rjeenje. Tacka presjeka . ose sa povri o je
r = 0 . = 0 = 2. = 20 = . = 10
Fluks se racuna koritenjem formule 2580
=
__
S
c d
o =
__
S
:
0
do
: r
2
+
2
+ 2. 20 = 0
: = q:cd =
_
J
Jr
.
J
J
.
J
J.
_
= (2r. 2. 2)
Na osnovu ovoga je
:
0
=

:
[
: [
=
2r. 2. 2
_
4r
2
+ 4
2
+ 4
=
2 r. . 1
2
_
r
2
+
2
+ 1
=
r. . 1
_
r
2
+
2
+ 1
2585
:
0
= r .. . r. r.
r. . 1
_
r
2
+
2
+ 1
:
0
=
r
2
r. +
2
. r + r.
_
r
2
+
2
+ 1
=
r
2
+
2
. r
_
r
2
+
2
+ 1
=
__
S
c d
o =
__
S
r
2
+
2
. r
_
r
2
+
2
+ 1
do
o : 2. = 20 r
2
= . = 10
r
2
2

2
2
.
0
a
= r. .
0
j
= 2590
_
1 + .
02
a
+ .
02
j
=
_
1 + r
2
+
2
= do =
_
1 + r
2
+
2
drd
=
__
S
r
2
+
2
. r
_
r
2
+
2
+ 1

_
1 + r
2
+
2
drd
=
__
1
(r
2
+
2
. r ) drd
1 :
. = 5 = 10 = 20 r
2
2
= r
2
+
2
= 10 = r
2
+
2
=
__
10
_
2
2595
. = 8 = 16 = 20 r
2
2
= r
2
+
2
= 4 = r
2
+
2
= 2
2
= r = j cos ,. = j sin ,. J = j = . = 10
j
2
2
j
_
2.
_
10
_
. , (0. 2:)
=
2
_
0
p
10
_
2
_
j
2
cos
2
, j sin , + j
2
sin
2
,
_
10
j
2
2
_
j cos , j sin , j sin ,
_
jdjd,
= 132: 2600
1 =
__
S
.drd + rdrd. + dd.
gdje je o gornji dio ravni r + . = 1 isjecen koordinatnim ravnima.
Rjeenje. U nastavku je izgled povri o u prostoru.
102
2605
Integral ce biti izracunat kao zbir tri integrala
1
1
=
__
S
.drd. 1
2
=
__
S
rdrd.. 1
3
=
__
S
dd.
Stavljajuci u jednacini ravni . = 0 dobija se njen presjek sa Cr koordinatnom ravni
: prava r = 1 = = 1 r. Pritom vrijedi r (0. 1) = (r 1. 0) cime se
obezbjeuje da je ravan sa lijeve strane smjera kretanja po pravoj = r 1. Na ovaj 2610
nacin su dobijene granice integracije pa vrijedi
1
1
=
__
S
.drd =
__
1
( r + 1) drd =
1
_
a=0
0
_
j=a1
( r + 1) drd
1
1
=
1
_
0
_
2
2
r +
_
0
a1
dr
1
1
=
1
_
0
_
1
2
_
0 (r 1)
2
_
r (0 (r 1)) + (0 (r 1))
_
dr
1
1
=
1
_
0
_
1
2
r
2
+ r
1
2
+ r
2
r r + 1
_
dr =
1
_
0
_
r
2
2
r +
1
2
_
dr 2615
1
1
=
_
1
2

r
3
3

1
2
r
2
+
1
2
r
_
1
0
=
1
6

1
2
+
1
2
=
1
6
U gornjem izrazu pisanje ()
1
0
oznacava granicu integracije za sve faktore unutar zagrade.
Stavljajuci u jednacini ravni = 0 dobija se njen presjek sa Cr. koordinatnom ravni :
prava r + . = 1 = . = 1 r. Da bi ravan ostala sa lijeve strane smjera kretanja po
pravoj . = 1r potrebno je staviti r (1. 0) = . (0. 1 r). Na ovaj nacin su dobijene 2620
granice integracije pa vrijedi
1
2
=
__
S
rdrd. =
__
1
rdrd. =
0
_
a=1
1a
_
:=0
rdrd. =
0
_
a=1
_
.[
1a
0
_
rdr
1
2
=
0
_
a=1
(1 r) rdr =
_
1
2
r
2
1
3
r
3
_
1
0
=
1
2

1
3
=
1
6
103
Stavljajuci u jednacini ravni r = 0 dobija se njen presjek sa C. koordinatnom ravni :
prava . = 1 = . = + 1. Da bi ravan ostala sa lijeve strane smjera kretanja po 2625
pravoj . = + 1 potrebno je staviti (0. 1) = . (0; + 1). Na ovaj nacin su
dobijene granice integracije pa vrijedi
1
3
=
__
S
dd. =
__
1
dd. =
1
_
j=0
j+1
_
:=0
dd. =
1
_
j=0
_
.[
j+1
0
_
d
1
3
=
1
_
j=0
( + 1) d =
0
_
1
( + 1) d =
_
3
3
+

2
2
_
0
1
1
3
=
_
1
3
(0 (1)) +
1
2
(0 1)
_
=
_
1
3

1
2
_
=
1
6
2630
Na taj nacin je dobijen konacni rezultat
1 = 1
1
+ 1
2
+ 1
3
=
1
6
+
1
6
+
1
6
=
1
2
Exercise 92 Izracunati cirkulaciju vektorskog polja
c =
i r
, +.
/ duz zatvorene
konture | = (r. . .) : r
2
+
2
+ .
2
= 4. r
2
+
2
= .
2
(presjek sfere i paraboloida).
Rjeenje. Cirkulacija vektora

c = 1 (r. . .) . Q(r. . .) . 1(r. . .) duz zatvorene 2635
krive | je broj
C =
_
|
c d
: =
_
|
1 (r. . .) dr + Q(r. . .) d + 1(r. . .) d. =
__
S
:ot
:
0
do
Prvi korak je izracunati velicine :ot

c i

:
0
.
: = q:cd.

:
0
=

:
[
: [
Ulogu krive ima sfera sa jednacinom oblika r
2
+
2
+ .
2
4 = 0. Odavdje je 2640
: = q:cd = 2r. 2. 2. =

:
0
=

:
[
: [
=
_
r
2
.

2
.
.
2
_
:ot
c =
i

,

/
J
Jr
J
J
J
J.
1 Q 1
i

,

/
J
Jr
J
J
J
J.
r .
:ot
c = 0. 0. 2
= :ot
:
0
= 0. 0. 2
_
r
2
.

2
.
.
2
_
= .
C =
__
S
:ot
:
0
do =
__
S
(.) do 2645
o : r
2
+
2
+ .
2
= 4 = . =
_
4 r
2
2
= .
0
a
=
r
_
4 r
2
2
. .
0
j
=

_
4 r
2
2
_
1 + .
02
a
+ .
02
j
=
2
_
4 r
2
2
Na osnovu ovoga je
C =
__
1
_
4 r
2
2
_
4 r
2
2
drd =
__
1
2drd 2650
Kontura duz koje se vri integracija je presjek sfere i paraboloida.
104
r
2
+
2
+ .
2
= 4
r
2
+
2
= .
2
= 2r
2
+ 2
2
= 4 = r
2
+
2
=
__
2
_
2
r = j cos ,. = j sin ,. J = j 2655
j
_
0.
_
2
_
. , (0. 2:)
= C = 2
2
_
0
d,
p
2
_
0
jdj = 2 ,[
2
0

1
2
j
2
[
p
2
0
C = 2 2:
1
2
2 = 4:

c =
i + r
, + 2.
/ duz
konture | =
_
(r. . .) :
r
2
c
2
+

2
/
2
= 1. . = 2
_
. 2660
Rjeenje. Cirkulacija se izracunava koritenjem formule
C =
_
|
c d
: =
_
|
1 (r. . .) dr + Q(r. . .) d + 1(r. . .) d. =
__
S
:ot
:
0
do

c i

:
0
.
: = q:cd.

:
0
=

:
[
: [
Ulogu krive ima povrina sa jednacinom . 2 = 0. Odavdje je 2665
: = q:cd = 0. 0. 1 =

:
0
=

:
[
: [
= 0. 0. 1
:ot
c =
i

,

/
J
Jr
J
J
J
J.
1 Q 1
i

,

/
J
Jr
J
J
J
J.
r 2.
:ot
c =

i (0 0)
, (0 0) +
/ (1 + 1)
:ot
c = 0. 0. 2
= :ot
:
0
= 0. 0. 2 0. 0. 1 = 2 2670
C =
__
S
:ot
:
0
do = 2
__
S
do
o : . = 2
.
0
a
= 0. .
0
j
= 0
do =
_
1 + .
02
a
+ .
02
j
drd =
_
1 + 0 + 0drd = drd
C = 2
__
1
drd 2675
1 :
r
2
c
2
+

2
/
2
= 1
r = cj cos ,. = /j sin ,. J = c/j
j (0. 1) . , (0. 2:)
C = 2
2
_
0
1
_
0
c/jdjd, = 2c/
2
_
0
d,
1
_
0
jdj
C = 2c/ ,[
2
0

1
2
j
2
[
1
0
= 2c/ 2:
1
2
= 2c/: 2680
105

c = 2r.. 1. r
2
2
duz zatvorene
linije | koja je data sa
| = (r. . .) : r
2
= c. r
2
2
= .
2
. c 0. r _ 0
C =
_
|
c d
: =
_
|
1 (r. . .) dr + Q(r. . .) d + 1(r. . .) d. =
__
S
:ot
:
0
do 2685

c i

:
0
.
: = q:cd.

