MU THUN MT S VN L LUN V THC TIN

Cng bn c! Cun sch cc bn ang c trong tay tuy i cch y 8 nm, nhng thi gian khng lm cho n lc hu i, m tri li cn gip khng nh thm nhng tng kt l lun v gii php thc tin m chng ti a ra trc y. Tnh hnh trong nc v trn th gii ngy cng lm sng t hn xu th pht trin, kh nng v phng php gii quyt cc mu thun x hi trn phm vi ton cu cng nh trong mi quc gia . V quyn sch xut bn vi s lng t i nn khng th n tay tt c cc bn c c s quan tm i vi vn ny, v th chng ti quyt nh ch bn cun sch in t ny cng b trn mng internet. Phin bn ny hon ton theo ng cu ch, trang, on, dng trong sch c Nh xut bn Khoa hc x hi xut bn nm 2005. Ch c font ch c nh dng ln hn, khong cch cc dng ch tha hn c th c mt cch tha mi trn my tnh v mt vi li in n nh c kh c ph!c. C mt s kin b sung nh trong nhng bin php gii quyt mu thun c bn c"a ch" ngh#a t bn v mt s mu thun quan trng $ nc ta hin nay, chng ti xin by t $ cui phin bn ny. Mong nhn c s ng gp c"a bn c chng ti hon thin cng trnh ny. Thng 9 nm 2013 Tc gi: PGS. TS. Nguyn Tn Hng

T.S. NGUYN TN HNG

MU THU N M T S V N L LU N V TH C TI N

NH XU%T B&N KHOA H'C X H(I H N(I - 2005

M C LC

Trang M u: MU THUN - MT VN LCH S V NNG HI 11 29 29 29 32 34 34 35 36 38 39 42 43

Chng 1: KHI NIM V KT CU CA MU THUN BIN CHNG 1. Khi nim mu thun .. 1.1. Hai quan nim v mu thun ...... 1.2. Mu thun bin ch)ng 2. Khi nim mt i lp .. 2.1. *i lp hay m+t i lp - cch gi no ng hn? ... 2.2. Cc nh ngh#a v i lp, m+t i lp ... 2.3. Ci g c th c xem l m+t i lp ? 2.4. *i lp l quan h ng .. 2.5. *i lp bn trong v i lp bn ngoi .. 3. Kt cu ca mu thun bin ch ng ... 3.1. Cc quan nim khc nhau v kt cu c"a mu thun bin ch)ng

3.2. Cc m+t i lp v quan h gia chng nh l thnh phn chnh trong kt cu c"a mu thun bin ch)ng . 3.3. Hai cp c"a mu thun bin ch)ng ...
Chng 2: MU THUN BIN CHNG V MU THUN LGC HNH THC. PHN LO!I MU THUN BIN CHNG. "C I#M CA MU THUN X HI .

45 56

71 71 72 77 87 93 93 94 96 97 97 108

1. Mu thun bin ch ng v mu thun lgc hnh th c .. 1.1. Mu thun c"a s vt v mu thun trong t duy .. 1.2. Antinmi v mu thun lgc hnh th)c . 1.3. ngh#a c"a vic n m vng mu thun lgc hnh th)c v antinmi . 2. Phn lo$i mu thun bin ch ng 1.1. Mu thun c bn v mu thun khng c bn . 1.2. Mu thun ch" yu v mu thun khng ch" yu 1.3. Mu thun bn trong v mu thun bn ngoi ... 3. c i%m v phn lo$i mu thun x h&i .. 3.1. *+c im c"a mu thun x hi .. 3.2. Phn loi mu thun x hi .

Chng 3: PH'(NG PHP PHN TCH MU THUN

V NH)NG NGUYN T*C C+N B,N CA N

118 118 118 120

1. Phng php phn tch mu thun 1.1. M!c ch c"a phn tch mu thun . 1.2. Thc cht c"a phng php phn tch mu thun ...

2. Nh-ng nguyn t.c c/n b0n ca phng php phn tch mu thun ................ 121 2.1. *i t, mu thun hin tng n mu thun bn cht 121 2.2. Phn i ci thng nht v nhn th)c cc m+t i lp 127 2.3. Thng nht, -ng nht c"a cc m+t i lp ............................................................ 134 2.4. Hiu r ngu-n gc, iu kin t-n ti v qu trnh pht trin c"a mu thun .. 143 2.5. N m c h thng mu thun c"a s vt v quan h c"a mi mu thun trong h thng 149 Chng 4: VN GI,I QUYT MU THUN. MT S NGUYN T*C PH'(NG PHP LUN CA VIC GI,I QUYT MU THUN ....... 1. Nh-ng quan nim khng ng trong vn 1 gi0i quyt mu thun ...

157 159

1.1. Gii quyt mu thun b -ng nht vi vic xa b mu thun ............ 159 1.2. Tha mn vi vic gii quyt mu thun $ cp hin tng .. 161 2. Cc cch v hnh th c gi0i quyt mu thun 2.1. Vic gii quyt trit , hon ton c"a mu thun .. 163 164

2.2. Vic gii quyt thng xuyn c"a mu thun . 168 3. Vai tr ca gi0i quyt mu thun 31. Gii quyt mu thun l mt ng lc quan trng c"a s pht trin ... 174 174

3.2. Vai tr c"a vic gii quyt thng xuyn v vic gii quyt trit , hon ton c"a mu thun ... 177 4. M&t s nguyn t.c phng php lun ca vic gi0i quyt mu thun 179 4.1. Nguyn t c thng nht gia tun th" tnh khch quan v pht huy cao vai tr c"a nhn t ch" quan

180

4.2. Nguyn t c gii quyt mu thun ph hp vi bn cht v iu kin t-n ti c"a mu thun ... 188 4.3. Nguyn t c gii quyt mu thun ph hp vi t,ng giai on pht trin c"a mu thun

192

4.4. Nguyn t c tnh h thng v tnh -ng b trong vic gii quyt mu thun . 198 4.5. Nguyn t c thng nht gia m!c ch nhn o v bin php nhn o trong vic gii quyt mu thun x hi . 200 Chng 5: NHN THC V GI,I QUYT MT S MU THUN QUAN TR2NG TRONG L3NH VC KINH T V X HI CA TH4I K5 QU LN CH NGH3A X HI

207

1. Nhn th c l$i v1 mu thun c b0n ca ch & t b0n v phng php gi0i quyt ... 207 1.1. Bn cht c"a mu thun c bn c"a ch t bn .. 208

1.2. Phng php gii quyt mu thun c bn c"a ch t bn ............ 211 2. Mu thun gi-a bc l&t v b6 bc l&t .. 2.1. Th no l bc lt 2.2. Gii quyt mu thun gia b bc lt v bc lt .. 3. Mu thun gi-a l7i ch c nhn v l7i ch x h&i 219 219 220 224

3.1. S thng nht v i lp gia li ch c nhn v li ch x hi . 225 3.2. Gii quyt mu thun gia li ch c nhn v li ch x hi trong thi k. qu ln ch" ngh#a x hi 230

4. Mu thun gi-a bnh 8ng v bt bnh 8ng 4.1. Khi nim cng b/ng v bnh ng x hi ..

237 237

4.2. M!c tiu c"a ch" ngh#a x hi khng ch l cng b/ng x hi, m cn l bnh ng x hi . 239 4.3. Quan h gia bnh ng v bt bnh ng .... 240 4.4. Bin php gii quyt mu thun gia bnh ng v bt bnh ng . 246 KT LUN TI LIU THAM KH,O ... 251 255

10

M9 :U

MU THUN - MT VN LCH S V NNG HI Mu thun l mt hin tng khch quan, ph bin. Lch s x hi loi ngi sm pht hin v tm cch gii quyt mu thun theo nhng cch tip cn khc nhau. 0 Trung Hoa c i thuyt m Dng ra i rt sm, v sau n t ti m)c hon chnh trong Kinh Dch. T t$ng c"a trit thuy t ny c cc trng phi trit hc thi Xun Thu - Chin Quc k th,a v pht trin. Thuyt m Dng gii thch kh$i nguyn v s vn hnh c"a v tr! t, s phn i ci thng nht thnh hai m+t i lp Dng v m v s phi hp, tng tc, chuyn ha ln nhau gia hai m+t i lp ny. Dng v m lc u dng ch nhng thuc tnh i lp nh kh - 1m, sng - ti, cng - nhu, cng - nhc, v.v., v sau c dng mt cch ph bin ch tt c nhng m+t i lp hp thnh v tr! v x hi con ngi (nh tri t, m+t tri - m+t trng, ngy - m, sng - cht, trn -

11

di, sp - nga, s ch2n - s l3, nam - n, vua - ti, qun t - tiu nhn, v.v.). Trong hai m+t i lp to thnh chnh th, ngi Trung Hoa c i lun lun nhn mnh m+t Dng gi vai tr ch o v vt tri hn. Theo Kinh Dch, v tr! t, mt th thng nht u tin (Thi cc) c phn ra thnh hai m+t i lp l Dng v m (L4ng nghi). L4ng nghi sinh ra T) tng (Dng ln, m nh, m ln, Dng nh). Hai m+t i lp ny tuy c nhng thuc tnh tri ngc nhau, nhng khng loi tr, nhau mt cch tuyt i. Dng v m t-n ti khng tch bit nhau m xm nhp ln nhau. Trong m+t ny ch)a ng yu t c"a m+t kia. Trong Dng ln c m nh, trong m ln c Dng nh, chnh v vy m Dng bin i thnh m v ngc li. Chng hn, trong ngy (Dng ln) c yu t m (m nh); Dng ln nh i v m nh ln ln v nh vy ngy chuyn thnh m. Dng v m cn ha vo nhau. Ngi l kt qu s phi hp, ha quyn vo nhau gia kh dng v kh m c"a tri t m to thnh. Cc m+t i lp ny kt hp vi nhau sinh ra Bt qui (Tm qu3: Cn, Khm, Cn, Chn, Tn, Ly, Khn, *oi). Bi qui sinh ra vn vt. Lo T l nh trit hc ni ting vi hc thuyt v o, c coi l ngi sng lp ra trng phi trit hc *o gia c"a Trung Quc c i. Trong chng 42 o c kinh ng vit *o sinh mt, mt sinh hai, hai sinh

12

ba, ba sinh vn vt. Vn vt u cng m m m dng, iu ha b/ng kh trng h1. Theo cch gii thch c"a Nguyn Hin L, mt c hiu theo nhng cch khc nhau l thi cc, l nguyn kh (kh thng nht). V hai l Dng v m. Cn ba c th c hiu l kh trng h do kh dng v kh m giao ha vi nhau m sinh ra, ho+c l ci nguyn l lm cho m dng ha vo nhau. Theo cch gii thch c"a Franois Cheng, nh vn Php gc Hoa th ba g-m tri, t, ngi biu hin c"a dng kh, m kh v trng kh. Theo Lo T, Dng v m lm tin t-n ti cho nhau, chuyn ha ln nhau. *iu ny cng ging nh quan nim c"a Hraclit $ Hy Lp c i. Trong chng 2, o c kinh, Lo T vit: C v khng sinh ra ln nhau; d v kh to nn ln nhau; ng n v di lm r cho nhau; cao v thp da vo nhau; trc v sau theo nhau. Ai cng cho ci 5p l 5p, do m sinh ra quan nim v ci xu; ai cng cho iu thin l thin, do m sinh ra quan nim v ci c. Ci ha v ci phc cng khng c ranh gii tuyt i; trong phc c ha, trong ha c phc. Trong quan nim v m Dng, Lo T khng xem m+t m bao gi cng yu th thua km m+t Dng, thm ch cn ngc li. Chng 37, o c kinh, ng vit: Nhu nhc th ng cng cng (mm yu th ng c)ng mnh). 0
1

. Nguyn Hin L (gii thiu v chu dch), Lo T: o c kinh, Nxb Vn ha, H Ni, 1994, tr. 63. 13

chng 78 ng nh c li: Nhc th ng cng, nhu th ng cng. ng a ra v d!, nc l ci cc mm nhng ch ng c ci c)ng l ; c)ng mnh l cng loi vi ci cht, cn mm yu l cng loi vi s sng (kin cng d t chi -, nhu nhc gi sinh chi -)1. T t$ng v s phn i ci thng nht thnh cc m+t i lp, v s t-n ti g n b khng tch ri nhau gia hai m+t i lp, v s xm nhp ln nhau v chuyn ha ln nhau gia chng l nhng thnh tu v ng gp c"a thuyt m Dng $ Trung Hoa c i vo l lun v mu thun. Tuy nhin, quan im v mu thun $ Trung Hoa c i c nhng hn ch nht nh m v sau php bin ch)ng duy vt phi kh c ph!c: - Vic phn chia tt c s vt, hin tng thnh hai m+t i lp theo mt s thuc tnh chung Dng v m nh ni trn l c tnh g b, gng p, khng phn nh c tnh a dng, mun mu mun v3 c"a mu thun trong hin thc. - Ch mi thy s thng nht (g n b, xm nhp, chuyn ha ln nhau) c"a cc m+t i lp, nhng cha thy s u tranh c"a chng, c chng ch thy m+t ny thnh ln, m+t kia suy i, cha thy s bi tr, gt b, chng i ln nhau gia cc m+t i lp. C ngi nhn xt l thuyt m Dng ng hn thuyt mu thun c"a trit hc Mc v n
1. Nguyn Hin L (gii thiu v chu dch), Lo T: o c kinh, Nxb Vn ha, H Ni, 1994, tr. 85 - 86; 113 - 114. 14

ch" trng s thng nht hi ha gia hai m+t i lp. Tht ra, quan nim v s u tranh c"a cc m+t i lp trong trit hc Mc l mt thnh tu vt tri hn tt c cc l thuyt v mu thun trc . - Cha thy s chuyn ha v a v c"a cc m+t i lp, chng hn, nam gii l Dng, m+t ch" o; cn n gii l m, m+t ph! thuc th v#nh vin c) nh vy, khng th thay i c. 0 phng Ty c i, vic nghin c)u v mu thun bao qut c c hai l#nh vc: mu thun trong hin thc khch quan v mu thun trong t duy. Cc nh trit hc thi k. tin X-crt $ Hy Lp c i c nhng pht hin kh l th v s t-n ti c"a cc m+t, cc khuynh hng i lp trong t nhin v x hi. Hraclit (Heraclitus, 546 - 480 TCN), c t t$ng v s thng nht ca cc mt i lp trong tt c s vt hin tng. Theo Hraclit, t, ci n nht sinh ra tt c v ci n nht t, ci tt c m ra. Theo ng, tt c s vt hin tng u ch)a ng nhng m+t i lp, Thng l ngy v m, l ma h v ma ng, l chin tranh v ha bnh. Cc m+t i lp l -ng nht vi nhau: sng v cht, th)c v ng", tr3 v gi, bnh tt v s)c khe, i v no, mt nhc v ngh ngi, ci sch v ci b1n, ci cao 5p v ci thp hn, v.v., bn cht c"a chng l mt1.
1. Xem: L.F. Ilichev, P.N. Pheoxeev, X.M. Covalev v V.G. Panov (ch" bin), T in Bch khoa trit hc ( ! 6"# $%&'% ! ()*+), Nxb Bch khoa Xvit, Matxcva, 1983, tr. 109 - 110. 15

16

Trong trit hc Hraclit, cc m+t i lp lm ti,n , cho nhau, c m+t ny mi c m+t kia. Bnh tt lm cho s)c khe qu hn, ci c lm cho ci thin cao c hn, ci i lm cho ci no d chu hn. Cc m+t i lp c th chuyn ha ln nhau. ng ni: Ci nng lnh i, ci lnh nng ln. Ci t kh i, ci kh t li. Nhiu ngi ng thi khng th hiu thu c nhng t t$ng bin ch)ng su s c c"a Hraclit nn coi ng l nh trit hc ti ngh-a. Mt truyn thng khc trong s pht trin php bin ch)ng $ Hy Lp c i, l vic i su nghin c)u bin chng ca t duy, hay theo cch ni c"a Ph. 7ngghen, bin ch)ng ch" quan (Platn, Arixtt). Theo nhng ngi sng lp ra n th php bin ch)ng c ngh#a l ngh thut tranh lun tm ra chn l thng qua vic khng nh tnh ng n c"a quan im c"a mnh v bc b lp lun c"a i phng b/ng cch vch ra mu thun trong quan im, t t$ng c"a i phng. Mu thun theo truy n thng phng Ty cng v th m c ngh#a l li ni tri ngc nhau (contradiction). Hai phn on, mt ci khng nh, mt ci ph" nh v cng mt thuc tnh c"a i tng trong mt quan h nht nh, $ mt phng din nht nh th khng th cng ng c. Arixtt (384-322 TCN), mt nh trit hc ni ting c nh h$ng rt ln i vi truyn thng trit hc, lgc hc,

khoa hc, chnh tr hc phng Ty, c cng sng lp ra Lgc hc hnh thc (Formal Logic). V n ra i t, thi c i nn cn c gi l Lgc hc truy n thng (Tradidional Logic). Trong cc quy lut c"a t duy lgc hnh th)c m Arixtt a ra c quy lut phi mu thun (Law of non-contradiction). Theo quy lut ny, nu t duy ch)a ng mu thun th t duy s8 khng ng. Quy lut phi mu thun t, khi ra i thc s ng mt vai tr rt ln trong t duy lgc. N m bo tnh nht qun c"a t duy v nht l n c vn d!ng bc b. nhng quan im, t t$ng khng nht qun, sai lm. S d!ng lp lun v mu thun ph" nhn hay nghi ng tnh chn l, l cch lm ph bin t, thi c i n nay. Nh trit hc duy vt v thn ni ting Hy Lp c i thuc trng phi nguyn t lun picuya (Epicurus, 341270 TCN) dng lp lun sau y bc b quan nim v Thng . Theo ch" ngh#a v thn th quan nim tn gio v mt v Thng ton n/ng, ton thin, giu lng nhn i s8 mu thun vi mt thc t khng th chi ci c l trong th gii ang t-n ti y ry i,u c. picuya lp lun: Nu Thng mun loi b iu c nhng ngi khng lm c th ngi khng phi l ton nng. Cn nu ngi c kh nng loi b iu c nhng ngi khng mun lm th ngi khng phi ngi giu lng nhn i. Cn nu ngi mun loi b iu c v ngi hon ton c kh nng lm c th th hi ti sao iu c vn t-n ti trong th
17

gii? Trong th gii t-n ti y ry iu c c ngh#a l Thng ho+c khng phi l ton nng, ho+c khng phi l giu lng nhn i. *iu ny mu thun vi quan nim v mt v Thng ton nng, ton thin, giu lng nhn i. Tuy nhin, vic vn d!ng lut phi mu thun cng gy ra mt s nh0m ln ng tic quy mi mu thun v sai lm ch" quan. T duy c mu thun cng -ng ngh#a vi t duy sai lm. Bn cnh cn c vic p d!ng lut phi mu thun khng ng dn n ngu1 bin. Znn (Zeno, 490 - 430 TCN), nh trit hc thuc phi El $ Hy Lp c i l trng phi duy vt siu hnh, khng nh th gii l mt khi duy nht, bt ng. * bc b s vn ng, Znn a ra nhng apri (nghch l). Theo ng, quan nim vn ng s8 dn n nhng nghch l nh mi tn bay m bt ng, Asin khng ui kp con ra, v.v.. Gi s Asin (Achilles, mt nhn vt thn thoi Hy Lp c s)c mnh phi thng, tt nhin l chy rt nhanh) ang chy ui theo mt con ra (ni ting l chm nh ra). C) mi ln Asin n v tr con ra $ th con ra i khi v tr mt qung ng, d qung ng m con ra i c c nh bao nhiu chng na th n vn $ v pha trc Asin. Vi lp lun nh vy th s8 dn n kt lun lgc l Asin s8 khng bao gi ui kp con ra. Nu quan nim c vn ng th s8 dn n nhng nghch l kiu nh vy. Do , khng th c vn ng; vn ng chng qua l gic quan b nh l,a m thi!
18

Quy quan nim vn ng v mu thun bc b n, khng nh iu ngc li l s bt ng, l cch lm c"a Znn. Cn i vi I. Cant (Immanuel Kant, 1724 1804) bn cht c"a th gii l nhng vt t n, do nhng cu hi v bn cht c"a th gii, nh: Th gii c gii hn trong khng gian, c kh$i u trong thi gian hay th gii l v hn, khng c kh$i u? Th gii c cu to t, nhng phn t nh nht, n gin nht hay trong th gii khng c g nh nht, n gin nht? C t do hay tt c u tt yu, u tun theo quy lut nhn qu? C ci tt nhin tuyt i (Thng ) hay khng c? v.v.. l nhng iu khng th nhn th)c c v l nhng antinmi, t)c nhng mu thun khng bao gi c th gii quyt c. Hghen (Georg W. F. Hegel, 1770-1831), nh trit hc c in *)c, mt thin ti sng to, mt nh bc hc c tri th)c bch khoa lm sng li quan nim bin ch)ng c i, pht trin n mt cch c h thng. ng em li mt quan nim mi m2 v, mu thun, i lp vi quan nim truyn thng. Theo Hghen, mu thun khng cn l kt qu c"a sai lm ch" quan, m mu thun l ngu-n gc c"a tt c mi vn ng v c"a tt c mi s)c sng. Trong mu thun c"a Hghen, chnh v phn khng hon ton loi tr, nhau mt cch tuyt i, m dung hp vi nhau thnh hp . S gii quyt mu thun khng phi l loi b mt trong hai m+t i lp m dn n mt quan nim th) ba dung hp c c hai quan im i lp .
19

Tuy nhin, mu thun c"a Hghen vn cn cha ra kh.i hon ton quan h cht h3p ca lgc hc, m+c d lgc hc Hghen khng cn l lgc hc hnh th)c m l lgc bin ch)ng. Hghen coi mi hin tng trong t nhin v x hi nh l biu hin c"a mt bn cht thn b no c trc th gii ( nim tuyt i) v ng quy s phong ph, mun mu mun v3 c"a mu thun trong th gii hin tng v mu thun bn cht trong nim. C. Mc vit: Sai lm ch" yu c"a Hghen l $ ch ng hiu mu thun c"a hin tng l s thng nht trong bn cht, trong nim, k. thc bn cht c"a mu thun y c nhin l mt ci g su s c hn, c! th l mu thun bn cht.1 C. Mc v Ph. 7ngghen c cng cu php bin chng ra kh.i ci v. duy tm th0n b trong trit hc Hghen. Cc ng pht trin l lun v mu thun trn lp trng duy vt. *i vi C. Mc v Ph. 7ngghen, mu thun t-n ti mt cch khch quan $ trong cc s vt v cc qu trnh v c th bc l ra di mt hnh th)c hu hnh.2 *i lp vi quan nim duy tm v mu thun c"a Hghen, trong tc ph1m u tay Gp ph0n ph phn trit hc php quy,n ca Hghen, C. Mc vit:

1. C. Mc v Ph. 7ngghen, Ton tp, Nxb Chnh tr Quc gia, H Ni, 1994 - 1995, t. 1, tr. 447. 2. C. Mc v Ph. 7ngghen, sd, t. 20, tr. 173. 20

Cng ging nh vy, s ph phn tht s trit hc i vi ch nh nc hin i khng ch vch ra nhng mu thun c"a ch y, coi nh l nhng mu thun t-n ti mt cch hin thc; n cn gii thch nhng mu thun y; n hiu c qu trnh pht sinh v tnh tt yu c"a nhng mu thun y. N hiu chng theo ngh#a +c th c"a chng. Tuy nhin, s hiu bit ny khng phi l $ ch, nh Hghen hnh dung, u u cng tm ra nhng tnh quy nh c"a khi nim l-gc, m l $ ch hiu c l-gc +c th c"a i tng +c th.1 C. Mc, Ph. 7ngghen v V.I. Lnin pht trin v vn d!ng quy lut mu thun 4 c5 hai phng din mu thun bin chng v mu thun lgc (lut phi mu thun). Chnh cc ng p d!ng lut phi mu thun vch ra sai lm trong t t$ng c"a Hghen: C! th l h thng y ch)a ng mt mu thun bn trong khng th c)u cha c: mt m+t, tin c bn c"a n l mt quan im cho r/ng lch s nhn loi l mt qu trnh pht trin... nhng m+t khc h thng y li c k. vng r/ng chnh n l ci tn cng c"a chn l tuyt i y. Mt h thng nhn th)c v t nhin v lch s bao qut tt c v v#nh vin khng cn thay i na, mt h thng nh th l mu thun vi nhng quy lut c bn c"a t duy bin ch)ng...2

1. C. Mc v Ph. 7ngghen, sd, t. 1, tr. 448. 2. C. Mc v Ph. 7ngghen, sd, t. 20, tr. 41. 21

Tuy nhin, iu ch" yu $ C. Mc, Ph. 7ngghen, V.I. Lnin l vn d!ng quy lut mu thun vch ra ngu-n gc, ng lc c"a s pht trin c"a t nhin v x hi. Theo cc ng, ng lc c"a s pht trin lch s ni chung chnh l mu thun gia lc lng sn xut v quan h sn xut. T, mu thun gia lc lng sn xut v quan h sn xut, cc ng i n phn tch mu thun giai cp, mu thun gia c s$ h tng v kin trc thng tng, gia t-n ti x hi v th)c x hi. *iu ng ch l cc ng nhn th)c mu thun trong h thng, trong c mu thun c bn, mu thun phi sinh. * gii quyt mu thun phi tm ra cho c mu thun c bn c"a s vt, hin tng. Vn d!ng l lun v mu thun, C. Mc v Ph. 7ngghen xc nh mu thun c bn c"a x hi t bn ch" ngh#a v ra nhim v! c"a cuc cch mng x hi ch" ngh#a. Ph. 7ngghen vit Mu thun gia s5n xut x hi v s chim hu t b5n ch ngh-a biu hin ra thnh s i khng gia giai cp v s5n v giai cp t s5n.1 Mu thun c bn c"a ch" ngh#a t bn quy nh nhim v! c"a cuc cch mng x hi ch" ngh#a l gi5i quyt mu thun b/ng cch th tiu ch t hu - mt h thng kinh t trong mt thiu s ngi giu c n m ht t liu sn xut, n m quyn thng tr chnh tr v s d!ng a v chim at kt qu lao ng c"a x hi - thit lp ch cng hu v nhng t liu sn xut ch" yu v quy,n lm ch v, chnh tr c"a nhn dn lao ng.
1. C. Mc v Ph. 7ngghen, sd, t. 20, tr. 337. 22

V.I. Lnin pht trin l lun mcxt v mu thun. Da trn vic phn tch nhng mu thun trn th gii v $ nc Nga lc by gi, Ngi tin hnh cuc cch mng v sn thnh cng, dn n vic ra i c"a mt nh nc x hi ch" ngh#a u tin trn th gii. Cng trn c s$ phn tch nhng mu thun c"a nc Nga ny sinh sau thi k. thc hin ch" ngh#a cng sn thi chin, V.I. Lnin a ra Chnh sch kinh t mi (NEP). Nhng rt tic sau khi V.I. Lnin qua i nhng t t$ng i mi c"a Ngi khng c k th,a. Thi k. qu ln ch" ngh#a x hi, trong vic gii quyt mu thun c bn c"a ch t bn, cc ng cng sn $ cc nc x hi ch" ngh#a -ng nht s4 hu hu x hi vi cng hu ha, tp th ha t liu sn xut v tp trung trong tay b my nh nc ton b nhim v! qun l kinh t v phn phi sn ph1m x hi c $ cp v# m v vi m. Chnh sai lm ny dn n vic th" tiu cc thnh phn kinh t t nhn v kinh t th trng ni chung. Vic gii quyt khng ng vn s$ hu chng nhng khng kh c ph!c c tnh trng tch ri ngi lao ng vi s$ hu, m cn lm cho s tch ri pht trin theo mt hng khc, trm trng hn: s$ hu nh nc v s$ hu tp th tr$ thnh xa l vi ngi lao ng. V vy, ngi lao ng th vi cng vic c"a tp th, m+c d trong c li ch c"a h. Mu thun gia c nhn v x hi c gii quyt mt cch phin din, n+ng v u tin cho li ch x hi, li ch cng -ng, thiu s quan tm tha ng n li ch c nhn,
23

v th li ch c nhn b bin dng, khng tr$ thnh ng lc m l lc c5n c"a s pht trin x hi . Tt c nhng sai lm trn dn n tnh trng khng ho5ng nghim trng c"a ch" ngh#a x hi trong thp nin 80 c"a th k9 XX. Tip , nhng sai lm trong vic nhn th)c v gii quyt nhng mu thun c"a thi k. kh"ng hong lm cho tnh trng kh"ng hong vn nghim trng li cng tr$ nn nghim trng hn v l nguyn nhn dn n s s6p 7 c"a Lin X v cc nc x hi ch" ngh#a *ng u. S nghip i mi ch" ngh#a x hi do *ng ta kh$i xng v lnh o thc hin a ch ngh-a x hi 4 nc ta ra kh.i khng ho5ng v bc 0u t c nhng thnh qu5 to ln. Sau 20 nm i mi, nhng kinh nghim thnh cng cng nh nhng kh khn, thch th)c cho php v i hi chng ta phi nhn th)c li b5n cht v cch gi5i quyt nhng mu thun trong thi k8 qu , g-m nhng mu thun tn d c"a x hi c v nhng mu thun mi ny sinh trong qu trnh xy dng ch" ngh#a x hi. Chng ta c0n nghin cu li l lun v, mu thun mt cch c h thng theo tinh th0n 7i mi v vn d6ng n tip cn v gi5i quyt nhng mu thun trong x hi ta hin nay. Vn mu thun l mt vn ph)c tp; m+c d cng c nhiu cng trnh nghin c)u $ Lin X trc y v $ nc ta, nhng mi cng trnh nghin c)u thng ch gii quyt mt s kha cnh l lun v thc tin c"a vn m thi.
24

Hin nay, vn kh"ng b v chng kh"ng b ang l vn nh)c nhi c"a nhiu quc gia v c ton th gii quan tm. Tuy nhin, ci gc mu thun c"a vn ny l g? Cun sch S !ng gia cc nn vn minh c"a Samuel P. Huntington, Gio s *i hc Harvard a ra ng lc nhng li l mt s xuyn tc thc cht c"a mu thun ch" yu hin nay trn th gii. N lm cho nhiu ngi hiu nhm r/ng hin nay trn th gii khng cn mu thun giai cp, mu thun kinh t, mu thun gia ch" ngh#a x hi v ch" ngh#a t bn, m ch cn l mu thun v vn minh, vn ha. Tuy th, l lun c"a S.P. Huntington c nhiu hc gi phng Ty hoan nghnh v tng bc tn my xanh, nh l mt l lun khoa hc ng 9n nht, mt s tin tri thin ti. Nh vy, n m vng l lun v mu thun v vn d!ng n mt cch ng n trong hin thc l mt vn c +t ra t, ngn xa v n nay vn cn l vn thi s nng hi $ nc ta v trn th gii. Cun sch ny ra i vi m!c ch ng gp mt phn nh b vo vic lm sng t nhng vn trn. Cun sch l kt qu c"a qu trnh nghin c)u ti p " trong nhiu nm. T, ti Phng php phn tch mu thun, trong thi gian thc tp hai nm $ Lin bang Nga, v nc ti tip t!c nghin c)u pht trin thnh lun n tin s# trit hc vi ti Phng php phn tch mu thun v s vn d6ng n trong nghin cu quan h gia t/ng tr4ng kinh t vi cng b:ng x hi 4 nc ta. Lun n bo v
25

thnh cng vo thng 2 nm 2000 ti Vin Trit hc thuc Trung tm Khoa hc x hi v Nhn vn Quc gia - nay l Vin Khoa hc x hi Vit Nam. Trong Lun n, ti i su nghin c)u mt s s kha cnh l lun c"a phm tr mu thun; thc cht v nhng yu cu c"a phng php phn tch mu thun; vn gii quyt mu thun v vn d!ng l lun nghin c)u c phn tch v gii quyt mt s mu thun trong qu trnh thc hin cng b/ng x hi nh/m gp phn thc 1y s tng tr$ng kinh t $ nc ta. V bn rn cng vic v hn na cng cn phi c thi gian suy ngm, r sot li nhng lun im v cch +t vn c"a mnh, -ng thi c thm c s$ thc tin khng nh v pht trin nhng kt qu nghin c)u, do cho n nay ti mi quyt nh chnh l li kt cu, pht trin nhng lun im trnh by trong Lun n trc y, b sung mt s ni dung mi, chn mt ci tn thch hp hn cho cng trnh c"a mnh v xin gii thiu cng qu v bn c. Thc hin cng trnh ny, ti tip thu v k th,a l lun v mu thun c"a C. Mc, Ph. 7ngghen, V.I. Lnin, quan im v phng php gii quyt mu thun c"a *ng ta v Ch" tch H- Ch Minh trong cch mng dn tc dn ch", +c bit l nhng kinh nghim thnh cng bc u trong cch tip cn v gii quyt cc mu thun ny sinh trong qu trnh i mi. Ti cng tip thu v k th,a cc kt

26

qu nghin c)u c"a cc nh trit hc $ Lin X trc y v $ nc ta trong l#nh vc ny. Nhn dp xut bn cun sch, ti xin by t lng tri n n Gio s Tin s# V.N. Chernokozova, Gio s Tin s# Nguyn Trng Chu1n, Gio s Tin s# L Hu Tng, Gio s Tin s# Phm Ngc Quang, Gio s Tin s# Nguyn Ngc Long, Ph gio s Tin s# H- S# Qu, v cc nghin c)u vin c"a Vin Trit hc thuc Vin Khoa hc x hi Vit Nam, nhng ngi gip 4 ti rt nhiu trong vic hon thnh cng trnh ny. Thng 9 nm 2005 Tc gi0

27

28

CH:;NG 1

KHI NIM V KT CU CA MU THUN BIN CHNG

1. KHI NIM MU THUN

1.1. Hai quan nim v1 mu thun Thut ng mu thun (contradiction trong ting Anh, ting Php hay trong ting Nga1) vn c ngh#a l li ni tri ngc nhau. T, contradiction g-m 2 t, gc: diction (li ni) v contra (tip u ng ch khuynh hng tri ngc, chng i). T, trong ting Nga2 cng c kt cu tng t nh vy. Lc u, thut ng mu thun c dng trong Lgc hc hnh thc ch nhng li ni, nhng phn on tri ngc nhau, mt ci khng nh, mt ci ph" nh. V sau thut ng ny c dng trong php bin ch)ng c"a Hghen v php bin ch)ng mcxt vi mt ngh#a rng hn, thm ch khc vi ngh#a nguyn th"y c"a n; mu thun tr$ thnh mt phm tr trit hc, n khng ch c trong t duy, m c trong hin thc khch quan na. Hin nay, nhiu t, in trit hc $ phng Ty vn cn nh ngh#a mu thun nh l khi nim c"a Lgc hc.
1,2. Trong ting Nga, mu thun l $*;(*%'% 29

Chng hn, T in trit hc c"a Thomas Mautner nh ngh#a mu thun (contradiction) nh sau: Hai phn on (statements), mt ci khng nh iu m ci kia ph" nhn, c coi l c mu thun, mu thun vi nhau v cng to nn mt mu thun. Chng khng th cng chn tht v khng th cng gi di. Mu thun l mt quan h lgc (a logical relation) gia hai phn on hay mnh . Trong truyn thng Hgen, thut ng ny c dng mt cch t do hn, v nhng quan h i khng v xung t (relations of antagonism and conflict) trong th gii vt l v x hi c miu t nh l nhng mu thun.1 T, mu thun trong ting Hn Vit c minh ha b/ng cu chuyn ng! ngn kh d dm. Mt ngi th rn i bn rao hai loi binh kh: mu l ci kch m; thun l ci khin 4. Khi qung co cho ci mu, anh ta khuch trng loi mu ny s c bn v cng, trn i ny khng g c th 4 ni. Khi qung co cho ci thun, anh ta cng li thao thao bt tuyt: loi thun ny c)ng ch c tuyt vi, khng g c th m th"ng. Nhiu ngi x n mua. Duy c mt ngi pht hin ra mu thun ngay trong li qung co c"a ngi bn rao v ln ting hi: Nu ly ci mu ny m vo ci thun kia th kt qu s8 nh th no?. Ngi th rn lng tng khng gii thch c. R rng hai li qung co trn l hai phn on loi
1. Thomas Mautner (ch" bin), T in trit hc (A Dictionary of Philosophy), Blackwell Publishers Ltd, Oxford, 1996, tr. 85. 30

tr, ln nhau, khng th cng ng c. Nu ly ci mu c"a ngi th rn m vo ci thun c"a anh ta th s8 c my trng hp xy ra. Mt l ci thun b m thng; trong trng hp ny li qung co v ci thun l khng ng. Hai l ci thun khng b thng; trong trng hp ny li qung co v ci mu khng ng. Ngoi ra, cng cn c th xy ra trng hp th ba: hai li qung co v ci mu v ci thun u sai lm nu em th chng vi nhng ci mu v ci thun do nhng ngi th rn khc c ti ngh cao hn sn xut ra. Nh vy, hai li qung co c"a ngi th rn i bn rao c th cng sai, ch) khng th cng ng c. *iu kh l th l thut ng mu thun trong ting Hn c th c hiu nh l mu thun khch quan (mu thun bin ch)ng) gia m v <, gia tc ng v ph5n tc ng; -ng thi cng c th hiu nh l mt mu thun lgc, t)c l mu thun gia hai li qung co c"a anh th rn bn rao. * phn bit mu thun vi tnh cch l phm tr c"a php bin ch)ng vi khi nim mu thun trong lgc hc hnh th)c, ngi ta dng nhng thut ng khc nhau - mu thun bin chng v mu thun lgc hnh thc. Tuy nhin, khng phi lc no cng c nhng tnh t, bin chng hay hnh thc i sau danh t, mu thun; do ty theo t,ng ng cnh m ta c th phn bit thut ng mu thun c dng vi ngh#a l mu thun bin ch)ng hay mu thun lgc hnh th)c.
31

1.2. Mu thun bin ch ng Khi nim mu thun bin chng m chng ti s d!ng trong tc ph1m ny c ngoi din bao g-m tt c5 nhng mu thun t=n ti khch quan trong t nhin, x hi v t duy. Tt nhin, trong mu thun khch quan c ch)a ng nhng yu t ch" quan. Chng ti khng c nh ni n mt loi mu thun khng bin chng no t-n ti khch quan trong t nhin v x hi, tr, mu thun lgc - mt loi mu thun hon ton ch quan c ngu-n gc t, s sai lm c"a t duy. * trnh s nhm ln gia mu thun bin ch)ng vi tnh cch l ngu-n gc, ng lc c"a s vn ng, pht trin v mu thun lgc hnh th)c l mu thun cn phi c loi b m bo s ng n c"a t duy, chng ti s8 dnh mt tit $ chng 2 lm r v mu thun lgc v s phn bit gia n vi mu thun bin ch)ng. T in Bch khoa trit hc nh ngh#a: Mu thun bin ch)ng (<=>?@AB=C@DAE@ FGEB=HEG@C=@) l s tc ng ln nhau c"a cc m+t, cc khuynh hng i lp v,a bi tr, ln nhau, v,a n/m trong s thng nht ni ti v xm nhp ln nhau, l ngu-n gc c"a s t vn ng v s pht trin c"a th gii khch quan v c"a nhn th)c1

1. L.F. Ilichev, P.N. Pheoxeev, X.M. Covalev v V.G. Panov (ch" bin), T in Bch khoa trit hc ( ! 6"# $%&'% ! ()*+), Nxb Bch khoa Xvit, Matxcva, 1983, tr. 545. 32

F.F. Viackerev, trong mt cng trnh tng kt tnh hnh nghin c)u mu thun $ Lin X trc y khng nh r/ng cc nh nghin c)u t c s thng nht trong nh ngh#a v trong vic xc nh nhng +c trng c bn c"a mu thun. Tc gi vit: *nh ngh#a c mi ngi th,a nhn l: Mu thun - l mi quan h gia cc m+t i lp (EBIEJ@I=@ K@L<M FGEB=HE-FE?ELIEDBNK=), chng c +c im l ph" nh ln nhau, lm tin cho nhau, xm nhp ln nhau, khng cn i (khng ngang nhau).1 Nh vy, mu thun theo quan nim c"a php bin ch)ng duy vt (mu thun bin ch)ng) khng phi l tng s c"a hai m+t i lp, m l mi quan h tc ng ln nhau gia hai mt i lp. S thng nht v s u tranh c"a cc m+t i lp l hai kha cnh c bn trong mi quan h c"a chng. Do , khng phi ngu nhin m nhiu tc gi nh ngh#a: mu thun bin chng l s thng nht v u tranh ca cc mt i lp. Tuy nhin, hiu vn ny mt cch y " hn, chng ti cho r/ng trc ht cn xc nh th no l m+t i lp, sau cn nghin c)u t m tt c cc kha cnh trong mi quan h gia chng, t)c l phi xem xt cu trc ca mu thun.

1. F.F. Viackerev, Thc trng hin nay ca l lun v, mu thun bin chng v con ng tip t6c pht trin n (OEHG@K@IIE@ DEDBENI=@ B@EG== <=>?@AB=C@DAEPE FGEB=HEG@C=N = FMB= @@ <>?QI@RJ@PE G>SH=B=N). Trong: Mu thun l ngu-n gc c"a s pht trin (TGEB=HEG@C=@ A>A =DBECI=A G>SH=B=N), *i hc Tng hp Quc gia Lningrat, 1988, tr. 6. 33

2. KHI NIM M"T I LP 2.1. i lp hay mt i lp - cch g;i no ng hn? Cc t, i lp, m+t i lp trong ting Vit nhiu khi c dch ra t, cng mt thut ng trong ting nc ngoi, th d!, opposites, contraries, trong ting Anh, contraires trong ting Php, $*;($>"; trong ting Nga; chng l danh t, hay tnh t, dng lm danh t, v c ngh#a l (nhng) ci i lp. Khi tra c)u kU cch dng cc thut ng ny trong cc ngn ng trn, chng ti thy r/ng c!m t, Struggle of opposites trong ting Anh, La lutte des contraires trong ting Php, VEGQW> FGEB=HEFE?ELIEDB@R trong ting Nga, nu c dch st ngh#a ra ting Vit th phi ni l u tranh c"a nhng (ci) i lp. 0 trong cc c!m t, ny khng c t, m+t. Do , theo chng ti, khi t, i lp, ci i lp trong ting nc ngoi c chuy n sang ting Vit thnh m+t i lp th thut ng ny ph5i c hiu vi mt ngh-a tru tng nht. Trong cc ti liu ting Nga, i khi mt s tc gi s d!ng t, m+t i lp (FGEB=HEFE?ELI>N DBEGEI>) khi mun nhn mnh ngh#a c! th c"a khi nim ny v trong ting Vit cng c tc gi dng t, i lp thay cho m+t i lp, th d!, Gio s Tin s# Phm Ngc Quang dng c!m t, nhng i lp c"a thi i.

34

2.2. Cc 6nh ngh<a v1 i lp, mt i lp Mt mu thun bao gi cng c hai m+t i lp, gia chng c nhng mi quan h nht nh. Trong cc t, in, sch gio khoa v ti liu nghin c)u trit hc $ Lin X trc y cng nh $ nc ta, khi nim i lp, mt i lp c nh ngh#a theo nhng cch khc nhau. T in trit hc gi5n yu, do I.V. Blauberg, P.V. Kopnin, I.K. Pantin -ng ch" bin, nh ngh#a: *i lp (FGEB=HEFE?ELIEDBQ) l mt trong hai m+t c"a mu thun bin ch)ng, n v,a lm tin , v,a loi tr, m+t kia, v m+t kia n lt n cng c quan h nh vy i vi m+t th) nht.1 T in Bch khoa trit hc cho r/ng: *i lp l mt trong hai nhn t (KEK@IB : nhn t, yu t, phng din, kha cnh... ) ang u tranh vi nhau c"a mt th thng nht c! th, chng l nhng m+t c"a mt mu thun.2 Trong tc ph1m Mt s kha cnh ca php bin chng duy vt, tc gi Ng Thnh Dng vit: M+t i lp l m+t c tnh cht, c khuynh hng pht trin tri ngc nhau, chng i nhau.3

1. I.V. Blauberg, P.V. Kopnin, I.K. Pantin (ch" bin), T in trit hc gi5n yu (?*); ! ()*+ $ ), Nxb Chnh tr, Matxcva, 1966, tr. 237. 2. L.F. Ilichev, P.N. Pheoxeev, X.M. Covalev v V.G. Panov (ch" bin), T in Bch khoa trit hc, Sd, tr. 543. 3. Ng Thnh Dng, Mt s kha cnh v, php bin chng duy vt, Nxb Sch gio khoa Mc-Lnin, H Ni, 1986, tr. 15. 35

Gio trnh Trit hc Mc -Lnin (Gio trnh quc gia do Hi -ng Trung ng ch o bin son gio trnh quc gia cc b mn khoa hc Mc-Lnin, t t$ng H- Ch Minh bin son) vit: Khi ni ti nhng nhn t cu thnh mu thun bin ch)ng, i lp, m+t i lp l phm tr dng ch nhng m+t c nhng +c im, nhng thuc tnh, nhng tnh quy nh c khuynh hng bin i tri ngc nhau t-n ti mt cch khch quan trong t nhin, x hi v t duy. Chnh nhng m+t nh vy n/m trong s lin h, tc ng qua li vi nhau to thnh mu thun bin chng.1 2.3. Ci g c th% 7c xem l mt i lp? Trong cc ti liu v sch gio khoa trit hc, khi nim i lp, m+t i lp khi th c xc nh nh l nhng thuc tnh, khuynh hng vn ng tri ngc nhau (th d!, lng thin v c c, bc lt v b bc lt); khi th c xem nh l nhng mt trong c nhng thuc tnh, nhng khuynh hng i lp (th d!, m+t phi v m+t tri trong kinh t th trng); c khi cn c xem nh l nhng yu t, b phn n/m trong mt s vt, hin tng hay trong cc s vt, hin tng khc nhau (giai cp v sn v giai cp t sn); thm ch c khi bn thn cc s vt, hin tng, h thng cng c xem l nhng m+t i lp (th d!, h thng x hi ch" ngh#a v h thng t bn ch" ngh#a).

1. Hi -ng Trung ng ch o bin son gio trnh Quc gia cc b mn khoa hc Mc-Lnin, t t$ng H- Ch Minh, Gio trnh trit hc Mc-Lnin, Nxb Chnh tr Quc gia, H Ni, 1999, tr. 321. 36

Trong nhiu trng hp, m+t i lp l nhng thuc tnh v,a bi tr, ln nhau, v,a t-n ti g n b, xm nhp ln nhau trong cng mt s vt. Chng hn, hai thuc tnh gi tr v gi tr s d6ng t-n ti trong cng mt hng ha; ci ng v ci sai, ci tt v ci xu, ci thin v ci c, v.v., c th t-n ti v u tranh vi nhau trong cng mt con ngi. Trong trng hp ny, m+t i lp ch c th hiu l nhng thuc tnh, khuynh hng i lp, ch) khng phi l nhng b phn hay s vt i lp. Ngoi ra, theo chng ti, nhng yu t, b phn, s vt, qu trnh, h thng, v.v., u c th c xem l nhng m+t i lp. Tuy nhin, d th no i na th b5n cht c"a s i lp bao gi cng c quy nh b$i nhng thuc tnh v khuynh hng i lp. Chng hn, nc Vit Nam thuc a v nc Php thc dn trc y c th c xem l hai m+t i lp. Tuy nhin, y khng phi l s i lp gia hai nc hay hai dn tc, m l s i lp gia hai thuc tnh: thc dn v thuc a. Khi nc Php khng cn l thc dn na v Vit Nam khng cn l thuc a c"a Php na; Vit Nam tr$ thnh mt nc c lp v Php cng nhn nn c lp c"a Vit Nam th hai nc khng cn i lp nhau v phng din ny na. Tuy nhin, $ cc phng din khc hai nc vn cn c s i lp, chng hn nh gia khuynh hng x hi ch" ngh#a v khuynh hng t bn ch" ngh#a. Do cch hiu v bn cht c"a s i lp nh vy nn nhiu nc, nhiu dn tc trc y vn th ch nhau, nay c th
37

tr$ thnh bn vi nhau c. Ngi ta ch coi mt nc no l k3 th khi nc i p b)c, bc lt, xm lc, n dch, ph hoi, km hm s pht trin c"a dn tc mnh. 2.4. i lp l quan h &ng Hai thuc tnh ch c xem l hai m+t i lp khi chng c s tc ng ngc chi,u nhau: bi tr,, gt b, chng i ln nhau; iu c ngh#a l chng c xt trong quan h tc ng ln nhau. Quan nim c"a C. Mc v mu thun vi tnh cch l quan h tc ng ln nhau c"a cc m+t i lp c cc tc gi Xvit phn tch rt su s c nh sau: Sau khi vch r tnh trng c"a cc m+t mu thun v v tr, vai tr c"a chng, Mc xc nh ci ch" yu nht, +c trng cho mu thun bin ch)ng. * l mi tng quan tch cc c"a chng, tng quan ny, theo Mc, l u tranh c"a cc m+t i lp. Thiu mi tng quan y, thiu u tranh c ngh#a l thiu mu thun bin ch)ng. Chng hn, s i lp gia s$ hu v khng c s$ hu, theo Mc, l mt s i lp v v, b$i v $ y khng c mi quan h qua li bn trong, v ch c mi quan h y mi c th c quan nim nh l mu thun.1 Nu hiu mu thun theo tinh thn th nhng thuc tnh ch c coi l i l p nhau khi chng g 9 n li , n v i

1. Vin Hn lm khoa hc Lin X, Vin Trit hc, Lch s php bin chng (g-m 6 tp), Nxb Chnh tr Quc gia, H Ni, 1998, t. 4, tr. 116 38

nhng khuynh hng vn ng, bin i tri ngc nhau, bi tr,, chng i ln nhau. Trong khi nim m+t i lp, thuc tnh v khuynh hng i lp khng tch ri nhau. 2.5. i lp bn trong v i lp bn ngoi Mt s nh trit hc Lin X trc y coi s i lp c"a nhng thuc tnh bn cht bn trong c"a s vt l i lp bn trong, cn nhng biu hin ra bn ngoi c"a s i lp bn trong y l i lp bn ngoi. Chng hn, T in Bch khoa trit hc vit: Ngi ta phn bit nhng i lp bn trong v nhng i lp bn ngoi (HIMBG@II=@ = HI@JI=@ FGEB=HEFE?ELIEDB=). Nu nhng i lp bn ngoi hin ra nh nhng i cc c"a mu thun, v,a lm tin cho nhau, v,a bi tr, ln nhau, nhng chng t-n ti nh nhng m+t tng i c lp (th d!, giai cp v sn v giai cp t sn), th nhng i lp bn trong, trong khi ph" nh ln nhau, chng t-n ti trong mi quan h xm nhp ln nhau (th d!, tnh cht x hi c"a sn xut v phng th)c chim hu t nhn t bn ch" ngh#a).1 Cch tip cn ny c cn c) t, nhng t t$ng c"a Ph. 7ngghen trong tc ph1m Chng uyrinh v tc ph1m S pht trin ca ch ngh-a x hi t khng t4ng n khoa hc2.

