Xu hng tin b cng ngh

Tc gi: John V Ngi dch v bin tp: Ng Trung Vit

H Ni, 6/2013

Ngun t liu: John Vu, Carnegie Mellon University http://www.science-technology.vn

Mc lc

1. Cng nghip CNTT ton cu ................................... 1 Cng nghip cng ngh thng tin ............................... 1 Cng nghip phn mm ............................................ 10 Cng nghip phn mm cn g.................................. 16 Xu hng cng nghip-1 .......................................... 21 Xu hng cng nghip-2 .......................................... 22 Xu hng cng nghip 2012 ..................................... 25 D bo xu hng 2013 ............................................. 28 Xu hng tng lai trong CNTT .............................. 31 Xu hng trong cng ngh thng tin ........................ 33 Tng lai ca CNTT ................................................. 38 Cng ngh thng tin v kinh t ................................. 42 Tc ng kinh t ca cng ngh thng tin ................ 44 Cng ngh thng tin nh mt chin lc.................. 45 S kin th v v cng nghip phn mm ................. 49 C hi mi trong cng nghip .................................. 53 Xu hng thu ngi ca cng nghip 2012-2018... 57 Cng nghip ti chnh v cng nghip cng ngh .... 62 Qun l d liu ln .................................................... 65 Big Data - D liu ln ............................................... 67 Nn tng lai............................................................. 69 Cc min nng hin nay ca CNTT .......................... 72 i

2. Tnh ton di ng .................................................... 76 ng dng di ng ..................................................... 76 ng dng di ng: C hi mi ................................. 78 Phn mm di ng .................................................... 81 Kinh doanh ng dng di ng................................... 84 Bn app di ng ca bn ........................................... 87 Ti sao khu vc app di ng l quan trng? ............. 91 Cuc chin in thoi di ng .................................. 92 Xu hng mi: Tnh ton trng tm di ng ............ 97 Ngi pht trin app di ng .................................... 99 3. Tnh ton my ....................................................... 103 Tnh ton my-1 ...................................................... 103 Tnh ton my-2 ...................................................... 106 Tnh ton my-3 ...................................................... 108 Tnh ton my-4 ...................................................... 109 C s v tnh ton my ........................................... 112 Cch thnh cng vi tnh ton my ........................ 114 Web2.0 .................................................................... 119 4. Robotics .................................................................. 123 Robotics .................................................................. 124 Tng lai ca robotic .............................................. 126 Vin Robotics.......................................................... 129 Robotics CMU ..................................................... 132 Xu hng robotic .................................................... 135 Thi i ca robots ................................................. 138 Robot trong th k 21 .............................................. 142 Kinh doanh robotics ................................................ 146 My t hc .............................................................. 150 Hc my .................................................................. 153 ii

5. Phn mm ngun m ............................................ 157 Phn mm ngun m .............................................. 157 Dch chuyn m thc ngun m ............................. 158 Dch chuyn m thc ngun m - Phn 2............... 173 6. An ninh tnh ton .................................................. 197 An ninh tnh ton .................................................... 197 An ninh CNTT ........................................................ 200 An ninh my tnh .................................................... 204 Vn an ninh my tnh ......................................... 206 e do an ninh my tnh ......................................... 210 Chin tranh my tnh ............................................... 213 Chuyn vin an ninh cng ngh thng tin .............. 215 o to v an ninh thng tin ................................... 218 An ninh h thng ..................................................... 220 7. Phng php pht trin phn mm .................... 224 Lch s tm tt v pht trin phn mm ................. 224 Phng php pht trin phn mm ......................... 227 Thut ng................................................................ 227 Phng php qun l d n mi .............................. 244 Phng php lun Agile.......................................... 251 Qun l d n Agile ................................................. 253 Mt s s kin v cch tip cn Agile .................... 257 Li khuyn v Agile ............................................... 260 Cch tip cn Agile ................................................. 263 Phng php Scrum-1 ............................................ 265 Phng php Scrum-2 ............................................ 270

iii

iv

1. Cng nghip CNTT ton cu

Cng nghip cng ngh thng tin Cng nghip cng ngh thng tin (CNTT) bao gm nhiu cng ti. Mt s cng ti l ln vi hng trm nghn cng nhn, mt s l nh vi ch mt hay hai ngi. Mt s xy dng phn mm c cng chng dng trong khi s khc dng phn mm cho khch hng c bit. Mt s bn phn mm nh sn phm trong khi s khc cung cp phn mm nh dch v. Mt s lm vic theo hp ng tr gip cc cng ti vi d n c th trong khi s khc ch gii quyt cc vn c bit. Mt s gip thit lp kt cu nn, h thng mng, v qun l cc trung tm d liu trong khi s khc ch pht trin cc websites v gip thit lp kinh doanh trc tuyn v.v. Cc cng ti xy dng phn mm c cng chng s dng hay phn mm bn sn Commercial-off-the self nh Microsoft, Oracle, Adobe, VMware, Symantec, v.v. phn ln l nhng cng ti phn mm rt ln, h bao gi cng trong "phng thc thu ngi" vi hng nghn nhn vin mi c thu mi nm. Phn ln h a thch thu ngi mi tt nghip v nhng ngi ny c th d dng c o to cho khp vi mi trng lm vic ca cng ti. Cc cng ti xy dng phn mm c bit t ng ho qui trnh doanh nghip trong ti chnh, ch to, hu cn, ngn hng, bn v tip th p ng nhu cu c bit ca khch hng nh Accenture, IBM, SAP, v 1

Oracle v.v. a thch thu cng nhn c mt s kinh nghim v cng vic ca h yu cu tri thc v ng dng ca h nh SAP, PeopleSoft v.v. Cc nh cung cp dch v khon ngoi l cc cng ti thc hin cng vic CNTT cho khch hng. H thc hin cc nhim v t kim th, lp trnh, bo tr xy dng ton th d n, ln hay nh, khng mt ph. Nu cn, h thm ch c th tip qun ton th chc nng CNTT cho khch hng. Cc cng ti nh Accenture, Infosys, TCS, Wipro, v Mahindra v.v. thng thu a dng cng nhn, t ngi mi tt nghip ti ngi pht trin c kinh nghim. Nhiu ngi c thu vit m v kim th cc chng trnh ln; mt s c thu ci t cc gi phn mm trn h thng ca ngi dng v sa i n theo nhu cu ring ca ngi dng. Mt s c thu cp nht cc h thng hin c, hay thit k cc Website c chuyn bit ho. Cc cng ti dch v t vn l nhng cng ti gip khch hng lp k hoch v thit k h thng tin tch hp phn cng, phn mm v cng ngh truyn thng. H gip khch hng la chn phn cng v phn mm ng cho mt doanh nghip hay d n c th, ri pht trin, ci t v thc hin h thng ny. Bn cnh , h thng o to v h tr cho ngi dng. Cc cng ti t vn ch thu nhng cng nhn CNTT c kinh nghim v o to h thnh cc nh t vn. Phn ln cc nh t vn c t nht nm ti mi nm kinh nghim trong khu vc chuyn mn v thng lm vic trn cc d n chuyn mn nh ngi c vn hay vai tr h tr. Mt s cng ti t vn ch hi t vo khu vc ring nh vn an ninh. Ngy nay nhiu cng ti ang dng 2

Internet v intranet, iu lm ny sinh cc vn ang tng ln v an ninh thng tin. e do an ninh bin thin t vi rt lm hng my tnh ti gian ln trc tuyn v n cp cn cc. Khi cc cng ti dng Internet trao i thng tin vi khch hng, nhiu iu c th xy ra. gim nh mi e do ny, cc cng ti ang dng dch v ca cc hng t vn an ninh, hng chuyn mn ho trong mi kha cnh ca an ninh CNTT cho h. Cc cng ti ny nh gi h thng my tnh cho cc khu vc mong manh, qun l tng la, v cung cp bo v chng li vic xm nhp v "vi rt" phn mm. Cc cng ti qun l tin nghi l nhng cng ti cung cp vic qun l v vn hnh ca h thng v tin nghi CNTT. H phi cng nhn ca h ti a im ca khch hng gip cung cp dch v phc hi thm ho; gip khch hng chun b i ph vi cc trc trc chnh ca h thng thng tin ca h. H sao lu d liu v to ra chin lc cho vn hnh doanh nghip trong v sau vic ngng chy my. H gip cc cng ti phc hi d liu b mt sau khi thm ho xut hin. Cc cng ti dch v tnh ton my l mt kiu khc ca qun l tin nghi tnh ton nhng thay v i ti a im ca khch hng, h chuyn h thng CNTT ca khch hng vo v tr ca h, lu gi d liu trong cc tin nghi ring ca h v qun l mi th cho khch hng. Khch hng vn c truy nhp vo h thng ca h qua internet. CNTT l ngnh cng nghip da trn tri thc v k nng. Lc lng lao ng CNTT bao gm ch yu nhng ngi tt nghip i hc vi 82% c bng c nhn hay cao hn. C vi kiu cng nhn tu theo gio dc ca h v chuyn mn bng cp. Ngy nay k s 3

phn mm v ngi pht trin phn mm chim i a s cc cng nhn CNTT, v h chim khong 68% lc lng lao ng. Ngha v ca h bin thin theo ngh nghip, t pht trin phn mm my tnh; qun l h thng tin, v bo tr an ninh mng. Nhng cng nhn ny thit k, vit m, kim th v bo tr cc ng dng phn mm. H thng lm vic di gim st ca ngi qun l phn mm. Ngy nay phn ln ngi pht trin dng cc ngn ng lp trnh hng i tng, nh C++, Java, hay Python. y l cc ngn ng c dy ti phn ln cc chng trnh K ngh phn mm v Khoa hc my tnh. Khi h thu c nhiu kinh nghim, mt s m ng nhiu trch nhim hn v tr thnh ngi lnh o k thut, kin trc s h thng, ngi qun l d n, hay ngi phn tch doanh nghip. Ngi lnh o k thut v kin trc s h thng thit k v tch hp phn cng v phn mm lm cho h thng tin hiu qu hn. Bng vic thc hin cc ng dng phn mm mi, hay thit k ton b h thng mi, h gip cho cng ti lm cc i u t ca cng ti vo my mc, nhn s, v qui trnh doanh nghip. thc hin vic lm ca mnh, h dng m hnh ho d liu, phn tch c cu trc, k ngh thng tin, v cc phng php khc. H chun b cc s cho ngi pht trin tun theo vit m ng v thc hin phn tch chi phch li gip cp qun l nh gi h thng. H m bo rng h thng thc hin theo c t yu cu bng vic kim th chng k lng. H thng mng v phn tch d liu to nn mt nhm ln khc v chim xp x 25% lc lng lao ng CNTT. Nhng cng nhn ny thit k v nh gi cc h 4