:
0
=

:
[
: [
Ulogu krive ima povrina sa jednacinom r
2
2
.
2
= 0. Odavdje je
: = q:cd = 2r. 2. 2. = [
: [ =
_
4r
2
+ 4
2
+ 4.
2
= 2
_
r
2
+
2
+ .
2
=

:
0
=

:
[
: [
=
2 r. . .
2
_
r
2
+
2
+ .
2
=
r. . .
_
r
2
+
2
+ .
2
2690
:ot
c =
i

,

/
J
Jr
J
J
J
J.
1 Q 1
i

,

/
J
Jr
J
J
J
J.
2r. 1 r
2
:ot
c =

i (2 0)
, (2r 2r) +
/ (0 0)
:ot
c = 2. 0. 0
= :ot
:
0
= 2. 0. 0
r. . .
_
r
2
+
2
+ .
2
=
2r
_
r
2
+
2
+ .
2
C =
__
S
:ot
:
0
do =
__
S
2r
_
r
2
+
2
+ .
2
do 2695
o : r
2
2
.
2
= 0 = r =
_
2
+ .
2
r
0
j
=

_
2
+ .
2
. r
0
:
=
.
_
2
+ .
2
do =
_
1 + r
02
j
+ r
02
:
dd. =
_
1 +

2
2
+ .
2
+
.
2
2
+ .
2
dd. =
_
2dd.
C =
__
1
2
_
2
+ .
2
_
2
+ .
2
+
2
+ .
2
_
2dd. = 2
_
2
__
1
2
+ .
2
_
2
_
2
+ .
2
dd.
C = 2
__
1
dd. 2700
1 : r
2
2
= .
2
. r
2
= c
c
2
= .
2
2
c + .
2
= 0 =
2
+ .
2
= c
= j cos ,. . = j sin ,
j
2
= cj cos , 2705
j (0. c cos ,)
cos , _ 0 = ,
_
:
2
.
:
2
_
C = 2
2
_
2
o cos ,
_
0
j cos ,jdjd, = 2
2
_
2
cos ,d,
o cos ,
_
0
j
2
dj
106
C = 2
2
_
2
cos ,
_
1
3
j
3
_
o cos ,
0
d, =
2c
3
3
2
_
2
cos , cos
3
,d,
C =
2c
3
3
2
_
2
cos
4
,d, 2710
cos
4
, =
_
1 sin
2
,
_
2
=
_
1
2
(1 + cos 2,)
_
2
=
1
4
(1 + 2 cos 2, + cos
2
2,)
=
1
4
+
1
2
cos 2, +
1
4
cos
2
2, =
1
4
+
1
2
cos , +
1
4
2 cos
2
2,
=
1
4
+
1
2
cos 2, +
1
4

1
2
2 (cos
2
2, + cos
2
2,)
=
1
4
+
1
2
cos 2, +
1
4

1
2

_
cos
2
2, + 1 sin
2
2,
_
=
1
4
+
1
2
cos 2, +
1
4

1
2
(1 + cos 4,) 2715
=
1
4
_
1 + 2 cos 2, +
1
2
(1 + cos 4,)
_
= C =
2c
3
3

1
4
2
_
2
_
1 + 2 cos 2, +
1
2
(1 + cos 4,)
_
d,
C =
c
3
6
_
, + 2
1
2
sin 2, +
1
2
, +
1
2

1
4
sin 4,
_
2
2
C =
c
3
6
_
3
2
: + (0 0) +
1
4
(0 0)
_
=
c
3
6

3
2
: =
c
3
:
4
Exercise 95 Izracunati integral 2720
1 =
__
S
r
3
dd. +
3
d.dr + .
3
drd
gdje je o vanjska strana sfere r
2
+
2
+ .
2
= c
2
.
Rjeenje. Rjeenje se moze dobiti koritenje formule Ostrogradskog tako da je
1 =
__
S
r
3
dd. +
3
d.dr + .
3
drd = 3
___
\ (S)
(r
2
+
2
+ .
2
) drdd.
\ (o) : r
2
+
2
+ .
2
= c
2
2725
Uvode se sferne koordinate na sljedeci nacin
r = j cos ,sin o. = j sin ,sin o. . = j cos o
J = j
2
sin o
j (0. c) . , (0. 2:) . o (0. :)
1 = 3
,=2
_
,=0
0=
_
0=0
j=o
_
j=0
j
2
j
2
sin odjd,do = 3
,=2
_
,=0
d,
0=
_
0=0
sin odo
j=o
_
j=0
j
4
dj 2730
1 = 3 ,[
2
0
(cos o)
0

1
5
j
5
[
o
0
1 = 3 2: ((1 1))
1
5
c
5
=
12
5
c
5
:
107
Exercise 96 Izracunati povrinski integral
1 =
__
S
(r
2
cos c +
2
cos , + .
2
cos ) do
gdje je o dio konusa r
2
+
2
= .
2
za 0 _ . _ /. 2735
Rjeenje. Izgled povri za / = 4 je dat na narednom dijagramu.
Povr integracije je unija povrina o
1
= o ' o
2
gdje je o plat konusa za . [0. /] a o
2
krug na nivou . = / cija je jednacina r
2
+
2
_ /
2
. To znaci da je
__
S
1
=
__
S
+
__
S
2
=
__
S
=
__
S
1
__
S
2
2740
Za racunanje se koristi Stoksova formula
1
1
=
__
S
1
(r
2
cos c +
2
cos , + .
2
cos ) do = 2
___
\ (S
1
)
(r + + .) drdd.
Sada se vri prelazak na cilindricne koordinate.
r
2
+
2
= .
2
. . [0. /]
r = j cos ,. = j sin ,. . = /. J = j 2745
.
max
= /
j (0. .
max
) = j (0. /) . , (0. 2:) . . (j. /)
1
1
= 2
,=2
_
,=0
j=I
_
j=0
:=I
_
:=j
(j cos , + j sin , + .) jdjd,d. =
= 2
,=2
_
,=0
d,
j=I
_
j=0
dj
:=I
_
:=j
(j
2
cos , + j
2
sin , + j.) d.
= 2
,=2
_
,=0
d,
j=I
_
j=0
_
j
2
cos ,(/ j) + j
2
sin ,(/ j) +
j
2
.
2
[
I
j
_
dj 2750
= 2
,=2
_
,=0
d,
j=I
_
j=0
_
j
2
cos ,(/ j) + j
2
sin ,(/ j) +
j
2
(/
2
j
2
)
_
dj
108
= 2
,=2
_
,=0
_
_
j=I
_
j=0
/cos ,j
2
dj
j=I
_
j=0
cos ,j
3
dj +
j=I
_
j=0
/sin ,j
2
dj
j=I
_
j=0
sin ,j
3
dj +
/
2
2
j=I
_
j=0
jdj
1
2
j=I
_
j=0
j
3
dj
_
_
d,
= 2
,=2
_
,=0
_
/cos ,
/
3
3
cos ,
/
4
4
+ /sin ,
/
3
3
sin ,
/
4
4
+
/
2
2

/
2
2

1
2

/
4
4
_
d,
= 2
_
_
_
/
4
3

/
4
4
_
,=2
_
,=0
cos ,d,
_
/
4
3

/
4
4
_
,=2
_
,=0
sin ,d, +
/
4
8
,=2
_
,=0
d,
_
_
d,
= 2
/
4
8
,[
2
0
= 2
/
4
8
2: =
/
4
:
2
2755
o
2
: r
2
+
2
_ /
2
. . = /
c = ]
_
: .
i
_
=
:
2
, = ]
_
: .
,
_
=
:
2
= ]
_
: .
/
_
= 0
1
2
=
__
S
2
_
r
2
cos
:
2
+
2
cos
:
2
+ /
2
cos 0
_
do
2
2760
= 1
2
=
__
S
2
/
2
do
2
= /
2
__
1
drd = /
2
1 (1) = /
2
/
2
: = /
4
:
= 1 = 1
1
1
2
=
/
4
:
2
/
4
: =
/
4
:
2
5.3 Zadaci za samostalni rad
1 =
__
S
r.drd 2765
gdje je o spoljanja strana sfere r
2
+
2
+ .
2
= 1 uz ogranicenja r _ 0. _ 0 (R:
2
15
).

c = 1 + 2r. . . kroz povr
o = (r. . .) : r
2
+
2
= .
2
. 0 _ . _ 4.
(R:
256:
3
)

c = 2r. . . kroz povr 2770
o = (r. . .) : r
2
+
2
+ .
2
= 4. 3. = r
2
+
2
.
109
(R:
19:
3
)

c = r.
2
. r
2
.
2
. kroz povr
o = (r. . .) : r
2
+
2
= .
2
. r
2
+
2
+ .
2
= 2c.. c 0.
(R:
28c
5
:
15
) 2775
c = 2r
2
. 3r
2
. r.
2
kroz povr o koja
je dio sfere r
2
+
2
+ .
2
= 1 u prvom oktantu u smjeru vanjske normale.
(R:
17
24
)
1 =
__
S
r
2
dd. +
2
d.dr + .
2
drd 2780
gdje je o spoljanja strana hiperboloida
r
2
c
2
+

