Napredne komunikacione tehnologije

MOBILNE RADIO-KOMUNIKACIJE

Tranking sistemi
Predava!: Prof. dr Vladimir Miloevi Miloevi"

Tranking sistemi
Mobilne radio-komunikacije

Analogni PMR i PAMR sistemi sa trankingom

Prelaz na digitalni tranking sistem Digitalni sistem sa trankingom - TETRA

Tranking

Evolucioni put od LMR do TETRE

Mobilne radio-komunikacije

CONVENTIONAL PRIVATE MOBILE RADIO (PMR) TRUNKED LAND MOBILE RADIO (LMR) PUBLIC ACCESS MOBILE RADIO (PAMR) TETRA V+D PUBLIC TRUNKING (VOICE) TETRA PDO PUBLIC MOBILE WIRELESS DATA TETRA DMO

UMTS/IMT 2000

Tranking

Projekcija rasta broja pretplatnika u Evropi

Mobilne radio-komunikacije

12 11 10 9 8 7 6 5 4 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002

V. Britanija 15% Drugi 39%

PAMR PMR

Rusija 17%

Nema!ka 20%

Francuska 9%

Korisnici u Evropi 1996. g.

Tranking
4

Korisnici PAMR sistema u svetu

Mobilne radio-komunikacije

20

Miliona korisnika

15 10 5 0 1994. 1995. 1996. 1997. 1998. 2000. 2005.

godina

Tranking

Princip trankinga
Mobilne radio-komunikacije

Princip dozvola i ekskluzivnih prava na radio-kanale brzo doveo do zaguenja:

veoma neekonomi!no i neracionalno, jedan radio-kanal za "0 korisnika (retko 35),

Za jednu zonu pokrivanja za profesionalne korisnike:

procenat vremena zauze#a kanala jednog korisnika je mali, verovatno#a istovremenog zahteva vie korisnika je u proseku mala.

je osnovni princip trankinga.

Tranking

Zajedni!ka upotreba svih raspoloivih kanala i automatska dodela prvog slobodnog u momentu zahteva i trenutno vra#anje po zavretku veze
6

Princip rada konvencionalnog PMR sistema

Mobilne radio-komunikacije

kanal 1 kanal 2

kanal 3

kanal 4 kanal 5

Korisnik 3b i 3c moraju !ekati na osloba"anje kanala 3

Tranking

Princip trankinga
Mobilne radio-komunikacije
kontrolni kanal (CC)

Automatska dodela radio-kanala (trunking technology), Postojanje jednog CC a svi ostali su radni kanali - TC, Pove#an broj korisnika 5-8 puta za isti broj radio-kanala (50-80, ponekad i 100 korisnika po jednom radio-kanalu). Vreme !ekanja na slobodni kanal nekoliko sec. irina kanala "2,5 kHz
Tranking

kanal 2

kanal 3

kanal 4

kanal 5

Korisnici tranking sistema

Mobilne radio-komunikacije

Naj!e#i korisnici tranking sistema su:

javna sigurnost i bezbednost (policija, carina, vatrogasci, ministarstva), urgentne slube (prva pomo#, bolnice, pomo# na putu), uslune delatnosti (proizvodnja i prenos el. energije, prerada nafte, proizvodnja, prenos i distribucija gasa), komunalne slube (vodovod, !isto#a, toplane), lokalna i regionalna uprava (inspekcije), servisne slube (PTT, Telekom, dostava, popravke i odravnje), transport i usluge prevoza (aerodromi, luke, eljeznica, re!ni i drumski prevoz, metro, gradski prevoz, taksi), industrija (proizvo$a!ka, gra$evinska).
9

Tranking

Korisnici tranking sistema

Mobilne radio-komunikacije

PMR sisteme sa trankingom imaju kompanije koje zbog prirode svoje delatnosti grade i odravaju svoje sisteme:

Velike privatne kompanije (posebne delatnosti), Kompanije koje imaju speifi!ne zahteve.

PAMR sisteme grade Telekom operatori ili veliki konzorcijumi, a koriste:

Kompanije kojima se ne isplati da imaju i odravaju vlastite sisteme, Kompanije kojima ova usluga povremeno treba.
10

Tranking

Arhitektura mree

Modularan sistem viekanalne radio-telefonije:

Mobilne radio-komunikacije

bazne radio-stanice (BS), jedan ili vie kontrolera tranking sistema (TSC), svaki sa centralom mobilne radio-stanice (MX), ra!unar za upravljanje i nadzor (OMC) (dispe!erski centar - DC sa terminalom - DT), periferni korisni!ki terminali:

mobilne radio-stanice (MR) prenosne radio-stanice (PR) ru!ne radio-stanice (HR)

Tranking

paket dodeljenih radio-kanala, privatne tf centrale (PABX).