thng mng, nh mng cc b (LAN), mng din rng (WAN), v h thng Internet. H thc hin m hnh ho mng, phn tch v gii quyt tng tc ca my tnh v trang thit b truyn thng. Vi s bng n ca Internet, nhm ny cng bao gm a dng cc ngh c lin quan ti thit k, pht trin, v bo tr cc Websites v my phc v ca h. Nhng ngi pht trin Web chu trch nhim thit k v to ra trm web tng ngy. Webmasters chu trch nhim v cc kha cnh k thut ca Website, k c vn hiu nng, v chp thun ni dung ca trm. Ngi qun l h thng tin ch o cng vic ca cc k s phn mm, ngi phn tch doanh nghip, ngi pht trin, ngi lp trnh, v cc cng nhn h tr CNTT khc. H phn tch nhu cu my tnh v nhu cu thng tin ca t chc ca h v xc nh yu cu nhn s v trang thit b. H lp k hoch v iu phi cc hot ng nh thit t v nng cp phn cng v phn mm; lp trnh v thit k h thng; pht trin mng my tnh; v xy dng cc trm Internet v intranet. a s nhng ngi qun l ny u tt nghip t chng trnh Qun l h thng tin (ISM). Nhn s h tr CNTT cung cp tr gip k thut, h tr, v li khuyn cho khch hng v ngi dng. Nhm ny bao gm cc cng nhn vi a dng chc v, t chuyn vin k thut cho ti k thut vin bn tr gip. Nhng cng nhn ny sa cc vn nh trong h thng tin, nhn din vn v cung cp h tr k thut cho phn cng, phn mm v h thng. H tr li in thoi gi ti; phn tch vn dng chng trnh chn on t ng, v gii quyt nhng kh khn ti din m ngi 5

dng gp phi. a s nhng nhn s h tr CNTT u c bng lin kt (bng hai nm) mt s cng c chng ch trong cng ngh c th nh Microsoft hay Cisco v.v. So vi phn cn li ca cc ngh trong kinh t, CNTT l mt trong nhng ngh c tr lng cao nht. Lng trung bnh ca cng nhn CNTT M l xp x $87,000 mt nm. Do thiu ht, phn ln nhng ngi tt nghip u c ngh lng cao hn s . CNTT cng l ngnh cng nghip tr vi a s cng nhn trong tui 25 ti 40. iu ny phn nh vic tng trng bng n ca ngnh cng nghip ny trong s dng lao ng, iu cung cp c hi cho hng nghn cng nhn tr ngi c k nng cng ngh mi nht. Cng nghip CNTT c xem l "cng nghip sch" bi v n khng to ra nhim hay sn phm ph thi (tt nhin, trang thit b my tnh c vn l sn phm ph thi). Phn ln cng nhn trong cng nghip CNTT lm vic cc vn phng sch s thm ch mt s c th lm vic trong cc trung tm vn hnh my tnh. Ngy nay, vi internet, nhiu cng vic c th c lm t ch xa dng e-mail v Internet v qung 18% ca cng nhn CNTT ang lm vic t nh. Chng hn, ngi lp trnh c th lm vic t nh vi my tnh ca h c mc ni trc tip vo v tr ca cng ti ca h. Cng nhn h tr my tnh c th truy nhp vo my tnh ca khch hng t xa nhn din v sa vn . Ngy nay, nhiu d n CNTT ln c phn b ton cu vi cng nhn tri rng khp th gii cho nn h c th xy dng phn mm 24 gi v 7 ngy mt tun.

Ngnh cng nghip CNTT cng l mt trong nhng kinh doanh sinh li nht. C mt cu ni trong nhng ngi giao dch Ph Wall rng Khng kinh doanh no l tt hn kinh doanh CNTT, n tt hn du ho, n tt hn ti chnh v n thm ch cn tt hn c "ma tu." Trc 1995, du ho l kinh doanh sinh li nht v chng khon du ho c gi tr cao nhng t bt u thi i thng tin, cng ngh thng tin lm thay i iu . Tt nhin, mt s thi phng dn ti bng n Dot.com vo cui nhng nm 1990 nhng ngy nay, cng ngh thng tin vn l kinh doanh sinh li nht. Chng hn, Apple by gi l cng ti ln nht v sinh li nht, cn ln hn c cng ti du Exxon-Mobile Oil Company v sinh li nhiu hn bt k cng ti ti chnh hay thng mi no trn th gii. Trong danh sch mi ngi giu nht trn tri t, by ngi ti t cng ngh thng tin. Hai phn ba cc triu ph trn th gii cng ti t cng ngh thng tin. Nm nm trc, cc triu ph ny ti t M v chu u, by gi phn ln s h ti t n v Trung Quc. S kin th v nht l 80% nhng ngi siu giu ny l cc triu ph CNTT t thnh t v tr, ngi dng tri thc v k nng ca mnh thay v ph thuc vo lin h gia nh hay k tha ca ci. Theo mt kho cu ca chnh ph, c xp x 15 triu cng nhn CNTT trn th gii ngy nay nhng nhu cu hin thi l qung 20 triu, cho nn c thiu ht 5 triu cng nhn CNTT. Kho cu ny d bo rng v nhiu cng ti s dng CNTT nh chc nng dn li chnh v y nhu cu ny ln 25 triu v tr CNTT c cn ti nm 2020. Tuy nhin, h thng i hc hin thi ch c th to ra c ti 18 triu cng nhn CNTT l ti 7

a, iu s a ti thiu ht qung 7 triu cng nhn. Ngay c vi tham vng ca n to ra 2 triu cng nhn CNTT mi nm v k hoch nm nm ca Trung Quc to ra 1.5 triu cng nhn CNTT n nm 2020, vn cn thy c liu cung c p ng c cho cu hay khng. Theo mt bo co ca chnh ph M, cng nghip CNTT l mt trong nhng ngnh cng nghip tng trng nhanh nht ngy nay. Tng trng ca n c d bo tip tc trong hai mi nm na v nhu cu tip tc ln cao. C hi ngh nghip trong CNTT l tuyt vi cho cng nhn ca n, vi lng cao nht trong nhng ngi tt nghip i hc. Khi nhiu cng ti ang da v cng ngh thng tin, nhu cu v cng nhn CNTT s tip tc. Bo co ny ni rng tng trng nhanh nht l trong bo tr mng v an ninh my tnh. Chuyn vin an ninh l mt trong nhng chc v mi trong CNTT. y l khu vc chuyn mn yu cu bng cp chuyn su nh thc s hay tin s. Hin thi cng nghip cn nhiu chuyn vin an ninh nh gi s mong manh ca h thng CNTT v thc hin cc bin php an ninh. Bn cnh , nhiu ngi pht trin phn mm cng s c cn ti pht trin cc phn mm, chng trnh v th tc chng vi rt mi. Do , vic lm ca ngi phn tch an ninh, lp trnh an ninh, v an ninh h thng tng ln nhanh chng. Nhu cu v kt mng v nhu cu v tch hp phn cng, phn mm, v cng ngh truyn thng s dn li nhu cu v k s phn mm c k nng kin trc v tch hp. Vic bng n ca Internet v pht trin gia tng ca cng ngh khng dy to ra nhu cu mi v a dng 8

rng cc sn phm v dch v. Chng hn, bng n ca Internet khng dy em ti kha cnh mi ca tnh di ng cho cng ngh thng tin bng vic cho php mi ngi duy tr c kt ni vi Internet qua in thoi thng minh bt k u, bt k lc no. Khi cc doanh nghip v c nhn tr nn ph thuc nhiu hn vo cng ngh mi ny, s c nhu cu tng ln v cng nhn thit k v tch hp h thng my tnh, cho chng s tng hp vi cng ngh di ng. Cng nghip CNTT gi mt yu cu khn thit ti nhiu i hc i hi h c cc mn o to trong cc ng dng di ng, nh lp trnh dng cc nn Apple hay Android p ng nhu cu mi. Cng nghip chm sc sc kho, bn cnh , c mong i tng vic dng cng ngh thng tin ca n. Vic chp thun v sc kho di ng, n thuc in t, h s sc kho in t, v cc cng c nn CNTT khc s thc y nhu cu v cc dch v thit k h thng my tnh. Nhu cu v cc dch v lp trnh chuyn bit cng s tng ln v tnh ph bin ca phn mm ngun m v kin trc hng dch v (SOA). Vi t l tng trng c mong i cho ton th ngnh cng nghip CNTT, phn ln cc khu vc CNTT s tip tc tng trng nhanh chng. Tng trng nhanh chng nht s xut hin trong h thng mng v phn tch truyn thng d liu. Vic dng tng ln ca mng my tnh phc tp v cc trm Internet v intranet, v nhu cu v cc sn phm kt mng nhanh hn, hiu qu hn s lm tng nhu cu v dch v ca chng. Cc ngh tng trng nhanh khc bao gm k s phn mm my tnh, ngi qun tr c s d liu, v ngi qun tr 9

mng v h thng my tnh. Cc ngh vn hnh doanh nghip v ti chnh cng s thy tng trng nhanh v cng ngh thng tin tr thnh kha cnh sng cn ca doanh nghip. Bi v cc h thng ln hn v phc tp hn v cng ngh mi, th trng vic lm chuyn nhanh chng sang thu cng nhn vi t nht l bng c nhn hay thm ch cao hn. Ngy nay th trng ton cu ch o nhu cu v nhiu cng nhn CNTT phn b, nhng ngi c tri thc k thut cng nh k nng mm v k nng ngoi ng. Vi t l tng trng CNTT trn khp th gii, c hi vic lm s l tuyt vi cho cc cng nhn CNTT c cht lng. C hi tt nht s l cc ngh chuyn mn, phn nh nhu cu tip tc v k nng mc cao c cn bt kp vi nhng thay i trong cng ngh. Vi nhng cng nhn CNTT ang lm vic, gio dc lin tc c cn v n l cch duy nht gi thng tin ngh nghip ca h. Vi sinh vin ngi vn t hi v hc ci g, h cn bit v tim nng v kh nng ca vic c ngh nghip n nh v tt trong cng nghip CNTT. H cn chn i hc ng, chng trnh ng m o to ging thng theo nhu cu cng nghip CNTT.