2
/
2

.
2
c
2
= 1, 0 _ . _ c.
(R:
1
2
c/c
2
:)
1 =
__
S
(r + .) dd. + ( . + r) d.dr + (. r + ) drd
gdje je o vanjska strana povrine date sa 2785
[r + .[ +[ . + r[ +[. r + [ = 1
(R:1)
1 =
__
S
2
.drd + r.dd. + r
2
d.dr
gdje je o vanjska strana povrine sastavljene od paraboloida . = r
2
+
2
, cilindra r
2
+
2
= 2790
1 i ogranicena koordinatnim ravnima.
(R: 1 = 1)
110
6 Funkcije kompleksne promjenljive
6.1 Teorijski uvod
1.1. Nizovi kompleksnih brojeva se deniu na sljedeci nacin. 2795
Denicija. Svako preslikavanje skupa N prirodnih brojeva u skup C kompleksnih brojeva
koje svakom broju : N pridruzuje jedan broj . (:) = .
a
C zove se niz kompleksnih
brojeva ili kompleksni niz.
Kompleksni niz se obicno oznacava sa .
a
= r
a
+ i
a
a=1,1
ili .
a
.
Denicija. Kaze se da niz kompleksnih brojeva .
a
= r
a
+ i
a
a=1,1
ima granicnu 2800
vrijednost .
0
= r
0
+ i
0
ako za svaki proizvoljno mali broj 0 postoji prirodan broj
` () takav da je [.
a
.
0
[ < za sve : _ ` ().
Tada se pie : lim
a!1
.
a
= .
0
. Ovo se simbolicki izrazava na sljedeci nacin:
(\ 0) (` ()) (\: _ ` ()) ([.
a
.
0
[ < )
Cinjenica da je lim
a!1
.
a
= .
0
je ekvivalentna sa jednakostima lim
a!1
r
a
= r
0
i lim
a!1
a
=
0
. 2805
Za konvergenciju vrijedi sljedeci Koijev opti kriterij konvergencije.
Teorema. Da bi niz .
a
kompleksnih brojeva konvergirao potrebno je i dovoljno da za
svaki 0 postoji prirodan broj ` () takav da za svaki : ` () i svaki prirodan broj
j = 1. 2. 3. ... vrijedi [.
a+j
.
a
[ < .
1.2. Svako preslikavanje iz C u C se naziva kompleksna funkcija kompleksne promjenljive. 2810
U zavisnosti od broja vrijednosti posmatrane funkcije u jednoj tack (odnosno za jednu
vrijednost argumenta) razlikuju se jednoznacne i vieznacne funkcije. Funkcija , (.) = .
a
je jednoznacna dok su , (.) = :q., , (.) =
n
_
. vieznacne funkcije.
Realni i imaginarni dio funkcije n = , (.) ce biti oznacavan sa n(r. ) i (r. ). Tada je
n = , (.) = n(r. ) + i (r. ) 2815
pri cemu je . = r + i .
1.3. Granicna vrijednost funkcije u datoj tacki se denie na sljedeci nacin.
Denicija. Neka je funkcija denisana u nekoj okolini tacke .
0
osim mozda u samoj toj
tacki. Kaze se da funkcija , (.) tezi broju kada . .
0
odnosno da funkcija , u tacki .
0
ima granicnu vrijednost ako za svako 0 postoji o () 0 takvo da je [, (.) [ < 2820
za svako . ,= .
0
za koje vrijedi uslov [. .
0
[ < o ().
Tada se pie lim
:!:
0
, (.) = . Simbolicki se ovo pie na sljedeci nacin.
(\ 0) (o () 0) (\. ,= .
0
: [. .
0
[ < o () = [, (.) [ < )
Ako je lim
:!:
0
, (.) = = c + i / tada je
lim
a!a
0
,j!j
0
n(r. ) = c. lim
a!a
0
,j!j
0
(r. ) = /
2825
1.4. Neprekidnost funkcije se denie na sljedeci nacin.
111
Denicija. Funkcija , (.) koja je denisana u nekoj okolini tacke .
0
i u samoj toj tacki je
neprekidna u .
0
ako je lim
:!:
0
, (.) = , (.
0
). To znaci da za proizvoljno malo 0 postoji
broj o () 0 tako da je [, (.) , (.
0
)[ < cim je [. .
0
[ < o (c).
1.5. Prvi izvod se denie na sljedeci nacin. 2830
Denicija. Ako postoji granicna vrijednost lim
:!:
0
, (.) , (.
0
)
. .
0
tada se on naziva izvod
funkcije , (.) u tacki .
0
i oznacava sa ,
0
(.
0
).
Ako funkcija ima neprekidan izvod ,
0
(.) u svakoj tacki oblasti G tada se kaze da je ona
diferencijabilna (analiticka, regularna, holomorfna) u toj oblasti.
1.6. Da bi funkcija , (.) = n(r. ) + i (r. ) bila diferencijabilna u tacki . = r + i 2835
potrebno je i dovoljno da budu zadovoljeni tzv. Koi-Rimanovi (Cauchy-Riemann) uslovi:
Jn (r. )
Jr
=
J (r. )
J
Jn(r. )
J
=
J (r. )
Jr
Ako su ovi uslovi ispunjeni tada vrijedi
,/ (.) =
Jn (r. )
Jr
+ i
J (r. )
Jr
=
J (r. )
J
i
Jn (r. )
J
2840
,/ (.) =
Jn (r. )
Jr
i
Jn (r. )
J
=
J (r. )
J
+ i
J (r. )
Jr
Denicija. Realna funkcija ,(r. ) je harmonijska u oblasti G ako su za sve (r. ) G
njeni drugi parcijalni izvodi neprekidni i ako vazi jednakost
J
2
,
Jr
2
+
J
2
,
J
2
= 0
Za funkciju ,(r. ) se ovdje mogu uzeti funkcije n(r. ) odnosno (r. ). Ova relacija je 2845
poznata kao Laplasova jednacina.
6.2 Zadaci
Exercise 105 Naci granicnu vrijednost niza .
a
=
_
1
2
+ i
1
2
_
a
.
Rjeenje. Najprije ce biti napravljena transformacija
.
a
=
_
1
2
+ i
1
2
_
a
=
_
1
2
_
a
(1 + i)
a
2850
Sada se kompleksni broj transformie u trigonometrijski oblik na sljedeci nacin
. = 1 + i = [.[ =
_
2. arctan
1
1
=
:
4
. =
_
2
_
cos
:
4
+ i sin
:
4
_
= lim
a!1
_
1
2
_
a
(1 + i)
a
= lim
a!1
_
1
2
_
a
__
2
_
a
_
cos
:
4
+ i sin
:
4
_
a
=
= lim
a!1
_
1
_
2
_
a _
cos
::
4
+ i sin
::
4
_
= 0 2855
Gornji rezultat slijedi iz cinjenice da je [cos ,[ _ 1. [sin ,[ _ 1.
112
a
=
_
4 + 3i
5
_
a
.
Rjeenje. Najprije je potrebno kompleksni broj transformisati u trigonometrijski oblik.
. =
4 + 3i
5
= [.[ =
_
16
25
+
9
25
= 1. , = arctan
3
4
= lim
a!1
_
4 + 3i
5
_
a
= lim
a!1
(cos :, + i sin :,) 2860
Niz je divergentan jer ne postoje granicne vrijednosti lim
a!1
cos :, i lim
a!1
sin :,.
a
=
n
_
1 + i.
Rjeenje. Najprije je potrebno kompleksni broj ispod korijena transformisati u trigonometri-
jski oblik.
= 1 + i = [.[ =
_
2. arctan
1
1
=
:
4
2865
. =
_
2
_
cos
:
4
+ i sin
:
4
_
= lim
a!1
n
_
1 + i = lim
a!1
n
_
_
2
_
cos
:
4
+ i sin
:
4
_1
n
= lim
a!1
2
1
2n
_
cos
:
4:
+ i sin
:
4:
_
= 1
Ovo slijedi iz cinjenica da je lim
a!1
cos
:
4:
= 1, lim
a!1
sin
:
4:
= 0 i lim
a!1
2
1
2n
= 2
lim
n!1
1
2n
= 2
0
=
1.
Exercise 108 Naci granicnu vrijednost lim
:!1+i
.
2
. + 1 i
.
2
2. + 2
. 2870
Rjeenje. Vrijedi :
lim
:!1+i
.
2
. + 1 i
.
2
2. + 2
= lim
:!1+i
(.
2
+ 1) (. + i)
(. 1)
2
+ 1
= lim
:!1+i
(. + i) (. i) (. + i)
(. 1 i) (. 1 + i)
=
= lim
:!1+i
(. + i) (. i 1)
(. 1 i) (. 1 + i)
= lim
:!1+i
. + i
. 1 + i
=
1 + 2i
2i
= 1 +
1
2i
= 1
i
2
:!0
. Re (.)
[.[
.
Rjeenje. Zadatak se rjeava koritenjem trigonometrijskog odnosno Eulerovog oblika 2875
kompleksnog broja.
. = j (cos , + i sin ,) = j c
i,
. 0 = j 0
lim
:!0
. Re (.)
[.[
= lim
j!0
jc
i,
j cos ,
j
= lim
j!0
jc
i,
cos , = 0
:!0
1
2i
_
.
.

