Ang Mananayaw

Ang Mananayaw
The Project Gutenberg EBook of Ang Mananayaw, by Rosauro Almario This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included with this eBook or online at www.gutenberg.net Title: Ang Mananayaw Author: Rosauro Almario Release Date: January 25, 2005 [EBook #14794] Language: Tagalog Character set encoding: ISO-8859-1 *** START OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK ANG MANANAYAW *** Produced by Tamiko I. Camacho and PG Distributed Proofreaders. Produced from page scans provided by University of Michigan. [Transcriber's note: Tilde g in old Tagalog which is no longer used is marked as ~g.] [Paalala ng nagsalin: May kilay ang mga salitang "ng, mga," at iba pa upang ipakita ang dating estilo sa pag-sulat ng Tagalog na sa ngayon ay hindi na ginagamit.] Ros. Almario

Ang Mananayaw ANG MNANAYAW Aklatang Bayan I Aklt Limbagan at Litograpa NI JUAN FAJARDO Daang Carriedo Blg. 101, Sta. Cruz. MAYNILA--1910 ANG MNANAYAW Ros. Almario UNANG PAGKALIMBAG MAYNILA =LIMBAGAN NI JUAN FAJARDO Daang Carriedo Blg. 101, Sta. Cruz 1910.= ***** =Aklatang Bayan.= Sa gitn ng masinsng lap na sa kasalukuya'y bumbalot sa mayns na langit n~g Lahng Tagalog, ang Aklatang Bayan ay lumabs. _Layon? Iisng iis: makipamuhay, ibig sabihi'y makilaban pagk't ang pakikipamuhay ay isng ganp na pakikitunggal, isng lubs at walng humpy na pakikibaka_. At makikibaka kam laban sa masasamng hilig, mga ugali't paniwal, magng tungkl sa poltika, magng sa relihin at gayn sa karaniwang pamumhay; yamang ang mga bagay na it'y siyng mga haliging dapat ksaligan ng aln mang bayan: tatlng laks na siyng bumbu ng kluluw ng aln mang lah. At upng malubs ang pagpapakilala ng adhikng it sa aming mangagiging, mangbabasa, kung sakal, ngayn pa'y malugd na't magalang na ipinattalasts namin sa kanl ang m~ga aklt na sa kasalukuya'y niyyar sa lob ng Aklatang it: =Ang Mnanabong, Ang Pangginggera, Bagong Hudas, Ang Sakim, Bagng Par at ib't ib pa.= Pan~ganay na ank n~g Aklatang it Ang Mnanayaw, na ngay'y bagong kalluwl pa lamang sa larangan ng Panunulat. Kulang sa kats marahil, marahil ay gayn din sa lusg ng pan~gangatawn, biglw na bunga palibhas n~g isng panitik na salt sa ilaw ng talino at dahp sa yaman ng pananalit.

Ang Mananayaw Magssitulong sa aklatang it ang mga katoto ko't kaadhikng Faustino Aguilar, nammatnugot sa TALIBA, Carlos Ronquillo, punng-mnunulat sa nturan ding phayagn at mga ib pang gur ng panitik, na sa pamamagitan n~g limbagan at papel ay magssabog, hanggng sa lalng lihim na pook ng Katagalugan, ng makkaya nilng pangliwanag na ilaw sa mga kalahng nan~gan~gailan~gan nit. =Ros. Almario,= Taga-pamahal n~g Aklatang Bayan. Maynil, 30 V-1910. ***** Ang Mnanayaw. Jvenes qu estais bailando, al infierno vais saltando. =SIMULA=

Pati: Mnanayaw. Alan~ganing tindg; ni mabab ni mataas; katawng malusg, makats, sariw; m~ga matng malalaki't bughw, dalawng bintanng pinannungawan ng isng kluluwng nag-iinit, nag-aalab sa ningas n~g apy n~g isng damdaming batis na dindaluyan ng alw, alw n~g sandal na nakallunod, nakains at nakammaty sa baw't kluluwng malig sa kany. Saw: Tbong lalawigan, binatng nag-aaral sa Maynil. Buhat sa mabuting lip, angkn ng mga mayaman, si Saw ay isng binatng lumak sa lilim n~g pananagan: kim, mahihiyin, ugalng babae, si Saw ay hind kaparis ng mga binatng walng ibng minimithmithi kund ang mtulad sa isng parpar, sa isng bubuyog, na tuwna'y hanap ang mga bulaklk, upng simsimn ang kanilng bang, Tamd: Isng hamps-lup, isng hampas-bat, na gaya n~g tawag sa kany n~g madl. Ulila sa am't ulila, sa in. Walng asawa, ni ank, ni kapatid, ni kamaganakan kungd ... si Ligaya; ligayang par sa kany'y hind natatagp sa aln mang dako, sa aln mang pok, mliban sa mga bilyar, sabun~gn, pangginggihan, bahay-syawan at mga bungan~g ng impierno na sa blana'y laging nakaumang. --Tamd, kumusta ang ibon? --Mabuti, Pati, maam na n~gayn. --Handng pumasok sa kulun~gn? --Oh, walng pagsalang hind siy ppasok! --An ang sabisabi niy sa iy tungkl sa akin? Paris din ng mga unang salit na niukol ko sa iy nang tayo'y unang magktagp sa isng handan: na, ikw ay magandng katulad ni Venus, paris n~g Tal sa umaga. Umiibig na sa iy! Maasahang siy'y bihag mo na.... Binuksn ni Pati ang kanyng dalawng lab na nagppulahan upng paraann ang isng matung na halakhk. --Con qu, umiibig na sa akin, h?

Ang Mananayaw --At paghhanapin ka mmay. --San? saan mo ak itinur? --Sa bahay-syawan. --Sa makatwd pal ay nlalaman nang ak'y mnanayaw? at an ang sabi sa iy? hind ba niy nbabasa ang m~ga phayagng, hind miminsan at mmakalawng nagssabog diyn ng m~ga balitng diuman'y hind mga babae ang mga mnanayaw sa suscricin kund isng tungks na mga talimusk? --Medio ... medio sinabi niy sa akin ang ganyn; n~gun't tinugn ko siyng ang gayng balit'y mangyyaring magktoto, kung minsn, at mangyayari rin namng hind, Si Pati--ang wik ko sa kany,--iyng dalagang ipinakilala ko sa iy sa handang dinaluhn natin ay isng matibay na saks n~g katotohanang ang isng magandng perlas ay mangyyaring mpaliblb sa gitn n~g burak.... At tumigil sandal ang nagssalita upng lumagk n~g laway at magpatuloy, pagkatapos, sa mga ganitng pan~gungusap: --At si Saw (ang ibong pinagusapan nil)--ay naniwal namng ikw ay isng magandng perlas, isng dalagang mahinhn, may puri, maran~gal.... --At hind na itinanng kung bakit ak npapasok sa bahay-syawan?

--Itinanng bakit hind? ngun't ang dil ni Tamd, ang dil ng bugaw mong si Tamd, ay nang mga sandalng ya'y lumikh n~g mga pangarap na sa kanyng bibg ay larawang mistul ng katotohanan, katotohanang nkita, sinaksihn ng kanyng tingn. At sinabi ko sa kanyng hlos maagns ang luh ko: Oh, Saw, kung nlalaman mo ang bung kasaysayan ni Pati, ng magandng Pati, na hinhangan mo ngayn, ay d ssalang siy'y mlalarawan sa m~ga balintatw n~g mga mat mo na katulad ng isng banl na babae, n~g isng ulirn ng kadalagahan. Pagk't siy, ang habol ko pa, ay isng ulilng dumanas n~g d ggaanong kasawan sa buhay, nagng magpapalimos, nagng manghihing, at nang ayaw nang lawitn n~g aw n~g mga tintawagan ay napilitang pumasok na alil, ipinagbil ang laks sa isng mayaman ... dapuw't.... --An pa? --Ang mayaman, ang dugtong ko, sa harp n~g walng kaagw na dilg ni Pati, ay nagnasng paslangn ang kanyng dangl. --Paslangn! Mainam kang magttatahtah n~g kasinun~galingan. At an pa ang aking ginaw? --Na ikw ay tumutol sa gayng karumng adhik. --At pagkatapos? --Nilisan mo ang bahay na pinagllingkurn upng pumasok sa pagkamnanayaw. --Samakatwd, ang tapos ni Pati, par kay Saw, ak'y isng banl na babae, isng ulilnginap n~g Palad, nagng magpapalimos, manghihin~g, alil, alipin, sa madalng sabi; at dahil sa pagtatanggl ng puri ko'y iniwan ang bahay ng mayaman, upng pumasok ... gayn n~ga ba? --Ganiyn n~ga. Oh, kung ipinahintulot ng Dios na ang m~ga kasinun~galingan, bago makalabs sa bibg ng m~ga

Ang Mananayaw nagssinungalng, ay magng apy muna...! Si Pati, par sa ating nakakakilala sa kany, ay isng isdng kapak, na sa labs ay walng ibng ipinattanw kund ang kintb n~g kalisks, bago sa lob ay walng ibng maddam kund ang mabahng burak. Siy'y hind lamang kir, hind lamang salawahan; higt sa kir't salawahan, si Pti ay isng tunay na salarn, isng mangbibitay ng m~ga kluluwng nahhulog sa kanyng kandungan.