1. L.F. Ilichev, P.N. Pheoxeev, X.M. Covalev v V.G. Panov (ch" bin), T in Bch khoa trit hc, Sd, tr. 543. 2. Xem C. Mc v Ph. 7ngghen, Ton tp, Nxb Chnh tr Quc gia, H Ni, 1994-1995, t. 20, tr. 377 v 380. 39

Mt iu cn lu l, s phn bit gia i lp bn trong v i lp bn ngoi ny khng thay th cho s phn bit gia mu thun bn trong v mu thun bn ngoi (s phn bit gia mu thun bn trong v mu thun bn ngoi l mt vn khc, s8 c bn sau). *i vi cc tc gi T in Bch khoa trit hc, i lp bn trong v i lp bn ngoi khng phi l nhng i lp c"a hai loi mu thun khc nhau, m c"a cng mt mu thun, nhng 4 hai cp khc nhau. F.F. Viackerev pht trin hn na s phn bit hai cp c"a mu thun,- cp bn trong v cp bn ngoi, trn c s$ , tc gi phn bit i lp (FGEB=HEFE?ELIEDBQ) vi mt i lp (FGEB=HEFE?ELI>N DBEGEI>). Theo tc gi, $ cp bn trong, mu thun l mi quan h c"a nhng i lp, ch) cha phn ra thnh nhng m+t i lp. N l mi quan h - tc gi vit - khng phi c"a cc m+t i lp (XIE NH?N@BDN EBIEJ@I=@K I@ FGEB=HEFE?ELIYZ DBEGEI), (khi nim m+t(DBEGEI>) ni ln s phn ly (G>S<@?@IIEDBQ), l +c im c"a cp bn ngoi, nht l $ trnh chn mu-i c"a mu thun).1 Cch tip cn v hai cp c"a mu thun cn c tc d!ng vch ra c mi quan h gia thuc tnh v b phn khi chng ng vai tr mt i lp. 0 cp bn trong, mu thun l s thng nht v u tranh c"a nhng thuc tnh c khuynh hng i lp; cn $ cp bn ngoi v
1. F.F. Viackerev, Thc trng hin nay ca l lun v, mu thun bin chng v con ng tip t6c pht trin n, sd, tr. 9. 40

nht l $ trnh pht trin cao c"a mu thun, cc m+t i lp mi c s phn ly thnh nhng b phn, s vt tng i c lp. Theo chng ti, trong trng hp c s phn ly nh ni trn, m+t i lp khng ch l nhng b phn khc nhau c"a s vt, m cn c th l nhng s vt khc nhau; v s phn bit gia b phn v s vt ch c ngh#a tng i. Th d!, giai cp v sn v giai cp t sn c th xem l nhng s vt khc nhau (hai giai cp khc nhau), ho+c cng c th xem l nhng b phn khc nhau c"a mt x hi - x hi t bn. Ngoi ra, m+t i lp cng c th l nhng h thng khc nhau, b$i v mt h thng cng c th xem l mt b phn, mt tiu h thng c"a mt h thng ln hn; chng hn, h thng x hi ch" ngh#a v h thng t bn ch" ngh#a trc y l nhng m+t i lp. Khi xem xt m+t i lp l nhng b phn, nhng s vt, nhng h thng, theo chng ti, c mt s iu cn lu : Mt l, tt c nhng i lp, d l i lp gia nhng b phn, gia nhng s vt hay gia nhng h thng v.v., ,u xut pht t s i lp gia nhng thuc tnh nht nh. Bn cht c"a mt mu thun c quy nh b$i s i lp c"a nhng thuc tnh tt nhin, c b5n $ cc m+t hp thnh mu thun y. Th d!, s i lp gia giai cp t sn v giai cp v sn l s i lp gia cc thuc tnh: chim hu t liu s5n xut v khng c t liu s5n xut, lm ch v lm thu, bc lt v b bc lt, p bc v b p bc, thng tr v b thng tr. S i lp gia hai h thng x hi ch" ngh#a v t bn ch" ngh#a trc y l s i lp gia cc thuc
41

tnh: x hi ch ngh-a v t b5n ch ngh-a, v.v.. Tt nhin, nhng thuc tnh ny s$ d# i lp nhau v chng g n lin vi nhng khuynh hng vn ng tri ngc nhau, bi tr, nhau, chng i nhau. Hai l, khng phi ton b, m ch@ c mt s thuc tnh trong cc b phn, s vt, h thng i lp vi nhau. Th d!, khi ni ti mu thun gia hai giai cp hay hai nh nc, khng c ngh#a l tt c nhng g trong hai giai cp hay hai nh nc u i lp vi nhau. Ba l, s i lp gia hai b phn, hai s vt, hai h thng c th l s i lp gia cc thuc tnh c b5n, cng c th l s i lp gia cc thuc tnh khng c b5n. Chng hn, ngi ta cn c) vo s i lp gia li ch c bn hay khng c bn c"a cc giai cp, cc lc lng x hi xc nh mu thun i khng hay khng i khng. Bn l, i lp gia hai b phn, hai s vt, hai h thng c th l s i lp gia cc thuc tnh tt nhin, cng c th l s i lp gia mt s du hiu khng tt nhin. Nhiu khi, mt mu thun nht nh c th va c kha cnh tt yu, va c kha cnh khng tt yu. 3. KT CU CA MU THUN BIN CHNG *)ng trn quan im ton din xem xt s vt, hin tng cng c ngh#a l xem xt s vt, hin tng $ tt c cc m+t, cc mi lin h. Bt c) s vt, hin tng no cng bao g-m nhiu m+t, nhiu yu t, b phn c lin h vi nhau trong mt kt cu, mt h thng nht nh. Mi mu thun
42

bin ch)ng u c mt cu trc nht nh v mi mu thun bin ch)ng u c lin h vi nhng mu thun khc to nn h thng cc mu thun c"a s vt, hin tng. 3.1. Cc quan i%m khc nhau v1 kt cu ca mu thun bin ch ng Khi nim kt cu ca mu thun (DBGMABMG> FGEB=HEG@C=N) c cc tc gi Xvit nu ra t, nm 1963. Lc u c tc gi nh M.M. Rodentan cn nghi ng, nhng cui cng th khi nim ny c khng nh trong sch bo v c nhiu tc gi bn n. Ngoi hai mt i lp v mi lin h gia chng l yu t chnh trong kt cu mu thun, mt s tc gi Xvit cn xem xt kt cu c"a mu thun trong s t-n ti hai cp ca mu thun: cp bn ngoi v cp bn trong; chng phn bit nhau $ hnh th)c lin h gia cc m+t i lp. Mt s tc gi khc cho r/ng khng nn hn ch kt cu mu thun $ hai cp , v nh vy ch thy mu thun $ trng thi t#nh, ch) khng thy $ trng thi ng, do cc tc gi ny ngh a vo kt cu mu thun c5 cc giai on pht sinh, pht trin v gi5i quyt mu thun. F.F. Viackerev phn i kin trn v cho r/ng, khng nn a cc giai on pht sinh, pht trin v gii quyt mu thun vo trong kt cu c"a mu thun v ch l s khc nhau trong khun kh mt kt cu thng nht c"a mu thun.1
1. F.F. Viackerev, Thc trng hin nay c"a l lun v mu thun bin ch)ng v con ng tip t!c pht trin n, sd, tr. 8 - 9. 43

*i vi A.N. Averianov, kt cu c"a mu thun cn mt s yu t sau y: nguyn nhn v ng lc c"a mu thun, yu t t iu chnh v iu chnh c"a mu thun ([>ABEGY D>KEG@PM?=GEH>I=N = G@PM?=GEH>I=N), min trung gian (I@RBG>?QI>N SEI>) c"a mu thun1. Theo chng ti, xc nh kt cu c"a mu thun bin ch)ng l vn rt ph)c tp, b$i v, khi phn tch mu thun nhiu khi chng ta g+p phi nhng y u t kh c th xc nh l chng n/m trong kt cu c"a mu thun hay n/m trong mi lin h c"a mu thun vi mi trng bn ngoi. Kt cu c"a mu thun bin ch)ng trc ht bao g-m cc mt i lp v tt c5 cc mi lin h gia chng. Bn cnh , khi phn tch mu thun cn phi tnh n nhng yu t trung gian gia hai cc i lp, chng hn, khi phn tch kt cu giai cp c"a mt hnh thi kinh t - x hi c giai cp i khng, ngoi vic ch ra hai giai cp c bn l hai cc i lp, cn phi tnh n cc giai cp v tng lp trung gian na. Ngoi ra, vic xem xt mu thun $ hai cp c"a n: cp bn trong (bn cht) v cp bn ngoi (hin tng) s8 gip cho chng ta phn bit c u l bn cht c"a mu thun, u l nhng biu hin hin tng bn

1. \.N. Averianov, Phm tr mu thun trong h thng t duy mi (?);%A*B $*;(*%'% ( ;%C% "(A CDE%"B). Trong: ]=>?@AB=C@DA>N DM^IEDBQ IEHEPE KYJ?@I=N (Bn cht bin ch)ng c"a t duy mi), Nxb T t$ng, Matxcva, 1990, tr. 6168. 44

ngoi c"a n. Cn nguyn nhn cng nh yu t iu chnh c"a mu thun th khng nn a vo kt cu c"a mu thun v chng khng hon ton n/m trong kt cu ni ti c"a mt mu thun nht nh. 3.2. Cc mt i lp v quan h gi-a chng nh l thnh phn chnh trong kt cu ca mu thun bin ch ng - Mi mt i lp cng l mt h thng Mt mu thun bao gi cng bao g-m hai m+t i lp. Khng th c mu thun m ch c mt m+t. Hai m+t i lp nu c xem xt $ kha cnh tr,u tng nht l hai thuc tnh c khuynh hng vn ng tri ngc nhau, chng i nhau, th d! nh bc lt - b bc lt, p b)c - b p b)c, thng tr - b tr, v.v.. Tuy nhin, mt mu thun nhiu khi khng ch@ n gi5n l s i lp gia hai thuc tnh ring l2, m l s i lp gia hai m+t, hai b phn, hai s vt, v.v., trong mi m+t, b phn l mt tp hp ca nhi,u thuc tnh, trong c thuc tnh c bn, thuc tnh khng c bn, thuc tnh bn cht, thuc tnh khng bn cht. Chng hn, nu ch c s i lp gia bc lt v b bc lt th cha i,u kin tr$ thnh mu thun i khng. Mu thun i khng l mu thun gia cc tng lp, giai cp c li ch c bn i lp nhau: mt bn l giai cp thiu s n9m t liu s5n xut, n9m quy,n t7 chc lao ng x hi, bc lt, p bc, thng tr ; cn bn kia l giai cp ng o nhng ngi lao ng khng c t liu s5n xut, lm thu,
45

b bc lt, b p bc, b thng tr. Nh vy, trong mu thun giai cp i khng, mi giai cp l mt m+t i lp v mi m+t i lp ny l mt h thng bao g-m nhiu thuc tnh khc nhau c lin h khng kht vi nhau (bc lt - b bc lt; thng tr - b tr, p b)c - b p b)c, v.v.). Qu trnh xa b mu thun i khng giai cp l qu trnh t,ng bc xa b trc ht l s i khng v a v (thng tr, p b)c - b tr, b p b)c), r-i mi i n xa b s i khng v li ch (bc lt v b bc lt). - S tng quan v bn cht ca cc mt i lp Cn c) vo t t$ng c"a C. Mc, Ph. 7ngghen v V.I. Lnin, cc tc gi $ Lin X trc y v $ nc ta u thng nht vi nhau trong quan nim v cc quan h sau y c"a cc m+t i lp: thng nht ca cc mt i lp, u tranh ca cc mt i lp, chuyn ha ca cc mt i lp. Thc ra, cch phn chia ny tuy ng nhng cha lt t ht tt c cc kha cnh trong mi quan h gia cc m+t i lp. * gp phn lm r hn vn ny, chng ti cho r/ng cn thit phi b sung thm mt s kha cnh c! th trong mi quan h gia cc m+t i lp nh sau: Trc ht, hai m+t i lp trong mt mu thun c s khc bit, s i lp v, b5n cht, ngh#a l, mi m+t c b5n cht ring i lp nhau; nu khng c s khc bit, s i lp ny th khng th c mu thun. Tuy vy, bn cnh s khc bit, cc m+t i lp trong mt mu thun cn c s
46

tng =ng vi nhau v, b5n cht $ mt m)c nht nh; trn c s$ s tng -ng ny, chng mi c th hp thnh mt th thng nht, mi c th xm nhp ln nhau, u tranh, chuyn ha ln nhau c. Th d!, in tch dng v in tch m l hai loi in tch tri du nhau, nhng cng mt bn cht: chng u l in. Giai cp v s5n v giai cp t s5n l hai giai cp c bn cht khc nhau. Giai cp v sn l giai cp lao ng lm thu, b p b)c, b bc lt, b thng tr; cn giai cp t sn th ngc li. Tuy nhin, hai giai cp ny li c s tng -ng vi nhau: chng u l nhng giai cp trong x hi t bn, trong cng mt phng th)c sn xut t bn ch" ngh#a. Trong tc ph1m Gp ph0n ph phn trit hc php quy,n ca Hgen, C. Mc vit: Cc B c v cc Nam cng u l nhng cc; b5n cht c"a chng l -ng nht; cng vy, nam gii v n gii to thnh cng mt loi, cng mt b5n cht, - bn cht con ngi. B c v Nam l nhng quy nh i lp c"a cng mt bn cht, l nhng khc bit c"a cng mt b5n cht 4 mc pht trin cao nht ca n. Chng l bn cht c phn ha ra.1 S tng -ng v bn cht c"a cc m+t i lp cng cn c hiu mt cch khc nhau ty theo t,ng trng hp c! th. Trong hai trng hp C. Mc nu ra trn y, s tng -ng v bn cht th hin $ ch, mi m+t l mt ph0n, mt b phn c"a ci bn cht chung (loi ngi, nam chm), s
1. C. Mc v Ph. 7ngghen, Ton tp, sd, t. 1, tr. 443 - 444. 47

i lp c"a hai m+t l s i lp trong cng mt b5n cht chung y. - S xm nhp v phn ly ca cc mt i lp Trong tc ph1m Bin chng ca t nhin, Ph. 7ngghen cho r/ng khng c s xm nhp tuyt i, cng khng c s phn ly tuyt i c"a hai m+t i lp. Ph. 7ngghen vit: Mt khi php bin ch)ng, da vo nhng thnh tu ngy nay c"a thc nghim khoa hc t nhin c"a chng ta, ch)ng minh r/ng ni chung tt c nhng s i lp c tnh cht hai cc u c quyt nh b$i tc ng qua li c"a hai cc i lp; r/ng s phn ly v s i lp c"a hai cc y ch t-n ti trong khun kh s lin h ln nhau v s thng nht c"a chng, ngc li, s thng nht c"a hai cc y ch t-n ti trong s phn ly c"a chng, v mi lin h qua c"a nhng cc y ch t-n ti trong s i lp c"a chng vi nhau, th khng th c vn s ht v s 1y cui cng s8 cn b/ng, cng khng th c vn l mt hnh thi vn ng ny s8 c phn b v tp trung vo mt na c"a vt cht, cn hnh thi vn ng kia th s8 c phn b v tp trung vo mt na khc, ngh#a l khng th c s xm nhp ln nhau, cng nh khng th c s phn ly tuyt i c"a hai cc.1 S phn ly c"a cc m+t i lp to nn hai cc i lp c"a mu thun; tri li, s xm nhp ln nhau c"a hai m+t

1. C. Mc v Ph. 7ngghen, Ton tp, sd, t. 20, tr. 522 523. 48

i lp to nn mi,n (khu) trung gian gia hai cc i lp y. Chng hn, trong x hi t bn ch" ngh#a, bn cnh giai cp v sn v giai cp t sn l hai cc i lp c"a x hi y, cn c nhng giai cp, tng lp trung gian na. Khu trung gian cng xut hin trong qu trnh chuyn ha t, cc i lp ny sang cc i lp khc. Th d!, trong thi k. qu i ln ch" ngh#a x hi, bn cnh nhng yu t x hi ch" ngh#a vi tnh cch l ci mi i din cho hnh thi kinh t - x hi mi v nhng yu t t bn ch" ngh#a vi tnh cch l nhng tn d c"a hnh thi kinh t - x hi c, cn c v s nhng yu t trung gian, qu na. Ngoi ra, s xm nhp v phn ly c"a cc m+t i lp cng th hin khc nhau 4 nhng cp khc nhau, nhng trnh pht trin khc nhau ca mu thun. 0 giai on mu thun mi hnh thnh, cc m+t i lp ch" yu l xm nhp ln nhau. 0 trnh pht trin cao c"a mu thun, cc m+t i lp mi c s phn ly r rng thnh hai cc i lp. Chng hn, s tch ri gia ging c v ging ci trong sinh vt g n lin vi qu trnh tin ha t, thp n cao c"a cc ging loi sinh vt. Trong ch s$ hu tp th nguyn th"y, s$ hu v lao ng cha tch ri nhau, ngi lao ng cng -ng thi l ngi s$ hu t liu sn xut. Trong thi k. u c"a x hi c t hu, s$ hu v lao ng cha tch ri nhau mt cch hon ton, nhng khi x hi c giai cp pht trin n trnh cao th, $ nhng giai cp c bn c"a x hi, s$ hu v lao ng hon ton tch ri nhau; ngi chim hu t liu sn xut th khng lao ng, cn ngi lao ng th khng c t liu sn xut.
49

- Quan h v a v ca cc mt i lp Trong qu trnh pht trin, hai m+t i lp thng c a v khng ngang nhau, mt trong hai m+t gi vai tr ch" o s vn ng v s pht trin c"a s vt v hin tng . Ngay t, thi c i, thuyt m Dng trong trit hc Trung Hoa cng a ra t t$ng v a v khng ngang nhau c"a hai m+t i lp : m+t Dng l m+t ch" o, cn m+t m l m+t ph! thuc. C. Mc v Ph. 7ngghen t,ng ni: Ton b vn l $ ch mi yu t trong hai yu t chim mt a v xc nh nh th no trong s i lp. Ch tuyn b r/ng chng l hai m+t c"a mt chnh th thng nht th cha ".1 C loi mu thun (mu thun tr,u tng) trong mt m+t lun lun gi vai tr ch" o, th d!, bn cht quyt nh hin tng, tt nhin quyt nh ngu nhin, lc lng sn xut quyt nh quan h sn xut, c s$ h tng quyt nh kin trc thng tng. Ngc li, c loi mu thun (mu thun c! th), trong vai tr ch" o c"a cc m+t i lp c s khc nhau $ nhng s vt khc nhau, trong cc giai on pht trin khc nhau c"a cng mt s vt. V vy, nu xem xt cc m+t i lp y mt cch tr,u tng tch ri s vt, hin tng v qu trnh c! th, th khng th bit c m+t no trong hai m+t l m+t ch" o. Khi ni r/ng trong mt mu thun c! th, lun lun c mt m+t gi vai tr ch" o (s cn b/ng c"a hai m+t cng
1. C. Mc v Ph. 7ngghen, Ton tp, sd,, t. 2, tr. 54 50

c th xy ra, nhng ch l tm thi), chng ti hon ton khng c cho r/ng, trong bt k. mu thun no cng u c mt m+t tch cc, mt m+t tiu cc, mt m+t tin b, mt m+t lc hu, mt m+t thng tr, mt m+t b tr. - Quan h tng tc gia cc mt i lp S tc ng ln nhau c"a cc m+t i lp l kha cnh quan trng nht c"a mu thun. C. Mc, Ph. 7ngghen, V.I. Lnin v tt c cc nh trit hc mcxt u i hi phi xem xt mu thun trong trng thi vn ng, trong s tc ng ln nhau c"a cc m+t i lp. Trong tc ph1m Lch s php bin chng, cc tc gi nhn xt r/ng, khi phn tch mu thun gia t bn v lao ng, C. Mc xem s i lp gia hai m+t ny l mi tng quan tch cc c"a chng, t)c l s u tranh, loi tr, ln nhau gia chng.1 F.F. Viackerev, trong tc ph1m Mu thun bin chng, vit : Mu thun l quan h ng (&")C'% % ;"E%"%) c"a cc m+t . T, ng $ y c ngh#a r/ng, cc m+t i lp khng ch n gin cng t-n ti trong khng gian, m gia chng c s trao i tch cc v nng lng (trong cc h thng v sinh), v nng lng, v cht v v thng tin (trong cc h thng sinh vt). Ni cch khc, mi quan h ng l s lin h ln nhau, ng hn l s tc
1. Vin Hn lm khoa hc Lin X, Vin Trit hc, Lch s php bin chng (g-m 6 tp), Nxb Chnh tr Quc gia, H Ni, 1998, t. 4, tr. 116. 51

ng ln nhau (nh h$ng ln nhau, lm thay i ln nhau, v.v.). Mu thun by gi c xem nh l s tng tc c"a cc m+t (c"a cc s vt).1 Trong s tc ng ln nhau c"a cc m+t i lp, trc ht phi ni n s tc ng ngc chi,u. * l s bi tr, chng i, ph nh ln nhau ca cc mt i lp. Tc ng ngc chiu nhau l quan h tc ng ch yu c"a cc m+t i lp. Tt c cc kha cnh trnh by trn y v mi quan h gia cc m+t i lp c th quy v hai mi quan h chnh: thng nht v u tranh c"a cc m+t i lp. S -ng nht, xm nhp ln nhau, ph hp vi nhau, lm tin t-n ti cho nhau, v.v., l nhng kha cnh thuc v quan h thng nht c"a cc m+t i lp. Cn ngc li, s i lp, s khng ph hp, mt cn i, a v khng ngang nhau, s tc ng ngc chiu, km hm, bi tr,, ph" nh, chng i ln nhau, v.v., thuc v khi nim u tranh c"a cc m+t i lp ; trong thc cht ca s u tranh ca cc mt i lp l s bi tr, chng i, ph nh ln nhau ca chng. - S= chuy%n ha ca cc mt i lp Ngoi quan h thng nht v u tranh, s chuyn ha c"a cc m+t i lp cng l mt trong nhng nt +c trng
1. F.F. Viackerev, Mu thun ca s vt v hnh 5nh l lun ca n (F*%&C%;"% $*;(*%'% %% ;%*%;'% ! G*)H). Trong: Mu thun bin ch)ng (]=>?@AB=C@DAE@ FGEB=HEG@C=@), Nxb Chnh tr, Matxcva, 1979, tr. 60. 52

c"a mu thun. Chng ti -ng vi tc gi Ng Thnh Dng, chuyn ha c"a cc m+t i lp l mt phm tr trit hc vi tnh tru tng cao. Ty theo t,ng s vt c mu thun khc nhau m s chuyn ha c"a cc m+t i lp li din ra mt cch khc nhau. Do , cn phi phn tch c! th tnh hnh c! th gii thch s chuyn ha c"a cc m+t i lp ng nh trong thc t din ra, ch) khng th coi mi s chuyn ha -ng lot nh nhau c.1 Theo chng ti, s chuyn ha c"a cc m+t i lp c th phn ra thnh hai trng hp chnh: chuyn ha t mt ny sang mt khc v chuyn ha v, a v ca cc mt i lp. T, thi c i, Hraclit nu t t$ng v s chuyn ha c"a cc m+t i lp. ng ni : ci lnh nng ln, ci nng lnh i, ci t kh i, ci kh t li ... tt c l s trao i c"a cc m+t i lp . V.I. Lnin cng ni nhiu v s chuyn ha c"a cc m+t i lp trong tc ph1m Bt k trit hc: Php bin chng l hc thuyt vch ra r/ng nhng mt i lp lm th no m c th v thng l (tr$ thnh) =ng nht, - trong nhng iu kin no chng l -ng nht, b/ng cch chuyn ha ln nhau, -ti sao l tr con ngi khng nn xem nhng m+t i lp y l cht, c)ng , m l sinh ng, c iu kin, nng ng, chuyn ha ln nhau.2
1. Xem Ng Thnh Dng, Mt s kha cnh v, php bin chng duy vt, Nxb Sch gio khoa Mc-Lnin, H Ni, 1986, tr. 36. 2. V.I. Lnin, Ton tp, Nxb Tin b, Mtxcva, 1974-1981, t. 29, tr. 116 - 117. 53

S chuyn ha c"a cc m+t i lp trong mIi trng hp c6 th ph5i c hiu mt cch khc nhau. Khng c -ng nht khi nim tr,u tng ny vi s trc tip bin i t, m+t ny thnh m+t kia. Chng hn, s chuyn ha gia nguyn nhn v kt qu l nguyn nhn sinh ra kt qu, kt qu c sinh ra li tc ng vi s vt, hin tng khc, tr$ thnh nguyn nhn c"a mt kt qu khc. S chuyn ha gia ci n nht, ci +c th v ci ph bin c th din ra theo hai hng: ci mi lc u c th ch l thuc tnh n nht c"a mt s vt no , v sau bin thnh thuc tnh chung cho nhiu s vt; ngc li, ci c trong mt thi k. no c th l ci tng i ph bin, v sau tr$ thnh li thi v ch cn t-n ti nh l nhng hin tng c bit m thi. Trong qu trnh nhn th)c, s chuyn ha gia bn cht v hin tng c ngh#a l bn cht biu hin ra $ cc hin tng v, t, ch phn tch cc hin tng, con ngi tin ln tm ra bn cht c"a s vt. S chuyn ha v, a v c"a cc m+t i lp cng ty t,ng trng hp m c cch hiu khc nhau v ch c p d!ng $ nhng mu thun c! th. Quan h a v c"a cc m+t i lp (m+t ch" o, m+t khng ch" o) c s thay i trong nhng giai on pht trin khc nhau c"a mu thun ; nu $ giai on ny, m+t ny gi vai tr ch" o, quyt nh xu th, chiu hng vn ng, pht trin c"a s vt, th sang giai on khc, vai tr li chuyn sang m+t khc.
54

Khi nghin c)u mu thun v mi quan h gia cc m+t i lp c mt s im chng ta cn lu : Mt l, Bn cht v tn gi c"a mt mu thun nhiu khi khng trng khp vi nhau. Ngi ta c th +t tn cho mt mu thun b/ng cch ly hai thuc tnh hay khuynh hng bn cht ang i lp nhau, th d! mu thun gia in tch dng v in tch m, gia -ng ha v d ha, gia bc lt v b bc lt. Cng c khi ngi ta ly hai m+t, hai s vt mang nhng thuc tnh v khuynh hng i lp +t tn cho mu thun, th d! mu thun gia giai cp v sn v giai cp t sn, mu thun gia phe -ng minh v phe pht xt, v.v.. Hai l, ta cn phn bit mu thun c6 th vi mu thun tru tng (mu thun chung, mu thun ph bin). Mu thun bao gi cJng t=n ti mt cch c6 th, trong ci c! th c ch)a ng ci chung, ci tr,u tng. Mu thun chung l kt qu s khi qut mt lp mu thun c! th, th d! mu thun gia s)c ht v s)c 1y, gia -ng ha v d ha. Mu thun ph bin l mu thun chung nht c"a th gii vt cht hay c"a x hi loi ngi. Chng hn, mu thun gia vn ng v )ng im, gia bn cht v hin tng, gia tt nhin v ngu nhin, gia ni dung v hnh th)c, gia lc lng sn xut v quan h sn xut, gia chn l v sai lm, v.v.. Nhng mu thun chung v ph bin ny khng t=n ti c lp. Th d!, khng c s)c ht v s)c 1y t-n ti $ ngoi nhng vt th c ! th , khng c l c l ng s n xu t v quan h s n xu t
55

n/m ngoi x hi, m ch c s)c ht c"a qu t, s)c 1y c"a nc hay khng kh, v.v., lc lng sn xut v quan h sn xut c"a mt x hi c! th, nh x hi phong kin, x hi t bn, x hi x hi ch" ngh#a v.v.. Khng c chn l v sai lm chung chung, chng bao gi cng t-n ti trong nhng t t$ng, nhng hc thuy t nht nh. N m vng nhng kha cnh l lun ny c ngh#a rt quan trng: khi xem xt nhng +c trng, nhng mi quan h c"a cc m+t i lp, phi g n chng vi nhng mu thun c! th nht nh, b$i v, mt khi nim tru tng v, mu thun khng th th.a mn 0y tt c5 cc c trng, cc mi quan h ca cc mt i lp. Th d!, nu ta xem xt quan h gia s)c ht v s)c 1y, gia lc lng sn xut v quan h sn xut, gia chn l v sai lm m khng g n vi mt mu thun c! th, chng hn, gia s)c ht c"a qu t v s)c 1y c"a khng kh, lc lng sn xut v quan h sn xut t bn ch" ngh#a, gia chn l v sai lm c"a hai lun im no , th khng th thy chng -ng nht v khc bit, u tranh v chuyn ha ln nhau, ra i v c gii quyt nh th no. 3.3. Hai cp & ca mu thun bin ch ng - C s phng php lun ca vic phn bit hai cp ca mu thun bin chng Trong qu trnh nhn th)c, con ngi khng phi mt lc m n m ngay c mt cch y ", chnh xc cc hin tng t nhin v x hi. Nhn th)c l mt qu trnh i t,
56

cha bit n bit, t, bit t n bit nhiu, t, hin tng n bn cht, t, bn cht cha su s c n bn cht su s c hn. Do , phng php nhn th)c bin ch)ng i hi phi tip cn s vt, hin tng $ hai cp - bn cht v hin tng. T, s nhn th)c hin tng bn ngoi, con ngi i su tm hiu, n m c bn cht bn trong c"a nhng hin tng . Tng t nh vy, mu thun cng phi c xem xt $ hai cp : bn cht v hin tng. Trong qu trnh nhn th)c mu thun c"a s vt, nht l mu thun trong i sng x hi, trc tin chng ta !ng phi nhng mu thun thuc lp v bn ngoi c"a i tng. T duy c"a chng ta s8 khng tin thm mt bc no nu ch d,ng li v tha mn vi nhng hin tng c"a ci b ngoi y. Trong thc tin, khi cha n m c bn cht c"a mu thun m tp trung gii quyt hin tng c"a chng th nhiu khi ch lm cho vn thm r c ri. Do , cn phi phn bit mu thun $ hai cp v n m c mi lin h gia chng. C s$ phng php lun c"a vic phn bit hai cp c"a mu thun bin ch)ng l cch tip cn duy vt bin chng c"a C. Mc v Ph. 7ngghen i vi mu thun. Chng ti xin dn ch)ng mt mu mc c"a cch tip cn ny; l l vic phn tch c"a Ph. 7ngghen v mu thun c b5n ca ch t b5n. Ph. 7ngghen vit: S tch ri gia mt bn l nhng t liu sn xut tp trung vo trong tay nhng nh t bn, v bn kia l nhng ngi sn xut b 1y n ch khng cn
57

s$ hu g na ngoi s)c lao ng c"a mnh, hon thnh. Mu thun gia s5n xut x hi v s chim hu t b5n ch ngh-a biu hin ra thnh s i khng gia giai cp v s5n v giai cp t s5n.1 0 y ta cn ch c!m t, biu hin thnh, n hm r/ng mu thun gia sn xut x hi v s chim hu t bn ch" ngh#a l b5n cht, l ci gc c"a vn ; cn tt c nhng hin tng i khng gia v sn v t sn l biu hin ra bn ngoi c"a mu thun bn cht . * khng phi l hai mu thun khc nhau. Cng khng nn lm t$ng r/ng l hai mu thun c bn! Mu thun gia sn xut x hi v chim hu t bn ch" ngh#a l mu thun gia nhng tnh cht, qu trnh i lp nhau: mt bn l tnh cht x hi, l qu trnh x hi ha c"a nn sn xut v mt bn l tnh cht t bn ch" ngh#a c"a s chim hu v t liu sn xut v sn ph1m x hi. Ni c! th hn, bn cht c"a mu thun l: mt bn l mt thiu s nh t b5n n9m t liu s5n xut, n9m quy,n qu5n l v phn phi s5n phKm (chim hu t bn ch" ngh#a) v nh , dnh ly cho mnh phn ln c"a ci do x hi lm ra; cn bn kia l ng 5o qu0n chng v s5n, lc lng ch yu s5n xut ra ca c5i (sn xut x hi) th ch c h$ng mt phn nh b. Chnh ci bn cht y biu hin thnh nhng hin tng: s giu c, xa hoa c"a giai cp t sn, s ngho kh c"a giai cp v sn, s chng i c"a giai
1. C. Mc v Ph. 7ngghen, Ton tp, Sd, t. 20, tr. 377. 58

cp v sn t, hnh th)c thp c tnh t pht nh lng cng, ph hoi my mc n nhng cuc u tranh kinh t c t ch)c, nh nh cng, biu tnh i tng lng, i ci thin i sng v iu kin lao ng, thm ch dn n nhng nh cao l nhng cuc u tranh chnh tr ginh chnh quyn nh nc. Mu thun bn cht khng ch biu hin thnh mu thun i khng gia giai cp v sn v giai cp t sn, m cn biu hin ra thnh mt lot cc mu thun hin tng khc na. 7ngghen vit: Mu thun gia s sn xut x hi v s chim hu t bn ch" ngh#a ti hin ra thnh s i lp gia tnh cht c t7 chc ca s5n xut trong mIi cng x4ng ring bit vi tnh trng v chnh ph ca s5n xut trong ton th x hi.1 Ngoi ra, 7ngghen cn ch ra cc hin tng cng xut pht t, bn cht trn nh: mu thun gia sn xut v trao i, tnh trng kh"ng hong th,a hng ha, tht nghip, v.v.. Vic nhn th)c mu thun b t u t, vic pht hin ra nhng hin tng mu thun. T, v s nhng biu hin mu thun $ cp hin tng, t duy nhn th)c tin ln nhn th)c bn cht c"a n. Ngay vic nhn thc mu thun c b5n ca ch t b5n $ C. Mc v Ph. 7ngghen cng i theo con ng .

1. C. Mc v Ph. 7ngghen, Ton tp, Sd, t. 20, tr. 380. 59

Ta bit r/ng qu trnh chuyn bin t, lp trng duy tm v dn ch" cch mng sang lp trng duy vt v cch mng v sn b t u t, nm 1842 khi C. Mc v Ph. 7ngghen lm vic $ Nht bo Sng Ranh. Hai ng dng ngi bt c"a mnh vch ra nhng bt cng trong cc o lut c"a nh nc qun ch" Ph, bnh vc quyn li c"a ngi lao ng. Nm 1843, C. Mc vit tc ph1m Gp ph0n ph phn trit hc php quy,n ca Hghen, trong Mc vch r v ph phn quan im duy tm c"a Hghen trong l#nh vc nh nc v php quyn, -ng thi di gc trit hc, Mc cng ph phn cch tip cn c"a Hghen v phm tr mu thun. Nm 1844, trong tc ph1m Bn tho kinh t - trit hc, C. Mc vch trn nhng biu hin c"a s tha ha trong lao ng c"a ngi cng nhn trong phng th)c sn xut t bn ch" ngh#a. Cng trong nm , Ph. 7ngghen vit tc ph1m Tnh c5nh giai cp lao ng Anh. Quan nim v mu thun b5n cht quy nh ton b mu thun gia giai cp v sn v giai cp t sn d0n d0n c nh hnh cho n khi n c ch)ng minh v m+t khoa hc b/ng hc thuyt gi tr th+ng d trong tc ph1m T b5n c"a C. Mc v tr$ thnh mt cng th)c ng n gn: mu thun gia sn xut x hi v s chim hu t bn ch" ngh#a trong tc Chng uyrinh l c mt qu trnh lu di. - c im ca mu thun bn cht v mu thun hin tng Nh ni trn, mu thun phi c nhn th)c $ hai cp : cp hin tng v cp bn cht ho+c c th
60

gi t t l mu thun hin tng v mu thun bn cht. Tuy gi l mu thun bn cht v mu thun hin tng, nhng khng c hiu l hai mu thun khc nhau, tch ri nhau, cng ging nh tuy ta phn bit bn cht v hin tng c"a s vt, nhng chng ta khng th tch ri hai m+t c, v bn cht th biu hin thnh hin tng, cn hin tng lun lun g n lin vi bn cht. Tuy nhin, mu thun bn cht v mu thun hin tng khng -ng nht vi nhau. Mt mu thun bn cht c th biu hin thnh nhiu mu thun hin tng v ngc li, m+t mu thun hin tng c th l biu hin tng hp c"a nhiu mu thun bn cht khc nhau. Hai cp c"a mu thun phn bit nhau $ c im c"a cc m+t i lp v cc mi lin h gia cc m+t i lp. Mu thun bn cht l s thng nht, u tranh, chuyn ha gia nhng thuc tnh, khuynh hng i lp ngay trong b5n cht ca s vt. * l s phn i bn cht, l tnh hai m+t c"a bn cht. Cn mu thun hin tng l biu hin ra bn ngoi c"a nhng i lp t, bn cht bn trong. Chng hn, bn cht c"a sm st l mu thun gia hai in tch tri du nhau c tch t! trong khng gian (gia hai m my tch in tri du) ho+c gia khng gian vi m+t t. Cn hin tng l s va chm gy ra ting n v tia chp. Trong i sng x hi, mu thun hin tng l s xung t gia gia cc giai cp, cc tng lp; gia cc t ch)c kinh t, chnh tr, x hi; cc tro lu trit hc, chnh tr, tn gio, s xung t gia c nhn vi x hi, gia cc nh nc, cc dn tc, v.v..
61

0 cp bn cht, cc m+t i lp l tnh cht, khuynh hng i lp. Hai tnh cht, khuynh hng ny g n b vi nhau, khng tch ri nhau. 0 cp hin tng cc m+t i lp mi c s phn ly thnh nhng b phn i lp, thm ch thnh nhng s vt i lp. Tuy nhin, hai m+t i lp c"a mu thun bn cht v hai m+t i lp c"a mu thun hin tng c mi lin h vi nhau v iu ny c cc tc gi trit hc Xvit trc y gi l i lp bn trong v i lp bn ngoi. Trong l#nh vc x hi, mu thun bn cht l s u tranh c"a nhng tnh cht, khuynh hng vn ng, pht trin c tnh tt yu, khch quan, khng ph! thuc vo th)c c"a bt k. giai cp, tng lp, c nhn no; trong khi , mu thun hin tng biu hin thng qua nhi,u yu t ch quan. S u tranh c"a cc m+t i lp $ cp hin tng (u tranh kinh t, chnh tr, t t$ng, xung t tn gio, s c tc, ...) thng c thc hin b4i nhng ch th c thc. th)c c"a ch" th ngoi vic b quy nh b$i tnh tt y u khch quan c"a t-n ti x hi, cn chu nh h$ng c"a nhng h t t$ng trit hc, chnh tr, tn gio, nhng truy n thng, phong t!c tp qun, tm l s c tc, a phng, l)a tui, ngh nghip, gii tnh, v.v.. Nh vy, c th ni, mu thun bn cht l mu thun khch quan, cn mu thun hin tng v,a c ngu-n gc khch quan, v,a mang tnh ch" quan. Mu thun hin tng l mu thun khch quan - ch quan. 0 y, tnh tt y u khch quan c biu hin thng qua y u t tm l t pht hay y u t nhn th)c.
62

- Quan h gia mu thun bn cht v mu thun hin tng Mu thun b5n cht quy nh mu thun hin tng Mu thun bn cht l mu thun gia hai m+t i lp trong bn cht c"a s vt. Mi m+t ny trong bn cht tt yu biu hin ra bn ngoi thnh nhng hin tng nht nh. V trong bn cht c hai m+t i lp nn nhng hin tng m hai m+t i lp ny biu hin ra tt yu s8 hp thnh nhng mu thun nht nh trong lp v hin tng c"a s vt . Th d!, ngi ta thng ni kinh t th trng c hai m+t - m+t phi v m+t tri. *+c trng c bn c"a kinh t th trng trong giai on hin nay l s s5n xut, trao 7i t do thng qua quan h hng ha - ti,n t. *-ng tin l phng tin lu thng ch" yu. Ai s$ hu c -ng tin th quyt nh tt c, c tin mua tin cng c. Do mi ngi u tm cch lm ra nhiu tin nht. T, mt m!c ch thng nht l lm ra tin ny sinh hai khuynh hng i lp nhau: khuynh hng tch cc v khuynh hng tiu cc. Khuynh hng tch cc l mun lm ra nhiu tin th phi m$ rng sn xut, kinh doanh, khng ng,ng nng cao cht lng v s lng c"a hng ha v dch v!. Khuynh hng ny l khuynh hng ch o trong kinh t th trng b$i v, tin suy cho cng l do sn xut to ra. Xt trn phng tin ton th x hi th nu sn xut khng pht trin th s lng -ng tin lu thng trn th trng khng th tng thm c.
63

Mt khuynh hng th) hai khng th coi thng c cng xut pht t, kh nng vn c c"a kinh t th trng hin nay l ngi ta cJng c th kim ti,n t tham nhJng hoc lm /n phi php, bun bn gian ln. * l con ng tiu cc, khuynh hng lm km hm s pht trin c"a sn xut v lm ri lon th trng. Hai khuynh hng i lp nhau trong kinh t th trng trong giai on hin nay tt yu biu hin thnh nhng hin tng mu thun gay g t trong i sng x hi. Ch khi x hi pht trin n mt trnh c kh nng kim sot c ton b cht lng ca hng ha v dch v6 cJng nh vic lm ra ti,n v tiu ti,n c"a tt c mi ngi, ngn ch+n c kh nng lm tin v tiu tin bt hp php, th nhng hin tng tiu cc ni trn c"a kinh t th trng mi c th chm d)t c. Nu trong bn cht, cc m+t i lp ph hp, n khp vi nhau, tc ng vi nhau mt cch bin ch)ng th mu thun thc s l ng lc c"a s pht trin. Cn ngc li, nu trong bn cht cc m+t i lp khng cn ph hp, dung hp vi nhau c na th mu thun by gi khng cn l ng lc, m tr$ thnh yu t km hm s pht trin. trong i sng x hi, nu mu thun khng c gii quyt kp thi v tha ng, n c th dn n tnh trng kh"ng hong nghim trng, thm ch s s!p c"a ch x hi. Trong tc ph1m Gp ph0n ph phn trit hc php quy,n ca Hghen, C. Mc vch ra sai lm c"a Hghen
64

coi mu thun gia nh nc c"a v x hi cng dn Ph l mt s thng nht trong bn cht, cn s xung t ch l hin tng bn ngoi. M bn cht $ y, theo Hghen l nim, do ch cn quy mu thun c"a hin tng v s thng nht trong bn cht, trong nim l coi nh gii quyt mu thun r-i. Mc vit: Sai lm ch" yu c"a Hghen l $ ch ng hiu mu thun ca hin tng l s thng nht trong b5n cht, trong nim, k. thc bn cht c"a mu thun y c nhin l mt ci g su s c hn, c! th l mu thun b5n cht).1 So vi Hghen, C. Mc v Ph. 7ngghen c quan nim su s c hn v mu thun: S thng nht v u tranh c"a cc m+t i lp th hin ngay trong chnh bn cht c"a mu thun c"a s vt hin thc. Mu thun b5n cht l ci bn trong su s9c, tng i 7n nh, cn mu thun hin tng biu hin bn ngoi a dng, phong ph, thng xuyn bin 7i V hin tng a dng, phong ph hn bn cht, nn mu thun hin tng cng a dng, phong ph hn mu thun bn cht. Mu thun bn cht c th biu hin thnh v s mu thun hin tng. Cng mt mu thun bn cht nhng trong iu kin khc nhau th biu hin thnh nhng mu thun hin tng khc nhau. Chng hn, cng mt bn cht c"a ch" ngh#a quc nhng c th biu hin thnh
1. C. Mc v Ph. 7ngghen, Ton tp, Sd, t. 1, tr. 447. 65

nhiu hin tng khc nhau: chin tranh xm lc, chin tranh chng cng, chin tranh chng kh"ng b v chin lc din bin ha bnh, u tranh bo v dn ch", bo v quyn con ngi, v.v.. Mu thun bn cht ch bin i cn bn khi s vt chuyn sang trng thi mi. Trong khi , mu thun hin tng li khng n nh, thng xuyn bin i, lc th biu hin thnh s xung t gay g t, t$ng ch)ng khng th dung ha c, lc th l ng ng, m du, t$ng ch,ng khng cn c mu thun na. S$ d# c tnh trng l v, mu thun hin tng ngoi s quy nh c"a mu thun bn cht, n cn b quy nh b$i nhng tc ng t, bn ngoi. Do , nu ta b qua nhng tc ng bn ngoi nh h$ng n mu thun hin tng th c th dn n nh gi khng ng v bn cht c"a mu thun. Sau y chng ti xin nu mt s tc ng bn ngoi c th lm cho mu thun hin tng pht trin khng ph hp vi mu thun bn cht (ch" y u l ni v mu thun x hi). Mt l, iu kin thun li hay kh khn v kinh t, chnh tr, v.v.. V d!, khi nn kinh t pht trin thun li th nhng mu thun giai cp v cc mu thun khc tm thi l ng du; ngc li, khi i sng kinh t kh khn, kh"ng hong th nhng mu thun x hi tr$ nn gay g t. Hai l, s e da c"a mt lc lng th) ba c th lm cho hai bn ang $ trng thi chng i nhau chuyn sang
66

trng thi ha hon tm thi i ph vi lc lng th) ba ; nhng khi s e da khng cn na th mu thun li tip t!c, v bn cht c"a n cha thay i c bn. Thc t lch s ch)ng minh r/ng giai cp thng tr thng li d!ng, i khi khuch i s e da c"a mt nguy c bn ngoi no xoa du mu thun bn trong, thng nht, tp hp lc lng bn trong. Ba l, sai lm trong ng li, chnh sch c"a nh nc c th lm cho mu thun vn khng i khng tr$ thnh i khng. V l lun, iu ny c Lnin ni n v m t s nh tri t h c Xvi t nh c l i trong cc gio trnh trit hc v cc cng trnh nghin c)u l lun $ Lin X c, nhng rt tic vn ny khng c quan tm ng m)c v m+t thc tin. Trong cun Nguyn l trit hc Mc-Lnin c vit: *,ng nn qun r/ng, m+c d c s khc bit su s c, gia mu thun i khng v mu thun khng i khng khng c mt ci h ngn cch. Lnin t,ng nhn mnh r/ng, trong trng hp c s sai lm v chnh sch, mu thun khng i khng c th tr$ nn gay g t, su s c, v trong nhng iu kin nht nh c nhng nt c"a mu thun i khng. Trong bn cht c"a chng m+c d khng c xu hng pht trin nh th, nhng xu hng c th pht sinh t, hot ng thc tin sai lm, t, ng li chnh tr sai lm.1

1. Nguyn l trit hc Mc-Lnin (L"(D C)* ; -%"" ! ), Nxb Chnh tr, Matxcva, 1979, tr. 102. 67

Bn l, s kch ng c"a cc phn t cc oan, qu khch c th a mu thun hin tng t, ch khng i khng tr$ thnh i khng. Chng hn, nhiu cuc xung t s c tc, tn gio trong lch s v nht l hin nay $ nhiu nc, nhiu khi khng xut pht t, bn cht c"a mu thun vn l khng c tnh tt yu i khng, nhng do b kch ng, xi d!c b$i nhng phn t cm u qu khch dn ti nhng cuc chm git, mu khng cn thit. Thc ra chng c th gii quy t b/ng con ng ha bnh, thng lng. Khi mu thun b5n cht c gi5i quyt th mu thun hin tng cJng thay 7i theo Mu thun bn cht khng phi l ci g c nh, bt bin. Hai khuynh hng i lp trong mu thun bn cht cng c s pht trin. C nhng giai on cc m+t i lp n khp, ph hp vi nhau nn khng biu hin ra bn ngoi thnh nhng hin tng xung t gay g t. Khi hai khuynh hng i lp pht trin n m)c khng cn dung hp vi nhau c na th hin tng i khng, kh"ng hong l tt yu. Trong tc ph1m Tuyn ngn ca 5ng Cng s5n, C. Mc v Ph. 7ngghen vch r, mu thun v s th ch gia cc dn tc xut pht t, mu thun giai cp. Hy xa b nn ngi bc lt ngi th nn dn tc ny bc lt dn tc khc cng s8 b xa b. Khi m s i

68

khng gia cc giai cp trong ni b dn tc khng cn na th s s th ch gia cc dn tc cng mt theo.1 Vn kh"ng b v chng kh"ng b l vn c tnh ton cu v ang li cn th gii vo mt cn xoy lc. Tuy nhin, ngi ta c tnh khng mun vch ra ho+c xuyn tc bn cht c"a mu thun - c s4 thc s c"a hin tng kh"ng b v chng kh"ng b. Nu c) quy kt nguyn nhn kh"ng b v s k. th tn gio, s c tc, vn ha, vn minh, v.v., th chng nhng khng gii quyt c vn m cn lm cho n ph)c tp thm, ngy cng ln su vo s b t c. Tm li, v mu thun c th g n lin vi hai quan im, hai phng php tip cn. Php bin ch)ng duy vt tip cn mu thun nh l nhng hin tng khch quan ph bin trong t nhin, x hi v t duy (mu thun bin ch)ng). Lgc hc xem xt mu thun nh l nhng phn on, t t$ng tri ngc nhau, khng th cng ng (mu thun lgc hnh th)c). Theo quan im c"a php bin ch)ng duy vt, mu thun l s lin h, tc ng ln nhau gia cc m+t i lp. V bn cht, m+t i lp l nhng thuc tnh c khuynh hng vn ng ngc chiu nhau, bi tr, gt b, chng i ln nhau. Tuy nhin, cng c th hiu m+t i lp nh l nhng m+t, b phn, s vt, h thng mang nhng thuc tnh, khuynh hng i lp .
1. C. Mc v Ph. 7ngghen, Ton tp, Sd, t. 4, tr. 624 69

0 cp bn cht, mu thun l s u tranh gia nhng thuc tnh, khuynh hng i lp. 0 cp hin tng, mu thun biu hin thnh s xung t gia nhng m+t, b phn, s vt, h thng mang nhng thuc tnh v khuynh hng i lp. Vn phn tch mu thun $ hai cp bn cht v hin tng, n m c mi quan h gia chng nhn th)c v gii quyt nhng mu thun c"a i sng hin thc c mt tm quan trng to ln. Ch khi no n m c v gii quyt c mu thun $ cp bn cht th mi thc hin c c vic gii quyt mu thun mt cch trit .

70

CH:;NG 2

MU THUN BIN CHNG V MU THUN LGC HNH THC. PHN LO!I MU THUN BIN CHNG. "C I#M CA MU THUN X HI
* hiu r mu thun v i su nghin c)u nhng +c trng c"a mu thun bin ch)ng, chng ta cn phn bit mu thun bin ch)ng vi mu thun lgic hnh th)c. *-ng thi cn phi phn loi n m c s khc nhau c"a mu thun bin ch)ng v v tr, vai tr c"a chng. Ngoi vic phn loi mu thun bin ch)ng ni chung, cn phi vch ra nhng +c im v i su hn trong vic phn loi mu thun x hi. 1. MU THUN BIN CHNG V MU THUN LGC HNH THC Trong php bin ch)ng duy vt, mu thun l hin tng tt yu, khch quan, l ngu=n gc c"a s pht trin. Tri li, trong lgc hc hnh th)c li c lut phi mu thun. Do , php bin ch)ng v lgc hc hnh th)c tuy dng chung mt thut ng mu thun, nhng ni hm v ngoi din c"a
71

hai khi nim y rt khc nhau. Phn tch mu thun khng phi lc no cng nh/m vch ra nhng mu thun bin ch)ng tm ra ngu-n gc, ng lc c"a s pht trin, m nhiu khi cn nh/m pht hin nhng mu thun lgc hnh th)c ch ra tnh cht hn ch, khng nht qun, khng ch+t ch8 c"a mt t t$ng, mt hc thuyt no . Khng phi ngu nhin m trong trit hc Hy Lp c i, php bin ch)ng c quan nim nh l ngh thut tranh lun tm ra chn l b/ng cch vch ra mu thun trong t t$ng c"a i phng bc b n. * phn bit mu thun trong quy lut mu thun c"a php bin ch)ng vi mu thun trong lut phi mu thun c"a lgc hc hnh th)c, ngi ta gi chng b/ng nhng ci tn khc nhau: mu thun bin chng v mu thun lgc hnh thc (gi t t l mu thun lgc). Mu thun lgc hnh th)c l mu thun c"a t duy. V vy, xc nh mu thun lgc hnh th)c trc ht cn phi phn bit mu thun c"a s vt v mu thun c"a t duy. Tuy nhin, trong t duy khng ch c mu thun lgic hnh th)c m cn c mu thun bin ch)ng (antinmi) na. Do , cn phi phn bit hai loi mu thun ny trong t duy. 1.1. Mu thun ca s= vt v mu thun trong t duy - Mu thun ca s vt Mu thun c"a s vt l nhng mu thun t-n ti trong s vt, hin tng khch quan khng ph! thuc ch" th t
72

duy, bao g-m mu thun trong t nhin (mu thun trong gii v c, gii sinh vt, mu thun gia sinh vt v mi trng); mu thun gia x hi vi t nhin (ny sinh trong qu trnh sng v lao ng sn xut c"a con ngi) v mu thun trong i sng x hi (mu thun v li ch gia cc giai cp, tng lp, gia c nhn v x hi, mu thun gia cc m+t c"a i sng x hi, v.v.). Ni chung, mu thun c"a s vt khng phi l i tng nghin c)u c"a lgc hnh th)c m l i tng nghin c)u c"a php bin ch)ng, hay ni cch khc, chng l nhng mu thun bin chng. Trong lgc hc truyn thng, thut ng mu thun (contradiction: li ni tri ngc nhau) ch dng ch mu thun lgc trong t duy. *n trit hc Hghen v nht l trit hc Mc-Lnin, thut ng ny mi c m$ rng ra v c dng ph bin ch c mu thun trong hin thc khch quan. Trong tc ph1m Gii thiu v, Mc v Mngghen, xut bn nm 1987 $ MU, Richard Shmitt vit: Trong lgc hc hnh th)c, mt mu thun g-m hai mnh khng cng chn tht, ho+c cng gi di; b$i v cu ny ph" nhn cu kia. Trong lgc hc Hgen, hai m+t i lp c th cng chn tht; b$i v, trong khi l mt ci nhn phin din v hin thc thn thnh, mi m+t ch chn tht mt phn m thi . V tc gi vit tip: Khi Mc v 7ngghen dng thut ng mu thun(contradiction), cc ng ch t t c m i ch ng i, xung t, v khng ph hp (oppositions, conflicts, and incoherences) ch ) khng
73

ph i l nhng mu thun lgc (logical contradictions) theo ngh#a ch+t ch8 c"a n.1 - Mu thun trong t duy Mu thun trong t duy l mu thun ny sinh trong qu trnh con ngi phn nh th gii khch quan b/ng t duy tr,u tng c"a mnh. * l mu thun gia nhng phn on, t t$ng, quan im trong t duy khi phn nh s vt, hin tng. Mu thun trong t duy cng c nhiu loi: Mu thun gia t t4ng, quan im ca cc ch th khc nhau. * l nhng mu thun v, t t4ng gia c nhn ny vi c nhn khc, gia cc giai cp, tng lp, cc nhm x hi, gia cc nh t t$ng, cc hc thuyt, cc h t t$ng. Th d!, s i lp gia cc trng phi trit hc, nh trit hc *mcrit v trit hc Platn $ Hy Lp c i, gia thuyt tnh thin v thuyt tnh c $ Trung Hoa c i, v.v.. Ngy nay, c v s nhng s i lp v t t$ng gia cc hc thuyt trit hc, chnh tr, o )c, tn gio; gia cc l thuyt khoa hc t nhin, kinh t hc, x hi hc, v.v.. Nh ng mu thu n lo i ny khng ph 5 i l mu thu n lgc , v chng khng cng n : m trong t duy c a m t ch th .