Cng nghip phn mm Ton cu ho i hi cc cng ti phn mm phi c sn phm cht lng vi chi ph thp v xu hng ny to ra nhiu cnh tranh trong cc cng ti. Theo nghin cu gn y, qung 75% th trng phn mm b chi phi bi bn cng ti: Microsoft, Oracle, IBM v SAP. sng cn, cng ti phi hi t vo nng lc ca 10

mnh tng tnh hiu qu, a ra sn phm trong thi gian ngn hn, v gim chi ph m khng hi sinh cht lng. C nhiu cch lm iu , mt s cng ti khon ngoi pht trin phn mm cho cc nc chi ph thp ni cng nhn sn lng lm vic nhiu gi vi lng thp. iu ny c th h thp chi ph ca h nhng khng m bo cht lng. Cch h thp chi ph khc l ti k ngh cc qui trnh ca h, kh b cc hot ng khng cn thit, dng cng c tt hn v thu nhng k s phn mm gii nht lm vic cho h. Vi nm trc, Watts Humphrey, mt nh khoa hc ti i hc Carnegie Mellon University thy rng sinh vin c o to v k ngh phn mm c th thc hin t nht 10 ln tt hn sinh vin c o to trong khoa hc my tnh hay o to lp trnh. Quan st ny dn ti n lc ca ng y hiu r hn s khc bit gia hai chng trnh o to ny v cui cng pht trin thnh mt m hnh c tn l M hnh trng thnh nng lc phn mm - Software Capability Maturity Model (SW-CMM). M hnh ny c dng o nng lc ca t chc phn mm cng nh cc thc hnh m ngi lm phn mm phi tun theo pht trin phn mm c cht lng. C nhiu nghin cu xc nhn ch li ca m hnh ny v p dng ca qui trnh k ngh phn mm, iu c th to ra kt qu ln. Vy m nhiu cng ti phn mm vn b qua m hnh ny v nhiu i hc tip tc hi t vo vic dy lp trnh thay v cc mn k ngh phn mm. C "thi tiu cc hng ti vic tun theo qui trnh phn mm bi hu ht nhng ngi lp trnh c hun luyn trong Khoa hc my tnh. Nhiu ngi phn nn v chi ph v chm tr lin kt vi vic tun theo qui trnh v nhng gii hn n t ln tnh 11

sng to c nhn. Nhiu ngi lp trnh Khoa hc my tnh coi bn thn mnh l "ngh s" c t do sng to phn mm theo cch h mun v phn mm l "ngh thut" ch khng phi l "khoa hc. Ngi k s phn mm ch ra vic ci tin trong nng sut v cht lng c thy t vic tun theo qui trnh c xc nh tt v coi phn mm l "khoa hc' ch khng phi l "ngh thut. Vi vic nhn ra ch li kinh doanh, nhiu k s phn mm bng cch no b ngi khc ch ci do quan nim rng vic tun theo qui trnh c xc nh lm chm vic pht trin phn mm hay gii hn tnh sng to. H ch ra cc cng ti thnh cng t ti SW CMM mc cao bo co vic thu hi vn u t tt (ROI) iu ny sinh trong vic gim lng ph, cho php cc k s ca h dnh nhiu thi gian hn cho vic pht trin sn phm cht lng cao. Chng hn, kt qu t cc k s phn mm trn tu con thoi khp st vi kt qu c ngha ca Boeing v nhiu cng ti khc. Vng, nhiu ngi lp trnh vn cn khng b ng chm bi nhng kt qu ny v nhiu i hc cng b qua s kin rng c nhu cu cao v k nng k ngh phn mm trong cng nghip phn mm. Ngy nay tranh ci gia hai quan im: K ngh phn mm v Khoa hc my tnh vn cn din ra trn cc phng chat internet, v bn trong cng ng hn lm. Sau hn 30 nm lm vic trong cng nghip phn mm, ti thy rng mi quan h gia cng ti v khch hng ca n l nhn t chnh ng gp cho s khc bit gia hai cch nhn ny. Trong cc cng ti phn mm truyn thng, ngi lp trnh c tch ri khi ngi dng bng nhiu tng nhng ngi qun l, bn hng v tip th gia. L do then cht l mi bn tm v cp 12

qun l mt quyn iu khin v nhu cu gi ngi lp trnh hi t vo mi vic vit m. (o to khoa hc my tnh hi t hu ht vo vit m m t o to v quan h khch hng hay qui trnh kinh doanh nghip v). Tuy nhin, nhiu cng ti phn mm tin tin hiu tm quan trng ca s hi lng ca khch hng v mun k s phn mm ca h c tch hp y vi ngi dng hiu cc yu cu ca h. Theo cch nhn ca h, cng ngh c th lm gim thi gian, gim chi ph v bng vic c nhiu ngi gia c th lm chm mi th li. (Ngi k s phn mm c o to trong k ngh yu cu v quan h khch hng cho nn iu t nhin vi h l hon thnh vai tr ny). Khi cng ngh tng trng v phc tp, thch thc ca vic lm vic cht ch vi khch hng v ngi dng tng tm quan trng ca n v nhng cng ti phn mm tin tin nht by gi ang thu k s phn mm thay v ngi tt nghip khoa hc my tnh. Nhiu cng ti phn mm truyn thng vn tin rng khch hng khng bit my v cng ngh, vic hiu yu cu sn phm bng cch cho php ngi lp trnh gp h c th to ra vn v lm mt s bn cho nn c nhng l do duy tr khong cch gia ngi lp trnh v khch hng. Cc cng ti tin tin ch ra cng iu ny nhng khng nh rng iu ny chng t nhu cu cn c tch hp y vo qui trnh khch hng m bo hi lng cao trong tng lai. H thc y vic dng nhiu phng php agile trong pht trin phn mm v u t vo quan h khch hng. H tin cy vo vic dng cc qui trnh c xc nh ca k s phn mm gi cc hot ng pht trin trong kim sot. Ngy nay, tranh ci gia hai quan im ny vn cn din ra cha thy chm dt. 13

Phn mm l "khoa hc," khng phi l "ngh thut." Vic dng cc phng php khoa hc, ton hc, qun l ri ro, kin trc, cc bi hc rt ra, v vic p dng qui trnh l s khc bit then cht gia chng trnh o to k ngh phn mm v khoa hc my tnh. K s phn mm c o to chia vic ln thnh nhiu nhim v nh v cc n lc. N lc v nhim v c th c phn lp hoc, "Chng ta lm iu ny," hoc "iu ny l vic mi." Vi k lut k ngh cho vic s dng qui trnh v d liu, ngi k s phn mm c th thc by cng vic ca ngi khc cng nh kinh nghim ring ca h xy dng nn tng ca "cu phn dng li c. Vi nhng k nng v kin trc v tch hp h thng, h c th lp rp cc cu phn dng li thnh sn phm mi nhanh hn, tt hn v r hn. Khi h phm sai lm hay khi kt qu khc vi trng i, h thi gian hiu cn nguyn v tun theo qui trnh lm gim xc sut cc vn tng t trong tng lai. Nhng bi hc c rt ra ny gip ngi khc khng phm cng sai lm v ci tin cht lng sn phm phn mm mt cch c ngha. Bng vic tun theo qui trnh da trn phng php thng k, ngi k s phn mm c th kh b nhiu li bng vic hiu s khc bit gia cc nguyn nhn thng thng so vi c bit v ci tin c hi thit k, xy dng sn phm cht lng cao. iu khng may l nhiu ngi lp trnh khng c o to v phng php k ngh, kin trc, tch hp, qun l ri ro, kim sot qui trnh thng k, cch o v phn tch cn nguyn. Ngi lp trnh c xu hng nhm vo vic tng phc tp nh nhn t ng gp cho cht lng km ca sn phm v phn nn rng vi cc d n ln, nhiu

14

sc p b t ln cng vic ca h, yu cu h lm nhiu gi hn. Khng c tri thc v ton cu ho v i hi v tc , cc cng ti phn mm truyn thng c xu hng to ra cu trc t chc cng nhc m bo cng vic c thc hin. C nhng tuyn thm quyn v kim sot r rt m bo khng ai lm vic trn nhng th khc hn iu hin thi c phn cng. Ngi qun l s hi t vo lp k hoch, ln lch biu, ngn sch, v ch o mi ngi; ngi lp trnh s hi t vo vit m, kim th v lm ti liu. Khng may l nhiu ngi qun l khng c hun luyn v kha cnh qun l d n phn mm. Mt s l ngi lp trnh gii c bt ln qun l. Mt s bt ngun t cc trng kinh doanh v ti chnh m khng c tri thc v phn mm. Khng c o to thm v phn mm, nhiu ngi s phi vt ln vi gnh nng c lng, iu phi v p ng i hi ca khch hng v nhng sc p ny s a nhiu d n ti tht bi. Cc cng ti phn mm tin tin bit cch xy dng lc lng lao ng ca h bng nhng k s phn mm c o to tt v c phm cht tt. H tuyn la cc k s t cc i hc ni ting v cng tc vi cc i hc theo nhu cu ca h. Bng vic c cc k s c k nng duy nht b sung cho nhau, cc cng ti ny thng c cc t cng tc t qun, c khch hng tham gia v nh. H thc by cc cng ngh v cng c hin i, nhng iu quan trng nht l h thc by cc hot ng t tt c cng lm iu . H ngh rng vic tch hp nh vy ca cc t nh a ti kt qu nhanh hn vi sn phm p ng nhu cu khch hng. Bng vic p dng cc phng php khoa hc nh phn tch cn nguyn, kim sot qui trnh thng k, h c th gim 15

sai lm bi v nguyn nhn ca li c kh b ra ngoi h thng. y l l do ti sao phng php agile i i vi kim sot qui trnh thng k c th c ch li cho c cng ti cng nh khch hng ca h.