11

Lokalna mrea - LN sa jednom BS

Mobilne radio-komunikacije

PSTN PABX ISDN OMC MX

BS

MX - Mobile Exchange OMC - Operation and Maintenance Computer

Tranking
12

Oblast pokrivanja LN
Mobilne radio-komunikacije

"025 km u pre!niku, velika lokalna mrea

sa manjom potrebnom gustinom saobra#aja (industrijska zona ve#eg grada, manji grad ili deo putnog pravca);

do 5 km u pre!niku, mala lokalna mrea

sa velikom zahtevanom gustinom saobra#aja i ve#im brojem korisnika; (poslovne zgrade sa parkingom i proizvodnim halama jedne ve#e firme, nekoliko kvartova ve#eg grada, aerodrom, luka, metro).

Tranking

13

Broj korisnika jedne LN

Mobilne radio-komunikacije

BS i MX razli!itog kapaciteta i modularnog dizajna, LN u zavisnosti od instalisanog broja BS i upotrebljenih MX :

teoretski maksimalan broj BS je 8, svaka BS sa po 32 radio-kanala maksimalno,

moe imati od 4 do teoretski 255 radnih radiokanala (TC) i opsluivati od "00-tinak do oko 6.000 korisnika.
14

Tranking

Sistemska mrea - SN
Mobilne radio-komunikacije

MSC
MX BS PSTN PABX ISDN OMC

MSC - Master System Controller TSC - Trunking System Controller MX - Mobile Exchange OMC - Operation and Maintenance Computer

BS

BS

BS

BS

PSTN PABX ISDN

MX

TSC
Tranking

PSTN PABX ISDN

MX

PSTN PABX ISDN MX

TSC

TSC
15

Sistemska mrea - SN
MSC PSTN PABX ISDN

Mobilne radio-komunikacije
COMC

TSC PSTN PABX ISDN OMC PSTN PABX ISDN MX BS BS BS MX DC

TSC

OMC

Tranking

16

Integrisana mrea - IN
Mobilne radio-komunikacije

SRH

Povezane SN (do "6) u lanac veza, Za preko "00.000 korisnika, Jedinstven sistem rominga (SRH), Optimizacija kanala za nesusedne #elije.

M SC

M SC

M SC

TSC

TSC

TSC

TSC

TSC

TSC
17

Tranking

Javni paket standarda - MPT

Sve analogne mree sa trankingom koriste MPT standarde otvorenog tipa:

Mobilne radio-komunikacije

MPT MPT MPT MPT

"327 "343 "347 "352

Signalizacioni standard za tranking sistem, Definie performanse ure$aja koji se koriste, Specificira radio-interfejse u trankingu, Definie na!in testiranja i potrebne uslove za radio-ure$aje da bi radili u tranking sistemu.

Navedeni standardi omogu#uju upotrebu ure$aja velikog broja proizvo$a!a (kompatibilnost), MAP 27 protokol za prenos podataka izme$u tranking terminala i prenosnog ra!unara:

Tranking

standardno "200 bit/s (opciono 2.4 i 4.8 kbit/s).

18

Paket MPT standarda

Korisnici tranking sistema obavljaju komunikaciju:

Mobilne radio-komunikacije

pojedinac sa pojedincem, pojedinac sa grupom ili sa svim korisnicima, grupa korisnika sa pojedincem. govorni pozivi (individualni, grupni: konverzacioni ili difuzni, prioritetni pozivi: individualni ili grupni, PSTN poziv, PABX poziv), pozivi sa prenosom podataka (sa MAP protokolom) hitni pozivi (preko prvog slobodnog TC), uklju!eni pozivi (za pravljenje konferencijske grupe), Statusne poruke (32 razli!ite poruke preko TC), Kratke (SDM) i proirene (EDM) poruke sa podacima.
19

Podrani su slede#i tipovi poziva:

Tranking

Sistemske karakteristike
Mobilne radio-komunikacije

Kontrolni kanal (CC) za prenos signalizacije:

jedino je on digitalan, "200 bit/s sa FFSK modulacijom,

Vie varijanti implementacije:

frekvencijski opsezi rada PMR: 80 MHz, "60 MHz, 230 MHz, 300 MHz, 380 MHz, 420 MHz, naj!e#e 450 MHz, frekvencijski opsezi rada PAMR: "60 MHz, 230 MHz, 260 MHz, 300 MHz, 350 MHz, 430 MHz, naj!e#e 450 MHz,
20

Tranking

Sistemske karakteristike
Mobilne radio-komunikacije

Svaki pretplatnik tranking mree ima jedinstven identifikacioni kod:

prefiks za mati!nu #eliju i identifikaciju korisnika (broj grupe i li!ni broj).