Bat pa lamang, hlos bagong sumsibl pa lamang, si Pati'y pinagkatakutn na ng mga binat sa kanilng pook. Bakit hind, sa, blana'y sinagutn ng o, blana'y pinangakuan, blana'y sinumpan; mga pan~gak at sumpng baw't is'y pinattibayan sa pamamagitan ng isng sanl, n~g isng lgak, na hind na mabbaw kailn man! N~gun't ... nagsasalit na namn si Tamd; pakinggn natin: --Pati--aniya--mamay'y hind ssalang ddalhn ko sa iy ang ibon. --Dratng kayng hand na ang haula. At naghiwaly ang dalaw. II. -- ... ? -- ... ! At nron na sil sa unang baytng ng hagdanang patungo sa bayan ni Plutn: sa bahay-syawan. Nuun si Tamd, ang tuks, at si Saw ay sumsund sa dako niyng hulihn. Ang Templo ng masayng diosa Terpscore, nang mga sandalng yan ay maittulad sa isng Hardn n~g Kaligayahan: don at dito'y walng nmamalas ang tingn kund ang m~ga bagong Eba, ang mga bagong Adn, don at dito'y nagsabog ang mga bulaklk, nagsalisalimbayan ang mga paropar. Pagdatng na pagdatng n~g magkasamang si Saw't si Tamd sa bahay-syawan, si Pti, na nag-aanty na sa kanil ay malugd na sumalubong at nakan~git, nakatawang bumati sa kanil: Nan~gligaw kay rito.... Si Saw'y hind tumugn. Ang mga salit ni Pati, ang mga bigks na yang mandi'y pinulutn sa tatams, ay isisng sumapit sa pus n~g nattigilang binat. Anng gand ni Pati nang m~ga sandalng yan! Sa lob ng kanyng damt na nan~gnganinag sa dalang, sa malas ni Saw ay siy ang nkita ni Flammarin sa kanyng pan~garap: taong ilaw ang pinakalamn, at ang m~ga kamy ay dalawng bagws. Si Tamd, na nakkita sa ganitng pagkakpatigil n~g kanyng kasama, ay kumindt n~g is kay Pati at lihim na itinur yan: Talagng torpe n~g! Noo'y isng hudyt n~g tugtugin ang nring: --Bals!--ang panaby na turing ng m~ga nainp na mga mnanayaw. At umugong ang malakng saln sa kisks ng mga sapatos.

Ang Mananayaw Si Pati na nlalay na sa dalawng magkasama, pagsisimul n~g syawan ay mulng lumapit kay Saw: Ibig p ninyng sumayw?--ang magiliw na tanng.

--Hind p ... bahala na p ... mmay na p kung sakali.--At tumindg na tila nainitan sa pagkakup; dinukot ang pany sa buls at pinahid ang pawis na sa no'y butlbutl na sumsipt. --Mahhiyin pa ang tunggk! ang naibulng tuly n~g magandng mnanayaw. At tinalikdn ang binat na hlos padabg. Tila naglit sa gayng pagtangg n~g inanyayahan. Ang gayn ay nhalat ni Saw, kay't paans na nsabi sa sarili, nang siy'y naup na: --Bak nagalit ah!... At lalng nag-ulol pa ang ganitng pangan~gamb ng binat, nang mkitang si Pati ay kinkuha na ng isng makisig na bailarn_: --Sayang at hind ko siy napairugan! Sinng lalaki ang kumuha sa kanyng magandng mnanayaw? Katipn na kay niy? Kasintahan na kay? Mga ganitng pag-iisip ang gumuguhit sa gunit ng binat, nang sa ssugat sa kanyng panding ang tanng ni Tamd. Bakit hind ka sumayw? At hind na binigyng panahn na ang inusis ang makasagt pa, at si Tamd ay nagpatuloy sa kanyng pagtuks: --Nanniwal ka bang sa m~ga bahay-syawan ay walng dumdal kund ang m~ga taong walng kabuluhn? --Hind sa gayn, katoto.... --Nanniwal ka ba--ang ulit ni Tamd--na sa m~ga bahay-syawan ay walng ibng dumdayo kund ang mga hamps ng Dios na nagkalat diyn? Ah, nagkakmal ang m~ga may ganitng paniwal, at saksng matibay ng kamalang it ay ang nakikita mo ngayn, kaibigang Saw. Ang ginong iyng kasayw ni Pati ay isng abogadong kilal sa m~ga pook na it n~g Maynil ... ang ginong yan--at itinur ang isng umikit na kayaps namn n~g isng babaeng haban ang mukh at singkt ang mat ang ginong yan ay isng farmacetico; at it, itng nagdran n~gayn sa tab natin na may kawng pang bulaklk sa tapat ng dibdb, ay isng mayamang mn~gangalakl.... An pa't ang laht ng mga nron ay isisng ipinakilala ni Tamd kay Saw: may mga estudiante de derecho, m~ga nag aral ng medicina, mga mn~gan~galakl, m~ga poltik, at mga ib pang pag-asa ng Bayan, wik n~g n~g Dakilng Bayani ng Lah. Ngun't ang mga ganitng pagpapakilala ni Tamd ay hind war pansn n~g kanyng kinkausap, pagk't it, pagkatapos niyng humint, ay walng ibng nisagt kund: Sin ang kasayw ni Pati?

Ang Mananayaw Ang ganitng pagwawalng bahal n~g kanyng kanig ay hind ikinapot ni Tamd. Bagks ikinagalk pa n~g! Nhalat niyng sa pus ni Saw, nang m~ga sandalng yan, ay wal nang ibng nagssikp kund ang larawan ng kanyng kandidata_, at wal nang ibng nariring ni nakikitang an pa man ang binat kund ang mahinng sagitst n~g sapatos ni Pati sa tabl ng saln_ at ang kanyng mapanghalinang tindg.

Si Saw, pusng lagng tikm sa hib ng pagkaksala, ngay'y unt-untng nabbuksn sa tawag n~g isng bagong damdamin, damdaming aywn niy kung an, datapw't nlalaman niy, o, na ang damdaming ya'y walng pinag-iwan sa bagang nagbbigy init sa isng kaldera, apy na gumigising sa dating tulg at nagbbigy sigl sa dating malamg na pus. Ang bulaklk na nong una'y takt sa halk ng araw, ngay'y bumbukd sa hagibis n~g bagy. Samantalng ang mga pareha'y nagsalsalimbay, sa gitn n~g saln_; samantalng ang mga pareha'y walng hint n~g bulungan, klabitan, kindatan, krutan, at kung mins'y ang plitan n~g matatams na salit; si Saw, sa luklukang kinarroon'y walng ibng inisip-isip kund kung paano ang paraang dapat niyng gamitin upng maparating sa taya ng mapanghalinang binibini ang m~ga itintibk ng kanyng kluluw. --Tamd ang pamulng tawag sa katab--ibig kong ak'y pagtapatn mo: an ang tunay na kalgayan ni Pati? Dalaga may asawa? malay may katipn? --Nlimutan mo na ba ang maliksng tugn ng tinanng ang mga isinagt ko sa iy nong unang tayo'y magksama hinggl din sa m~ga ganyn mong pag-uusis? --Marahil ... an ba ang sinabi mo sa akin non? --Sinabi ko sa iyng si Pati'y dalaga at walng asawa, malay at walng katipn. --Samakatwd.... --Samakatwd ang agd na habol ni Tamd--samakatwd si Pati ay malay, malayng tulad ng isng isd sa tubig, ng isng parpar sa halamanan, n~g ibon sa alapaap. --Kung siy kay'y pag-alayan ko.... Nhalat ni Tamd ang tungo ng, ganitng pananalit ni Saw; kay't hind na inanty na matapos pa at matuling sumagt: --Bakit hind? bakit hind mangyyaring siy'y pag-alayan n~g pag-ibig? Hind ba't ikw ay isng binat, at siy'y isng dalaga? Hind ba't ikw ay isng makisig na bagong-tao at siy'y isng magandng binibini? Bakit hind...? --Katotong Tamd, tila mandn binbir mo ak. --Binibir kit? Hind ko pa sinsabing laht sa iy ang m~ga nlalaman ko tungkl sa babaeng iyn, pagk't nangn~gamb ng akng bak ka malul.... --Malul? --Kung sabihin ko sa iyng si Pati ay tila ... tila.... --Tila an?