Cng nghip phn mm cn g Tun trc ti gp mt nhm qun l cp cao ca cc cng ti phn mm Trung Quc khi h ti thm Carnegie Mellon. Chng ti tho lun v cng nghip phn mm Trung Quc v h bo ti rng rt kh tm c ngi ng vi k nng ng bi v o to i hc l KHNG nht qun. Mt s i hc lm vic tt nhng cc i hc khc th khng, v ton th h tt c u tp trung vo l thuyt vi t thc hnh bi v hu ht cc gio s u c o to hn lm t c kinh nghim. Hin thi Trung Quc c hn mi nghn cng ti phn mm nhng phn ln u nh, thng t mi ti nm mi ngi v khng th lm kinh doanh ton cu c. Mt ngi qun l phn nn: Chng ti mun cnh tranh vi n nhng vi h thng gio dc l thi hin nay, chng ti khng th pht trin ti nng xy dng cc cng ti mnh v ln hn m c th cnh tranh ton cu. l l do ti sao chng ti cn em gio trnh mi, chng trnh o to mi t cc i hc nc ngoi hng u. l gii php nhanh chng nht thay v ch i h thng gio dc ci tin. i hc Carnegie Mellon v chnh ph Trung Quc tng cng tc xy dng mt trung tm o to ln V Tch c tn l :iCarnegie o to qung 8000 sinh vin mt nm theo chng trnh CMU 16

v nhm sinh vin u tin c tuyn vo thng chn va ri. Mt ngi qun l cp cao ni vi ti: l bc u tin nhng 8000 sinh vin mt nm l KHNG . Chng ti khng th ch i bn nm na mc du chng ti k tho thun thu tt c cc sinh vin tt nghip t iCarnegie. Chng ti cn nhiu trung tm o to kiu th ny nhiu thnh ph hn v l l do chng ti y. Ti bo h: Chng trnh o to yu cu sinh vin gii v gio s gii cho nn cc ng khng nn vi x vo. Cc ng KHNG th m thm cc trung tm o to, o to s lng ln vi nghn ngi v mong i c cht lng. Cc ng phi la chn cn thn nhng sinh vin c phm cht t cc trng trung hc hng u bi v u vo tt v chng trnh o to tt s cung cp u ra tt. V kt qu di hn, cc ng phi bt u ng lc ban u bng vic m bo rng cc ng c gio s ng, ngi cung cp o to c cht lng v h tr c chn lc cho sinh vin. Chng trnh tt vi cc gio s c hun luyn ti s KHNG em ti kt qu tt. Hin thi hu ht cc o to V Tch u c tin hnh bi cc gio s t Carnegie Mellon nhng h cng cung cp vic o to ging vin cho cc gio s Trung Quc k tc vic o to ny trong vi nm v chng trnh ny s yu cu nhiu n lc v cng tc t c hai pha." Cuc tho lun chuyn vo trong vic tuyn la sinh vin tt nghip. Mt ngi qun l ni vi ti: Bi v phm cht ca sinh vin thay i ln phng php thng thng m nhiu cng ti vn lm l thu nhiu sinh vin tt nghip ri nh gi h sau vi 17

thng, chng ti gi li ngi c k nng v thi ngi khng c nng lc vy. Cho d tt c h u c bng cp nhng k nng ca h khng tt lm vic trong cng nghip. Ti ngc nhin v phng php "thu ri thi cho nn ti hi ng y v iu ng y ang tm kim cc sinh vin tt nghip. ng y bo ti: ng c vin phi c k nng cao v h phi trung thc v k nng ca mnh. C kh nng "trng by" tri thc no v my tnh KHNG nht thit ngha l h c th lm cng vic tin cy v c phm cht mi ngy. Bn KHNG th lm ngi nh giy v bo mi ngi rng bn c th xy dng nh c. Bit cch vit ra vi trm dng m KHNG c ngha g trong cng nghip phn mm. C nhiu iu hn m sinh vin phi c nh kh nng lm vic v trao i trong t. Bit cch lm cng vic cht lng v hiu ng dng phn mm lm g ch khng ch lp trnh trong C hay JAVA. H phi bit cc phng php kim th; c cch tip cn chnh thc v khng chnh thc v gi cho mi th c t chc ngi qun l c th kim c cng vic ca h v sa cha chng khi ci g khng ng. Vi nm trc y hu ht sinh vin u c th kim c vic lm d dng bng vic bit ngn ng lp trnh no nhng ngy nay mi s khc nhiu ri. Trong khi iu bn cht cn bit ngn ng no , nhng c nhiu iu hn nh bit v nguyn tc nm di ngn ng hay cng c xc nh v l mt nh chuyn nghip c k lut. Nhiu sinh vin ngy nay KHNG mun hc iu nn tng, h mun Th thut nhanh v li khuyn nhanh khi h i vo cng 18

nghip, phn ln cc th thut ny s KHNg c tc dng. Ngi qun l khc phn nn: Hng tun ti u xem h s l lch ca sinh vin tt nghip v bc b hu ht h v h khng c k nng m chng ti cn cho cng vic ca mnh. Sinh vin vi im hn lm tt b bc b bi v h c hiu bit rt gii hn v iu cng nghip cn. Trong th trng cnh tranh cao ny, chng ti phi cnh tranh vi cc nc khc thng vic. Chng ti KHNG th m ng c vic thu ai ngi "gn ng" nhng cn thi gian hc. Ngi gii nht phi c kh nng lm vic ngay lp tc bi v nhiu d n ca chng ti cn c chuyn giao trong thi gian rt ngn thm ch khi yu cu vn cn ang c hon tt. Hin nhin d n khng c thi gian cho php ngi "gn ng" c hc." Chng ti cn tm ra ai vi tp k nng ch xc, ngi c th thu thp yu cu, thit k v vit m trong vi thng ngay lp tc. Trong th trng in khng ny, chng ti phi thu ngi c k nng hng u thay v ngi c th hc k nng trong vi thng hay c nm. Mt ngi qun l khc thm vo: C nhiu l do bc b sinh vin mi tt nghip. i khi chng ti c c hp ng vo pht cui thnh ra t c thi gian chun b. mi th vic bt ng c th xy ra, v khi li nhun l mng do th trng cnh tranh cao iu lm cho chng ti khng c chn la no. D sinh vin gii ti u cng khng thnh vn trong di hn, chng ti n gin KHNG th m ng c chi tiu cho o to ngn hn. N l phn x trn thc ti thng mi ca ton cu ho ni cnh tranh l mi th." 19

Vn khc h ni cho ti l nhiu sinh vin ni di trong l lch ca h. L do n gin l h tin nu h khng bit v mt k thut c th cho gii, h c th hc chng trong vi tun thay v vit vo trong l lch ca mnh rng h khng bit k nng . Mt ngi qun l ni vi ti: iu tht vng nht v mi ngi khng trung thc l ch h tin iu c th c tc dng. Mt khi h c thu v KHNG c nhng k nng , h s b thi hi v iu l rt tai hi cho s t tin ca h v cui cng ph hu h. Ngi s dng lao ng tng b la bi vn ny bit cch i x vi nhng ngi kiu nh vy v l l do ti sao Phng php thng thng l thu h v nh gi h v ui h nu h khng p ng k nng c cn ti. Ti hi h: Vy cc ng tm g khc trong sinh vin tt nghip? H chia s vi ti iu sau: K nng lp trnh trong C++, Java; kim th hay kim th n v da trn khun kh hay phng php lun (chng hn jUnit trong Java, nUnit trong .NET); qui trnh dng t ng, theo kch on hay hnh thc (chng hn Ant nu chng ta ang ni ti Java, nAnt trong .NET, hay Cruise Control, Draco etc.); tri thc v kin trc phn mm, hay m hnh ho v s tng t vi qui trnh pht trin phn mm (chng hn RUP, Agile, ISO, XP, Scrum v.v.); k ngh yu cu c bn v kh nng lm vic vi khch hng (chng hn, phn tch nghip v, Trng hp s dng, UML, v m hnh ho h thng v.v.); tri thc v qun l d n (chng hn, lp k hoch, c lng kch c, ti

20

nguyn, ngn sch, gim st v kim sot v.v.) v kh nng trao i v lm vic trong t.

Xu hng cng nghip-1 Theo d bo cng nghip mi nht, chi tiu cng ngh thng tin ton cu s tng trng qung 6% trong 2010, nng u t cng ngh ton th gii ln $3.4 nghn t la v tip tc tng ln trong nm nm ti. Trong qu kh, nhiu cng ti dng chi tiu do khng hong ti chnh nhng bt u t nm nay, khi kinh t ci thin, nhiu cng ti bt u chi tiu nhiu hn p ng nhu cu ca h. Tin tt lnh l cng ngh thng tin ang dn u trong mi chi tiu. D liu trong ba thng qua ca nm 2010 cho thy rng s bn my tnh c nhn tng ng k, v ch bo rng cng nghip phn mm bt u phc hi, cc cng ti nh Intel, Microsoft, Google v Oracle c l s lm tt v s tuyn nhiu ngi hn. Tuy nhin, vn l thiu ht cng nhn k nng phn mm M c bit trong cc khu vc tin tin nh k ngh phn mm, kin trc phn mm, an ninh mng, qun l d n, tch hp d liu, v phn tch yu cu. Theo mt vi nghin cu, nhiu cng ti s phi a thm cng nhn phn mm vo M qua chng trnh H1B hay khon ngoi thit k, lp trnh v kim th phn mm cho cc nc c chi ph thp. Th trng khon ngoi c d bo l qung $200 t la nm 2010 v $300 t la nm 2015. Vi c n v Trung Quc ang tri qua thiu ht cng nhn, iu s m ra nhiu c hi hn cho cc nc khc ang d tha cng nhn phn mm c k nng. Nm nc hng 21

u ca danh sch khon ngoi l Brazil, Mala ysia, Philippines, Mexico v Vit Nam. D liu cng nghip cng ch ra rng chi tiu phn cng tnh ton cng s tng ln nm nay, cng vi lu gi tng ln nhanh nht, khi cc cng ti ang mua nhiu my phc v hn trc y. Xu hng ny cng ch ra rng nhiu cng ti s bt u kt cu nn my ring t ca h, tn dng y u th ca phn cng o ho, v cc cng c phc tp ngy cng tng ti u vic dng phn cng . Cc cng ti o ho ang ngy cng quan tm ti pht trin cc sn phm c th c dng qun l hiu qu hn mi trng c o ho. Cc cng ti nh VMware cung cp phn mm t ng v cc my o, v chuyn quanh gia cc my phc v vt l trong bin c hng hc. Tnh ton my c th l vic nng trong vi nm ti. Hiu cch n lm vic, bit cch qun l kiu cng vic ny s t ngi phn mm vo mt u th, c bit khi nhiu cng ti i vo trong khu vc nh tch hp bn lm vic o. N cng s yu cu tri thc chuyn gia trong an ninh mng, qun l d n, kin trc h thng v kt mng. Nhng khu vc ny ang c nhu cu ngy mt tng hn v cng nhn c k nng trong vi nm ti.