Sistemu se pristupa isklju!ivo preko CC, a po odobrenju komunicira preko slobodnog TC, Pored tipova poziva podrava se i:

automatsko lociranje (AVL) sa GPS-om, efikasan princip poziva na !ekanju (queuing), sa PTT tastovanjem grupni poziv za 0.5 s, sistem zatite i vie nivoa prioriteta, govorna pota i pozivi iz i za druge mree (PSTN, ISDN).
21

Tranking

Napredne komunikacione tehnologije

MOBILNE RADIO-KOMUNIKACIJE

Prelaz na digitalni tranking sistem

Razlozi prelaza: za i protiv

Mobilne radio-komunikacije

Eksploatacioni vek za PMR/PAMR:

za manje sisteme 3 - 5 godina, za velike PAMR sisteme 7 - "5 godina.

Najpoznatiji proizvo$a!i analognih sistema su i proizvo$a!i digitalnih sistema:

nude postepen i fazni prelaz sa jednog na drugi sistem uz mogu#nost zajedni!kog rada (gateway solution), mogu#e je formirati meovite grupa korisnika.

Tranking

25

Napredne komunikacione tehnologije

MOBILNE RADIO-KOMUNIKACIJE

Digitalni sistem sa trankingom - TETRA

ta je TETRA ?

TErrestrial Trunked RAdio (ranije Trans-European), ETSI (od juna "989.g.), TETRA MoU (dec. "994.g.), Razlozi za TETRU:

Mobilne radio-komunikacije

nepostojanje jedinstvenog frekvencijskog plana u EU, nepostojanje slobodnih kanala u ve#im mestima, nedovoljan nivo zatite komunikacija za korisnike iz javne sigurnosti i bezbednosti (policija, carina, ministarstva), dobre osobine GSM primeniti u tranking sistemima. ve#a spektralna efikasnost, veoma pouzdan rad u zoni pokrivanja i van sistema, bri i ve#i po obimu prenos podataka (istovremeno), znatno vie slubi, bolji nadzor i upravljanje mreom.

Zahteva se:

Tranking

27

Jedinstven frekvencijski plan

Mobilne radio-komunikacije

Za korisnike iz sektora javne bezbednosti: 380400 MHz (BS Rx:380390, Tx: 390400) (od decembra "995. g. u EU), Za civilne korisnike: 410430 MHz (BS Rx: 4"0420, Tx: 420430), 450470 MHz (BS Rx: 450460, Tx: 460470), Opciono za civilne korisnike: BS Rx: 870876 MHz, Tx: 915921 MHz.
28

Tranking

Spektralna efikasnost

Tehnika pristupa sa vremenskim multipleksom - TDMA, Zadrana ista irina radio-kanala - 25 KHz ali sa !etiri vremenska slota, 4 x ve#i stepen iskori#enja od konvencionalnog PMR, 2 x ve#i od analognog tranking sistema.

Mobilne radio-komunikacije

!etiri korisni!ka slota utisnuta u jedan 25 kHz ni nosilac

Tranking

29

Struktura rama

Standardna organizacija za TDMA sisteme, Jedan TDMA ram ima !etiri vremenska slota, Jedan multiram ima "8 TDMA ramova komprimovanih u "7 slotova, "8-ti slot je kontrolni kanal.
1 hyperframe = 60 multiframes (= 61.2s)

Mobilne radio-komunikacije

60

1 multiframe = 18 TDMA frames (= 1.02s)

17

18
control frame

1 TDMA frame = 4 time slots (= 56.67ms)

1 time slot = 510 modulating bits duration (= 14.167ms)

1
Tranking

508

509

510
30

Slot, ram i komunikacioni kanal

Svaki slot predstavlja odre$en period vremena koji je pridruen jednom komunikacionom kanalu, Komunikacioni (korisni!ki) kanal je sekvenca isto numerisanih vremenskih slotova iz ramova.
Ram 7 1 Kanal 1 Kanal 2 K anal 3 Kanal 4
Tranking

Mobilne radio-komunikacije

Ram 8 4 1 1 2 3 4 1 1 2 2

Ram 9 3 4
vreme

1 2 3 4

2 3 4 3 4
31

Standardizovani interfejsi

AIR-IF radio-interfejs za komunikaciju izme$u MS i BS, TE IF terminalni interfejs, komunikacija MS i mobilni PC, ISI me$usistemski interfejs (veza vie TETRA sistema), DMO IF interfejs direktnog reima rada.