.
.
_
. 2880
Rjeenje. Zadatak se rjeava koritenjem trigonometrijskog odnosno Eulerovog oblika
kompleksnog broja.
. = j (cos , + i sin ,) = j c
i,
. 0 = j 0
lim
:!0
1
2i
_
.
.

.
.
_
= lim
j!0
1
2i
_
jc
i,
jc
i,

jc
i,
jc
i,
_
= lim
j!0
1
2i
(c
2i,
c
2i,
)

= 2885
113
=
1
2i
(cos 2, + i sin 2, (cos (2,) + i sin (2,)))
=
1
2i
2i sin 2, = sin 2,
Od koraka koji je obiljzen sa

= ne postoji zavisnost od j.
:!i
.
2
+ 3i. 2
. + i
.
Rjeenje. Da bi se naao ovaj limes brojilac se mora rastaviti na faktore, to ce se uciniti 2890
na nacin kako se to radi za kvadratni trinom.
.
1,2
=
3i
_
(3i)
2
+ 8
2
=
3i i
2
= .
1
= 2i. .
2
= i
= .
2
+ 3i. 2 = (. + 2i) (. + i)
lim
:!i
.
2
+ 3i. 2
. + i
= lim
:!i
(. + 2i) (. + i)
. + i
= lim
:!i
(. + 2i) = i 2895
:!
2
c
2:
+ 1
c
:
+ 1
.
Rjeenje. Najprije se brojilac rastavlja na faktore.
lim
:!
2
c
2:
+ 1
c
:
+ 1
= lim
:!
2
(c
:
+ i) (c
:
i)
c
:
+ 1
= lim
:!
2
(c
:
i) = cos
_
:
2
_
+isin
_
:
2
_
i = 2i
Exercise 113 Naci analiticku funkciju , (.) ako je n(r. ) = 2c
a
cos .
Rjeenje. Koriste se Koi-Rimanovi uslovi. 2900
Jn
Jr
=
J
J
:
Jn
Jr
= 2c
a
cos =
J
J
= =
_
2c
a
cos d = 2c
a
sin + ,(r)
Jn
J
=
J
Jr
:
J
Jr
= 2c
a
sin + ,
0
(r)
Jn
J
= 2c
a
sin 2905
Jn
J
=
J
Jr
= 2c
a
sin + ,
0
(r) = 2c
a
sin = ,
0
(r) = 0 = ,(r) = C
= = 2c
a
sin + C
, (.) = n(r. ) + i (r. ) = 2c
a
cos + i (2c
a
sin + C)
, (.) = 2c
a
(cos + i sin ) + i C
, (.) = 2c
a
c
ij
+ i C = 2c
a+ij
+ i C 2910
, (.) = 2c
:
+ i C
Exercise 114 Naci analiticku funkciju , (.) ako je n(r. ) = r
2
2
+ 2r, uz uslov da
je , (i) = 2i 1.
114
Rjeenje. Koriste se Koi-Rimanovi uslovi.
Jn
Jr
=
J
J
: 2915
Jn
Jr
= 2r + 2 =
J
J
= (r. ) = 2r + 2 + ,(r)
Jn
J
=
J
Jr
:
J
Jr
= 2 + ,
0
(r)
Jn
J
= 2
Jn
J
=
J
Jr
= 2 + ,
0
(r) = 2 = ,
0
(r) = 0 = ,(r) = C 2920
(r. ) = 2r + 2 + C
, (.) = n(r. ) + i (r. ) = r
2
2
+ 2r + i (2r + 2 + C)
, (.) = r
2
+ 2ir
2
+ 2r + 2i + i C
, (.) = (r + i)
2
+ 2 (r + i) + i C
, (.) = .
2
+ 2. + i C 2925
, (i) = i
2
+ 2i + i C = 2i 1 + i C = 2i 1
= C = 0
= , (.) = .
2
+ 2.
Exercise 115 Naci analiticku funkciju , (.) ako je (r. ) = arctan

r
.
Rjeenje. Koriste se Koi-Rimanovi uslovi. 2930
Jn
Jr
=
J
J
:
J
J
=
1
1 +
_
r
_
2

1
r
=
r
2
r
2
+
2

1
r
=
r
r
2
+
2
=
Jn
Jr
= n =
_
r
r
2
+
2
dr =
1
2
_
2rdr
r
2
+
2
=
1
2
_
d (r
2
+
2
)
r
2
+
2
2
=
1
2
ln (r
2
+
2
) + ,()
Jn
J
=
J
Jr
:
Jn
J
=
1
2

1
r
2
+
2
2 + ,
0
() =

r
2
+
2
+ ,
0
() 2935
J
Jr
=
1
1 +
_
r
_
2

_

r
2
_
=
r
2
r
2
+
2

r
2
=

r
2
+
2
Jn
J
=
J
Jr
=

r
2
+
2
+ ,
0
() =

r
2
+
2
= ,
0
() = 0 = ,() = C
, (.) = n(r. ) + i (r. ) =
1
2
ln (r
2
+
2
) + C + i arctan

r
= ln . + C
Exercise 116 Naci analiticku funkciju , (.) ako je njen realni dio n(r. ) =
1
2
ln (r
2
+
2
)
uz uslov , (1) = 0. 2940
Rjeenje. Koritenjem Koi-Rimanovih uslova dobija se
Jn
Jr
=
1
2

1
r
2
+
2
2r =
r
r
2
+
2
=
J
J
115
= =
_
r
r
2
+
2
d + ,(r) =
_
d
r
1 +
_
r
_
2
+ ,(r)
=
_
d
_
r
_
1 +
_
r
_
2
+ ,(r) = arctan

r
+ ,(r)
J
Jr
=
1
1 +
_
r
_
2

_

r
2
_
+ ,
0
(r) =

r
2
+
2
+ ,
0
(r) 2945
Jn
J
=
1
2

1
r
2
+
2
2 =

r
2
+
2
= ,
0
(r) = 0 = ,(r) = C
(r. ) = arctan

r
+ C
, (.) =
1
2
ln (r
2
+
2
) + i
_
arctan

r
+ C
_
, (.) =
1
2
ln (r
2
+
2
) + i arctan

r
+ iC 2950
, (.) = ln . + iC
. = 1 + i 0 : n(r. ) = 0. (r. ) = iC
, (.) = 0 = iC = 0 = C = 0
, (.) = ln .
Exercise 117 Naci analiticku funkciju , (.) ako je n(r. ) = c
a
(r cos sin ), uz 2955
uslov , (0) = 0.
Rjeenje. Koriste se Koi-Rimanovi uslovi.
Jn
Jr
=
J
J
:
Jn
Jr
= c
a
(r cos sin ) + c
a
cos = rc
a
cos + c
a
cos c
a
sin =
J
J
= = rc
a
_
cos d + c
a
_
cos d c
a
_
sin d + ,(r) 2960
Treci od ova tri integrala se rjeava parcijalnom integracijom smjenama:
j = = dj = d
d = sin d = = cos
Na osnovu ovoga je
= rc
a
sin + c
a
sin c
a
_
cos +
_
cos d
_
+ ,(r) 2965
= rc
a
sin + c
a
sin + c
a
cos c
a
sin = rc
a
sin + c
a
cos + ,(r)
Jn
J
=
J
Jr
:
J
Jr
= c
a
sin + rc
a
sin + c
a
cos + ,
0
(r)
Jn
J
= c
a
(r sin (sin + cos )) = rc
a
sin c
a
sin c
a
cos
Jn
J
=
J
Jr
= 2970
= c
a
sin + rc
a
sin + c
a
cos + ,
0
(r) = rc
a
sin + c
a
sin + c
a
cos
,
0
(r) = 0 = ,(r) = C
, (.) = c
a
(r cos sin ) + i (rc
a
sin + c
a
cos + C)
, (.) = rc
a
cos + i rc
a
sin c
a
sin + i c
a
cos + iC
116
, (.) = rc
a
(cos + i sin ) i c
a
(cos + i sin ) + iC 2975
, (.) = r c
a
c
ij
i c
a
c
ij
+ iC
, (.) = r c
:
i c
:
+ iC
, (.) = c
:
(r i ) + iC
, (.) = . c
:
+ iC
, (0) = 0 + i C = C = 0 2980
, (.) = . c
:
Exercise 118 Pokazati da funkcija , (.) = . nije diferencijabilna.
Rjeenje. Za dokaz se koriste Koi-Rimanovi uslovi za funkciju , (.) = r i .
Jn
Jr
=
J
J
:
Jn
Jr
= 1.
J
J
= 1 =
Jn
Jr
,=
J
J
2985
Exercise 119 Pokazati da ne postoji (.
2
.)
0
.
Rjeenje. Najprije treba razviti ovaj izraz koristeci . = r + i .
.
2
. = (r + i )
2
(r i ) = (r
2
+ 2ir
2
) (r i ) =
= r
3
+ 2ir
2
r
2
i r
2
2r
2
+ i
3
=
= r
3
3r
2
+ i (r
2
+
3
) 2990
Jn
Jr
=
J
J
Jn
Jr
= 3r
2
6r.
J
J
= 2r + 3
2
=
Jn
Jr
,=
J
J
Exercise 120 Naci analiticku funkciju ako je n(r. ) = ln (r
2
+
2
) + r 2.
Rjeenje. Koritenjem Koi-Rimanovih uslova dobija se: 2995
Jn
Jr
=
1
r
2
+
2
2r + 1 =
J
J
= (r. ) =
_
2rd
r
2
+
2
+
_
d
(r. ) = 2
_
d
r
1 +
_
r
_
2
+ + ,(r) = 2
_
d
_
r
_
1 +
_
r
_
2
+ + ,(r)
(r. ) = 2 arctan

