nn niversitesi Mhendislik Fakltesi Maden Mhendislii Blm 321 Cevher Hazrlama Laboratuvar I YOUNLUK SAPTANMASI 1.

GR zellikle, cevher hazrlama ve zenginletirme aygtlarnn kapasitelerinin ya da silo hacimlerinin hesaplanmasnda cevherin younluuna ya da zgl arlna ait bilgilere ihtiya duyulmaktadr. Bundan baka yerekimi yardmyla zenginletirmenin uyguland rnein sallantl masa zenginletirmesinde cevher ve gang mineralleri arasndaki zgl arlk farknn bilinmesi gerekmektedir. Bir katnn zgl arl ya da rlatif (greceli) younluu, katnn arl ve katnn hacmine eit hacmdaki suyun (4C de) arl arasndaki orandr. Younluk ve zgl arlk bazen birbirinin yerine kullanlabilmektedir. Bununla birlikte, younluk mutlaka bir birim ile (g/cm3, kg/m3, ton/m3, lb/ft3) ifade edilirse anlaml olmaktadr. zgl arl 2 olan bir mineralin arl, mineralle ayn hacimdeki suyun iki kat arlna eittir. Uygulamada bir tesiste elden geirilen taneli malzemelerin ynsal, kaba ve gerek younluk olmak zere farkl younluunun saptanmas gerekir. a. Ynsal Younluk, y= malzeme arl / yn hacmi Yn hacmi = mineral hacmi + kapal boluk hacmi + ak boluk hacmi + taneler aras hacimdir. b. Kaba Younluk, k=malzemenin arl / paralarn hacmi Paralarn hacmi= mineral hacmi + ak boluk hacmi + kapal boluk hacmidir. c. Gerek Younluk, g= Malzemenin arl / Malzemenin hacmi Tanmlanan bu farkl hacimler basit fiziksel yntemlerle kolayca hesaplanabilirler.

Younluk Saptanmas Deney Fy

Sayfa 1

1.1.Yn younluunun saptanmas

Sz konusu malzemeden koni biiminde bir yn yaplr. Koninin ykseklii ve ap llerek ynn hacmi hesaplanr. Bununla birlikte koniyi oluturan malzeme tartlarak arl bulunur.

y=

my Vy

denklemi malzemenin yn younluunu verir. Burada Vy (koni) = r2h.

1.2. Kaba younluun saptanmas

Temsili rnein tartm yoluyla kaba arl (mk) bulunur. Tartlan rnek bir kaba alnr ve malzemeyi rtecek ekilde zerine su konulup kaynatlr. Sonra rnek kabnn suyu dikkatlice boaltlr. Malzemenin paralar dikkatlice yzey nemleri kurulanr. Bu, ak boluklarna su dolmu rnek lek kabna konularak hacim tarmas yoluyla kaba hacmi (V k ) saptanr. k =
mk Vk

eitlii malzemenin kaba younluunu verir.

1.3. Gerek younluun saptanmas

Gerek younluu saptanacak malzemeden alnan temsili rnek 0,5 mm den daha ince olmak zere (genelde -200 m) tlr ve 200 g kadar rnek alnr. rnekten eyrekleme yoluyla 50 g kadar yeni rnek alnr ve tartm yoluyla kuru arl (m kuru) saptanr. Taneli malzemelerin gerek younluklarnn saptanmasnda "piknometre" kullanlr. Piknometre aznda klcal oluklu camdan bir balk yerletirilmi kk bir balondur. Piknometre ile younluk saptanrken hidratlanmayan rnekler iin su; hidratlanan rnekler iin ise genellikle alkol kullanlmaktadr. Mp = Bo piknometre arl, Mps= Sv ile dolu piknometre arl, Mp= rnek + piknometre arl, Mps= rnek + sv ile dolu piknometre arl.

