BIOLOKE OSNOVE PSIHIKOG IVOTA

Da li je ovjek proizvod gena koji je naslijedio ili je proizvod uticaja okoline kojima je bio izloen? Ovo je jedna od najstarijih dilema kojom se bavio ljudski rod. Pokuaji da se odgovori na ovo pitanje, svrstavali su naunike u dvije velike grupacije. ednu su inili nativisti, koji su tvrdili da je sudbina jedinke u potpunosti odre!ena njenom genetskom strukturom, a drugu su inili empiristi, koji su smatrali da je ovjekovo "unkcionisanje u potpunosti odre!eno njegovim individualnim iskustvom. #a jedne je presudan uticaj nasle!a, a za druge uticaj iskustva, ali vie niko ne smatra da je uticaj onog drugog "aktora irelevantan. Pitanje je samo koji je "aktor dominantan, presudan. Danas se smatra da je dilema nasle!e ili okolina $ lana dilema, jer ni okolina ne moe bez nasle!a, kao ni nasle!e bez okoline. %ikakvi podsticajni uslovi ne&e omogu&iti da se razvije ono to genetski nije dato i obrnuto. 'ako svako sjeme u sebi sadri potencijal da se razvije, do njega nikada ne&e do&i ako uopte nema svjetlosti. (lino je i sa ovjekom. 'ako je ovjeku uro!ena sposobnost govora, on se ne&e razviti ako nema nekoga u djetetovoj okolini ko govori. 'sto tako, nervni i endokrini sistem su usko povezani i imaju "unkciju da omogu&e organizmu da ostvari optimalnu adaptaciju na zahtjeve sredine. Oni omogu&avaju individui da otkrije zbivanja u sredini, da izvri "izioloke promjene i promjene u ponaanju kako bi zadovoljio potrebe koje su u tom trenutku aktivirane. ) sutini nervni i endokrini sistem omogu&avaju kako individualno preivljavanje tako i preivljavanje vrste kojoj pripadaju.

Nervna energija
Posmatraju&i odnos izme!u organizma i sredine, Ozgud je rekao*+ Okolina je, sa gledita ponaanja, kompleks nervnih energija u centralnom nervnom sistemu.+ Ovakav stav zahtijeva da shvatimo da "izike energije u materijalnom svijetu stavljaju u akciju one nervne procese koji se odraavaju u svijesti i da postoje znaajne individualne razlike u biolokoj i psiholokoj osnovi tih energija. Ovaj naelni stav nema isto znaenje ne samo za iva bi&a koja se nalaze na razliitim stepenima evolucione ljestvice, ve& i za bi&a koja se nalaze na istom stepenu evolucionog razvoja. Pokrenuti kompleks nervnih energija nije isti, ak ni kada je neka situacija identina za dvije osobe. ,jerovatno je, da &e se razliite nervne energije aktivirati u kritinoj situaciji kod dvije osobe razliite inteligencije. 'nteligentna i emocionalno stabilna osoba &e biti u stanju da realno procjeni stepen opasnosti i da proba da na!e rjeenje. -anje inteligentna osoba &e u opasnoj situaciji, najvjerovatnije, reagovati panikom. Dok &e kod prve biti pokrenut kompleks energija karakteristinih za rjeavanje problema i donoenje odluke, kod druge &e biti karakteristian kompleks energija koje se aktiviraju u stanjima mentalne kon"uzije. Dakle, objektivno ista situacija je rijetko kad i psiholoki ista za razliite osobe.

Mitoza i mejoza

.. Mejoza /ako od jedne oplo!ene &elije nastane na milione i milijarde razliitih &elija koje se, uz to, tokom itavog ivota iznova reprodukuju uvijek ba za onaj organ za koji su namijenjene? ) toku jednog minuta u naem tijelu se rodi vie od sto miliona &elija i svaka zamijeni otprilike toliko umrlih. /ako se takav grandiozan plan realizuje od samo jedne oplo!ene &elije na poetku ? ) ljudskom organizmu postoje dva tipa &elija* tjelesne ili somatske &elije i polne &elije ili gameti. 0jelesne ili somatske &elije dijele se procesom koji se naziva mitoza. 1elija koja se priprema za mitozu udvostruuje svoju veliinu, a svaki od 23 456 para7 hromozoma dobija svoj duplikat. 0ada se duplirani hromozomi udaljavaju ka ivici &elije, oko svakog skupa hromozoma stvara se novo jedro i &elija se dijeli na dvije identine nove &elije. -itoza se zavrava pojavom dvije identine &elije, od kojih svaka moe da se dijeli nazavisno. Polne &elije ili gameti nastaju na poseban nain i to putem redukcione deobe ili mejoze. 1elija od koje &e nastati polna &elija, tako!e u poetku sadri, kao i svaka druga &elija, 23 hromozoma.' u mejozi dolazi do dupliranja lanca hromozoma. (pajaju se duplirani novonastali lanci hromozoma i poinje razmjena genetskog materijala izme!u njih. ) objema varijantama &elijske deobe hromozomi igraju glavnu ulogu. 8romozomi su lanci bjelanevina koji se nalaze u &elijskom jedru. /onastog su oblika i sadre gene. 0o znai da je u hromozome svake &elije ugra!en gotovo sav genetiki materijal organizma. #a razliku od mitoze tokom koje somatske &elije umnoavaju same sebe, polne &elije imaju sposobnost da reprodukuju cijeli organizam.

Novi ivot ! izg"e#a je#no$tavno% a"i nije

5. O&"o#jena jajna 'e"ija

9ivot poinje kada sjemena &elija oca prodre u jajnu &eliju majke. (vaka od tih oplodnih &elija nosi u sebi hromozome, koji su kod polnih &elija nosioci nasle!a. %eophodno je da se &elije dijele tako da se broj hromozoma u njima svede sa 56 para 4koliko ima svaka somatska &elija poslije diobe7 na 56 hromozoma. 0aj proces redukcije hromozoma naziva se gametogeneza. %akon spajanja spermatozoida sa jajnom &elijom, oplo!ena &elija 4zigot7 ima ponovo 23 hromozoma. Polovina potie od oca, a polovina od majke. 8romozomska konstitucija naziva se kariotip. /ariotip mukarca i ene razlikuje se samo na 56. hromozomskom paru. /od ena se naje&e oznaavaju kao :: hromozomi, a kod mukaraca :;. Ova prva 55 para hromozoma koji su identini za oba pola nazivaju se autozomi, a preostali par hromozoma koji se razlikuju naziva se polni ili genozomni hromozom.