r
+ + ,(r)
J
Jr
=
2
1 +
_
r
_
2

_

r
2
_
+ ,
0
(r) =
2
r
2
+
2
+ ,
0
(r) 3000
Jn
J
=
2
r
2
+
2
2
Jn
J
=
J
Jr
= ,
0
(r) = 2 = ,(r) = 2r + C
(r. ) = 2 arctan

r
+ + 2r + C
117
, (.) = ln (r
2
+
2
) + r 2 + i
_
2 arctan

r
+ + 2r + C
_
, (.) = ln (r
2
+
2
) + r 2 + 2i arctan

r
+ i + 2ir + iC 3005
, (.) = ln (r
2
+
2
) + 2i arctan

r
+ r + i + 2ir 2 + iC
, (.) = 2
_
1
2
ln (r
2
+
2
) + i arctan

r
_
+ (r + i) + 2i (r + i) + iC
, (.) = 2 ln . + . + 2i. + iC
118
7 Zadaci sa ispitnih rokova
7.1 Prvi parcijalni ispit, 20.11.2011, Grupa A 3010
Zadatak 1. Naci rjeenja sistema diferencijalnih jednacina
d
2
r
dt
2
= 2
d
2
dt
2
= 2r
Rjeenje. Prva jednacina se diferencira dva puta i dobije se
d
3
r
dt
3
= 2
d
dt
=
d
4
r
dt
4
= 2
d
2
dt
2
3015
Koritenjem druge jednacine dobije se
d
4
r
dt
4
= 2 (2r) =
d
4
r
dt
4
+ 4r = 0
4
+ 4 = 0. Rjeenja ove jednacine, imajuci u vidu da je
4
_
4 =
_
_
4 =
_
2, dobijaju se na sljedeci nacin (korijen kompleksnog broja) :
`
4
= 4 = ` =
4
_
4 =
4
_
4 (cos : + i sin :) =
_
2
_
cos
: + 2/:
4
+ i sin
: + 2/:
4
_
3020
/ = 0 : `
1
=
_
2
_
cos
:
4
+ i sin
:
4
_
=
_
2
_
_
2
2
+ i
_
2
2
_
= 1 + i
/ = 1 : `
2
=
_
2
_
cos
3:
4
+ i sin
3:
4
_
=
_
2
_
_
2
2
+ i
_
2
2
_
= 1 + i
/ = 2 : `
3
=
_
2
_
cos
5:
4
+ i sin
5:
4
_
=
_
2
_
_
2
2
i
_
2
2
_
= 1 i
/ = 3 : `
4
=
_
2
_
cos
7:
4
+ i sin
7:
4
_
=
_
2
_
_
2
2
i
_
2
2
_
= 1 i
Na osnovu ovoga je 3025
r = (C
1
cos t + C
2
sin t) c
t
+ (C
3
cos t + C
4
sin t) c
t
dr
dt
= (C
1
cos t + C
2
sin t) c
t
+ (C
1
sin t + C
2
cos t) c
t
+
+(C
3
cos t + C
4
sin t) c
t
+ (C
3
sin t + C
4
cos t) c
t
dr
dt
= c
t
((C
1
+ C
2
) cos t + (C
1
C
2
) sin t) + c
t
((C
3
+ C
4
) cos t + (C
3
+ C
4
) sin t)
d
2
r
dt
2
= c
t
((C
1
+ C
2
) cos t + (C
1
C
2
) sin t)+c
t
((C
1
+ C
2
) sin t + (C
1
C
2
) cos t) + 3030
+c
t
((C
3
+ C
4
) cos t + (C
3
+ C
4
) sin t) + c
t
((C
3
+ C
4
) sin t + (C
3
+ C
4
) cos t)
= c
t
((C
1
C
2
C
1
C
2
) cos t + (C
1
+ C
2
+ C
1
C
2
) sin t) +
+c
t
((C
3
+ C
4
C
3
+ C
4
) cos t + (C
3
+ C
4
C
3
C
4
) sin t)
= c
t
(2C
2
cos t + 2C
1
sin t) + c
t
(2C
4
cos t 2C
3
sin t)
= 2 = c
t
(2C
2
cos t + 2C
1
sin t) + c
t
(2C
4
cos t 2C
3
sin t) 3035
= = c
t
(C
2
cos t + C
1
sin t) + c
t
(C
4
cos t C
3
sin t)
Zadatak 2. Naci prve integrale sistema diferencijalnih jednacina
dr
.
=
d
. r
=
d.
r
119
Rjeenje. Na osnovu svojstava proprocije dobija se :
dr
.
=
d
. r
=
d.
r
=
dr + d d.
0
= 0 3040
= d (r + .) = 0
= r + . = C
1
Za drugi prvi integral se pravi sljedeca transformacija:
( .) dr
( .)
2
=
(r .) d
(r .)
2
=
d.
r
( .) dr + (r .) d
( .)
2
(r .)
2
=
d.
r
3045
( .) dr + (r .) d
[( .) + (r .)] [( .) (r .)]
=
d.
r
( .) dr + (r .) d
(r + 2.) ( r)
=
d.
r
( .) dr + (r .) d = (r + 2.) d.
dr .dr + rd .d = (r + ) d. 2.d.
(rd + dr) . (dr + d) = (r + ) d. 2.d. 3050
d (r) .d (r + ) = (r + ) d. d (.
2
)
d (r) .d (r + ) (r + ) d. + d (.
2
) = 0
d (r) [.d (r + ) + (r + ) d.] + d (.
2
) = 0
d (r) d ((r + ) .) + d (.
2
) = 0
d (r + .
2
(r + ) .) = 0 3055
r + .
2
(r + ) . = C
2
r + .
2
r. . = C
2
r r. . + .
2
= C
2
r ( .) . ( .) = C
2
( .) (r .) = C
2
3060
Drugi nacin da se dobije isti rezultat je sljedeci.
r + . = C
1
= . = r + C
1
Na osnovu ovoga je:
dr
.
=
d
. r
dr
(r + C
1
)
=
d
(r + C
1
) r
3065
dr
C
1
r
=
d
C
1
dr
(r C
1
)
=
d
C
1
ln
C
2
r C
1
= ln ( C
1
)
C
2
r C
1
= C
1
= C
2
= ( C
1
) (r C
1
)
C
2
= ( (r + .)) (r (r + .)) 3070
C
2
= (. r) (. )
Zadatak 3. Naci rjeenje sistema diferencijalnih jednacina sa konstantnim koecijentima
dr
dt
= 3r + 8
120
d
dt
= r 3
uz pocetne uslove r (0) = 6. (0) = 2. 3075
Rjeenje. Sistem se moze napisati u matricnom obliku
_
_
dr
dt
d
dt
_
_
=
_
3 8
1 3
_
_
r
_
Sopstvene vrijednosti se nalaze kao nule determinante
1 =
3 ` 8
1 3 `
= (3 `) (3 + `) + 8
1 =
_
9 `
2
_
+ 8 = `
2
1 = 0 = `
1
= 1. `
2
= 1 3080
i
=
(i)
c
A
i
t
gdje je
(i)
=
_
c
1i
c
2i
_
takva da je:
( `
i
1)
(i)
= 0
(3 `
i
) c
1i
+ 8c
2i
= 0
c
1i
(3 + `
i
) c
2i
= 0 3085
Sada se uzimaju pojednacne vrijednosti od `.
` = 1
4c
11
+ 8c
21
= 0
c
11
2c
21
= 0
= c
11
= 2c
21
3090
c
21
= 1 = c
11
= 2
(1)
=
_
2
1
_
= A
1
=
_
2
1
_
c
t
` = 1
2c
12
+ 8c
22
= 0
= c
12
= 4c
22
3095
c
22
= 1 = c
12
= 4
(1)
=
_
4
1
_
= A
1
=
_
4
1
_
c
t
A
1
= C
1
A
1
+ C
2
A
2
A
I
= C
1
_
2
1
_
c
t
+ C
2
_
4
1
_
c
t
3100
U skalarnom obliku je
r (t) = 2C
1
c
t
4C
2
c
t
(t) = C
1
c
t
+ C
2
c
t
Drugi nacin da se dobiju ova rjeenja je sljedeci.
dr
dt
= 3r + 8 3105
d
dt
= r 3 = r =
d
dt
3
dr
dt
=
d
2
dt
2
3
d
dt
Ovo se uvrsti u prvu jednacinu i dobije se:
d
2
dt
2
3
d
dt
= 3
_
d
dt
3
_
+ 8
121
d
2
dt
2
3
d
dt
= 3
d
dt
9 + 8 3110
d
2
dt
2
= =
d
2
dt
2
= 0
`
2
1 = 0 = `
1
= 1. `
2
= 1
= (t) = C
1
c
t
+ C
2
c
t
d
dt
= C
1
c
t
+ C
2
c
t
= r (t) = (C
1
c
t
+ C
2
c
t
) 3 (C
1
c
t
+ C
2
c
t
) 3115
r (t) = C
1
c
t
C
2
c
t
3C
1
c
t
3C
2
c
t
r (t) = 2C
1
c
t
4C
2
c
t
Na osnovu pocetnih uslova je:
r (0) = 6 : 2C
1
4C
2
= 6
(0) = 2 : C
1
+ C
2
= 2 3120
C
1
+ 2C
2
= 3
C
1
+ C
2
= 2
= C
2
= 1 = C
1
= 1
r = 2c
t
+ 4c
t
= c
t
c
t
3125
Zadatak 4. Jednacinu krive
: =
_
t
2
_
napisati kao funkciju luka
odnosno parametra :. Naci jedinicne vektore tangente, glavne normale i krivinu.
Rjeenje. Iz pocetnog izraza je
dr
dt
= 1 cos t.
d
dt
= sin t.
d.
dt
= 4 cos
t
2