Ang Mananayaw --Tila nagkkagust sa iy.... --Nagkkagust! ... Diyat? diyat't si Pati'y nagkkagust sa akin? --At bakit mo namn nsabi ang gayn?--ang usisng may halng pananabk. --Bakit hind'y sa minmasdn ko ang baw't kilos niy? No'y nagktang si Pati'y tumtin~gn kay Saw. Npansn ni Tamd ang gayn. Kinalabt ang kanyng kapulong at ang bigks na pan~git: --Nkita mo na ... d n~gayn ay tiningnn ka na namn! --Tunay!--ang nibulng ni Saw sa sarili.--At, anng lagtkt na sulyp ang kany, anng lambng, anng pagksarpsarp! Natapos ang unang bals.

Sa ikalawng hudyt ng tugtugin na nagbalit sa m~ga nroon ng isng mainam na two-step, si Saw ay hind na nakatis: --Ibig kong sumayw sa kany! At non d'y iniwan ang likman, madalng lumapit kay Pati, at ang magalang na sam: --Ibig p ba niny akng paunlakn? Sa ganitng katanungan ng binat, si Pati'y hind man lamang nagbuk n~g bibg; subal't pinasagt ang maput't malit niyng kamy na no'y agd ikinawit sa bisig n~g nag anyaya. M~ga matng sana'y bumasa sa pusng lalaki, non pa'y nbanaagan na ni Pati ang kanyng nlalapt na tagumpy: --Huli na ang ibon, huli na, huli na!--ang magalk na bulng sa sarili. At nang sil'y sumayw na ay pinapaglar n~g gayn na lamang sa kamy n~g kanyng kayaps, ang malit at malantk niyng baywng. Si Saw, sa ganitng lalng n~g babae, ay untuntng nangllit na animo'y isng kandilng naups sa hihip ng hangin. At ang makamandg na samy ng sampagang kanyng sinsimsm n~g mga sandalng yan ay hinayhinay nang tumtags sa kaibuturan n~g kanyng damdamin. Umibig na siy ... at umibig n~g isng pagbig na tas, malab, morubdb, na gaya ng isng sig sa al n~g han~gin, gaya ng isng sunog sa buhos n~g gs! Baw't n~git ni Pati, baw't sulyp na panukw na ipak sa kany, ay maring tumtim, bumban, sumsugat sa dibdb ng na sa panganib na si Saw, paris ng pagtim, pagba't pagsugat ng isng mahayap na palas. --Aling Pati--ang kimng tawag sa kasayw--kung ak p kay'y pumarito gabgab ay mkakasayw ko

Ang Mananayaw kay? --Bakit p hind?--ang malambng namng tugn n~g tinanng. Ang binat natin, ang torpeng si Saw, sa ganitng paoo ni Pati, walng ibng maisagt kund isng banayad na: --Salamat p. At hind na umimk pang ul hanggng sa matapos ang syawan. Si Simoun, ang kasindak sindk na Simoun sa Filibusterismo ni Rizal, pagkapaglapat ng m~ga dahon n~g pintan n~g Templo ni Terpscore_ ay nagpamalas sa mga nan~gn~ging niyng lab ng isng mapagkutyng n~git; at sak sinabing: --Buena est la juventud!... III. Si Saw ay wal nang pagksyahn n~g pag-ibig kay Pati. Baw't saglt na duman, baw't saglt na yumao, ay isng palas na namng umiw sa kanyng dibdb. --Oh, Pati! ... kailn mo pa mlalamang inibig kit? kailn mo pa mlalamang ang pus ko'y nagng damban na n~g iyng mahl na larawan? kailn mo pa mlalamang si Saw'y wal nang ibng dinrasldasl kung hind ang pan~galan mong walng kasingtams? Dilng kim, gaps n~g pagpipitagan, si Saw ay nagttis manir na lamang sa mga himutk at buntng-hing. Magtapt kay Pati? --Kung ak'y halayin? Kung hind pakinggn ang idrang ko? kung birbirin ang pag-ibig? Ay!... Dapw't, kung nattant niyng si Pati ay isng mawing walng d nilimusn n~g kanyng pag-ibig, kung nattant niyng si Pati ay isng maawing walng pinagkaitn ng kanyng habg_, kung nattant niyng si Pati'y walng ibng inantay-anty kund isng kalabt na lamang, ang isng salitng sukat maghiwatig n~g kaniyng, damdamin upng lbusan nang ipagkatiwal sa kany ang kanyng kluluw, ang kanyng katawn; ang mga gayng hinagps at pag-alinlangan ay hind na sana sumag sa kanyng gunit. Ngun't si Saw ay isng singk_ pa; kay't hind niy nlalamang, sa Maynil, ang salitng Mnanayaw ay nkakatugn ng mga salitng mangdadambng sa lilim ng bats, magnanakaw sa lob ng bahay.

Kung nlalaman niyng sa m~ga bahay-syawan ay hind gingamit ang m~ga salit upng sabihing: Inibig kit, ibig kitang knin kund sukat na lamang ang m~ga suliyp, kindt at kalabt, disin si Pati'y malaon n~g nagng kany, sa matuw'd at lalng tumpk na sabi, siy'y nagng kay Pati. Bagamn, ang kanyng m~ga pag hihimutk ay hind rin lubhng naglawg, pagk't nong isng gabng si Pati'y manaog sa bahay-syawan, upng umuwi na sa bahay, ay nagkapalad siyng mpasama rito, sa tlong at aw n~g kanyng kaibigang si Tamd. --Binibining Pati: ang tawag n~g binat, nang sil'y nagssaril na sa gitn n~g dilm--magalit ka p kay kung ak'y may sabihin sa iy? --Kung makaggalit p ... ang tila pabirng sagt n~g tinanng.

Ang Mananayaw Si Saw ay napatigagl. Pano ang kanyng ggawin? San siy magllust n~gayn? Natakpn ang btas na kanyng ibig paglagusn. Malong hind nakaimk. Sa harp ng ganitng pangyayari, si Pati ay lihim na npangit: --Talagng singki n~g!--ang na wik sa sarili. Nang hind pa rin humhum ang binat ay si Pati na rin ang nagabalng maglawt n~g sil.

10

--Ginong Saw:--ang bun~gad--kung hind p ak nammal ay tila nkita ko na kayng minsn, bago kay makaratng sa aming pinagssayawn. --San p?--ang patakng sal n~g binat.--Sa lalawigan kay, sa marlitng lalawigan na aking kinkitaan n~g unang liwanag? --Hind p, dito rin p sa Maynil ... aywn ko na p lamang kung san at kailn; n~gun't nkita ko na kay. --Dakil p ang palad ko kung magkakgayn. --Ak na n~g p lamang yat ang talagng abng-ab, sapagk't nkita na'y hind pa npansn. --Binibini! ... Binibining Pati! ... Hind ko kay npansn? Datapuw't mangyyaring kay'y hind ko mapansn? --Talag png gayn na ng lamang ang nangpakalilit na paris ko. --Napakalit! Paano png mangyyari, na, ang isng pinagllingkurn ay magng malit pa kay sa isng nagllingkd? --Pinagllingkurn p, ang sinabi niny? Umandp andp ang pus ni Saw at nag-alaalang bak siy ay npapabigl na ... ngun't, pag asa at laks ng lob! Ang napagdaann na'y hind na dapat pagbalikn. Adelante! ang wik n~g ni Golfin sa Marianela ni Galds, adelante, siempre adelante! --Op--ang patibay n~g walng kagatlgatl ang dil--pinaglingkurn p, ang aking sinabi. --Pinaglingkurn p ak! at nino p? --A ... a ... ak p. Si Pati ay lihim na ntaw. Si Saw ay lihim na nan~ging.