Hromozomi

6. M()*i +romozomi (vaki hromozom ima vie sloenih molekula koji se nazivaju geni. Oni su nosioci naslednih osobina koji se sa roditelja prenose na njihove potomke. Pore!ani su u linearnom redu du hromozoma tj, jedan za drugim sa odre!enim me!usobnim rastojanjem i zauzimaju odre!eno mjesto $ lokus na hromozomu. )loga gena sastoji se u svakodnevnoj kontroli "unkcije &elija u njenom razmnoavanju, tako to odre!uju koje &e se materije sintetizovati u &eliji, kakve strukture, koji enzimi i kakvi hemijski spojevi. Osnovnu gra!u gena ine molekuli D%/. -olekuli D%/ su nosioci kodi"ikovane genetske in"ormacije, odnosno skupa <uputstava= ili <genetskih programa=, koji se odnose na sintezu bjelanevina u &elijama. >eni koji se nalaze na bliskim mjestima istog hromozoma, obino se zajedno prenose na potomstvo i nazivaju se vezani geni. #a razumijevanje brojnih razlika koji se javljaju pod uticajem genetskih "aktora od vanosti je saznanje genetiara da geni ne ostaju uvijek u sastavu hromozoma na kojima su se prvobitno nalazili. 0okom razvoja &elije uoeno je da dolazi do ukrtanja hromozoma, tzv krosing over hromozoma. Ovaj "enomen uslovljava rekombinaciju gena, pra&enu izmjenama materijala izme!u homolognog hromozoma. 8romozomi se ne dijele pravilno u dvije oplodne &elije, ve& je kombinovanje sluajno. %a taj nain broj genetski razliitih kombinacija iznosi ?.6?@..A?. Poto hromozomi, uzajamnim ukrtanjem, mogu razmjenjivati gene 4kojih na svakom hromozomu ima oko 6A.AAA7, broj mogu&ih kombinacija gena u zigotu je praktino neogranien.

2. Geni

Men#e"ova &ravi"a na$"e,ivanja

Poznata otkri&a ohana -endela omogu&ila su neka osnovna pravila nasle!ivanja. Do njegovih istraivanja smatralo se da je potomstvo neka vrsta prosjeka ili mjeavine roditeljskih osobina. On je prvo zapoeo seriju eksperimenata na graku. )krtao je razliite varijetete biljke graka. )krtao je graak okruglog zrna sa smeuranim, utih kotiledona sa zelenim, svjeih mahuna sa smeuranim, visokih stabljika sa niskim, itd. On uspijeva, na osnovu ranijeg rada, da predvidi rezultate. Poslije osam godina eksperimentalnog rada "ormulisao je princip segregacije. Dobijeni hibridi su bili kao jedan od roditelja, a poslije samooplodnje, u slede&oj generaciji, javila se recesivna roditeljska karakteristika. (matrao je da u svakoj biljci postoje dva "aktora, ali se ispoljava samo jedan i njega naziva dominantnim. B drugi "aktor koji se ne ispoljava $ recesivni. %egirao je miljenje, koje je vladalo, da se stapanjem 4prostim mijeanjem7 tjelesnih tenosti roditelja, nastaju potomci iji izgled nije mogu&e predvidjeti. Doao je do slede&eg zakljuka* < Postoji neto stabilno, nedjeljivo, kvantitativno i partikularno u srcu nasle!ivanja. %ema mjeanja tenosti, spajanja krvi, ve& samo privremenog spajanja mnotva <klikeri&a=. 'nae kako bi se moglo objasniti da u jednoj porodici jedno dijete ima plave oi, a drugo sme!eC= -oemo slobodno re&i da je -endel dokazao < atomsku energiju= biologije. %asledna obiljeja, koja su nastala pod uticajem gena, prelaze sa generacije na generaciju. >enetiari smatraju da se nasle!em ne mogu prenijeti iskustva odrasle osobe na njene potomke. Prenose se jedino geni, a njih ne mogu promijeniti ivotna iskustva. -e!utim, to ne znai da su geni nepromjenljivi. Promjene gena 4mutacije7 mogu se javiti pod uticajem hemijskih procesa 4 izazvanih uzimanjem neodgovaraju&ih lijekova za vrijeme trudno&e, upotreba alkohola ili droge 7 ili radijacije. 0ako nastale promjene u genima naje&e imaju degenerativne posledice 4 razni oblici mentalne zaostalosti, tjelesne promjene, itd7.

Genet$*i &oreme'aji
>enetski poreme&aji, mogu se naslijediti na tri naina. edan je dominantnim nasle!ivanjem. 0akvi sluajevi su rijetki i u evoluciji su prirodno osu!eni na nestanak, poto u mnogim poreme&ajima, smrtni ishod zbog ote&enja nastupa prije nego to jedinka uspije da ostavi potomstvo. ) ovim sluajevima, dominantan gen se ispoljava ba zbog svoje dominantnosti. Drugi nain je preko nasle!ivanja recesivnih gena za poreme&aj. ) tom sluaju bolest se razvija samo kada od oba pretka naslijedimo recesivni gen za poreme&aj. Poto dominantni geni suzbijaju pojavu recesivnih, vjerovatno&a nasle!ivanja bolesti na ovaj nain nije velika. 0re&i nain nasle!ivanja poreme&aja je preko ote&enja hromozoma. -ogu&e je da hromozom

ima viak ili manjak potrebnih dijelova, do ega dolazi u procesu mejoze. Daunov sindrom je primjer takvog poreme&aja.

Genet$*i e*$&erimenti na ivotinjama

/ada ele da se neko genetski uslovljeno svojstvo ispolji na ivotinjama, genetiari koriste eksperimente sa odabiranjem. (utina ovakvih eksperimenata je da se namjerno ukrtaju one jedinke kod kojih je neko od interesantnih svojstava posebno izraeno. Poznat je 0rajenov eksperiment, u kojem je, primjenjuju&i postupak razmnoavanja sa odabiranjem, uspio da dobije soj pacova koji su bili <bistri= i soj pacova koji su bili <tupi=. -jera <bistrine= bila je sposobnost ivotinje da iza!e iz lavirinta sa najmanjim brojem greaka. ) prvoj "azi eksperimenta 0rajen je ispitivao sposobnost snalaenja u lavirintu jednog neodabranog uzorka od .25 ivotinje. Dezultati su pokazivali da se najve&i broj ivotinja svrstava oko prosjene vrijednosti broja greaka, a prema krajevima ove raspodjele svrstavaju se ivotinje koje imaju veliki broj greki 4<tupi=7, na lijevoj strani od prosjeka i minimalan broj 4<bistri=7 desno od prosjeka. %ajbistrije ivotinje pravile su, u prosjeku, .2 greaka, a najtuplje .E2. #atim je sparivao bistre ivotinje sa bistrim, a tupe sa tupim. 'sti postupak 4 izdvajanje izrazito sposobnih i izrazito nesposobnih, uz eliminaciju prosjenih iz daljeg eksperimenta7, primjenio je u .? generacija pacova. %a kraju eksperimenta dobio je dva potpuno razliita soja ivotinja. %akon .? generacija koje su razmnoavane putem odabiranja, dobijena je jedna grupa ivotinja u kojoj je poboljana sposobnost uenja lavirinta u odnosu na prosjenu sposobnost njihovih < bistrih= roditelja, dok je u drugoj grupi ukrtanjem manje sposobnih jedinki stabilizovana nesposobnost za uenje. Ovaj eksperiment je vie puta ponovljen od strane drugih istraivaa i ve&ina je imala sline rezultate. 'straivai koji su ispitivali biohemijske osobenosti procesa u kori velikog mozga ivotinja otkrili su da je kod bistrih ivotinja bilo vie enzima holinesteraze, nego kod tupih. %a osnovu ovog nalaza, zakljueno je da nasle!ivanje bistrine ili tuposti moe i&i preko gena koji odre!uju nivo holinesteraze u nervnom sistemu. Poslije ovih eksperimenata izvedeno je jo niz drugih, sa ciljem da se pokae koja svojstva psihike prirode su posebno podlona genetskom uticaju. 'stim postupkom eksperimenata sa odabiranjem, dokazano je da se mogu kod ivotinja na ovaj nain pojaati svojstva ivotinje kao to su agresivnost i bojaljivost.