Xu hng cng nghip-2 Mt trong nhng tnh cht chnh ca cng ngh thng tin (CNTT) l n thay i nhanh chng. Bt kp vi thay i cng ngh p ng cho nhu cu mi l yu t then cht cho thnh cng doanh nghip. Nm mi nm trc, mi th da trn my tnh ln nhng my 22

tnh c nhn (PC) lm thay i iu hay cng nhn c k nng PC c cn ti v cng nhn tip tc lm vic vi my tnh ln gp kh khn tm vic lm. Ngy nay nhiu iu c da trn PC nhng n ang thay i nhanh chng sang cng ngh mi: Nn di ng. Theo mt kho cu mi, qu na ngi trn th gii c in thoi di ng v in thoi thng minh nhng ch 30% s ngi c my tnh c nhn. nhiu nc, kt ni internet dng PC l kh v chm do kt cu nn km nhng kt ni vi internet dng in thoi di ng l nhanh hn nhiu. Do , tng trng tng lai l trong nn di ng v pht trin phn mm tng lai rt c th s trong khu vc tng trng nhanh ny. Tt nhin, khi cng nghip di ng tng trng, nhiu cng nhn c k nng di ng s c cn ti. Hin thi phn ln cc chng trnh o to i hc vn da trn PC m khng trn di ng mc d nhu cu v cng nhn phn mm di ng l rt cao trn khp th gii. Kho cu ny kt lun: Ngy nay, phn ln cc cng ti v i hc khng nhn bit v xu hng ny. y l c hi tt cho mt s cng ti i vo th trng ny trc ngi khc. N cng l c hi tt cho cc i hc thay i o to ca h p ng nhu cu ny. Nhiu ngi khng tin rng di ng c th thay th PC nhng khi ngy cng nhiu ngi ang chuyn sang in thoi di ng, PC s khng cn l thit b chnh qua mi ngi tng tc vi mi trng d liu. Tuy nhin, iu quan trng cn ch ra l iu khng c ngha l cng nghip s khng dng PC na. Nhiu cng ti s tip tc dng PC cho cng vic ca h nh x l vn bn, lm ti liu, thit k ho, k ton, 23

v ti chnh v.v. Tuy nhin, th trng vic lm cho PC s khng tng trng khi so snh vi th trng cho nn di ng. Khi nhiu ngi dng in thoi di ng, th trng p dng di ng s tng trng nhanh, nhiu cng c s c cn ti, v nhiu ngi pht trin phn mm di di ng cng s c cn ti. Ngy nay gn nh mi th mi ngi cn trn PC c pht trin. l l do ti sao Microsoft ang chi phi th trng PC bng Window, Microsoft Word, PowerPoint, v Excel v.v. Tuy nhin khi iPad ang thnh ph bin vi s bn c mong i vt qu 500 triu n sang nm v nhiu ngi c in thoi thng minh, th trng s thay i. Tt nhin, mi ngi khng mua my tnh bng hay in thoi thng minh thay th cho PC ca h nhng mi ngi s dng my tnh bng v in thoi thng minh cho trao i v cng tc. Mng x hi s tip tc l dn li then cht cho th trng di ng. Ngi ta d on rng s c vn trong vi nm ti khi i ti qun l ng dng ca ba xu hng chnh trong cng nghip CNTT: di ng, tnh ton my v tch hp d liu. Lm sao cc cng ti gim st v qun l c ba tng tc phc tp ny? Khng c hiu bit nhng cng ngh mi ny v cch chng tng tc, cc cng ti s i din vi nhng vn chnh. Ngy nay phn ln cc cng nhn u c o to trong lp trnh nhng khng trong tch hp. H c o to trong vic pht trin nhng khng trong kin trc. Khng hiu kin trc h thng, h khng th tch hp c vi cng ngh phc tp v s l vn chnh cho nhiu cng ti CNTT. Cc cng ti n lc qun l cng ngh phc tp 24

mt cch th cng bng th v sai s kinh nghim vic leo thang cc vn khng chn on c m khng bao gi gii quyt c, iu m ra nhiu s mong manh trong an ninh h thng ca h. Trong mi trng phc tp ny, nhiu k s phn mm s c cn v nhu cu v nhng ngi c k nng ny s cao hn nhiu do vi d bo trc y.

Xu hng cng nghip 2012 Theo kho cu cng nghip mi nht (6/2012), chi tiu Cng ngh thng tin (CNTT) c d bo t ti $4 nghn t la nm 2013, v to ra 12 triu vic lm mi thm trn ton th gii. Khi nhiu cng ti ang dng cng ngh thng tin, khi lng d liu ang tng ln mi ti mt trm phn trm v nhng d liu ny phi c lu gi, t chc, cp nht, v phn tch tng ng. Kho cu ny d bo rng s c 4 triu vic lm CNTT mi c to ra lin quan ti thu thp, phn tch, t chc v lu gi nhng khi lng ln d liu ny (D liu ln). M s cn t nht 2 triu cng nhn thm trong lnh vc ny nhng khng c cng nhn c k nng sn c cho nn thiu ht s nghim trng. Ngi ta c lng rng cng nghip M ch c th kim c hai trm nghn cng nhn c cht lng v phn cn li phi c khon ngoi. Tuy nhin nhng k nng ny cng trong thiu ht trm trng trn ton th gii v s phi mt nhiu nm na p ng cho nhu cu ny. Cng nhn CNTT vi k nng v c s d liu, khai ph d liu, nh kho d liu, v cc chuyn gia phn tch d liu s c nhu cu rt cao. Mt quan chc iu hnh ni: Nhng 25

vic lm ny s c cn ti tng trn g doanh nghip ca chng ta, thu thp v phn tch d liu l mu cht cho mi cng nghip trong thi i thng tin v chng l tng lai ca nn kinh t thng tin mi. Ngy nay phn ln cc h thng CNTT u c kt ni y . Cng nghip CNTT ang i vo k nguyn mi ni tch hp ca tnh ton my, cng tc x hi, v cng ngh di ng l bn cht. y cng l lc tng tc thay i, ni nhiu h thng CNTT c ang tr nn lc hu, cng nh nhiu chng trnh o to CNTT trn ton th gii b lc hu. Khng lu trc y, my tnh ch yu l n l, cng nhn pht trin phn mm ch bit lp khng c cng tc no nhng ngy mi h thng u c kt ni vi cc qui trnh cng tc mi, phng php tch hp mi, v k thut pht trin mi. Do o to i hc cng phi thay i iu chnh theo kha cnh ny. Mt i din cng nghip ni: Cc chc sc nh trng phi hiu rng thi i tnh ton tip y ri. Chng ta cn lm vic cng nhau nng n thay i chng trnh o to p ng nhu cu khn thit. Cng nghip mun thy nhiu o to hn hi t vo khai ph d liu, tnh ton my, v ng dng di ng. Tnh ton my s l nn tng cho mi th; di ng l nn then cht cho mi pht trin, phng tin x hi ch c kh nng qua my, v "d liu ln" s c lu trn my vi mi "ng dng st th." Kt ni l c c nh thng hng v nn tng ca mi doanh nghip CNTT tng lai. Nu bn khng hiu v khng thng thi v kt ni v cng tc gia cc h thng CNTT, bn s khng c tng lai trong ngnh cng nghip CNTT. Mt quan chc iu hnh bnh lun: Xu hng ny hin nhin th v n c t c thp nin nay nhng ti 26

khng hiu ti sao cc trng v sinh vin khng hnh dung ra n. Nu cc trng vn dy phng php pht trin phn mm truyn thng, sinh vin ca cc v s khng c vic lm. Ngy nay, cc cng ti ang nhanh chng chuyn vo tnh ton my ct gim chi ph. Phn mm khng cn ch l sn phm m cn l dch v. Thay i ny em ti cch tip cn mi ti pht trin ng dng vi nhiu hi t hn vo tch hp, v an ninh. Khi in thoi di ng t ti 4 t ngi dng ton cu vi trn 2 t in thoi thng minh, qung mt na cng nhn ton cu s truy nhp vo Internet qua thit b di ng ca h v iu s tr thnh cch thc c a chung. Mt quan chc iu hnh phn mm gii thch: Pht trin app di ng l ln sng mi, tng t nh ng dng web nm nm trc v phn mm my tnh c nhn hn mi nm trc. y l khu vc s c mi vic lm pht trin phn mm tng lai v mi ng dng tng lai. Khi ton th gii c kt ni, mi ngi s tng tc ln nhau qua thit b di ng ca h bt k ch no h i v cng nhn s c nng sut hn nhiu so vi ngy nay v h c th lm vic bt k ch no. Chng ta c th thy bng chng v nhng cng nhn di ng nh vy trong khng y hai nm na, iPads v cc my tnh bng khc tr nn ngy mt thng dng trong doanh nghip hn l laptop. Cc cng ti ln ang t hng triu thit b di ng ny cho cng nhn ca h. ng thi, cng ngy cng t ngi mua PC hay Laptop v ngi ta d on rng n nm 2016, hai phn ba ngi dng my tnh s dng my tnh bng v in thoi di ng thay cho PC. Ngi ta cng d on 27

rng trong ba nm ti, tnh ton x hi s thm ch tr nn quan trng hn v n ang chuyn t c nhn v nhm sang doanh nghip v cng ti. Tnh ton x hi ang lm thay i nn tng ca qun l t trn xung sang phng ra ni cng nhn ra quyt nh ring ca h da trn vai tr v trch nhim ca h. H s ng ti lung lin tc thng tin t cc ngun bn trong v bn ngoi c c thng tin m h cn ra quyt nh, h khng cn ch o hay gim st v cc doanh nghip ngy nay c v tn c hi cho bin i vic ra quyt nh, khm ph nhng sng sut mi, ti u doanh nghip, v pht kin cc ngnh cng nghip c hiu qu, hiu lc v li nhun cao hn trc y. Tt c nhng thay i ny u yu cu thay i nn tng trong cch sinh vin c gio dc. V cng ngh tip tc tin ho, vic hc c i ang tr thnh k nng cn thit v gio dc lin tc cho ngi ln s l chun trong gio dc.