1. Richard Schmitt, Nhp mn v, Mc v Mngghen: S cu to li c ph phn (Introduction to Marx and Engels: A Critical Reconstruction), Nxb Westview Press, Boulder v London, 1987, tr. 47. 74

Mu thun gia t duy ch th vi khch th; gia li ni v vic lm (hnh vi) ca ch th. Nhng mu thun loi ny ni ln s gi di trong t duy, trong li ni c"a ch" th, nhng chng khng phi l mu thun lgc. V mu thun lgc l mu thun gia hai t t4ng, hai phn on; cn nhng mu thun ni trn l mu thun gia t t$ng vi i tng, gia t t$ng v hnh ng. Mu thun trong quan im, t t4ng ca cng mt ch th khi ch th ng trn nhng lp trng khc nhau, li ch khc nhau. Chng hn, khi )ng trn li ch tp th, li ch x hi th mt ngi c th c nhng t t$ng v tha, lng, tt 5p, nhng khi xut pht t, li ch c nhn ch k9 th cng con ngi li c th c nhng quan im, t t$ng ch" quan, ch k9, h5p hi, thm ch c c. Khi )ng trn lp trng khoa hc th mt nh khoa hc c th a ra nhng quan im khch quan, ng n; nhng khi xut pht t, lp trng giai cp ch k9 th mt nh khoa hc c th a ra nhng kt lun khng chn thc. Nh vy, ci thin - ci c; ci lng - ci ch k9; ci khoa hc - ci phn khoa hc, v.v., c th cng t-n ti trong t duy c"a mt ngi. Nhng mu thun ny trong t t$ng c"a mi c nhn l phn nh mu thun gia li ch c nhn, li ch tp th v li ch x hi, gia lp trng khoa hc v lp trng giai cp, v.v.. Nhng mu thun ny ni chung khng phi l mu thun lgc hnh th)c. Tuy nhin, trong nhng trng hp nht nh, nhng mu thun ny c th c quy v
75

mu thun lgc hnh th)c b/ng cch vch ra cu trc c! th c"a t,ng mu thun nht nh. Chng hn, C. Mc v Ph. 7ngghen ch ra trong t t$ng c"a G. Hghen ch)a ng nhng mu thun b$i v, tuy Hghen l nh khoa hc thin ti, c u c bch khoa, nhng ng li )ng trn lp trng c"a tng lp t sn *)c bo th", tha hip vi giai cp qu tc phong kin. Nhng mu thun gia t t$ng bin ch)ng v t t$ng bo th" $ Hghen c th c vch ra nh l nhng mu thun lgc hnh th)c. Chng hn, mt m+t, Hghen khng nh s vn ng, pht trin khng ng,ng c"a th gii, m+t khc li ph" nh t t$ng khi cho r/ng t duy nhn loi t n nh cao tuyt i trong trit hc Hghen; ch x hi t n nh cao nht l nh nc qun ch" Ph. Ph. 7ngghen vit: H thng Hghen, vi tnh cch l mt h thng nh vy, l mt ci thai 3 non khng l-, nhng cng l ci thai 3 non cui cng trong loi c"a n. C! th l h thng y ch)a ng mt mu thun bn trong khng th c)u cha c: mt m+t, tin c bn c"a n l mt quan im cho r/ng lch s nhn loi l mt qu trnh pht trin, qu trnh y do chnh bn cht c"a n, khng th ly vic pht hin ra ci gi l chn l tuyt i m coi l thnh tu tr tu c; nhng m+t khc h thng y li c k. vng r/ng chnh n l ci tn cng c"a chn l tuyt i y.1
1. C. Mc v Ph. 7ngghen, Ton tp, Sd, t. 20, tr. 41. 76

Tm li, cc loi mu thun nu trn c nhng c trng kh r rng phn bit vi mu thun lgc hnh th)c: mu thun c"a s vt l mu thun bn ngoi t duy; mu thun gia t duy vi hin thc, gia li ni vi vic lm cng khng phi l mu thun trong ni b t duy; mu thun gia t duy c"a cc ch" th khc nhau khng phi l mu thun cng mt ch" th; mu thun c"a cng mt ch" th nhng li phn nh nhng kha cnh, phng din khc nhau trong hin thc cng khng phi l mu thun lgc v mu thun lgc l mu thun c"a t duy cng mt ch" th phn nh i tng $ cng mt phng din, kha cnh nht nh. Trong t duy cn mt loi mu thun khc na antinmi, l loi mu thun rt d b nhm ln vi mu thun lgc hnh th)c, do chng ta cn phi i su hn na trong vic lm r s khc nhau gia hai loi mu thun ny. 1. 2. Antinmi v mu thun lgc hnh th c - Antinmi Antinmi l mu thun gia hai t t$ng, phn on c"a ch" th v cng mt kha cnh, phng din nht nh c"a i tng nhn th)c. Tuy l hai phn on, t t$ng i lp nhau, nhng ch" th khng th xc nh c phn on (t t$ng) no trong hai phn on l ng n ho+c sai lm. V vy, I. Cant (Immmanuel Kant, 1724-1804, nh khoa hc t nhin v trit hc *)c) xem antinmi nh l nhng
77

mu thun khng bao gi gi5i quyt c. ng a mt lot antinmi kiu nh vy. * l: Chnh 1
1. Th gii c kh$i u trong thi gian v gii hn trong khng gian 2. Mi s vt ph)c tp u do nhng s vt n gi5n nht hp thnh 3. Ngoi tnh tt nhin v quan h nhn qu, cn c t do 4. C thc th tt nhin tuyt i (Thng ).

Ph0n 1
1. Th gii khng c kh$i u trong thi gian v gii hn trong khng gian 2. Mi ci u ph)c tp, khng c g n gi5n nht 3. Khng c t do. Mi ci u theo tnh tt nhin v quan h nhn qu. 4. Khng c thc th tt nhin tuyt i (Thng ).

Th d!, VJ tr6 c kh4i 0u hay khng c kh4i 0u trong thi gian, c hn hay v hn trong khng gian l mt trong nhng antinmi m Cant nu ra nhng ng khng gii quyt c, v theo ng, khng bao gi c th xc nh c phn on no chn thc hay gi di. Nu ni r/ng v tr! xt v ton b th v hn, nhng xt v t,ng s vt, hin tng c! th th c gii hn (c khng gian v thi gian t-n ti c"a chng) th iu ny hon ton d hiu, d chp nhn, khng c g l mu thun c. Nhng /ng ny, thuc tnh c hn hay v hn u c xt $ cng mt kha cnh: v tr! c xt nh mt chnh th ton v5n, n c hn hay v hn? Nu ta tm cch ch)ng minh n c hn th s8 dn n s phi l v ri vo kt lun ngc li; cn nu gi nh n v hn th cng ri vo s phi l khng hn khng km.
78

Mt antinmi n7i ting c Hghen gii quyt mt cch ti tnh. Ngu-n gc c"a antinmi ny l mt trong nhng apri (nghch l) m Znn thuc trng phi El $ Hy Lp c i a ra, l nghch l Mi tn ang bay m bt ng. Nu ta chia thi gian bay c"a mi tn thnh nhng thi im nh nht v qung ng i c"a n thnh nhng im tng )ng vi t,ng thi im kia ta s8 c: $ mi thi im nht nh, mi tn ng im 4 mt im nht nh trn ng i c"a n. Thi gian bay c"a mi tn l tng s cc thi im v kt qu di chuyn c"a mi tn l tng cc kt qu $ tt c cc thi im. V kt qu $ mi thi im l mt s )ng im nn tng s )ng im s8 b/ng )ng im. Nh vy, mt mu thun xut hin: vn ng b/ng )ng im hay ni cch khc: mJi tn di ng nhng bt ng. Mu thun ny l mt nghch l ging nh mt mu thun lgc hnh th)c (S ny l P v S ny khng l P). M!c ch c"a nghch l m Znn a ra l khng nh tnh chn thc ca s bt ng v tnh gi5 di ca s vn ng. Theo Hghen, d ta c chia nh thi gian v qung ,ng i c"a mi tn n m)c bao nhiu i na th trong mi thi im mi tn vn di ng, khng bao gi tr$ thnh )ng im c. Vn ng khng phi c hiu trong thi im ny s vt $ ch ny, sang thi im khc, s vt $ ch khc. Nh th mi ch m t kt qu vn ng ch) cha ni ln bn cht c"a vn ng. Vn ng phi c hiu l: trong mi lc, s vt v,a $ ch , v,a khng $ ch ; v,a $ ch v,a $ ch khc.
79

Sai lm c"a Znn vt di ng nhng bt ng cng tng t nh khng nh ng cong l ng thng. Chng hn, khi ta phn chia ng cong thnh nhng on nh nht th ta c nhng on thNng; tng on thng l ng thng ch) khng th l ng cong c, nh vy ng cong l mt ng thng. Mt v d! khc, mi vin gch l mt m+t phng, tng cc vin gch (nn nh) cng l mt m+t phng. Nhng nu ta ko di m+t phng ra hng ch!c nghn cy s th lp t)c ta s8 c mt m+t cong (v v a cu l m+t cong). M+t cong, ng cong nu c chia nh s8 to thnh mt m+t phng, an thng; iu khng nh ny ch ng mt na. Bt c) mt vin gch no cng v,a c yu t phng, v,a c yu t cong, nhng yu t phng l ch" yu, yu t cong l qu nh, khng nhn thy. Nhng nu ta ni cc vin gch li thnh mt m+t v cng ln (th d!, mi chiu c 100.000.000 vin gch= 20.000 km) th yu t cong s8 c nhn ln v cho ta mt m+t cong. Cn nu vn gch ch c phng v khng c cong, th yu t phng d c c nhn ln n hng triu ln vn khng th tr$ thnh cong c. Tng t nh vy, s di ng din ra lin t6c, d c chia nh n bao nhiu vn l s di ng, khng th tr$ thnh s )ng im tuyt i c. Nh vy, bn cht c"a antinmi l mt mu thun lgc bin chng. vin gch v,a phng, v,a khng phng; vt di ng trong mi thi im v,a $ mt v tr nht nh, v,a khng $ v tr . Vt l hc cng c lun im r/ng: v
80

tr c"a in t ang chuyn ng khng th c xc nh mt cch d)t khot trong mt thi im nht nh. Theo F.F. Viackerev, antinmi l hnh nh (EWG>S) c"a mu thun khch quan, l kt qu khng phi n gin l s vi phm quy lut lgc, m l cch +t vn mt cch bin ch)ng (nhng khng phi l s gii quyt n). M+c d antinmi l hnh nh c"a mu thun khch quan, nhng theo tc gi, khng mt nghch l, khng mt antinmi no c th c xem l hnh nh trng khp vi mu thun khch quan. Trong chng, mu thun khch quan c ti to li ch v m+t phn i, s khc nhau c"a nhng ci khng th dung hp c vi nhau, nh antinmi ni ting: vt th di ng, trong mi lc ny, v,a $, v,a khng $ ch ny, ch) khng phi nh l s xm nhp ln nhau c"a cc m+t i lp, nht l mu thun khng c ti to v m+t hot ng, ngh#a l s t vn ng.1 I. Kant coi antinmi l nhng mu thun khng th gii quyt c. Mt s nh trit hc $ Lin X trc y cng th,a nhn antinmi (>IB=IEK=N), nhng c cch tip cn khc hn. Antinmi l mu thun cha gii quyt c ch) khng phi l mu thun v-nh viOn khng th gii quyt c. Gii quyt antinmi khng phi l loi b mt ho+c c hai phn on, m l kt hp hai mt i lp thnh mt th thng nht.
1. F. Viackerev, Mu thun ca s vt v hnh 5nh l lun ca n. Trong: Mu thun bin ch)ng, Nxb Chnh tr, Matxcva, 1979, tr. 68-69. 81

Khi nhng m+t i lp m antinmi phn nh, c nghin c)u, c xem xt trong mi quan h thng nht, -ng nht c"a chng, th antinmi coi nh c gii quyt. Vic gii quyt antinmi s8 gp phn kh c ph!c nhng hn ch c"a l thuyt c, ho+c dn n s hnh thnh mt l thuyt mi. Th d!, s ra i c"a l thuyt vt l cho r/ng b5n cht ca nh sng va l sng va l ht gii quyt c antinmi t,ng t-n ti, kh c ph!c c hn ch c"a hai l thuyt mu thun nhau c trc v bn cht c"a nh sng. Tuy nhin, khng phi bt k. antinmi no cng u c gii quyt mt cch d dng. Vin gch phng v,a khng phng d sao cng l mt antinmi n gin, c th c phn tch v gii quy t b/ng t duy thng thng, khng cn mt trnh khoa hc cao l m. Cn v tr! v,a c hn, v,a v hn, vt di ng trong mi lc v,a $ mt ch, v,a khng $ ch l nhng antinmi tng i ph)c tp, i hi phi c mt trnh khoa hc v nhng cng c! khoa hc nht nh mi c th nhn th)c v gii quy t c. - Mu thun lgc hnh thc Mu thun lgc hnh th)c (gi t t l mu thun lgc) trc ht l mu thun trong t duy ca cng mt ch th. * l mu thun gia hai t t$ng (phn on) c"a ch" th khi ph5n nh mt i tng nht nh. Hai t t$ng (phn on) ny va khNng nh, va ph nh s t-n ti, mt thuc tnh hay mt mi quan h c"a i tng. Hai t t$ng
82

(phn on) ch c coi l c mu thun lgc nu cng khng nh v ph" nh v cng mt iu 4 mt phng din c6 th xc nh. V cu trc, mu thun lgc c hnh th)c ha thnh cng th)c tng qut: A khng ph5i A. (A v khng ph5i A l nhng t t$ng ph" nh nhau. A c th l phn on thuc tnh, phn on t-n ti ho+c phn on quan h. Nu A l chn thc th khng ph5i A l khng chn thc). Mu thun lgc gia cc phn on thuc tnh c c! th ha $ 4 nhm sau: 1) S ny l P v S ny khng l P . Th d!: A l sinh vin v A khng phi l sinh vin. 2) S l P v S khng l P. Th d!: Mi cy h-ng u c gai v Mi cy h-ng u khng c gai. 3) S l P v S khng l P. Th d!, Mi ngi Vit Nam u yu nc v Mt s ngi Vit Nam khng yu nc 4) S khng l P v S l P. Th d!, Mi loi c u khng sng trn cn v Mt s loi c sng trn cn. R rng trong cc trng hp trn, nu iu khng nh l ng th iu ph" nh l sai ho+c ngc li. C th c hai iu cng sai, ch) khng th c hai iu cng ng c. Mu thun lgc i khi cn c hiu mt cch gin tip khi ch" th khNng nh hai i,u khng th cng t=n ti trong hin thc.
83

Chng hn, *- vt ny ton mu v ton mu xanh cng l mt mu thun lgc, b$i v trong hin thc khng th c hai iu nh vy cng t-n ti. * ton mu th khng th ton mu xanh c. Nhng trng hp sau y khng phi l mu thun lgc: hai phn on v,a khng nh v,a ph" nh s t-n ti, mt thuc tnh, mt mi quan h c"a i tng nhng $ nhng phng din khc nhau, khng gian v thi gian khc nhau. Nu ta ni r/ng sinh vin ny by gi v,a hc gii v,a khng hc gii mn Anh vn th l mt mu thun lgc hnh th)c. Nhng nu ni r/ng sinh vin ny $ bc ph thng th hc gii nhng ln bc i hc th khng hc gii ho+c sinh vin ny hc gii mn Anh vn nhng khng hc gii mn Ton th d khng phi l mu thun lgc hnh th)c. - S ging nhau v khc nhau gia antinmi v mu thun lgc hnh thc Antinmi v mu thun lgc hnh th)c c mt s im ging nhau l: Chng ,u l mu thun trong t duy ca cng mt ch th. Chng ,u n5y sinh trong qu trnh t duy ca ch th ph5n nh i tng 4 cng mt thi im, mt kha cnh, mt phng din nht nh.

84

Chnh nhng im ging nhau ny lm cho ngi ta kh phn bit antinmi vi mu thun lgc hnh th)c. Mt s tc gi i tm s khc nhau c"a hai loi mu thun ny 4 cu trc lgc ca n, nhng cch lm ny gp b t9c v c nhiu trng hp antinmi v mu thun lgc hnh th)c c cu trc lgc ging nhau1. Theo chng ti, s khc nhau gia hai loi mu thun ny l 4 chI: Mu thun lgc hnh th)c l mu thun c to nn t, hai phn on (hai t t$ng) hon ton ph nh nhau, khng th dung hp c vi nhau. S$ d# hai t t$ng ny khng dung hp c vi nhau v chng phn nh hai iu khng th cng t-n ti trong hin thc. Nu iu ny t-n ti th iu kia khng th t-n ti c, v chng hon ton loi tr, nhau. Do c hai phn on (t t$ng) trong mu thun lgc hnh th)c th khng th cng chn thc. Cn antinmi l mu thun trong hai m+t i lp (chnh v phn ) phn nh hai hin tng hay hai thuc tnh cng t=n ti mt cch khch quan trong hin thc. Tuy nhin, hai t t$ng ny c coi l mu thun v chng ph" nh ln nhau (mt ci khng nh, mt ci ph" nh v cng mt i tng $ cng mt kha cnh, phng
1. Xem: Z.M. Orujdev, Mu thun lgc hnh thc v mu thun bin chng. S phn bit v, cu trc (*C)+" -A'% % &)% ;'% % $*;(*%'B. P)H'% ;*Q ;Q*). Trong: ]=>?@AB=C@DAE@ FGEB=HEG@C=@, Nxb Chnh tr, Matxcva, 1979, tr. 78 - 95. 85

din nht nh). Do , ch" th khng th kt hp c hai t t$ng trong t duy c"a mnh, t4ng nh hai hin tng hay hai thuc tnh c phn nh b$i hai phn on khng th dung hp c vi nhau, ngh#a l khng th cng t-n ti. Nhng -ng thi ch" th cng khng th xc nh c phn on no l chn thc, phn on no l khng chn thc. Ngoi s khc nhau v ni dung, antinmi v mu thun lgc hnh th)c cn c s khc nhau v, ngu=n gc. Mu thun lgc hnh th)c xut hin do s khng nht qun ca t duy, do s khng tun th cc quy lut, quy t9c ca lgc hc; n khng ph5n nh mu thun khch quan no trong hin thc. Cn s xut hin antinmi l do tnh phc tp ca i tng nhn thc v do kh5 n/ng hn ch ca nhn thc con ngi m mu thun khch quan c phn nh vo trong t duy c"a ch" th nhn th)c thnh mu thun ch" quan. Trong hin thc, hai m+t, hai thuc tnh hay hai hin tng c phn nh c th cng t-n ti, m+c d i lp nhau nhng khng hon ton loi tr, nhau. Nhng khi chng c phn nh vo trong t duy, do trnh hn ch c"a nhn th)c nn ch" th khng th kt hp chng thnh mt th thng nht v t$ng nh chng khng th dung hp c vi nhau. S khc nhau gia antinmi v mu thun lgc hnh th)c cn $ cch gi5i quyt chng. Mu thun lgc hnh th)c c gii quyt b/ng cch loi b. s sai l0m (loi b mt ho+c c hai phn on). Cn antinmi c gii quyt
86

b/ng cch kt hp hai mt i lp thnh mt th thng nht trong t duy. 1.3. ngh<a ca vic n.m v-ng mu thun lgc hnh th c v antinmi N9m vng mu thun lgc hnh thc c mt ngh#a rt ln. Pht hin ra mu thun lgc l mt trong nhng cch bc b sai lm c"a mt t t$ng, mt hc thuyt no . Chnh v th, trong Lgc hc hnh th)c c lut phi mu thun. C. Mc v Ph. 7ngghen vch ra mu thun trong t t$ng c"a Hghen: t t$ng v s vn ng, pht trin khng ng,ng c"a nim tuyt i vi t t$ng cho r/ng nh nc qun ch" Ph l hnh th)c nh nc cao nht, trit hc Hghen l nh cao nht c"a tinh thn tuyt i. T t$ng v s vn ng, pht trin khng ng,ng vi t t$ng v nh cao tuyt i c"a s pht trin l mt mu thun lgc, v chng khng th dung hp c vi nhau. C. Mc v Ph. 7ngghen gii quyt mu thun ny mt cch tuyt vi nh sau: *i vi trit hc bin ch)ng th khng c g l ti hu, l tuyt i, l thing ling c. N ch ra - trn mi s vt v trong mi s vt - du n c"a s suy tn tt yu, v i vi n, khng c g t-n ti ngoi qu trnh khng ng,ng c"a s sinh thnh v c"a s tiu vong, c"a s tin trin v cng tn t, thp ln cao. Bn thn n cng ch l s phn nh n thun c"a qu trnh vo trong b c bit t duy.1
1. C. Mc v Ph. 7ngghen, Ton tp, Sd, t. 21, tr. 395 87

Nh vy trong cch gii quyt mu thun trong h thng Hghen, cc nh sng lp ra php bin ch)ng duy vt tip thu v k th,a $ Hghen t t$ng v s vn ng, pht trin khng ng,ng v loi b t t$ng v nh cao tuyt i trong qu trnh pht trin. Bertrand Russell (1872-1970), nh ton hc, lgc hc ni ting ngi Anh, i biu xut s c c"a ch ngh-a thc chng mi, ngi c gii th$ng Nobel nm 1950, vn d!ng lut phi mu thun bc b lp lun thn hc v Thng l nguyn nhn u tin c"a tt c mi t-n ti v vn ng. Lp lun b:ng nguyn nhn 0u tin (The First Cause Argument) ln u tin c nh thn hc Trung c Tmat acanh (Thomas Aquinas) a ra v sau ny c cc i biu c"a ch ngh-a Tmat mi pht trin. Lp lun ny da trn s tht l mi s vt, hin tng ,u c nguyn nhn sinh ra, k c mi s vn ng c6 th ,u ph5i c mt ng lc; t, n i n khng nh r/ng: nu i ngc chiu thi gian th ta s8 n nguyn nhn 0u tin, ng lc 0u tin ca tt c5, l Thng (Cha tri). Bertrand Russell vit: Khi ti cn l mt thiu nin ti tho lun vn ny mt cch nghim tc trong u c c"a mnh v trong mt thi gian di ti chp nhn lp lun b/ng nguyn nhn u tin, cho n mt ngy kia $ tui 18, ti c t tiu s c"a John Stuart Mill v ti tm thy cu sau y: Cha ti dy ti r/ng cu hi Ai sinh ra ta khng th tr li c, b$i v n lp t)c gi ra mt cu hi khc Ai sinh ra Thng . Chnh
88

cu ni ny ch cho ti thy, nh by gi ti vn cho nh vy, s sai lm trong lp lun b/ng nguyn nhn u tin. Nu mi ci u phi c nguyn nhn, th Thng cng phi c nguyn nhn sinh ra. Nu c ci g khng cn nguyn nhn th iu c th p d!ng cho c v tr! ln Thng . V vy lp lun trn khng th c mt gi tr chn thc no c.1 Ch" ngh#a v thn gii quyt mu thun lgc ny b/ng cch khng nh r/ng mi s vt, hin tng c6 th th ,u c nguyn nhn. K c nu coi v tr! c"a chng ta ch l mt b phn c"a th gii vt cht (nh quan nim c"a nh thin vn hc MU Carl Sagan: v tr! c"a chng ta l mt trong con s v tn nhng v tr! khc), th n cng phi c nguyn nhn sinh ra (L thuyt Big Bang cho r/ng v tr! c"a chng ta c hnh thnh t, v6 n7 ln). Cn nu hiu v tr! theo ngh#a th gii vt cht ni chung, th khng phi l mt tp hp c hn m l mt tp hp v hn c v khng gian v thi gian, th khng c kh4i 0u, khng c kt thc. N t=n ti ti t n khng do ai sinh ra v khng bao gi b h"y dit. Tuy nhin, s phn bit gia mu thun lgc v mu thun bin ch)ng trong t duy (antinmi) ch c tnh cht tng i. Vic xc nh mu thun lgc nhiu khi
1. Bertrand Russel, Ti sao ti khng theo Ki t gio v nhng tiu lun khc v, tn gio v cc vn , c lin quan (Why I am not a Christian and other Essays on Religion and related Subjects), Touchstone, Old Tappen, New Jersey, USA, 1967, tr. 5 7. 89

khng ch cn c) vo cu trc: A khng A, m cn c c A B (B = khng A). Nhng t, B suy ra khng A nhiu khi c tnh ch" quan. Chng hn, hai phn on, mt khng nh, mt ph" nh sau y: Lc ny, c Y v,a c m+t 4 H Ni v Lc ny, c Y khng c mt $ H Ni l mt mu thun lgc. Nhng, hai phn on khng nh sau y : Lc ny, c Y c m+t $ H Ni v Lc ny c Y c m+t $ Thnh ph H- Ch Minh cng hp thnh mu thun lgc; b$i v, nu ni lc ny c Y c m+t $ Thnh ph H- Ch Minh th cng c ngh#a l c Y khng c m+t $ H Ni. Tuy nhin, vic suy t, B thnh khng A khng trnh khi c tnh ch" quan. Cho nn, nhiu khi mt mu thun khch quan c phn nh trong t duy bin ch)ng b coi l mu thun lgc. Chng hn, i vi t duy siu hnh th, phi tun theo ci tt yu v quy lut khch quan th khng th c t do sng to; gi l t do th khng phi chu mt s rng buc no c; lm theo k hoch th khng cn ni n t ch"; chuyn chnh th khng cn ni n t do, dn ch", v.v.. Nghin c)u antinmi - mu thun bin ch)ng trong t duy gip ta c cch nhn nhn bin ch)ng, linh hot, mm d3o, kh c ph!c c nhng hn ch c"a t duy siu hnh, c)ng nh c. T t$ng c"a Hraclit, trong chng ta, sng v cht, th)c v ng", tr3 v gi l cng mt ci, c ngi ng thi coi l ti ngh#a, cng ging nh t t$ng Lo T, m+t i
90

lp ny ly m+t kia lm tin : sang ly hn lm gc, cao ly thp lm nn ly s mm mng lm s)c mnh l nhng t t$ng c mu thun nhng khng phi l mu thun lgc. Ph. 7ngghen c nh gi rt cao i vi t t$ng bin ch)ng c"a Hraclit: Ci th gii quan ban u, ngy th, nhng xt v thc cht th ng l th gii quan c"a cc nh trit hc Hy Lp c i v ln u tin c Hraclit trnh by mt cch r rng: mi vt u t-n ti v -ng thi li khng t-n ti, v mi vt ang tri i, mi vt u khng ng,ng thay i, mi vt u khng ng,ng pht sinh v tiu vong.1 Trong tc ph1m Chng uyrinh, Ph. 7ngghen ch ra: Trong sinh hot hng ngy, chng ta bit v c th ni mt cch ch c ch n r/ng mt con vt ang t-n ti hay khng t-n ti, nhng nghin c)u kU hn na th chng ta li thy r/ng i khi li l mt vn ht s)c ph)c tp, nh cc lut s hiu rt r iu khi phi v u b)t tai tm ra mt gii hn hp l m nu vt qu th vic git mt ci thai trong b!ng m5 s8 b coi l ti git ngi. Cng nh khng th xc nh mt cch chnh xc lc cht l lc no, b$i v sinh l hc ch)ng minh r/ng ci cht khng phi l mt s kin t ngt v trong khonh kh c, m l mt qu trnh rt di. Cng ging nh trong mi giy lt, bt k. mt vt hu c no cng v,a l bn thn n, v,a khng phi l bn thn
1. C. Mc v Ph. 7ngghen, Ton tp, Sd, t. 20, tr. 35. 91

n; trong mi giy lt n tiu ha nhng cht m n nhn c t, ngoi vo v bi tit nhng cht khc ra khi n; trong mi giy lt, mt s t bo trong c th c"a n cht i v nhng t bo khc c hnh thnh; sau mt thi gian di hay ng n, nhng cht c"a c th y i mi hon ton v c nhng nguyn t vt cht khc thay th. B$i th mi vt hu c bao gi cng l bn thn n nhng li khng phi l bn thn n.1 T, lu, nhng quan h mu thun c phn nh trong l lun xy dng ch" ngh#a x hi, nh quan h gia vic tun th quy lut khch quan v s t do sng to trong hot ng ca con ngi; gia yu c0u ca s t ch ca c nhn v c s4 trong s5n xut, kinh doanh vi tnh k hoch ca x hi; gia dn ch v tp trung; gia dn ch v chuyn chnh; gia qu trnh lch s - t nhin ca s pht trin x hi v hot ng c thc, t gic ca con ngi trong vic sng to ra x hi mi; gia xa b. giai cp v chuyn chnh giai cp; gia s tiu vong ca nh nc v s t/ng cng nh nc, v.v., l nhng ti m cc nh t t$ng chng cng thng cng kch, ph phn. Di con m t c"a h, l nhng m+t hon ton loi tr, ln nhau. Tht ra, nhng khng nh nu trn phn nh nhng m+t t nhiu tri ngc nhau t-n ti khch quan trong hin thc, nhng khng phi l nhng m+t khng th dung hp c vi nhau. Mi quan h gia chng c cc nh l lun
1. C. Mc v Ph. 7ngghen, Ton tp, Sd, t.20, tr. 37 - 38. 92

c"a ch" ngh#a x hi vch ra nhng cha phi c gii quyt hon ton. Trc i mi, trong m hnh c c"a ch" ngh#a x hi, nhng m+t i lp nu trn nhiu khi khng c nhn thc v gi5i quyt ng 9n, lm cho cc nh t t$ng chng cng c c hi bi bc, cng kch l lun v ch" ngh#a x hi.1 Cng vi thc tin i mi ch" ngh#a x hi v s hon thin l lun v ch" ngh#a x hi, nhng quan h trn ngy cng c nhn th)c mt cch y " v c gii quy t mt cch hp l hn, trnh c nhng cch gii quy t sai lm nh t,ng xy ra trong m hnh c v ch" ngh#a x hi. 2. PHN LO!I MU THUN BIN CHNG Ty theo vai tr, v tr c"a mu thun trong h thng mu thun c"a s vt, ngi ta phn ra cc loi: mu thun c bn v mu thun khng c bn, mu thun ch" yu v mu thun khng ch" yu, mu thun bn trong v mu thun bn ngoi. 2.1. Mu thun c b0n v mu thun khng c b0n Xt v vai tr c"a mu thun i vi sut qu trnh pht trin c"a s vt, hin tng, ngi ta phn bit mu thun c bn v mu thun khng c bn.

1. Xem \.S. Xipko, Nhng mu thun trong hc thuyt ca Cc Mc (F*;(*%'B Q'%"B ?)*) R)* )), trong: _@G@S B@GI==, Nxb Tin b, Matxcva, 1990, tr. 60 - 83. 93

Mu thun c b5n l mu thun tt yu, g n lin vi bn cht c"a s vt, hin tng. N t-n ti trong sut qu trnh t-n ti c"a s vt, hin tng. N l c s$ ny sinh v quyt nh cc mu thun khng c bn khc. Mu thun khng c b5n l mu thun v mt phng din no c"a s vt. N khng quyt nh s vn ng, pht trin c"a ton b s vt, hin tng. Xc nh mu thun c bn gip ta hiu ng bn cht c"a s vt, hin tng. Trong s nghip cch mng, n m c mu thun c bn c"a x hi l c s$ xc nh ng n nhim v! chin lc c"a cch mng. *ng Cng sn Vit Nam )ng u l Ch" tch H- Ch Minh phn tch mt cch ng n hai mu thun c bn c"a x hi Vit Nam trong thi k. cch mng dn tc dn ch". * l: 1) Mu thun gia nhn dn Vit Nam yu nc, u tranh cho c lp dn tc vi ch" ngh#a thc dn, quc v 2) mu thun gia gia giai cp nng dn v nhn dn lao ng vi giai cp a ch" phong kin. Trn c s$ phn tch hai mu thun c bn ny, *ng ta ra ng li cho cch mng dn tc dn ch" $ Vit Nam: 1) *nh ui bn thc dn, quc ginh c lp dn tc (phn ) v 2) *nh v xa b giai cp a ch" phong kin em li rung t cho nng dn (phn phong). 2.2. Mu thun ch yu v mu thun khng ch yu Xt v vai tr c"a mu thun i vi s t-n ti v pht trin c"a s vt, hin tng trong mt giai on nht nh,
94

ngi ta chia thnh mu thun ch" yu v mu thun khng ch" yu. Mu thun ch yu l mu thun ni ln hng u trong mt giai on pht trin c"a s vt. Xc nh mu thun ch" yu c"a s vt, hin tng l c s$ xc nh nhim v! trung tm trc m t cn tp trung s)c gii quyt. Gii quyt mu thun ch" yu s8 to iu kin gii quyt nhng mu thun khng ch" yu (th) yu) $ cng mt giai on. Trong t,ng giai on c! th c"a cch mng cch mng dn tc dn ch", *ng ta phn tch nhng mu thun ni ln hng u (mu thun ch" yu), trn c s$ ch ra k3 th ch" yu cn ra s)c nh v xc nh nhim v! trung tm trc m t c"a cch mng trong giai on . Gii quyt nhng mu thun ch" yu c"a t,ng giai on cch mng cng chnh l gi5i quyt tng bc mu thun c bn c"a ton b cuc cch mng. Trong giai on cch mng hin nay, *ng ta xc nh mu thun ch yu trong tng chng ng c"a thi k. qu , trn c s$ ra nhim v! trung tm m ch+ng ng phi hon thnh. Mu thun c bn v mu thun ch" yu c quan h ch+t ch8 vi nhau. Mu thun ch" y u l biu hin c"a mu thu n c b n hay t ng h p cc mu thu n c b n c " a s v t, hi n t ng $ m t giai o n nh t nh. Gi i quy t mu thu n ch " y u s 8 gp ph n t , ng b c gi i quy t mu thu n c b n.
95

2.3. Mu thun bn trong v mu thun bn ngoi Xt v v tr c"a cc m+t i lp i vi s vt c xem xt, ngi ta phn chia mu thun bin ch)ng thnh mu thun bn trong v mu thun bn ngoi. Mu thun bn trong c"a s vt l mu thun m c hai m+t i lp u n/m trong s vt . Mu thun bn ngoi l mu thun gia s vt vi s vt khc. Th d!, mu thun gia -ng ha v d ha trong mt c th sinh vt, mu thun gia cc giai cp trong mt x hi l mu thun bn trong. Cn mu thun gia sinh vt v mi trng, mu thun gia cc quc gia, cc nh nc l mu thun bn ngoi. Tuy nhin, khng nn hiu mu thun bn ngoi l mu thun c"a ton b s vt vi s vt khc m ch l mu thun gia mt mt c"a s vt vi mt mt c"a s vt khc. Chng hn, mu thun trong cch mng dn tc dn ch" $ nc ta khng nn hiu l mu thun gia ton th nhn dn Vit Nam vi nhn dn Php, MU m phi c hiu mt cch chnh xc l mu thun gia nhn dn Vit Nam u tranh cho c lp, t do c"a T quc vi bn thc dn Php, quc MU xm lc. S phn bit mu thun bn trong v mu thun bn ngoi ch c tnh cht tng i, ty theo phm vi xem xt c"a ch" th. Chng hn, nu )ng trong phm vi mt quc gia m xem xt th mu thun gia nc v nc khc l mu thun bn ngoi; cn nu phm vi xem xt l c x hi loi ngi trong
96

chnh th th nhng mu thun gia cc nc l mu thun bn trong c"a x hi loi ngi ni chung. Trong qu trnh pht trin c"a s vt, hin tng, mu thun bn trong gi vai tr quyt nh cn mu thun bn ngoi tuy cng rt quan trng nhng khng gi vai tr quyt nh. V d!, mu thun gia sinh vt vi mi trng tuy c vai tr rt quan trng, chng hn, thiu phn bn, thiu nc ho+c su ry ph hoi c th lm cho cy khng pht trin ho+c cht i, tuy nhin yu t quyt nh s pht trin c"a sinh vt li thuc v s tc ng gia cc m+t -ng ha - d ha, di truyn - bin d bn trong sinh vt . Tng t nh vy, s vn ng, pht trin c"a mt dn tc, v lu v di, do mu thun bn trong, lc lng bn trong c"a dn tc quyt nh; cn s tc ng, h tr t, bn ngoi nhiu khi cng c vai tr cc k. quan trng trong nhng thi im nht nh, nhng khng gi vai tr quyt nh i vi ton b qu trnh pht trin c"a dn tc . 3. " C I # M V PHN LO ! I MU THU N X HI * phn tch v gii quy t tt mu thun x hi cn phi hiu r nhng +c im v phn loi chng mt cch ng n. 3.1. c i%m ca mu thun x h&i Trc ht, cn nhn mnh r/ng x hi l mt b phn c"a th gii vt cht ni chung; x hi ra i t, t nhin, l
97

tip t!c s pht trin c"a t nhin. Chnh v th, quy lut thng nht v u tranh c"a cc m+t i lp - quy lut ph bin c"a th gii vt cht - cng l quy lut ph bin trong l#nh vc x hi. S t-n ti, pht trin v gii quyt mu thun trong x hi cng c tnh khch quan nh mu thun trong t nhin. Tuy vy, mu thun x hi c mt s +c im khc vi mu thun trong t nhin nh sau: - Quan h ch th - khch th X hi l l#nh vc hot ng c th)c c"a con ngi. Con ngi l ch" th c"a qu trnh lch s, tin hnh hot ng c"a mnh, gii quyt nhng mu thun trong i sng c"a mnh mt cch c thc. Tuy vy, iu khng c ngh#a l con ngi hnh ng mt cch thun tu ch" quan m, suy cho cng, hnh ng ng n c"a con ngi bao gi cng l kt qu c"a s nhn th)c ng n, s phn nh chn thc quy lut khch quan. D# nhin, bn cnh th)c ng n, trong x hi cng cn c th)c sai lm dn n hnh ng sai lm c"a con ngi. *+c im ny c"a x hi quy nh +c im c"a mu thun x hi. Theo G.M. Stracx trong cun Mu thun x hi, mt trong nhng +c im c"a mu thun x hi l mi quan h ch th - khch th.1 Khc vi mu thun trong t nhin khng c quan h ch " th - khch th , mu thu n x h i l bi u hi n c " a
1. G.M. Stracx, Mu thun x hi (OE`=>?QIE@ FGEB=HEG@C=@), Nxb T t$ng, aatxcva, 1977, tr. 10 - 12. 98

nhng mi quan h x hi nht nh v do lun lun c lin h b/ng cch ny hay cch khc vi nhng ch" th nht nh. Khi ni n quan h ch" th - khch th trong mu thun x hi th iu c nhn mnh l: quan h ca con ngi vi mt i lp ca n l quan h c thc. Ch" th c"a mu thun x hi c th l trc tip, c th l gin tip. Ch" th l trc tip khi mt trong nhng m+t i lp l c nhn, nhm x hi, giai cp, dn tc, quc gia, v.v., cn m+t kia l t nhin, l khch th; ho+c c hai m+t u l con ngi, ngh#a l mi m+t -ng thi v,a l ch" th, v,a l khch th so vi m+t kia. Th d!, trong mu thun gia giai cp v sn v giai cp t sn, nu )ng v pha giai cp v sn, th giai cp v sn l ch" th so vi giai cp t sn l khch th; cn ngc li, nu )ng v pha giai cp t sn, th giai cp t sn l ch" th so vi giai cp v sn l khch th. Ch" th c"a mu thun x hi c th l gin tip khi nhng m+t i lp c"a n khng phi l con ngi, m l nhng vt, ho+c l thuc tnh c"a nhng vt vi tnh cch l kt qu5 lao ng c"a con ngi. Th d!, mu thun trong hng ha, mu thun gia lc lng sn xut mi v quan h sn xut c li thi, v.v.. Tuy nhin, /ng sau mu thun c"a nhng vt y l mu thun gia ngi vi ngi, hay ni cch khc, mu thun c"a nhng vt y l biu hin c"a mu thun gia nhng con ngi. Mu thun x hi khng th t=n ti bn ngoi nhng con ngi c6 th. Tch khi con ngi, tuyt i khng c
99

mt s u tranh no c"a cc m+t i lp trong x hi. Chnh v th, khi vch ra nhng m+t i lp trong mu thun x hi, ngoi vic ch ra nhng tnh cht, nhng khuynh hng tri ngc nhau, chng ta cn cn tm xem nhng tnh cht, nhng khuynh hng i lp c lin quan nh th no ti nhng con ngi nht nh. - Mu thun x hi l mu thun v li ch Mu thun x hi bao gi cng g9n li,n vi s i lp v, li ch c"a nhng con ngi nht nh (c nhn, nhm x hi, v.v.). Thc cht c"a mu thun x hi l mu thun gia nhng li ch. Trc khi i su vo vn ny, cn khng nh mt iu l, s phong ph, a dng v, nhu c0u v li ch khng tt yu dn n mu thun, nu nhng li ch ny khng tc ng ngc chi,u nhau. Mu thun ch xut hin $ nhng li ch c xu hng vn ng ngc chiu nhau, bi tr,, chng i ln nhau. B$i v, li ch l phng tin tha mn nhu cu; khi nhng ngi, nhng nhm x hi c li ch tri ngc nhau, ngh#a l li ch c"a ngi ny, nhm x hi ny xm phm li ch, cn tr$ vic thc hin nhu cu c"a ngi khc, nhm x hi khc, th gia h mi c s u tranh vi nhau bo v li ch c"a mnh. Nhu cu v li ch c"a con ngi rt a dng v phong ph, th hin trong tt c cc l#nh vc x hi: kinh t, chnh tr, vn ha, tinh thn, trong , li ch kinh t l li ch c/n b5n. Khi nhng nhm x hi c s i lp $ li ch cn bn c tnh cht sng cn th gia h c mu thun i khng vi nhau.
100

Mu thun x hi c th xut pht t, nhng nhu cu, li ch c tnh tt yu, nhng cng c th xut pht t, nhng nhu cu khng chn chnh, t, s nhn th)c khng ng v li ch khch quan c"a mnh. *ng nh nhn xt sau y trong mt cun sch gio khoa trit hc $ Lin bang Nga: *i vi nhng con ngi ring l3 cng nh nhng nhm x hi, vic nhn th)c c nhng g l khch quan trong li ch c"a h v nhng g l mu thun vi li ch c"a h th tht l kh ph)c tp. Do vy, h c th c nhng quan nim ng n, cng nh nhng quan nim sai lm (o t$ng) v nhng li ch tht s c"a mnh. *c ch o b$i nhng li ch o t$ng nh vy, h c th hnh ng ngc li vi li ch chn chnh c"a mnh, ngh#a l ngc li vi nhng g s8 em li vic tha mn tht s nhng nhu cu nhiu m+t c"a mnh...1 Nh vy, c th ni r/ng ngay c mu thun v s c tc, v tn ng4ng cng xut pht t, s i lp v li ch. Xut pht t, nhng nhu cu c tnh cht o t$ng, t, s nhn th)c khng ng v li ch chn chnh c"a mnh cng c th dn n nhng xung t gia c nhn vi c nhn, gia c nhn vi x hi v gia nhng nhm x hi khc nhau. Tuy nhin, nhng mu thun nh vy, m+c d thng xy ra trong lch s t, trc n nay, nhng suy cho cng, chng khng c tnh tt y u khch quan trong bn cht c"a chng.
1. Ttrit hc (B), Sch gio khoa do V.N. Lavrinenco ch" bin, Nxb Php lut (bG=DBQ), Matxcva, 1996. tr. 398. 101

Chnh v th, phn tch mu thun x hi phi xut pht t vic phn tch s i lp ca nhng li ch nht nh. Khuyt im ch" yu c"a vic phn tch mu thun trong ch" ngh#a x hi trc y l khng vch ra c mi lin h c"a mu thun x hi vi con ngi trong x hi. Thng thng, c nhng tc gi ch d,ng li $ phn tch s i lp c"a nhng tnh cht, khuynh hng tr,u tng, m khng ch ra c nhng biu hin c! th c"a nhng mu thun ny trong i sng x hi. Nhng m+t i lp x hi ny g n vi li ch c"a cc c nhn, cc nhm x hi no, cuc u tranh gia chng din ra nh th no, l nhng iu t c ch . Trong trng hp ny, mu thun x hi b phi nhn ha. Cch phn tch mu thun m khng vch ra nhng biu hin c! th c"a chng l s b t buc phi nhn nhn mt cch miOn c<ng mu thun trong ch" ngh#a x hi, nhng thc cht l l1n trnh chng. - S u tranh ca cc mt i lp trong x hi l hot ng c t chc X hi l mt h thng c t7 chc cao. T ch)c x hi bao g-m t, gia nh, tc h l nhng t ch)c nh nht, n nhng t ch)c kinh t, vn ha, tn gio trong mt quc gia, cho n cc t ch)c quc t. T ch)c x hi quan trng nht hin nay l nh nc. Trong x hi c giai cp, cc t ch)c x hi t nhiu mang tnh giai cp, l i din cho li ch v quyn lc c"a nhng giai cp nht nh. *+c im ny c"a x hi cng quy nh +c im c"a mu thun x hi, quy nh s u tranh, gii quyt mu thun x hi.
102

Trong x hi, ngoi mu thun gia c nhn vi c nhn, gia c nhn vi x hi, gia nhng nhm x hi (tng lp, giai cp...), cn c mu thun gia nhng t7 chc x hi. S nhn th)c v gii quyt mu thun x hi, d l mu thun c tnh cht c nhn cng t nhiu phi thng qua nhng t ch)c x hi nht nh. Con ngi ch thc s tr$ thnh ch" th c"a x hi khi h hnh ng mt cch t gic v c t ch)c. Nh vy, s can thip ca cc t7 chc x hi vo mu thun x hi khng ph5i l s can thip khng c0n thit, m l mt yu t tt yu ca qu trnh vn ng v gi5i quyt mu thun x hi. Tuy nhin, $ y c mt s iu cn lu l: trong x hi c giai cp, cc t ch)c x hi do cc giai cp bc lt lp ra, i din cho li ch c"a nhng giai cp, tng lp y, cha phi l i din cho li ch chung c"a mi thnh vin, do , s can thip c"a nhng t ch)c ny nhiu khi khng phi l s can thip ng n, ph hp vi qu trnh khch quan c"a s gii quyt mu thun. V l8 , vic nhn th)c v gii quyt mu thun x hi thng qua cc t ch)c x hi m+c d l tt yu, nhng c th ng hoc khng ng vi b5n cht ca mu thun khch quan. S sai lm trong nhn th)c v gii quyt mu thun x hi, ngoi nguyn nhn giai cp, cn c th xut pht t, trnh nhn th)c v t ch)c thc hin c"a cc t ch)c x hi, nht l c"a t ch)c nh nc. Vch r iu gip ta kh c ph!c hai khuynh hng khng ng: mt l, ph" nhn kh nng v s cn thit c"a s can thip t gic c"a cc t ch)c x hi, t ch)c nh nc vo qu trnh nhn th)c v gii quyt mu thun x hi; hai l, can thip mt
103

cch ch" quan, th bo vo qu trnh khch quan c"a mu thun x hi, khng tnh n kh nng nhn th)c v trnh t ch)c thc hin c"a cc t ch)c ny. - Mu thun x hi c tnh khch quan - ch quan M+c d s ra i v t-n ti c"a mu thun x hi khng ph! thuc vo th)c con ngi, nhng s nhn thc v, do , s u tranh v gi5i quyt mu thun x hi, ngoi kha cnh khch quan, cn c kha cnh ch quan ca n. Trong bn cht c"a n, mu thun x hi l s thng nht v u tranh c"a nhng tnh cht, khuynh hng khch quan. Tnh tt yu khch quan c"a mt mu thun x hi nht nh biu hin $ ch: s ra i v t-n ti c"a n khng ph6 thuc vo thc ca bt k8 c nhn no, giai cp no; trong nhng iu kin lch s nht nh, mu thun l khng trnh kh.i, khng th xa b. c. Th d!, trong mu thun c bn c"a phng th)c sn xut t bn ch" ngh#a mu thun gia tnh cht x hi c"a sn xut v tnh cht t bn ch" ngh#a c"a s chim hu, ta thy c hai m+t u c tnh khch quan, khng ph! thuc th)c c"a giai cp t sn hay giai cp v sn. Mu thun ny biu hin thnh s i khng v li ch gia giai cp v sn v giai cp t sn; s i khng ny cng c tnh tt yu, khch quan. Tuy nhin, s i lp gia v sn v t sn, biu hin thnh s u tranh gia hai giai cp, phi thng qua s nhn th)c c"a nhng c nhn nht nh trong hai giai cp . S nhn th)c ny c th 4 cp tm l c nhn, tm l x hi, hoc 4 cp h t t4ng. Nu n ch c nhn th)c
104

$ cp tm l th s i khng gia v sn v t sn ch c th biu hin $ nhng hin tng nh p ph my mc, u tranh l3 t3 chng c nhn mt nh t bn ny hay mt nh t bn khc, v.v.. T, khi ch" ngh#a Mc ra i, s nhn th)c mu thun v s u tranh gia v sn v t sn c nng ln n trnh nhn th)c l lun, t)c s i su nhn th)c bn cht c"a mu thun v s u tranh c t ch)c trn bnh din giai cp gii quyt mu thun . Do tnh ph)c tp v nht l do c kha cnh ch" quan nn mu thun x hi nhiu khi khng c nhn thc ng vi b5n cht ca n; v th, s u tranh c"a cc m+t i lp v s gii quy t mu thun x hi nhiu khi din ra tri vi bn cht c"a mu thun. Chng hn, gii quy t nhng mu thun vn khng i khng th ngi ta dng bo lc chm git ln nhau trong cc cuc chin tranh s c tc, tn gio, v.v.. Vic nhn th)c v gii quy t khng ng mu thun gia lc lng sn xut v quan h sn xut trong thi k. trc y, nh ta bit, dn n s tr tr trong sn xut. Kha cnh ch" quan c"a s nhn th)c v gii quyt mu thun x hi ngoi nguyn nhn l tnh phc tp c"a mu thun x hi v s tc ng ca mi trng i vi ch th ca mu thun, cn c ngu-n gc t, 5nh h4ng ca nhng h t t4ng trit hc, chnh tr, tn gio, hoc ca nhng phong t6c, tp qun trong x hi. Chng hn, do chu nh h$ng c"a t t$ng khoa hc hay chu nh h$ng c"a tn gio, mt nhm x hi ny hay nhm x hi khc, trong nhng thi k. lch s khc nhau, c nhng cch gii quyt
105

khc nhau i vi nhng mu thun gia x hi v t nhin v mu thun giai cp trong x hi, b/ng con ng ci to t nhin v ci to x hi lm cho cuc sng hin thc ngy cng tt 5p hn, ho+c b/ng con ng gii thot, mu cu hnh phc $ kip sau, $ th gii bn kia. Do nn kinh t pht trin thun li hay g+p kh khn m mu thun giai cp v nhng mu thun x hi khc tm thi l ng du hay tr$ nn gay g t khc thng. Trc s e da c"a mt lc lng th) ba m c hai bn ang chng i nhau tm thi ha hon i ph vi lc lng . S tc ng c"a lc lng cch mng hay th lc quc bn ngoi c th xoa du hay khot su mu thun bn trong c"a mt quc gia, dn tc. Sai lm trong ng li, chnh sch c"a nh nc, s kch ng c"a nhng phn t cc oan, qu khch u c th a mu thun t, ch khng i khng thnh xung t m mu. - Mu thun x hi c tnh lch s Mt +c im khc c"a mu thun x hi l tnh lch s c"a n biu hin rt r. Cc hin tng x hi thng bin i nhanh hn so vi cc hin tng t nhin; nht l cng v sau, x hi bin i v pht trin vi tc ngy cng tng. Do , mu thun x hi cng bin i, pht trin nhanh hn. Cc hnh thi kinh t - x hi khc nhau c nhng mu thun khc nhau. Khi mt hnh thi kinh t - x hi c mt i v c thay th b/ng mt hnh thi kinh t x hi mi th mu thun c bn c"a n v nhng mu thun ny sinh t, mu thun c bn cng mt theo,
106

ngh#a l h thng mu thun c"a hnh thi kinh t - x hi cng mt theo v mt h thng mu thun mi xut hin cng vi hnh thi kinh t - x hi mi. Ngoi ra, nhng mu thun ph bin cho tt c cc hnh thi kinh t - x hi ho+c cho mt s hnh thi kinh t - x hi cng c nhng biu hin +c th c"a chng trong mi hnh thi kinh t - x hi, thm ch trong t,ng giai on pht trin c"a cng mt hnh thi kinh t - x hi. Chng hn, mu thun giai cp biu hin khc nhau trong x hi chim hu n l, x hi phong kin, x hi t bn ch" ngh#a. Mu thun gia v sn v t sn cng c nhng biu hin khc nhau trong ch" ngh#a t bn v trong thi k. qu ln ch" ngh#a x hi. Tm li, x hi l l#nh vc hot ng c th)c c"a con ngi, v th mu thun x hi c nhng +c im ring c"a n. Mu thun x hi c quan h ch" th khch th; quan h gia con ngi vi m+t i lp c"a n l quan h c th)c. Thc cht c"a mu thun x hi l mu thun gia nhng li ch; ty theo tnh cht cc li ch i lp m mu thun x hi c tnh cht khc nhau. X hi l l#nh vc c t ch)c nn mu thun x hi, ngoi mu thun gia cc c nhn, cc tng lp, cc giai cp... cn c mu thun gia cc t ch)c x hi. Trong s gii quyt mu thun x hi, ngoi hot ng c"a bn thn cc m+t i lp cn c s can thip c"a cc t ch)c x hi. Mu thun x hi ngoi kha cnh khch quan c"a n, cn c kha cnh ch" quan na. Tnh lch s c"a mu thun x hi biu hin rt r.
107