Genet$*e $t(#ije *o# "j(#i

'straivanja uticaja nasle!a na ljudsko ponaanje ne mogu biti eksperimentalnog tipa, jer direktno mijenjanje genetskih karakteristika i direktna kontrola sredine nije mogu&a. 'pak, mogu&e su genetske studije o djelovanju naslednih "aktora na ponaanje i kod ljudi, jer, genetski principi utvr!eni eksperimentalno na ivotinjama i biljkama, mogu u znaajnoj mjeri biti primjenjeni i kod ljudi. #a ovu svrhu, posebno su pogodna istraivanja srodnika. %pr. genotipska slinost izme!u parova blizanaca, znatno je ve&a od genotipske slinosti bra&e i sestara. (a stepenom srodstva, raste genetska bliskost. Prilikom zakljuivanja o genetskim mehanizmima kod ljudi, na osnovu nalaza dobijenih na ivotinjama, treba imati na umu da je genetska determinacija ve&ine osobina kod ljudi, znatno manje izraena nego kod ivotinja. Fto je ivo bi&e na niem stepenu evolucione ljestvice, utoliko je genetski mehanizam prenoenja osobina na potomstvo direktniji. /od ljudi je, pod uticajem veoma sloenih odnosa izme!u ovjeka i svijeta, dolo do varijacija u ponaanju pod uticajem socijalnih "aktora. 0ako je tzv. <genetski skor= kod ljudi znatno nii, nego i kod najviih primata. 0o je razlog da se slinosti u nizu osobina linosti, ne mogu direktno pripisati nasle!u, ve& se prije toga mora kontrolisati dejstvo sredinskih "aktora. (matra se da skup svih osobina koje se

javljaju kod ovjeka nastaje kao rezultat dejstva "aktora nasle!a i sredine. ,e&ina procjena naslednog uticaja na pojedine osobine kod ljudi izvedena je studijama sa blizancima.

St(#ije $a -"izan.ima
Posebno su znaajne studije sa monozigotnim blizancima 4blizancima koji se razvijaju iz iste jajne &elije i iji je genetski materijal potpuno identian7. 0ako!e su izvedene brojne studije pore!enjem monozigotnih, dizigotnih blizanaca, bra&e i sestara, roditelja i djece, kao i daljih srodnika. (tudije o nasle!ivanju inteligencije izvedene u .5 zemalja, pokazale su da je prosjena korelacija izme!u skorova inteligencije kod monozigotnih blizanaca A.?3, a kod dizigotnih A.3A. 'straivanja u (BD su pokazala da je kod blizanaca koji su rasli zajedno 'G bio u korelaciji A.H?, a kod onih koji su rasli odvojeno samo A.EE. -ejer je rezimirao analize iz brojnih studija u kojima je analizirana inteligencija osoba sa raznim stepenima srodstva i doao je do sljede&e procjene* Ste&en $ro#$tva i I/ ! *oe0i.ijenti *ore"a.ije Doditelji i njihova A.2? djeca Ira&a i sestre A.2H Dizigotni blizanci A.?6 -onozigotni A.?? blizanci 'ako brojini nalazi ukazuju da je inteligencija pod uticajem genetskih "aktora, nepovoljni socijalni uslovi mogu dovesti do velikih teko&a u ostvarivanju intelektualnog potencijala. Druga svojstva linosti pod znatno su manjem genetskim uticajem, ali ni kod njih nije zanemarljiv. %pr. nalazi dobijeni na osobama koje mucaju. %a!eno je da je rizik od pojave mucanja kod djece ve&i, ukoliko je bilo koji od roditelja ranije mucao. ) istom istraivanju na!eno je da se mucanje e&e javlja kod djeaka, i to da je etiri puta uestalije nego kod djevojica. 0o ukazuje na mogu&u genetsku osnovu. /od blizanaca na!ene su znaajne slinosti u temperamentu, crtama linosti kao to su introverzija $ ekstraverzija, interesovanjima i kod niza drugih svojstava. #animljiv je nalaz do koga je dolo vie istraivaa da identini blizanci pokazuju manju slinost u nizu osobina linosti ako rastu zajedno, nego ako rastu odvojeno. edno od objanjenja za ovaj neobian nalaz je da blizanci, kada ive zajedno, vie tee ka ispunjavanju individualnosti 4tj. ulau napor da bi se razlikovali od drugog blizanca7, dok u uslovima odvojenog ivota ove tenje ka individualnosti u odnosu na drugog blizanca nema, pa su slinosti ve&e.

NE1VNI SISTEM
Junkcija nervnog sistema ja da uskladjuje odnos jedinke i sredine tj. da uspostavlja vezu sa spoljnim svijetom preko ulno$nervnog sistema, da regulie, koordinira i integrie rad organizma u cjelini. %ervni sistem predstavlja osnovu za odvijanje sloenih psihikih procesa kao sto su svijest i samosvijest. %ervni sistem je gradjen od &elija i to nervnih 4neurona7 i vezivnih 4sinapsi7.

@. Pre$je* nerva %ervi su ,,ice,, nervnog sistema. (vaki nerv se satoji od snopa neurona4nervnih &elija7 koje na okupu dri jak spoljni omota. %ervi se ire iz mozga i kimene modine i granaju se po itavom tijelu. ,e&ina nerava sadri senzorne neurone koji nose nervne impulse ka centralnom nervnom sistemu i motorne neurone koji nervne impulse raznose iz centralnog nervnog sistema.