D bo xu hng 2013 Mc du kh d bo ci g nhng c mt s xu hng cng ngh bt u hnh thnh v chng c th xy ra trong nm 2013: 1) Vic dng phng tin x hi tng trng nhanh. Facebook t ti trn mt t ngi dng v con s ny vn ang tng ln. N c th t ti thm na t na n cui nm 2013. Th trng my tnh bng v in thoi thng minh tng trng mnh v nhiu ng dng c cn 28

2)

cho th trng tng trng nhanh ny. Nn di ng v h iu hnh nh Android, IOS v Window 8 s cnh tranh v ngi dng v kh d bo c ai s l ngi thng. Vo lc ny, chun vng vn l IOS ca Apple nhng Android c nhiu ngi dng hn v nhanh chng thu c v Window 8 bt u thm nhp vo th gii kinh doanh. Nm 2013 s l nng th v cho ba cng ti ny cnh tranh. 3) Xu hng khon trong thu c v dng nhiu chng trnh khon ngoi ra ngoi quc. Cc cng ti ang chuyn nhiu vic tr li nh iu s tc ng ln cc nc c nn kinh t ph thuc vo kinh doanh khon ngoi. ng thi chi ph lm kinh doanh nhiu ch nh n v Trung Quc ct cnh. Khc bit gia cc nc chi ph thp v cc nc pht trin ang hp li cho nn khng cn li th chi ph cho cng vic khon ngoi na. Khon ngoi cha bao gi c hnh nh cng cng tt, c bit trong khi suy thoi vi tht nghip cao v n b ti t ti im bt k cng ti no khon ngoi u b nhn mt cch tiu cc trong con mt cng chng cng nh con mt ca chnh ph nc h. Cc nn kinh t ca Trung Quc v n c th kinh qua nhng tc ng ny vi tht nghip cao v tng trng chm trong vi nm ti. Suy thoi chu u ang ti t i, tht nghip c bit tht nghip tr ang ln cao mi lc. Cc nc nh Tay Ban Nha, B o Nha, Hi Lp v Italy c 42% s thanh nin di 25 tui khng c vic lm. 29

4)

Phn ln nhng ngi tt nghip khng th tm c vic lm v ngi gi hn ang lm vic khng v hu. Trong loi tnh hung ny s c nhiu bi cng m s to ra kinh t bt n iu c th lan rng khp chu u v nhiu chnh ph c th thay i. 5) Xu hng t ng ho ang tng trng nhanh trong cc cng ti, iu yu cu nhiu cng nhn c k nng cng ngh thng tin; v nhiu nhim v c t ng ho v iu ny s to ra tht nghip khng l trong nhng ngi khng c k nng v thiu ht ln nhng ngi c k nng CNTT. Th trng ton cu co hp li vo cc k nng c cn t hn, phn ln l cc k nng STEM (Khoa hc, Cng ngh, K ngh v Ton hc) v nu bn khng c chng, bn s khng c kh nng c c vic lm. Nu bn c nhng k nng ny v c kh nng ni ting Anh tt, bn c th kim sng c bt k ch no hay i bt k u lm vic. iu ny lm thay i tim nng ton th ngnh cng nghip khi nhiu t s c phn b ton cu. Cnh tranh v cng nhn c k nng s mnh thm gia cc nc pht trin vi vic d dng v di tr cho nhng ngi c k nng. Chu u, Canada v M hin thi ang m ca cho nhng ngi c nhu cu c cn no ti v lm vic iu c tc ng ti cc nc ang pht trin, nc ang cn h ci thin nn kinh t.

6)

7)

30

Xu hng tng lai trong CNTT Theo nghin cu gn y ca Carnegie Mellon v ci nhn trong nm nm i vi cng nghip Cng ngh thng tin (CNTT), th s c thay i ln v cch chc nng CNTT c t chc v qun l. Nghin cu ny kt lun rng chc nng CNTT ca nm 2015 s khc vi tnh trng hin thi. Nhiu hot ng s c tch hp vi hot ng doanh nghip, c hp nht vi cc chc nng khc nh nhn lc v ti chnh, hay c khon ngoi ton b. Cc nh nghin cu phng vn hng trm ngi lnh o doanh nghip v thy rng nhng thay i ny xy ra. y l mt s s kin ca pht kin ny: Nm nm trc, t hn 25% nhng ngi lnh o doanh nghip xp chc nng CNTT ca t chc ca h l hiu qu v chuyn giao nng lc m h cn. Ngy nay con s ny KHNG thay i. Phn ln cc t chc CNTT vn cn c vn , nhiu d n b chm, c cht lng thp, v chi ph nhiu hn mong i. Nhiu ngi qun l CNTT KHNG nhn c o to thch hp, h KHNG hiu nhu cu ca khch hng, khng bit t u tin, khng qun l d n hiu qu, v khng nm bt gi tr doanh nghip cho cng ti. Ngi lnh o doanh nghip cm thy cp qun l CNTT phi hiu qu hn, pht kin hn, cung cp nhiu gi tr hn t u t ca h vo cng ngh. Trong s nhng thay i s xy ti l vic hp nht chc nng CNTT vo chc nng doanh nghip thay v cho php n c c lp. Nhiu ngi qun l CNTT xut thn t pha cng ngh s b thay th bi nhng ngi c o to v c k thut v doanh nghip. 31

cho cng ti vn cn tnh cnh tranh, Cng ngh thng tin phi l mt phn ca chin lc doanh nghip v chc nng CNTT h tr ng mt mnh khng cn l tu chn tt nht. gim chi ph, mt s chc nng CNTT s c khon ngoi hay c b tr li ch no khc. Bi v cng ngh thng tin s c chuyn giao nh dch v, nhiu cng ti s s dng m hnh tnh ton my gim chi ph CNTT. Bt k cng ti no cng c th dng m hnh tnh ton my thu ly cng chc nng, qui m, v cht lng m khng phi u t nhiu tin vo kt cu nn tnh ton. Nhu cu v cng ngh thng tin cng thay i trong tng lai v nhn vin CNTT tng lai khng cn ch l ngi k thut m c c tri thc k thut v doanh nghip. Cc phng tin x hi s tr thnh quan trng cho trao i khch hng v ni b, v khi lng d liu tip tc tng ln. Kt qu l tng lai ca CNTT s dch chuyn t pht trin phn mm sang phn mm nh dch v lm dn li tng trng nh tip th, bn, v dch v khch hng. Thu thp, tch hp v din gii d liu thnh cc thng tin quan trng gip cp qun l ra quyt nh, mt s k nng nh qun tr c s d liu, nh kho d liu, trinh st doanh nghip, cng tc v qun l dch v s thnh nhu cu cao. Hin thi, chc nng CNTT KHNG hiu qu bi v nhng ngi cng ngh ang qun l CNTT KHNG hiu r nghip v. Cng nghip yu cu rng nhng ngi lnh o CNTT tng lai phi c c k nng k thut v doanh nghip. H phi s hu nhng k nng v pht trin chin lc, qun l dch v, thit k qui trnh 32

doanh nghip, qun l d n, v qun l khon ngoi. H phi hiu rng chc nng CNTT to kh nng cho kt qu doanh nghip cho nn h phi "xy dng mi th mt cch ng, v qun l ti nguyn m xy dng ra nhng th ng. Nhu cu v tnh hiu qu v tnh m nhim cho vic thc hin s thay i chc nng CNTT v n gp vo trong nhm dch v doanh nghip bn cnh cc chc nng khc. Ci g lm cho tt c nhng thay i ny tc ng ln o to CNTT hin thi? Theo nghin cu ny, i hc cng phi iu chnh chng trnh o to ca h thch ng vi nhu cu cng nghip. u tin, dch chuyn nn tng t phn mm nh sn phm sang phn mm nh dch v yu cu tp k nng khc. S c t nhu cu hn v chc nng ca CNTT nh trong vai tr chuyn giao sn phm lm trong ni b vi t vic pht trin sn phm hn nhng tng vic ging thng vi doanh nghip v chc CNTT phi lm vic cht ch hn vi cc hot ng doanh nghip c hiu qu. Sinh vin phi c o to c v k nng k thut v doanh nghip, h phi hiu chin lc doanh nghip, to kh nng khch hng, v pht kin doanh nghip. H phi nhn c o to v k nng doanh nghip nh ti chnh, k ton, dch v khch hng nh qun l yu cu, qun l bn h tr v qun l ri ro v.v.