1
2
= 2 cos
t
2
d: =
_
(1 cos t)
2
+ sin
2
t + 4 sin
2
t
2
=
_
1 2 cos t + cos
2
t + sin
2
t + 4 cos
2
t
2
3130
d: =
_
2 (1 cos t) + 4 cos
2
t
2
=
_
2 2 sin
2
t
2
+ 4 cos
2
t
2
= 2
: =
t
_
0
2dt = 2t = t =
:
2
: =
_
:
2
sin
:
2
. 1 cos
:
2
. 4 sin
:
4
_
t =
d
:
d:
=
_
1
2

1
2
cos
:
2
.
1
2
sin
:
2
. 4
1
4
cos
:
4
_
t =
1
2
_
1 cos
:
2
. sin
:
2
. 2 cos
:
4
_
3135
Za jedinicni vektor normale je potrebno izracunati sljedece:
d
2
:
d:
2
=
1
2
_
1
2
sin
:
2
.
1
2
cos
:
2
. 2
1
4
sin
:
4
_
d
2
:
d:
2
=
1
4
_
sin
:
2
. cos
:
2
. sin
:
4
_
d
2
:
d:
2
=
1
4
_
sin
2
:
2
+ cos
2
:
2
+ sin
2
:
4
=
1
4
_
1 + sin
2
:
4
Krivina je 3140
i =
d
2
:
d:
2
=
1
4
_
1 + sin
2
:
4
122
: =
d
2
:
d:
2
d
2
:
d:
2
=
d
2
:
d:
2
i
=
1
1
4
_
1 + sin
2
:
4
1
4
_
sin
:
2
. cos
:
2
. sin
:
4
_
: =
1
_
1 + sin
2
:
4
_
sin
:
2
. cos
:
2
. sin
:
4
_
Zadatak 5. Naci jednacinu tangente, normalne ravni i krivinu krive
: =
_
cos t. sin t.
c
t
+ c
t
2
_
3145
u tacki t = 0.
Rjeenje. Za datu vrijednost parametra t = 0 dobija se tacka u prostoru (1. 0. 1). Za
jednacinu normalne ravni potrebno je naci vektor tangente.
t =
d
:
dt
=
_
sin t. cos t.
c
t
c
t
2
_
=
_
d
:
dt
_
= (0. 1. 0)
Jednacina tangente je data vektorskim proizvodom
_
1 (t)
: (t)
_
t = 0. Jednacina 3150
tangente u tacki (1. 0. 1) je
r r
r
t
=

t
=
. .
.
t
r 1
0
=
0
1
=
. 1
0
Jednacina normalne ravni je data skalarnim proizvodom
_
1 (t)
: (t)
_
t = 0. Jed-
nacina normalne ravni u tacki (1. 0. 1) je 3155
r
t
(r r
) +
t
(
) + .
t
(. .
) = 0
= 0
Za krivinu vrijedi
i =
d
2
:
d:
2
d
2
:
dt
2
=
_
cos t. sin t.
c
t
+ c
t
2
_
=
_
d
2
:
dt
2
_
= (1. 0. 1) 3160
i =
d
2
:
d:
2
=
_
_
dr
dt
_
2
+
_
d
dt
_
2
+
_
d.
dt
_
2
=
_
1
2
+ 0 + 1
2
=
_
2
7.2 Prvi parcijalni ispit, 20.11.2011. Grupa B
Zadatak 1. Svoenjem na jednu jednadzbu vieg reda rijeiti sistem diferencijalnih
jednadzbi:
dr
dt
4r + 36t = 0 3165
d
dt
+ 2r + 2c
t
= 0
Rjesenje. Prva i druga jednadzba se transformiu na sljedeci nacin
dr
dt
4r + 36t = 0 = =
dr
dt
4r + 36t
d
dt
+ 2r + 2c
t
= 0 =
d
dt
= 2r 2c
t
123
Diferenciranjem prve jednacine dobije se 3170
d
2
r
dt
2
4
dr
dt

d
dt
+ 36 = 0
Sada se koristi prethodni rezultat pa je
d
2
r
dt
2
4
dr
dt
( 2r 2c
t
) + 36 = 0
d
2
r
dt
2
4
dr
dt
+ 2r + 2c
t
+ 36 = 0
d
2
r
dt
2
4
dr
dt

_
dr
dt
4r + 36t
_
+ 2r + 2c
t
+ 36 = 0 3175
d
2
r
dt
2
4
dr
dt

dr
dt
+ 4r 36t + 2r + 2c
t
+ 36 = 0
d
2
r
dt
2
5
dr
dt
+ 6r = 36t 36 2c
t
(1)
Najprije se trazi rjeenje homogene jednadzbe za koju je karakteristicna jednadzba
`
2
5` + 6 = 0
`
1,2
=
5
_
25 24
2
=
5 1
2
3180
`
1
= 2. `
2
= 3
Na osnovu toga je
r
1
= C
1
c
2t
+ C
2
c
3t
Traze se dva partikularna rjeenja. Prvo partikularno rjeenje se trazi u obliku
r
1
1
= c
t
=
dr
dt
= c
t
=
d
2
r
dt
2
= c
t
3185
Ovo se stavlja u jednadzbu (1) i dobije se
c
t
5 c
t
+ 6 c
t
= 2c
t
2c
t
= 2c
t
= = 1
r
1
1
= c
t
Drugo partikularno rjeenje se trazi u obliku: 3190
r
1
2
= ct + / =
dr
dt
= c =
dr
dt
= 0
Ovo se stavlja u jednadzbu (1) i dobije se
0 5 c + 6 (ct + /) = 36t 36
6ct + (6/ 5c) = 36t 36
= 6c = 36 (koecijent uz linearni clan) 3195
6/ 5c = 36 (slobodni clan)
= c = 6
= 6/ 30 = 36
6/ = 6 = / = 1
r
1
2
= 6t 1 3200
Na osnovu ovoga je
r = r
1
+ r
1
1
+ r
1
2
r = C
1
c
2t
+ C
2
c
3t
c
t
+ 6t 1
Sada se trazi na osnovu transformacije
=
dr
dt
4r + 36t 3205
Iz tog razloga, najprije se trazi
dr
dt
= 2C
1
c
2t
+ 3C
2
c
3t
c
t
+ 6
= = (2C
1
c
2t
+ 3C
2
c
3t
c
t
+ 6) 4 (C
1
c
2t
+ C
2
c
3t
c
t
+ 6t 1) + 36t
= 2C
1
c
2t
+ 3C
2
c
3t
c
t
+ 6 4C
1
c
2t
4C
2
c
3t
+ 4c
t
24t + 4 + 36t
124
= 2C
1
c
2t
C
2
c
3t
+ 3c
t
+ 12t + 10 3210
Zadatak 2. Metodom varijacije konstanti rijeiti sistem
dr
dt
= r 5
d
dt
= 2r
Rjeenje.
Zadatak 3. Napisati jednadzbu krive

: (t) =
_
t
2
_
uvodeci kao 3215
parametar luk :. Naci jedinicne vektore tangente, glavne normale i krivinu.
Rjeenje. Iz pocetnog izraza je
dr
dt
= 1 cos t.
d
dt
= sin t.
d.
dt
= 4 cos
t
2

1
2
= 2 cos
t
2
d: =
_
(1 cos t)
2
+ sin
2
t + 4 sin
2
t
2
=
_
1 2 cos t + cos
2
t + sin
2
t + 4 cos
2
t
2
d: =
_
2 (1 cos t) + 4 cos
2
t
2
=
_
2 2 sin
2
t
2
+ 4 cos
2
t
2
= 2 3220
: =
t
_
0
2dt = 2t = t =
:
2
: =
_
:
2
sin
:
2
. 1 cos
:
2
. 4 sin
:
4
_
t =
d
:
d:
=
_
1
2

1
2
cos
:
2
.
1
2
sin
:
2
. 4
1
4
cos
:
4
_
t =
1
2
_
1 cos
:
2
. sin
:
2
. 2 cos
:
4
_
Za jedinicni vektor normale je potrebno izracunati sljedece: 3225
d
2
:
d:
2
=
1
2
_
1
2
sin
:
2
.
1
2
cos
:
2
. 2
1
4
sin
:
4
_
d
2
:
d:
2
=
1
4
_
sin
:
2
. cos
:
2
. sin
:
4
_
d
2
:
d:
2
=
1
4
_
sin
2
:
2
+ cos
2
:
2
+ sin
2
:
4
=
1
4
_
1 + sin
2
:
4
Krivina je
i =
d
2
:
d:
2
=
1
4
_
1 + sin
2
:
4
3230
: =
d
2
:
d:
2
d
2
:
d:
2
=
d
2
:
d:
2
i
=
1
1
4
_
1 + sin
2
:
4
1
4
_
sin
:
2
. cos
:
2
. sin
:
4
_
: =
1
_
1 + sin
2
:
4
_
sin
:
2
. cos
:
2
. sin
:
4
_
Zadatak 4. Pokazati da kriva