3.2. Phn lo$i mu thun x h&i Mu thun x hi c nhiu loi. Vic phn loi mu thun x hi s8 gip ta hiu c tnh +c th c"a mi loi mu thun v ra c phng php thch hp cho vic gii quyt mu thun t,ng loi mu thun . - Cc tiu chun phn loi mu thun x hi Ngoi vic phn loi mu thun ni chung, nh phn loi mu thun bn trong v mu thun bn ngoi, mu thun c bn v mu thun khng c bn, mu thun ch" yu v mu thun khng ch" yu, chng ta cn i su hn na phn loi mu thun x hi. C cc tiu chu1n khc nhau phn loi mu thun x hi: + Ty theo mi quan h ch th - khch th, ngi ta phn ra: mu thun gia x hi vi t nhin, v mu thun gia ngi vi ngi trong x hi. + Ty theo cn c) vo tng mt ca i sng x hi, ngi ta phn ra: mu thun kinh t, mu thun chnh tr, mu thun t t$ng v mu thun gia cc m+t . + Ty theo b5n cht ca mu thun (mu thun $ li ch cn bn hay khng cn bn) ngi ta phn ra: mu thun i khng v mu thun khng i khng. + Ty theo tnh ph7 bin ca mu thun trong lch s, mu thun x hi c phn ra: mu thun ph bin c"a x hi loi ngi, mu thun chung cho mt s hnh thi kinh
108

t - x hi, mu thun c"a mt hnh thi kinh t - x hi, mu thun c"a t,ng thi k. c! th. + Xt v quan h c"a mu thun vi mt hnh thi kinh t - x hi nht nh, ngi ta phn bit mu thun vn c (c"a hnh thi kinh t - x hi ) v mu thun tn d (c"a hnh thi kinh t - x hi c). - Mu thun gia x hi vi t nhin v mu thun gia ngi vi ngi Thuc v mu thun gia x hi vi t nhin l nhng mu thun trong ch th l con ngi, cn khch th l gii t nhin t-n ti c lp vi mun ch" quan c"a con ngi. Mi quan h ny c th c xem xt trn bnh din nhn loi hay t,ng a phng. Mi quan h gia x hi-t nhin th hin $ hai kha cnh: quan h sinh hc v quan h thc tin. Mi quan h gia con ngi vi iu kin kh hu, thi tit thuc v quan h sinh hc. Ngi ta c th cht ho+c mang bnh tt v iu kin t nhin qu kh c nghit. Th d!, $ %n * trong nhng nm qua c hng nghn ngi cht v rt v nng qu s)c chu ng c"a c th, hng trm nghn ngi m c bnh v ngu-n nc c cht c. Ngoi ra, trong mi trng sng chung quanh con ngi c v s nhng loi vi sinh vt lun lun e da tnh mng c"a con ngi. Th d!, i dch HIV ang honh hnh $ tt c cc nc trn th gii, dch SARS, dch cm gia cm gy kinh hong $ nhiu nc trn th gii trong thi gian qua.
109

Nh vy, quan h gia x hi v t nhin l quan h c mu thun. * gii quyt loi mu thun ny i hi phi pht trin lc lng sn xut v khoa hc kU thut, phi c s phi hp hot ng gia cc dn tc, quc gia trn th gii. Ngoi mu thun trong quan h sinh hc, mu thun x hi-t nhin cn th hin trong thc tiOn lao ng s5n xut. * l mu thun trong mi quan h gia ngi lao ng vi i tng lao ng. Ngi lao ng lun lun tm cch khai thc ngy cng nhiu hn, c hiu qu hn nhng i tng lao ng c, tm ra nhng i tng mi. Cn i tng lao ng tuy c ngu-n gc t, t nhin nhng khng phi bt k. ai, $ bt c) thi k. no cng c th khai thc c, m n i h.i 4 ngi lao ng mt trnh kin thc v kS n/ng nht nh. S tc ng gia ngi lao ng vi i tng lao ng c thc hin thng qua t liu lao ng (ch" yu l cng c! lao ng). Nh pht trin cng c! lao ng m con ngi ngy cng gii quyt mt cch c hiu qu hn mu thun gia ngi vi t nhin. Thuc v mu thun gia ngi vi ngi l nhng mu thun trong ch" th v khch th ,u l con ngi. Ch" th v khch th $ y c xt trn nhiu bnh din: c nhn, giai cp, dn tc. Th d!, mu thun gia c nhn vi c nhn, c nhn vi x hi, giai cp vi giai cp, giai cp vi dn tc, dn tc vi nhn loi. Nhiu khi, nhng m+t i lp c"a loi mu thun ny c xem xt nh l nhng thuc tnh c"a vt th, nhng thc cht l s i lp
110

trong quan h gia ngi vi ngi. Chng hn, /ng sau s i lp gia gi tr v gi tr s d!ng, gia sn xut v tiu dng l s i lp v li ch gia ngi sn xut v ngi tiu dng; /ng sau mu thun gia kinh t v chnh tr l mu thun gia ngi sn xut, tiu dng v nh nc. V ch" th v khch th u l con ngi cho nn ty theo ch )ng xem xt m ai c coi l ch" th, ai c coi l khch th. Chng hn, nu )ng trn lp trng giai cp v sn xem xt th giai cp v sn l ch" th cn giai cp t sn v nh nc c"a n l khch th. Ngc li, nu )ng trn lp trng giai cp t sn th giai cp t sn l ch" th cn giai cp v sn v tt c nhng hot ng chng i, u tranh c"a n l khch th. - Mu thun kinh t, mu thun chnh tr v mu thun t tng S phn bit cc loi mu thun ny c cn c) trn cc l-nh vc hot ng c"a con ngi. Mu thun kinh t l mu thun gia ngi vi ngi trong l#nh vc kinh t, t)c l trong hot ng sn xut kinh doanh c"a con ngi. * l mu thun trong quan h sn xut (mu thun gia ngi vi ngi trong s$ hu, qun l v phn phi), mu thun gia sn xut v tiu dng. Nguyn nhn c"a mu thun ny l s i lp gia cc li ch kinh t. Ai cng mun t/ng mc thu nhp c"a mnh, tuy nhin trong thc t th c"a ci x hi lm ra l c hn, cho nn thu nhp ngi ny tng ln th ngi kia phi gim
111

i. M+t khc, nhng c nhn, tp th vi nng lc hn ch nhng li c khuynh hng ginh ly nhng li th bn ngoi (nh li th v chim hu t liu sn xut, n m quyn qun l v phn phi; c quyn sn xut, kinh doanh; li th trong cng tc qun l nh nc; li th v t cch php nhn, v.v.) ginh ly phn hn ngi khc. Mu thun chnh tr l mu thun v a v v li ch trong vic qun l nh nc, trong vic thc hin nhng quyn v ngh#a v! cng dn. Nguyn nhn c"a loi mu thun ny l do trong x hi da trn ch t hu, mt thiu s giai cp bc lt do n m c trong tay b my nh nc, s d!ng cng c! bo lc p b)c ng o qun chng, duy tr trt t bt cng trong x hi. Cc giai cp b p b)c, b thng tr phn khng chng li ch chnh tr, b my nh nc c"a giai cp thng tr. Mu thun chnh tr l biu hin c"a mu thun kinh t. Tuy mu thun chnh tr l mu thun trong l#nh vc nh nc php quyn, nhng nh nc v php quyn li l cng c! bo v v thc hin nhng li ch kinh t nht nh, do mu thun trong li ch kinh t tt yu dn n mu thun trong l#nh vc chnh tr. Khi ch t hu khng cn na, khi trong i sng kinh t khng cn mu thun i khng th quy,n lc nh nc sT mt ht tnh cht chnh tr v v th mu thun chnh tr cng s8 khng cn na. Nh vy, gii quyt mu thun chnh tr phi g n lin vi vic gii quyt mu thun kinh t.

112

Mu thun t t4ng l mu thun gia nhng quan im, l lun, nim tin c"a nhng ch" th khc nhau trong x hi. V nguyn nhn hnh thnh, mu thun t t$ng phn nh mu thun v a v, li ch vt cht c"a cc tng lp, giai cp trong x hi. Trong x hi c giai cp i khng, mi giai cp c a v, li ch, iu kin sinh hot vt cht i lp nhau nn t t$ng c"a h cng i lp nhau. Tuy nhin, nh C. Mc ch r, giai cp no thng tr trong kinh t th cng thng tr trong t t$ng. B$i v: Mt l, t t$ng c"a giai cp thng tr l ph5n nh ca phng thc s5n xut ang gi vai tr ch o, thng tr trong x hi. Chng hn, khi phng th)c sn phong kin thng tr hn mt nghn nm $ phng Ty v hai nghn nm $ phng *ng th nhng t t$ng phong kin l t t$ng thng tr. Khi phng th)c sn xut xut t bn ch" ngh#a ang cn l phng th)c sn xut tin b, ho+c t ra n cng l phng th)c sn xut ang em li hiu qu kinh t cao hn bt c) mt phng th)c sn xut no khc th t t$ng v li sng t sn ng nhin l c nhiu ngi chp nhn. Hai l, giai cp n m t liu sn xut vt cht, n m nh nc th cng n m t liu sn xut tinh thn (h thng cc c s$ gio d!c-o to, cc phng tin thng tin i chng, v.v..) nn t t$ng c"a n c truyn b rng ri trong x hi. Trong tc ph1m H t t4ng c, C. Mc v Ph. 7ngghen vit:
113

Trong mi thi i, nhng t t$ng c"a giai cp thng tr l nhng t t$ng thng tr. *iu c ngh#a l giai cp no l lc lng vt cht thng tr trong x hi th cng l lc lng tinh thn thng tr. Giai cp no chi phi nhng t liu sn xut vt cht th cng chi phi lun c nhng t liu sn xut tinh thn, thnh th ni chung t t$ng c"a nhng ngi khng c t liu sn xut tinh thn cng -ng thi b giai cp thng tr chi phi. Nhng t t$ng thng tr khng phi l ci g khc m ch l s biu hin tinh thn c"a nhng quan h vt cht thng tr, chng l nhng quan h vt cht thng tr c biu hin n hnh th)c t t$ng.1 Ngoi ra nguyn nhn giai cp, mu thun t t$ng cn c ngu-n gc t, tnh ph)c tp c"a qu trnh nhn th)c. Nhn th)c khng phi l qu trnh n gin, trc tip m l qu trnh i t, ci c! th trong cuc sng n nhng khi nim tr,u tng, r-i t, nhng khi nim tr,u tng i n ci c! th. Nhn th)c l s phn nh gii t nhin b$i con ngi. Nhng khng phi l mt phn nh n gin, trc tip, hon chnh, m l mt qu trnh c mt chui nhng s tr,u tng, s cu thnh, s hnh thnh ra cc khi nim, quy lut etc...2 Con ngi khng th n m c = phn nh = miu t ton b gii t nhin mt cch y ", tnh chnh th trc
1. C. Mc v Ph. 7ngghen, Ton tp, Sd, t. 3, tr. 67. 2. V.I. Lnin, Ton tp, Nxb Tin b, Mtxcva, 1974 - 1981, t. 29, tr. 192. 114

tip c"a n, con ngi ch c th i gn mi n , b/ng cch to ra nhng tr,u tng, nhng khi nim, nhng quy lut, mt b)c tranh khoa hc v th gii, v.v. v v.v..1 Do vy nhng kt qu nhn th)c c"a con ngi, nht l i vi nhng vn x hi ph)c tp c th khc nhau, thm ch i lp nhau. Chng hn, s i lp gia quan im duy vt v quan im duy tm, gia quan im hu thn v quan im v thn lc u u c ngu-n gc t, qu trnh nhn th)c. C. Mc v Ph. 7ngghen vit: Ngay c nhng o t$ng hnh thnh trong u c con ngi cng l nhng vt thng hoa tt yu c"a qu trnh i sng vt cht c"a h, mt qu trnh c th xc nh c b/ng kinh nghim v g n lin vi nhng tin vt cht.2 Tuy nhin, nhng o t$ng, sai lm trong nhn th)c c"a con ngi v sau c pht trin v duy tr b$i phong t!c, tp qun, li ch ng cp. Chng tr$ thnh cng c! thng tr c"a giai cp thng tr. S thng tr c"a mt h t t$ng nht nh bao gi cng i i vi s thng tr c"a mt giai cp nht nh. Cho nn, khi trong x hi khng cn giai cp no thng tr th cng khng cn n mt h t t$ng thng tr na. Ton b ci b ngoi , ci b ngoi ta h- nh s thng tr c"a mt giai cp nht nh ch l s thng tr c"a nhng t t$ng nht nh, tt s8 t tiu tan, mt khi s
1. V.I. Lnin, Ton tp, sd, t.29, tr. 193. 2. C. Mc v Ph. 7ngghen, Ton tp, sd, t. 3, tr. 38. 115

thng tr c"a bt c) giai cp no khng cn l hnh th)c c"a ch x hi na, ngh#a l mt khi khng cn cn phi biu hin li ch ring thnh li ch chung, ho+c biu hin ci ph bin thnh ci thng tr na.1 - Mu thun i khng v mu thun khng i khng * phn bit mu thun i khng v mu thun khng i khng cn lu my im sau y: Mu thun i khng v khng i khng ch c xem xt trong i sng x hi. Cn trong t nhin, ngi ta khng phn bit hai loi mu thun ny. Mu thun i khng v mu thun khng i khng phi c xem xt trn bnh din quan h giai cp. S phn bit gia i khng v khng i khng phi c xem xt $ cp b5n cht, trong mi quan h v li ch c bn. Nu mu thun l s i lp mt cch tt yu gia nhng li ch c b5n (li ch sng cn) th l mu thun i khng. Cn nu ch i lp $ nhng li ch khng c bn th l mu thun khng i khng. Do vy, mu thun i khng xut pht t, s i lp $ a v v li ch kinh t, nhng khng phi bt c) s i lp v a v v li ch kinh t no cng l mu thun i khng. Ch c s bc lt, p b)c, bt cng v kinh t mi gy nn s i khng. Cn nhng s xung t v tn gio, s c tc m mu, tuy b ngoi c v3 nh l s i khng, nhng thc cht nhiu khi khng c tnh tt y u, khng
1. C. Mc v Ph. 7ngghen, Ton tp, sd, t.3, tr. 69 - 70. 116

xut pht t, li ch c bn c"a ng o qun chng, m l do nhn th)c sai lm, do s kch ng, s l,a bp gy ra th khng phi l mu thun i khng. - Mu thun ph bin v mu thun c th v mu thun ring Mu thun x hi c th l nhng mu thun ph7 bin cho tt c cc hnh thi kinh t - x hi. * l mu thun gia x hi vi t nhin, mu thun gia lc lng sn xut v quan h sn xut, gia t-n ti x hi v th)c x hi, v.v.. Mu thun x hi c th l mu thun c th c"a mt s hnh thi kinh t - x hi. Chng hn, mu thun giai cp i khng, mu thun gia cc nh nc, gia cc dn tc l nhng mu thun chung cho cc hnh thi kinh t - x hi da trn ch t hu. Mu thun x hi c th ch l mu thun ring c"a mt hnh thi kinh t - x hi, c"a mt giai on lch s nht nh. Th d!, mu thun gia giai cp v sn v giai cp t sn, cnh tranh kinh t gia cc tp on t bn l mu thun ch c trong phng th)c sn xut t bn ch" ngh#a. Tm li, i sng x hi l mt l#nh vc rt ph)c tp; cho nn vch ra +c im v phn loi mu thun x hi l iu kin quan trng nhn th)c x hi. Nhn th)c cc mu thun x hi c ngh#a rt quan trng i vi *ng v Nh nc trong vic ra ng li chin lc, sch lc, vch ra chnh sch ch" trng ng n gii quyt cc mu thun x hi, thc 1y x hi pht trin tin ln.
117

CH:;NG 3

PH'(NG PHP PHN TCH MU THUN V NH)NG NGUYN T*C C+N B,N CA N
1. PH'(NG PHP PHN TCH MU THUN 1.1. M>c ch ca phn tch mu thun V thc cht, qu trnh nhn th)c, nht l nhn th)c x hi l vch ra nguyn nhn, ng lc v quy lut vn ng v pht trin c"a s vt, hin tng. *iu s8 khng th no thc hin c nu khng hiu r mu thun c"a chng; b$i v mu thun l ngu-n gc, l ng lc pht trin c"a s vt, hin tng, l nguyn nhn c"a nhng bin c lch s. Chnh v th, vic nhn th)c mu thun c th xem l mt trong nhng i,u kin nhn th)c quy lut vn ng, pht trin c"a th gii ni chung v c"a x hi ni ring. * nhn th)c mu thun, con ngi khng c cch no khc l phi phn tch mu thun. M!c ch c"a vic phn tch mu thun l nhn th)c su s c t,ng mu thun c! th, n m c h thng mu thun c"a s vt hin tng, tm ra mu thun c bn, mu thun ch" yu gii quyt chng thc 1y s vt pht trin i ln. Phng php phn tch mu thun c vn d!ng ph bin khng ch trong trit hc m c trong cc ngnh khoa hc c! th nhn th)c cc hin tng t nhin v x hi v t duy.
118

Cc nh vt l hc phn tch nng lng thnh sc ht v sc Ky, phn tch hin tng in thnh in dng v in m. Cc nh sinh hc phn tch qu trnh hot ng sng c"a sinh vt thnh =ng ha v d ha, di truy,n v bin d, coi u tranh sinh t-n l quy lut c"a gii sinh vt. Cc tn gio ni n mu thun gia th xc v linh h=n. Cc nh phn tm hc ni n mu thun gia v thc v thc. Thuyt m Dng $ Trung Hoa c i, php bin ch)ng c"a Hraclit $ Hy Lp c i +t vn nhn th)c s vt, hin tng b/ng cch phn i chng thnh nhng m+t i lp v nghin c)u mi quan h gia cc m+t i lp y. Trit hc Hghen v trit hc mcxt coi s thng nht v u tranh c"a cc m+t i lp l hin tng ph bin c"a t nhin, x hi v t duy m cn l quy lut c b5n nht c"a php bin ch)ng. C.Mc, Ph.7ngghen c cng pht trin l lun v mu thun theo hng duy vt v vn d!ng n phn tch mu thun c"a x hi loi ngi v nht l h thng mu thun c"a x hi t bn . V.I. Lnin, trn c s$ phn tch mu thun c"a th gii v c"a nc Nga vo cui th k9 XIX u th k9 XX a ch" ngh#a x hi t, l lun thnh hin thc, m$ ra cho nhn loi mt thi i mi- thi i qu t, ch" ngh#a t bn ln ch" ngh#a x hi trn phm vi ton th gii. Trong qu trnh lnh o cch mng dn tc, dn ch", *ng ta nhn nh, nh gi tnh hnh cch mng b/ng cch phn tch nhng mu thun c! th c"a x hi ta v
119

c"a th gii trong mi thi k., mi giai on lch s a cch mng Vit Nam i t, th ng li ny n th ng li khc cho n th ng li hon ton. Ngy nay, cng cuc i mi v xy dng t nc theo con ng x hi ch" ngh#a i hi chng ta phi nhn th)c v gii quyt mt cch ng n nhng mu thun c"a x hi c v nhng mu thun mi ny sinh trong qu trnh xy dng x hi mi. Ngoi ra, tnh hnh ph)c tp c"a th gii i hi chng ta phi c mt thi t#nh to v phng php khoa hc phn tch v nhn th)c nhng mu thun c"a th gii ng vi bn cht c"a chng. 1.2. Th=c cht ca phng php phn tch mu thun Phn tch mu thun l s nhn thc mu thun khng ch d,ng li $ ch nhn th)c ng bn cht c"a t,ng mu thun, m cn i su nhn th)c kt cu c"a t,ng mu thun c! th, vch ra mi lin h gia cc m+t i lp trong mu thun, nghin c)u nguyn nhn v iu kin t-n ti c"a mu thun v iu quan trng l phi vch ra h thng mu thun c"a s vt cng vi v tr, vai tr v mi lin h gia cc mu thun trong h thng. Ni dung c! th c"a phng php phn tch mu thun bao g-m nhng bc sau y: - Xc nh ng b5n cht ca tng mu thun ca s vt, hin tng. *y l thao tc u tin c"a t duy trong qu trnh phn tch mu thun c"a s vt, hin tng. Nu khng xc nh ng bn cht c"a mu thun th qu trnh phn tch tip theo s8 b chch hng.
120

- Phn tch kt cu c"a mu thun nhn thc t@ m@ tng mt i lp cu thnh mu thun v mi quan h gia cc m+t i lp . - Phn tch nguyn nhn (ngu-n gc) c"a mu thun. Nghin c)u qu trnh pht sinh, pht trin v gi5i quyt c"a mt mu thun c! th . - Phn tch h thng mu thun c"a s vt, hin tng xc nh ng v tr, vai tr c"a t,ng mu thun trong h thng, vch ra mu thun c b5n, mu thun ch yu c"a s vt, hin tng. 2. NH)NG NGUYN T*C C+N B,N CA PH'(NG PHP PHN TCH MU THUN Hot ng nhn th)c v hot ng thc tin c"a con ngi phi tun theo nhng nguyn t c chung nht m trit hc Mc-Lnin vch ra. * l: nguyn t c tnh khch quan, nguyn t c ton din, nguyn t c lch s - c! th, nguyn t c pht trin, nguyn t c thng nht gia l lun v thc tin. Vic phn tch mu thun tt nhin trc ht phi tun theo nhng nguyn t c trn. Tuy nhin, phng php phn tch mu thun c nhng nguyn t c v yu cu ring c n. Sau y, chng ta th kho st mt s nguyn t c v yu cu ny. 2.1. i t? mu thun hin t7ng n mu thun b0n cht Nh trnh by $ chng 1, mu thun c hai cp : hin tng v bn cht. Nhn th)c mu thun l i t mu
121

thun hin tng n mu thun b5n cht. Mu thun bao gi cng biu hin ra bn ngoi thnh nhng hin tng nht nh, tt nhin c hin tng tch cc v hin tng tiu cc. Thng thng ngi ta i t, nhng hin tng tiu cc tm ra mu thun. Trong l#nh vc x hi, m+t tiu cc c"a mu thun biu hin $ s xung t, tr tr, khng ho5ng i sng kinh t, chnh tr, tm l, t t$ng bn trong c"a c nhn, trong quan h gia c nhn vi x hi, gia cc giai cp, tng lp. T, hin tng mu thun n bn cht c"a mu thun hon ton khng phi l vn n gin. Chng hn, trong sut thi k. lch s lu di c"a x hi phong kin c nhng hin tng tng i ph bin, mt mu thun m ai cng nhn thy, cng th,a nhn, l: kt c6c bi th5m thng dnh cho nhng ngi c ti n/ng ; s phn bc bTo thng l ngi bn i ca nhng ngi con gi c nhan s9c. Tuy nhin, bn cht c"a nhng mu thun hin tng ny l g? * tr li cho cu hi ny c mt trit thuyt m ngi phng *ng ai cng bit; l thuyt ti mnh tng v thuyt h-ng nhan bc mnh. Theo nhng trit thuyt ny th bn cht c"a nhng mu thun trn l s i lp, khng dung hp c gia ti n/ng vi s mnh, gia s9c 3p vi hnh phc. Nhng mu thun ny c nng ln thnh tnh quy lut. Trong Truyn Ki,u c"a Nguyn Du, s phn bc b8o c"a Thu Kiu c tin nh b$i m+t i lp c"a n l s c 5p c"a nng. Nhn vo nhan s c c"a Thu Kiu, mt thy tng s tin on ngay tng lai c"a nng:
122

 Anh hoa pht tit ra ngoi, Nghn thu bc mnh mt i ti hoa. *ng l trong x hi phong kin c nhng hin tng mu thun nh ni trn. Nhng ch l hin tng, cn bn cht c"a nhng hin tng mu thun li l mt vn khc. Nu ch d,ng li $ nhng mu thun hin tng th chng ta chng tin ln mt bc no c, thm ch li ri vo ch ngh-a th0n b. Ti sao ti v mnh, s c 5p v hnh phc li khng dung hp vi nhau? Nu i su hn mt cht th ta thy nhng i lp ny tuy khng phi l c bit nhng quyt khng phi l hin tng ph bin, li cng khng phi l nhng hin tng tt yu phi c. Ngay trong x hi phong kin, khng phi bt c) ngi 5p no cng bc mnh; khng phi bt c) ngi no c ti nng u chu s phn en ti. Nh vy, ti mnh tng , h-ng nhan bc mnh khng ph5i l mu thun b5n cht, tt yu, m chng ch l nhng hin tng, l biu hin ca mt mu thun b5n cht su s9c hn. Da trn phng php lun c"a trit hc duy vt mcxt, chng ta c th ch ra mu thun bn cht c"a nhng hin tng trn chnh l mu thun giai cp. Giai cp a ch" qu tc phong kin chim hu t liu sn xut, n m ly trong tay b my bo lc l nh nc. Do vy nhng ngi c ti nng u l ti t c"a mt triu i. Nu lm ti t cho mt minh qun th trung thnh vi vua cng c ngh#a l trung thnh vi dn tc; ngc li nu g+p hn qun bo cha th ph!c v! cho bn chng cng c ngh#a l
123

phn li nhn dn. V th nhng ngi c ti c )c ho+c t, chi hp tc, cam chu mt cuc sng kh cc nhng trong sch, ho+c cng tc r-i mt ngy no lnh mt bn n t hnh mt cch th thm v oan )c. S phn nhng ngi ph! n c nhan s c a phn cng bi t nh nhng ngi c ti nng. Trong ch t bn hin nay, mt x hi da trn ch t hu, nhng hin tng mu thun trn cng cha c th mt i. Chnh v th xa b hon ton nhng hin tng trn, trc ht phi xa b ch t hu v s thng tr c"a giai cp bc lt. Trong mt x hi c trnh kinh t v khoa hc, vn ha pht trin cao da trn ch cng hu v nhng t liu sn xut ch" yu v mt nh nc tht s dn ch", th ti mnh s8 chng nhng khng cn tng na m nhng ngi c ti nng s8 c x hi trng d!ng v i ng x)ng ng; ngi ph! n c s c 5p s8 khng cn bc mnh na, m nhan s c c"a h s8 tht s c ch cho bn thn, gia nh v x hi. T, mu thun hin tng tm ra mu thun bn cht, l cch lm c"a C. Mc v Ph. 7ngghen. T, nhng hin tng bt cng v xung t trong x hi, cc ng tm ra v phn tch nhng mu thun $ cp bn cht, nh mu thun gia lc lng sn xut v quan h sn xut, gia s$ hu v lao ng trong lch s nhn loi v mu thun gia sn xut x hi v hnh th)c chim hu t bn ch" ngh#a. Nh vy l theo quan im c"a chng ti, tt c mi xung t trong lch s u b t ngu-n t, mu thun gia
124

nhng lc lng sn xut v hnh th)c giao tip Nh chng ta thy, mu thun y gia lc lng sn xut v hnh th)c giao tip xy ra nhiu ln trong lch s t, trc cho n nay, song vn khng lm hi n c s$ c"a n, th ln no cng u phi n ra thnh mt cuc cch m ng, - ng th i l i mang nh ng hnh th ) c ph ! khc nhau nh: tng th nhng xung t, nhng s xung t gia cc giai cp khc nhau, nhng mu thun v th)c, u tranh t t$ng, v.v., u tranh chnh tr, v.v.. *)ng trn quan im thin cn, ta c th n m ly mt trong nhng hnh th)c ph! v coi n l c s$ c"a nhng cuc cch mng y.1 Chnh t, hin tng xung t trong x hi t bn, C. Mc v Ph. 7ngghen tm ra mu thun bn cht, mu thun c bn quy nh ton b s vn ng, pht trin c"a x hi t bn ch" ngh#a- l mu thun gia tnh cht x hi c"a sn xut v hnh th)c chim hu t bn ch" ngh#a. C. Mc vch ra sai lm c"a Hghen l ch xem xt mu thun bn cht t, nim, khi nim lgc. V th, Hghen tuyt i ha s thng nht c"a cc m+t i lp trong bn cht c"a mu thun. Tht vy, nu xut pht t, khi nim lgc nh cch lm c"a Hghen th ngi phn tch bao gi cng thy cc m+t i lp t-n ti g n b trong s thng nht vi nhau; s i lp gay g t, s xung t ch th hin $ cp hin tng m thi. Chng hn, nu phn tch mu thun
1. C. Mc v Ph. 7ngghen, Ton tp, sd, t. 3, tr. 107 108. 125

gia v sn v t sn t, khi nim c"a chng th ta chng thy tnh tt yu c"a s i khng gia hai giai cp . Theo C. Mc khng phi l xut pht t, khi nim lgc phn tch bn cht c"a mu thun, khng phi l $ ch, nh Hghen hnh dung, u u cng tm ra nhng tnh quy nh c"a khi nim lgc, m l $ ch hiu c lgc +c th c"a i tng +c th.1 Lgc +c th n/m trong nhng i tng +c th. T, vic nghin c)u nhng i tng +c th ta rt ra c lgc +c th c"a chng, ch) khng phi b t tt c nhng i tng tun theo ci lgc c s2n $ u trc khi c th gii vt cht. H- Ch Minh ni, khi s vt c vn t)c l c mu thun. Khi c vn th phi nghin c)u cho r ci gc mu thun trong vn l g. Sao gi l vn ? Khi vic g c mu thun, khi phi tm cch gii quyt, t)c l c vn . Khi c vn , ta phi nghin c)u cho r ci gc mu thun trong vn l g.2 Ci gc mu thun trong vn m H- Ch Minh mun ni $ y t)c l mu thun b5n cht, ngu-n gc ny sinh v t-n ti c"a hin tng c vn . Trong tnh hnh hin nay nay trn th gii, c nhiu vn m ngi
1. C. Mc v Ph. 7ngghen, Ton tp, sd, t. 1, tr. 448. 2. H- Ch Minh, Ton tp, Nxb Chnh tr Quc gia, H Ni, 19941996, t. 5, tr. 302. 126

ta cha tm ra ho+c c tnh khng mun nghin c)u cho r ci gc mu thun c"a n. Chng hn, ti sao c vn kh"ng b? Ti sao nhiu ngi liu cht thc hin nhng v! kh"ng b git ngi kh"ng khip? C tm ra mu thun bn cht c"a vn ny th mi tm ra c gii php ng n cho vn . Cn c) lun ming ni h-ng nhan bc mnh, ti mnh tng , chng kh"ng b th chng nhng khng nhn nhn ng thc cht c"a vn m cn chng bao gi gii quyt c trit vn nu ra. *i t, mu thun hin tng n mu thun bn cht l mt nguyn t9c cn c p d!ng trong phn tch mu thun. N i hi chng ta khng c d,ng li, tha mn $ mu thun hin tng; phi phn bit u l hin tng, u l bn cht; phi cn c) trn v s nhng mu thun hin tng, phn loi chng, phi p d!ng cc phng php c"a t duy nh khi qut ha, tru tng ha, loi b nhng ci ngu nhin, b ngoi, i su vo bn trong mi xc nh c bn cht c"a chng. Ngoi ra, cn phi trnh vic xc nh bn cht c"a mu thun t, t duy ch quan, b/ng phng php t bin, rt mu thun t, nim, nh cch lm c"a cc nh trit hc duy tm. 2.2. Phn i ci thng nht v nhn th c cc mt i lp Khi xc nh c mu thun bn cht c"a vn , bc tip theo c"a phng php phn tch mu thun l i su nghin c)u cc m+t i lp cu thnh mu thun, t)c phn i ci thng nht v nhn th)c cc m+t i lp c"a n.
127

Phn i ci thng nht v nhn th)c cc m+t i lp khng ch l mt nguyn t9c c/n b5n c"a phng php phn tch mu thun, m cn c V.I. Lnin nh gi l thc cht, l mt trong nhng b5n cht c"a php bin ch)ng. S phn i ci thng nht v s nhn th)c cc b phn mu thun c"a n (...), l thc cht (mt trong nhng bn cht, mt trong nhng +c trng hay +c im c bn, nu khng phi l +c trng hay +c im c bn nht) c"a php bin ch)ng.1 Mi s vt, hin tng, qu trnh trong t nhin, x hi, t duy l mt th thng nht c"a cc m+t i lp, v,a lin h, rng buc, ph! thuc ln nhau, v,a bi tr,, chng i, ph" nh ln nhau. Chnh v th, vic nhn th)c su s c v ton din v s vt, hin tng khng th c c nu khng phn chia th thng nht y thnh cc m+t i lp v nghin c)u chng mt cch t m; mi m+t c nghin c)u mt cch su s c, ht m+t n n m+t kia, m+t ny c tm thi tr,u tng ha khi m+t kia. Phn chia th thng nht thnh t,ng m+t, t,ng b phn nghin c)u chng di dng tr,u tng, trong s tch ri gia chng l kh5 n/ng, l i,u kin 0u tin duy nht t duy nhn th)c xm nhp vo kt cu bn trong c"a s vt v pht hin ra cc mi lin h, cc qu trnh ni ti c"a n. Th no l phn i ci thng nht ? Trc ht, chng ta cn lu r/ng, trong Bt k trit hc, thut ng phn i
1 V.I. Lnin, Ton tp, sd, t. 29, tr. 378. 128

(G>S<HE@I=@) c V.I. Lnin dng i khi $ kha cnh bn th lun, i khi $ kha cnh nhn th)c lun. Ty theo t,ng trng hp c! th m ta c th phn bit thut ng ny c dng $ kha cnh no. U kha cnh b5n th lun, s phn i m t qu trnh hnh thnh nhng mu thun c! th c"a s vt. S pht trin c thc hin b/ng cch phn i th thng nht thnh cc m+t i lp, v,a lin h, g n b vi nhau, v,a bi tr,, ph" nh ln nhau. Khi s trin khai c"a cc m+t i lp t n mt trnh nht nh th mu thun c gii quyt hon ton, s vt chuyn ln mt trng thi mi v cht. Tt nhin, iu ny khng p d!ng i vi nhng mu thun ph7 bin t-n ti cng vi th gii vt cht, nh mu thun gia vn ng v )ng yn, gia pht trin v th!t li, gia ci ring v ci chung, gia ni dung v hnh th)c, v.v., v nhng mu thun ny cng nh bn thn vt cht, khng c kh$i u v kt thc. Cn $ s hnh thnh nhng mu thun c! th th qu trnh phn i l iu ph7 bin. * thy c s phn i th thng nht thnh nhng m+t i lp, ta phi xem xt s pht trin trong mt thi gian nht nh. Chng hn, nu ch xem xt trong phm vi x hi t bn ch" ngh#a, th ngi ta c l ni ni r/ng, ngay t, u x hi t sn mang trong mnh s i lp gia v sn v t sn, gia thnh th v nng thn, v.v., ch) khng phi l sau khi x hi t bn ra i mt thi gian mi c s phn chia ra thnh nhng m+t i lp y. Tuy nhin, nu xem xt trong phm vi lch s lu di c"a x hi loi
129

ngi, ta s8 thy, trong thi k. nguyn th"y cha c s phn chia giai cp, s phn bit gia lao ng tr c v lao ng chn tay, gia thnh th v nng thn. Nhng mu thun ny khng phi c s2n ngay t, u c"a x hi loi ngi, m ch xut hin $ mt giai on nht nh, v tt nhin s8 c gii quyt $ mt trnh pht trin nht nh c"a x hi . Chnh v th, Ph. 7ngghen khng nh r/ng s vn ng, pht trin l s vn ng thng qua nhng m+t i lp1, l s phn ra thnh nhng i lp, s u tranh v vic gii quyt nhng i lp 2. C. Mc xem s ra i, s u tranh v s gii quyt c"a mu thun l bn cht c"a s vn ng, pht trin. ng vit: Ci cu thnh bn cht c"a s vn ng bin ch)ng, chnh l s cng nhau t-n ti c"a hai m+t mu thun, s u tranh gia hai m+t y v s dung hp c"a hai m+t y thnh mt phm tr mi3. V.I. Lnin cng phn bit hai quan im v s pht trin: i vi quan im siu hnh, pht trin ch l s tng gim v lng, l+p li. Cn i vi quan im bin ch)ng th pht trin l s phn i c"a ci thng nht thnh nhng m+t i lp bi tr, ln nhau v mi quan h ln nhau gia cc m+t i lp y.4 Cn phn i ci thng nht v nhn thc cc mt i lp m chng ta bn $ y l thuc v, l-nh vc nhn thc
1. C. Mc v Ph. 7ngghen, Ton tp, t. 20, tr. 694. 2. C. Mc v Ph. 7ngghen, sd, t. 20, tr. 845. 3. C. Mc v Ph. 7ngghen, sd, t. 4, tr. 191. 4. V.I. Lnin, Ton tp, sd, t. 29, tr. 379. 130

lun, l mt trong nhng nguyn t c c"a phng php nhn th)c bin ch)ng - phng php phn tch mu thun. N l thao tc c"a t duy, l php bin chng ch quan, l hnh 5nh ch quan v, th gii khch quan. Phn i ci thng nht thnh nhng m+t i lp l mt thao tc cn bn c"a t duy trong qu trnh phn nh, qu trnh nhn th)c mu thun c"a s vt, hin tng. Do , i hi u tin c"a vic p d!ng phng php phn tch mu thun l ph5i phn i mt cch chnh xc th thng nht thnh nhng m+t i lp. Vic phn i ci thng nht thnh nhng m+t i lp, m+c d l thao tc c"a t duy, nhng khng ph5i l thao tc ch quan, ty tin. S vt c mu thun g, c nhng m+t i lp no - iu khng do ngi phn tch quyt nh, m do chnh s vt quyt nh. V.I. Lnin ni n s phn i ci thng nht, t)c s phn i th thng nht c"a cc m+t i lp, ch) khng phi l s phn i mt s vt bt k.. Khng th phn chia s vt thnh nhng m+t i lp m n vn khng c trong thc t. Nh vy, s phn i ci thng nht thnh nhng m+t i lp l mt vn cc k. ph)c tp, i h.i mt trnh nhn thc cao cJng nh mt thi thc s khch quan khoa hc. Do , trong thc t iu c th c thc hin mt cch ng n, khoa hc, cng c th c thc hin mt cch ch" quan, ng!y bin, sai lm. S phn i c th phn nh chnh xc s tht khch quan, phn nh s vt ng nh n ang t-n ti trong thc t,
131

ho+c c th ch l s gn ghp mt cch ty tin, s xuyn tc, ba +t do trnh hn ch c"a t duy hay do mt m!c ch ch k9 no . Nguyn t c phn i ci thng nht v nhn th)c cc m+t i lp i hi khng nhng phi phn chia cc m+t i lp mt cch chnh xc, khoa hc, m cn ph5i nhn thc cc mt i lp mt cch ng 9n. Nu khng nhn th)c mt cch c! th, chnh xc t,ng m+t th khng th hiu mt cch ng n mi quan h gia cc m+t . Th d!, n m c mt cch khoa hc mi quan h gia th)c vi vt cht, trnh c nhng sai lm duy tm, duy ch th trc ht, chng ta phi phn chia hin thc thnh hai l#nh vc - vt cht v th)c - v nghin c)u hai phm tr mt cch t m. C. Mc trong T b5n b t u b/ng s phn i hng ha - ci t bo n gin nht c"a phng th)c sn xut t bn ch" ngh#a - thnh hai m+t i lp : gi tr v gi tr s d!ng v nghin c)u cc m+t mt cch t m, ring l3, trc khi nghin c)u mi quan h gia chng. Ngay cu trc c"a b T b5n cng phn nh nguyn t c phn i . Nn sn xut thng nht c phn chia thnh hai qu trnh: qu trnh sn xut v qu trnh lu thng. Ton b quyn th) nht c dng nghin c)u qu trnh s5n xut t bn ch" ngh#a t n xem nh mt qu trnh sn xut trc tip, trong khi khng k n tt c nhng nh h$ng th) yu do hon cnh $ bn ngoi qu trnh y gy ra. Qu trnh lu thng l i tng nghin c)u c"a quyn th) II. Trong phn 3 quyn II v ton b
132

quyn III, qu trnh sn xut v lu thng c nghin c)u trong mi quan h gia chng . Vic nhn th)c cc m+t i lp i hi phi xem xt mt cch khch quan, chnh xc tnh cht v vai tr ca tng mt to thnh chnh th. Tnh cht v vai tr c"a cc m+t i lp l ci vn c c"a s vt, hin tng, khng do con ngi gn ghp mt cch ty tin c. Tnh cht, +c im v vai tr c"a cc m+t i lp c s khc nhau trong nhng giai on khc nhau c"a mu thun, chng hn, tnh cht v vai tr c"a giai cp t sn v giai cp v sn c nhng thay i nht nh trong cc thi k. khc nhau - $ cc th k9 XVII, XVIII, XIX v XX. Ngay c giai cp t sn cng c vai tr tch cc, tnh cht tin b v cch mng trong mt thi k. nht nh. Ngoi ra, th gii hin thc cn c nhng mu thun m trong khng c m+t no c th xem l tch cc hay tiu cc, tin b hay lc hu. Quan im siu hnh nhn thy $ bt k. mu thun no cng c hai m+t : tt v xu, tch cc v tiu cc, tin b v lc hu. Nhng nh trn phn tch, khng phi trong bt k. trng hp no nhng y u t tch cc, tin b cng tp trung $ mt m+t, cn nhng y u t lc hu, li thi th tp trung $ m+t kia. Thay v phn tch mt cch c ! th , khch quan tnh ch t, + c i m v vai tr c "a mi m+ t, nhng ngi theo quan i m siu hnh ch n gin gn ghp tnh cht tch cc, tin b cho mt m+t v tnh cht tiu cc, lc hu cho m+t kia; trn c s$
133

h ra nhim v! xa b m+t xu, m+t tiu cc v gi li m+t tt, m+t tch cc. V im ny chng ta cn nh li li C. Mc ph phn Prung: Ch vi vic t ra cho mnh vn loi b m+t xu, ngi ta cng ch+n )ng s vn ng bin ch)ng r-i.1 Mu mc trong vic nhn th)c cc m+t i lp mt cch bin ch)ng khch quan l cch tip cn c"a C. Mc, Ph. 7ngghen i vi ch" ngh#a duy vt v ch" ngh#a duy tm. Cc ng nhn thy trong ch" ngh#a duy tm c"a G. Hgen, /ng sau ci v thn b, cc ng nhn thy ci ht nhn hp l c"a n. Tuy nh gi cao ch" ngh#a duy vt v thn c"a L. Phoibc, nhng cc ng cng ch ra tnh cht siu hnh v duy tm v x hi c"a ch" ngh#a duy vt . Tm li, s phn i ci thng nht v nhn th)c cc m+t i lp i hi khng nhng phi phn i ci thng nht mt cch ng n, ph hp vi thc t khch quan, m cn phi nhn th)c cc m+t i lp y mt cch chnh xc, khoa hc, phn tch t m cc tnh cht, +c im, vai tr c"a mi m+t to nn ci ton th y. 2.3. Thng nht, @ng nht ca cc mt i lp Thut ng thng nht, =ng nht c"a cc m+t i l p (@<=IDBHE, BEL<@DBHE FGEB=HEFE?ELIEDB@R) cng c V.I. Lnin dng $ hai kha cnh: bn th lun v nhn th)c lun. 0 kha cnh b5n th lun, khi nim thng nht, =ng nht c"a cc m+t i lp c dng ch mt phng din
1. C. Mc v Ph. 7ngghen, Ton tp, sd, t. 4, tr. 191. 134

trong mi quan h gia hai m+t i lp: cc m+t i lp t-n ti trong s g n b, xm nhp, quy nh ln nhau, c mt s +c im tng -ng vi nhau v c th chuyn ha ln nhau trong nhng iu kin nht nh. V m+t nhn thc lun, khi nim thng nht, =ng nht c"a cc m+t i lp c dng ch mt nguyn t c c"a phng php nhn th)c bin ch)ng l n9m, ph5n nh, nhn thc s vt trong ch@nh th, trong mi lin h rng buc, ph6 thuc ln nhau ca cc mt i lp to nn s vt . V.I. Lnin ni : S -ng nht c"a cc m+t i lp (s thng nht c"a chng, ni nh vy c l8 ng hn ? tuy $ y s phn bit gia cc t, -ng nht v thng nht khng quan trng l m. Theo mt ngh#a no c hai u ng), l s th,a nhn (s tm ra) nhng khuynh hng mu thun, bi tr ln nhau, i lp, trong tt c5 cc hin tng v qu trnh c"a gii t nhin (k c5 tinh thn v x hi). *iu kin c"a mt s nhn th)c v tt c cc qu trnh c"a th gii trong s t vn ng c"a chng, trong s pht trin t pht c"a chng, trong i sng sinh ng c"a chng l s nhn th)c chng vi tnh cch l s thng nht c"a cc m+t i lp.1 V.I. Lnin nu ln nguyn t c thng nht, -ng nht c"a cc m+t i lp ngay sau nguyn t c phn i ci thng nht. V.I. Lnin cng lu r/ng phn tch mu thun khng

1. V.I. Lnin, Ton tp, sd, t. 29, tr. 379. 135

phi l n gin lit k ra nhng v d! trong c nhng c+p m+t i lp, tuy Ph. 7ngghen cng lm nh vy nhng ch ph thng ha m thi, chng khng c coi l quy lut c"a nhn th)c. *i vi V.I. Lnin, phn tch mu thun l phi n m mu thun trong s thng nht c"a cc m+t i lp, trong s u tranh, s chuyn ha c"a chng, trong s pht trin c"a mu thun. S$ d# cn phi n m cc m+t i lp trong s thng nht, -ng nht c"a chng, v mi m+t trong hai m+t i lp l mt b phn c"a ci ton th, do , nu ch@ nghin cu mt mt th cha c c tri thc v, ci ton th. Hn na, cc m+t i lp khng t-n ti nh nhng b phn c lp, ring l3, m m+t ny ly m+t kia lm tin t-n ti cho mnh. B$i vy, vic nghin cu mIi mt di dng thu0n tu, trong s tch ri vi mt kia cha em li tri thc su s9c, ng 9n v, chnh mt . Ci kh c"a t duy l khng th nghin c)u s vt nu khng chia c t chng thnh t,ng m+t, t,ng b phn xem xt. Nhng chnh vic chia c t li c kh nng lm cho t duy phn nh phin din, khng chnh xc v i tng. V.I. Lnin cng -ng vi G. Hgen v im ny: Ci lun lun gy kh khn, l t duy, b$i v n xt nhng vng khu c"a mt i tng trong s tch ri nhau, m trong hin thc, chng l g n lin vi nhau. V V.I. Lnin ni tip: Chng ta khng th biu hin, th hin, o lng, hnh dung s vn ng m khng c t )t tnh lin t!c, khng n gin ha, khng lm th l, khng tch ri,
136

khng lm cht c)ng ci ang sng. Vic t duy (khng nhng t duy m c cm gic) hnh dung s vn ng (khng nhng s vn ng m tt c0 cc khi nim) bao gi cng lm th l, lm cht c)ng. *y chnh l b5n cht c"a php bin ch)ng. Chnh b5n cht y c th hin trong cng th)c: thng nht, -ng nht c"a cc m+t i lp.1 Chnh v th, t duy khng c d,ng li $ s phn i ci thng nht v nhn th)c cc m+t i lp, m phi tin ln tng hp chng li, nghin c)u mi quan h gia chng. Kt qu c"a vic phn tch mu thun khng phi l nhn th)c s vt vi nhng m+t i lp ring l3 c"a n, m l n9m b9t s vt trong s thng nht, =ng nht ca cc mt i lp. Nguyn t c phn i ci thng nht v nhn th)c cc m+t i lp v nguyn t c thng nht, -ng nht c"a cc m+t i lp khng tch ri nhau, chng c mi lin h khng kht vi nhau. S nhn th)c mu thun ch c th thc hin b/ng cch phn i ci thng nht v nhn th)c cc m+t i lp. Tuy nhin, vic nhn th)c cc m+t i lp di dng thun tu, trong s tch ri gia chng ch l i,u kin ban 0u, tm thi, sau t duy tin ln nghin cu cc mt i lp trong mi lin h, rng buc, xm nhp, ch c ln nhau. Khi xem xt m+t ny khng c qun m + t kia; n u tch r i m + t ny kh i m + t kia th n
1. V.I. Lnin, Ton tp, sd, t. 29, tr. 275. 137

khng cn l n na. Bn cht v vai tr c"a mi m+t ch c xc nh trong mi quan h vi m+t kia m thi. Xem xt s vt khng phi nh l tng s cc m+t i lp, m nh l s thng nht, -ng nht c"a cc m+t i lp. Phn i ci thng nht nhn th)c cc m+t i lp v thng nht, -ng nht cc m+t i lp n m s vt trong chnh th l hai nguyn t c tuy phn nh hai qu trnh khc nhau, nhng chng lm ti,n , cho nhau, b7 sung ln nhau. Nu khng phn i nghin c)u kU t,ng m+t th khng th n m cc m+t i lp trong s thng nht, -ng nht c"a chng. Ngc li, nu phn i m khng tng hp li n m cc m+t i lp trong s thng nht, -ng nht c"a chng th vic phn tch mu thun cng cha thot khi s hn ch c"a quan im siu hnh. Trong bi Tnh mu thun ca nhn thc v s nhn thc mu thun, B.M. Kerov nhn xt: Vn ng c"a nhn th)c thng qua s phn tch i n s tng hp ch l s li bc, s xa ri khi tnh ton v5n v tnh c! th c"a i tng nghin c)u phn chia v gii thch mt cch tr,u tng cc b phn c"a n; lm vic ch l sau nhn th)c i tng mt cch y " hn, chnh xc hn ngay trong tnh ton v5n v tnh c! th c"a n.1 Khi c hai m+t i lp, - ng vit tip, - to nn bn cht c"a i tng trong s thng nht c"a chng
1. B.M. Kerov, Tnh mu thun ca nhn thc v s nhn thc mu thun (TGEB=HEG@C=HEDBQ FESI>I=N = FESI>I=@ FGEB=HEG@C=N). Trong: ]=>?@AB=C@DAE@ FGEB=HEG@C=@ (Mu thun bin ch)ng), Nxb Chnh tr, Matxcva, 1997, tr. 18. 138

c nghin c)u t,ng m+t mt trong s tr,u tng do ch+n li ci ang vn ng, lm cht c)ng ci ang sng, lm tm thng, lm th l nhng kt qu nhn th)c, l n lc trn c s$ nhng nghin c)u trc , t t$ng con ngi c kh nng g n c hai m+t i lp li thnh ci thng nht, lm sng li, khi ph!c li mu thun b chia c t thnh t,ng b phn, v nht l em li s vn ng cho ci b ch+n li, lm h-i sinh cho ci b lm cho cht c)ng.1 A.P. Septulin cng c nhn xt tng t : Tnh tt yu c"a vic phn i chnh th c nhn th)c thnh cc m+t i lp v vch ra mi lin h qua li gia chng b t ngu-n t, thc t l mi thnh to vt cht (s vt, i tng) l s thng nht c"a cc m+t i lp, bao hm nhng khuynh hng i lp , v do , Tch ra trong thc nhng mt ny, mt kia ca ch@nh th c0n nghin cu v hp nht chng nh:m thu c tri thc mi l mt khu c bn chim l#nh b/ng l lun cc i tng v hin tng c"a th gii bn ngoi.2 T duy siu hnh khng n m c s thng nht c"a cc m+t i lp, tch ri m+t n khi m+t kia, i lp chng mt cch c)ng nh c, xem chng nh nhng i cc bi tr, nhau mt cch tuyt i, khng th dung hp vi nhau c. Thut ng!y bin thng tuyt i ha mt trong hai m+t i
1. B.M. Kerov, sd, tr. 19. 2. A.P. Septulin, Phng php nhn thc bin chng, Nxb Sch gio khoa Mc-Lnin, H Ni, 1987, tr. 148, 201. 139

lp (tuyt i ha m+t no l do - ch" quan c"a h) dn n ph" nhn hon ton m+t kia. Trong lch s trit hc ngi ta bit n nhiu dn ch)ng v nhng sai lm nh vy. Chng hn, trong quan h gia tt yu v t do trong hot ng c"a con ngi, c quan im tuyt i ha ci tt yu, ph" nhn mi t do; ngc li, cng c quan im tuyt i ha t do n m)c ph" nhn mi ci tt yu v quy lut khch quan. V.I. Lnin cng ph phn quan im ch" quan v thut ng!y bin v mi quan h gia ci tng i v ci tuyt i. V.I. Lnin ni : *i vi php bin ch)ng khch quan, trong ci tng i c ci tuyt i. *i vi ch" ngh#a ch" quan v thut ng!y bin th ci tng i ch l tng i v loi tr, ci tuyt i.1 Nguyn t c thng nht, -ng nht c"a cc m+t i lp khng ch p d!ng trong vic phn tch s vt, hin tng khch quan, m cn p d!ng cho c vic xem xt cc khi nim trong t duy c"a con ngi. B$i v, cc mu thun khch quan tt yu c phn nh trong t duy c"a con ngi thnh nhng c+p khi nim, c+p phm tr, trong mi khi nim, mi phm tr phn nh mt m+t no , ngh#a l n c lin h vi mt khi nim, mt phm tr khc phn nh m+t i lp vi n. Do , nhng khi nim, nhng phm tr bin ch)ng ny khng c lp, c)ng nh c, m chng c s =ng nht vi nhau, xm nhp ln nhau;
1. V.I. Lnin, Ton tp, sd, t. 29, tr. 380. 140

chng lun lun vn ng, pht trin v c th chuyn ha ln nhau trong nhng i,u kin nht nh. V.I. Lnin vit : Khng phi ch l (1) mi lin h, v mi lin h khng kht c"a tt c mi khi nim v phn on, m l (2) chuyn ha t, ci ny sang ci kia, v khng nhng l chuyn ha, m l (3) =ng nht ca cc mt i lp - l iu ch" yu i vi Hghen.1 Tuy nhin, V.I. Lnin cng lu r/ng, tnh linh hot c"a cc khi nim nu c p d!ng mt cch khch quan, ngh#a l phn nh tnh ton din c"a qu trnh vt cht v s thng nht c"a qu trnh , th l php bin ch)ng, l s phn nh chnh xc s pht trin v#nh vin c"a th gii. Tuy nhin, Tnh linh hot p d!ng mt cch ch" quan = ch" ngh#a chit trung v ng!y bin.2 Nh vy, theo V.I. Lnin, vic p d!ng tnh linh hot c"a cc khi nim c th dn n php bin ch)ng ho+c dn n ch" ngh#a chit trung v thut ng!y bin. Vn ty thuc vo ch vic p d!ng c tnh khch quan hay l mang tnh ch" quan. Trong lch s trit hc c nhiu biu hin c"a s -ng nht cc m+t i lp khng dn n php bin ch)ng m dn n ch" ngh#a ch" quan, ch" ngh#a chit trung v thut ng!y bin.