Ang Mananayaw --Lumlabis yat ang kapan~gahasan ko? At inanty na sumagt ang dalaga, paris ng pag-aanty ng isng nsasakdl sa pasiy n~g isng hukm.

11

Ang palad ni Saw, nang mga sandalng yan, ay nbibitin sa mga lab ni Pati. An ang ittugn sa kany? Oo? Oh, lan~gt! ... Hind? Oh, kamtayan! Si Pati, matapos mapindt ang sikmur na sumsakitsakt din dhil sa pinpigilang pagtawa, ay bumigks n~g ganit: --Ginong Saw: kinkuty mo p yat ak? --Hind p; tnay na tnay p ang aking sinabi. Oh, kung mangyayring mabuksn ang aking pus!... Patuloy ang kanilng pag-usap. Mul sa malay, sa isng pitak ng lan~git, ay pumaibabaw sa tingn ang isng anak'y bndk na kakulay n~g usok, ang lap, ang makapal na lap, sug n~g nagbbantng uln. Non, ang mga nagllakd ay kasalukuyang dumratng na sa tapat ng isng accesoria na ntitirik dakng kaliw n~g maluwng na lansangan ng Azcrraga. --Umakyt p muna kay--ang anyaya ni Pati sa binat--maaga pa p namn. Maaga pa! Maaga pa ang sabi n~g babaeng yan, gayng magikais na sa hatinggab? Ibng-ib ng namn ang m~ga babaeng Maynil kay sa mga babaeng lalawigan! ...--ang nibulng tuly sa d masiyahng pagtatak sa gayng nring. Gayn man ay sinagt din n~g isng tas na pasasalamat ang nag-anyaya. At umakmng ttalikd na upng umuw sa kanyng bahay; dtapw't pagkaktan! no'y bumubos ang uln. Isng mapagtagumpy na ngit, ang namulaklk sa mga lab ni Pati: --Talagng msisil na ang ibon! At mul't mulng inanyayahan ang binat hanggng sa it'y matapos sa pagpapahinuhod: --Yamang tulot mo p ...--ang marahang sagt na bbahagy nang nring ni Pati. Unang umakyt si Pati. Sa likurn niy'y sumund si Saw. Sa itas ng bahay, ang unang napansn ni Saw ay ang maayos na mga palamuting don ay nagsabit, ang mga kuadrong nan~gagppangagw sa inam, ang mga larawan, paisaje, at mga ib pang sukat makaalw sa tin~gn. Isng batng paslt ang dinatnn nil sa bahay na it, na, utusn ni Pati. --Bulilt--ang tawag n~g may bahay sa alil, pagdatng sa hulng baytng sa itas--bigyn mo n~g silya ang tao.

Ang Mananayaw Ang inutusa'y maliksng tumupd. Naup si Saw; at ang bat ay nawal sa kanyng harp.

12

Si Pati, samantalang pinagkkurs n~g binat ang dalaw niyng kamy sa pagkakaup, ay pumasok sa sild n~g bahay upng ayusin ang kanyng buhk na nagul sa bahay-syawan, at nang mulng mapulbusn ang mukhng no'y humhulas sa agos nang pawis. At bago lumabs ul ay makailn munang biniksbikasan ang kanyng bihis at itinanngtanng sa sarili kung ang ayos niyng ya'y sapt nang makapagpalundg n~g isng pus sa kanyng kinallagyn. At nang tila nasiyahn na ang lob ay sak pa lamang naup sa isng luklukang may gadip lamang ang lay sa kanyng panauhin. Anng pagkgandgand ni Pati non sa malas ni Saw! --Oh--ang nawik tuly--magng si San Pedro man na pant ang tuktk, magng si San Juang mapun~gay ang mat't magng si San Pascual na maam ang mukh, sa harp n~g ganitng dilg ay spilitng mabbuy sa pagkaksal! At siy, siy pa n~g bang isng hamak na tao lamang ang hind matuks?... --Pati! aling Pati! ... ang sundsund na tawag na kasaby n~g pangin~ging ng bong katawn. Ang tinawag ay hind sumsagt. Ngun't npapan~git ng lihim, pagk't non ay nahalat niyng ang makamandg na init n~g kanyng katawn ay tumtalb na sa pus ni Saw. At si Pati ay lumaptlapt pa sa kanyng kausap, at nakatawa, nakasulyp na sakdl n~g sarp. Si Saw ay lalng nan~ging. Si Pati ay lal pang lumapit sa kany, lal pang nilambin~gan ang ngit, lal pang pinungayan ang suliyp. Ibig nang tumakb si Saw, ibig nang sumigw, ibig nang tumakas, upng makailag sa tuks. Darng na darng na sa init! Ngunt no'y siyng pagdamp sa kanyng kamy n~g nagpputia't mga tabas kandilng dalir ni Pati, at kasund ang magiliw na usis: --An p ang dinramdm niny? nangllamg kay! --Op ... op ... nangllamg n~g p. At saby nagtindg sa pagkakup, ibunuks ang dalawng bisig at iginapos sa lig ni Pati, at ang samng nammasag ang tinig: --Pati, Pati, patawarin ak...! IV. Mul nang unang gab na kanyng pagsamy nang layaw sa kandungan ng magandng Pati, si Saw ay nanumpan nang magng is sa lalng masikap na kampn ng diosa_ Terpscore.

Ang Mananayaw Siy'y isng pusakl nang mnanayaw. Ang mga aklt na dati niyng kaulayaw pagdatng n~g gab, ngay'y siyng m~ga matalik niyng kaaway. Ni isng sulyp man, ni isng saglt pang pakiking sa kanil!... Ang laht nang kanyng panahn ay lbusang ipanaubay na sa m~ga alw n~g sandal. At ang kanyng kluluw, parang isng katawng kulang at salt sa pagkain, untunt nang nanunsiyami, untunt nang nalluoy, untunt nang nains sa dilm na no'y bumbalot sa kanyng maulap na lan~git. At mul no'y wal nang ibng pinangpangarp kund magpakalasng sa paglagk sa alak ng pag-ibig sa m~ga maninipis at mapupulng lab ng kanyng marilg na Pati. Si Pati, par sa kany'y siy nang laht: pag-asa, ligaya, pag-ibig, kaluwalhatan....

13

Oh, ang makamandg na binh, ang pag-ibig sa isng salarng katulad ni Pati, ay lumag at nag-ugt sa pus ni Saw! Minsn, sa isng pag-uusap nil, ay malinaw na npalarawan ang kadakilan n~g kanyng pag-ibig sa magandng mnanayaw: --Pati, Pati ko aniya,--tunay bang ak'y iyng minamahl? Si Pati, sa ganitng kahalingn ng binat, ay minsng namuwalan sa bugs n~g isng pagtawang inimpt. --Sumagt ka, Pati ko, sumagt ka sana. --Oo--ang bigy-lob n~g mnanayaw--o, Saw ko, gliw kong Saw, minmahal kit. --Gaya kay n~g pagmamahl ko sa iy? --Higt pa; maklilibo pang mahigt. Inibig kit paris n~g pag-ibig ng bulg sa araw, inibig kit paris n~g pag-ibig ng isd sa tubig, inibig kit paris ng pag-ibig ng banl sa Dios. Nassiyahn ka n? --Pati, Pati ko. tunay ang iyng sinabi? --Paris n~g katotohanang madilm ang gab, may init ang araw, may lamg ang buwan; paris n~g katotohanang ak ay may pus, ikw ay may aty; paris ng katotohanang ikw ay maganda, ak ay pangit. --Pati, Pati ... at tinutop ang kanyng dibdb na tila ibig mwalat sa pitlg ng pusng non ay dumanas ng d ggaanong alw. At bago pinigilan si Pati sa manips niyng baywng, hinagkn sa no n~g isng matung at mahabng halk at.... --Pati ko--ang turing--narring mo ba ang masinsng tibk n~g aking kluluw? Hind? ... pakinggn mo: sinsabi niyng ikw raw ang kanyng bhay, ikw raw ang kanyng ligaya, ikw raw ang kanyng lan~git ... nlalaman mo na? --Namn!