: (t) = (sin 2t. 1 cos 2t. 2 cos t) lezi na sferi ciju jed-
nadzbu treba odrediti. Naci jednadzbu normalne ravni krive i jednadzbu tangentne ravni 3235
krive za t =
:
6
.
125
Rjeenje. Jednadzba sfere u optem obliku je r
2
+
2
+ .
2
= 1
2
. Na osnovu elemenata
krive je
r
2
+
2
+ .
2
= sin
2
2t + (1 cos 2t)
2
+ 4 cos
2
t
r
2
+
2
+ .
2
= (2 sin t cos t)
2
+
_
1
_
cos
2
t sin
2
t
__
2
+ 4 cos
2
t 3240
r
2
+
2
+ .
2
= (2 sin t cos t)
2
+
_
1 cos
2
t + sin
2
t
_
2
+ 4 cos
2
t
r
2
+
2
+ .
2
= (2 sin t cos t)
2
+
_
2 sin
2
t
_
2
+ 4 cos
2
t
r
2
+
2
+ .
2
= 4 sin
2
t cos
2
t + 4 sin
4
t + 4 cos
2
t
r
2
+
2
+ .
2
= 4 sin
2
t
_
cos
2
t + sin
2
t
_
+ 4 cos
2
t
r
2
+
2
+ .
2
= 4 sin
2
t + 4 cos
2
t 3245
r
2
+
2
+ .
2
= 4
Za datu vrijednost parametra t =
:
6
je
:
_
:
6
_
=
_
sin
:
3
. 1 cos
:
3
. 2 cos
:
6
_
:
_
:
6
_
=
_
_
3
2
.
1
2
.
_
3
_
= `
_
_
3
2
.
1
2
.
_
3
_
t =
d
:
dt
= (2 cos 2t. 2 sin 2t. 2 sin t) 3250
=
d
:
dt t=
6
=
_
2 cos
:
3
. 2 sin
:
3
. 2 sin
:
6
_
=
_
1.
_
3. 1
_
d
2
:
dt
2
= (4 sin 2t. 4 cos 2t. 2 cos t)
=
d
2
:
dt
2
t=
6
=
_
4 sin
:
3
. 4 cos
:
3
. 2 cos
:
6
_
d
2
:
dt
2
t=
6
=
_
2
_
3. 2.
_
3
_
Jednacina normalne ravni je 3255
t (
:
A
) = 0
_
1.
_
3. 1
_
_
r
_
3
2
.
1
2
. .
_
3
_
= 0
1
_
r
_
3
2
_
+
_
3
_

1
2
_
+ (1)
_
.
_
3
_
= 0
r
_
3
2
+
_
3
_
3
2
. +
_
3 = 0
r +
_
3 . = 0 3260
Jednacina tangentne ravni je identicna jednacini rektikacione ravni.
: (
:
A
) = 0
:
t=
6
=

/
t=
t
t=
/
t=
6
=
d
:
dt

d
2
:
dt
2
t=
/
t=
6
=
i

,

/
1
_
3 1
2
_
3 2
_
3
=

i
_
3 1
2
_
3
1 1
2
_
3
_
3
1
_
3
2
_
3 2
3265
/
t=
6
=

i (3 + 2)
,
_
_
3 2
_
3
_
+
/ (2 + 6)
/
t=
6
=
i + 3
_
3
, + 8
/
126
: =
i

,

/
1 3
_
3 8
1
_
3 1
=

i
3
_
3 8
_
3 1
1 8
1 1
1 3
_
3
1
_
3
: =

i
_
3
_
3 8
_
3
_
, (1 8) +
/
_
_
3 3
_
3
_
: =
_
11
_
3. 7. 4
_
3
_
3270
=
_
11
_
3. 7. 4
_
3
_
_
r
_
3
2
.
1
2
. .
_
3
_
= 0
11
_
3
_
r
_
3
2
_
+ 7
_

1
2
_
4
_
3
_
.
_
3
_
= 0
11
_
3r +
33
2
+ 7
7
2
4
_
3. + 12 = 0
11
_
3r + 7 4
_
3. + 25 = 0
7.3 Drugi parcijalni ispit, 07.01.2012 3275
Zadatak 1. Izracunati integral
1 =
__
S
do
_
1 + .
gdje je o : r
2
+
2
+ .
2
= c
2
. . _ 0.
Rjeenje. Na osnovu jednacine povri o slijedi:
o : r
2
+
2
+ .
2
= c
2
= . =
_
c
2
r
2
2
3280
.
0
a
=
r
_
c
2
r
2
2
. .
0
j
=

_
c
2
r
2
2
do =
_
1 + .
02
a
+ .
02
j
drd =
_
1 +
r
2
c
2
r
2
2
+

2
c
2
r
2
2
drd
do =
c
_
c
2
r
2
2
drd
1 =
__
1
1
_
1 +
_
c
2
r
2
2

c
_
c
2
r
2
2
drd
1 : r = j cos ,. = j sin ,. J = j 3285
j (0. c) . , (0. 2:)
1 =
2
_
0
o
_
0
1
_
1 +
_
c
2
j
2

c
_
c
2
j
2
jdjd,
_
c
2
j
2
= t = c
2
j
2
= t
2
= jdj = tdt
j = 0 = t = c
j = c = t = 0 3290
1 =
2
_
0
d,
0
_
o
1
_
1 + t

c
t
(tdt) = c
2
_
0
d,
o
_
0
dt
_
1 + t
_
1 + t = n = 1 + t = n
2
= tdt = 2ndn
t = 0 = n = 1
t = c = n =
_
1 + c
127
1 = c ,[
2
0

p
1+o
_
1
2ndn
n
= 4c:
p
1+o
_
1
dn = 4c:
__
1 + c 1
_
3295
Zadatak 2. Izracunati povrinu koju isijeca valjak r
2
+
2
= c
2
na paraboloidu . =
r
2
+
2
.
Rjeenje. Povrina se racuna po formuli
1 (o) =
__
S
do
gdje je o paraboloid a podrucje integracije je dati cilindar. Najprije treba izvriti odgo- 3300
varajuce transformacije.
o : . = r
2
+
2
= .
0
a
= 2r. .
0
j
= 2
_
1 + .
02
a
+ .
02
j
=
_
1 + 4r
2
+ 4
2
1 (o) =
__
S
do =
__
1
_
1 + 4r
2
+ 4
2
drd
1 : r
2
+
2
= c
2
3305
r = j cos ,. = j sin ,. J = j
j (0. c) . , (0. 2:)
1 (o) =
c
_
0
d,
o
_
0
_
1 + 4j
2
jdj
1 + 4j
2
= t
2
= 8jdj = 2tdt = jdj =
1
4
tdt
j = 0 = t = 1 3310
j = c = t =
_
1 + 4c
2
1 (o) = ,[
2
0

p
1+4o
2
_
1
t
1
4
tdt
1 (o) = 2:
1
4

p
1+4o
2
_
1
t
2
dt
1 (o) =
:
2

1
3
t
3
[
p
1+4o
2
1
=
:
6
_
_
(1 + 4c
2
)
3
1
_
Zadatak 3. Izracunati cirkulaciju vektora

c = 2r.. 1. r
2
2
duz zatvorene krive 3315
linije | koja je data relacijom
| : r
2
2
= .
2
. r
2
= c. c 0. r _ 0
C =
_
|
c d
: =
_
|
1 (r. . .) dr + Q(r. . .) d + 1(r. . .) d. =
__
S
:ot
:
0
do

c i

:
0
. 3320
: = q:cd.