1. V.I. Lnin, Ton tp, sd, t. 29, tr. 186. 2. V.I. Lnin, Ton tp, sd, t. 29, tr. 118. 141

Ch ngh-a chit trung thng kt hp cc m+t i lp mt cch v nguyn t c, t)c l kt hp nhng m+t, nhng yu t v nguyn t c khng th cng t-n ti trong mt th thng nht vi nhau c, th d!, s kt hp nhng yu t duy vt v duy tm trong mt h thng trit hc no . S thng nht v -ng nht c"a cc m+t i lp l ci khch quan vn c trong bn thn s vt, ch) khng phi l do s kt hp chng li mt cch ch" quan, ty tin c. Thut ng6y bin, ngoi vic phn i ci thng nht mt cch ty tin, tuyt i ha mt m+t no nh nu trong phn trc, cn c mt s biu hin khc nh sau: Mt l, s -ng nht c"a cc m+t i lp trong thut ng!y bin dn n xa nha ranh gii gia chng. Tht ra, khi php bin ch)ng khng nh r/ng gia cc m+t i lp hp thnh mu thun khng c mt ranh gii c)ng nh c, tuyt i; gia chng c v s nhng im chung, tng -ng vi nhau, th iu hon ton khng c ngh#a l gia chng khng c mt s khc bit, i lp, mt ranh gii nht nh. Th nhng, mt s quan im trit hc tm cch xa nha ranh gii . Th d!, mt s nh trit hc duy tm ch" quan, nh G. Beccly, *. Hium -ng nht cm gic (l ci ch" quan) vi s vt (l ci khch quan), coi hai ci l mt, coi s vt cng chnh l cm gic. Trong trit hc Trung Hoa c i, Trang T $ m)c no cng l ngi xa nha ranh gii gia ta v vt, gia ng v sai, gia phc v ha, gia sng v cht ...1
1. Xem Nguyn Hin L (gii thiu v chu dch), Trang T v Nam hoa kinh, Nxb Vn ha, H Ni, 1994, tr. 26, 55, 95, 102. 142

Hai l, thut ng!y bin thng p d!ng s chuyn ha c"a cc m+t i lp mt cch ty tin, bt chp iu kin c! th. Khi php bin ch)ng khng nh cc m+t i lp c th chuyn ha ln nhau, th iu khng c ngh#a l n tuyn b r/ng s chuyn ha din ra bt chp nhng iu kin v hon cnh c! th. Th d!, khng phi trong bt c) iu kin no ci phc v ci ho, ci sng v ci kh, ci tt v ci xu, ci thin v ci c, v.v., cng c th chuyn ha ln nhau c. 2.4. Hi%u r ngu@n gc, i1u kin t@n t$i v qu trnh pht tri%n ca mu thun Nghin c)u mu thun trong trng thi ng khng d,ng li $ vic nghin c)u s tc ng qua li ln nhau gia cc m+t i lp, m cn phi nghin cu mu thun trong qu trnh: s ra i, iu kin t-n ti, qu trnh pht trin v gii quyt mu thun. Vn gii quyt mu thun s8 c nghin c)u trong mt chng ring. Trong tit ny, ch cp vn nguyn nhn, iu kin t-n ti v qu trnh pht trin c"a mu thun. Nhng mu thun ph bin c"a th gii vt cht th cng ging nh bn thn th gii vt cht l khng c kh4i 0u, khng c kt thc, cho nn khng th ni n nguyn nhn c"a chng. Chng hn, ta khng th +t ra cu hi: Ti sao th gii c mu thun, ti sao trong cuc sng ch)a y mu thun? Ti sao vt cht v,a c vn ng v,a c )ng im, v,a c pht trin v,a c th!t li, v.v..

143

Cn i vi mt mu thun c! th th ta c th v cn phi +t ra cu hi v nguyn nhn c"a n. Trong tc ph1m Gp ph0n ph phn trit hc php quy,n ca Hghen, C. Mc vit: Cng ging nh vy, s ph phn tht s trit hc i vi ch nh nc hin i khng ch vch ra nhng mu thun c"a ch y, coi nh l nhng mu thun t-n ti mt cch hin thc; n cn gii thch nhng mu thun y; n hiu c qu trnh pht sinh v tnh tt yu c"a nhng mu thun y.1 Nguyn nhn (ngu-n gc c"a mu thun) c th l nguyn nhn khch quan, nguyn nhn ch" quan, nguyn nhn c tnh tt yu, nguyn nhn khng c tnh tt yu, ho+c nhiu khi l tng hp c"a nhiu loi nguyn nhn. Hiu c ngu-n gc (nguyn nhn) mt mu thun nht nh gip ta xc nh gii php ng n gii quyt mu thun y. Nguyn nhn ch" quan, khng c tnh tt yu th c th loi b c v nh vy mu thun c th c gii quyt sau khi nguyn nhn c"a n b loi b. Cn mu thun xut pht t, nguyn nhn c tnh tt yu khch quan th qu trnh gii quyt mu thun phi tun theo quy lut khch quan, ngh#a l khng th loi b c mu thun khi nguyn nhn c"a n vn cn t-n ti mt cch tt yu. *iu ny c C. Mc v Ph. 7ngghen vn d!ng trong phn tch mu thun giai cp. Nguyn nhn c"a s phn
1. C. Mc v Ph. 7ngghen, Ton tp, sd, t. 1, tr. 448. 144

chia x hi thnh nhng giai cp i khng l s pht trin cha 0y ca lc lng s5n xut v s ra i ca ch t hu. Ngoi nguyn nhn kinh t l nguyn nhn c bn, cn c nhng nguyn nhn khc nh bo lc, cp bc, l,a o, li d!ng a v, quyn lc, v.v.. S phn chia x hi thnh giai cp bc lt v giai cp b bc lt, thnh giai cp thng tr v giai cp b tr l kt qu tt yu c"a s pht trin thp trc y c"a sn xut. Ch,ng no m ton b lao ng x hi ch cung cp c mt s sn ph1m ch vt qu rt t s t liu cn thit cho s t-n ti c"a mi ngi, do , ch,ng no lao ng chon ht hay gn ht th gi c"a ti i a s thnh vin trong x hi, th ch,ng x hi tt nhin phi chia thnh giai cp. Bn cnh i a s hon ton phi lao ng mt cch khng t nguyn y, th hnh thnh nn mt giai cp c gii phng khi cng vic lao ng sn xut trc tip v do vy n lm nhng cng vic chung c"a x hi nh: qun l lao ng, cng vic nh nc, t php, khoa hc, ngh thut, v.v.. Do quy lut phn cng lao ng ch lm c s$ cho s phn chia thnh giai cp. Nhng iu hon ton khng loi tr, vic s d!ng bo lc, cp bc, mnh kho v l,a bp trong s hnh thnh cc giai cp, v khng cn tr$ cc giai cp thng tr, mt khi n m c chnh quyn s8 cng c a v c"a n trn lng cc giai cp lao ng v bin vic qun l x hi thnh vic bc lt qun chng.1

1. C. Mc v Ph. 7ngghen, Ton tp, sd, t. 20, tr. 390 - 391. 145

Nh vy, s phn chia x hi thnh giai cp l c tnh khch quan, tt yu do ch t hu v quy lut phn cng lao ng trong iu kin lc lng sn xut thp v ch t hu v t liu sn xut. Khi lc lng sn xut cn $ trnh qu thp ph hp vi ch cng hu nguyn th"y th s phn cng lao ng cng cha pht trin. Nhng ngi qun l th tc, b lc cng lao ng sn xut nh nhng ngi khc, cha hnh thnh mt tng lp qun l tch ri lao ng sn xut. *-ng thi cng do trnh qu thp c"a lc lng sn xut, khng c c"a ci d th,a nn tnh trng n bm, bc lt cng khng th t-n ti c. 0 mt trnh pht trin nht nh c"a lc lng sn xut tt yu hnh thnh mt giai cp n m ht t liu sn xut, qun l sn xut, t, n m quyn qun l nh nc, li d!ng a v trong sn xut v qun l nh nc chim ot lao ng c"a giai cp nhng ngi lao ng. *iu ny cng c V.I. Lnin phn tch trong tc ph1m Sng kin v- i. Cng theo cc nh sng lp ra ch" ngh#a Mc-Lnin, giai cp khng phi l hin tng v#nh vin; n ch t-n ti trong nhng iu kin lch s nht nh. Nu giai cp ra i v t-n ti da trn s pht trin khng y " c"a lc lng sn xut, th gi y n s8 b s pht trin y " c"a lc lng sn xut xa b. Nhng nu do s phn chia thnh giai cp c mt t-n ti lch s chnh ng no th n cng ch c th c l do y trong mt thi k. nht nh, trong nhng iu kin
146

x hi nht nh. N da trn s sn xut khng y "; n s8 b s pht trin y " c"a lc lng sn xut hin i xa b.1 T, vic phn tch s ra i v t-n ti c"a giai cp, Ph. 7ngghen ch ra kh nng v iu kin xa b giai cp. * l mt trnh pht trin cao ca s5n xut. B$i v, vi trnh cao c"a lc lng sn xut th ch t hu mi tr$ thnh vt cn tr$ s pht trin x hi, ngi lao ng mi c " nng lc v thi gi tham gia vo cc cng vic chung. H s8 tr$ thnh ngi ch" tht s c"a x hi x hi. Lc , x hi s8 khng c c0n n mt giai cp c bit chim hu t liu sn xut v n m c quyn trong qun l sn xut, qun l nh nc v x hi. V tht vy s xa b giai cp x hi gi nh phi c mt trnh pht trin lch s trong s t-n ti khng ch c"a mt giai cp thng tr nht nh ny hay mt giai cp thng tr nht nh khc, m l c"a mt giai cp thng tr ni chung, do ngay c s phn chia giai cp, cng u tr$ thnh mt iu khng hp thi i, tr$ thnh li thi. Do s xa b giai cp gi nh phi c mt trnh pht trin cao c"a sn xut, trong vic mt giai cp +c bit chim hu t liu sn xut v sn ph1m, v do , chim c quyn thng tr chnh tr, c quyn gio d!c v ch o tinh thn, khng nhng tr$ nn th,a m cn cn tr$ s pht trin kinh t, chnh tr v tinh thn na.2
1. C. Mc v Ph. 7ngghen, Ton tp, sd, t. 20, tr. 391. 2. C. Mc v Ph. 7ngghen, Ton tp, sd, t. 20, tr. 391. 147

S bt bnh Nng nam n cng c Ph. 7ngghen phn tch mt cch khoa hc trong tc ph1m Ngu=n gc ca gia nh, ca s4 hu t nhn v nh nc. Da trn nhng ti liu khoa hc do cc nh x hi su tp, Ph. 7ngghen ch ra r/ng, ch mu quyn t-n ti ph bin trong cc th tc nguyn th"y. Khi tr-ng trt v chn nui ra i v cng vi s pht trin c"a ch t hu th s bt bnh ng nam n li chuyn sang mt cc khc: a a v ngi n ng ln hng ch" yu v a v ngi ph! n xung hng th) yu. Ch mu quyn b lt l s tht bi lch s c tnh cht ton th gii ca gii ph6 n.1 Do trnh pht trin thp c"a lc lng sn xut v s phn cng lao ng x hi m ngi ph! n chu s thua km v nhiu m+t so vi nam gii. T, s phn tch , Ph. 7ngghen ch ra iu kin xa b s bt bnh ng nam n: S thng tr c"a ngi n ng trong hn nhn ch n thun l kt qu c"a s thng tr c"a h v kinh t, v s8 tiu vong cng vi s thng tr v kinh t.2 Ch c th gii phng c ngi ph! n khi ngi ph! n c th tham gia sn xut trn quy m x hi rng ln v ch phi lm cng vic trong nh rt t. Nhng ch vi nn i cng nghip hin i, l nn cng nghip khng nhng thu nhn lao ng c"a ph! n trn quy m ln, m cn trc tip i hi phi c lao ng ph! n v
1. C. Mc v Ph. 7ngghen, Ton tp, sd, t. 21, tr. 93. 2. C. Mc v Ph. 7ngghen, Ton tp, sd, t. 21, tr. 127. 148

ngy cng c xu hng ha tan lao ng t nhn c"a gia nh trong nn sn xut cng cng, th mi c th thc hin c iu ni trn.1 2.5. N.m 7c h thng mu thun ca s= vt v quan h ca mAi mu thun trong h thng. Mu thun trong t nhin v trong x hi u t-n ti vi nhng h thng nht nh. Mi mu thun l mt tiu h thng n/m trong mt h thng ln bao g-m nhiu mu thun. Do , vic xem xt mu thun trong h thng c"a n cng l mt trong nhng nguyn t9c c"a phng php phn tch mu thun. Ch" tch H- Ch Minh t,ng cn d+n: Phi phn tch r rng v c h thng, phi bit r ci no l mu thun chnh, ci no l mu thun ph!.2 Cch tip cn cu trc-h thng i vi mu thun p d!ng khng ch i vi cu trc ni ti c"a t,ng mu thun, m cn cho c h thng mu thun c"a s vt. C! th l: - Vch ra tt c cc mu thun vn c c"a s vt. - Ch ra +c im (i khng hay khng i khng ...), v tr (mu thun bn trong hay mu thun bn ngoi) c"a t,ng mu thun.

1. C. Mc v Ph. 7ngghen, Ton tp, sd, t. 21, tr. 241. 2. H- Ch Minh, Ton tp, sd, t. 5, tr. 302. 149

- Vch ra mu thun c bn, mu thun ch" yu trong h thng. - Ch ra si dy lin h gia cc mu thun trong ton b h thng. - Ngoi ra, cn nghin c)u y " mi lin h c"a mu thun c"a s vt vi mi trng bn ngoi, vi iu kin khng gian, thi gian c"a s t-n ti c"a s vt. Khi phn tch h thng mu thun c"a s vt, nh mu thun c"a mt ch x hi, c"a mt thi k. lch s, trc ht chng ta phi ch ra tt c nhng mu thun c"a n trn tt c cc m+t: kinh t, chnh tr, x hi, t t$ng, v.v.. *-ng thi phi xc nh tnh cht c"a t,ng mu thun, nh i khng - khng i khng, c bn - khng c bn, ch" yu - th) yu ... Vic xc nh mu thun i khng hay khng khng i khng gip ta c thi ng 9n i vi t,ng mu thun c! th, phn bit u l bn, u l th. Trong cch mng dn tc dn ch", mu thun gia lc lng cch mng vi cc th lc thc dn, quc v tay sai (trong c giai cp t sn mi bn) l mu thun i khng. Trong giai on cch mng hin nay, mu thun gia lc lng cch mng vi cc th lc th ch l mu thun i khng; nu qun iu ny s8 ri vo o t$ng. Trong giai on cch mng hin nay, mu thun gia cng nhn vi nhng ngi qun l doanh nghip t nhn khng cn l mu thun i khng nh trong x hi t bn na. Cc doanh nhn khng phi l i tng c"a cch
150

mng, m h l mt trong nhng lc lng quan trng c"a cch mng. Trong nn kinh t th trng nh hng x hi ch" ngh#a, cnh tranh kinh t l mu thun khng i khng, nhng i th" cnh tranh khng phi l nhng k3 th c"a nhau; b$i v nhng i th" ang cnh tranh u c chung li ch cn bn v u cn phi tun th" nhng nguyn t c chung v kinh doanh, v lut php, v o )c. Do , vic s d!ng bo lc ho+c th" on hn h cnh tranh trong bt c) tnh hung no cng u tri vi nguyn t c kinh doanh x hi ch" ngh#a. Trong thi k. qu ln ch" ngh#a x hi, mu thun v t t$ng v tn ng4ng tuy vn cn nhng khng phi l mu thun i khng, cho nn cc m+t i lp ch c th u tranh vi nhau b:ng tranh lun, ch) khng th b:ng bin php p t, li cng khng th b:ng bo lc c. 0 mt s nc tin tin hin nay, ngi ta t ch)c nhng cuc tranh lun trn internet v trong cc trng i hc gia nhng i biu thn hc v v thn v rt nhiu vn lin quan n tn gio v ch" ngh#a v thn. Hai bn a ra nhng lp lun lgc ch)ng minh quan im c"a mnh, bc b quan im i phng trc s tham d v b phiu tn thnh hay khng tn thnh c"a hng nghn thnh gi. Nhng cuc tranh lun nh vy gip cho mi bn c iu kin hiu bit ln nhau, pht trin l lun c"a mnh v nht l qua cao t duy lgc, kh c ph!c nim tin m qung trong qun chng. Vic phn loi mu thun b5n cht v mu thun khng b5n cht, mu thun c b5n v mu thun khng c b5n,
151

mu thun ch yu v mu thun khng ch yu gip ta n m c nhng mu thun gi vai tr quyt nh s t-n ti v pht trin c"a s vt, hin tng. Chng hn, mu thun bn cht np /ng sau nhng hin tng kh"ng b, nm bom liu cht, v.v., ang din ra h/ng ngy trn th gii l g? T, mt bi bo cng b nm 1993 trn Tp ch Ngoi giao (MU), n nm 1996, S.P. Huntington cho ra i mt cun sch c nhan S 6ng gia cc n,n v/n minh v s thit lp li trt t th gii, trong lun im c bn l cuc !ng gia cc nn vn minh l mu thun chnh c"a th gii hin nay. ng chia th gii thnh nhiu nn vn minh: vn minh phng Ty, vn minh Khng gio, vn minh Nht Bn, vn minh H-i gio, vn minh Hinu, vn minh Chnh thng gio Xlav, vn minh MU Latin v c th l vn minh chu Phi, trong c hai nn vn minh quan trng nht i lp vi phng Ty l nn vn minh H-i gio v nn vn minh chu . S.P. Huntington vit: Gi thuyt c"a ti l ngu-n gc c bn c"a s xung t trong th gii mi trc ht s8 khng phi l vn th)c h hay kinh t. Nhng s chia r8 to ln trong nhn loi v ngu-n gc ch" y u c"a xung t s8 l vn ha... nhng xung t chnh c"a nn chnh tr ton cu s8 din ra gia cc quc gia v nhng nhm c nn vn ha khc nhau.1
1. S.P. Huntington, S 6ng gia cc n,n v/n minh (The Clash of Civilizations), Tp ch Ngoi giao (Foreign Affairs), 1993, Ma H, t. 72, s. 3, tr. 7 - 9. 152

Quan im c"a S.P. Huntington c nhiu hc gi hoan nghnh n-ng nhit, c coi l mt trong nhng s gii thch khoa hc tt nht. Nht l sau v! 11 thng Chn v cuc chin chng kh"ng b c"a MU nh/m vo Afganistan, Iraq, cng c nhiu ngi thn ph!c s tin tri, d bo thin ti c"a Samuel P. Huntington. Tht ra, s !ng gia cc nn vn minh, hay ni ng hn l gia cc nn vn ha ch l mu thun hin tng, cn bn cht c"a n vn l mu thun giai cp, mu thun gia ch" ngh#a quc v cc dn tc b p b)c, mu thun gia cc th lc n phng, n cc, b quyn vi cc lc lng chng li. Nhng mu thun ny mt ph0n b bin dng thnh cc cuc kh"ng b chng MU v nhng th lc thn MU. Gia cc nn vn ha cng c mu thun nht nh. Cc dn tc c nn vn ha khc nhau thng c khuynh hng hc tp ln nhau b7 sung, pht trin nn vn ha c"a dn tc mnh; -ng thi cng s2n sng khc t v chng i li s du nhp nhng yu t vn ha nc khc khng ph hp ho+c c hi cho vn ha c"a dn tc mnh. Tuy nhin, mu thun vn ha khng phi l mu thun i khng nn khng th dn n nhng cuc xung t m mu. Vic n m vng mu thun c"a s vt, hin tng trong tnh h thng, xc nh u l mu thun c bn, mu thun ch" yu; u l l mu thun phi sinh gip ta thy c mi lin h quy nh ln nhau gia cc mu thun. Chng hn mu thun dn tc, mu thun tn gio b quy
153

nh b$i mu thun giai cp. Khi i khng giai cp trong ni b mt dn tc mt i th s th ch gia cc dn tc, cc tn gio cng s8 mt theo. Trong Tuyn ngn 5ng Cng s5n, C. Mc v Ph. 7ngghen vit: Hy xa b nn ngi bc lt ngi th nn dn tc ny bc lt dn tc khc cng s8 b xa b. Khi m s i khng gia cc giai cp trong ni b dn tc khng cn na th s s th ch gia cc dn tc cng mt theo.1 Mu thun i khng gia cc giai cp, cc lc lng x hi n lt n li b quy nh b$i mu thun gia lc lng sn xut mi v quan h sn xut li thi, mu thun gia s$ hu v lao ng (gia ch t hu v lao ng lm thu). Nh vy, vic gii quyt mt mu thun nht nh phi ly vic gii quyt nhng mu thun khc lm tin . Chng hn, vic kh c ph!c tnh trng kh"ng b hin nay trn th gii s8 khng th thc hin c nu khng gii quyt mu thun gia cc dn tc b p b)c vi cc th lc quc, mu thun c nhn v x hi, mu thun gia cc giai cp, s c tc, tn gio v.v., trong ni b mt dn tc cng nh gia cc dn tc trn th gii. Ngoi vic phn loi, nh gi v tr, vai tr c"a cc mu thun c"a s vt, hin tng, vic phn tch h thng

1. C. Mc v Ph. 7ngghen, Ton tp, sd, t. 4, tr. 624. 154

mu thun cn i hi phi tnh n cc yu t i,u ch@nh ca mu thun. Nghin c)u gii sinh vt v x hi, ngi ta thy c s t-n ti c"a nhng y u t t iu chnh v iu chnh. Nhng y u t ny ra i v t-n ti mt cch khch quan nh/m m bo mi lin h hi ha gia cc m+t i lp. Chng hn, no b v h thn kinh l y u t iu chnh mu thun gia cc y u t trong c th sinh vt v mi quan h gia sinh vt vi mi trng; th trng l y u t iu chnh mu thun gia sn xut v tiu dng; o )c l y u t iu chnh mi quan h gia c nhn v x hi; nh nc, lut php l nhng y u t iu chnh chung cho tt c cc m+t c"a i sng x hi trong x hi c giai cp. Khi mt c th sinh vt khng cn kh nng t iu chnh c mi lin h gia hai m+t -ng ha v d ha th cng c ngh#a l n khng cn kh nng hot ng bnh thng na. Khi mt nh nc khng cn kh nng iu nhng mu thun trong x hi th x hi s8 ri vo kh"ng hong. Cc yu t iu chnh v t iu chnh c vai tr rt quan trng trong vic gii quyt thng xuyn i vi mu thun, m bo s kt hp hi ha cc m+t i lp. Tm li, phng php phn tch mu thun i hi chng ta trc ht phi xc nh ng bn cht c"a t,ng mu thun thng qua v s nhng mu thun hin tng; tip n l phi phn tch c! th n m c cu trc c"a t,ng mu thun (phn i ci thng nht v nhn th)c cc m+t i lp); phi n m cc m+t i lp trong mi quan h
155

gia chng (trong s thng nht, -ng nht c"a chng); phi hiu r nguyn nhn, iu kin t-n ti c"a mu thun v qu trnh pht trin c"a mu thun; cui cng phi n m c h thng mu thun c"a s vt v mi lin h c"a mi mu thun trong h thng . Phn tch mu thun l iu kin quy t nh trong vic nhn th)c mu thun cng nh nhn th)c s vt, hin tng ni chung. C phn tch mu thun mt cch ng n th mi tm ra phng php ng n gii quy t mu thun.

156

CH:;NG 4

VN GI,I QUYT MU THUN. MT S NGUYN T*C PH'(NG PHP LUN CA VIC GI,I QUYT MU THUN

Nhn th)c mu thun g9n li,n vi vic gii quyt mu thun. M!c ch c"a vic nhn th)c mu thun l , trn c s$ hiu bit thc cht c"a t,ng mu thun hin thc c! th, tm ra con ng, bin php gii quyt mu thun mt cch ng n. Mu thun ch tr$ thnh ng lc c"a s pht trin trong ch,ng mc n c gi5i quyt thng xuyn, kp thi v hp quy lut. Tri li, s nhn th)c v gii quyt khng ng mu thun x hi lm cho mu thun b bin dng, c th gy ra nhng xung t x hi khng cn thit, thm ch dn n kh"ng hong v s!p c"a ch x hi. Trit hc Mc khng d,ng li $ s gii thch th gii, m m!c ch quan trng hn c"a n l nh/m c5i to th gii. * c th ci to th gii mt cch hp quy lut, trc ht chng ta phi nhn th)c c nhng quy lut v kh nng tt yu khch quan c"a s vt, hin tng. Khng phi ngu nhin m Michel Vade, mt nh trit hc Php, cho r/ng C. Mc l nh t t$ng c"a ci c th; ci c th
157

(le possible) $ y c tc gi hiu nh l ci kh5 n/ng tt yu ca s pht trin. Trit hc Mc nghin c)u nhng quy lut vn ng, pht trin c"a th gii, bn cht v nhng quy lut c"a ch" ngh#a t bn cng l nh/m tm ra nhng kh nng tt yu khch quan ci to x hi , vt qua x hi . M6c ch c"a vic nghin c)u mu thun cng vy. N khng ph5i ch gip chng ta hiu c tnh tt yu khch quan c"a mu thun r-i chp nhn chng nh l nhng nh mnh an bi. Trit hc Mc khng ch@ th,a nhn mu thun m cn vch ra kh5 n/ng gi5i quyt t,ng bc i n gii quyt trit , hon ton nhng mu thun x hi ang t-n ti. *ng nh Michel Vade nhn xt: *i vi Mc, con ngi ang c th)c v qu trnh lch s v cng ngy cng phi c th)c hn. Trong ch,ng mc , h c th 1y nhanh vic gii quyt mu thun ngay khi m h hiu bit ngy cng nhiu hn v cc ng lc pht trin thc s trong qu kh) v trong hin ti.1 * hiu mt cch thu o vn gii quyt mu thun, trc ht cn lm r khi nim khoa hc ny, sau cn nghin c)u kU nhng nguyn t c chung c"a vic gii quyt mu thun. Trong chng ny, chng ti cng ch" yu cp n mu thun trong i sng x hi.

1. Xem Michel Vade, Marx nh t t4ng ca ci c th (g-m 2 tp), Vin Thng tin Khoa hc x hi, H Ni, 1996, t. 1, tr. 4; t. 2, tr. 333 - 334. 158

1. NH)NG QUAN NIM KHNG NG TRONG VN GI,I QUYT MU THUN Nhng thiu st c trnh by sau y, tuy phn ln c kh c ph!c trong qu trnh i mi $ nc ta, nhng d sao vic nhn li chng mt cch c h thng c th s8 b ch cho vic xy dng mt cch tip cn mi i vi vic gii quy t nhng mu thun ny sinh trong x hi ta hin nay. 1.1. Gi0i quyt mu thun b6 @ng nht vBi vic xa bC mu thun Trong thi gian trc y cng nh hin nay, nhiu khi khi nim gi5i quyt mu thun b -ng nht vi vic xa b. mu thun. Cch hiu ny xut pht t, quan nim khng th,a nhn tnh tt yu, khch quan c"a mu thun, cho r/ng bt k. mu thun no cng u khng bnh thng, tri t nhin, cng u xu v tiu cc. Theo quan nim ny, mu thun cn tr$, km hm s pht trin; do ch c loi b mu thun mi lm cho s vt pht trin c. Chng ti hon ton -ng vi quan im c"a G.X. Batisev trong tc ph1m Mu thun vi tnh cch l phm tr ca lgc hc bin chng . Tc gi vit : Gii quyt mu thun bin ch)ng khng c g chung vi vic loi b n , Loi b. mu thun bin ch)ng l hon ton khng c kh nng. 0 y nguyn vng v ch c"a bt k. ai u khng c vai tr g ht... Gii quyt mu thun bin ch)ng l ginh th9ng li i vi vn , gii quyt n mt
159

cch gi to b/ng cch loi b l chy trn mt cch nh!c nh, thm ch l l1n trnh ngay c cch +t vn .1 Trong thi gian trc y, vic gii quyt mu thun b -ng nht vi vic loi b mu thun v thng c thc hin b/ng cch tiu dit, loi b. mt trong hai mt hp thnh mu thun. M+c d tnh v cn c) c"a cch gii quyt mu thun nh vy b nhiu nh l lun ph phn, nhng trn thc t, n vn v tnh hay hu c p d!ng mt cch tng i ph bin. Cch lm ny xut pht t, s nh gi khng ng vai tr ca mIi mt i lp to nn ch@nh th. Ton b tnh a dng, phong ph c"a mu thun x hi b quy kt mt cch gin n v mu thun gia ci mi v ci cJ, ci tt v ci xu v cuc u tranh c"a hai m+t i lp tt yu s8 dn n mt ny th9ng mt kia, t)c ci mi th ng ci c. Nhng th d! v cch gii quyt mu thun nh vy c th tm thy trong thc tin xy dng ch" ngh#a x hi thi k. trc i mi, nh gii quyt mu thun gia hai hnh th)c s$ hu - s$ hu x hi v s$ hu t nhn, gia c quyn v cnh tranh, gia k hoch v th trng, gia li ch x hi v li ch c nhn, v.v.. Hu qu c"a vic gii quyt mu thun b/ng cch loi b mt m+t v gi li m+t kia, trn thc t l bin mt m+t vn l ci phin din thnh ci ton din, ci b phn thnh

1. G.S. Batisev, Mu thun vi tnh cch l phm tr ca lgic hc bin chng (TGEB=HEG@C=@ A>A A>B@PEG=N <=>?@AB=C@DAER ?EP=A=), Nxb *i hc, Matxcva, 1963, tr. 80, 83, 85. 160

ci ton th, ci tng i thnh ci tuyt i. Tt nhin, qu trnh pht trin c"a s vt khng loi tr, kh nng ci lc u ch l b phn v sau bin thnh ci ton th, mt m+t c"a s vt (ci mi xut hin trong lng ci c) bin thnh mt bn cht c lp. Tuy nhin, iu ch xy ra mt cch hp quy lut trong nhng iu kin nht nh, ch) khng phi c thc hin mt cch ch" quan, bt chp nhng iu kin c! th. Cch gii quyt mu thun b/ng cch loi b mu thun, loi b mt trong hai m+t i lp chng nhng khng gii quyt c mu thun m ch lm cho mu thun b bin dng m thi. 1.2. ThCa mn vBi vic gi0i quyt mu thun cp & hin t7ng Do tnh bo th" c"a c ch c trong thi k. trc i mi, ngi ta thng th.a mn vi vic gi5i quyt mu thun 4 hin tng, lKn trnh vic gi5i quyt mu thun 4 b5n cht ca n. Cch gii quyt ny ch to ra mt s thng nht tm thi $ hin tng bn ngoi c"a x hi, nhng trong bn cht, mu thun vn cha c gii quyt. Nhn b ngoi c"a i sng x hi $ Lin X v cc nc x hi ch" ngh#a trc thi k. kh"ng hong, c v3 nh mi mu thun u c gii quyt mt cch tt 5p: khng c cnh tranh kinh t, khng c bin ng trong gi c, th trng v i sng; khng c s xung t v li ch gia cc c nhn, gia cc giai cp, gia cc ch"ng tc; khng c s i lp gia ngi giu v ngi ngho, gia lao ng
161

tr c v lao ng chn tay, gia thnh th v nng thn, v.v., nhng thc ra ch l nhng biu hin bn ngoi, cn trong bn cht, s xung t gia nn sn xut x hi vi hnh th)c s$ hu, qun l, phn phi tp trung quan liu, bao cp vn cng ngy cng pht trin gay g t v khng c gii quyt kp thi. Mu thun gia li ch c nhn v li ch x hi, gia cc tng lp nhn dn v nh nc... tch ly lu ngy, b bin dng, tr$ thnh ci km hm s pht trin x hi, cui cng dn n tnh trng kh"ng hong c"a ch" ngh#a x hi. Tri vi quan nim siu hnh, php bin ch)ng duy vt cho r/ng mu thun c qu trnh ra i, t-n ti v pht trin mt cch khch quan v do , s gi5i quyt mu thun cJng l qu trnh khch quan, khng ph6 thuc vo nguyn vng ch quan ca bt k8 c nhn hay giai cp no. Con ngi khng th xa b mu thun khch quan hay xa b mt m+t c"a n. Tuy nhin, iu khng nh ny ch nh/m chng li vic gii quyt mu thun mt cch ch" quan, ty tin, ch) tuyt nhin khng nh/m h thp vai tr to ln c"a nhn t ch" quan trong vic gii quyt mu thun. Th nhng, nhn t ch" quan d to ln n bao nhiu cng khng th i ngc li quy lut khch quan. Vai tr c"a nhn t ch" quan c tc d!ng n m)c no ph! thuc vo nhiu yu t, nhng trc ht, ph! thuc vo vic nhn th)c ng n bn cht c"a mu thun v nhng iu kin khch quan c"a s gii quyt mu thun.

162

2. CC CCH V HNH THC MU THUN

GI,I QUYT

Hin nay, cha c mt nh trit hc hay mt cun sch gio khoa no c nh a ra mt nh ngh-a thng nht cho khi nim gii quyt mu thun. C l8 cng cha c mt khi nim trit hc no ph)c tp v gy ra bao nhiu s nhm ln b/ng khi nim gii quyt mu thun. B$i v, c nhi,u cch gii quyt mu thun khc nhau, mi cch li c nhng hnh thc khc nhau. Mu thun c gii quyt b/ng nhiu cch v hnh th)c a dng, phong ph. Tuy nhin, mu thun c gii quyt theo cch no, s chuyn ha c"a cc m+t i lp c thc hin b/ng nhng hnh th)c no khng phi do con ngi quyt nh. Con ngi khng th t ra nhng cch v nhng hnh th)c gii quyt mu thun theo mun ch" quan c"a mnh. Do , vic nghin c)u vch ra tt c cc cch v cc hnh th)c gii quyt mu thun trong th gii khch quan s8 cho chng ta mt cch nhn bao qut hn v gip chng ta trnh c nhng sai lm ch" quan c th c trong vn gii quyt mu thun. Trc ht chng ta nhn thy r/ng tt c cc hnh th)c gii quyt mu thun c im chung l khi mu thun c gi5i quyt th s xung t gia hai mt i lp v-nh viOn mt i hoc tm thi l9ng du. Tuy nhin, ty theo kt qu c"a vic gii quyt mu thun: mu thun v#nh vin mt i hay mu thun vn cn nhng s u tranh gia hai m+t i lp tm thi mt i ho+c l ng du, m ngi ta chia ra cc cch gi5i quyt mu thun khc nhau.
163

C. Mc v Ph. 7ngghen ni n nhiu cch v nhiu hnh th)c gii quyt mu thun. Nhn chung, c th khi qut chng li thnh hai cch c bn: vic gi5i quyt mu thun mt cch thng xuyn, c6c b v vic gi5i quyt mu thun mt cch trit , hon ton. 2.1. Vic gi0i quyt trit %, hon ton ca mu thun Trc ht, ni v vic gi5i quyt trit hay gi5i quyt hon ton i vi mu thun. Cng tng t nh iu khng nh: vt cht th v th"y v chung, cn nhng s vt, hin tng c! th th bao gi cng c qu trnh ra i, t-n ti v mt i; s t-n ti c"a mu thun cng cn phi c hiu nh vy. C nhng mu thun t-n ti ph bin nh bn thn th gii vt cht (th d!, mu thun gia ci ring v ci chung, gia bn cht v hin tng, gia tt nhin v ngu nhin, gia ci v hn v ci c hn, v.v.); c nhng mu thun t-n ti lu di g n lin vi nhng l#nh vc nht nh c"a th gii vt cht, th d!, mu thun gia -ng ha v d ha ra i cng vi gii sinh vt v ch mt i khi gii sinh vt khng cn na; c nhng mu thun c6 th g n lin vi nhng s vt c! th, nhng mu thun ny c qu trnh ra i, tri qua nhng giai on pht trin nht nh v cui cng s8 mt i - t)c l c gii quyt hon ton. *iu khng nh trn cng c p d!ng cho i sng x hi: x hi loi ngi ni chung th t-n ti lu di, nhng mt hnh thi kinh t - x hi c6 th th ch t-n t i
164

trong mt khong thi gian c hn. Do vy, mu thun x hi cng c nhng ci t=n ti lu di cng vi x hi loi ngi, cng c nhng ci ch@ t=n ti c thi hn trong mt hay mt s hnh thi kinh t - x hi. Chng hn, mu thun gia lc lng sn xut v quan h sn xut ni chung l mu thun ph7 bin c"a x hi loi ngi, n t-n ti trong tt c cc hnh thi kinh t - x hi, do , khng th ni r/ng c s gii quyt hon ton mu thun ny. Tuy nhin, mu thun gia lc lng sn xut v quan h sn xut trong t,ng hnh thi kinh t - x hi th li c gii quyt hon ton cng vi s thay th hnh thi kinh t - x hi b/ng hnh thi kinh t - x hi mi cao hn. Chng hn, mu thun gia lc lng s5n xut c tnh x hi v hnh thc chim hu t b5n ch ngh-a biu hin thnh s i khng gia giai cp t sn v giai cp v sn vi tnh cch l mu thun c b5n ca ch t b5n th s8 c gii quyt hon ton cng vi s hon thnh c"a cuc cch mng x hi ch" ngh#a. Vic gii quyt trit , hon ton i vi mu thun c thc hin b/ng nhng hnh thc phong ph : Mt trong nhng hnh th)c ny l s chuyn ha cui cng ca cc mt i lp t mt ny sang mt kia. Ph. 7ngghen vit : Bin ch)ng gi l khch quan th chi phi trong ton b gii t nhin, cn bin ch)ng gi l ch" quan, t)c l t duy bin ch)ng, th ch l phn nh s chi phi, trong ton b gii t nhin, c"a s vn ng thng qua nhng m+t i lp, t)c l nhng m+t, thng qua s u tranh
165

thng xuyn c"a chng v s chuyn ha cui cng c"a chng t, m+t i lp ny thnh m+t i lp kia, resp (tng t) vi nhng hnh th)c cao hn, quy nh s sng c"a gii t nhin.1 *y l hnh th)c gii quy t mu thun, chng hn, gia ci cJ v ci mi, gia cc hnh thi kinh t - x hi ... Ci mi ra i t, trong lng ci c, l m+t i lp vi ci c, hp thnh vi ci c mt mu thun. S gii quy t mu thun ny chnh l ci mi ph nh ci cJ, a s vt tin ln mt trng thi mi v, cht. Lc , ci mi khng cn l mt mt na, m tr$ thnh mt s vt mi c mu thun mi. Th d!, trong th k9 XV-XVI, nhng tin c"a ch" ngh#a t bn xut hin trong lng hnh thi kinh t - x hi phong kin, l m+t i lp c"a ch phong kin. Kt qu cui cng c"a cuc u tranh c"a hai m+t i lp ny l ch t bn ch" ngh#a ph" nh ch phong kin, hay ni cch khc l s chuy n t, ch phong kin ln ch t bn ch" ngh#a. Ch t bn ch" ngh#a t, ch ch l mm mng trong x hi phong kin tr$ thnh mt s vt c lp. C. Mc v Ph. 7ngghen cng ni n hnh th)c gii quyt mu thun b/ng s dung hp c"a hai m+t i lp thnh mt phm tr mi2. Trong i sng hin thc, vic gii quy t mu thun khng phi lc no cng b/ng cch
1. C. Mc v Ph. 7ngghen, Ton tp, sd, t. 20, tr. 694. 2. C. Mc v Ph. 7ngghen, Ton tp, sd, t. 4, tr. 191. 166

m+t ny chin th ng, ph" nh m+t kia. Nhiu khi mu thun c gii quyt b/ng cch c hai m+t dung hp li vi nhau to thnh s vt mi. Cch gii quyt ny c $ trong gii v sinh (qu trnh to thnh hp cht), trong sinh vt (ging c v ging ci), trong t duy (hai l thuyt phin din i lp nhau dung hp vi nhau to nn mt l thuyt th) ba hon chnh hn). Vic gii quyt trit hon ton c"a mt mu thun cn c thc hin b/ng cch c5 hai mt ca mu thun ,u mt i, s vt chuyn ln mt cht mi, vi mu thun mi. Chng hn, khi mu thun gia giai cp v sn v giai cp t sn c gii quyt mt cch trit th c hai giai cp u mt i. Mu thun giai cp mt i hon ton, nhng ch" ngh#a x hi th vn cn nhng mu thun khc c"a n. *iu ng ch l vic gii quyt trit , hon ton c"a mt mu thun nht nh ch c thc hin khi mu thun pht trin ln n @nh cao ca n, khi mu thun ln ti cc 1 nh Ph. 7ngghen khng nh V.I. Lnin cng c kin tng t: Ch khi nng ln n chp nh c"a mu thun th nhng ci nhiu hnh nhiu v3 mi tr$ nn ng (regsam) v sng i vi nhau, - v mi ch)a ng mt tnh ph" nh, t)c l s phc ng bn trong ca t vn ng v ca sc sng.2
1. C. Mc v Ph. 7ngghen, Ton tp, sd, t. 20, tr. 455. 2. V.I. Lnin, Ton tp, sd, t. 29, tr. 152. 167

Vic gii quyt trit , hon ton c"a mt mu thun no c th coi nh s xa b, s vt qua mu thun , nhng tt nhin phi c hiu nh l qu trnh khch quan, ch) khng phi l vic lm ch" quan ty tin. Michel Vade trch mt on trong bn tho tc ph1m T b5n c"a C. Mc v c nhn xt nh sau: Trn quan im hin thc, th s pht trin c"a ci ch t-n ti trong cc mu thun; trn quan im kh nng, th s pht trin c"a ci r rng l kh nng loi b nhng mu thun ... *iu ng ch $ y l quan im v kh nng l ch" yu hn quan im v hin thc hin din. Tnh trng thc t (chnh l s i lp gia lao ng v c"a ci), l mu thun gia chng. Ch x hi thc t da trn s t-n ti c"a nhng mu thun ny: n phn cch c"a ci v lao ng. Nhng s pht trin c"a ci (gi tr s d!ng, ti sn) li m$ ra mt kh nng- kh nng vt qua nhng mu thun hin t-n gia ngho kh v giu c, gia lao ng c"a nhng ngi ny v s nhn ri c"a nhng ngi khc. Kh nng ny, i lc theo h thng thut ng c"a Hghen, Mc gi l mt kh nng tr$ thnh ho+c +t ra. N g n lin khng nhng vi mt hin thc mu thun, m cn vi mt s pht trin trong thi gian: l mt "kh nng c tnh lch s".1 2.2. Vic gi0i quyt thDng xuyn ca mu thun Vic gi5i quyt quyt thng xuyn, hay vic gi5i quyt c6c b cng l mt cch gii quyt mu thun. Mu thun
1. Michel Vade, Marx nh t t4ng ca ci c th (g-m 2 tp), Vin Thng tin Khoa hc x hi, H Ni, 1996, t. 1, tr. 18 - 19. 168

khng phi ch c gii quyt mt ln cui cng, m cn l qu trnh thng xuyn c gii quyt. N khng phi, sau khi ra i, tch ly dn dn mi cho n khi pht trin n tt nh mi c gii quyt, m ngc li, mu thun thng xuyn c gi5i quyt v thng xuyn c ti to li trn c s4 cao hn. Khi ni r/ng: vn ng l mt mu thun, Ph. 7ngghen cng khng nh r/ng s ny sinh thng xuyn v vic gii quyt -ng thi mu thun ny cng chnh l s vn ng v s sng cng l mt mu thun t-n ti trong bn thn cc s vt v cc qu trnh, mt mu thun thng xuyn ny sinh v t gii quyt, v khi mu thun chm d)t th s sng cng khng cn na v ci cht xy n.1 Khng nhng vn ng c gii, vn ng sinh vt, m c nn sn xut t bn ch" ngh#a cng vn ng trong nhng mu thun thng xuyn c kh c ph!c, nhng cng thng xuyn c ti hin nh th. Theo cc tc gi c"a Lch s php bin chng mcxt, mu thun c gii quyt v ti hin li khng phi l ci ngoi l, ci +c th m bao gi cng phi c nghin c)u vi t cch l ci thuc v lgc c"a s vn ng ph bin . Theo quan nim c"a C. Mc, vic thc hin v gii quyt mu thun l qu trnh din ra -ng thi. Lch s php bin chng mcxt nhn xt: Cn nhn mnh r/ng ch dn c"a Mc v tnh -ng thi khng phi l ni ti hai qu trnh khc nhau din
1. C. Mc v Ph. 7ngghen, Ton tp, sd, t. 20, 173 - 174. 169

ra song hnh vi nhau - s thc hin v s gii quyt mu thun, m l mt qu trnh thng nht, trong mu thun tm c s thc hin cho mnh ty theo m)c gii quy t c"a mnh (cng nh ty theo m)c trin khai v ti hin li...)1 Trong vic gii quyt thng xuyn, c!c b, mu thun khng mt i, khng b th tiu hon ton, m thc cht y ch l ti lp s thng nht (s ph hp, cn i, n khp...) c"a cc m+t i lp di mt hnh th)c khc, khi s thng nht b ph v4 do qu trnh u tranh c"a chng. Mt cu hi c +t ra l : Ti sao mu thun li c th thng xuyn c gii quyt v c ti to tr$ li ? Theo chng ti, mu thun cJng nh mIi mt i lp ca n ,u n:m trong qu trnh vn ng; do , s ph hp, n khp, cn i ban u c"a hai m+t i lp dn dn nhng ch cho s khng ph hp, mt cn i gia chng. Tuy vy, khi hai m+t khng ph hp, mt cn i, khng n khp vi nhau, khng c ngh#a l mu thun n lc b ph v4, b xa b, m+c d s u tranh c"a hai m+t lc ny tr$ nn gay g t. Nh trnh by $ phn trn, mi mu thun khch quan u c cc yu t t i,u ch@nh ni ti c"a n, bn cnh , trong s vt cng c cc yu t i,u ch@nh chung cho c5 h thng; do n c kh nng ti lp li s ph
1. Vin Hn lm khoa hc Lin X, Vin Trit hc, Lch s php bin chng (g-m 6 tp), Nxb Chnh tr Quc gia, H Ni, 1998, t. 4. tr. 322 - 323. 170

hp, s cn i gia hai mt. Th d!, trong nn kinh t th trng, khi sn xut v tiu dng tr$ nn mt cn i, th trng s8 l yu t iu chnh, ti lp s cn i gia hai m+t ny. Tng t nh vy, ch" ngh#a t bn, nh ta bit, c kh nng t iu chnh mt s mu thun c"a n $ mt m)c nht nh, trong mt phm vi nht nh, thng qua vai tr nh nc v cc cng c! iu chnh khc. Nh vy, trong vic gii quyt thng xuyn c"a mu thun, ci b th tiu khng ph5i l b5n thn mu thun, cJng khng ph5i l mt trong hai mt i lp, m l s khng ph hp, s khng thng nht ca cc mt i lp. Tuy nhin, s -ng nht, s thng nht c"a cc m+t i lp, m+c d c ph!c h-i, cng ch l tm thi v tt nhin s8 b ph v4 b$i s pht trin tip theo c"a mu thun. Trong cch gii quyt thng xuyn, c!c b c"a mu thun, c my im cn ch : Mt l, vic gii quyt ny khng ph5i l s dm chn ti chI, s vn ng trong vng khp kn, m n n/m trong qu trnh pht trin c"a mu thun. Mi ln mu thun tm thi c gii quyt v c ti to l mt ln n c s pht trin mi, m+c d cha phi l s thay i v cht. Chnh s u tranh v gii quyt thng xuyn lm cho mu thun lun lun i mi. Theo C. Mc, cc mu thun... thng xuyn b vt b, nhng cng thng xuyn c ti to... Tt c cc mu thun u sng li di hnh th)c mi.1
1. Lch s php bin ch)ng, sd, t. 4, tr. 324 - 325. 171

Hai l, kh nng gii quyt mu thun b/ng cch t iu chnh khng ph5i l v hn. Trong nhiu trng hp, mu thun pht trin cng cao th kh nng cng gi5m i, v n mt gii hn nht nh, mu thun hon ton mt ht kh nng t iu chnh, khng th ti lp s thng nht c"a hai m+t c na. Khi hai m+t i lp khng cn c th dung hp c vi nhau, cuc u tranh c"a chng s8 tr$ nn gay g t, dn n ph v4 hon ton s thng nht c"a chng, t)c l dn n s gii quyt trit , hon ton mu thun . Ch" ngh#a t bn hin nay, - *i tng V Nguyn Gip nhn xt,- $ vo giai on pht trin mi giai on t bn c quyn xuyn quc gia. Ch" ngh#a t bn vn cn kh nng t iu chnh t-n ti v pht trin. Nhng s iu chnh b t buc c tnh quy lut c"a ch" ngh#a t bn hin i cng lm tng thm mu thun vn c gia tnh cht x hi ha c"a sn xut v hnh th)c chim hu t nhn v t liu sn xut. S iu chnh trong khi lm tng thm li nhun t bn ch" ngh#a th -ng thi cng to ra trong lng ch" ngh#a t bn nhng tin ph" nh n.1 Vic gii quyt thng xuyn c th c xem nh l vic gi5i quyt c6c b c"a mu thun trn con ng tin ti gii quyt trit , hon ton l v nhng l do sau y: Mt l, m+c d vic gii quyt thng xuyn lm cho cc m+t i lp c kt hp hi ha vi nhau, nhng iu
1. V Nguyn Gip, Nhng xu th ch yu ca th gii hin nay v tnh cht ca thi i, Tp ch Cng sn, s 12 (6 - 1997), tr. 13. 172

 khng c ngh#a l mu thun nh m t-n ti v#nh vin. Vic gi5i quyt thng xuyn, suy cho cng, khng thay th c vic gi5i quyt trit ca mu thun. S thng nht c"a cc m+t i lp ch c tnh cht tng i, n thng xuyn b ph v4 b$i s u tranh c"a chng. Nh c cc yu t t iu chnh v iu chnh m s thng nht c"a cc m+t i lp c ti lp nhng, nh trn ni, kh nng t iu chnh c"a mu thun cng nh kh nng iu chnh c"a s vt i vi mu thun, nht l i vi mu thun i khng, khng phi l v hn. Qu trnh pht trin c"a mu thun s8 dn n mt giai on, $ cc m+t i lp khng th dung hp vi nhau c na, mu thun cn phi c gii quyt mt cch trit . Thc t cho thy, trong x hi c giai cp, m+c d giai cp thng tr thng qua b my nh nc c"a mnh tm mi cch iu ha thng xuyn mu thun giai cp, nhng rt c!c cng khng th duy tr v#nh vin s thng tr c"a giai cp . Hai l, gii quyt thng xuyn c"a mu thun c tc d!ng lm cho c hai m+t i lp vn ng, pht trin n trnh chn mu-i c th thc hin c s chuyn ha cui cng c"a chng, t)c mu thun c gii quyt trit , hon ton. Khng c qu trnh gi5i quyt thng xuyn th khng th c vic gi5i quyt trit ca mu thun. Th d!, gii quyt thng xuyn mu thun gia lc lng sn xut v quan h sn xut lm cho lc lng sn xut pht trin dn n bc nhy thay th phng th)c sn xut c b/ng phng th)c sn xut mi, t)c gii quyt trit mu thun gia hai m+t c"a phng th)c sn xut c. Trong thi k. qu $ nc ta, gii quyt thng xuyn mu thun
173

gia bc lt v b bc lt, tuy khng c ngh#a l th" tiu ngay hin tng bc lt, nhng cng khng c ngh#a l duy tr v#nh vin hin tng bc lt, m l tng bc tin ti xa b. mi s bc lt. 3. VAI TR CA GI,I QUYT MU THUN 3.1. Gi0i quyt mu thun l m&t trong nh-ng &ng l=c quan tr;ng ca s= pht tri%n Mu thun l ngu-n gc, ng lc c"a s vn ng, pht trin. *iu khng nh quen thuc ny tuy c v3 nh n gin nhng chnh li l mt trong nhng vn gy ra tranh lun gay g t. Mt s tc gi $ Lin X trc y phn bit ngu=n gc vi ng lc c"a s pht trin kt lun r/ng mu thun ni chung l ngu-n gc c"a s pht trin, ch c s gii quyt mu thun mi l ng lc c"a s pht trin. C mt loi kin khc ch th,a nhn vai tr ng lc c"a s pht trin ch 4 mt trong hai mt i lp (m+t i din cho ci mi), ho+c ch 4 mt khu ca mu thun (nh l s u tranh c"a cc m+t i lp ho+c s gii quyt mu thun), ho+c ch 4 mt giai on (giai on mu thun cha chn mu-i) c"a mu thun. Cn m+t i din cho ci c th km hm s pht trin, cng nh mu thun $ trnh chn mu-i m khng c gii quyt th khng cn vai tr ng lc na. Mt s kin ng hn cho r/ng mu thun l ngu=n gc, ng lc ca s pht trin 4 tt c5 cc khu (thng nht, u tranh v gii quyt), 4 tt c5 cc giai on pht trin c"a mu thun.
174