Ang Mananayaw

14

--At sinabi pa niyng--ang patuloy ni Saw na tila hind pansn ang namn ni Pati--at sinsabi pa niyng siy ay nagtay n~g isng damban sa lalng lihim na pitak n~g aking damdmin, dambanng sinabugan n~g mapuputng sampagita upng suubn sa kanyng mahinhng halimuyak ang larawan ng isng babae, n~g isng banl, ng kanyng magandng Pati.... ***** Ang lint, pagkatapos ng isng linggng pananabknabk sa dug ng kulang-palad na si Saw, ay hind na nakatis. --Dapat na siyng magbayad! At maring ikinpit ang kanyng matatalm na n~gipin sa bulsng sagan sa pilak n~g walng malay na binat: --Saw ko, gliw kong Saw, bigyn mo ak n~g limng piso upng mibil ko n~g bar. Ang hinin~gn ay latg ang palad na sumagt: --Nrit, muty ko, tanggapn ang hinhin~g mo. Nagdan ang unang araw; dumatng ang ikalaw. Ang lint, ang matakaw na lint, ay mulng sumigd na namn: --Saw ko, gliw kong Saw, bigyn mo ak n~g sampng piso na mibil ko n~g saya. Sampng piso na n~gayn! Gayn man, si Saw ay hind rin tumangg sa gayng pag-ibayo n~g halag. At.... --Nrit, muty ko, tanggapn ang hinhin~gi mo. Nagdan ang ikalawng araw at dumatng ang ikatl. At ang lint, ang lintng kailn ma'y hind na yat massiyahn, non ay pamulng sumigd na namn nang sigd na lalng marin pa kay sa m~ga una, lal pang malaks; at.... --Saw ko, gliw kong Saw--na namn bigyn mo ak n~g dalawng-png piso na maibil ng sapn, pulbs, pabang, medias at.... Dalawngpng piso na! Dapuw't si Saw, ang magarng si Saw, ay dumukot pa rn sa kanyng supot na malamn: --Nrit, gliw ko, ang sagt na namng tila hind pansn ang kanyng pagkakpalaot--nrit ang hinhin~g mo. At hind sa lamn lmang humhangg ang kirt ng mga kagt ni Pati, ng lintng si Pati, sa katawng nammutl na ng binat, kund hanggng sa mga but pa, na pinagtiinn ng kanyng matatalm na n~gpin. Minsn, sa kanilng pagsasaril, si Saw ay nagpakasawng magdamp n~g mga lab niy sa m~ga

Ang Mananayaw namumrok na pisngi ni Pati. It, pagkatpos maparan ang gayng kahibangn ng binat, ay tumanng na may halng bir: --Ilng halk ang ibinigy mo sa akin? Si Saw, lasng sa mga sulyp ni Pati, sa sin~gaw ng kanyng malusg na katawn, ay sumagt na d magkangtututo:

15

--Is ... dalaw ... tatl ... apat ... samp, labnglim ... marami! maramingmarami!! ... aywn ko na ba kung iln. --Bwa't halk ay babayaran mo n~g piso. --Piso!... San hind masasaid ang buls ni Saw sa ganitng pamamaran ni Pati? Ang bariles, punngpun man, pag hind naampt ang paglabs n~g tagas ay dratnn din n~g pagkatuy. At gayn ang nangyari sa kulang plad na binat: untuntng naubos ang yaman, baytngbaytng na bumab sa kailalimang pinaghharan n~g dilm, dilm ng pananalt, dilm ng karlitan. An pa ang kanyng ggawn? Man~gutang? Magsanl? Magpalims? Tila salungt sa pagkatao niy ang mga ganitng gaw. N~gun't paano si Pati? paano ang kanyng pag-ibig kay Pati? Mangyyaring siy'y uminm ng luh, ng sarilingluh, bagam't masaklp; mangyyaring siy'y magtis n~g gutom; dapuw't iwan si Pati, iwan pa si Pati! ... Ang gay'y tunay na d niy maatm, pagk't si Pati ang kanyng pag-asa, si Pati ang kanyng luwalhat, si Pati ang kanyng buhay, si Pati ang araw n~g kanyng kluluw, si Pati ang init na nagbbigay sigl, laks at tibk sa kanyng pus. Oh, si Pati ay isng halaman at ang pus niy'y isng halamanan! At ang halama'y nag ugt at hind na mangyyaring bakbakn pa sa lupng kintutuban kund issabog ang lupng iyn; at ang lupng iy'y ang pus ni Saw! M~ga ilng araw nang siy'y hind sumsilay sa bahay ni Pati dahil sa dinranas niyng pananalt. San pa siy magnnakaw n~g pilak na ikassund sa pithay n~g babaeng it? --Ah, mabuti ay magsanl na! At nagsanl. At nabusan na namn. Nan~gtang: nabos din. At nanghin~g: gayn din. --Oh! an pa ang aking ggawn?

Ang Mananayaw Sumlat sa kanyng m~ga maglang?

16

N~gay'y wal na siyng am, wal na siyng in, ni kapatd, ni kamaganakan. Laht ay sumaw na sa kany. Siy'y itinatkuwl n~g kanyng mga pinagkkautan~gan ng buhay! At sinong banl na mga magulang ang hind ttalikd sa mga ank na paris niy? Lusakin ang kanilng dan~gl pagkatapos maubos ang pilak na kanilng natipon sa tulong n~g tiyag at walng humpy na pakikiagaw sa masungit na kabuhayan; kaladkarn ang kanilng pangalan sa lansan~gan, payurkyurakan sa blana, ipakutiy-kutiy, oh, anng gaming-pal sa kanilng pagmamahl! At hind pa rito lamang humhangg ang pagkapariwar ni Saw: mul nang siy'y magkbanban na sa utang, mul nang siy'y magng maghihin~g, mul nang siy'y magng karumaldumal na pag-uugal, ang mga dati niyng kasama sa paraln, ang mga dati niyng kasama sa mga pasyalan, ang m~ga dating nagbbigy sa kany ng pamagt na katoto, ay isis nang nan~gilag sa kany, is-is nang natakt, paris ng paglay't pan~gingilag sa isng may sakt na nakahhawa. At lal pa mangdng nag-iibayo ang hapd ng mga ganitng kasawan kung siy'y nakakasalubong sa dan ng mga dating kakilala na pagkakkita sa kany'y wal nang ibng pan~gunang bat kund ang isng halakhk, ang isng mutung na halakhk, ang isng n~git, ang isng mapagkutiyng ngit; ngit at halakhk na kung minsa'y sinsabayn pa ng isng pagdalir sa kany at n~g mga salitng: --Nariyn ang hamps-lup. Baw't bigks na ganit'y isng palas namng tumitim't sumsugat sa kanyng pus, sugat na labis nang hapd sugat na labis nang antk. --Limutin ko na kay si Pati! ... ang takt na naisanggun sa sarili, nang minsng siy ay nhihig na. Ngun't oh, pagkakatang labis n~g sungit! Nang siy'y na sa m~ga ganitng paghahak, ay siyng pagkring sa kanyng pintan ng tawag n~g isng boses na kanyng ikinpabangon. --Sin?--ang tanng sa tumawag. At lumapit sa pintan na no'y minsng bumuks sa tulak n~g dalawng malaks na bisig. --Si Tamd!--ang nasambitl agd ni Saw nang mkita ang dumatng. --El mismo, ang sagt ng sinambt--ak ng. Si Saw, pagkakita sa taong it na nagng sanh n~g kanyng pagkakpalung, ay minsng dinalaw n~g pot, nangunt ang mapalad at matas na no, nanlsik ang dalawng mat na npatulad sa dalawng apy, at.... --Tamd!--ang sigw na kasing-tung n~g kulg--lyas, lyas sa bahay ko!... Ngulat si Tamd. Bakit gayn ang pagkaksalubong sa kany n~g dting magiliw na katoto? an ang nangyari? --Tamd! ang nrinig pa niyng ulit ni Saw--lyas, lyas sa bahay ko n~gayn dn!

Ang Mananayaw Si Tamd, pagkaran n~g sandalng pagkakpamangh, parang kawal na pinagsauln ng ulirat, pagkaran n~g unang uln ng punlng kaway, ay pataw at paaglahng tumanng: --Chico, chiquito, bakit ka nagkakganyn? --Tamd: huwg nang sumagt. Iwan ang bhay ko n~gayn din. --Bh, kung ak'y walng sady sa iy!... --Sady? anng sady pa ang sinsabi mo?