Ne(ron
%euron je strukturalna jedinica nervnog sistema. Postoje neuroni veoma razliitih veliina i oblika. %ervna celija je sastavljana od protoplazmatinog jedra i nervnih zavretaka 4vise njih koji izlaze iz &elijskog tijela7. Protoplazmatini nastavci koji granaju&i se izlaze iz &elija nazivaju se dendriti. 'z &elijskog tijela polazi i jedan drugi nastavak koji se zove akson. Bkson se grana u teledendron koji omogo&ava vezu sa slede&om nervnom ili mii&nom &elijom. /roz protoplazmu nervne &elije i njenih nastavaka prolaze tanke niti $ neuro"ibrile koje se u nervnoj &eliji ukrtaju a kroz aksonu prolaze paralelno. Bksoni nervnih &elija cerebrospiralnog sistema imaju bijelu izolacionu opnu od mijelina a preko ove opne u peri"ernim nervima je (chKannovLa opna.. ,ie aksona , omotanih vezivnom opnom "ormiraju nerv. %euroni se sastoje od tkiva koja posjeduju sposobnost nadraljivosti i sprovodljivosti. Provodjnje impulsa kroz neurit je proces bioelektrine prirode. Oko nerva koji provodi impuls nalazi se polarizaciono polje a kada impuls prodje kroz nerv dolazi do depolarizacije nerva pa je onda nemoguce da kroz nerv ponovo prodje impuls sve dok se ponovo ne uspostavi polarizaciono polje. Bko draz ima dovoljno energije da aktivira nervni zavretak, impuls biva sproveden punom snagom a ako nema uopse se ne sprovodi, tako da u provodjenju impulsa kroz nerv vlada zakon,,sve ili nita,,.

3. Pri*az ne(rona

Sina&$a
Da bi se povezali nervni impulsi odgovorna je sinapse koje su spojevi odnosno prenosnici impulsa sa zavretka jedne nervne &elije na drugu nervnu &eliju 4hemijske sinapse7 ili izmedju nervnih &elija i e"ektorskih &elija odnosno &elija miica i lijezdi 4elektrine sinapse7. Irzina provodjenja impulsa kroz nerv znaajno zavisi od prenika nerva. %pr. /od ljudskih debljih nervnih zavretaka brzina provodjenjai impulsa se kre&e od @A $.5A mMsec., a kod tanjih od A,3 $ 5 mMsec.

ST12KT21A NE1VNOG SISTEMA

%ervni sistem ovjeka dijeli se na peri"erni nervi sistem i centralni nervni sistem.

E. S"i*ovni &ri*az i )ema nervnog $i$tema

PE1I3E1NI NE1VNI SISTEM

Peri"erni nervni sistem mogu&e je zamisliti kao kanal kojim se prenose in"ormacije ka i od nervnog sistema odnosno sprovodi puteve izmedju ula i nervnih centara s jedne strane i izmedju nervnih centara i e"ektornih organa s druge strana. Peri"erni nervni sistem se sastoji od * L Cerebrospinalnog nervnog sistema i L Autonomnog nervnog sistema

4ere-ro$&ina"ni nervni $i$tem

%jime se obezbe!uje povezanost organizma sa spoljanjom sredinom i nalazi se pod uticajem nae volje odnosno preko ulnih organa prima drai iz sredine, reaguje na njih i alje impulse na peri"eriju. Ovaj deo nervnog sistema sainjavaju* .. modani nervi i 5. kimeni nervi -odani nervi polaze sa mozga i ima ih .6 pari i to* -irisni nervi, vidni nervi, nerv pokreta oka, trohlearni nerv, trograni nerv, nerv odvodilac, nerv lica, termoLpuni nerv, jezinoLdrijelni nerv, nerv lutalac, pomo&ni nerv i podjezini nerv.

?. Pri*az mozga i mo #ani+ nerava /imeni nervi polaze sa kimene modine. Ovi nervi sa kimene modine izlaze sa dva korijena $ ledjnim ' trbunim koji se spajaju grade&i mjeovite nerve. /od ovjeka postoji 6. par kimenih nerava.

A(tonomni nervni $5$tem

Butonomni nervni sistem je deo nervnog sistema koji regulie "unkcije unutranjih organa odnosno kontrolie glatke mii&e unutranjih organa, krvne sudove, srce i izvjestan broj lijezda. Butonomni nervni sistem obuhvata centre u kimenoj modini, modanom stablu i hipotalamusu. Ovaj sistem deluje nesvesno naje&e putem visceralnih re"leksa. (enzorni signali ulaze u pomenute centre sa peri"erije, a iz centara se alju re"leksni odgovori nazad u

visceralne organe, ime se regulie njihova aktivnost. Butonomni nervni sistem sadri dvije "unkcionalne cjeline koje su sa suprotnim "unkcijama i to su* simpatike i parasimpatike "unkcije. (impatiki sistem se aktivira tokom uzbudjenog stanja organizma tada stimulie rad nekih organa dok djeluje inhibitorno na druge. (impatikus se uglavnom aktivira kada postoji neka opasnost ili nagla promjena pa tada priprema organizam ,,za borbu ili bijeg. Nentar simpatikog sistema nalazi se u bonim delovima sive mase kimene modine Parasimpatiki sistem ima blokiraju&e ili inhibitorno dejstvo na organizam. Parasimpatikus je aktivan u stanju mirovanja. Nentar parasimpatikog nervnog sistema je smeten u mozgu u parasimpatikim jedrima kranijalnih ivaca i kimenoj modini.

4ENT1ALNI NE1VNI SISTEM

Nentralni nervni sistem obuhvata tj. sastoji se iz mozga i kimene modine. %akon prijema in"ormacija iz peri"ernog nervnog sistema, centralni nervni sistem ove podatke reorganizuje i trans"ormie, povezuje sa drugim in"ormacijama , neke od njih zadrava u memoriji i salje podatke preko motornog dijela peri"ernog nervnog sistema. Deorganizacija, trans"ormacija, povezivanje ' uvanje podataka su njegove integrativne "unkcije zbog toga ga jos nazivamo ' integratorom in"ormacija. Da bi ostvario "unkciju grupisanja podataka on sadri neurone koji su grupisani u centre koji su "ormirani od &elija i modane puteve koji su "ormirani od neuronskih vlakana. Nentri u nervnom sistemu nazivaju se jezgra, ganglije ili regioni u zavisnosti od mjesta ili "unkcije.

Ki6mena mo #ina
/imena modina je smjetena u kimenom stubu, centralni dio je sive boje i on nosi signale uz i niz kimeni srub a vanjski bijele ' on prenosi in"ormacije izmedju kimene modine ' kimenih nerava. ) centralnom dijelu se nalaze neuroni a u vanjskom nervni putevi. -otorni neuroni provode impulse od mozga ka mii&ima ili lijezdama 4motornim strukturama7 a senzorni neuroni od ula ka mozgu. /imena modina ima dvije "inkcije* omogu&ava sprovodjenje impulsa od i ka mozgu i omogu&ava re"leksnu aktivnost. %pr. u eksperimentima sa ivotinjama mogu&e je odvojiti kimenu modinu od mozga i njenim izolovanim draenjem aktivirati re"lekse.