Theo F.F. Viackerev, khi ni v ng lc (<H=LM^=@ D=?Y) th iu c nhn mnh l nhng tc nhn trc tip c"a qu trnh pht trin, nht l nhng tc nhn c"a qu trnh gii quyt mu thun. Tri li, khi nim ngu-n gc c"a s pht trin (=DBECI=A G>SH=B=N), theo chng ti, ch ra trc ht l nhng yu t kch thch v duy tr qu trnh pht trin... Ngu-n gc to ra kh nng thc t cho qu trnh pht trin c nh hng, cn ng lc th bin kh nng ny thnh hin thc.1 0 nc ta, GS. TS. L Hu Tng cng phn bit gia ngu-n gc v ng lc c"a s pht trin. ng cho r/ng, khi ni ti ngu-n gc hay ng lc l mun ni ti vai tr c"a mt y u t no trong s vn ng v pht trin c"a s vt, trong ngu=n gc l ci gy nn s vn ng v pht trin, cn ng lc l ci thc Ky s vn ng v pht trin y. Khng -ng vi quan im coi ngu-n gc c"a s pht trin l mu thun, cn ng lc c"a s pht trin l s gii quyt mu thun, ng cho r/ng, mu thun v,a l ngu-n gc v,a l ng lc c"a mi s vn ng, nhng khi nim ng lc c"a s pht trin rng hn khi nim ngu-n gc c"a s pht trin, v ng lc c"a s pht trin khng ch c mu thun m cn c nhng yu t khc na.2

1. F.F. Viackerev, Thc trng hin nay c"a l lun v mu thun bin ch)ng v con ng tip t!c pht trin n, sd, tr. 14 - 15. 2. L Hu Tng (Ch" bin), V, ng lc ca s pht trin kinh t - x hi, Nxb Khoa hc x hi, H Ni, 1997, tr. 14 - 15. 175

Chng ti khng phn i kin c"a mt s tc gi l c s phn bit gia ngu-n gc v ng lc c"a s pht trin. Mu thun ra i v t-n ti l ngu=n gc ca s vn ng v pht trin. Chng ti cng -ng r/ng mu thun ra i ch mi l kh nng, m+c d trong mu thun c mt nh hng pht trin, nhng vic kh nng ny c bin thnh hin thc hay khng l do s u tranh ca cc mt i lp. Nhng suy cho kU th mu thun lun lun g n lin vi s u tranh c"a cc m+t i lp; khng th c mu thun m khng c u tranh gia cc m+t i lp. S u tranh c"a hai m+t i lp trong khi mu thun cha c gii quyt trit cng lm cho c hai m+t u c s vn ng, pht trin $ mt m)c nht nh. Do , ta c th khng nh m khng s sai lm r/ng, mu thun (thng nht v u tranh ca cc mt i lp) va l ngu=n gc, va l ng lc ca s vn ng v pht trin. Tuy nhin, nu ta i su xem xt t,ng m+t i lp to thnh mu thun, t,ng khu khc nhau g n lin vi t,ng giai on khc nhau c"a n, th c th c s khc nhau trong vai tr ng lc c"a cc m+t, cc khu, cc giai on . Vn l $ ch ph5i phn tch c6 th mt tnh hnh c6 th. Chng hn, khi mu thun ang $ giai on cha chn mu-i th s thng nht c"a cc m+t i lp c vai tr rt quan trng, u tranh phi ph!c tng s thng nht; nhng khi mu thun pht trin ln giai on chn mu-i th s u tranh gia hai m+t i lp ph v4 th thng nht c, thit lp th thng nht mi c vai tr quan trng hn.
176

Tt c cc m+t, cc khu c"a mu thun u c vai tr nht nh i vi qu trnh pht trin c"a s vt. Tuy nhin, s u tranh c"a cc m+t i lp nu khng g n lin vi vic gii quyt mu thun ng quy lut, ngh#a l mu thun khng c gii quyt thng xuyn v kp thi, ho+c ch c gii quyt mt cch ch" quan ty tin, th mu thun s8 c tch t6 li, s pht trin b ch+n li v s vt b bin dng. Do , c th ni vic gi5i quyt mu thun l khu quan trng nht trong vai tr ng lc ca mu thun i vi qu trnh pht trin. Tt nhin, chng ti hon ton tn thnh kin c"a GS TS. L Hu Tng, ng lc c"a s pht trin khng ch $ mu thun m cn $ nhiu y u t khc na. S -ng thun, s thng yu, tng tr, hp tc, gip 4 ln nhau gia ngi vi ngi cng l mt ng lc v cng quan trng c"a s pht trin. Tuy nhin, nu cn c) vo vai tr c"a cc y u t tinh thn ny ph" nhn hay h thp vai tr c"a s u tranh c"a cc m+t i lp, c"a gii quy t mu thun th l mt iu sai lm khng th khoan nhng c. Bi v x hi l mt c cu, trc ht l vt cht, vi nhng mu thun tt y u khch quan c"a n, cn tnh cm, o )c, v.v., thuc v th)c, ch l tnh th) hai so vi vt cht m thi. 3.2. Vai tr ca vic gi0i quyt thDng xuyn v gi0i quyt trit %, hon ton ca mu thun C hai cch gii quyt mu thun: gii quyt thng xuyn, c!c b v gii quyt trit , hon ton u l ng
177

lc c"a s pht trin, nhng mIi cch gi5i quyt c vai tr khc nhau. Vic gii quyt thng xuyn, c!c b tuy c lm cho s vt khng ng,ng i mi, nhng ch@ l s vn ng ca s vt trong phm vi cht cJ; cn gii quyt trit , hon ton c"a mu thun (mu thun c bn) c"a s vt th mi lm cho s vt c s thay 7i hon ton v, cht. Vic gii quyt thng xuyn c"a mu thun, nht l nhng mu thun trong iu kin x hi ta ngy nay, c vai tr rt quan trng trong s pht trin c"a i sng x hi. N m bo s thng nht hi ha c"a cc m+t i lp, to ng lc cho s pht trin. N gip ta kh c ph!c c nhng hin tng ngu nhin, ch" quan, khng tt yu trong qu trnh pht trin c"a mu thun. N c tc d!ng gii ta kp thi, khng cho mu thun tch ly v bin dng, gip x hi trnh c nhng xung t, kh"ng hong khng nht thit phi c. Kinh nghim c"a cng cuc xy dng ch" ngh#a x hi $ Lin X v cc nc *ng u trc y cho thy, do nhng mu thun khch quan c"a i sng x hi khng c nhn th)c mt cch ng n v khng c gii quyt mt cch thng xuyn, kp thi, hp quy lut, chng tch t! lu ngy v bin dng, dn n s kh"ng hong c"a ch" ngh#a x hi. Nh vy, vai tr ng lc c"a vic gii quyt mu thun i vi qu trnh pht trin ph5i c hiu mt cch c6 th g9n li,n vi b5n cht, trnh pht trin v i,u kin t=n ti ca tng mu thun c6 th. Khng phi lc no s u
178

tranh mt mt mt cn, s ph" nh ln nhau c"a cc m+t i lp cng l ng lc c"a s pht trin. *iu ny ch ng $ mt s mu thun nht nh, trong nhng iu kin nht nh. Nhiu khi, s kt hp hi ha ca cc mt i lp, s u tranh vi nhng hnh thc v mc ph hp vi b5n cht ca mu thun v s gi5i quyt thng xuyn ca mu thun cJng l ng lc ca s pht trin. Khng phi ngu nhin m trong mi thi k. lch s ngi ta ni v vai tr ng lc c"a vic gii quyt mu thun mt cch khc nhau. Trong thi k. u tranh cch mng, ngi ta nhn mnh nhiu hn n vic gii quyt mu thun b/ng bo lc cch mng, b/ng s u tranh khng khoan nhng, mt mt mt cn. Tri li, trong thi k. ha bnh c"a x hi, s kt hp hi ha c"a cc m+t i lp, u tranh trong khun kh s thng nht c cc nh trit hc, cc nh chnh tr coi nh l mt ng lc quan trng c"a s pht trin x hi. 4. MT S NGUYN T*C PH'(NG PHP LUN CA VIC GI,I QUYT MU THUN Trn c s$ nhng t t$ng c"a C. Mc, Ph. 7ngghen, V.I. Lnin v H- Ch Minh, qua kinh nghim gii quyt mu thun c"a cc nc x hi ch" ngh#a trc y, cng nh c"a nc ta trong giai on cch mng dn tc dn ch" v nht l trong cng cuc i mi t nc, chng ta c th khi qut v rt ra mt s vn c tnh nguyn t c phng php lun ch o vic gii quyt mu thun ni chung, +c bit l mu thun x hi ni ring nh sau:
179

4.1. Nguyn t.c thng nht gi-a tun th tnh khch quan v pht huy cao & vai tr ca nhn t ch quan Quan im tnh khch quan c"a s xem xt l quan im c bn, chim v tr hng u trong php bin ch)ng duy vt. Quan im ny xut pht t, nguyn l c"a ch" ngh#a duy vt bin ch)ng: vt cht c trc, th)c c sau, vt cht quyt nh th)c, th)c l s phn nh c"a th gii khch quan. Quan im ny cn phi c qun trit khng ch trong vic nhn th)c mu thun nh trnh by $ trn, m cn c trong vic gii quyt mu thun. Mt trong nhng khc bit cn bn $ quan nim c"a C. Mc v G. Hgen v mu thun l im xut pht c"a s nghin c)u. M+c d G. Hgen cho r/ng php bin ch)ng nghin c)u mu thun trong chnh bn cht c"a cc i tng, nhng ng li coi bn cht c"a s vt ch l nim, do , im xut pht c"a ng nghin c)u v gii quyt mu thun khng phi l mu thun c"a s vt m l khi nim mu thun. Tri li, im xut pht c"a C. Mc v Ph. 7ngghen l th,a nhn s t-n ti khch quan c"a mu thun trong bn thn cc s vt, hin tng. Theo Ph. 7ngghen, mu thun t-n ti mt cch khch quan $ trong bn thn cc s vt v cc qu trnh v c th bc l ra di mt hnh th)c hu hnh.1 Mu thun l qu trnh khch quan nn con ngi khng th gii quyt mu thun mt cch ty tin b/ng ch ch"
1. C. Mc v Ph. 7ngghen, Ton tp, sd, t. 20, tr. 173. 180

quan c"a mnh c. Nh vy, mt vn c +t ra l: Nu s gii quyt mu thun l khch quan th con ngi c vai tr nh th no trong vic gi5i quyt mu thun? Nh ta bit, mu thun x hi c +c im khc vi mu thun t nhin, mu thun x hi bao gi cng g n lin vi nhng ch" th nht nh, cho nn vic gi5i quyt mu thun x hi khng th tch ri thc v hot ng ca nhng ch th . *i vi mu thun gia con ngi vi t nhin th con ngi, vi t cch l ch" th c"a mu thun, b/ng hot ng sn xut vt cht c"a mnh m ci to t nhin, vn d!ng quy lut t nhin vo ph!c v! cho i sng c"a mnh. Con ngi v,a khai thc t nhin, v,a ti to t nhin, m bo s hi ha gia con ngi v t nhin. Tuy nhin, vic gii quyt mu thun gia con ngi vi t nhin khng ph! thuc vo th)c ch" quan c"a con ngi; b$i v, trong vic gii quyt ny, nu con ngi vi phm quy lut t nhin, quy lut sinh hc, quy lut x hi, chng hn nh ph hoi mi trng sng, ph hoi th cn b/ng sinh thi, vi phm nhng quy t c o )c, vn ha, v.v., th nhng vi phm s8 dn n hu qu khn lng. Trong trng hp nhng mu thun m c hai m+t i lp u l con ngi, ngh#a l ch" th c"a mu thun l nhng c nhn, tng lp, giai cp, v.v., th s u tranh c"a cc m+t i lp v s gii quyt mu thun chnh l hot ng ca cc c nhn, nhm x hi . Hot ng u tranh ny c th l t pht, khng c t ch)c, ho+c t gic, c t ch)c.
181

S gii quyt mu thun x hi cng nh s gii quyt mu thun trong t nhin bao gi cng l kt qu c"a hot ng u tranh c"a cc m+t i lp to thnh mu thun. Tuy nhin, s gii quyt mu thun trong i sng x hi khng phi trong mi trng hp u din ra mt cch ng n. B$i v, s gii quyt mu thun x hi bao gi cng phi thng qua s nhn th)c c"a ch" th; nu s nhn th)c khng ng th hot ng u tranh gii quyt mu thun s8 khng ph hp vi bn cht c"a mu thun. Tt nhin, v mu thun c tnh khch quan nn cui cng chng cng tm c con ng i cho mnh n ch c gii quyt ng n, hp quy lut; nhng d sao, vic nhn th)c v gii quyt sai lm i vi mu thun x hi trong mt thi gian nht nh cng gy ra nhng tn tht khng cn thit cho x hi. Nh vy, i vi mu thun x hi, vic gi5i quyt mt cch ch quan, khng ng vi b5n cht ca mu thun chNng nhng khng ph5i l ng lc ca s pht trin, m cn lm cho mu thun b bin dng, tr4 thnh vt km hm s pht trin. Trong s gii quyt mu thun x hi, bn cnh hot ng c"a chnh hai m+t i lp u tranh vi nhau, cn c vai tr ca s can thip t bn ngoi, nh s can thip c"a nh nc v cc t ch)c x hi khc, c"a cc t ch)c quc t, v.v.. S can thip t, bn ngoi c tc d!ng lm thay i mt trong hai m+t i lp, ho+c c hai m+t, c th gip cho vic gii quyt mu thun din ra mt cch ng n hn. Tuy nhin, khng phi lc no, s can thip t, bn ngoi cng c tc d!ng tch cc i vi vic
182

gii quy t mu thun, m tri li, trong nhiu trng hp, n c th i ngc li vi tin trnh khch quan c"a lch s. Chng hn, s can thip c"a cc th lc quc vo mu thun ni b c"a mt dn tc, c tc d!ng gip cho cc th lc phn ng trong dn tc c s)c mnh n p phong tro cch mng c"a nhn dn, gy cho phong tro cch mng nhiu kh khn, tn tht, lm cho mu thun trong ni b dn tc b bin dng. Trong thi i ngy nay, nh nc c vai tr ngy cng to ln trong vic gi5i quyt mu thun. Nh nc l ngi )ng ra t ch)c v phi hp hnh ng c"a cng -ng x hi trong vic gii quyt mu thun gia x hi v t nhin v mu thun trong i sng x hi. Nh nc vi h thng t ch)c v qun l ch+t ch8 t, trung ng n a phng, vi h thng chnh sch v lut php c"a n l mt trong nhng yu t i,u ch@nh quan trng nht i vi mu thun x hi. Tuy nhin, s can thip c"a nh nc vo vic gii quyt mu thun trong i sng x hi cng c th ng n, tch cc, nhng cng c th sai lm, tiu cc. Chng hn, s can thip c"a nh nc vo vic gii quyt mu thun gia lc lng sn xut v quan h sn xut, nu ng quy lut s8 c tc d!ng thc 1y nhanh chng s pht trin c"a lc lng sn xut, hon thin quan h sn xut; nhng nu s can thip ny khng ng s8 c tc d!ng ngc li, lm bin dng mu thun gia lc lng sn xut v quan h sn xut, km hm s pht trin c"a lc lng sn xut.
183

T, s phn tch trn c th rt ra kt lun r/ng, vic gii quyt mu thun x hi tuy l vn c tnh khch quan, nhng khng tch ri hot ng ca con ngi. Con ngi b:ng thc ca mnh, b:ng hot ng ca mnh, thng qua nhng t7 chc x hi ca mnh m gii quyt mu thun, nhng vic gii quyt khng ph6 thuc mun ch quan c"a con ngi. Vn quan trng l $ ch, vic gii quyt mu thun phi c/n c trn s nhn thc ng 9n bn cht v iu kin t-n ti c"a mu thun, trn c s$ pht huy cao nhn t ch quan trong vic ra nhng bin php, tm ra nhng phng tin thch hp, t ch)c v phi hp hot ng c"a tp th, c"a cng -ng trong vic gii quyt nhng mu thun ny sinh. Khi khng nh tnh khch quan c"a s gii quyt mu thun, chng ta hon ton khng ph" nhn ho+c xem nh5 vai tr c"a nhn t ch" quan. Th,a nhn mu thun tt yu khch quan khng c ngh#a l khoanh tay chp nhn mu thun nh nhng nh mnh. *ng nh nhn xt c"a GS. TS. L Hu Ngh#a, trong thi k. i mi, t duy bin ch)ng v mu thun th hin ra l: chp nhn mu thun gi5i quyt mu thun1. Yu t ch" quan l rt cn thit v ngy cng c vai tr to ln trong vic gii quyt mu thun, nhng yu t ch" quan khng c i ngc li quy lut khch quan. Con ngi ch c th trn c s$ phn tch mt cch khch quan, chnh xc t,ng mu thun hin thc m c cch gii quyt
1. L Hu Ngh#a, Php bin chng ca cng cuc 7i mi 4 nc ta, Tp ch Nghin c)u l lun, s 4/1997, tr. 4. 184

ph hp vi bn cht v trnh chn mu-i c"a mu thun khch quan. 0 y c mt s trng hp c th xy ra: Mt l, nu con ngi khng nhn thc c b5n cht ca mu thun, b mu thun khch quan chi phi, li cun vo cuc u tranh c"a cc m+t i lp mt cch t pht, th s8 lm n l cho tnh tt yu m qung v do , khng c t do. Hai l, nu con ngi nhn thc sai, gii quyt mu thun mt cch ch" quan, khng ng vi b5n cht c"a n th s8 lm cho mu thun b bin dng; chng nhng mu thun khng cn l ng lc m bin thnh vt km hm s pht trin. Ba l, nu con ngi nhn thc ng 9n v gii quyt mu thun mt cch thng xuyn, kp thi, hp quy lut, ph hp vi b5n cht ca n, th khi yu t ch" quan trng hp, n khp vi yu t khch quan v c tc d!ng thc 1y nhanh qu trnh pht trin v gii quyt c"a mu thun khch quan. Kt qu l mu thun tr4 thnh ng lc thc s ca s pht trin. Khi nhn th)c v gii quyt c mu thun x hi, con ngi s8 lm ch c x hi, lc mi thc s c t do. Nh vy, trong vic gii quyt mu thun x hi, nhn t khch quan v nhn t ch quan ph5i thng nht vi nhau, trong nhn t khch quan gi vai tr quyt nh, nhn t ch quan ph5i ph hp vi nhn t khch quan. G n lin vi mi quan h gia nhn t khch quan v nhn t ch" quan, c mt kha cnh khc cn c xem xt,
185

 l quan h gia yu t t pht v yu t t gic trong vic gii quyt mu thun x hi. Tnh t pht v tnh khch quan trong vic gii quyt mu thun l hai ci khc nhau. M+c d trong tnh t pht c yu t khch quan, nhng tnh t pht khng =ng nht vi tnh khch quan, b$i v trong tnh t pht cn c yu t tm l. Tm l x hi l phn nh t-n ti x hi $ hin tng bn ngoi, cha i su nhn th)c bn cht c"a cc hin tng . Do , nhi,u khi vic gi5i quyt mu thun theo tm l c nhn v tm l x hi c th dn ti sai l0m, khng ng vi bn cht c"a mu thun khch quan. Chng ti tn thnh nhn xt sau y trong cun sch gio khoa Trit hc $ Lin bang Nga: K t, khi con ngi nhn th)c c nhng tnh hung khch quan c"a i sng c"a mnh, nhng nhu cu c"a mnh v phng th)c ti u tha mn chng, con ngi khng cn tc ng mt cch t pht na, m l t gic. 0 y ni v s nhn th)c nhng hin tng ny $ quy m khng ch i sng c"a mi c nhn ring l3 m l c"a ton th x hi... *iu ch" yu l lm th no hn ch n m)c ti a l#nh vc c"a tnh t pht v m$ rng l#nh vc biu hin c"a tnh t gic trong i sng v hot ng c"a con ngi v trong s pht trin x hi.1 Nh vy, khi ni ti vai tr c"a yu t ch" quan trong vic gii quyt mu thun th i,u c nhn mnh l yu t t gic, t)c l s nhn th)c v gii quyt mu thun mt
1. Trit hc (B), V.I. Lavrinenco ch" bin, aatxcva, 1996., tr. 389 - 390. 186

cch khoa hc, theo tinh thn c"a php bin ch)ng duy vt. Cn vic gii quyt mu thun da trn tinh thn c"a cc h t t$ng duy tm, tn gio v cc h t t$ng phn ng, ho+c da trn s thi thc c"a yu t tm l t pht th khng phi l s gii quyt ng n, ph hp vi bn cht c"a mu thun. 0 y cn kh c ph!c hai khuynh hng khng ng: mt l, tuyt i ha yu t t gic dn n sai lm ch" quan, duy ch trong vic gii quyt mu thun; hai l, ph" nhn vai tr c"a yu t t gic, t)c s phn tch v gii quyt mu thun mt cch khoa hc v c k hoch. B$i v, nu mu thun khng c nhn th)c v gii quyt mt cch t gic, khoa hc, th lc trn a ny s8 b chim l#nh b$i cc yu t tm l t pht, ho+c b$i cc h t t$ng sai lm, phn ng. Yu t ch" quan, t gic c"a vic gii quyt mu thun cn th hin $ n/ng lc ca b my lnh o, qu5n l x hi, t)c l ngi t ch)c vic gii quyt mu thun (chnh ng, nh nc, cc t ch)c quc t, v.v.). Trong giai on hin nay, c nhiu mu thun phi c gii quyt mt cch -ng b, chng nhng b/ng n lc c t ch)c c"a ton th x hi, m cn b/ng c s hp tc c"a tt c cc nh nc v dn tc trn ton th gii. * l nhng mu thun trong quan h gia x hi v t nhin (nh vn dn s, vn mi trng, vn dch bnh, v.v.), trong quan h x hi nh vn tn gio, s c tc, vn chng kh"ng b, v.v.. Quan im ng n c"a trit hc Mc v quan h gia tt yu v t do, gia vic th,a nhn thc ti khch quan c
187

mu thun vi vic ch ra kh nng ch" quan c"a con ngi trn c s$ nhn th)c c ci tt yu gii quyt mu thun trn con ng tin ti t do, lm cho trit hc Mc chng nhng thot khi nhng sai lm c"a ch" ngh#a duy tm ch" quan v thuyt nh mnh, m cn vt ra khi nhng khun kh cht h5p c"a ci gi l quyt nh lun kinh t tm thng m nhiu nh t t$ng phng Ty t,ng gn ghp cho Mc. 4.2. Nguyn t.c gi0i quyt mu thun ph h7p vBi b0n cht v i1u kin t@n t$i ca mu thun Mu thun ni chung rt a dng, phong ph, c nhiu loi vi nhng bn cht khc nhau. Mu thun x hi ni ring l mu thun g n lin vi li ch c"a con ngi, nhng con ngi li c v s nhng li ch khc nhau, do mu thun gia h cng khc nhau. Ty theo s i lp xut hin $ nhng li ch no m trong x hi c s khc nhau v bn cht c"a nhng mu thun x hi. Chnh v th, vic gii quyt mu thun x hi phi c thc hin theo nhng cch c6 th khc nhau, ty theo b5n cht ca nhng mu thun . Trc ht, vi mu thun i khng v mu thun khng i khng, do c bn cht khc nhau, nn cch gii quyt cng khc nhau v nguyn t c. Trong lch s, mu thun i khng thng c gi5i quyt b:ng bo lc cch mng. S$ d# nh vy, v trong cc x hi c giai cp, giai cp bc lt n m trong tay b my
188

bo lc, s2n sng n p mi s chng i c"a qun chng nn qun chng phi s d!ng bo lc mi c c may gii quyt c mu thun. Tuy nhin, trong iu kin mi, khi giai cp v sn v nhn dn lao ng n m chnh quyn, n m trong tay b my bo lc, th mt s mu thun i khng c th c gii quyt b/ng con ng khng bo lc, trnh c nhng xung t x hi nht nh. V nguyn t c, mu thun khng i khng tuyt i khng th gi5i quyt b:ng bo lc. B$i v, mu thun khng i khng l mu thun v nhng li ch khng c bn, khng c tnh cht sng cn, nn c th dng bin php gio d!c, thuyt ph!c, thng lng gii quyt. *i vi mu thun trong l#nh vc nhn th)c, bin php gii quyt ch c th l gio d!c, tranh lun, u tranh t t$ng, v.v.. Ch khi no ngi c nhn th)c sai t nguyn nhn ra s sai lm c"a mnh th mu thun mi c gii quyt hon ton, b$i th khng th dng bin php p +t gii quyt mu thun t t$ng c. Thng thng, bn thn mu thun khng i khng khng c xu hng pht trin khch quan thnh mu thun i khng. Tuy nhin, trong iu kin c s sai lm trong ng li, chnh sch, trong hot ng thc tin c"a nh nc, mu thun c bn cht khng i khng c th pht trin thnh xung t bo lc khng cn thit. Cc tc gi c"a Nhng nguyn l trit hc Mc - Lnin vit : *,ng nn qun r/ng, m+c d c s khc bit su s c, gia mu thun i khng v mu thun khng i khng khng c mt ci h ngn cch. Lnin t,ng nhn mnh
189

r/ng, trong trng hp c s sai lm v chnh sch, mu thun khng i khng c th tr$ nn gay g t, su s c, v trong nhng iu kin nht nh c nhng nt c"a mu thun i khng. Trong bn cht c"a chng m+c d khng c xu hng pht trin nh th, nhng xu hng c th pht sinh t, hot ng thc tin sai lm, t, ng li chnh tri sai lm.1 Mu thun kinh t, mu thun chnh tr, mu thun t t4ng... c cch gi5i quyt c th ca mIi loi. Mu thun kinh t ch c th c gii quyt v c bn b/ng con ng kinh t. Cc bin php khc i vi n ch l th) yu. Mu thun t t$ng, th d!, mu thun gia duy tm v duy vt, mu thun gia v thn v hu thn, mu thun gia cc tn ng4ng khc nhau, mu thun gia cc l thuyt i lp trn con ng i tm chn l, v.v., ch c th c gii quyt b/ng con ng i thoi, tranh lun v ch)ng minh b/ng thc tin, ch) khng th b/ng bo lc, ho+c b/ng cch p +t. Hn th na, mIi kha cnh khc nhau ca mt mu thun c6 th cJng ph5i c cch gi5i quyt khc nhau; trnh t thi gian gi5i quyt tng kha cnh cJng c th khc nhau. Th d!, mu thun giai cp c kha cnh kinh t, kha cnh chnh tr, kha cnh t t$ng; mu thun gia tn gio v v thn, gia cc tn gio, ngoi kha cnh tn ng4ng, cn c kha cnh chnh tr, vn ha.

1. Nguyn l trit hc Mc-Lnin (XDIEHY K>GAD=DBDAE-?@I=IDAER [=?EDE[==), Nxb Chnh tr, Matxcva, 1979, tr.102. 190

i,u kin khch quan v ch quan ca s t=n ti mu thun cJng c 5nh h4ng rt ln i vi vic gi5i quyt chng. Nh trn ni, trong giai on hin nay $ nc ta, khi giai cp v sn v nhn dn lao ng n m chnh quyn nh nc, mt s mu thun i khng c th c gii quyt b/ng con ng khng bo lc. Ngoi ra, vic gii quyt mu thun cn chu nh h$ng c"a tnh hnh chnh tr, kinh t c"a mi nc. Chng hn, vic gii quyt mt s mu thun trong thi k. chin tranh khc vi vic gii quyt chng trong thi k. ha bnh. Trong iu kin chin tranh, khi li ch c nhn v li ch x hi c mu thun th x hi i hi c nhn phi hy sinh li ch ring v li ch chung c"a giai cp v dn tc. Tri li, trong thi k. ha bnh, gii quyt mu thun gia c nhn v x hi l s kt hp hi ha hai li ch . Truy,n thng dn tc cJng c 5nh h4ng rt ln ti vic gi5i quyt mu thun x hi, do cn phi ra s)c pht huy nhng truyn thng tt 5p c"a dn tc trong vic gii quyt mu thun. Dn tc Vit Nam vn c lng yu nc n-ng nn, ch t cng dn tc, tinh thn on kt, th)c cng -ng g n kt c nhn - gia nh - lng x - T quc; lng nhn i, khoan dung, trng ngh#a tnh, o l, )c tnh cn c, sng to trong lao ng; s tinh t trong )ng x, tnh gin d trong li sng....1
1. *ng Cng sn Vit Nam, V/n kin Hi ngh l0n th n/m Ban chp hnh Trung ng kha VIII, Nxb Chnh tr Quc gia, H Ni,1998, tr. 56. 191

* l nhng gi tr bn vng, nhng tinh hoa c"a cng -ng cc dn tc Vit Nam c vun p nn qua lch s hng ngn nm u tranh dng nc v gi nc. *ng ta thc s pht huy c nhng truyn thng ny trong vic gii quyt cc mu thun c"a x hi ta trong giai on cch mng dn tc dn ch" thc hin c lp dn tc, ngi cy c rung, thc hin ha hp dn tc. Ngy nay, trong s nghip xy dng x hi mi, cn pht huy hn na nhng truyn thng qu bu trong vic gii quyt cc mu thun c"a x hi ta hin nay, nht l nhng mu thun c lin quan ti s kt hp tng tr$ng kinh t vi cng b/ng x hi $ nc ta. 4.3. Nguyn t.c gi0i quyt mu thun ph h7p vBi t?ng giai o$n pht tri%n ca mu thun Nh c trnh by $ phn trc, s t-n ti v pht trin c"a mu thun t, khi ra i cho n khi hon ton mt i c th chia ra thnh hai giai on ch" yu: giai on mu thun ang pht trin v giai on mu thun chn mu-i. 0 giai on mu thun ang pht trin, gii quyt mu thun khng phi l xa b mu thun, b$i v tnh tt yu khch quan trong bn cht c"a n khng cho php n b xa b. 0 giai on ny, gii quyt mu thun l khi ph!c, ti lp ($ mt trnh mi) s thng nht (s ph hp, s n khp, s cn i ...) gia cc m+t i lp b qu trnh u tranh c"a chng ph v4. * gii quyt mu thun $ giai on ny, cn ch l lun c"a Lnin v s kt hp cc mt i lp. Lnin vit :
192

Nhng d sao chng ta cng hc c t nhiu ch" ngh#a Mc, hc c r/ng lm th no v khi no c th v cn phi thng nht cc m+t i lp, v iu ch" yu l trong thi gian ba nm r4i c"a cuc cch mng c"a chng ta, trong thc tin chng ta nhiu ln thng nht cc m+t i lp.1 Xin lu r/ng, t, thng nht trong cu trch dn trn y c dch t, ch DE@<=I=BQ, ngh#a chnh xc c"a n l kt hp. L lun v s kt hp cc m+t i lp c Lnin vn d!ng gii quyt nhng mu thun $ nc Nga sau Cch mng Thng Mi, nht l trong thi k. thc hin Chnh sch kinh t mi. L lun c"a V.I. Lnin v s kt hp cc m+t i lp c mt s tc gi trit hc $ Lin X trc y (th d!, P.N. Pheoxeev), v $ nc ta (nh Phm Ngc Quang, L Hu Tng, L Hu Ngh#a, v.v.) coi l mt trong nhng phng php gii quyt mu thun trong thi k. qu v trong ch" ngh#a x hi. Tt nhin, gii quyt mu thun b/ng s kt hp cc m+t i lp cng c th p d!ng i vi nhng mu thun mang tnh cht ch ta (i khng), ho+c mu thun gia ci c ci mi nhng ch l bc tm thi m thi. S kt hp cc mt i lp khng ph5i l xa b. mu thun, cng khng ph5i l i,u ha mu thun mt cch v nguyn t9c, m theo GS. TS. Phm Ngc Quang, l s mm d3o
1. V.I. Lnin, Ton tp, sd, t. 42, tr. 259. 193

trong chnh sch c"a Nh nc Xvit trong vic tm bn -ng minh u tranh chng k3 th chung, trong vic s d!ng mt lot nhng nhn t tch cc c"a ci c ph!c v! cho s nghip xy dng ci mi, trong vic gii quyt nhng mu thun pht sinh trong qu trnh xy dng ch" ngh#a x hi, nh kt hp chnh sch dn u vi chnh sch c trng im, nhit tnh cng sn vi hch ton kinh t, dn ch" vi tp trung, thuyt ph!c vi c4ng b)c, ng vin t t$ng vi khuyn khch vt cht, quy lut chin tranh vi quy lut ho bnh, v.v., b/ng cch khng phi th" tiu mt trong hai m+t i lp, m kt hp chng li trong mt th thng nht bin ch)ng, v,a u tranh vi nhau, v,a thc 1y ln nhau cng pht trin.1 S kt hp cc m+t i lp mt cch c nguyn t c cng c *ng ta vn d!ng trong cch mng dn tc dn ch" v nht l trong s nghip i mi hin nay, th d! kt hp k hoch vi th trng, kt hp chnh sch kinh t vi chnh sch x hi, hp tc vi cnh tranh trong quan h quc t, gi vng c lp, t ch" vi ch" ng, tch cc hi nhp quc t, v.v.. *ng nh GS. TS. L Hu Ngh#a nhn xt: 0 y cng th)c c"a Lnin v s t gic kt hp cc m+t i lp c ngh#a phng php lun cc k. quan trng nh/m chng c hu khuynh v t khuynh.2

1. Xem: Phm Ngc Quang, Th vn d6ng l lun v, mu thun vo thi k8 qu 4 nc ta, Nxb S tht, H Ni, 1991, tr. 90 - 101. 2. L Hu Ngh#a, Php bin chng ca cng cuc 7i mi 4 nc ta, Tp ch Nghin c)u l lun, s 4/1997, tr. 4. 194

Ch $ giai on chn mu-i, mu thun mi c th c gi5i quyt trit , hon ton. C. Mc v Ph. 7ngghen tuy c ni r/ng: Khng mt hnh thi x hi no dit vong trc khi tt c nhng lc lng sn xut m hnh thi x hi to a bn y " cho pht trin, vn cha pht trin, v nhng quan h sn xut mi, cao hn, cng khng bao gi xut hin trc khi nhng iu kin t-n ti vt cht c"a nhng quan h cha chn mu-i trong lng bn thn x hi c.1 Tuy nhin, vic xc nh trnh chn mu-i c"a mu thun gii quyt n mt cch trit , hon ton cng khng phi l n gin. Trong vic gii quyt hon ton i vi mu thun, cn lu mt s im sau y : Mt l, cn c) vo tiu chu1n no xc nh trnh chn mu-i c"a mu thun? Trong bi Mu thun trong hc thuyt ca Cc Mc, A.X. Xipko c phn nn: Mc v 7ngghen khng khng r/ng s qu ln ch" ngh#a x hi ch c th thc hin khi ch" ngh#a t bn pht trin ht c4 c"a n. Tuy nhin, cc nh sng lp ch" ngh#a x hi khoa hc khng li cho chng ta nhng tiu chu1n c th xc nh chn mu-i c"a ch" ngh#a t bn.2 Tht ra, trong mt s tc ph1m c"a mnh, C. Mc v Ph. 7ngghen cng cp n vn ny. Chng hn, trong
1. C. Mc v Ph. 7ngghen, Ton tp, sd, , t. 13, tr. 15 - 16. 2. A.X. Xipko, Mu thun trong hc thuyt ca Cc Mc, (F*;(*%'B Q'%"B ?)*) R)* ) ). Trong: _@G@S B@GI==, Nxb Tin B, Matxcva, 1990, tr. 71. 195

Chng uyrinh, Ph. 7ngghen gii thch: S xa b giai cp x hi gi nh phi c mt trnh pht trin lch s trong s t-n ti khng ch c"a mt giai cp thng tr nht nh ny hay mt giai cp thng tr nht nh khc, m l c"a mt giai cp thng tr ni chung, do ngay c s phn chia giai cp, cng u tr$ thnh mt vic khng hp thi i, tr$ thnh li thi. Do s xa b giai cp gi nh phi c mt trnh pht trin cao c"a sn xut, trong vic mt giai cp x hi +c bit chim hu t liu sn xut v sn ph1m, v do , chim c quyn thng tr chnh tr, c quyn gio d!c v ch o tinh thn, khng nhng tr$ nn th,a m cn cn tr$ s pht trin kinh t, chnh tr v tinh thn na.1 Tuy nhin, tiu chu1n xc nh s chn mu-i c"a mu thun x hi khng ch l vn l lun, m cn l vn thc tin na. Do , ngay c C. Mc, Ph. 7ngghen, ho+c bt k. nh l lun no cng khng th d kin trc mt cch y " c. Ch trn c s$ kt hp l lun vi thc tin mi c th xc nh vn ny mt cch chnh xc c. Hai l, vic gii quyt trit mu thun khi n pht trin n trnh chn mu-i cng khng th tin hnh ngay lp t)c m trn thc t cng l mt qu trnh lu di. Chnh v th, mt s nh trit hc Lin X trc y, nh V.A. Meveev, P.N. Pheoxeev v cc tc gi Nguyn l trit
1. C. Mc v Ph. 7ngghen, Ton tp, sd, t. 20, tr. 391. 196

hc Mc-Lnin xem qu trnh l mt giai on - giai on gi5i quyt mu thun (6B>F G>SG@J@I=N FGEB=HEG@C=N).1 S$ d# vic gii quyt hon ton mt mu thun khi mu thun t n trnh chn mu-i l mt qu trnh lu di, v mu thun, nht l mu thun x hi rt ph)c tp, do c0n ph5i gi5i quyt tng mt, tng kha cnh cho n khi gi5i quyt hon ton mu thun . Th d!, mu thun giai cp c cc kha cnh: kinh t, chnh tr, t t$ng ; gii quyt mu thun t t$ng c tc d!ng lm tin cho vic gii quyt mu thun kinh t v mu thun chnh tr. Tuy nhin, khng th gii quyt d)t im mu thun t t$ng khi mu thun kinh t v mu thun chnh tr cha c gii quyt xong. Cn vic gii quyt mu thun kinh t v mu thun chnh tr th c thc hin khng phi cng mt lc nh nhau, m b/ng cch v,a kt hp, v,a theo theo trnh t u tin trc sau, ty theo tnh cht c"a mi cuc cch mng trong lch s. Cng cuc i mi $ nc ta chnh l qu trnh gii quyt mu thun gia ci mi v ci c, cng nh nhng mu thun mi ny sinh trong qu trnh xy dng ch" ngh#a x hi. * gii quyt nhng mu thun c"a qu trnh i mi, *ng ta tin hnh t,ng bc mt cch khoa hc trn c s$ n m vng mi quan h gia i mi kinh t, i mi
1. Nguyn l trit hc Mc-Lnin (L"(D C)* ; -%"" ! ), Nxb Chnh tr, Matxcva, 1979, tr. 96. 197

chnh tr v i mi t duy. Hn na, *ng ta cng xc nh r/ng vic gii quyt nhng mu thun c"a thi k. qu tin ln ch" ngh#a x hi $ nc ta l qu trnh lu di, khng th ch" quan, nng vi c. 4.4. Nguyn t.c tnh h thng v tnh @ng b& trong vic gi0i quyt mu thun Nh ta bit, mu thun khng t-n ti ring l3 m n/m trong mt h thng cc mu thun c"a s vt. Trong h thng , cc mu thun c vai tr khng ging nhau, c mu thun c bn, mu thun khng c bn, mu thun ch" yu, mu thun th) yu, v,v.. Cc mu thun c"a s vt c tc ng ln nhau, quy nh ln nhau; s8 khng gii quyt c mu thun ny nu cha gii quyt c nhng mu thun khc. Ch" tch H- Ch Minh t,ng cn d+n: Khi vic g c mu thun, khi phi tm cch gii quyt, t)c l c vn . Khi c vn , ta phi nghin c)u cho r ci gc mu thun trong vn l g. Phi iu tra, phi nghin c)u ci mu thun . Phi phn tch r rng v c h thng, phi bit r ci no l mu thun chnh, ci no l mu thun ph!. Phi ra cch gii quyt.1 Tnh hnh kh"ng hong kinh t - x hi trong cc nuc x hi ch" ngh#a trong nhng nm u thp k9 80 +t ra cho cc ng cng sn nhim v! phi tm ra mu thun ch"

1. H- Ch Minh, Ton tp, sd, t. 5, tr. 302. 198

yu c"a tnh hnh kh"ng hong. Mt s ng cng sn do khng nhn th)c v gii quyt c mu thun ny, chng nhng khng kh c ph!c c tnh hnh kh"ng hong m cn lm cho ch" ngh#a x hi i n s!p . * gii quyt thnh cng nhng mu thun c"a mt giai on cch mng nht nh, khng nhng cn nhn th)c ng bn cht v vai tr c"a c"a cc mu thun trong h thng mu thun c"a s vt, m cn c0n ph5i c nhng bin php =ng b nht nh. Tnh -ng b c"a vic gii quyt mu thun th hin trc ht l $ vic x hi n9m vng v c k hoch c6 th trong vic gii quyt nhng mu thun trong h thng mu thun c"a s vt. * gii quyt nhng mu thun trong h thng c"a chng, cn phi c nhiu bin php khc nhau, trong c bin php kinh t, bin php chnh tr, bin php t t$ng v.v., Tnh -ng b c"a vic gii quyt mu thun chnh l s kt hp cht chT, hi ha nhng bin php . Ngoi ra, tnh -ng b c"a vic gii quyt mu thun cn th hin $ s phi hp nhp nhng, /n khp c"a tt c nhng n lc, nhng hnh ng c"a tt c cc t ch)c, cc thnh vin c"a x hi. S thnh cng c"a *ng ta trong vic gii quyt nhng mu thun c"a tnh hnh kh"ng hong chnh l s -ng b trong cc bin php i mi. *ng ta b t u t, i mi t duy, coi i mi t duy l tin cho i mi chnh tr v i mi kinh t. Tuy nhin, i mi kinh t l nn tng cho ton b s nghip i mi. Trn c s$ i mi kinh t, *ng ta t,ng bc tin hnh i mi chnh tr.
199

Hin nay, vic gii quyt mu thun trong quan h gia c nhn v x hi, chng tiu cc, chng quan liu tham nhng, chng li sng -i tr!y, bung th trong mt b phn x hi l mt vn , cc k8 phc tp v kh kh/n. 0 y chng ta phi gii quyt mt lot cc mu thun b/ng s kt hp gia Nh nc v nhn dn, gia x hi v gia nh, b/ng nhng bin php kinh t, chnh tr, t t$ng, vn ha; b/ng s kt hp gia thc thi php lut v gio d!c o )c. 4.5. Nguyn t.c thng nht gi-a m>c ch nhn $o v bin php nhn $o trong vic gi0i quyt mu thun x h&i Gii quyt mu thun giai cp, mu thun kinh t, chnh tr, t t$ng theo tinh thn c"a ch" ngh#a Mc- Lnin l v con ngi, v m!c ch tin ti mt x hi cng b/ng, bnh ng gia ngi vi ngi, $ khng cn cnh p b)c, bc lt, khng cn bo lc v chin tranh. Ch" ngh#a cng sn khoa hc theo ng bn cht c"a n l mt ch ngh-a nhn o hn bt k8 mt ch ngh-a nhn o no trong lch s. Tuy nhin, th no l nhn o trong vic gii quyt mu thun l vn thng c s bt -ng gia cc quan im khc nhau. Sau y, chng ti xin nu ln mt s quan nim c"a ch" ngh#a Mc - Lnin v t t$ng H- ch Minh v vn ny. Mt l, tnh nhn o trong vic gii quyt mu thun khng tri vi tinh th0n u tranh kin quyt vi k3 th, vi tnh trng p b)c, bt cng trong x hi. N khng phi l
200

s iu ha mu thun hay tha hip. Chnh v tinh thn nhn o su s c, lng yu thng qun chng lao ng b p b)c, bc lt m C. Mc chuyn t, lp trng dn ch" t sn sang lp trng cch mng v sn. Nhiu nh t t$ng phng Ty i lp C. Mc thi tr3 m h cho l mt ng Mc y tnh nhn o, +c bit l s phn tch con ngi b tha ha trong tc ph1m B5n th5o kinh t - trit hc n/m 1844, vi C. Mc thi k. tr$ng thnh, khi C. Mc i vo phn tch nhng quy lut kinh t khch quan, nhng vn u tranh giai cp v cch mng x hi, m h cho r/ng khng cn tnh nhn o na. Tht ra, ch" ngh#a nhn o c"a C. Mc qun xuyn t, thi Mc cn tr3 cho n thi k. Mc tr$ng thnh, t, vic phn tch nguyn nhn v thc cht c"a vic con ngi b tha ha n l lun v u tranh giai cp v cch mng x hi vi tnh cch l phng th)c kh c ph!c s tha ha . Chnh v s phn tch nh th, mt tc gi trit hc MU - Gio s Tin s# trit hc T.Z. Lavine - tr li cu hi: Liu c hai ch" ngh#a Mc - mt ch" ngh#a Mc tr3 v mt ch" ngh#a Mc tr$ng thnh-, v nu c th chng c th ha hp c vi nhau khng ? b/ng mt cu tr li rt ng: Khng c hai m ch c mt ch" ngh#a Mc, n tin ha, nh chng ta thy, t, s xung t bn trong con ngi b tha ha n s xung t c"a cc giai cp kinh t.1
1. T.Z. Lavine, T Xcrat n Sartre: S i tm trit hc (From Socrates to Sartre: The Philosophic Quest), Bantam Books, New York, 1989, tr. 286 287. 201

Cng cn ni thm r/ng, tinh thn kin quyt trong u tranh cch mng v m!c ch nhn o bao hm trong n tinh th0n khoan dung i vi k2 th 0u hng v i vi nhng ngi l0m ng lc li hi c5i. Chnh v lng thng dn, thng nc m Ch" tch H- Ch Minh n vi ch" ngh#a Lnin, ch" ngh#a x hi. M+c d H- Ch Minh l ngi rt kin quyt u tranh, Ngi ni th hy sinh tt c ch) nht nh khng chu mt nc, khng chu lm n l, h cn mt tn xm lc trn t nc ta th ta cn phi tip t!c chin u qut sch n i, nhng tinh thn u tranh kin quyt, khng khoan nhng c"a H- Ch Minh khng i lp vi lng nhn o cao c c"a Ngi i vi k3 th. Trong th gi cho -ng bo Nam B ngy 26 thng 9 nm 1945, Ngi vit: *i vi nhng ngi Php b b t trong lc chin tranh, ta phi canh phng c1n thn, nhng phi i i vi h cho khoan h-ng. Phi lm cho th gii trc ht l lm cho dn Php bit r/ng: chng ta l quang minh chnh i. Chng ta ch i quyn c lp t do, ch) chng ta khng v t th t on, lm cho th gii bit r/ng chng ta l mt dn tc vn minh, vn minh hn bn i git ngi cp nc.1 *i vi nhng ngi Vit Nam lm ng lc li, Ch" tch H- Ch Minh khuyn cn b, chin s# khng c bo th bo on, phi ly li khn l8 phi m by cho h, phi dng chnh sch khoan h-ng, ly tnh thn i m cm ha h.

1. H- Ch Minh, Ton tp, sd, t. 4, tr. 27 - 28. 202

Hai l, vic gii quyt mu thun theo tinh thn nhn o khng loi tr vic s d6ng bo lc khi c0n thit, tuy nhin, y l bo lc cch mng ch) khng phi l s kh"ng b m st, tr th, u t, v.v.. H- Ch Minh ni: Cch mnh th phi on kt dn chng b p b)c nh c ci giai cp p b)c mnh, ch) khng phi ch nh 5, 7 ngi git 2, 3 anh vua, 9, 10 anh quan m c.1 *ng ta cng t,ng xc nh r rng: Ch" ngh#a cng sn khng th on c nhn. Ch" ngh#a cng sn ch" trng xa b bc lt v em li cuc sng mi cho mi ngi; ch v m!c ch m trong nhng trng hp cn thit, chng ta mi dng ti bo lc trn p nhng k3 chng li s nghip chung c"a giai cp v dn tc.2 Lch s nhn loi tri qua cc cuc u tranh giai cp: u tranh gia giai cp n l chng giai cp ch" n, u tranh c"a giai cp nng n chng giai cp a ch" qu tc phong kin v u tranh c"a giai cp v sn chng giai cp t sn. M!c ch u tranh giai cp c"a giai cp v sn l xa b hon ton s phn bit giai cp, cho nn n l cuc u tranh giai cp cui cng trong lch s. S) mnh v m!c ch cao c c"a cuc u tranh giai cp c"a giai cp v sn quy nh bin php u tranh nh/m thc hin s) mnh v m!c ch .