Mobilne radio-komunikacije

AIR IF TE IF

DMO IF

AIR IF

TE IF

ISI

Tranking

32

Sistemske k-ke TETRE

Mobilne radio-komunikacije

Kodovan govor (ACELP kodek sa 4.6 kbit/s), Standardno podran semidupleksni, a za posebne namene dupleksni mod rada, Pri komunikaciji sa ostalim mreama (PSTN, ISDN) preko PABX radi u vremenskom dupleksu - TDD, Algoritmi za kriptovanje govora, podataka, signalizacije i korisnikove identifikacije, Sigurnost i zatita rada sa vie nivoa provere autenti!nosti (zatita AIR IF ili od kraja do kraja).
33

Tranking

Slube koje podrava TETRA

Mobilne radio-komunikacije

Slube nosioci za prenos komutacijom kola ili paketa, Teleslube za govor (!ist ili kriptovan).
Man-machine Interface

TELESERVICES
Terminal Interface Terminal Interface Network Termination

Man-machine Interface

BEARER SERVICES

Terminal Mobile Equipment Termination

Terminal Equipment

Tetra Mobile Terminal or Line Station

Tetra Network

Tetra Line Station or Mobile Terminal

34

Tranking

Slube nosioci
Mobilne radio-komunikacije

Prenos nezati!enih podataka sa komutacijom kola: Prenos zati!enih podataka sa komutacijom kola:

7.2; 14.4; 21.6; 28.8 kbit/s 4.8; 9.6; 14.4; 19.2 kbit/s

Prenos posebno zati!enih podataka sa komutacijom kola: 2.4; 4.8; 7.2; 9.6 kbit/s Prenos podataka sa komutacijom paketa (connection oriented): Prenos podataka sa komutacijom paketa (connectionless) X.25

Tranking

35

Dopunske slube
Dopunske slube modifikuju ili dopunjuju osnovne: Autorizacija poziva od strane dispe!era (Call Authorised by Dispatcher), Izbor zone rada (Area Selection), Prioritet pristupa (Access Priority), Prioritetni poziv (Priority Call), Naknadni ulaz ili pridruenje (Late Entry), Diskretno sluanje i monitoring (Discrete Listening), Sluanje ambijenta (Ambience Listening), Dinami!ko dodeljivanje grupnih brojeva (Dynamic Group Number Assignment).
Tranking Mobilne radio-komunikacije

36

Protok na zahtev
Mobilne radio-komunikacije

Kapacitet na zahtev (Bandwidth on Demand) pri prenosu sa komutacijom kola:

(govor, podaci, sporo skaniranje video slika), Jedan poziv zauzima: jedan slot u ramu, dva, tri ili pun ram, tj. sva !etiri slota, Nezati#en prenos (Unprotected), Zati#en prenos sa niskim nivoom zatite (Low Protection), Prenos sa visokom zatitom (High Protection), tj. posebno zati#en prenos.
37

Razni nivoi zatite pri prenosu:

Tranking

Protok na zahtev
Mobilne radio-komunikacije

upotrebljeni slotovi 1 2 3 4

nezati#en prenos 7,2 kbit/s 14,4 kbit/s 21,6 kbit/s 28,8 kbit/s

nizak nivo zatite 4,8 kbit/s 9,6 kbit/s 14,4 kbit/s 19,2 kbit/s

visok nivo zatite 2,4 kbit/s 4,8 kbit/s 7,2 kbit/s 9,6 kbit/s

Korisnik moe traiti zauze#e jo slotova:

ukoliko ima slobodnih isklju!ivo u tom ramu, i ako ima terminal sposoban da podri vieslotni rad (multi-slot operation).
38

Tranking

Ve#i volumeni podataka i sa komutacijom paketa.

Modovi rada sistema: V+D

V+D (osnovni mod) sa prenosom govora (Voice), podataka (Data), govora i podataka istovremeno,

Mobilne radio-komunikacije

Podrava veliki broj dispe!erskih servisa i razli!ite grupne poruke i prenos podataka:

Tranking

Terminali multifunkcijski (npr. po jednom slotu govor, po dva sporo skanirana slika otiska prstiju ili fotografija snimljena na terenu, po !etvrtom podaci i kratke tekstualne poruke).

prenos podataka komutacijom kola (prethodna tabela), SDS poruke (Short Data Service messages), SM (Status Messages) tj. kratke dogovorene poruke, prenos podataka komutacijom paketa ( X.25 i drugo).
39

Modovi rada: PDO, DMO

Mobilne radio-komunikacije

PDO (PDO - Packet Data Optimised)

posebno definisan i optimiziran interaktivni paketski na!in rada specijalnih terminala isklju!ivo za prenos podataka. Vreme odziva (odgovora) znatno kra#e nego kod moda V+D.