17

--Ak'y pinaparito niy--ang matuling sagt n~g bugaw ni Pati--ak'y pinaparito NIYA, ang ulit pang nang-lalak ang boses at sak minalas malas ang kanyng kausap na tila bag warng sinsukat ang kanyng m~ga pananalit. Ang dating nammulng mukh ni Saw, non ay namutl. Sinng niy ang sinsabi ni Tamd? Si Pati? Oh, pan~galang walng kasingtams, Venus na walng kasinggand! Npansn ni Tamd ang ganitng pagbabago ni Saw, kay't nagpatuloy n~g pagsasalit. --Ak'y inutusan niy rito upng sabihin sa iyng ...--at ang patalm ay untuntng ibinan sa pus ni Saw hanggng sa it'y dumatng sa mga sandalng humin~g ng tawad kay Tamd sa kanyng pagkpabigl. --Ipagpaumanhn mo, kaibigan, ang aking pagkakmal: anng bilin niy ang dal mo sa akin? At bung pananabk na inulit-ulit ang ganitng tanng: --Ipinagbilin niy sa akin ang pas at marahang pakl n~g inusis --na sabihin ko sa iyng ikw raw ay nagmmalak n~gayn.... --Nagmamalaki!... --Kung nlalaman mo kung gaanong luh, ang itinapon ni Pati n~g dahil sa m~ga ilng araw na hind mo pagdalaw sa kany.... --Luh, lumuh si Pati n~g dahil sa akin? --Lumuh n~g dahil sa iy. Pagk't kung d ak nammal, ay ... tila, tila may hinhabol sa iy. --Ang puri niy!--ang nibulng ni Saw sa sarili. Puri! ... mainam na puri ang sa isng talimusk. Samantalang si Saw ay nattigilan sa m~ga ganitng pag-isip, si Tamd, sa kanyng sarili'y walng hint namn n~g kbubulng: --Talagng martir ng ang binatng it! ilng sungay ang na sa ulo niy! mahigt pa sa isng demonio sa impierno!

Ang Mananayaw Pagkatapos ay hinarp na pamul ang kanyng dinalaw at ang m~ga hulng bigks: --Saw: bukd sa pasabi ni Pati, ay nrito ang isng sulat niyng ipinaddal sa iy.... At yumao nang walng liwagliwag. Nanabk si Saw na binuksn ang liham. Do'y nabasa niy ang sumsund: Ibon ko:

18

Mag-iisng lingg na n~gayng ak'y inulila mo sa laot n~g mga himutk at pagluh. Isng linggng hind ka mkita, par sa aki'y isng linggng pagkamaty ng Dios! _Nlimot mo na kay ang kulang palad na si Pati? nlimot mo na kay ang abng mnanayaw, pagkatapos manakaw ang kanyng PURI? nlimot mo na kay ang m~ga dakilng sandal na dinanas sa kanyng piling? nlimot mo na kay ang mga damp ng lab mong ibinaks sa aking mga pisn~gi, m~ga dampng hangg ngay'y nararamdamn kong wari'y nag aalab pa sa apy ng pag ibig? nlimot mo na kay ang mga sandalng sinamy sa aking kandungan, sa nin~gas n~g aking mga suliyp, sa lambing ng aking m~ga n~git, sa tung n~g aking mga halk?_ Nlimot mo na ba? Nlimot mo na ba ang gabng yan na ikw ay mhimly sa mga bisig ko na, minsn, makalaw't maikatlng AWITIN ang m~ga tagumpy ni Kupido? nlimot mo na ba ang sandalng yan na iyng isinimsim sa mga lab ko n~g walng kasingtams na pult ng pag ibig? nlimot mo na ba ang mga sandalng yang katasin sa mga lab ko ang alak na nakallasng ni Kupido?_ Nlimot mo na ba? Nlimot mo na ba ang m~ga sandalng, sa bugs ng iyng nag aapy na damdamin ay sinabi mo sa aking: Pati, ikw ang pus ko, ikw ang buhay ko, ikw ang diosa ko?_ Nsaan ang pagtupd sa m~ga ganitng pan~gak? Ay, Saw! ay, ibon ko! pumarito ka't sa laht ng oras ay buks na abutan mo ang haulang nagng pugad ng ating mga ginintang pangarap n~g ating m~ga ligaya't alw! ANG KALAPATI MO. Si Pati, babaeng walng kluluw kund pawng lamn, ay ntutong magtirik ng m~ga karayom sa m~ga talatang it n~g kanyng liham, mga karayom na siyng dumur at sumigd sa hayop, sa maban~gis na hayop, na inin~gatan in Saw sa pus: ang pag-ibig sa kany. At no'y isaisng nagbangon sa alaala n~g binat ang m~ga gunit ng nagdan, parang mga paty na sa tawag ng Mnunubos ay mulng nagsilabs sa hukay ng libingan. At ang ganid, ang ganid na alag ni Saw sa kanyng pus, ay minsng nagbangon, umangil, pumalg, hanggng sa si Saw ay mapatindg sa pagkakup at ulit na masabing: --Pati, Pati, papariyann kit!...

Ang Mananayaw =WAKAS=. Hating gab.

19

Madilm, maulap ang langit, at ang hangin na animo'y isng mahabng hining, ay kasalukuyang nagn~gin~gitn~git; kay't baw't datnn ng kanyng malaks na hamps ay tumutung, uman~gil na anak'y tumtanggp n~g isng ubos ding sampl. Mpamaymay'y bundkbundukang usok ang napatanw sa malay. Makasandal pa'y bumuhos ang uln. Mga kulg na nakabibin~gw ang dumadagundng sa lup, at sa langit ay naghhagarn ang matatalm na lintk na anak'y m~ga gintng ahas. Sa malapad na liwasan n~g Azcrraga, sa oras na it ay isng mahiwagng nagllamay ang napammasd. Sin siy? Sinng kluluw ang matapang na nagllamay sa gitn n~g ganitng sigw? Nagttumulin sa kanyng paglakad, tun~g ang ulo, at walng lin~gng-likd. Ngay'y dumratng na siy sa tapt ng bahay na ntitirik sa gawng kaliw n~g lwasan. Sa bahay na it'y walng tumtanglaw kund ang isng ilaw na kkutikutitap. Hakbnghakbng na lumun~go sa pintang no'y nlalapat pa ang dalawng dahon, n~gun't nang siy'y nlalapit na ay siyng pagkabuks nit sa tawag n~g isng nakatalukbng na itm. At isng mukh ang sumilip don, mukhng babae, ang mukh ni Pati! --Pumarito pa kay?--ang tanng sa mnanayw n~g aninong tumawag sa pint. --Hind na; marahil ay hind, pagk't umuln. Tumuly ka. Ang pinagsabihan n~g ganit ay tluyang pumasok sa lob. Samantal, ang naiwan sa labs, ang unang nsumpun~gn natin sa harp ng ganitng nmasdn, ay minsng napakagt-lab at ang nagn~gngalit na turing: --Oh, tila dinaday ak! At sandalng natigilan na andp-andp ang lob. Sin ang kanyng pinapasok? Kilos lalaki, lalaki sa kanyng tay, kilos at pangangatawan ... Dindy ak! dinay ak!! Pati, Pati, magbabayad ka, pagka nagktang napatunayan ko ang aking panibugh! At ipinatuly ang kanyng paglakad: sandalng tumigil sa labs n~g pintang pinasukan n~g unang nkita na natin, at pagdatng don ay marahang nakimatyg. Wal, wal siyng mring.

Ang Mananayaw Minsng itinulak ang pintan, patakbng pumasok sa lob, at hlos sa isng lundg lamang ay dumatng sa itas n~g bahay. Nang naroron na'y isng kluskusan sa may dakong sild ang kanyng nhiwatigan. --Sin ang nag-uusap na nariring ko? Tinig ni Pati ang is at ang is ay tinig lalaki! --Ngitn~git ng Dios! ... tintaksl ak! tintaksl ak!! tintaksl ak!!!... Ang katulad n~g isng balw na labnt ang buhk, nagaalab ang dalawng-mat, na pumasok sa lob n~g sild. Oh, kataksiln!... --Si Pati, sa piling ni Tamd! Si Saw (na d iba't kund it ang dumatng) sa harp n~g gayng pag-yurak sa kanyng dangl ay biglng dinatnn n~g isng dilm ng tin~gn.