1. H- Ch Minh, Ton tp, sd, t. 2, tr. 276. 2. L Du1n, Cch mng x hi ch ngh-a 4 Vit Nam, Nxb S tht, H Ni, 1976, tr. 631. 203

M!c ch nhn o c"a cuc u tranh c"a giai cp v sn khng th thc hin b/ng bin php v nhn o. Nu dng bin php v nhn o th khng th ha gi c th hn. S th hn m th h ny gy ra th nhiu th h mai sau vn cn phi gnh chu hu qu c"a n. Nu vy th cuc u tranh ny cn lu mi l trn cui cng c. Sau khi gii phng min Nam nm 1975, nh chnh sch chnh sch khoan h-ng lng v ng li ha hp dn tc c"a *ng, chng nhng khng c bin mu nh lun iu tuyn truyn trc c"a k3 ch, m s th hn gia nhng ngi trc y ng 4 hai chin tuyn cJng c ha gi5i. Tinh thn khoan dung, nhn o c"a ch" ngh#a Mc Lnin v t t$ng H- Ch Minh trong vic gii quyt mu thun x hi, trong u tranh giai cp v gii phng dn tc tr$ thnh mt nguyn t c chung cho vic gii quyt tt c cc mu thun, k c nhng mu thun mi ny sinh trong giai on cch mng hin nay $ nc ta, trong c nhng mu thun kinh t - x hi. Gii quyt mu thun trong s nghip xy dng ch" ngh#a x hi ngy nay ph5i ph6c v6 m6c ch xa b. giai cp, xa b. hn th, thc hin s ha hp dn tc v s thng nht ca x hi trn c s4 nhng li ch chung. Gii quyt mu thun trong ch" ngh#a x hi phi nh/m m!c ch ph6c v6 con ngi. M!c tiu phn u c"a ch" ngh#a x hi khng phi l s pht trin c"a mt thiu s, m l s pht trin ton din ca i a s nhn dn lao ng thuc
204

tt c mi tng lp, mi dn tc $ mi min c"a t nc t, thnh th n nng thn, min ni, vng su, vng xa. Trong cc x hi trc, vic gii quyt mu thun do giai cp bc lt thc hin nh/m p +t s thng tr c"a mt thiu s i vi a s, cho nn chng mi s d!ng nhng bin php v nhn o. Cn trong cch mng x hi ch" ngh#a, vic gii quyt mu thun v m!c ch gii phng con ngi, v s pht trin t do v ton din c"a con ngi, v s thng nht v ha hp dn tc nn ch@ c th c thc hin b:ng nhng bin php nhn o, khng th b:ng nhng bin php v nhn o c. *ng li khoan dung lng, thm bn bt th cng c *ng ta p d!ng mt cch nht qun trong quan h quc t, k c vi cc nc vn trc y t,ng em qun xm lc nc ta. C th ni r/ng nc ta by gi tr$ thnh ngn c u trong vic thc hin on kt, hp tc quc t trn tinh thn bnh ng cng c li gia cc quc gia, dn tc. Trong khi hu ht cc nc trn th gii u b e da b$i nn kh"ng b th nc ta c th gii th,a nhn l mt trong mt s t quc gia c tnh hnh chnh tr n nh, an ninh trt t bo m. *t c kt qu ng t ho mt phn ln nh $ chnh sch gii quyt mu thun mt cch ng n c"a *ng v Nh nc ta. Tm li, chng ta cn phn bit hai cch khc nhau c"a s gii quyt i vi mu thun khch quan. Mi cch gii quyt mu thun c +c trng ring:

205

- S gi5i quyt thng xuyn c"a mu thun l s ti lp s thng nht c"a cc m+t i lp khi s thng nht b s u tranh c"a cc m+t i lp ph v4. - S gi5i quyt trit , hon ton ca mu thun l s xa b., s vt qua, s tiu vong c"a mu thun, khi mu thun pht trin n giai on chn mu-i c"a n. S gii quyt thng xuyn ch l s gi5i quyt c6c b, tm thi, l t,ng bc tin ti s gii quyt trit , hon ton c"a mu thun. Gii quyt mu thun, nht l mu thun x hi l mt vn cc k. ph)c tp, do cn phi n m vng v tun th" mt s nguyn t c phng php lun nht nh. * l nguyn t c thng nht gia vic tun th" tnh khch quan v vic pht huy cao vai tr c"a nhn t ch" quan, nguyn t c gii quyt mu thun ph hp vi bn cht v iu kin t-n ti c"a mu thun, nguyn t c gii quyt mu thun ph hp vi t,ng giai on pht trin c"a mu thun, nguyn t c tnh h thng v tnh -ng b trong vic gii quyt mu thun, nguyn t c thng nht gia m!c ch nhn o v bin php nhn o trong vic gii quyt mu thun x hi.

206

CH:;NG V

NHN THC V GI,I QUYT MT S MU THUN QUAN TR2NG TRONG L3NH VC KINH T V X HI CA TH4I K5 QU LN CH NGH3A X HI
Trong thi k. qu ln ch" ngh#a x hi cn phi gii quyt mt lot nhng mu thun trong l#nh vc kinh t, chnh tr, x hi. Trc ht, trong thi k. qu giai cp v sn tuy ginh c chnh quyn nh nc v tay nhn dn lao ng, nhng cn phi tip t!c gii quyt nhng mu thun c"a x hi c li, trong c mu thun c b5n ca ch t b5n ch ngh-a. Ngoi ra, cn phi gii quyt mt lot mu thun ny sinh trong qu trnh xy dng ch" ngh#a x hi trong thi k. qu , nh mu thun gia cc hnh th)c s$ hu v cc thnh phn kinh t, mu thun gia bc lt v b bc lt, mu thun gia bnh ng v bt bnh ng, v nht l mu thun gia c nhn v x hi. 1. NHN THC L!I V MU C( B,N CA CH T' B,N V PH'(NG PHP GI,I QUYT N Hin nay, trong s nghip i mi c nhiu vn l lun c +t ra v cn phi c lm r hn, trong c vn s$ hu, quan h gia cc thnh phn kinh t, vn vai tr c"a

207

kinh t t nhn. Gii quyt nhng vn nu trn tuy l nhim v! c"a vic xy dng ch mi - ch x hi ch" ngh#a $ nc ta, nhng n li c lin quan mt thit n mt vn , l lun chung rt c b5n: l vic nhn thc v, b5n cht v phng php gi5i quyt mu thun c b5n ca ch t b5n. Chnh vic nhn th)c ny quy nh phng php ca chng ta trong vic xa b ch t hu, xy dng ch cng hu, thi c"a chng ta i vi s$ hu v thnh phn kinh t t nhn, cch tip cn c"a chng ta v vai tr v quan h gia cc thnh phn kinh t, v.v.. Sau khi hon thnh cch mng dn tc dn ch", chng ta tin hnh ci cch rung t nh/m th" tiu ton b ch s$ hu rung t c"a a ch", bin rung t thnh s$ hu ton dn. *i ln ch" ngh#a x hi t, mt nc nng nghip lc hu, thnh phn kinh t t bn t nhn $ nc ta cha pht trin my, cng v th m s4 hu t b5n li khng ng k. Tuy vy, vic gii quyt vn cng khng n gin. Chng hn, sau ngy gii phng hon ton min Nam, cch lm n gin trong vic ci to thnh phn kinh t t bn t nhn dn n nhng sai lm ng tic. Do chng ta cn phi nhn thc li bn cht c"a mu thun c bn c"a x hi t bn ch" ngh#a v phng php gii quyt n nh th no cho ng. 1.1 B0n cht mu thun c b0n ca ch & t b0n Xut pht t, quan im duy vt lch s, mu thun c bn c"a mt h thng x hi l mu thun trong i sng
208

kinh t. Tt nhin, mu thun kinh t s8 biu hin thnh mu thun v chnh tr v x hi. Nu xem xt h thng x hi vi tnh cch l mt hnh thi kinh t - x hi th mu thun c bn c"a n l s lin h, u tranh gia hai m+t i lp do phng thc s5n xut c trng c"a hnh thi kinh t - x hi quy nh. Mu thun c bn c"a hnh thi kinh t - x hi t bn ch" ngh#a (hay ni gn hn, c"a ch hay x hi t bn) c C. Mc v Ph. 7ngghen vch ra trong tc ph1m T b5n v c trnh by tng i c! th trong tc ph1m Chng uyrinh. * l mu thun gia tnh cht x hi ca n,n s5n xut v tnh cht t b5n ch ngh-a ca s chim hu. Ph. 7ngghen vit: S tch ri gia mt bn l nhng t liu sn xut tp trung vo trong tay nhng nh t bn, v bn kia l nhng ngi sn xut b 1y n ch khng cn s$ hu g na ngoi s)c lao ng c"a mnh, hon thnh. Mu thun gia sn xut x hi v s chim hu t bn ch" ngh#a biu hin ra thnh s i khng gia giai cp v sn v giai cp t sn.1 Thc cht c"a mu thun c bn c"a ch t bn l s thng nht v u tranh gia hai m+t c"a phng th)c sn xut t bn ch" ngh#a. *+c trng c"a lc lng sn xut t

1. C. Mc v Ph. 7ngghen, Ton tp, sd, t. 20, tr. 377. 209

bn ch" ngh#a l nn sn xut cng nghip vi mt lc lng lao ng rt ng o. Mi tp on kinh t ln c th c s lng ngi lao ng lm thu ln ti hng trm nghn ngi, thm ch c tp on c trn mt triu ngi. Theo con s c"a Microsoft Encarta Reference Library 2005, th trong 500 doanh nghip ln nht c"a MU c gn 30 triu ngi lao ng. Ring Wal-Mart Stores Inc. c 1.400.000; Manpower Inc. c 1.621.400; Kelly Services Inc. c 708.200 nhn vin. Cc tp on nh General Mortors Corporation; Ford Mortor Company; General Electric Company; McDonald's Corporation; International Business Machines Corporation; United Parcel Service Inc.; Target Corporation, v.v., mi tp on c trn 300.000 lao ng.1 M!c ch c"a sn xut t bn l thu li nhun (gi tr th+ng d), cho nn cc nh t bn u c khuynh hng phn phi c li cho mnh, ngi lao ng bao gi cng phi chu thua thit. Gn 500 t9 USD li nhun thu c trong mt nm c"a 500 doanh nghip nu trn phn ln c b vo ti cc nh t bn. Nn chng ta khng c g ngc nhin khi thy nhng nh doanh nghip thnh t MU c gia ti kch s gi tr nhiu t9 USD. Mu thun gia tnh cht x hi c"a nn sn xut v hnh th)c chim hu t bn ch" ngh#a l mu thun bn cht quy nh mu thun i khng gia giai cp v sn v
1. 500 largest US businesses. Trong: Th vin tra cu bch khoa ca Microsoft (Microsoft Encarta Reference Library DVD 2005), do Microsoft pht hnh trn #a DVD, nm 2005. 210

giai cp t sn. Mu thun i khng gia giai cp v sn v giai cp t sn ngoi kha cnh kinh t cn c kha cnh chnh tr na. B$i v giai cp v sn khng ch chim hu v t liu sn xut v sn ph1m x hi, m n cn n m trong tay b my nh nc. N +t ra lut php v nhng chnh sch kinh t - x hi bo v li ch c"a giai cp t sn. V quyn li ch k9 c"a mnh, giai cp t sn tin hnh cc cuc chin tranh xm lc chng li cc dn tc trc s ph5n i mnh mT ca ng 5o nhn dn trong nc v th gii. 1.2. Phng php gi0i quyt mu thun c b0n ca ch & t b0n Nhim v! c bn c"a cuc cch mng x hi ch" ngh#a l gii quyt mu thun c bn c"a ch" ngh#a t bn. * gii quyt trit mu thun ny cn phi hiu r nguyn nhn su xa v iu kin t-n ti c"a n. Nguyn nhn su xa c"a mu thun c bn c"a ch" ngh#a t bn, nh Ph. 7ngghen vch r, l s tch ri gia s$ hu v lao ng trong iu kin sn xut t bn ch" ngh#a. S tch ri gia mt bn l nhng t liu sn xut tp trung vo trong tay nhng nh t bn, v bn kia l nhng ngi sn xut b 1y n ch khng cn s$ hu g na ngoi s)c lao ng c"a mnh. *iu kin t-n ti c"a mu thun ny l trnh pht trin cha y " c"a lc lng sn xut. Do , gii quyt mu thun ny phi c hai iu kin c bn: mt l, phi c mt nn cng nghip pht trin $ trnh rt cao,
211

hai l, giai cp v sn v nhn dn lao ng phi n m trong tay chnh quyn nh nc v xy dng n thnh cng c! c " nng lc m nhn thc hin thnh cng nhng nhim v! kinh t v chnh tr-x hi +t ra. Nh vy, vic gii quyt mu thun c bn c"a ch t bn phi c tin hnh c trn phng din kinh t v chnh tr. Sau khi giai cp v sn v nhn dn lao ng c chnh quyn trong tay, vic gii quyt mu thun c bn c"a ch t bn ch" ngh#a i hi phi xa b. ch t hu t b5n ch ngh-a, thit lp ch cng hu v, nhng t liu s5n xut ch yu. Trong tc ph1m H t t4ng c, C. Mc v Ph. 7ngghen l gii mt cch khoa hc v sao phi xa b ch t hu, xy dng ch cng hu. - Trc ht, ch t hu bin a s trong nhn loi thnh nhng ngi hon ton khng c s$ hu, -ng thi mu thun vi ci th gii y dy c"a ci v hc th)c. Chnh nh chim hu c t liu sn xut m mt thiu s ngi khng lao ng, b/ng bc lt tr$ nn giu c c, trong khi ci a s nhng ngi lao ng kia khng th thot khi cnh ngho kh, t nt. - Ch t hu g9n li,n vi mt hnh thc phn cng lao ng nht nh, trong mi ngi b ct ch+t vo nhng t liu sn xut nht nh, vo mt cng vic nht nh, su t i khng th t mnh thot ra c. Chnh
212

vic xa b hnh th)c phn cng lao ng mi c th gii phng con ngi, nhng ch cho mt hnh thc phn cng lao ng mi. Con ngi c th lm nhng cng vic anh ta thch, tr$ thnh ci m anh ta mong mun, trn c s$ hon ton t nguy n, t gic, khng cn b b t buc, b p +t. - Hnh th)c phn cng lao ng trong ch t hu lun lun g n lin vi tnh trng bt cng; b$i v s phn cng lao ng y khng phi t nguy n, khng phi da trn ph1m cht, nng lc c"a mi c nhn, m thng b p +t cho c nhn b$i quyn lc t, bn ngoi. Khng ch ngoi x hi m ngay rong gia nh, s phn cng lao ng gia v ch-ng, nam n cng khng c s cng b/ng, hp l. - Ch t hu v,a l kt qu, v,a l nguyn nhn c"a tnh trng tha ha ca con ngi. Ch t hu lm cho mu thun gia li ch ring c"a c nhn vi li ch chung c"a x hi tr$ nn gay g t, khng th dung ha c. C nhn coi li ch chung l mt ci g xa l, khng ph! thuc vo h. Ch c xa b ch t hu, thit lp ch cng hu mi xa b c s tha ha . - Ngoi ra, C. Mc v Ph. 7ngghen cng ch ra r/ng tt c cc hnh th)c chim hu trc kia (t hu) u c tnh cht hn ch. C nhn b l thuc vo mt s chim hu hn ch, vo mt cng c! sn xut hn ch, vo mt s phn cng lao ng hn ch. Ch c giai cp v sn mi c " nng lc thc hin s chim hu t7ng th nhng t liu s5n xut . S chim hu tng th nhng t liu sn xut (ch
213

 cng hu) v,a i hi v,a to iu kin pht trin t7ng th cc n/ng lc ca con ngi.1 Theo quan im mcxt, mi hnh thi kinh t - x hi c mt c s$ h tng kinh t nht nh bao g-m ton b nhng quan h sn xut hp thnh c cu kinh t c"a n. B5n cht c"a c s$ h tng c"a mt hnh thi kinh t - x hi nht nh c +c trng b$i quan h s5n xut thng tr. C s$ h tng c"a ch" ngh#a t bn g-m nhiu kiu quan h sn xut, nhiu thnh phn kinh t, nhng bn cht c"a n c quy nh b$i s thng tr ca quan h s5n xut t b5n ch ngh-a; nhng t liu sn xut ch" yu c"a x hi u n/m trong tay giai cp t sn; kinh t t b5n t nhn l thnh ph0n kinh t ch yu. S khc nhau gia c s$ h tng kinh t c"a ch" ngh#a x hi v ch" ngh#a t bn khng phi $ ch trong ch" ngh#a t bn ch c thnh phn kinh t t bn t nhn v trong ch" ngh#a x hi ch c kinh t nh nc v kinh t tp th. Trong ch" ngh#a x hi cng phi c nhiu kiu quan h sn xut, nhiu thnh phn kinh t, nhng s4 hu cng cng ph5i bao qut nhng t liu s5n xut ch yu ca x hi v thnh ph0n kinh t nh nc ph5i gi vai tr ch o. Nh vy, khi ta ni n ch t hu th khng c ngh#a l trong ch c kinh t t nhn v s$ hu t nhn. Ta cn phn bit ch t hu vi hnh thc s4 hu t nhn. Ch
1. Xem C. Mc v Ph. 7ngghen, Ton tp, sd, t. 3, tr. 45 51. 214

 t hu l mt h thng kinh t, trong hnh th)c s4 hu t nhn v, t liu s5n xut gi vai tr thng tr, cc hnh th)c s$ hu khc l th) yu. Tng t nh vy, khi ni ch cng hu th khng phi l ton b t liu sn xut, m ch@ c nhng t liu s5n xut ch yu l thuc v s$ hu cng cng m thi. Thc cht c"a ch" trng xa b ch t hu l xa b mt ch kinh t, trong mt thiu s ngi n m t liu sn xut dng n bc lt, n dch a s nhng ngi lao ng lm thu. *iu ny c C. Mc v Ph. 7ngghen khng nh trong Tuyn ngn ca 5ng Cng s5n: Ch" ngh#a cng sn khng tc b c"a ai ci kh nng chim hu nhng sn ph1m x hi c. Ch" ngh#a cng sn ch tc b quyn dng s chim hu y n dch lao ng c"a ngi khc.1 Theo chng ti, cn phn bit t hu vi s4 hu ca c nhn, gia nh ngi lao ng. Khi ni n t hu l ni n hnh th)c kinh t trong ngi s$ hu s d6ng t liu s5n xut lm phng tin bc lt sc lao ng ca ngi lm thu. Cn s$ hu c"a c nhn, gia nh ngi lao ng l s$ hu g n lin vi lao ng, khng bc lt, do n khng phi l i tng xa b c"a cch mng x hi ch" ngh#a. Theo C. Mc v Ph. 7ngghen, *+c trng c"a ch" ngh#a cng sn khng phi l xa b ch s$ hu ni chung, m l xa b ch s$ hu t sn.2
1. C. Mc v Ph. 7ngghen, Ton tp, sd, t. 4, tr. 618 2. C. Mc v Ph. 7ngghen, Ton tp, sd, t. 4, tr. 615 215

Nh vy, xa b ch t hu khng c ngh#a l xa b tt c mi hnh th)c kinh doanh c s$ hu c nhn, m ch lm cho chng khng cn gi vai tr thng tr trong nn kinh t quc dn. Thit lp ch cng hu khng c ngh#a l cng hu ha mi t liu sn xut, m ch lm cho s4 hu cng cng v, t liu s5n xut v thnh ph0n kinh t nh nc gi vai tr ch o, chi phi chi,u hng pht trin ca cc thnh ph0n kinh t khc. M!c ch c"a xa b ch t hu v thit lp ch cng hu l thit lp quyn lm ch" c"a nhn dn lao ng i vi nhng t liu sn xut ch" yu c"a x hi; a dng ha cc hnh th)c s$ hu, khng t liu sn xut tp trung trong tay mt thiu s, lm cho t liu sn xut g n b mt cch tt hn vi ngi lao ng, lm cho ngi lao ng tht s quan tm hn n t liu sn xut v hot ng sn xut kinh doanh. Vic pht trin kinh t t nhn trong ch" ngh#a x hi phi m bo nguyn t c cng b/ng x hi. Ngi ta thng -ng nht kinh t t nhn vi tnh trng bc lt v bt cng, nhng khng nhn thy r/ng kinh t t nhn trong ch cng hu, trong h thng kinh t x hi ch" ngh#a s8 c c im khc vi kinh t t nhn trong ch t hu, trong h thng kinh t t b5n ch ngh-a. B$i v, theo cch tip cn cu trc-h thng, cng mt yu t nhng n/m trong nhng cu trc, h thng khc nhau th nhng +c im biu hin c"a n cng khc nhau. Trong h thng kinh t x hi ch" ngh#a, khi qun chng lao ng n m quyn lm ch" nhng t liu sn xut ch" yu c"a x hi, khi kinh
216

t nh nc thc s gi vai tr ch" o, khi tt c cc thnh phn kinh t u +t di s qun l thng nht v khoa hc c"a nh nc php quyn x hi ch" ngh#a th nhng hin tng tiu cc c"a kinh t t nhn nh tnh trng bc lt, cnh tranh khng lnh mnh c th t,ng bc c kh c ph!c; quan h gia ngi ch" doanh nghip v ngi lao ng s8 khng cn i khng nh trong cc x hi trc v ngy cng pht trin tt 5p hn. Nc ta i ln ch" ngh#a x hi t, mt nn sn xut nh, s$ hu t nhn t bn ch" ngh#a cha c bao nhiu, kinh t t bn ch" ngh#a cha t,ng gi vai tr thng tr trong x hi, do vic gi5i quyt mu thun c b5n ca ch t b5n cJng c tnh cht c th ca n. Vn khng phi l xa b hay hn ch cc thnh phn kinh t t t bn ch" ngh#a m l khng cho quan h s5n xut t b5n ch ngh-a pht trin thnh quan h s5n xut thng tr trong c s$ h tng c"a x hi. Cn phi khuyn khch kinh t t nhn, k c doanh nghip t nhn c thu mn lao ng khng hn ch v quy m, nhng phi 5m b5o n pht trin theo nh hng x hi ch ngh-a; ngh#a l gim dn s bc lt c"a n, lm cho cng b/ng x hi c thc hin ngy cng cao trong thnh phn kinh t ny, lm cho doanh nghip t nhn t bn dn dn khng cn mang tnh cht t bn ch" ngh#a na. Khng ch kinh t doanh nghip t nhn, m tt c cc hnh th)c kinh t t nhn khc u phi c qun l v nh hng pht trin theo con ng x hi ch" ngh#a.
217

*iu ny c th thc hin c trong iu kin nhn dn lao ng lm ch v, chnh tr v kinh t nh nc gi vai tr ch o. Theo chng ti, kinh t th trng khng ph5i l bc qu tm thi s8 b xa b khi tin ln ch" ngh#a x hi. Nn kinh t trong ch" ngh#a x hi vn l n,n kinh t th trng (Trung Quc khng ngn ngi gi nn kinh t c"a h l nn kinh t th trng x hi ch" ngh#a; cn tn gi nn kinh t th trng nh hng x hi ch" ngh#a l ph hp vi trnh v tnh cht qu hin nay c"a nn kinh t $ nc ta). Kinh t th trng x hi ch" ngh#a l mt trnh cao hn ca kinh t th trng, kh9c ph6c c nhng hn ch c"a nn kinh t th trng t bn ch" ngh#a. Tt nhin, nn kinh t th trng x hi ch" ngh#a cng l mt n,n kinh t nhi,u thnh ph0n; cc doanh nghip va hp tc va cnh tranh vi nhau mt cch lnh mnh thc 1y s pht trin c"a nn kinh t. N m vng vn bn cht v phng th)c gii quyt mu thun c bn c"a ch t bn c vai tr nh hng cho vic xy dng ch chnh tr v nh nc, xy dng ch s$ hu v pht trin cc thnh phn kinh t $ nc ta. Trong nhng nm gn y $ nc ta xut hin thut ng x hi ha gio d!c. Thut ng ny c ngh#a l lm cho hot ng gio d!c khng cn l c quyn nh nc na, m tr$ thnh hot ng rng ri c"a x hi, trong c c c s$ gio d!c cng lp v dn lp di s qun l c"a nh nc. Tng t nh vy, theo chng ti nn s d!ng thut ng x hi ha
218

s$ hu (thay cho cc thut ng cng hu ha trc y v t nhn ha hin nay). C th coi l phng thc xa b. ch t hu. X hi ha s$ hu khng phi l cng hu ha, cng khng phi l t nhn ha, m l a dng ha cc hnh th)c s$ hu, lm cho s$ hu ngy cng g n lin vi ngi lao ng. X hi ha khng ch th hin $ quyn s$ hu m c $ quyn qun l v s d!ng na. Ch" trng c"a *ng trong vic pht trin mt n,n kinh t nhi,u thnh vi nhi,u hnh thc s4 hu v nhi,u hnh thc kinh doanh vi m!c ch lm cho s$ hu g n lin vi ngi lao ng, pht huy mi tim nng vt cht v u c sng to c"a mi ngi Vit Nam l cch gi5i quyt ng 9n, n m bo s ph hp c"a quan h s5n xut mi vi trnh pht trin ca lc lng s5n xut. 2. MU THUN GI)A BC LT V B BC LT 2.1. Th no l bc l&t Bc lt (exploitation) c ngh#a l chim ot thnh qu5 lao ng c"a ngi khc trong qu trnh sn xut v trao i. Ta bit r/ng mi c"a ci vt cht u do lao ng c"a con ngi lm ra, k c lao ng qu kh) v lao ng hin ti. Tng s sn ph1m c"a x hi l c hn. Nu trong cng mt quan h kinh t, ngi ny h$ng th! nhiu hn phn ng gp c"a mnh vo vic lm ra sn ph1m chung th cng c ngh#a l mt phn lao ng c"a ngi khc s8 b mt i, t)c l b bc lt. Nu mi ngi lao ng h$ng th!
219

tng x)ng vi lao ng v ng gp c"a mnh trong vic to ra c"a ci th khng c vn bc lt. *ng gp $ y cn phi c hiu l ng gp v s)c lao ng, v tr tu v hiu qu qun l. (Trong iu kin nc ta hin nay, ng gp v vn cng c xem l mt s ng gp). V ng gp tr tu v hiu qu cng vic qun l l vn rt tr,u tng kh nh gi chnh xc, cho nn nhn b ngoi nh gi v kt lun mt doanh nghip t nhn c bc lt hay khng v bc lt bao nhiu l khng chnh xc. Cn phi c mt s s so snh rng ri gia thu nhp c"a doanh nhn v cng nhn, gia cng nhn cc doanh nghip cng ngnh ngh v iu kin kinh doanh, gia doanh nghip t nhn vi doanh nghip nh nc, v.v., th mi c mt cch nhn nhn tha ng hn, nhng cng ch l s nh gi c tnh cht tng i m thi. 2.2. Gi0i quyt mu thun gi-a bc l&t v b6 bc l&t Trong cc x hi da trn ch chim hu t nhn v t liu sn xut, nh n m trong tay quyn s$ hu t liu sn xut, quyn qun l sn xut v phn phi sn ph1m, giai cp bc lt chim ot phn ln nhng khon li nhun. Do , tng tr$ng kinh t tt yu s8 lm cho thu nhp c"a giai cp bc lt tng nhanh hn nhiu ln so vi thu nhp c"a giai cp b bc lt. V th, trong x hi do giai cp bc lt thng tr, kinh t cng tng tr$ng th hin tng bt bnh ng, bt cng x hi cng gia tng theo. 0 nc ta, k t, khi hon thnh cch mng dn tc dn ch" nhn dn, s thng tr v, chnh tr v kinh t ca giai
220

cp bc lt c xa b.. Nhn dn lao ng t,ng bc tr$ thnh ngi ch" c"a x hi. Xa b c s thng tr c"a giai cp bc lt l xa b c ngu-n gc bt cng ln nht t,ng t-n ti hng ngn nm trong lch s dn tc, vt qua c mt tr$ ngi ln trn con ng i ti mt x hi cng b/ng, bnh ng. Tuy vy, $ nc ta hin nay, do s t-n ti c"a nhiu thnh phn kinh t, trong c nhng thnh phn kinh t c t hu, do vic m$ ca v khuyn khch u t nc ngoi, cho php c nhn, gia nh b vn ra kinh doanh, thu mn lao ng, nn s tng tr$ng kinh t tt nhin khng th khng i km vi mt s hin tng bc lt, bt bnh ng v bt cng. Vn l gi5i quyt mi quan h v, li ch gia ngi thu mn lao ng v ngi lao ng lm thu theo ng lut php nc Cng ha x hi ch" ngh#a Vit Nam quy nh. Khng th thc hin vic xa b ngay cc hin tng bc lt b/ng cch hn ch, cm on mt s hnh th)c kinh doanh c thu mn lao ng m, tri li, cn khuyn khch nhng ngi c vn, c nng lc qun l b vn ra kinh doanh, mt m+t, tn d!ng ngu-n vn v ti nng c"a h, m+t khc, gii quyt cng n vic lm cho ngi lao ng. Trong vic khuyn khch u t kinh doanh $ khu vc kinh t t nhn, k c khu vc c u t nc ngoi, mi quan h gia li ch c"a nh kinh doanh v ngi lao ng
221

lm thu, nu gii quyt khng tt c th dn n hai trng hp sau y: Ho+c l li ch c"a ngi lao ng lm thu b vi phm, Ho+c l li ch c"a nh kinh doanh b vi phm. C hai trng hp trn u c tc ng tiu cc n tng tr$ng kinh t. Trong trng hp li ch c"a ngi lao ng b vi phm th tnh tch cc v nng sut lao ng c"a h s8 gim st. Cn nu li ch c"a nh kinh doanh khng c tha mn th nhit tnh c"a h trong vic u t s8 khng cn na. Chng hn, i vi nhng nh u t nc ngoi, nu thy vic u t $ nc ta khng em li li ch cho h, h s2n sng em vn v kU thut c"a h u t vo nc khc. Nh vy, nu khng gi5i quyt tt mi quan h gia cc li ch th chNng nhng cng b:ng x hi b vi phm, m c5 t/ng tr4ng kinh t cJng khng th thc hin c theo mun. Gii quyt mu thun gia bc lt v b bc lt m bo cng b/ng x hi nh/m thc 1y tng tr$ng kinh t $ nc ta hin nay l gi5i quyt mi quan h gia cc li ch - li ch ca ngi lao ng, li ch ca nh kinh doanh v li ch ca nh nc. Khng c coi trng li ch ny xem nh5 li ch kia, m phi kt hp hi ha cc li ch. Gii quyt mu thun gia bc lt v b bc lt l mt qu trnh lu di, khng th mt sm mt chiu m hon thnh c. * gii quyt n cn phi phi hp -ng b cc bin php: bin php kinh t, chnh tr, t t$ng, v.v.. Nh
222

nc b/ng h thng lut php v chnh sch kinh t, x hi c"a mnh v,a khuyn khch li ch chnh ng v tnh tch cc sng to c"a nhng nh kinh doanh, v,a hn ch s bc lt v nhng hin tng tiu cc trong hot ng kinh doanh c"a h. V, kinh t, iu c bn l phi pht trin nn kinh t th trng nh hng x hi ch" ngh#a, trong s$ hu cng cng v thnh phn kinh t nh nc ngy cng c"ng c c vai tr ch" o c"a mnh. Cc doanh nghip v thnh phn kinh t cnh tranh lnh mnh v cht lng sn ph1m v hiu qu kinh t. V, chnh tr, phi xy dng v hon thin nh nc c"a dn, do dn v v dn v h thng php lut th hin quyn lm ch" c"a nhn dn lao ng. Xy dng v kin ton cc t ch)c *ng v on th trong doanh nghip t nhn. Cc t ch)c ny c ch)c nng v,a lnh o cng nhn tng nng sut lao ng, khng ng,ng nng cao cht lng sn ph1m, v,a bo v li ch chnh ng c"a ngi lao ng. V, x hi, vn ng cc doanh nghip quan tm ngy cng nhiu hn i sng vt cht v tinh thn c"a ngi lao ng, tn trng nhn ph1m c"a ngi lao ng, ng b5o him cho ngi lao ng pht huy cao tinh thn t gic, tnh nng ng sng to c"a h trong lao ng v dch v!. Nh nc thng qua ngu-n thu thu c v cc khon ng gp khc t, cc c s$ kinh doanh m m$ rng, pht trin cc chng trnh x hi. Tuy nhin, s iu tit thu nhp thng qua chnh sch thu, nu khng c thc hin
223

mt cch hp l s8 c tc ng tiu cc n vic khuyn khch u t. Kinh nghim c"a mt s nc B c u trong thp k9 80 c"a th k9 trc cho thy iu . Ngoi ra, Nh nc cn khuyn khch mi c s$ kinh doanh tham gia vo nhng cng trnh phc li tp th, tham gia bo him x hi cho ngi lao ng, tham gia vo cc hot ng nhn o, v.v.. Nh vy, trn con ng i n xa b hon ton s bc lt, chng ta phi chp nhn hin tng bc lt $ mt m)c nht nh, trong mt phm vi, mt thi gian nht nh. Khuyn khch nhng hnh thc kinh doanh c thu mn lao ng v hn ch s bc lt ca nhng hnh thc l hai m+t tuy c mu thun vi nhau, nhng trong iu kin nh nc thuc v nhn dn lao ng, khi thnh phn kinh t nh nc c"ng c c vai tr ch" o trong nn kinh t quc dn, th hai m+t c th kt hp c vi nhau v mu thun gia bc lt v b bc lt c th thng xuyn c gii quyt, m bo vic thc hin tng tr$ng kinh t v cng b/ng x hi ngy cng tt hn. 3. MU THUN GI)A LEI CH C NHN V LEI CH X HI Trong cc x hi da trn ch t hu c quan h i khng giai cp th mu thun c nhn - x hi chu s tc ng c"a mu thun i khng giai cp, li ch c nhn i lp vi li ch x hi $ ba kha cnh: - S i lp gia ci ring v ci chung (gia li ch ring v li ch chung).
224

- S i lp gia li ch c"a c nhn thuc giai cp b bc lt vi li ch x hi do giai cp thng tr i din. - S i lp gia li ch c"a c nhn thuc giai cp bc lt vi li ch c"a cng -ng x hi trong khi ng o l qun chng nhn dn lao ng. Trong tc ph1m H t t4ng c, C. Mc v Ph. 7ngghen vit: Chnh do mu thun gia li ch ring v li ch chung m li ch chung vi danh ngh#a l nh nc, mang mt hnh th)c c lp, tch ri khi nhng li ch thc t c"a c nhn v c"a tp th, -ng thi cng mang mt hnh th)c cng -ng h o.1 Trong thi k. qu ln ch" ngh#a x hi, mu thun c nhn - x hi vn cn b tc ng ca cuc u tranh giai cp. Cng vi qu trnh xy dng ch" ngh#a x hi, khi mu thun giai cp c gii quyt trit th mu thun c nhn-x hi khng cn mang tnh cht giai cp na m ch cn l biu hin ca mu thun gia li ch ring v li ch chung. 3.1. S= thng nht v i lp gi-a l7i ch c nhn v l7i ch x h&i Quan h c nhn - x hi l quan h v, li ch, l s thng nht v i lp v, li ch.

1. C. Mc v Ph. 7ngghen, Ton tp, sd, t. 3, tr. 47. 225

- S thng nht li ch th hin 4 chI: c nhn v x hi l hai m+t xm nhp ln nhau, lm tin t-n ti cho nhau. Ci x hi (ci chung) c phn n/m trong mi c nhn (ci ring). X hi m khng c c nhn th x hi khng t-n ti. C nhn khng th t-n ti v pht trin bn ngoi mi trng x hi. Khng nhng s hnh thnh nhn cch $ mi c nhn, m ngay c nhu c0u, li ch c"a c nhn cng hnh thnh v c thc hin di nh h$ng quyt nh c"a iu kin x hi. T do c nhn cng ch c c trong cng -ng x hi v ph! thuc vo trnh vn ha, vn minh c"a cng -ng x hi . Trong tc ph1m H t t4ng c, C. Mc v Ph. 7ngghen vit: Ch c trong i sng cng -ng c nhn mi c c nhng phng tin c th pht trin ton din nhng nng khiu c"a mnh v do , ch c trong cng -ng mi c th c t do c nhn.1 - Trong ch" ngh#a x hi, mu thun li ch i khng khng cn (mu thun i khng giai cp c gii quyt trit , mu thun i khng c nhn cng khng cn c tnh tt yu na), nhng mu thun li ch khng i khng gia c nhn vi c nhn, gia c nhn vi x hi vn cn t=n ti, khng trnh kh.i. Nguyn nhn mu thun gia li ch ring c"a c nhn v li ch chung c"a x hi l $ ch: + Nhu cu v li ch ring c"a c nhn thng a dng, phong ph hn ci hin c c"a x hi.
1. C. Mc v Ph. 7ngghen, Ton tp, sd, t. 3, tr. 108. 226

+ Ngc li, x hi ch c nhng chu1n mc chung, do khng th tha mn mi yu cu, mong mun c"a mi c nhn. Mu thun c nhn - x hi do nhng nguyn nhn khc nhau v cch gii quyt khc nhau m lun lun c hai m+t tch cc v tiu cc. Thng thng ngi ta ch thy m+t tiu cc trong mu thun c nhn - x hi, khng thy m+t tch cc c"a n. Mt tch cc Trong ch" ngh#a x hi, m+t tch cc c"a mu thun c nhn - x hi ngy cng ng vai tr ch" yu. S thng nht v u tranh gia c nhn v x hi tr$ thnh mt trong nhng ng lc thc 1y s pht trin x hi. + C nhn lun c nhng nhu cu, li ch a dng, phong ph nn h lun lun phn u vn ln trong hc tp, rn luyn nng cao trnh hiu bit v n/ng lc lm vic ca mnh; lun suy ngh- tm ti cch t/ng n/ng sut lao ng, s5n xut ra nhi,u ca c5i vt cht v tinh th0n cho x hi khng ngng nng cao mc h4ng th6 ca mnh. Vi ng lc phn u c"a c nhn gp phn cho x hi pht trin i ln. *iu ny ta c th nhn th)c d dng nu th so snh nn kinh t th trng hin nay vi thi k. bao cp trc y. Trong thi k. bao cp, c nhn thng tha mn vi nhng ci m x hi cung cp cho h cn t .i; c nhn khng c iu kin vt ra ngoi khun kh . Cn x hi li qu ch trng vo ng lc tinh thn, nn c thi k. b ngng ng, tr tr.
227

M+t khc, m bo cho s t-n ti v pht trin c"a x hi, nn x hi c nhng yu c0u cao i vi c nhn, tuy cng to ra phn )ng c"a mt s c nhn i vi x hi, nhng l iu hon ton cn thit. Nu x hi cho c nhn t do thch lm nhng iu mnh mun, v l1n trnh nhng iu mnh khng mun, th li ch cng -ng s8 khng th m bo, m c nhn cng khng th pht trin lnh mnh c. Do , x hi u tranh chng li nhng t t$ng v vic lm sai tri, vi phm lut php, vi phm o )c c"a c nhn, yu cu c nhn phi thc hin cc ngh#a v! c tc d!ng t/ng cng s thng nht, on kt x hi, 5m b5o li ch chung ca mi c nhn v s pht trin lnh mnh cho x hi. Mt tiu cc Biu hin m+t tiu cc trong mu thun c nhn - x hi: + Trong b my 5ng, Nh nc, l t quan liu tham nhng, chy theo a v, ch)c tc; li d!ng quyn ch)c mu cu li ch cho c nhn. Nhiu c nhn quan tm khng phi l cht lng, hiu qu cng tc m ch yu l thu nhp ca mnh. Khi x hi c yu cu v trnh th h cng c " b/ng cp theo quy nh nhng ch l hc gi m thi. + Trong hot ng s5n xut kinh doanh, l hin tng gian ln thng mi, kinh doanh tri php lut, trn thu c c li nhun cao. Nhng c nhn c hnh vi ny lun +t mnh i lp vi x hi, vi Nh nc, lun tm
228

cch thot khi s qun l, gim st c"a cc c quan Nh nc, ho+c thm ch chng li s thi hnh cng v! c"a cn b Nh nc. Ch" ngh#a c nhn l mt khuynh hng t t$ng, li sng c"a nhng ngi ch bit li ch ch k9 c"a c nhn mnh, cng hin th t, i hi th nhiu, s2n sng hy sinh li ch c"a ngi khc, c"a x hi thc hin li ch c nhn. + Trong li sng c nhn, hin tng sa a, n chi trc tng, sng bung th bt chp nhng qui nh v lut php v o )c c"a x hi. Ngoi ra cn c nhng k3 v li ch ch k9 c"a mnh, v bt mn, ho+c do nghe theo li d! d, chu lm tay sai cho cc th lc th ch chng li Nh nc, chng ph s nghip xy dng ch" ngh#a x hi, gy chia r8 dn tc, tn gio vi Nh nc. + Trong qu5n l x hi, nhiu khi cn b, c quan Nh nc, lnh o tp th tuy xut pht t, nhu cu c"a x hi, nhng do sai lm v nhn th)c, s yu km v qun l, thi quan liu, t li nn ra nhng quy nh khng cng b/ng, sinh mu thun gia cc tng lp, gia cc c nhn ho+c v tnh hay hu lm hn ch s pht trin v nhu cu chnh ng c"a c nhn. Chng hn, nhng th" t!c, qui nh cho vic kinh doanh, u t, cc chnh sch v t ai, v.v.. Nh vy, nhiu khi nhn danh x hi c th lm t7n thng n li ch chnh ng c nhn, gy ra s bt bnh c"a c nhn i vi x hi, i vi Nh nc, gy ra nhng im nng, nhng v! khiu kin c nhn, tp th.

229

Nhiu khi mu thun c nhn x hi ch dn n nhng ph5n ng m th0m c"a c nhn, nhng m)c tc hi c"a n cng khng nh. B$i l8 n gy ra phn )ng tiu cc c"a c nhn th hin $ s th vi cht lng v hiu qu5 ca lao ng. *y cng l mt biu hin khc m+t tiu cc c"a mu thun gia c nhn v x hi. 4. 3. Gi0i quyt mu thun gi-a l7i ch c nhn v l7i ch x h&i trong thDi kF qu & ln ch ngh<a x h&i - M6c ch ca ch ngh-a cng s5n l s pht trin t do v ton din ca mi c nhn trong quan h vi cng =ng x hi. Trong tc ph1m: Marx - nh t t4ng ca cc c th, Michel Vade cho r/ng m!c ch c"a x hi cng sn theo Mc v 7ngghen c"a l s pht trin t do ca c nhn trong s ph6 thuc ln nhau gia c nhn v x hi.1 Richard Schmitt, trong tc ph1m Gii thiu v, Marx v Engels c s phn bit gia t do c nhn vi t do c"a con ngi. Theo ng, ch" ngh#a cng sn khng phi cung cp t do cho mt s c nhn mnh, m l s t do ca mi c nhn, t do ca c5 cng =ng. Chng ta g+p phi s phn bit gia t do c nhn (personal freedom) v t do c"a con ngi (human freedom)... Theo Mc v 7gghen, ch" ngh#a t bn ch
1. Xem Michel Vade, Marx nh t t4ng ca ci c th (g-m 2 tp), Vin Thng tin Khoa hc x hi, H Ni, 1996, tr. 347 - 348. 230

cung cp t do c nhn trong mt s trng hp... nhng ch c ch" ngh#a cng sn mi cung cp t do c"a con ngi, b$i v n em li mt cng -ng chn chnh.1 Tuy nhin, cng theo tc gi, mt cu hi +t ra l: * t c s t do c"a cng -ng c ph5i tr5 gi b:ng s hy sinh t do c nhn khng? V Mc v 7ngghen hiu v tr li r, ch" ngh#a cng sn khng xa b t do c nhn m tri li, s t do hon ton ca c nhn ch@ c th c c trong ch ngh-a cng s5n m thi. Trong ch" ngh#a t bn, c nhn ch t do la chn iu mnh mun lm, cn trong ch" ngh#a cng sn c nhn cn c t do la chn ci mnh sT tr4 thnh. Ngh#a l, c nhn khng ch c t do trong hnh ng, trong vic lm, m cn c t do la chn trong vic hnh thnh nhn cch ca mnh. Ngoi ra, s t do c"a c nhn v cng -ng chng nhng khng loi tr, nhau m cn l tin cho nhau. S pht trin t do c"a c nhn l iu kin cho s pht trin t do c"a ton th x hi. V s pht trin t do c"a cng -ng n lt n li l iu kin cho s pht trin t do c"a mi c nhn. Trong Tuyn ngn ca 5ng Cng s5n, C. Mc v Ph. 7ngghen vit: Thay cho x hi t sn c, vi nhng giai cp v i khng giai cp c"a n, s8 xut hin mt lin hp, trong

1. Richard Schmitt, Nhp mn v, Mc v Mngghen: S cu to li c ph phn (Introduction to Marx and Engels: A Critical Reconstruction, Westview Press, Boulder and London, 1987, tr. 201. 231

s pht trin t do c"a mi ngi l iu kin cho s pht trin t do c"a tt c mi ngi.1 - Xy dng v hon thin ch cng hu v, nhng t liu s5n xut ch yu ca x hi l i,u kin pht trin bnh Nng mi c nhn Ti sao phi xa b ch t hu? Vn ny c tm quan trng nh th no m C. Mc v Ph. 7ngghen phi ni: Nhng ngi cng sn c th tm t t l lun c"a mnh thnh mt lun im duy nht ny l: xa b ch t hu? 2 Nghin c)u lch s pht trin c"a x hi cho thy ch t hu lun g9n li,n vi tnh trng bc lt, p bc, bt cng trong x hi, l ngu=n gc sinh ra i khng giai cp, u tranh giai cp, bo lc v chin tranh. Lch s pht trin c"a ch chim hu n l, ch phong kin, ch t bn ch)ng minh iu . Do , xa b ch t hu l mt trong nhng nguyn t9c c"a nhng ngi cng sn. Qu trnh xy dng ch" ngh#a x hi l qu trnh xy dng v hon thin ch cng hu v nhng t liu sn xut ch" yu. Ch cng hu v nhng t liu sn xut ch" yu l iu kin cn thit kh c ph!c tnh trng phn chia x hi thnh cc giai cp i khng, thc hin cng b/ng x hi,
1. C. Mc v Ph. 7ngghen, Ton tp, sd, t. 4, tr. 628. 2. C. Mc v Ph. 7ngghen, Ton tp, sd, t. 4, tr. 616. 232

m bo c li ch cng -ng, tng phc li x hi v -ng thi to iu kin c nhn c bnh ng v c hi tt hn v g n b vi x hi nhiu hn. - Pht trin n,n kinh t nhi,u thnh ph0n, to cng /n vic lm, nng cao i sng vt cht ca ton th x hi Ta bit r/ng nn tng quan h c nhn-x hi l quan h v, li ch, trc ht l li ch kinh t. Do , li ch l ci g n b gia c nhn vi x hi nhng cng l ci lm cho c nhn mu thun vi x hi. Nu mi c nhn u c cng n vic lm, c cuc sng vt cht m bo, c gia nh hnh phc th h s8 g n b vi x hi, g n b vi Nh nc, s2n sng h$ng )ng v tham gia nhng cuc vn ng v phong tro x hi do Nh nc ra. Tnh tch cc c"a c nhn s8 tng ln, t nn x hi s8 gim i. Ngc li, nu cuc sng g+p kh khn, cc c nhn d lm liu, d vt qua nhng quy nh, nhng lut l v gy kh khn cho x hi. R rng vic m cng n vic lm v i sng vt cht c"a c nhn l v cng cn thit. Do , thi k. qu ln ch" ngh#a x hi cn pht trin nn kinh t nhiu thnh phn, trong cn coi trng vic pht trin kinh t t nhn. - Pht trin gio d6c, nng trnh v mc h4ng th6 v/n ha, tinh th0n ca nhn dn Pht trin gio d!c - o to v,a ph!c v! m!c tiu kinh t l to cng n vic lm cho c nhn, -ng thi ph!c v!
233

m!c tiu x hi l nng cao dn tr, to ra s -ng thun trong ton x hi. Mi trng x hi lnh mnh trong mi ngi u c hc tp v c iu kin vui chi, gii tr lnh mnh, khng ng,ng nng cao m)c h$ng th! vt cht v tinh thn l i,u kin v cng quan trng c hnh phc v s pht trin c"a c nhn. nh sng vn minh phi ta sng n t,ng thn xm, bn lng, th mi 1y li c cc t nn x hi. - Tn trng v pht trin quy,n con ngi, quy,n t do c nhn v quy,n dn ch ca nhn dn trong khun kh7 lut php ca Nh nc Gii quyt mu thun c nhn-x hi khng phi l hn ch s pht trin c nhn, b t c nhn phi suy ngh#, hnh ng cho ph hp vi khun kh cht h5p c"a x hi; cng khng phi bung lng s qun l c"a x hi i vi c nhn, cho c nhn t do hnh ng bt chp l8 phi v o l. X hi phi to mi i,u kin x hi thun li cho s pht trin ti nng v nhn cch c nhn, to mi trng x hi thng thong mi c nhn, gia nh pht huy mi tim nng, c sng to trong lao ng, ni lm vic, ni sinh sng, v.v.. Khng ng,ng m$ rng nhng quyn t do dn ch" c"a nhn dn. Pht trin nn kinh t th trng, a dng ha cc hnh th)c s$ hu, kinh doanh trn c s$ ch cng hu v t liu sn xut ch" yu v vai tr ch" o c"a kinh t nh nc l i,u kin c b5n c"a ch dn ch".
234

Trn c s$ dn ch" v kinh t, phi khng ng,ng nng cao s hiu bit v chnh tr, to iu kin cho ngi dn c tham gia ngy cng nhiu hn, c hiu qu hn vo cng vic qun l x hi, tham gia qun l cng vic Nh nc thng Hi -ng nhn dn v Quc hi. Ch c trong mt ch dn ch" thc s, mu thun gia c nhn v x hi mi c thng xuyn gi5i quyt, to ng lc thc 1y s pht trin c"a x hi v c nhn. - Kin quyt chng ch ngh-a c nhn * m bo t do c"a mi c nhn cn phi kin quyt chng ch ngh-a c nhn. Theo Ch" tch H- Ch Minh, Ch" ngh#a c nhn l nh mt th vi trng rt c, do n m sinh ra cc th) bnh rt nguy him. Cc bnh m n sinh ra l: bnh tham lam, bnh li bing, bnh kiu ngo, bnh hiu danh, thiu k9 lut, c a phng, c lnh t!, t t t li, s kh, s kh, lng ph, tham , quan liu, mnh lnh, mun h$ng th! nhiu nhng khng mun lm cng tc tp th giao, mun a v cao nhng s trnh trch nhim n+ng n, mun ph bnh nhng khng t ph bnh mt cch tht th. N bt m t nhng nn nhn c"a n. Theo Ngi, Ch" ngh#a c nhn l mt tr$ ngi ln cho vic xy dng ch" ngh#a x hi. Cho nn th9ng li ca ch ngh-a x hi khng th tch ri th9ng li ca cuc u tranh tr b. ch ngh-a c nhn., Ch" ngh#a c nhn l k3 ch hung c c"a ch" ngh#a x hi. Ngi cch mng phi tiu dit n.1
1. Xem: H- Ch Minh, Ton tp, sd, t. 5, tr. 255 - 256; t. 7, tr. 92; t. 9, tr. 287, 290, 291, 292. 235

*u tranh chng t quan liu, tham nhng trong b my *ng v Nh nc c tc d!ng v,a gp phn thc 1y tng tr$ng kinh t v,a c"ng c nim tin c"a nhn dn i vi *ng v Nh nc. Kin quyt bi tr, t nn x hi l gp phn lm lnh mnh ha x hi. Trong vic u tranh chng ch" ngh#a c nhn, cn phn bit ch" ngh#a c nhn vi li ch chnh ng c"a c nhn. H- Ch" tch ni: *u tranh chng ch" ngh#a c nhn khng phi l giy xo ln li ch c nhn. Mi ngi u c tnh cch ring, s$ trng ring, i sng ring c"a bn thn v c"a gia nh mnh. Nu nhng li ch c nhn khng tri vi li ch tp th th khng phi l xu.1 - Kin ton h thng lut php 5m b5o quy,n lm ch ca nhn dn v Ky li t nn x hi Mt trong nhng nguyn nhn vi phm quyn lm ch" c"a nhn dn l h thng c ch v lut php cha hon thin. Do , Nh nc cn phi khng ngng ph5i hon thin h thng lut php v 5m b5o vic thc thi lut php mt cch nghim ngt, trit v,a m bo c quyn lm ch" c"a nhn dn v,a ngn ch+n c hnh vi vi phm lut php v t nn x hi. Vic son tho v thng qua cc vn bn lut php bao qut tt c cc l#nh vc c"a i sng x hi nh cQuc hi ang lm hin nay l mt c g ng ng c hoan nghnh. Nhng vn quan trng hn l lm sao cho cc lut l
1. H- Ch Minh, Ton tp, sd, t. 9, tr. 291. 236

c p d!ng c hiu qu th quyn lm ch" c"a nhn dn lao ng mi tht s m bo v 1y li t nn x hi. 3. MU THUN GI)A BNH GNG V BT BNH GNG 3.1. Khi nim cng bHng v bnh 8ng x h&i Trong ting Vit, khi ni n cng b:ng, ngi ta thng lin t$ng ti s ngang b/ng, s tng ng nhau. Cn trong ting nc ngoi, t, cng b:ng, th d! justice trong ting Anh v ting Php, $*)(%&(;+ trong ting Nga, thng c hiu l s ng n, chnh ng, l8 phi, cng l. T in Bch khoa trit hc, Cng b/ng l phm tr o )c- php quyn v chnh tr - x hi. Khi nim cng b/ng bao hm yu cu v s tng x)ng (cEEBH@BDBH=@) gia vai tr thc tin c"a nhng c nhn (nhm x hi) khc nhau vi a v c"a h trong i sng x hi, gia nhng quyn v ngh#a v! c"a h, gia cng hin v s i ng, gia lao ng v s tr cng, gia s phm ti v s tr,ng pht, gia cng lao v s th,a nhn c"a x hi. S khng tng x)ng (I@cEEBH@BDBH=@) trong nhng quan h c nh gi l s bt cng (I@DFG>H@<?=HEDBQ).1

1. L.F. Ilichev, P.N. Pheoxeev, X.M. Covalev v V.G. Panov (ch" bin), T in Bch khoa trit hc ( ! 6"# $%&'% ! ()*+), Nxb Bch khoa Xvit, Matxcva, 1983, tr. 650. 237