Xu hng trong cng ngh thng tin Theo mt bo co nm 2011 ca chnh ph M: lnh vc cng ngh thng tin (khoa hc my tnh, k ngh phn mm v qun l h thng tin) tr thnh lnh 33

vc hc tp ph bin nht cc i hc M. Ghi danh ang tng ln hn 28% phn ln do c hi tt hn trong th trng vic lm khan him. Khng ging cc lnh vc khc, ngi tt nghip trong nhng lnh vc ny c th sn c cc vic lm c tr lng cao vi ch mc sinh vin i hc. Sinh vin trung bnh c bng c nhn c th kim c gia $87,000 ti $125,000 mt nm. Ngi tt nghip t cc trng hng u (Stanford, MIT, Carnegie Mellon, v Berkeley) thng nhn c ba ti su ngh vic lm trc khi h tt nghip. Bo co ny thy rng trong mi nm qua, Qun tr kinh doanh, Ngn hng v Ti chnh l ngnh c a chung nht trong cc sinh vin nhng iu thay i nhanh chng trong nm 2009 v by gi st gim nhanh chng vi t ngi ghi danh v c t vic lm sn c hn. Tuy nhin c xu hng mi trong cc trng cng ngh hng u. Nhiu trng ang thit k li chng trnh o to ca h p ng cc nhu cu cng nghip mi. Chng hn, chng trnh my tnh ca Stanford by gi c mc ni vi studio ho ngh thut v sinh hc (h tr tr chi v cng nghip cng ngh sinh hc). Chng trnh ca Carnegie Mellon c tch hp vi k ngh v sinh hc tnh ton (h tr robotics, cng ngh na n v cng nghip cng ngh sinh hc). Nhng trng hng u ny ang hi t vo vic lm cho chng trnh k thut ca h thnh "lin ngnh-phi hp" vi cc lnh vc khc chun b cho cng nghip cng ngh mi. Thay v duy tr thun tu trong tnh ton truyn thng (phn cng v phn mm) nhng chng trnh mi ny c thit k li p ng nhu cu tng lai khi cng 34

nghip ang tin sang bin gii tip ca cng ngh na n v cng ngh sinh hc. Khng ging cc thay i khc trong qu kh, pht trin ca nhng cng ngh mi ny ang xy ra vi nhp nhanh hn nhiu v thng xuyn c nhu cu v cc chng trnh o to mi cng nh nhu cu mi v ngi tt nghip c k nng mi nht. Trong vi nm ti, sinh vin s khng vo i hc hc chng trnh my tnh hay thit k h thng v nhng k nng ny by gi c dy trng ph thng. (Phn ln cc trng ph thng M dy lp trnh my tnh cho lp 10.) Sinh vin i hc s c dy ch yu v cch p dng cng ngh gii quyt cc vn trong cc khu vc nh y t, dc, ch to, v doanh nghip. H s hc v tng tc ca vi lnh vc cho xu hng tip trong cng nghip. Nhiu vic lm tng lai s l trong tch hp ca nhiu khu vc lm chuyn su cng ngh cho mc tip. Chng hn, mt trong nhng chng trnh lin ngnh l Qun l h thng tin (ISM) ni sinh vin hc cch p dng cng ngh thng tin vo gii quyt cc vn trong khu vc doanh nghip bng vic to kh nng phn tch nhanh d liu doanh nghip to ra thng tin c gi tr cho nhng ngi qun l ra quyt nh. Ngi qun l doanh nghip cn thng tin nhn din v gii quyt cc vn cho h c th qun l mi kha cnh ca vn hnh cng ti mt cch hiu qu. Trc khi c my tnh, nhng nhim v ny ch yu da trn quan st v chun b bo co th cng iu tn nhiu thi gian hn v y li. Ngy nay bng vic p dng h thng tin v phn mm nh trinh st doanh 35

nghip (BI) cng ti c th thu thp v pht sinh cc bo co chi tit trong vi pht thay v vi tun. Ngy nay h thng tin c th x l d liu cng ti, thu thp cc giao tc doanh nghip, phn tch chng v pht sinh thng tin c ngha trong cc bo co. Trong cc cng ti ton cu, nhng my tnh ny v h thng vin thng bao gi cng thu thp v x l d liu t khp th gii. Chng hn, d liu c thu tm v cc giao tc doanh nghip xy ra chu - lc ang m M. Nhng d liu ny c phn tch v to ra bo co vo sng hm sau cho ngi qun l M khi h ti vn phng. Trong th gii cnh tranh cao, quyt nh phi c a ra nhanh chng nu khng c hi c th mt. Vic p dng cng ngh thng tin trong th gii doanh nghip khng cn l th xa hoa m l iu cn thit. Trong qu kh, mi th u c thu thp th cng. Cc giao tc phi c a vo, x l v bo co c chun b bi nhng ngi trong lnh vc cho nn thng mt vi tun mi sinh ra c bo co. Nhiu bo co y li v thnh thong b sa i khi chng c gi ln trong cng ti qua nhiu mc qun l. n lc chng ti nh hay ngi ch cng ti, chng c th khng cn l thng tin ng m h cn ra quyt nh ng. Quan liu ny l s sa st chnh ca nhiu cng ti ln v h khng ra quyt nh ng lc v b l c hi. Cc h thng tin x l d liu nh c ch o bi cc chng trnh phn mm c nhng ngi pht trin phn mm vit ra. Nhng phn mm nh vy c th bo my tnh phn tch d liu theo nhiu cch v to ra cc loi bo co khc nhau. Nhng ngi qun l chc nng 36

khc nhau c th c c d liu c phn tch theo cc cch khc nhau ph hp vi yu cu ca h v c c bo co p ng cho mc tiu ca h. Chng hn, ngi qun l ch to s nhn bo co v nng sut, vn v vn hnh. Ngi qun l bn v tip th s nhn bo co v bn hng, xu hng th trng, qung co v d liu ca i th cnh tranh. Ngi qun l ti chnh s nhn bo co v thu nhp, chi ph, li nhun v thu v.v. Ngy nay sinh vin qun l h thng tin c o to hiu cch cng ngh thng tin c th c p dng vo doanh nghip. H hc xy dng chin lc CNTT h tr cho cc mc ch doanh nghip, h hc cch phn tch cc yu cu doanh nghip v thu thp d liu. H hc cch t chng vo c s d liu v cu trc chng theo nhng cch m c th sinh ra cc loi bo co khc nhau p ng cc yu cu a dng. H hc cch sinh bo co trong nhng dng thc thit k sn nh c ngi dng yu cu. H c dy v cch nh kho d liu v khai ph d liu to kh nng lm nhiu kiu a dng v phn tch v pht sinh bo co tr li cho cc cu hi xc nh. H hc rng cc phng php phn tch no cng c th c dng pht hin cc hnh mu bt ng hay chiu hng d bo cho vn hnh doanh nghip. H hc v h h tr quyt nh nh trinh st doanh nghip (BI) v bn iu khin iu hnh, ch lm tm tt d liu bn trong v bn ngoi theo dng thc ho d hiu. H t chc d liu trnh by bc tranh doanh nghip ton b v cho php ngi qun l cao nht i su hn v nhn vo cc c th nn tng hiu xu hng th trng ang ni ln.

37

Bng vic tch hp v p dng cng ngh thng tin vo doanh nghip, cng ngh c th bin i qun l thng tin thnh cc h thng lp k hoch ti nguyn doanh nghip (ERP) gip cho ngi qun l ra quyt nh nhanh chng, hiu qu v hiu lc.

Tng lai ca CNTT Nhiu nm trc, phn ln nhng ngi lnh o doanh nghip coi cng ngh thng tin (CNTT) nh chc nng h tr k thut. Ngy nay, h nhn CNTT vi chc nng chin lc c th em ti hiu qu, pht kin, gi tr bng vic gip cho h t u tin, gim chi ph, chuyn giao sn phm nhanh hn, tng thu nhp, v thu tm th phn. Khng may nhiu i hc vn coi CNTT l "chng trnh k thut" o to cng nhn k thut thay v "chng trnh doanh nghip" o to ngi qun l doanh nghip. V CNTT tr nn quan trng v chin lc hn trong cng nghip, chng trnh o to phi thay i p ng cho nhu cu doanh nghip ny. V c th mt thi gian lu cho i hc thay i, ti khuyn cc sinh vin ci tin tri thc ring ca h bng cc mn hc ph. Ti tin sinh vin CNTT, d bn hc trong khoa hc my tnh hay k ngh phn mm u nn hc thm cc mn doanh nghip ph lm mnh thm cho k nng ca bn v lm cho bn thn bn c tnh cnh tranh hn trong th trng vic lm. Bn nn hc thm v cam kt doanh nghip, ging thng chin lc, v cch CNTT c th l mt phn ca doanh nghip. Vi thay i nhanh theo hng CNTT c chuyn giao nh dch v (Phn mm nh dch v - Software as a Service) 38

nh tnh ton my v h thng phn b hn, u th then cht khng cn trong mt mnh khu vc cng ngh m trong qun l dch v ni cng ti qun l thay i, tch hp dch v ca n, p ng nhu cu ca khch hng, v ly u th ca dch v n sinh ra. Nhng iu ny s l k nng mi m mi sinh vin CNTT phi bit. Vi ton cu ho, nhu cu v cng ngh thng tin s tng trng nhanh chng khi nhiu thng tin v d liu doanh nghip l c sn. Xem nh kt qu, pht kin, tip th, bn hng, dch v khch hng u phi dng CNTT lm cc i ho c hi bng cch nm bt, tch hp v din gii cc thng tin ny cho cp qun l ra quyt nh. Ngy nay mi cng ti u i din vi sc p cc ln phi thay i bi v c nhiu cnh tranh th. Ti thy nhiu doanh nghip sp bi v h khng bit cch kim sot kt qu trong th trng ton cu. Ti thy nhiu ngi b mt vic bi v h khng c k nng ng. Ti thy nhiu sinh vin tt nghip khng tm c vic lm bi v h khng c tri thc ng, v ti thy nhiu ngi ch cng ti vt ln tm th trng tip. Tt c nhng iu c th c qui cho l "qu chm thay i trong mt th gii ang thay i nhanh chng. Nhu cu v hiu qu c li nhun tt hn s buc mi doanh nghip phi da nhiu hn vo chc nng CNTT lm cho mi th nhanh hn, tt hn v r hn. Cng ngh s c dng nh mt phn ca dch v doanh nghip khi chc nng CNTT hp nht vo trong doanh nghip cng vi cc chc nng khc. Trong tng lai gn, cng ti s khng pht trin cc ng dng CNTT mt ch m nhiu ch, trn ton th gii, ni h c 39