Younluk Saptanmas Deney Fy

Sayfa 2

Buna gre. Mp - Mp = G arln verir. Bylece; g=

Mp-Mp
(

kuru rnek arln,

[(Mp + Mps) - (Mp +Mps )] = Vh rnek tarafndan yer deitiren suyun

Mp+Mps)-(Mp+Mps )

eitlii rnein gerek younluunu verir. Gerek younluk saptanmas iin kullanlacak piknometre klcal balkla birlikte nce 25C de kurutulur ve tartlarak arl (Mp) hesaplanr. Sonra su ile doldurulur ve ayn scaklkta kurutulup tartlarak arl (Mps) saptanr. Piknometrenin suyu boaltlp iindeki nemi kurutulur ve iinde 10-20 g kadar kuru rnek konur. Tartlarak Mp saptanr. Sonra su ile yavaa doldurulur ve aralkl olarak alkalanarak taneler arasnda hava kabarcklarnn kalmamas salanr. Sonra klcal balkla birlikte 25C de kurutulup arl (Mps) saptanr. Bu durumda yukardaki formln tm bilinmeyenleri saptanm olduundan gerek younluk hesaplanabilir duruma gelmitir. Deneysel hatalardan kaynaklanan sapmalar engellemek iin deney tekrarlanmal ve bir ortalama deer bulunmaldr.

Younluk Saptanmas Deney Fy

Sayfa 3

2. YOUNLUK SAPTANMASI DENEY 2.1 Ynsal Younluk Saptanmas Deneyi

Deney konusu malzemeden yeterli bir miktar alarak temiz ve dz bir zemin zerine
~50 cm yksekliinde dzgn bir koni yapnz.

Koninin kesin yksekliini ve apn lnz.

Koniyi oluturan malzemeyi tartnz.

2.2 Kaba Younluk Saptanmas Deneyi Kaba younluu saptanacak malzemeden 1 kg kadar temsili rnek alnz. Bu malzemeyi su ierisinde kaynatarak ak boluklara su yerlemesini salaynz. Kaynatma suyunu yavaa boaltnz. Malzemeyi uygun bir mezr ierisine yerletiriniz. Daha nceden hacmini bildiiniz miktarda suyu malzemeyi rtecek biimde mezre boaltnz. Mezrden hacim deiikliini lnz.

2.3 Gerek Younluk Saptanmas Deneyi Deney konusu rnei en fazla 0,5 mm ye tn. tlm malzemeden 50-100 gr rnekleme yapnz. Piknometreyi klcal bal ile birlikte 25C de kurutunuz. Kurutulmu halde tartnz ve tartm kaydediniz. Piknometreyi su ile doldurun. Klcal bal kapatn. Kurulayn 25C de stnz, tartnz, tartm kaydediniz. Piknometreyi boaltp kurutunuz. Kuru piknometre ierisine 50 g rnek koyunuz. Balk ile birlikte tartp, tartm kaydediniz. erisinde rnek bulunan piknometreyi yavaa su ile doldurunuz. Klcal bal yavaa kapatnz. Kurulaynz. Piknometreyi 25C de stnz. Tartp sonucu kaydediniz.

Younluk Saptanmas Deney Fy

Sayfa 4

2.4. Deney sonularnn deerlendirilmesi 2.4.1. Ynsal Younluun Hesaplanmas Ynsal younluk deneyinde llen arlk, koni ykseklii, koni ap yardmyla yn younluunu formllerde gstererek ak olarak hesaplaynz. 2.4.2. Kaba Younluun Hesaplanmas Kaba younluk deneyinde llen arlk ve kaba hacmdan kaba younluu formllerle gstererek ak olarak hesaplaynz. 2.4.3. Gerek Younluun Hesaplanmas Gerek younluk deneyinde saptanan tartm sonular yardmyla rnein gerek younluunu formllerle gstererek ak olarak hesaplaynz.

Sonular YOUNLUK SAPTANMASI Malzeme Ad: Genel zellikleri: Arlk (g) Ynsal Younluk Kaba Younluk Gerek Younluk Hacim (cm3) Younluk (g/cm3) Younluk (kg/m3)

Younluk Saptanmas Deney Fy

Sayfa 5