Moza*
Od svih djelova nervnog sistema za razumijevanje sloenih mentalnih procesa koji ostvatuju komunikaciju sa sredinom najznaajniji i najsloeniji organ je mozak. )pravlja svim vitalnim aktivnostima koje su neophodne da bi organizam preiveo. (ve ljudske emocije su kontrolisane mozgom. On tako!e alje i prima bezbrojne signale od svih ostalih delova tela i spoljanje sredine. -ozak nas ini svesnim, emotivnim i inteligentnim bi&ima. (meten je u lobanjskoj auri i obavijem modanim opnama* tvrdom, pauinastom i mekom. 0eina mozga odraslog oveka preteno iznosi ..6@A g, ali intelektualne sposobnosti oveka nisu srazmerne teini i veliini mozga. Osnovni delovi mozga su* produena modina, varolijev most, mali mozak , hipo"iza, modana greda, srednji mozak, me!umozak i veliki mozak. Produena modina, varolijev most i mali mozak zajedniki se nazivaju modano stablo. Nentralni kanal kimene modine se nastavlja u mozgu, ali se proiruje i obrazuje etiri upljineLmodane komore, koje su ispunjene likvorom. Ova tenost titi mozak od potresa.

H. Pre$je* mozga -ozak ine* L rombasti mozak 4modano stablo ili primozak7, L srednji mozak 4mesencephalon7 i L prednji mozak 4medjumozak i veliki mozak7.

1om-a$ti moza*
Dombasti mozak ine* produena modina, modani 4,arolijev7 most, mali mozak i etvrta modana komora. Produena modina se nalazi iznad kimene modine, ispod ,arolijevog mosta i ispred malog mozga. ) njoj se ukrtaju senzorni i motorni nervi koji povezuju mozak sa ostalim delovima tela, tako da desna hemis"era velikog mozga komunicira sa levom polovinom tela i obrnuto. -odani most se nalazi iznad produene modine. 0o je snop nerava koji prenose signale izme!u velikog mozga i kimene modine i povezuje svaku od hemis"era velikog mozga sa suprotnom hemis"erom malog mozga. Produena modina i modani most zajedno sa srednjim mozgom ine modano stablo. 0o je evoluciono najprimitivniji deo mozga. ) modanom stablu se nalaze najvii centri autonomnog nervnog sistema* za disanje, krvotok 4kontrolie rad srca i krvni pritisak7, kaalj, kijanje, povra&anje, gutanje, vakanje, sisanje, luenje suzaO -ali mozak se nalazi u zadnjem donjem delu lobanje, iza modanog mosta i ispod potiljane zone velikog mozga. On je, kao i veliki mozak, podeljen na dve hemis"ere, samo to putevi iz leve i desne polovine tela nisu ukrteni, tako da svaka hemis"era kontrolie svoju stranu tela. ) malom mozgu se nalaze centri za regulaciju ravnotee, mii&nog tonusa ' koordinaciju pokreta.

Sre#nji moza*
(rednji mozak se sastoji iz krovne ploice i pedunuculus cerebri, a izme!u njih se nalazi (ilvijev kanal ispunjen cerebrospinalnom teno&u koji povezuje tre&u i etvrtu modanu komoru. %a krovnoj ploici se nalaze dva para kvrica* gornje i donje. >ornje kvrice su zaduene za re"leksne pokrete oiju, kao i koordinaciju pokreta oiju i glave. >ornje kvrice na odre!ene vizuelne nadraaje mogu da reaguju bez ue&a kore velikog mozga. ) donjim kvricama se prvi put sastaju sve akustike in"ormacije, a zatim se prosle!uju kori velikog

mozga na obradu. ' one u nekim situacijama mogu samostalno da reaguju na neke zvune nadraaje. Pedunuculus cerebri je deo tzv. sistema nagra!ivanja. On je ukljuen u veoma vaan nain uenja koji nam pomae da preivimo. 0aj sistem se aktivira kada ispunjavamo neke "unkcije koje su od vitalnog znaaja 4ako jedemo kada smo gladni ili pijemo kada smo edni i sl.7, a zauzvrat mozak nas nagra!uje prijatnim ose&anjima koja nas ue da te aktivnosti treba da ponovimo.

Pre#nji moza*
Prednji mozak se sastoji iz me!umozga i velikog mozga. -edjumozak je pokriven ostalim djelovima mozga tako da se vidi samo sa donje strane. ) njemu lei tre&a modana komora. %a njegovom krovu je razvijena epi"iza, lezda sa unutranjim luenjem. %a donjoj strani, podu komore, oznaenoj kao hipotalamus, javlja se levkasto ispupenje 4in"undibulum7 koje je u vezi sa hipo"izom. 8ipotalamus je vrlo znaajan re"leksni centar koji kontrolie temperaturu tijela, rad unutranjih organa, krvni pritisak, san, osje&aj gladi, e!i, straha, bijesa. ,eliki mozak je najrazvijeniji deo mozga. On pokriva sve ostale delove mozga i zauzima najve&i deo lobanjske duplje. ,eliki mozak ine* modana kora, leva i desna modana komora, neki delovi limbikog sistema, mirisni mozak 4rhinencephalon7 i bazalne ganglije. -irisni mozak prima in"ormacije od ula sluha i zaduen je za razlikovanje mirisa i njihove jaine. Pimbiki sistem obavija modano stablo i nalazi se ispod modane kore. (astoji se iz mnogo delova, od kojih su najvaniji* bademasto telo L corpus amQgdaloideum 4zadueno je za "ormiranje i uvanje se&anja povezanih sa jakim emocijama, stvara strah, agresivnost, bes i ljubomoru, ima ulogu u ubrzanom radu srca, ubrzanom disanju i nemogu&nosti pokretanja u situacijama koje izazivaju snaan strah7 i hippocampus 4prvenstveno je zaduen za prenos in"ormacija iz kratkoronog u dugorono pam&enje, a ima i ulogu u snalaenju u prostoru7. Ostale "unkcije limbikog sistema su* deo je sistema nagra!ivanja, uestvuje u stvaranju zavisnosti, kontrolie emocije i sposobnost da se naue i kontroliu nagoni kao to su glad, e!, agresija, igra vanu ulogu u donoenju odluka i oekivanju, tj. kontrolie planiranje ponaanja na osnovu uoavanja mogu&ih problema, kon"likata i greaka koje bi prouzrokovali neki nai postupci. Iazalne ganglije uestvuju u iniciranju i kontroli pokreta, kao i u "ormiranju ose&anja kao to su stid, sramota i krivica. -ozak je obavijen modanom korom. 0o je najsloeniji i "ilogenetski najnoviji deo mozga. Du srednje linije veliki mozak je podeljen nepotpuno na dve hemis"ere* desnu i levu, dubokom uzdunom pukotinom ije dno gradi uljevito telo 4corpus callosum7 L tanak snop nervnih vlakana preko kojih se in"ormacije prenose iz jedne u drugu hemis"eru. Peva hemis"era kontrolie desnu polovinu tela i obrnuto. Dazlika izme!u hemis"era je u nainu obrade in"ormacija* leva hemis"era podatke obra!uje sekvencijalno, a desna sve istovremeno.Pijeva hemisvera kontrolie desnu stranu tijela dok desna hemisvera kontrolie lijevu stranu tijela. (amim tim desna hemis"era je vie ukljuena u ose&anja i kreativnost, a leva u logino zakljuivanje,govor, analiziranje i snalaenje u prostoru. Povrine hemis"era su vijugavo naborane L modane vijuge 4gQri7 razdvajaju modani lebovi 4sulci7. Duboki lebovi dele povrine svake hemis"ere na po pet delova* eonu zonu, potiljanu zonu, slepoonu zonu, temenu zonu i ostrvo 4insula7.