20

Lumapit sa dalaw na bumubug ng apy ang paningn, nannindg ang m~ga balahibong animo'y malilit na pakng nagtim sa kanyng balt, at bgo nilurhn sa mukh si Pati, nilurhn sa mukh si Tamd, at si Pati at si Tamd ay kapuwng pinisl sa lig n~g tigisng kamy. --Dios ko?--ang panaby na sambit ng mga sinakl. Non ay minsng nabuksan ang mga lab ni Saw, mga labng nagdrugan pa sa ban ng ngipin, at ang matung na sigw sa lalaki: --Imbl!... At sa babae'y --Magdaray!... Si Pati'y hind nakahuma. Si Tamd, na war'y nadarng sa alab n~g pot ni Saw, ay umambng ttakb. Ngun't, ang malalaking dalir ng binat ay lumatay non sa mukh n~g bugaw: --Ank ni Lusiper! Ibig mong tumanan? Ah, duwg! --Patawad!... --Patawad! ... patawarin kit pagkatapos dumhn ang pagkatao ko? patawarin kit pagkatapos na ak'y maibuld sa impierno, pagkatapos na ak'y matuks, at ak'y malinlng? --Hind na.... --Hind na ... hind na, pagkatapos na ak'y masipsipn n~g kats, pagkatapos na ak'y maghirap, pagkatapos

Ang Mananayaw na ak'y mains sa kandun~gan ng babaeng it?--at sabay itinur si Pati, na no'y nan~gangatl sa takt.

21

--At ikw--ang pihit dito--na nagng dahil ng aking mga kasawang dinanas; ikw, na nagng dahil ng aking pagkakpalay sa mga dating kaibigan; ikw, na nagng dahil n~g aking pagkakpalay sa am't in, ng pagbaw sa akin ng kanilng pagmamahl; nasan ang pus mo upng ak'y gantihn n~g ganitng kataksiln? Mainam na bayad sa pilak ko na iyng nilusaw; mainam na bayad sa dug ko na iyng ininm! Si Pati ay nangnging na sumagt: --Patawarin!... --Nlalaman mo, Pati--ang patuly ni Saw--nlalaman mo kung gaano ang nagng halag n~g pag-ibig ko sa iy? Pilak, maraming pilak ... gint, gintng daktdakt. Gint't pilak na baw't piraso'y nagkkahulugn ng isng sarong pawis, isng sarong dug ng aking m~ga banl na magulang. --At ang pan~galan ko--ang dugtng na hlos mahirin sa nag unahng pigls ng m~ga salit--ang aking pan~galang ngay'y siyng hantungan n~g laht nang pul, ngay'y isng sukal na kinaririmariman ng laht nang bibg, paris ng pagkarimarim sa isng pusal, sa isng tambakan n~g mabahng yagt? saan mo inilagy ang pagkatao ko? Si Pati'y hind sumasagt. Nagpatuloy si Saw: --Ah, ngay'y lbusan nang pinanniwalan ko ang sabi n~g mga phayagng sa mga palaisdan (bahay-syawan) na nilalanguyn mo ay walng ibng npapansng kund pawng isdng kapak, isdng pawng kintb n~g kalisks ang nmamalas sa labs, bago'y pawng burak ang lamn n~g lob! --Saw, patawad ... ak'y walng sala! --Walng sala! ...--at gumuhit non sa gunit ni Saw ang m~ga pamamarang ginaw sa kany n~g mnanayaw, ang unang pagtatagp nil sa isng handan, ang pagkakdalaw niy sa bahay-syawan, ang m~ga kasinungalin~gang sinabi sa kany ni Tamd tungkl sa kabuhayan ng babaeng it, ang laht n~g yan ay napagkur niyng pawng lalng lamang na iniumang sa kany, upng siy, taglalawigang walng kamalayn sa buhay-Maynil, ay magiliw na pumasok sa lambt ni Pati, na gaya ng isng isd sa pabahay ng bakld. At lal pang nag-alab ang kanyng damdamin, lal pang nag-ulol ang kanyng pot; kay't sa isng pag-lalah n~g isip ay minsng dinaklt si Pati sa kanyng gulnggulng buhk, at ang tanng dito sa buhy na tinig: --Wal kang sala, ang sabi mo? --Wal, walng wal. --At bakit, bakit wal kang kasalanan sa aking pagkakaplun~gi? Si Pati, sa ganitng tanng, ay kim at hlos pabulng na sumagt. --Pagk't alm mo nang ak'y MNANAYAW.... *****

Ang Mananayaw BAGONG PARE NOBELANG TAGALOG NI Ros. Almario KASALUKUYANG TINATAPOS SA LIMBAGAN ***** "Pinatatawad Kit!..." Nobelang Tagalog na ipinagbibilng kasalukuyan sa laht n~g Librera dito sa Maynil, sa halagng Isng Peseta. Maykatha: MATANGLAWIN. ***** Huling Habilin (NOBELANG TAGALOG) KATHA NI Maximino de los Reyes. Ipinagbibil sa laht ng Librera buhat sa unang araw ng Juliong papasok, 1910. End of the Project Gutenberg EBook of Ang Mananayaw, by Rosauro Almario *** END OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK ANG MANANAYAW *** ***** This file should be named 14794-8.txt or 14794-8.zip ***** This and all associated files of various formats will be found in: http://www.gutenberg.net/1/4/7/9/14794/ Produced by Tamiko I. Camacho and PG Distributed Proofreaders. Produced from page scans provided by University of Michigan. Updated editions will replace the previous one--the old editions will be renamed.

22

Creating the works from public domain print editions means that no one owns a United States copyright in these works, so the Foundation (and you!) can copy and distribute it in the United States without permission and without paying copyright royalties. Special rules, set forth in the General Terms of Use part of this license, apply to copying and distributing Project Gutenberg-tm electronic works to protect the PROJECT GUTENBERG-tm concept and trademark. Project Gutenberg is a registered trademark, and may not be used if you charge for the eBooks, unless you receive specific permission. If you do not charge anything for copies of this eBook, complying with the rules is very easy. You may use this eBook for nearly any purpose such as creation of derivative works, reports, performances and research. They may be modified and printed and given away--you may do practically ANYTHING with public domain eBooks. Redistribution is subject to the

Ang Mananayaw trademark license, especially commercial redistribution. *** START: FULL LICENSE ***

23

THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK To protect the Project Gutenberg-tm mission of promoting the free distribution of electronic works, by using or distributing this work (or any other work associated in any way with the phrase "Project Gutenberg"), you agree to comply with all the terms of the Full Project Gutenberg-tm License (available with this file or online at http://gutenberg.net/license). Section 1. General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg-tm electronic works 1.A. By reading or using any part of this Project Gutenberg-tm electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to and accept all the terms of this license and intellectual property (trademark/copyright) agreement. If you do not agree to abide by all the terms of this agreement, you must cease using and return or destroy all copies of Project Gutenberg-tm electronic works in your possession. If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a Project Gutenberg-tm electronic work and you do not agree to be bound by the terms of this agreement, you may obtain a refund from the person or entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8. 1.B. "Project Gutenberg" is a registered trademark. It may only be used on or associated in any way with an electronic work by people who agree to be bound by the terms of this agreement. There are a few things that you can do with most Project Gutenberg-tm electronic works even without complying with the full terms of this agreement. See paragraph 1.C below. There are a lot of things you can do with Project Gutenberg-tm electronic works if you follow the terms of this agreement and help preserve free future access to Project Gutenberg-tm electronic works. See paragraph 1.E below. 1.C. The Project Gutenberg Literary Archive Foundation ("the Foundation" or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection of Project Gutenberg-tm electronic works. Nearly all the individual works in the collection are in the public domain in the United States. If an individual work is in the public domain in the United States and you are located in the United States, we do not claim a right to prevent you from copying, distributing, performing, displaying or creating derivative works based on the work as long as all references to Project Gutenberg are removed. Of course, we hope that you will support the Project Gutenberg-tm mission of promoting free access to electronic works by freely sharing Project Gutenberg-tm works in compliance with the terms of this agreement for keeping the Project Gutenberg-tm name associated with the work. You can easily comply with the terms of this agreement by keeping this work in the same format with its attached full Project Gutenberg-tm License when you share it without charge with others. 1.D. The copyright laws of the place where you are located also govern what you can do with this work. Copyright laws in most countries are in a constant state of change. If you are outside the United States, check the laws of your country in addition to the terms of this agreement before downloading, copying, displaying, performing, distributing or creating derivative works based on this work or any other Project Gutenberg-tm work. The Foundation makes no representations concerning the copyright status of any work in any country outside the United States. 1.E. Unless you have removed all references to Project Gutenberg: 1.E.1. The following sentence, with active links to, or other immediate access to, the full Project Gutenberg-tm License must appear prominently whenever any copy of a Project Gutenberg-tm work (any work on which the phrase "Project Gutenberg" appears, or with which the phrase "Project Gutenberg" is