Nh vy, bn cht c"a cng b/ng x hi chnh l s tng x)ng (s ph hp) gia mt lot cc kha cnh khc nhau trong quan h gia ci m c nhn (hay nhm x hi) lm cho tp th, cho x hi v ci m h c h4ng t, tp th, t, x hi. Ci m c nhn lm cho tp th, cho x hi c th l iu tt lnh (lao ng, cng hin, ngh#a v!, cng lao, v.v..) ho+c cng c th l iu xu, c hi cho x hi (th d!, ti phm, v.v.). Cn ci m c nhn c h$ng c th l tin cng, phn th$ng, quyn li, a v x hi, s nh gi, ghi cng c"a x hi, v.v., v cng c th l s tr,ng pht b/ng nhng hnh th)c t, thp n cao. Bnh Nng (galit, equality, *)(%";( trong ting Php, ting Anh, ting Nga) vi tnh cch l khi nim chnh tr - x hi, u c ngh#a l s b:ng nhau, s ngang nhau gia cc c nhn hay cc nhm x hi v mt hay mt s phng din x hi nht nh. Chng hn, s ngang b/ng nhau gia cc c nhn hay cc nhm x hi v nhng quyn v ngh#a v! cng dn, v a v x hi, v c hi x hi, v m)c tha mn nhng nhu cu nht nh trong cc l#nh vc kinh t, chnh tr, vn ha - x hi, v.v.. Trong thi gian gn y, cc nh x hi hc thng ni n hai loi bnh ng: bnh ng v c hi v bnh ng v h$ng th!. Bnh Nng v, c hi l s ngang nhau gia cc c nhn, nhm x hi v nhng iu kin do x hi to ra (nh bnh ng v nhng iu kin tham d vo qu trnh gio d!c, o to c c mt trnh vn ha, ngh
238

nghip nht nh, bnh ng trong quan h i vi t liu sn xut, v.v.), mi ngi c th tham gia mt cch tt nht vo lao ng sn xut, thc hin ngh#a v! x hi v vo cc hot ng phong ph khc c"a x hi. Bnh Nng v, h4ng th6 l s ngang b/ng nhau gia cc c nhn hay nhm x hi trong vic h$ng th! nhng c"a ci vt cht v tinh thn c x hi to ra. Bnh Nng v, c hi l i,u kin c s bnh Nng v, h4ng th6. 3.2. M>c tiu ca ch ngh<a x h&i khng chI l cng bHng x h&i, m cn l bnh 8ng x h&i. Khng phi ngu nhin m trong t t$ng c"a nhiu nh hin trit trong lch s xut hin nhng hoi bo cao c v s s bnh ng x hi. Tuy nhin, bnh ng x hi ch mi c nu ln thnh kh1u hiu u tranh cch mng t, cch mng t sn Php th k9 XVIII. Ph. 7ngghen vit : B5n thn khi nim v, bnh Nng l mt s5n phKm lch s, ch to ra sn ph1m , cn phi c ton b lch s trc y; nh vy, khi mim khng phi t-n ti t, xa ti nay nh l mt chn l v#nh cu . Nu nh hin nay, khi nim i vi a s ngi - en principe (trn nguyn t c) l mt ci g hin nhin, th khng phi l do tnh cht tin c"a n, m do vic truy,n b nhng t t4ng ca th kV XVIII.1

1. C. Mc v Ph. 7ngghen, Ton tp, sd, t. 20, tr. 842. 239

L t$ng x hi ch" ngh#a khng th khng bao hm t t$ng v bnh ng x hi, v trong thc t, t t$ng c th tm thy $ bt c) nh t t$ng x hi ch" ngh#a no t, ch" ngh#a x hi khng t$ng n ch" ngh#a x hi khoa hc. Trong Tuyn ngn c lp, Ch" tch H- Ch Minh nu cao t t$ng v bnh ng x hi m Ngi k th,a c t, Tuyn ngn c lp nm 1776 c"a nc MU, Tuyn ngn Nhn quy,n v Dn quy,n c"a Cch mng Php nm 1791. Ngi nhiu ln ni v bnh ng gia cc dn tc, bnh ng gia nam v n, bnh ng c"a mi cng dn trc php lut, bnh ng v nhn ph1m c"a mi ngi lao ng, v.v.. Cuc u tranh giai cp c"a giai cp v sn cng nh/m ti m!c tiu bnh ng x hi, nhng ni dung c"a bnh ng x hi theo quan im v sn $ trnh cao hn rt nhiu so vi bnh ng t sn. Ph. 7ngghen vit : Bnh ng t sn (xa b cc c quy,n giai cp) rt khc vi bnh ng v sn (xa b bn thn cc giai cp).1 V im ny, V.I. Lnin cng vit: Dn ch" ngh#a l bnh ng. R rng l cuc u tranh c"a giai cp v sn ginh quyn bnh ng v thc hin kh1u hiu bnh ng c mt ngh#a rt ln, min l phi hiu bnh ng cho ng, hiu theo ngh#a xa b giai cp.2 3.3. Quan h gi-a bnh 8ng v bt bnh 8ng

1. C. Mc v Ph. 7ngghen, Ton tp, sd, t. 20, tr. 842. 2. V.I. Lnin, Ton tp, sd, t. 33, tr. 122. 240

Cng b/ng v bnh ng x hi tuy c quan h vi nhau nhng l hai khi nim c ni hm v ngoi din khc nhau. Cng b/ng c th l bnh ng ho+c khng bnh ng; bnh ng c th l cng b/ng ho+c khng cng b/ng. Do khng c =ng nht cng b/ng vi bnh ng, bt cng vi bt bnh ng. Cng b/ng x hi trong giai on hin nay ph5i c xem xt 4 hai mt khc nhau, -m+t bnh ng v m+t bt bnh ng. Bn cnh m+t bnh Nng (bnh ng v nhng quyn v ngh#a v! cng dn, bnh ng trong quan h i vi nhng t liu sn xut thuc s$ hu ton dn, v.v.), vi tnh cch l thnh qu c"a cch mng dn tc dn ch" v cch mng x hi ch" ngh#a $ nc ta, cng b/ng x hi trong giai on hin nay phi chp nhn i hi v bt bnh Nng (t)c l s chnh lch v m)c h$ng th! tng )ng vi s chnh lch v s lng v cht lng ng gp). Nh vy, trong ni dung ca cng b:ng x hi trong giai on hin nay hm cha mu thun gia bnh Nng v bt bnh Nng. Mu thun ny cng cn l mu thun gia s bnh Nng vi tnh cch l m!c tiu c"a ch" ngh#a x hi v chnh l iu m cc chnh sch x hi c"a chng ta ang phn u t,ng bc thc hin, vi s bt bnh Nng trong thc t (v c hi tham gia vo hot ng sn xut kinh doanh v vo cc hot ng x hi khc v v phn h$ng th! nhng kt qu c"a lao ng, sn xut ) do nhng yu cu kh c khe c"a

241

tnh hiu qu kinh t v c"a qui lut khch quan c"a nn kinh t th trng. Mu thun gia bnh ng v bt bnh ng nu khng c gii quyt thng xuyn v ng n th c th c hai trng hp xy ra: Ho+c l, do s pht trin t pht c"a kinh t th trng v do x hi khng c bin php iu chnh b/ng nhng chnh sch x hi nht nh, s bt bnh ng tch t! dn v bin thnh s phn cc x hi su s c; x hi v th cng ngy cng xa ri m!c tiu c"a ch" ngh#a x hi. Ho+c l, do nhn th)c khng ng, x hi can thip mt cch ch" quan vo tin trnh x hi, thc hin bnh ng x hi b/ng nhng bin php co b/ng, vi phm nhng nguyn t c c"a cng b/ng x hi v v th m km hm s tng tr$ng v pht trin kinh t - x hi. * nhn th)c v gii quyt ng n mu thun ny, trc ht cn nghin c)u t,ng m+t v mi quan h c"a hai m+t - bnh ng v bt bnh ng, nghin c)u vai tr v xu th vn ng c"a hai m+t y trong qu trnh pht trin x hi. Bnh Nng x hi trong x hi ta hin nay v,a l hin thc, v,a l m!c tiu phn u. Nhng thnh qu m nhn dn ta ginh c b/ng s hy sinh c"a mnh, nh xa b s thng tr c"a giai cp bc lt, thc hin quyn lm ch" nh nc, quyn lm ch" i vi nhng t liu sn xut ch" yu c"a x hi, quyn bnh ng gia cc dn tc, quyn bnh
242

ng nam n, v.v.. l s bnh ng ph hp vi cng b/ng v tin b x hi, cn phi c bo v v pht trin hn na. Cc quyn bnh ng nu trn c th coi l mt phn c"a s bnh Nng v, c hi x hi, nhng ch l bc u; s bnh ng v c hi cng cn l iu m mi c nhn cng nh cng -ng x hi phi phn u nhiu hn na. Bn cnh s bnh ng vi tnh cch l thnh qu t c v l m!c tiu cn phn u thc hin nh ni $ trn, trong giai on hin nay, chng ta phi chp nhn s t-n ti c"a m+t i lp vi n l s bt bnh Nng. Nhng biu hin c"a bt bnh ng x hi hin nay c th chia ra ba loi nh sau: Mt l, s bt bnh ng trong thu nhp do s chnh lch v nng lc v s ng gp c"a cc c nhn vo kt qu c"a hot ng sn xut, kinh doanh v c"a cc hot ng x hi khc. S bt bnh ng ny ph hp vi cng b:ng x hi, cn phi c th,a nhn pht huy tnh tch cc, nng ng x hi. Hai l, s bt bnh ng do iu kin lch s li, tuy khng phi l cng b/ng hon ton, nhng khng th xa b ngay lp t)c c. Chng hn, s bt bnh ng sinh ra do s khc nhau v ni sinh sng (thnh th, nng thn, min ni ...), $ s khc nhau v bnh qun rung t theo u ngi, v ph nhiu c"a t $ cc vng khc nhau, v.v.. Vic kh c ph!c nhng biu hin c"a loi bt bnh ng ny l mt qu trnh lu di.
243

Ba l, s bt bnh ng do nhng hot ng tiu cc nh tham nhng, n c p, bun lu, cnh tranh khng lnh mnh; kt qu l nhng ngi km ti, km )c li c m)c sng cao hn nhng ngi thc s c nng lc nhng sng lng thin. *y l bt cng x hi cn phi u tranh xa b. Bnh ng v bt bnh ng l hai m+t i lp c a v v vai tr khc nhau trong x hi ta. Bt bnh ng, d c x hi th,a nhn l cng b/ng, cng ch l ci b t buc phi chp nhn nh/m m bo cho s pht trin x hi, ch khng ph5i l m6c ch ca s pht trin x hi. Khc vi x hi c giai cp l x hi da trn s bt bnh ng x hi (nh bt bnh ng trong quan h i vi t liu sn xut, bt bnh ng trong thu nhp, bt bnh ng nam n, bt bnh ng gia cc ch"ng tc, dn tc, v.v.), x hi x hi ch" ngh#a l x hi m mt trong nhng m6c ch cao c5 ca n l phn u thc hin bnh Nng x hi. M!c ch lu di c"a x hi ta l phn u cho mi ngi u c bnh Nng v, c hi, trn c s$ lao ng cng hin c bnh Nng v, h4ng th6. Mu thun gia bnh ng v bt bnh ng tuy c tnh tt yu khch quan trong iu kin hin nay, nhng hai m+t c"a mu thun c vai tr khng nh nhau; bnh ng x hi l mt ch o c"a s pht trin c"a x hi ta trn con ng i ln ch" ngh#a x hi. Trong m hnh c c"a ch" ngh#a x hi, vic thc hin khng ng s bnh ng x hi dn n tnh trng tr tr c"a x hi. Song iu khng c ngh#a l l t$ng v bnh
244

ng x hi tr$ thnh sai lm hay li thi. S nghip i mi ch" ngh#a x hi i hi chng ta phi nhn th)c li vn bnh ng x hi, quan h gia cng b/ng v bnh ng x hi gii quyt ng n nhng quan h ny. Trong nh hng x hi ch" ngh#a c"a s pht trin x hi ta, c nhiu m!c tiu cn hng ti, nhng ch c ch n trong c vn bnh ng x hi. Gii quyt mu thun gia bnh ng v bt bnh ng thc hin cng b/ng x hi l mt qu trnh c thc hin t, thp n cao, ph hp vi trnh pht trin c"a lc lng sn xut, kh nng kinh t - x hi c"a t nc trong t,ng giai on lch s. C0n phn bit bnh Nng tng mt v bnh Nng hon ton. Bnh ng t,ng m+t l s ngang b/ng nhau gia cc c nhn, cc nhm x hi v mt ho+c mt s m+t hay phng din no . Bnh ng hon ton l s ngang b/ng nhau c"a cc c nhn, cc nhm x hi v mi m+t, mi phng din. Thc hin bnh Nng x hi l mt qu trnh i t bnh Nng tng mt n bnh Nng hon ton. Trong iu kin hin nay $ nc ta, ch@ c th thc hin s bnh Nng tng mt ch cha th thc hin c s bnh Nng hon ton. Cho nn nh gi v s tin b c"a bnh ng cng phi cn c) trn s pht trin c"a bnh ng v t,ng m+t, t,ng kha cnh; cn nu so snh trn ton b thu nhp c"a c nhn hay nhm x hi th kt qu nh gi c th s8 ngc li. Chng hn, nu so snh trn tng thu nhp c"a ngi dn nng thn vi ngi dn thnh th th $ nc
245

ta trong nhng nm gn y, s chnh lch ny c chiu hng tng ln. 3.4. Bin php gi0i quyt mu thun gi-a bnh 8ng v bt bnh 8ng Ph5i phn u tng bc thc hin bnh Nng v, c hi, b$i v, mun c bnh ng v h$ng th!, trc ht phi c bnh ng v c hi. * nhng c nhn nht nh c c s ngang b/ng nhau v m)c h$ng th! th trc ht, nng lc lao ng, kh nng cng hin c"a h phi ngang b/ng nhau. Thc hin bnh ng v c hi c ngh#a l tng bc to ra nhng i,u kin x hi nht nh cho mi ngi khi sinh ra u c iu kin hc tp, rn luyn, pht trin y " v th lc v tr lc, pht huy tt c nhng nng khiu b1m sinh, u c th phn u t c mt trnh vn ha v ngh nghip nht nh. Trn c s$ , mi ngi mi c th tham gia vo hot ng sn xut, kinh doanh v vo cc hot ng x hi khc ph hp vi nng lc c"a mnh; mi c th c c m)c h$ng th! tng x)ng vi kh nng v lao ng cng hin c"a mnh. C! th hn, vi t,ng c nhn, nhng iu kin l s)c khe, trnh vn ha, ngh nghip, vn, v.v.. Trn bnh din x hi, l s m bo v cng n vic lm, s a dng, phong ph v ngnh ngh lao ng, s pht trin c"a mng li gio d!c, y t, giao thng vn ti, s lm ch" c"a nhn dn lao ng i vi nhng c
246

s$ sn xut v vn ha c"a x hi, mi trng x hi lnh mnh. * to ra nhng iu kin phi c s phn u c"a mi c nhn, c"a t,ng gia nh v nht l s n lc c"a ton th x hi m ngi i din l nh nc. Cn v m+t h$ng th! th trc m t ch@ c th phn u thc hin bnh Nng 4 s th.a mn mt s nhu c0u c b5n nht r=i d0n d0n pht trin ln. Tuy vy, ty theo t,ng l#nh vc c! th m bnh ng x hi c th c thc hin vi tc khc nhau, m)c rng ri khc nhau. Chng hn, s bnh ng v thu nhp l vn khng th thc hin ngay trong iu kin hin nay c. B$i v, nhu cu pht trin c"a t nc i hi phi huy ng ti a mi kh nng c"a c nhn v vn, v trnh chuyn mn ngh nghip, v nng lc qun l, do , trong c ch th trng, vic nhng c nhn ny, nhng b phn ny c m)c thu nhp cao hn, tng nhanh hn so vi nhng c nhn khc, nhng b phn khc l iu bnh thng. Chng ta khng nn ch cn c) vo nh gi s tin b c"a bnh ng, nht l c"a cng b/ng x hi. Cn s bnh ng v t,ng m+t, t,ng phng din l ci c th thc hin c t,ng bc, t, thp n cao. Bn cnh , c nhng yu cu v bnh ng m x hi khng nhng c th m cn cn phi thc hin cng sm cng tt, chng hn, cn thc hin tt hn na s bnh ng nam n khng ch v m+t php l nh ni $ trn, m cn c v m+t thc t trong mi gia nh v trong mt s l#nh
247

vc hot ng x hi. S bnh ng trong gio d!c v o to c th c thc hin b/ng cch pht trin y " mng li gio d!c n tn min ni, vng su, vng xa, min gim hc ph, cp hc bng cho con em nhng gia nh ngho nhng c kh nng hc tp. S bao cp trong mt s trng hp +c bit cng cn cn thit; chng hn, bao cp mt phn cho gio d!c cng chnh l s u t pht trin theo chiu su c"a x hi. Gii quyt mu thun gia bnh ng v bt bnh ng, mt m+t, i hi s nI lc phn u vn ln ca mIi c nhn, gia nh b/ng lao ng, hc tp v rn luyn; m+t khc, i hi x hi ph5i , ra v thc hin nhng k hoch nht nh, to ra nhng iu kin nht nh thc hin s bnh ng v c hi x hi cho mi cng dn, m bo s cnh tranh lnh mnh gia cc c nhn, ngn ng,a nhng biu hin c"a cnh tranh khng lnh mnh v nhng hat ng tiu cc khc c"a c nhn. Ngoi ra, mt vn , cp bch hin nay trong vic thc hin bnh Nng x hi l xa i gi5m ngho b/ng nhiu hnh th)c, nhiu bin php, b/ng n lc c"a mi c nhn, gia nh kt hp vi s h tr c"a cng -ng x hi, b/ng ngu-n lc c"a nh nc, c"a cc t ch)c kinh t - x hi trong nc v trn th gii. Gii quyt mu thun gia bnh ng v bt bnh ng mt cch ng n, t,ng bc thc hin bnh ng x hi mt cch hp l l mt ng lc pht trin x hi. B$i v, nu trong x hi ch mt thiu s ngi giu c iu kin
248

pht trin ti nng c"a h, cn i b phn nhn dn lao ng sng trong cnh ngho i, ti tm, th nhng ngi xut thn t, b phn ny khng c iu kin pht trin ti nng, cho nn nng lc b1m sinh c"a h nu c cng b mai mt m thi. Lc , s pht trin c"a cc l#nh vc khoa hc, gio d!c, vn ha, tinh thn c"a x hi ch trng cy vo mt s t ngi. Nhng nu m+t b/ng h$ng th! vt cht v tinh thn c"a i b phn nhn dn trong x hi c nng ln th nhu cu vt cht v tinh thn c"a h cng c nng cao v h c nhng phng tin nht nh do x hi v do bn thn h to ra m bo cho h thc hin c nhng nhu cu y. Khi , tnh tch cc x hi c"a h s8 c nng ln, mi ngi s8 c iu kin ng gp tt hn cho s pht trin c"a x hi, nh vy ngu-n nhn lc c"a s pht trin x hi s8 d-i do hn. * l cha k nhn ti c"a x hi v kinh t, chnh tr, khoa hc, ngh thut, v.v.. thay v ch tm thy $ mt b phn nh dn c nh trc y, th by gi c th tm thy trong ng o qun chng. D sao i na, vic thc hin bnh ng trong ch" ngh#a x hi cng khng th tch ri vic thc hin cng b/ng x hi. S bnh ng m chng ta phn u thc hin l s bnh Nng ph hp vi cng b:ng, ch khng ph5i l s bnh Nng b:ng bt c gi no. Nh vy, khi ni n bnh ng x hi vi tnh cch l m!c tiu c"a ch" ngh#a x hi th phi hiu r/ng l s bnh Nng
249

trong cng b:ng; Cn khi ni ti cng b/ ng trong ch" ngh#a x hi, chng hn, trong m!c tiu m *ng ta ra - x hi cng b :ng, dn ch v /n minh, th trong b5 n thn khi ni m cng b:ng bao hm s bnh Nng x h i. Nh trn phn tch, cng b/ng trong ch" ngh#a x h i c hai m+ t: bnh ng v b t bnh ng, trong bnh ng l m+ t ch" o s pht tri n. Cng vi s pht tri n c "a ch" ngh#a x h i, khi m+t bnh ng c "a x h i cng t ng ln, th m+ t b t bnh ng cng b thu h5 p l i. * y l s khc nhau v ch t gia cng b/ ng trong ch" ngh#a x hi v cng b/ ng trong cc x hi c giai c p. S$ d# c th thc hi n c i u ny l do qui lu t v nhng i u ki n khch quan c "a ch" ngh#a x h i cho php, ch) khng phi do mun ch" quan c"a con ngi.

250

KT LUN
Mu thun l mt hin tng tt yu khch quan t-n ti ph bin trong t nhin, x hi v t duy. Nu c ai hi r/ng: ti sao th gii c mu thun? ti sao cuc sng c mu thun? th nhng cu hi khng th c tr li, v ci ph bin l ci khng c kh$i u v kt thc. Tuy nhin, nu +t ra nhng cu hi tng t cho nhng hin tng c! th trong t nhin v x hi th hon ton hp l v c th tm ra cu tr li c"a chng. Chng ta phi chp nhn mu thun l mt thc ti khch quan, khng th chi b hay l1n trnh chng. Vn l phi nghin c)u n, hiu n v tm cch gii quyt trong phm vi, kh nng cho php c gip cho con ngi ngy cng m$ rng s lm ch" c"a mnh i vi t nhin v x hi. Vic phn nh hin tng mu thun vo trong t duy trit hc b t u t, nhng hc thuyt trit hc xa xa nht, s khai nht, nh thuyt m Dng $ Trung Hoa c i, hay trit hc Hraclit trong thi k. tin Xcrat $ Hy Lp c i. Qu trnh pht trin c"a l lun v mu thun cng ging nh s phn c"a trit hc ni chung phi tri qua nhng bc thng trm. Lc u n g n lin vi ch" ngh#a duy vt v php bin ch)ng duy vt v t nhng
251

thnh tu nht nh. V sau kha cnh duy vt c"a n b lng qun v n c cc nh trit hc pht trin trong lgc hc vi quy lut phi mu thun. Vic ra i v p d!ng quy lut phi mu thun tuy l mt thnh tu ng k trong qu trnh pht trin c"a t duy lgc, nhng n cng to thi quen xem xt mu thun nh l hin tng ch" quan, sai lm, tiu cc. Trit hc Hghen t c nhng thnh tu ln lao v mu thun, nhng quan nim vn cn n/m trong ci v thn b c"a h thng trit hc duy tm. C. Mc, Ph. 7ngghen, V.I. Lnin sng lp ra php bin ch)ng duy vt vi mt trong nhng quy lut c bn - c th ni l quy lut c bn nht - quy lut thng nht v u tranh c"a cc m+t i lp. S ra i c"a l lun mcxt v mu thun to iu kin g n kt hai loi bin ch)ng: bin ch)ng khch quan v bin ch)ng ch" quan (bin ch)ng c"a s vt v bin ch)ng c"a t duy) xc nh c s tng quan gia mu thun khch quan c"a s vt vi mu thun bin ch)ng trong t duy v mu thun lgc hnh th)c. Trong trit hc Mc-Lnin, mu thun bin ch)ng l s thng nht v u tranh c"a cc m+t i lp, t-n ti tt yu, khch quan, ph bin trong t nhin, x hi v t duy. Hai m+t i lp v,a -ng nht v,a khc bit vi nhau v bn cht, v,a g n b, xm nhp ln nhau, qui nh ln nhau, v,a tc ng ngc chiu nhau, bi tr,, gt b, chng i ln

252

nhau. S thng nht v u tranh c"a cc m+t i lp l ngu-n gc, ng lc c"a s vn ng v pht trin c"a s vt, hin tng trong t nhin, x hi v t duy. Cuc sng i hi chng ta cn phi hiu ng bn cht c"a t,ng mu thun trong i sng x hi, phn tch c! th n m c t,ng m+t i lp v mi quan h gia chng, hiu ng m+t tch cc v m+t tiu cc c"a n. Thi ng n i vi mu thun khng phi l ph" nhn n, tm cch xa b n mt cch ch" quan m phi chp nhn n, nghin c)u n, pht huy m+t tch cc c"a n, hn ch m+t tiu cc c"a n, thng xuyn gii quyt n thc 1y s pht trin. Mu thun x hi ch c th c gii quyt hon ton khi n pht trin n trnh chn mu-i, khi n khng cn c vai tr tch cc na v nhng iu kin t-n ti c"a n khng cn trong x hi na. Vic gii quyt mu thun l mt qu trnh khch quan khng ph! thuc mun ch" quan c"a con ngi. Mu thun ch tr$ thnh ng lc thc s c"a s pht trin khi con ngi nhn th)c c n v c cch gii quyt ng n. Vic hiu v gii quyt khng ng mu thun trong cuc sng, chi b mu thun hin thc, nui o t$ng v mt th gii khng c mu thun l ngi bn -ng hnh vi th gii quan tn gio. Vic hiu v gii quyt khng ng mu thun c bn c"a x hi t bn ch" ngh#a v nhng mu thun ny sinh trong thi k. qu ln ch" ngh#a x hi l mt trong nhng nguyn nhn dn n s

253

bin dng c"a ch" ngh#a x hi, s tr tr v kh"ng hong c"a n. Cng cuc i mi t nc ta hin nay +t ra yu cu phi nghin c)u li mt cch c h thng l lun v mu thun, vn d!ng n hiu v c thi ng n i vi nhng mu thun hin thc, th d! mu thun gia cc hnh th)c s$ hu, gia cc thnh kinh t, gia bc lt v b bc lt, gia bnh ng v bt bnh ng, gia li ch c nhn li ch v x hi, v.v.. Vic nhn nhn ng n m+t tch cc v tiu cc c"a nhng mu thun ny, tm bin php tt nht t,ng bc gii quyt chng, pht huy m+t tch cc, hn ch m+t tiu cc s8 gp phn lm tng ng lc thc 1y s pht trin kinh t - x hi $ nc ta trong giai on hin nay, to tin vng ch c cho s pht trin bn vng trong tng lai.

254

TI LIU THAM KH,O

1. Nguyn Trng Chu1n, Phm vn *)c, H- SU Qu (*-ng ch" bin), Nhng quan im c b5n ca C. Mc, Ph. Mngghen, V.I. Lnin v, ch ngh-a x hi v thi k8 qu , Nxb Chnh tr Quc gia, H Ni, 1997. 2. V.P. Cudmin, Nguyn l tnh h thng trong l lun v phng php lun ca C. Mc, Nxb S tht, H Ni,1986. 3. L Du1n, Cch mng x hi ch ngh-a 4 Vit Nam, Nxb S tht, H Ni, 1976. 4. Ng Thnh Dng, Mt s kha cnh v, php bin chng duy vt, Nxb Sch gio khoa Mc-Lnin, H Ni, 1986. 5. *ng Cng sn Vit Nam, V/n kin Hi ngh l0n th n/m Ban chp hnh Trung ng kha VIII, Nxb Chnh tr Quc gia, H Ni,1998. 6. *ng Cng sn Vit Nam, V/n kin i hi i biu ton quc l0n th IX, Nxb Chnh tr Quc gia, H Ni, 2001. 7. *ng Cng sn Vit Nam, V/n kin Hi ngh l0n th n/m Ban Chp hnh Trung ng kha IX, Nxb Chnh tr Quc gia, H Ni, 2002. 8. V Nguyn Gip, Nhng xu th ch yu ca th gii hin nay v tnh cht ca thi i, Tp ch Cng sn, s 12 (61997), 8-13. 9. Nguyn Ngc H, Mt s vn , v, nhn thc qui lut v mu thun, Nxb Khoa hc x hi, H Ni, 1998.

255

10. Hi -ng Trung ng ch o bin son gio trnh Quc gia cc b mn khoa hc Mc-Lnin, t t$ng H- Ch Minh, Gio trnh trit hc Mc-Lnin, Nxb Chnh tr Quc gia, H Ni, 1999. 11. Franois Jullien, ng vng v li vo (Hong Ngc Hin v Phan Ngc Minh Chu dch v gii thiu), Nxb * N2ng, 2004. 12. Phng Hu Lan, i cng Trit hc s Trung Quc, Nxb Thanh nin, 1999. 13. Nguyn Hin L (gii thiu v chu dch), Trang T v Nam hoa kinh, Nxb Vn ha, H Ni, 1994. 14. Nguyn Hin L (gii thiu v chu dch), Lo T o c kinh, Nxb Vn ha, H Ni, 1994. 15. V.I. Lnin, Ton tp, Nxb Tin b, Mtxcva, 1974-1981. 16. M H-ng (Ch" bin), Tn Thng Thanh, Lu Quc Quang, Ng Knh Lin, T M!c (Ph ch" bin), Kinh t th trng x hi ch ngh-a, Nxb Chnh tr Quc gia, H Ni, 1995. 17. C. Mc v Ph. 7ngghen, Ton tp, Nxb Chnh tr Quc gia, H Ni, 1994-1995. 18. Mao Trch *ng, Bn v, mu thc tiOn, Bn v, mu thun, Nxb S tht, H Ni, 1966. 19. H- Ch Minh, Ton tp, Nxb Chnh tr Quc gia, H Ni,1994-1996. 20. L Hu Ngh#a, Php bin chng ca cng cuc 7i mi 4 nc ta, Nghin c)u l lun, s 4/1997. 21. Phm Ngc Quang, Th vn d6ng l lun v, mu thun vo thi k8 qu 4 nc ta, Nxb S tht, H Ni, 1991.

256

22. Nguyn Duy Qu (Ch" bin), Nhng vn , l lun v, ch ngh-a x hi v con ng i ln ch ngh-a x hi 4 Vit Nam, Nxb Chnh tr Quc gia, H Ni, 1998. 23. A.P. Septulin, Phng php nhn thc bin chng, Nxb Sch gio khoa Mc-Lnin, H Ni, 1987. 24. L Hu Tng, Xy dng ch ngh-a x hi 4 Vit Nam: vn , ngu=n gc v ng lc, Nxb Khoa hc x hi, H Ni, 1991. 25. L Hu Tng (Ch" bin), V, ng lc ca s pht trin kinh t - x hi, Nxb Khoa hc x hi, H Ni, 1997. 26. L Hu Tng (Ch" bin), Ch ngh-a x hi: T l lun n thc tiOn, Nhng bi hc kinh nghim ch yu, Nxb Chnh tr Quc gia, H Ni, 2003. 27. Michel Vade, Marx nh t t4ng ca ci c th (g-m 2 tp), Vin Thng tin Khoa hc x hi, H Ni, 1996. 28. Vin Hn lm khoa hc Lin X, Vin Trit hc, Lch s php bin chng (g-m 6 tp), Bn dich, Nxb Chnh tr Quc gia, H Ni, 1998.
29. \.d. \H@GQNIEH, ?);%A*B $*;(*%'% ( ;%C% "(A CDE%"B (Phm tr mu thun trong h thng t duy mi). Trong tc ph1m: ]=>?@AB=C@DA>N DM^IEDBQ IEHEPE KYJ?@I=N (Bn cht bin ch)ng c"a t duy mi), aYD?Q, aEDAH>, 1990.

30. e.f. \DKMD, W)% ; ) "%GX&C; (G&D ( ;* Y%A%B (Bin chng ca tt yu v t do trong trit hc Hghen), eEFGEDY f=?EDE[== , g1, 1995, 5269. 31. h.O. V>B=^@H, F*;(*%'% ) );%A*B &)% ;'% ! A (Mu thun vi tnh cch l phm tr ca Lgic hc bin chng), eYDJ>N iAE?>, aEDAH>, 1963.
257

32. h.O. V>B=^@H, F'%CQ )";"CB *)HQ')%;B ;"! (Ti sao antinmi khc vi chn l). Trong tc ph1m: ]=>?@AB=C@DAE@ FGEB=HEG@C=@ (Mu thun bin ch)ng), TE?=B=S<>B, aEDAH>, 1979, 233 - 251.
33. f.f. eNAA@G@H, F*%&C%;"% $*;(*%'% %% ;%*%;'% ! G*)H (Mu thun ca s vt v hnh 5nh l lun ca n). Trong tc ph1m: ]=>?@AB=C@DAE@ FGEB=HEG@C=@ (Mu thun bin ch)ng), TE?=B=S<>B, aEDAH>, 1979, 59 - 77. 34. f.f. eNAA@G@H, Z(B%;B )";"CB G*)HC $*;(*%'B? (C ph5i antinmi l hnh 5nh ca mu thun). Trong tc ph1m: ]=>?@AB=C@DAE@ FGEB=HEG@C=@ (Mu thun bin ch)ng), TE?=B=S<>B, aEDAH>, 1979, 209 - 222. 35. f.f. eNAA@G@H, [(*%C%""% ;B"% ;%* &)% ;'% A $*;(*%'B $Q; %% &)+"%!E%A *)H(;B (Thc trng hin nay ca l lun v, mu thun bin chng v con ng tip t6c pht trin n). Trong tc ph1m: TGEB=HEG@C=@ A>A =DBECI=A G>SH=B=N (Mu thun l ngu-n gc c"a s pht trin), jhk, j@I=IPG><, 1988, 6 - 17. 36. l.e. m?Q@IAEH, Wa% ;'% )B A ) (Lgc hc bin chng), aEDAH>, 1974. 37. l.e. m?Q@IAEH, F*G%C) $*;(*%'B ( A % (Vn , mu thn trong Lgc hc). Trong tc ph1m: ]=>?@AB=C@DAE@ FGEB=HEG@C=@ (Mu thun bin ch)ng), TE?=B=S<>B, aEDAH>, 1979, 122 - 143. 38. V.a. n@<GEH, F*;(*%'(;+ $H")"B $H")"% $*;(*%'B (Mu thun ca nhn thc v nhn thc mu thun). Trong tc ph1m: ]=>?@AB=C@DAE@ FGEB=HEG@C=@ (Mu thu n bi n ch ) ng), TE?=B=S<>B , aEDAH> , 1979, 9 - 38.
258

39. V.a. n@<GEH, \%HG%>" A*QG%"% ( $*#%% $H")"B $*;(*%'B ? ]^% *)H ")Q'"DX & QBX (Liu khng th trnh c s lm th lI trong qu trnh nhn thc?). Trong tc ph1m: ]=>?@AB=C@DAE@ FGEB=HEG@C=@ (Mu thun bin ch)ng), TE?=B=S<>B, aEDAH>, 1979, 312 - 333. 40. ?*); ! ()*+ $ (T in trit hc gi5n yu), TE< EW^@R G@<>A`=@R m.e. V?>MW@GP>, T.e. nEFI=I>, m.n. T>IB=I>, TE?=B=S<>B, aEDAH>, 1966. 41. m.O. d>GDA=R, F*G%C) $*;(*%'B ( &)% ;'% ! A % (Vn , mu thun trong lgc hc bin chng), ahk, aEDAH>, 1969. 42. m.O. d>GDA=R, _%"" ! )")H &)% ;'% X $*;(*%'! $*#%) $H")"B (S phn tch ca Lnin v, mu thun bin chng trong qu trnh nhn thc). Trong tc ph1m: TGEB=HEG@C=@ A>A =DBECI=A G>SH=B=N (Mu thun l ngu-n gc c"a s pht trin), jhk, j@I=IPG><, 1988, 72 - 79. 43. o.a. XGML<@H, *C)+" -A'% % &)% ;'% % $*;(*%'B. P)H'% ;*Q ;Q* (Mu thun lgc hnh thc v mu thun bin chng. S phn bit v, cu trc) ]=>?@AB=C@DAE@ FGEB=HEG@C=@, TE?=B=S<>B, aEDAH>, 1979, 78 - 95. 44. L"(D C)* ; -%"" ! (Nguyn l trit hc Mc-Lnin), TE?=B=S<>B, aEDAH>, 1979. 45. b.n. T?@BI=AEH, F*;(*%'B ) ;'" )C*)H(;B #)HC) (Mu thun vi tnh cch l ngu=n gc t thn pht trin ca ch ngh-a x hi). Trong tc ph1m:
OE`=>?=SK : B@EG=N, FG>AB=A> = MGEA=, aEDAH> (Ch" ngh#a x hi: l lun, thc tin v bi hc), M. 1990, 118 - 120.

259

46. T.d. f@<ED@@H, W)% ; ) G^%;(%""! >H" (Bin chng ca i sng x hi), TGEW?@K> K=G> = DE`=>?=SK>, g 9, 1981, 28 - 30. 47. B (trit hc), kC@WIE@ FEDEW=@ (Sch gio khoa), TE< G@<>A`=@R e.d. j>HG=I@IAE, bG=DBQ, aEDAH>, 1996. 48. ! 6"# $%&'% ! ()*+ (T in Bch khoa trit hc), h?>HI>N G@<>A`=N: j.f. m?Q=C@H, T.d. f@<ED@@H, O.a. nEH>?@H, e.h. T>IEH, OEH@BDA>N lI`=A?EF@<=N, aEDAH>, 1983. 49. \.O. p=FAE, F*;(*%'B Q'%"B ?)*) R)* ) (Nhng mu thun trong hc thuyt ca Cc Mc), trong tc ph1m: _@G@S B@GI==, TGEPG@DD, aEDAH>, 1990, 60 - 83. 50. h.a. iBG>AD, [#)+"% $*;(*%'% (Mu thun x hi), aYD?Q, aEDAH>, 1977. 51. Robert Audi (General Editor), The Cambridge Dictionary of Philosophy (T in trit hc Cambridge), Cambridge University Press, 1996. 52. S.P. Huntington, The Clash of Civilizations (S 6ng gia cc n,n v/n minh), Foreign Affairs, 1993, Summer , Vol. 72, N. 3. 53. T.Z. Lavine, From Socrates to Sartre: The Philosophic Quest (T Xcrat n Sartre: S i tm trit hc), Bantam Books, New York, 1989. 54. Michael Martin, Atheism: A Philosophical Justification (Ch ngh-a v th0n: S chng minh v, mt trit hoc), Philadelphia, PA: Temple University Press, 1990. 55. Thomas Mautner (Editor), A Dictionary of Philosophy (T in trit hc), Blackwell Publishers Ltd, Oxford, 1996.
260

56. Microsoft Encarta Reference Library 2005 (Th vin tra c)u bch khoa c"a Microsoft) , 500 largest US businesses, Microsoft Corporation, 2004 57. Richard Norman, The Problem of Contradiction (Vn , mu thun). Trong tc ph1m: Hegel, Marx and Dialectic: A Debate (Tho lun v Hghen, Mc v Php bin ch)ng), Gregg Revivals, Hampshire, England, 1994. 58. Bertrand Russel, Why I am not a Christian and other Essays on Religion and related Subjects (Ti sao ti khng theo Ki t gio v nhng tiu lun khc v, tn gio v cc vn , c lin quan), edited by Paul Edwards, Touchstone, Old Tappen, New Jersey USA, 1967. 59. Sean Sayers, On the Marxist Dialectic (V, Php bin chng mcxt) Trong tc ph1m: Hegel, Marx and Dialectic: A Debate (Tho lun v Hghen, Mc v Php bin ch)ng) , Gregg Revivals, Hampshire, England, 1994. 60. Richard Schmitt, Introduction to Marx and Engels: A Critical Reconstruction (Nhp mn v, Mc v Mngghen: S cu to li c ph phn), Westview Press, Boulder and London, 1987.

261

MU THUN MT S VN L LUN V THC TIN

Chu trch nhim xut bn: TS. VI QUANG TH' Bin tp: KIqU VIrT C:sNG KU thut vi tnh: NGUYtN KIM Nu Sa bn in: KIqU VIrT C:sNG Trnh by ba: MINH TRANG

In 500 cun kh7 14,5x20,5 cm ti Cng ty C7 ph0n In 15-B CN S /ng k KHXB 53/1135/CXB cp ngy 19/7/2005 In xong v np lu chiu thng 11 n/m 2005

MT S KIN B SUNG CA TC GI,

Quyn sch tuy c vit cch y 8 nm, nhng nhng vn l lun c bn c trnh by trong sch vn cn nguyn gi tr c"a n; tuy vy chng ti thy c mt vi bin php c! th cn c b sung, pht trin cho ph hp v theo kp vi tnh hnh t nc v th gii. Trong chng V, tit 1.2., khi bn v mu thun c bn c"a ch" ngh#a t bn v phng php gii quyt n, chng ti c vit: S khc nhau gia c s$ h tng kinh t c"a ch" ngh#a x hi v ch" ngh#a t bn khng phi $ ch trong ch" ngh#a t bn ch c thnh phn kinh t t bn t nhn v trong ch" ngh#a x hi ch c kinh t nh nc v kinh t tp th. Trong ch" ngh#a x hi cng phi c nhiu kiu quan h sn xut, nhiu thnh phn kinh t, nhng s4 hu cng cng ph5i bao qut nhng t liu s5n xut ch yu ca x hi v thnh ph0n kinh t nh nc ph5i gi vai tr ch o. (xem tr. 214). T t$ng ny cng c chng ti cp n trong vic gii quyt mt s mu thun quan trng $ nc ta trong thi k. qu ln ch" ngh#a x hi. Qua thc t din bin c"a tnh hnh t nc v kinh nghim c"a nhiu nc tin tin trn th gii trong nhng nm gn y, chng ti thy cn gii thch r hn v b sung thm mt s kin chung quanh vn ny nh sau:

1. V1 ch & s h-u Trong cc vn kin c"a *ng ta thi k. i mi c ni n s t-n ti c"a ba ch s4 hu, trong c ch s4 hu t nhn $ nc ta hin nay, nh vy c tri vi quan im c"a C. Mc v Ph. 7ngghen coi vic xa b. ch t hu l mt nguyn t9c c"a cch mng x hi ch" ngh#a khng? Tht ra, khi Mc v 7ngghen ni n ch t hu hay ch cng hu l mun ni n ton b ch kinh t c"a mt hnh thi kinh t - x hi; mi hnh thi kinh t x hi c mt ch s$ hu nht nh. Nh vy, ch t hu m theo cc ng cn phi xa b l ch kinh t trong s4 hu t nhn t b5n ch ngh-a l hnh thc s4 hu c b5n, n,n t5ng ca x hi, n l c s$ c"a tnh trng giai cp ny thng tr, p b)c v bc lt giai cp khc, ch) khng phi l xa b ton b hnh th)c s$ hu t nhn ni chung. Cn ba ch s4 hu m *ng ta ni n thc ra l ba hnh thc s4 hu n:m trong ch s4 hu ca ch ngh-a x hi, trong hnh th)c s$ hu cng cng l hnh th)c s$ hu c bn, nn tng. Khi s$ hu cng cng tr$ thnh nn tng, khi tt c mi hnh th)c s$ hu v kinh doanh c +t di s qun l mt cch khoa hc v c hiu qu c"a nh nc c"a dn, do dn v v dn th s8 trnh c tnh trng bc lt v p b)c giai cp. Nh vy, t t$ng c"a *ng ta chng nhng khng mu thun, m cn l s vn

d!ng sng to t t$ng c"a Mc v 7ngghen trong Tuyn ngn *ng Cng sn vo iu kin hin nay $ nc ta. 2. Th no l cng h-u v1 nh-ng t liu s0n xut ch yu v mi quan h gi-a cng h-u v t h-u? Theo chng ti, nn thay t, ch" yu b/ng t, c bn c r ngh#a hn. Khi ni t liu sn xut ch" yu, ngi ta ngh# ngay n nh my, cng c!, thit b, v.v., thc ra nhng t liu ny khng c inh, thng xuyn c thay th, i mi nn c th do nh nc ho+c do t nhn u t, khng nht thit phi thuc v cng hu. Cn t liu sn xut c bn l nhng t liu tng i n nh lu di, lm c s$, nn tng c"a ton b nn kinh t, nh t ai, ti nguyn trong lng t; thc vt, ng vt t nhin, khong sn $ ni r,ng, sng, bin, thm l!c a; cc ngu-n nng lng; ng giao thng, sn bay, bn cng, kho tng; cc cng trnh (kinh t, vn ha) c xy dng t, ngu-n vn c"a nh nc v tp th, v.v., nht thit ph5i thuc v, cng hu. V d!, b bin (v hi phn quc gia) l s$ hu c"a ton th nhn dn nc (cng hu), cn khch sn, nh hng, cc cng trnh du lch, vui chi, gii tr, v.v., c xy dng trn b bin tuy l nhng t liu sn xut ch" yu nhng khng nht thit ph5i thuc v, cng hu. Tuy nhin nhng c nhn hay tp th s d!ng li th c"a b bin kinh doanh th phi np thu vo ngn sch nh nc chi cho cng vic chung v phc li c"a nhn dn. Tng t nh vy, t nhn mun kinh doanh ngnh giao thng -

vn ti ng b, ng th"y hay ng hng khng th cn phi c nhng kt cu h tng l ng giao thng, bn cng, sn bay, v.v.. Nh vy, s$ hu cng cng l c s$, nn tng, cn s$ hu t nhn khng th c lp vi s$ hu cng cng, m tri li n t-n ti trn c s$ s$ hu cng cng. * l mi quan h bin ch)ng gia s$ hu cng cng v s$ hu t nhn trong ch" ngh#a x hi. Chnh t t$ng v mt ch s$ hu hai mt nh vy c C. Mc nu ra trong T bn. Theo Mc, ch s$ hu c"a x hi tng lai l kt qu c"a hai ln ph" nh, l s thng nht gia s$ hu c nhn v s$ hu cng cng, trong s$ hu cng cng l c s$. C. Mc vit: Phng th)c chim hu t bn ch" ngh#a do phng th)c sn xut t bn ch" ngh#a 3 ra, v do c ch t hu t bn ch" ngh#a na u l s ph" nh u tin i vi ch t hu c nhn da trn lao ng c"a bn thn. Nhng nn sn xut t bn ch" ngh#a li 3 ra s ph" nh bn thn n, vi tnh tt yu c"a mt qu trnh t nhin. * l s ph" nh ci ph" nh. S ph" nh ny khng khi ph!c li ch t hu, m khi ph!c li ch s$ hu c nhn trn c s$ nhng thnh tu c"a thi i t bn ch" ngh#a: trn c s$ s hip tc v s chim hu cng cng i vi rung t v nhng t liu sn xut do chnh lao ng lm ra.1

1. C. Mc v Ph. 7ngghen, Ton tp, sd, t. 23, tr.1090.

*y chnh l phng th)c gii quyt mu thun gia s$ hu c nhn v s$ hu x hi, l s dung hp c"a m+t i lp trong mt th thng nht mi. T t$ng ny cng c V.I. Lnin lm r trong tc ph1m Nhng ngi bn dn: Khi xy dng l lun x hi ch" ngh#a c"a mnh Mc i n kt lun l trong x hi tng lai s8 t-n ti mt ch s$ hu v,a c nhn, v,a cng cng, vi t cch l s thng nht ti cao c"a ci mu thun b xo b.1 *iu cn ch trong cu ni c"a Mc l ng khng -ng nht gia ch t hu t bn v s$ hu t nhn. Ch t hu t bn cn c xa b v n l kt qu c"a s bc lt. Cn s$ hu c nhn l kt qu c"a lao ng c"a bn thn ngi lao ng. Trong cu ni c"a Lnin, trong ch s$ hu tng lai mt ch s$ hu v,a cng cng v,a c nhn, khi hai m+t c kt hp vi nhau trong mt th thng nht th coi nh mu thun c gi5i quyt, nhng khng phi l s xa b mt m+t m l s kt hp hi ha gia hai mt. 3. V1 vai tr ch $o ca kinh t nh nBc. *y l vn gy tranh ci nhiu nht. Chng nhng trong thi k. kh"ng hong c"a ch" ngh#a x hi nhng nm cui thp k9 80 c"a th k9 XX, m trong my nm gn y $ nc ta, nhiu tp on kinh t nh nc cng ri vo tnh trng tr tr ho+c ph sn. Theo chng ti ngh#, kinh t
1. Xem V.I. Lnin, Ton tp, sd, t. 1, tr. 204-205

nh nc c vai tr rt quan trng trong mt s l#nh vc v thi k. nht nh. C nhng l#nh vc rt cn cho li ch lu di c"a t nc v nhn dn nhng t nhn khng khng th b vn ra kinh doanh v khng th thu c li nhun trc tip, v d! vic xy dng cc cng trnh th"y li, th"y in ln, cc cng trnh giao thng ln, nh m$ ng Trng Sn, xy dng v qun l ng dy in 500 KV, xy dng nh my in ht nhn, chnh trang th v nng thn, v.v., v nhiu cng trnh phc li khc. M!c ch c"a kinh t nh nc cng khc vi m!c ch c"a kinh t t nhn. *i vi vic lm kinh t c"a nh nc th hch ton kinh t ch nh/m m bo thu " chi, c khi ly li ch ny b cho l ch khc, nhiu khi ch v li ch lu di, khng tnh n li nhun trc m t. Vic lm kinh t c"a nh nc tuy khng c li nhng trong nhng iu kin nht nh b t buc phi lm, khng th khc hn c. Trong nhiu trng hp nh nc khng trc tip kinh doanh nhng c th thu cc doanh nghip t nhn lm v nh nc gi vai tr qun l, gim st nhng vn thc hin c m!c ch ph!c v! li ch cng cng. Ta th so snh vic nh nc trc tip kinh doanh giao thng $ Lin X trc y (v hch ton khng ch+t ch8 nn rt lng ph, c nhn th c li nhng nh nc phi b l, rt c!c b ph sn) vi vic qun l giao thng c"a nh nc Singapore hay Canada hin nay v,a tin li v,a trnh c tnh trng lng ph (cc dch v! giao thng l c"a t nhn c nh

nc thu ph!c v! vic i li c"a nhn dn; nh nc m bo thu " chi, khng c tnh trng bao cp; nh nc buc cc c s$ t nhn phi tun th" ch+t ch8 quy nh c"a nh nc v l ph, tuyn ng, gi gic, vn ha). Theo chng ti, nh nc khng cn kinh doanh v cng nn trnh kinh doanh $ nhng l#nh vc khng c tnh cp thit, ni m kinh t t nhn c th lm tt hn, c li hn, khng nh h$ng g n an ninh quc phng, an sinh x hi nh cng nghip ng tu chng hn. Nhng doanh nghip nh nc no lm n thua l lu di thi nn c phn ha ho+c mnh dn gii th, ,ng ly tin c"a nhn dn ko di s t-n ti c"a tnh trng tr tr ny. Khng nhng th, khi thy r/ng mt s c s$ kinh doanh no m t nhn c th m nhn c, nh nc qun l v thu thu th c li hn l trc tip )ng ra kinh doanh th nn tin hnh x hi ha cc c s$ sn xut ny. 4. V1 vai tr ca qu0n l nh nBc Mt trong nhng i,u kin quan trng nht c"a vic gii quyt nhng mu thun x hi l vai tr qu5n l ca nh nc. *iu ny chng ti cha c iu kin phn tch kU trong tc ph1m. Qua kinh nghim $ nc ta v trn th gii trong nhng nm qua, chng ti nhn thy r/ng y mi l yu t quyt nh trc tip nht i vi s thnh cng hay tht bi trong vic gii quyt cc mu thun x hi.

Nh ni $ chng 1, trong mt h thng mu thun th c yu t t iu chnh n/m trong quan h gia hai m+t i lp v yu t i,u ch@nh n/m trong h thng c"a s vt. Chng hn, no b l trung tm iu khin v iu chnh c"a ton b c th. Nh nc l c quan lnh o v iu chnh c"a mt quc gia. Tt c cc mu thun trong mt x hi c! th khng th vn hnh v c gii quyt mt cch ng n nu khng c vai tr qun l c"a nh nc ho+c nu nh nc yu km, khng " nng lc qun l x hi. Nu c s qun l tt c"a nh nc, tnh trng gian ln thng mi, lm hng gi, hng u, cung cp hng ha, thc ph1m, dch v! km cht lng, c hi c th c ngn ch+n (kinh nghim thnh cng $ mt s nc tin tin cho ta c s$ khng nh iu ny v mt s iu sau). Vi s qun l tt c"a nh nc, tnh trng an ton giao thng, an ninh x hi, tnh mng, ti sn c"a c nhn c m bo, nhng hin tng tiu cc trong hnh vi c"a c nhn nh tham nhng v cc hnh vi ti phm khc c ngn ch+n kp thi. Vi s qun l tt c"a nh nc mi quan h gia li ch ngi lm thu v ngi thu mn lao ng c m bo hi ha, ngi ngho, ngi tht nghip c tr gip vt qua kh khn, tr3 con sinh ra, ngi gi yu, tt nguyn c x hi chm sc. Phn ln nhng hin tng tiu cc trong i sng x hi $ nc ta u c nguyn nhn khch quan c"a n t, mt nn sn xut nh, lc hu nn khng th mt sm mt chiu m kh c ph!c ht c, nhng suy cho cng do s

yu km trong qun l nh nc m nhng hin tng ny pht trin mt cch khng bnh thng so vi nhi,u nc khc 4 cng mt trnh pht trin nh nc ta. Chnh v th, vic xy dng thnh cng nh nc php quyn c ngh#a quyt nh s thnh cng c"a s nghip xy dng ch" ngh#a x hi $ nc ta. Cn bin php xy dng nh nc th cn phi nghin c)u l lun v nh nc php quyn, hc tp kinh nghim thnh cng $ cc nc tin tin trong vic t ch)c b my, hot ng v cng tc qun l c"a nh nc, khng nn c s phn bit mt cch c)ng nh c gia nh nc x hi ch" ngh#a c"a chng ta vi nhng nh nc khc c coi l nh nc t sn, phi x hi ch" ngh#a. Nhng iu nu trn ch nh/m trnh by kin b sung, trao i thm c"a tc gi v nhng ni dung vit trong cun sch c"a mnh. Mong nhn c kin nhn xt, ng gp c"a c gi. kin nhn xt v ng gp xin gi cho tc gi $ a ch: ngthung46@gmai.com. Xin chn thnh cm n! Thng 9 2013 Tc gi: PGS.TS. Nguyn Tn Hng