.A. Pri*az &oje"e #e$ne i "ijeve +emi$vere mozga

P$i+i6*e #je"atno$ti i 0(n*.iona"ana organiza.ija mozga

Blkmen je bio prvi naunik koji je uio da je mozak centar psihikih pojava i da je povezan sa ulnim organima. 8ipokrat je kasnije to uenje razvio nesto detaljnije. Poslije njega Iroca je uradio autopsiju nad mozgom pacijenta koji je bolovao od nemogu&nosti govora 4a"azije7 i pokazalo se da nije bilo bitnijih promjena na samom mozgu osim leaja u jednom veoma ogranienom regionu u bazi kore velikog mozga. 0o su bili prvi empirijski nagovjetaji da svaku psihiku "unkciju treba traiti u regionu u kome se ta "unkcija integrie. Pa je predmet interesovanja bio gdje se u mozgu koja od psiholokih "unkcija lokalizuje. 0o je trajalo sve do pojave sovjetskog neuropsihologa i neurolingviste Bleksandra Domanovia Purija 4.HA6L .HEE7 kada je nalaze o lokalizaciji psihikih "unkcija u mozgu dobio metodom draenja, metodom razaranja i uporedo anatomskim podacima. %a osnovu tih nalaza neuroloka ispitivanja su pokazala da se hemisvere modjusobno dopunjuju tj. da jednoj od njih pripada dominacija kod jednih a drugoj kod drugih psihikih "unkcija. Pa konano moemo navesti koje "unkcije obavljaju djelovi obje hemisvere.

... 7one +emi$vera mozga eona zona uestvuje u kontroli nagona, planiranju, rasu!ivanju, pam&enju, reavanju problema, socijalizaciji, spontanosti, pomae nam da izaberemo izme!u dobrog i loeg ili boljeg i najboljeg, ima sposobnost da predvidi posledice trenutnih doga!anja i na osnovu toga

donese neku odluku, pomae da se prebrode i potisnu socijalno neprihvatljive elje, ima sposobnost da uvidi slinosti i razlike izme!u nekih doga!aja i stvari, omogu&ava da se nae misli pretvore u rei, stvara nau linost. Poti"ja6na zona prima in"ormacije od ula vida i obra!uje ih* razlikuje boje i oblike, opaa pokrete i prostorne odnose. S"je&oo6na zona je zaduena za obradu in"ormacija koje prima od ula sluha 4ukljuuju&i vie "unkcije* govor, razumevanje jezika, govorna memorija7, za vie vizuelne "unkcije 4prepoznavanje lica, prizora i objekata7 i kratkorono pam&enje. Tjemena zona sakuplja zajedno sve senzorne in"ormacije 4ukus, dodir, temperaturu, bol, vid, sluh7 i povezuje ih sa naim se&anjima kako bi im dala znaenje, a zaduena je i za orijentaciju. O$trvo ima ulogu u stvaranju nekih emocija kao to su strah, bijes, tuga, sre&a, ga!enje, i povezivanju nekih sje&anja sa emocijama. ) sazrijevanju modane kore ovjeka zapaeno je da kod zametka starog 3 mjeseci gornji slojev kore su jedva nagovijestene,kod novorodjeneta slabo razvijeni, kod odraslog ovjeka, slojevi kora su raslojani,kod osoba sa urodjenom mentalnom zaostalo&u mozdana kora je trajno neraslojena a kod bolesnika kod kojih je kasnije dolo do ote&enja mentalnih sposobnosti zapaa se atro"ija u kori mozga. #akljuak je da su lokalizacje pojedinih psihikih "unkcija ispitivanjem pokazale da su ove oblasti slojevite pa "unkcionalne zone 4polja7 slojeva modane kore moemo podijeliti na* primarne, sekundarne i asocijativne. Primarne zone su odgovorne za elementarne motorne "unkcije i za elementarne osete. Se*(n#arna &o"ja se nalaze oko primarnih senzornih oblasti i njihova uloga se sastoji u tome da na osnovu iskustva omogu&uje prepoznavanje razliitih osje&aja. A$o.ijativna &o"ja su oblasti modane kore u kojima se vri sloena obrada vie razliitih in"ormacija koje dolaze iz raznih podruja kore. Ona omogu&avaju sloene "unkcije kao to su miljenje, rasu!ivanje, pam&enje, motivacija, emotivno ponaanje. (va polja se nalaze i u levoj i u desnoj hemis"eri, ali nemaju jednak "unkcionalni znaaj. )glavnom je polje u jednoj hemis"eri dominantno u odnosu na isto polje suprotne hemis"ere L to je lateralizacija "unkcija kore velikog mozga.

PSIHIKE AKTIVNOSTI MO7GA

Psihiki procesi ovjeka predstavljaju sloene "unkcionalne sisteme ' nisu usko lokalizovani, ve& se ostvaruju uz istovremeno ue&e kompleksnih modanih aparata. Purija je sistematizovao brojne nalaze i svojih istraivanja i istraivanja drugih naunika i izveo zakljuak da je mogu&e izdvojiti tri osnovna "unkcionalana bloka kako bi se mogao ostvariti bilo koji oblik psihike aktivnosti. B to su* I -"o** koji regulie tonus mii&a i stanje budnosti II -"o** za prijem, obradu ' uvanje in"ormacije koje dolaze iz spoljanje sredine i organizma III -"o** za programiranje, planiranja ' kontrole mentalne djelatnosti (vaki od ovih blokova posjeduje primarnu, sekundarnu i tercijarnu zonu. #a inteligentno ponaanje najznaajniju ulogu ima tre&i blok, jer uestvuje u "ormiranju namjera i programa koji reguliu najsloenije oblike ponaanja.

.5. Pri*az 0(n*.iona"ni+ -"o*ova ( mozg(

I -"o*8 *oji reg("i)e ton($ mi)i'a i $tanje -(#no$ti

'straivanja su pokazala da se stanje budnosti i optimalan stepen tonusa obezbjedjuje djelovanjem centara koji se nalaze u kori velikog mozga. )tvrdjeno je da su izvori aktivacije u stanju budnosti slede&i* .. Procesi razmjena materija i u organiznu i instiktivni procesi. %pr. Osjecaj gladi nam oteava da zaspimo a ako zadovoljimo osje&aj gladi uzimanjem hrane, napetost opada i organizam lake prelazi u stanje sna. 5. Drugi izvor aktivacije je uticaj spoljne sredine. %pr. /ada elimo da zaspemo zamraujemo sobu i nastojimo otkloniti izvore buke. 6. 0re&i izvor aktivacije nastaje iz namjera i planova nastalih tokom svakodnevnog odnosa sa realo&u. %pr. 'ntezivno razmiljanje o nekom budu&em dogadjaju, pogotovo ako je od velikog znaaja za osobu koja razmilja o njemu.