DMO (DMO - Direct Mode Operation)

poseban na!in rada direktni reim rada koji omogu#ava komunikaciju terminala izme$u sebe bez posredovanja sistema, tj. bez u!e#a baznih stanica.

Tranking

40

Tri mogu"nosti rada u DMO

Mobilne radio-komunikacije

DIRECT MODE REPEATER

DIRECT MODE BETWEEN RADIOS

GATEWAY TO SYSTEM

Tranking

41

Organizacija mree
VATROGASCI POLICIJA

Mobilne radio-komunikacije
HITNA POMO$

Vie virtualnih mrea, svaka svoj DC i DWS

U incidentnim situacijama formiraju se privremene grupe

Tranking
42

Arhitektura mree - BS
Mobilne radio-komunikacije

BS je modularne izvedbe sa 4 dupleksna radio-kanala po modulu:

!etiri modula u jednom kabinetu, maksimalni broj kabineta je dva.

BS sa minimalno 4, a maksimalno 32 kanala, Svaka BS moe da radi i samostalno (fall-back operation mode). Grupa BS sa digitalnom mobilnom centralom (DMX Digital Mobile eXchange) formira #eliju (single site).
43

Tranking

Arhitektura mree - "elija

Veli!ina #elije: od 500 m do 50 km u pre!niku, Maksimalni kapacitet #elije, tj. DMX je 8 BS (256 kanala; do 64 DCW) do "0.000 korisnika.
DMX

Mobilne radio-komunikacije

Kanjenje: grupni poziv: 200 ms individualni poziv:

Network Management Systems Command & Control Systems Billing Systems Inter-System Interface (ISI) Other External Interfaces

250-300 ms

S ERV 69 S TOCKHOLM TRAFIK 2 B F ABC O K C

Wide range of Terminals

BS

Tranking

44

Vie"elijska TETRA mrea

Vie #elija preko svojih DMX povezani na centralnu DMXc u mreu, sa NMC i distribuiranim DC-ima. Mrea za vie miliona korisnika.
DMXc
Primary trunk routes

Mobilne radio-komunikacije

Network Management Centre - NMC Dispatcher Centre- DC

Distributed dispatching

DMX

Alternative trunk route

Base station star network

Base station ring

Tranking

Base Stations
45

Povezanost sistema i standardi

Mobilne radio-komunikacije

Veliki broj ETSI standarda ure$uje TETRA sistem.

Internet P ublic D ata N etwork ISI
SE RV 69 S TOCKHOLM TRAFIK 2 F ABC B O K C

LAN/WAN

TEI

PSTN

PABX ISDN C ommand & C ontrol S ystems

46

Tranking

Proizvo#a!i

Od est renomiranih proizvo$a!a !etiri evropska:

Mobilne radio-komunikacije

Nokia (Fi), Simoco (UK), R&S Bick (D), Marconi Group

Tranking

49

Budu"nost TETRE
11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0

Mobilne radio-komunikacije
Small TETRA PMR Systems

Miliona korisnika

Large PMR and PAMR TETRA Systems

1998.

1999.

2000.

2001.

2002.

2003.

2004.

2005.

2006.

2007.

2008.

2009.

Do kraja 2000. esnaest zemalja Evrope ima#e ",5 miliona korisnika, Javni sistem u 4 zemlje.
GSM 9,6 kbit/s 200 kHz 8 25 kHz ne nekoliko sec ne opciono da ne opciono ne ne ne DECT 144,4 kbit/s 1,728 MHz 24 72 kHz da nekoliko sec ne da da ne ne ne ne ne

Tranking

maksimalni korisni!ki protok opseg nosioca broj logi!kih kanala po nosiocu opseg logi!kog kanala istovremeni prenos govora i podataka vreme uspostavljanja veze potpuna kontrola poziva grupni / poziv svima / difuzioni poziv poziv na !ekanju (queued call) PMR servisi (osnovni i dopunski) autonomija rada terminala DMO raspon od lokalne do nacionalne mree kriptovanje od kraja do kraja opseg na zahtev

TETRA 28,8 kbit/s 25 kHz 4 6,25 kHz da < 300 msec da da da da da da da da

50