Ang Mananayaw associated) is accessed, displayed, performed, viewed, copied or distributed:

24

This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included with this eBook or online at www.gutenberg.net 1.E.2. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is derived from the public domain (does not contain a notice indicating that it is posted with permission of the copyright holder), the work can be copied and distributed to anyone in the United States without paying any fees or charges. If you are redistributing or providing access to a work with the phrase "Project Gutenberg" associated with or appearing on the work, you must comply either with the requirements of paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 or obtain permission for the use of the work and the Project Gutenberg-tm trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or 1.E.9. 1.E.3. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is posted with the permission of the copyright holder, your use and distribution must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any additional terms imposed by the copyright holder. Additional terms will be linked to the Project Gutenberg-tm License for all works posted with the permission of the copyright holder found at the beginning of this work. 1.E.4. Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg-tm License terms from this work, or any files containing a part of this work or any other work associated with Project Gutenberg-tm. 1.E.5. Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this electronic work, or any part of this electronic work, without prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with active links or immediate access to the full terms of the Project Gutenberg-tm License. 1.E.6. You may convert to and distribute this work in any binary, compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including any word processing or hypertext form. However, if you provide access to or distribute copies of a Project Gutenberg-tm work in a format other than "Plain Vanilla ASCII" or other format used in the official version posted on the official Project Gutenberg-tm web site (www.gutenberg.net), you must, at no additional cost, fee or expense to the user, provide a copy, a means of exporting a copy, or a means of obtaining a copy upon request, of the work in its original "Plain Vanilla ASCII" or other form. Any alternate format must include the full Project Gutenberg-tm License as specified in paragraph 1.E.1. 1.E.7. Do not charge a fee for access to, viewing, displaying, performing, copying or distributing any Project Gutenberg-tm works unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9. 1.E.8. You may charge a reasonable fee for copies of or providing access to or distributing Project Gutenberg-tm electronic works provided that - You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from the use of Project Gutenberg-tm works calculated using the method you already use to calculate your applicable taxes. The fee is owed to the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, but he has agreed to donate royalties under this paragraph to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation. Royalty payments must be paid within 60 days following each date on which you prepare (or are legally required to prepare) your periodic tax returns. Royalty payments should be clearly marked as such and sent to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation at the address specified in Section 4, "Information about donations to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation." - You provide a full refund of any money paid by a user who notifies you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he does not agree to the terms of the full Project Gutenberg-tm License. You must require such a user to return or destroy all copies of the works possessed in a physical medium and discontinue all use of and all access to other copies of Project Gutenberg-tm works.

Ang Mananayaw - You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of any money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the electronic work is discovered and reported to you within 90 days of receipt of the work. - You comply with all other terms of this agreement for free distribution of Project Gutenberg-tm works.

25

1.E.9. If you wish to charge a fee or distribute a Project Gutenberg-tm electronic work or group of works on different terms than are set forth in this agreement, you must obtain permission in writing from both the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and Michael Hart, the owner of the Project Gutenberg-tm trademark. Contact the Foundation as set forth in Section 3 below. 1.F. 1.F.1. Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread public domain works in creating the Project Gutenberg-tm collection. Despite these efforts, Project Gutenberg-tm electronic works, and the medium on which they may be stored, may contain "Defects," such as, but not limited to, incomplete, inaccurate or corrupt data, transcription errors, a copyright or other intellectual property infringement, a defective or damaged disk or other medium, a computer virus, or computer codes that damage or cannot be read by your equipment. 1.F.2. LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the "Right of Replacement or Refund" described in paragraph 1.F.3, the Project Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, and any other party distributing a Project Gutenberg-tm electronic work under this agreement, disclaim all liability to you for damages, costs and expenses, including legal fees. YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE PROVIDED IN PARAGRAPH F3. YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH DAMAGE. 1.F.3. LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a written explanation to the person you received the work from. If you received the work on a physical medium, you must return the medium with your written explanation. The person or entity that provided you with the defective work may elect to provide a replacement copy in lieu of a refund. If you received the work electronically, the person or entity providing it to you may choose to give you a second opportunity to receive the work electronically in lieu of a refund. If the second copy is also defective, you may demand a refund in writing without further opportunities to fix the problem. 1.F.4. Except for the limited right of replacement or refund set forth in paragraph 1.F.3, this work is provided to you 'AS-IS' WITH NO OTHER WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT LIMITED TO WARRANTIES OF MERCHANTIBILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE. 1.F.5. Some states do not allow disclaimers of certain implied warranties or the exclusion or limitation of certain types of damages. If any disclaimer or limitation set forth in this agreement violates the law of the state applicable to this agreement, the agreement shall be interpreted to make the maximum disclaimer or limitation permitted by the applicable state law. The invalidity or unenforceability of any provision of this agreement shall not void the remaining provisions. 1.F.6. INDEMNITY

Ang Mananayaw

26

- You agree to indemnify and hold the Foundation, the trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone providing copies of Project Gutenberg-tm electronic works in accordance with this agreement, and any volunteers associated with the production, promotion and distribution of Project Gutenberg-tm electronic works, harmless from all liability, costs and expenses, including legal fees, that arise directly or indirectly from any of the following which you do or cause to occur: (a) distribution of this or any Project Gutenberg-tm work, (b) alteration, modification, or additions or deletions to any Project Gutenberg-tm work, and (c) any Defect you cause. Section 2. Information about the Mission of Project Gutenberg-tm Project Gutenberg-tm is synonymous with the free distribution of electronic works in formats readable by the widest variety of computers including obsolete, old, middle-aged and new computers. It exists because of the efforts of hundreds of volunteers and donations from people in all walks of life. Volunteers and financial support to provide volunteers with the assistance they need, is critical to reaching Project Gutenberg-tm's goals and ensuring that the Project Gutenberg-tm collection will remain freely available for generations to come. In 2001, the Project Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure and permanent future for Project Gutenberg-tm and future generations. To learn more about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and how your efforts and donations can help, see Sections 3 and 4 and the Foundation web page at http://www.pglaf.org. Section 3. Information about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non profit 501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal Revenue Service. The Foundation's EIN or federal tax identification number is 64-6221541. Its 501(c)(3) letter is posted at http://pglaf.org/fundraising. Contributions to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation are tax deductible to the full extent permitted by U.S. federal laws and your state's laws. The Foundation's principal office is located at 4557 Melan Dr. S. Fairbanks, AK, 99712., but its volunteers and employees are scattered throughout numerous locations. Its business office is located at 809 North 1500 West, Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887, email business@pglaf.org. Email contact links and up to date contact information can be found at the Foundation's web site and official page at http://pglaf.org For additional contact information: Dr. Gregory B. Newby Chief Executive and Director gbnewby@pglaf.org Section 4. Information about Donations to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation Project Gutenberg-tm depends upon and cannot survive without wide spread public support and donations to carry out its mission of increasing the number of public domain and licensed works that can be freely distributed in machine readable form accessible by the widest array of equipment including outdated equipment. Many small donations ($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt status with the IRS. The Foundation is committed to complying with the laws regulating charities and charitable donations in all 50 states of the United States. Compliance requirements are not uniform and it takes a considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up with these requirements. We do not solicit donations in locations where we have not received written confirmation of compliance. To SEND DONATIONS or determine the status of compliance for any particular state visit http://pglaf.org While we cannot and do not solicit contributions from states where we have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition against accepting unsolicited donations from donors in such states

Ang Mananayaw who approach us with offers to donate.

27

International donations are gratefully accepted, but we cannot make any statements concerning tax treatment of donations received from outside the United States. U.S. laws alone swamp our small staff. Please check the Project Gutenberg Web pages for current donation methods and addresses. Donations are accepted in a number of other ways including including checks, online payments and credit card donations. To donate, please visit: http://pglaf.org/donate Section 5. General Information About Project Gutenberg-tm electronic works. Professor Michael S. Hart is the originator of the Project Gutenberg-tm concept of a library of electronic works that could be freely shared with anyone. For thirty years, he produced and distributed Project Gutenberg-tm eBooks with only a loose network of volunteer support. Project Gutenberg-tm eBooks are often created from several printed editions, all of which are confirmed as Public Domain in the U.S. unless a copyright notice is included. Thus, we do not necessarily keep eBooks in compliance with any particular paper edition. Most people start at our Web site which has the main PG search facility: http://www.gutenberg.net This Web site includes information about Project Gutenberg-tm, including how to make donations to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks. Ang Mananayaw A free ebook from http://manybooks.net/