II -"o*8 za &rijem% o-ra#( I 6(vanje in0orma.ije *oje #o"aze iz $&o"ja)nje $re#ine i organizma
Ovaj blok se nalazi u zadnjim hemisverama velikog mozga. Podsistemi ovog bloka su hijerarhijski organizovani. L Primarne projekcione zone primaju in"ormaciju koja pristie nrvnim putem i razdvajaju se na najmanje sastavne djelove L (ekundarne zone omogu&avaju osmiljavanje prispjele in"ormacije na osnovu prolog iskustvaa L 0ercijalne zone obezbjedjuju zajedniki rad razliitih analizatora i uoptavaju iskustva koja su osnova saznajne djelatnosti.

III -"o*8 za &rogramiranje% &"aniranja i *ontro"( $"o eni+ 0ormi menta"ne #je"atno$ti
Junkcija tre&eg najsloenijeg bloka je organizacija aktivne, svjesne djelatnosti. Novjek ne reaguje samo pasivno na uticaje iz sredine,on planira svoje ponasanje,razmatra,razne mogucnosti akcije i izabranu mogu&nost i skazuje namjeru,prati ostvarivanje namjera i planova i usmjerava svoje ponasanje,saglasno tim planovima i namjerama . %euroloski centri nalaze se u prednjim djelovima ,velikih hemis"era,ispred prednje centralne vijuge.

-otorna zona kore velikog mozga ,nalazi se u neposrednoj blizini,neuroloskih struktura u kojima se "ormiraju planovi i namjere.#naajan dio ovog "unkcionalnog bloka nalazi se u pre"rontalnim djelovima mozga.Ova oblast mozga ima veoma razvijen sistem veza ,kako sa dubljim potkornim djelovima mozga tako i sa ostalim centrima u kori velikog mozga. Bnalizom prispjelih in"ormacija, eliminacijom ne bitnih,zadravanjem bitnih,poredjenjem bitnih in"ormacija sa prolim iskustvom,stvaraju se mogucnosti za organizovanje nervnih impulsa koji omogu&avaju adaptivno ponaanje u datoj situaciji.'spolji&e se ponaanje,neprimjereno situaciji koje u psihologiji oznaavamo izrazom %eadaptivno ponasanje. %pr. 9ivotinja, kojoj je razorena eona regija,kore velikog mozga, gubi sposobnost razlikovanja drai koje za nju nemaju znaaja.npr.Pas, kome je ova modana oblast razorena, vace li&e, i kad ima na raspolaganje, odgovarajucu hranu. Poznato je da su i tee , mentalno zaostale osobe,nekritine u izboru hrane,pa dolazi do teskih in"ekcija, zbog toga sto su skloni da raznovrsne predmete stavljaju u usta. )loga kore velikog mozga,moze se najbolje shvatiti preko sluajeva , djece,koja su rodjena sa ne dovoljno razvijenim mozgom. Rdinger i Jier opisali su sluaj djeteta, koje je ivjelo skoro 2 god. iako umjesto kore velikog mozga,imalo ciste,bez nervnih elemenata. Dijete je cijelo vrijeme lealo,zgreno i nepokretno,nikada nije pokualo da se samo uspravi. %ikada nije koristilo ruke za hvatanje ili dranje,jedino je povremeno,ispoljavalo grimase na licu,koja su podsjecala na bolnu grimasu.Dijete je od 5 god.neprekidno plakalo,nije bio moguc nikakav kontakt sa djetetom , pa time ni bilo kakav oblik uenja. Da bi namjera pokrenula ponaanje,koje omogucuje, njeno izvrenje,bitno je da sva tri bloka "unkcioniu simultano. S Nentri prvog bloka,obezbjedjuju, tonus mii&a i budnost bez koga koordinirano kretanje nije moguce. S Nentri drugog bloka,osmiljavaju drai koje putem ula dolaze u nervne centre i omogucuju zadravanje vanijih iskustava u pamcenju. S Nentri treceg bloka omogu&uju,uskladjivanje namjera sa ponaanjem,omogu&uju pra&enje posledica,ponaanja i na osnovu toga njegovo korigovanje ako se pokae da se namjere ne ostvaruju kako je prvobitno bilo planirano.

EN9OK1INI SISTEM
Rndokrini sastav je sastav lijezda s unutrasnjim luenjem, a produkti luenja zovu se hormoni koji se u malim koliinama izluuju u krv. 8ormoni po hemijskom sastavu mogu biti* S steroidi S prostaglandini S amini S peptidi i proteini Oni su zasluni za regulaciju raznih "iziolokih procesa poput metabolizma, rasta i razvoja, a djeluju i na raspoloenje 4npr.* stres7.

3(n*.ija en#o*rinog $a$tava

Rndokrini sastav je signalni in"ormativni sastav slian nervnom sastavu.Dok nervni sastav koristi nerve za upravljanje in"ormacijama, endokrini sastav koristi krvne ile kao in"ormacijske kanale. 9lijezde locirane u raznim dijelovima tijela u krvotok otputaju speci"ine hemijske spojeve zvane hormoni koji potom reguliraju razne "unkcije u organizmu. 8ormoni se otputaju direktno u lokalnu krvnu ilu i potom putuju krvotokom i djeluju tano

na onaj organ ili "unkciju za koju su namijenjeni, odnosno onaj koji ima receptore za odre!eni hormon. 0o je klasina endokrina signalizacija. ) drugim signalizacijama cilj moe biti ista stanica 4autokrina7 ili oblinja 4parakrina7. 8ormoni slue u regulaciji raspoloenja, rasta i razvoja, raznih "unkcija tkiva i metabolizma, kao i slanje poruka i djelovanje na njih. %eke lijezde mogu biti povezane i djelovati jedna preko druge u skevenca ine&i tako osovinu, primjer tome je hipotalamusLhipo"izaLnadbubrena osovina. 0ipine endokrine lijezde su hipo"iza, titna lijezda i nadbubrena lijezda. #a razliku od njih, tipine egzokrine lijezde su lijezde slinovnice, znojne lijezde i lijezde u probavnom sastavu.

Hi&ota"ami6*o:+i&o0izni $a$tav
8ipotalamus osloba!a hormone koji potom nervnim vlaknima odlaze u sredinju endokrinu lijezdu hipo"izu koja zatim osloba!a hipo"izne hormone koji &e djelovati na peri"erne endokrine lijezde. 8ormoni oslobo!eni u peri"ernim endokrinim lijezdama su djelatni hormoni, oni krue krvotokom i hvataju se na receptore ciljnog organa. 8ipotalamus proizvodi osloba!aju&e i inhibiraju&e hormone.