:
0
=

:
[
: [
Ulogu krive ima povrina sa jednacinom r
2
2
.
2
= 0. Odavdje je
: = q:cd = 2r. 2. 2. = [
: [ =
_
4r
2
+ 4
2
+ 4.
2
= 2
_
r
2
+
2
+ .
2
128
=

:
0
=

:
[
: [
=
2 r. . .
2
_
r
2
+
2
+ .
2
=
r. . .
_
r
2
+
2
+ .
2
:ot
c =
i

,

/
J
Jr
J
J
J
J.
1 Q 1
i

,

/
J
Jr
J
J
J
J.
2r. 1 r
2
3325
:ot
c =

i (2 0)
, (2r 2r) +
/ (0 0)
:ot
c = 2. 0. 0
= :ot
:
0
= 2. 0. 0
r. . .
_
r
2
+
2
+ .
2
=
2r
_
r
2
+
2
+ .
2
C =
__
S
:ot
:
0
do =
__
S
2r
_
r
2
+
2
+ .
2
do
o : r
2
2
.
2
= 0 = r =
_
2
+ .
2
3330
r
0
j
=

_
2
+ .
2
. r
0
:
=
.
_
2
+ .
2
do =
_
1 + r
02
j
+ r
02
:
dd. =
_
1 +

2
2
+ .
2
+
.
2
2
+ .
2
dd. =
_
2dd.
C =
__
1
2
_
2
+ .
2
_
2
+ .
2
+
2
+ .
2
_
2dd. = 2
_
2
__
1
2
+ .
2
_
2
_
2
+ .
2
dd.
C = 2
__
1
dd.
1 : r
2
2
= .
2
. r
2
= c 3335
c
2
= .
2
2
c + .
2
= 0 =
2
+ .
2
= c
= j cos ,. . = j sin ,
j
2
= cj cos ,
j (0. c cos ,) 3340
cos , _ 0 = ,
_
:
2
.
:
2
_
C = 2
2
_
2
o cos ,
_
0
j cos ,jdjd, = 2
2
_
2
cos ,d,
o cos ,
_
0
j
2
dj
C = 2
2
_
2
cos ,
_
1
3
j
3
_
o cos ,
0
d, =
2c
3
3
2
_
2
cos , cos
3
,d,
C =
2c
3
3
2
_
2
cos
4
,d,
cos
4
, =
_
1 sin
2
,
_
2
=
_
1
2
(1 + cos 2,)
_
2
=
1
4
(1 + 2 cos 2, + cos
2
2,) 3345
=
1
4
+
1
2
cos 2, +
1
4
cos
2
2, =
1
4
+
1
2
cos , +
1
4
2 cos
2
2,
=
1
4
+
1
2
cos 2, +
1
4

1
2
2 (cos
2
2, + cos
2
2,)
129
=
1
4
+
1
2
cos 2, +
1
4

1
2

_
cos
2
2, + 1 sin
2
2,
_
=
1
4
+
1
2
cos 2, +
1
4

1
2
(1 + cos 4,)
=
1
4
_
1 + 2 cos 2, +
1
2
(1 + cos 4,)
_
3350
= C =
2c
3
3

1
4
2
_
2
_
1 + 2 cos 2, +
1
2
(1 + cos 4,)
_
d,
C =
c
3
6
_
, + 2
1
2
sin 2, +
1
2
, +
1
2

1
4
sin 4,
_
2
2
C =
c
3
6
_
3
2
: + (0 0) +
1
4
(0 0)
_
=
c
3
6

3
2
: =
c
3
:
4
Zadatak 4. Izracunati uks vektorskog polja

c = 2r. . . kroz povr
o = (r. . .) : r
2
+
2
+ .
2
= 4. 3. = r
2
+
2
. 3355
Rjeenje. Fluks se racuna koritenjem formula
=
__
S
c d
o =
__
S
:
0
do =
___
\ (S)
di
c d\ =
___
\ (S)
di
c drdd.
=
___
\ (S)
_
J1
Jr
+
JQ
J
+
J1
J.
_
drdd.
Na narednoj slici je ilustracija zadatka.
3360
Ove dvije povrine se sijeku po krugu koji se dobije kao rjeenje sistema
r
2
+
2
+ .
2
= 4 . r
2
+
2
= 3.
= .
2
+ 3. 4 = 0
j
2
+ .
2
= 4 . j
2
= 3. = .
2
+ 3. 4 = 0
.
1,2
=
3
_
9 + 16
2
=
3 5
2
3365
.
1
= 4. .
2
= 1
Od ovih rjeenja se uzima vrijednost . = 1 koja daje
130
r
2
+
2
= 3 =
__
3
_
2
Ovo znaci da je poluprecnik presjecnog kruga
_
3 to ujedno odreuje granice za j
_
0.
_
3
_
. 3370
1 = 2r.. Q = 1. 1 = r
2
2
J1
Jr
= 2.
JQ
J
= 1.
J1
J.
= 1
=
___
\ (S)
2 drdd. = 2
___
\ (S)
drdd.
Smjena se vri uvoenjem cilindricnih koordinata
o : r
2
+
2
+ .
2
= 4. 3. = r
2
+
2
3375
r = j cos ,. = j sin ,. . = .. J = j
, (0. 2:)
j
2
+ .
2
= 4 = . =
_
4 j
2
j
2
= 3. = . =
j
2
3
= .
_
j
2
3
.
_
4 j
2
_
3380
Na osnovu ovoga je:
= 2
,=2
_
,=0
j=
p
3
_
j=0
:=
_
4j
2
_
:=
2
3
jdjd,d. = 2
,=2
_
,=0
d,
j=
p
3
_
j=0
jdj
:=
_
4j
2
_
:=
2
3
d.
= 2 2:
j=
p
3
_
j=0
j
_
_
4 j
2
j
2
3
_
dj
= 4:
_
_
j=
p
3
_
j=0
j
_
4 j
2
dj
1
3
j=
p
3
_
j=0
j
3
dj
_
_
1
1
=
j=
p
3
_
j=0
j
_
4 j
2
dj =
_
4 j
2
= t = 4 j
2
= t
2
= jdj = tdt
j = 0 = t = 2
j =
_
3 = t = 1
3385
1 =
1
_
2
t (tdt) =
2
_
1
t
2
dt =
1
3
t
3
[
2
1
=
7
3
= 4:
_
7
3

1
3

1
4
j
4
[
p
3
0
_
= 4:
_
7
3

1
12
9
_
= 4:
28 9
12
=
19:
3
Isti rezultat se dobije ako se uks racuna po svakoj od dvije nastale povri (dio sfere i
dio paraboloida unutar sfere). 3390
Zadatak 5. Odrediti analiticku funkciju ako je poznat njen imaginarni dio
(r. ) = 2 sin 2r
c
2j
+ c
2j
2
+
Rjeenje. Za rjeavanje zadatka se koriste Koi-Rimanovi uslovi.
131
Jn
Jr
=
J
J
.
J
Jr
=
Jn
J
J
J
= 2 sin 2r
2c
2j
2c
2j
2
+ 1 = 4 sin 2r
c
2j
c
2j
2
+ 1 =
Jn
Jr
3395
= n(r. ) =
_ _
4 sin 2r
c
2j
c
2j
2
+ 1
_
dr =
c
2j
c
2j
2

_
(4) sin 2rdr +
_
dr +
,()
n(r. ) = 2 cos 2r
c
2j
c
2j
2
+ r + ,()
Jn
J
= 2 cos 2r
2c
2j
+ 2c
2j
2
+ ,
0
() = 4 cos 2r
c
2j
+ c
2j
2
+ ,
0
()
J
Jr
= 2 cos 2r
c
2j
+ c
2j
2
3400
J
Jr
=
Jn
J
= ,
0
() = 0 = ,() = C
n(r. ) = 2 cos 2r
c
2j
c
2j
2
+ r + C
, (.) = n(r. ) + i (r. )
, (.) = n(r. ) = 2 cos 2r
c
2j
c
2j
2
+ r + C + i
_
2 sin 2r
c
2j
+ c
2j
2
+
_
, (.) = cos 2r (c
2j
c
2j
) + r + C + i (sin 2r (c
2j
+ c
2j
) + ) 3405
, (.) = cos 2r c
2j
cos 2r c
2j
+ r i sin 2r c
2j
i sin 2r c
2j
+ i
, (.) = c
2j
(cos 2r i sin 2r) c
2j
(cos 2r + sin 2r) + (r + i) + C
, (.) = c
2j
c
2ia
c
2j
c
2ia
+ . + C
, (.) = c
2i(aij)
c
2i(a+ij)
+ . + C
, (.) = c
2i:
c
2i:
+ . + C 3410
, (.) = 2
c
2i:
c
2i:
2
+ . + C = 2 :/(2i.) + . + C
.
132

Matematika3 Masinstvo

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Matematika3 Masinstvo

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

JU UNIVERZITET U TUZLI

1 = cos 2t (sin 2t 2 cos 2t) sin 2t (cos 2t + 2 sin 2t) 640

= 8t (sin 2t 2 cos 2t)

= 8t (cos 2t + 2 sin 2t)

< (4) 750

1 vektorske funkcije (1) na intervalu [c; /] se denie kao granicna 800

, (t) dt (17) 810

q (t) koje su integrabilne na [c; /] i za konstantu c odnosno konstantni

, (t) interpretira kao vektor polozaja

: zove se normala, a prava odreena vektorom

/ zove se binormala krive (23) u toj tacki i ima jednacinu

C (dn. d) = 0 (40) 920

predstavlja parcijalni izvod funkcije (33) po n a vektor

/ nisu kolinearni. Ako se vektorska jednacina krive pomnozi skalarno

cos t sin t cos t + sin t

= (8. 12. 24)

: (t) predstavlja razliku izmeu

i (sin t cos t + sin 2t)

/ (sin 2t sin t cos t cos 2t)

A c cos t 1 c sin t 2 c. (t)

: = ((c + / cos o) cos ,. (c + / cos o) sin ,. / sin o).

: = 0 odakle se (jo jednom) vidi 1915

1 = q:cd (l) (12)

/ primjenjuje na sljedeci nacin

U nastavku je grakon krive odreene drugim integralom za C

/ q:cd (,) = (3.

c = (cos c. cos ,. cos )

/ u tacki 1 (1. 1. 1).

/ u tacki ` (r. . .).

/ dati konstantni vektori a

/ cos (1) (6)

n = sin t = dn = cos tdt

n = sin t = dn = cos tdt

/ kroz vanjski dio sfere

You might also like