En#o*rine "ijez#e i +ormoni

.6. Pri*az en#o*rini+ "ijez#a Daspored glavnih endokrinih lijezda u tijelu mukarca i ene*

1. Epifiza 2. Hipofiza 3. titna lijezda . !rudna lijezda ". #adbubrena lijezda $. !u%tera&a '. (ajnik ). *estis
.. E&i0iza* -elanocit stimulacijski hormon 4-(87 4-elatonin7 L potie prozvodnju melanina u melanocitima 4boja koe7. 8ipotalamus* S Jaktor luenja adrenokortikotropina 4ND87 L potie luenje adrenokortikotropina 4BN087. S Jaktor luenja hormona rasta 4>D87 L potie luenje hormona rasta 4>87.

S Jaktor luenja gonadotropina 4>nD87 L potie luenje J(8 i luteiniziraju&eg hormona 4P87. S Jaktor inhibicije luenja melatonina 4-'87 L koi luenje melatonina 4-(87. S Jaktor inhibicije luenja prolaktina 4P'87 L koi luenje prolaktina. S (omatostatin 4>'87 L koi luenje hormona rasta 4>87 i mnogih drugih hormona 4tireotropin ili inzulin7. 5. Hi&o0iza S Bdrenokortikotropni hormon 4BN087 L potie luenje glukokortikoidnih hormona nadbubrene lijezde. S 0ireotropni hormon 40(87 L potie luenje hormona titne lijezde. S Jolikul stimulacijski hormon 4J(87 L potie sazrijevanje "olikula u jajnicima. S Prolaktin 4PP ili P087 L potie proizvodnji proteina mlijeka u mlijenim lijezdama. S 8ormon rasta 4>87 L potie proizvodnju proteina i rast tkiva. S Puteiniziraju&i hormon 4P87 L regulise sazrijevanje "olikula, luenje estrogena i progesterona, ovulaciju, nastanak utog tijela, u mukaraca luenje androgenih hormona. #anmiljivost* Bko hipo"iza u djetinjstvo neke osobe lui previe hormona rasta, ta osoba &e imati gigantski 4divovski7 rast. ) suprotnom sluaju ako ne lui dovoljno hormona, tada &e osoba tj. ima&e patuljasti rast. 6. titna "ijez#a* S 0iroksin 4027 L ubrzava metabolizam, pove&ava toplinu, potie rast i razvoj. S 0rijodtironin 4067 S /alcitonin 40ireokalcitonin7 L smanjuje otputanje kalcija iz kostiju i pojaava luenje "os"ata i kalcija urinom. S Dotitna lijezda* S 8ormon dotitne lijezde 4Parathormon7 L potie otputanje kalcijuma iz kostiju, pove&ava absorpciju kalcijuma i smanjuje njegove izluivanje. S >uteraa 4endokrini dio guterae7* S >lukagon L potie razgradnju glikogena u jetri i otputanje glukoze u krv. S 'nzulin L pojaava ulazak glukoze u stanice, posebno kod jetre i mii&a 2. Na#-(-re na "ijez#a (r nadbubrene lijezde L glavni uinci* porast krvnog pritiska, ubrzanja rada srca, irenje disajnih puteva, pojaani metabolizam glukoze, usporavanje probave. LBdrenalin L%oradrenalin LPolne lijezde ili gonade* Estrogen L potie razvoj jajaca i djeluje na endometrij maternice. +rogesteron L odrava ciklike promjene endometrija maternice. *estosteron L potie razvoj spermija.

Poreme'aji 0(n*.ije )titne "ijez#e

9lijezde su organi koji lue odredjene hemijske sastojke.Bko ih lue u pojedine djelove tijela,a ne u krv,zovu se lijezde sa spoljanjim luenjemTtakva je pljuvana lijezda,koja lui pljuvaku u usnu upljinu. 9lijezde koje odredjene hemijske sastojke luce u krv,nazivaju se lijezde sa unutranjim luenjem ili endokrine zlezde.. One imaju vanu ulogu u psihikom ivotu i ponaanju ovjeka. >lavna im je uloga pokretanje i odrzavanje odredjenih aktivnosti i stanja organizma,vanih za

njegovo normalno "unkcionisanje.%aprimer,luenjem odredjenih endokrinih zlijezda odrzava se potrebna koliina e&era u krvi,odredjena temperatura tijela,krvni pritisak,kao i normalna psihika aktivnost.Postoje ve&i broj endokrinih lezda,ali spomenu&emo samo etiri,posebno vane za psihiki zivot jedne jedinke. . 7 Pituitarna lijezda ili hipo"iza,izluuje vise hemijskih supstanci ili hormona koji pojaavaju ili,prema potrebi,slabe rad ostalih lijezda i tako regulie njihovu aktivnost./ako utie na rad ostalih lijezda,vana je za rast i "unkcionisanje celog organizma,kao i psihikog ivota oveka. 5 7 %adbubrene ili adrenalne lijezde se zovu tako jer se nalaze u blizini bubrega. ezgro tih lijezda lui hormon adrenalin koji utice na aktivnost koja prati emocije./ora lui vise hormona koji se zajedniki nazivaju kortin,a od vaznosti su za normalni rad organizma i normalni seksualni razvoj. 6 7 Ftitna ili tiroidna lezda,medju ostalim hormonima lui i tiroksin koji utie na metabolizam4razmena materija u organizmu7,aktivnost i rast organizma. 2 7 Polne lezde ili gonade,nalaze se u sastavu polnih organa.'zluuju,medju ostalim,vane hormone estrogen i testosteron.Oni znaajno utiu na razvoj i ponaanje i mukaraca i zene,posebno na seksualno sazrevanje,proizvodnju polnih celija,javljanje sekundarnih karakteristika i seksualno ponaanje.Obe vrste hormona se nalaze i kod muskaraca i zene.Pol i polne kararkteristike zavise od toga koji od hormona preovladavaTako je to testosteron ili androgen,javljaju se muke, a ako je estrogen,zenske polne karakteristike.Do perioda adolosencije aktivnost tih zlezda je slab.0ada poinje naglo jaanje njihove aktivnosti.

7AKL;2AK
(matra se da je dilema nasle!e ili okolina $ lana dilema, jer ni okolina ne moe bez nasle!a, kao ni nasle!e bez okoline. %ikakvi podsticajni uslovi ne&e omogu&iti da se razvije ono to genetski nije dato i obrnuto. 'sto tako, nervni i endokrini sistem su usko povezani i imaju "unkciju da omogu&e organizmu da ostvari optimalnu adaptaciju na zahtjeve sredine. Oni omogu&avaju individui da otkrije zbivanja u sredini, da izvri "izioloke promjene i promjene u ponaanju kako bi zadovoljio potrebe koje su u tom trenutku aktivirane. ) sutini nervni i endokrini sistem omogu&avaju kako individualno preivljavanje tako i preivljavanje vrste kojoj pripadaju.