th tm c cc cng nhn c k nng. S c nhiu k thut hn cho cng tc, trinh st doanh nghip, v giao din vi khch hng bi v cng ti mnh s m rng ra ton cu tm th trng mi, c hi mi v phn ln cc cng ti quc gia s tr thnh cng ti ton cu hay cng ti xuyn quc gia. Vi thay i ny, phong cch qun l truyn thng s tr thnh lc hu nhng th h nhng ngi qun l doanh nghip mi s ni ln cng vi tri thc cng ngh quan trng. Nhng ngi lnh o doanh nghip ny hiu cng ngh tin tin, h bit cch thu c quyn lnh o qua cng ngh bi v h c truy nhp vo tri thc cng ngh cha tng c trc y v tri thc chuyn gia. Khi vai tr ca CNTT chuyn sang dch v doanh nghip, n s tin ho thnh vai tr ngi lnh o doanh nghip v ti s khng ngc nhin l trong tng lai gn, nhiu ch tch cng ti hay gim c iu hnh (CEO) s ti t lnh vc CNTT thay v lnh vc kinh doanh. Trong tng lai gn, phn ln cc pht trin ng dng nh lp trnh v kim th s c khon ngoi hon ton gim chi ph v phm vi ca chc nng CNTT s hi t nhiu hn vo chin lc, kin trc, ri ro, qun l chng trnh, h tr ngi dng, qun l quan h v dch v. Cc t chc khng thc hin nhng thay i ny s b b li ng sau. Nhiu t chc s vt ln sng st v qua thi gian hu ht s dng tn ti. Ton cu ho s tip tc lm thay i mi doanh nghip v tng doanh nghip s c gng khai thc cng ngh tn dng u th ca cc doanh nghip khc. u th tng lai khng cn thuc vo ti nguyn thin nhin, khng cn 40

thuc vo sc mnh qun s, khng cn thuc vo vn m mi th s l v cng ngh. Nc c cng ngh tin tin nht v cng nhn c k nng mnh nht s chi phi. Ta hy xem mt s s kin: Ngy nay Brazil l nc duy nht KHNG ph thuc vo nhp khu du ho, nn kinh t ca h pht trin rt nhanh v khng hong ti chnh khng c tc ng ln h. Ti sao? Bi v h dng cng ngh ring ca h cho vn ti, chnh l cy ma. H c kh nng dng ti nguyn ring ca h, chnh l cy ma, to ra xng tng hp thay v l thuc vo nhp khu du m. Cho nn bt k gi du ln cao, ni cc nc ph thuc ln vo du ho nh M v Trung Quc phi c hnh ng mnh, Brazil vn gi tng trng nn kinh t ca n mc gi du ho ln xung. C khi nim v u th sc mnh qun s nhng ti ngh cuc chin tip s khng thng c bng bom n m n s l chin tranh cyber ni cc nc nh nhau qua m hi v vi rt my tnh. V cn bn, th k 21 s KHNG phi l th k ca nhng th vt l nh th k 20 m n s da trn ch yu cng ngh v d chng ta c thch hay khng, tt c chng ta u ang i ti x hi ton cu ni tri thc v k nng l ti sn then cht. Vi sinh vin CNTT, tng lai t ra c hi v may ri rt ln. Nhng ngi khng bit cch thch ng vi nhu cu ton cu thay i s i din vi hu qu khc lit v c th c kh khn trong tm cng vic. Nhng c hi l c ngha cho nhng ngi bit cch nm ly iu quan trng. Bng vic chun b v ci tin tri thc v k nng ca mnh, bng vic hc thm cc mn ph, h sn sng cho nhng thch thc mi khi n ti. H s l nhng ngi lnh o trong th gii doanh 41

nghip mi, pht trin mnh trn vic khai thc cng ngh t u th cnh tranh.

Cng ngh thng tin v kinh t Hip hi cng nghip cng ngh thng tin (CNTT) va a ra mt bo co o v tc ng kinh t ca cng nghip CNTT ln nn kinh t M v ton cu. Bo co ny, c tiu CNTT v kinh t ton cu, thy rng CNTT l tng trng nhanh nht v quan trng nht cho vic tng trng kinh t i ti c M v trn ton cu. Bo co ny cng nu tm quan trng ca gio dc cng ngh trong kinh t ton cu. N thy rng cc nc vi hi t mnh vo gio dc CNTT tri qua tng trng kinh t ln hn cc nc khng c n. Chng hn, n v Brazil c hai c hi t gio dc CNTT mnh tri qua gn nh khng b tc ng ca khng hong kinh t ton cu. Trung Quc, k ti chm v gio dc CNTT tri nghim tc ng kinh t ln. Sc mnh ca n trong ch to khng th gip ch v n ph thuc vo kinh t ca nc khc tiu th sn phm ca n. Chnh ph Trung Quc phi chi ra nhiu tin d tr ca mnh cu nn kinh t ca n khi khng hong. Bo co ny ni rng tim nng tng trng cao ca cc cng ti cng ngh thng tin, cng vi vai tr lnh o ca h trong cuc cch mng s thc lm bin i mi khu vc ca x hi. Cng nghip CNTT s tip tc y nn kinh t M i ti nhanh hn cc nn kinh t khc. Chng hn, Apple ang tr thnh cng ti ln nht v tng trng nhanh nht trn th gii, cn ln hn 42

nhiu cng ti du ho. Bng vic so snh, n cng thy rng li nhun ca cc cng ti CNTT thm ch cn cao hn cc cng ti du ho xem nh bng chng l hai mi nm trc qu na t ph trn th gii l trong kinh doanh du ho nhng ngy nay hai phn ba s h l trong kinh doanh CNTT. Bo co ny l rng t l tng trng ca cng nghip CNTT l i nhanh hn ng k so vi tng trng ca nn kinh t M nh mt ton th. Tng trng gn y 16.8% so vi 3.2% tng trng GDP gip duy tr ton th kinh t M trong khng hong ti chnh. Cng nghip CNTT cng lm pht sinh ra hng triu vic lm cho M v s dng hn 4.8 triu cng nhn CNTT M. Tuy nhin, bo co ny thy rng tng vic lm CNTT to ra hiu qu nhn 8 cho cc vic lm h tr. iu c ngha l cng nghip CNTT gin tip lm tng xp x thm 38 triu vic lm h tr. Phn ln cc vic lm CNTT u c lng cao v thu nhp ca cng nhn CNTT l trong s cao nht M. Lng trung bnh hng nm c tr t ti $175,000, v gn y ngi tt nghip CNTT c th bt u t $85,000 ti $102,000, cao hn nhiu so vi ngi tt nghip i hc t cc lnh vc khc. Vi ton cu ho, cc cng ti CNTT thnh cng trn khp th gii. Nhiu cng ti CNTT M l lnh o th gii, bn sn phm v dch v trong th trng ton cu vi s bn mnh v tng trng thu nhp. S bn trc tip ca CNTT M t ti $260 t la nm 2011. Hin thi th trng CNTT tr gi $3 nghn t la nhng c d phng tng trng xp x $6 nghn t la nm 2015. R rng t nhng d liu ny l cng ngh ang thc y mc pht kin v tng trng cha 43

tng c, cung cp nhng c hi mi c ngha cho cc cng ti v cng nhn CNTT trn khp th gii.

Tc ng kinh t ca cng ngh thng tin Hip hi cng nghip thng tin v phn mm Software and Information Industry Association (SIIA) gn y mi a ra mt bo co o v tc ng kinh t ca nhng ngnh cng nghip ny ln nn kinh t M v ton cu. Bo co ny, mang ta Phn mm & Thng tin: Dn li nn kinh t tri thc ton cu, kt lun rng phn mm v cng ngh thng tin (CNTT) l cc khu vc tng trng nhanh nht, kinh doanh sinh li nht, v l yu t quan trng nht lm tng tc s tng trng kinh t c M v trn th gii. Bo co ny ch ra rng phn mm v CNTT ng vai tr mu cht trong nn kinh t M. (Cng nghip CNTT tng 11.8% khi so snh vi tng trng GDP 3.2%). Chng cng l nhng dn li then cht cho tng trng kinh t n , Trung Quc, Brazil, v Nga. M, cng nghip CNTT pht sinh ra 2.7 triu vic lm trc tip v 21 triu vic lm nhng t l to vic lm l cao hn nhiu cc nc khc. Hn na, y l nhng vic lm lng cao v cng nhn cng ngh c i ng tt, kim c trong s nhng lng cao nht trn th gii. Lng trung bnh hng nm M l $75,400 nm 2008, cao hn nhiu so vi bt k cng nhn c gio dc i hc no. Ngay c trong nn kinh t km, cc cng ti cng ngh vn lm tt trn khp th gii. Cc cng ti hng u, k c Microsoft, IBM, Oracle, v Google bn cc 44

sn phm v dch v trn khp th gii vi s bn trn hng trm t la mi nm. Nu tnh mi chi tiu cho phn mm v dch v my tnh trn th gii th con s ny l hn $4 nghn t la. iu hin nhin t nhng d liu ny l cng ngh ang thc y tng trng cha tng c trc y, cung cp nhng c hi mi ln cho cc cng ti ny v l l do ti sao M tip tc l ngi lnh o kinh t ton cu. Yu t chnh ca cng ngh l tri thc v n to ra sn phm pht kin. u t chnh c tri thc pht kin l c h thng gio dc cht lng v c cp nht nht. Ngy nay nhiu nc ang hi t vo ci tin h thng gio dc ca h cnh tranh vi M v v tr lnh o nhng qu trnh ny vn cn chm bi v s chng i mnh t quan im hn lm truyn thng v dy v hc. l l do ti sao nhiu sinh vin ang xin vo hc M c c c hi tt hn v tng lai tt hn.

Cng ngh thng tin nh mt chin lc Trong th gii ton cu ho, doanh nghip phi da trn cng ngh thng tin (CNTT) pht kin v tm cch mi tng trng. Ngy nay, ngi ch cng ti ang bt u nhn ra rng mt mnh cp qun l khng cn m bo c tnh sinh li v tng trng ca cng ti. vn cn c tnh cnh tranh, cng ti s cn "v kh mi" bng vic em cng ngh thng tin vo trong vin kin v chin lc ca cng ti t ti mc ch doanh nghip. Cng ngh thng tin (CNTT) c th c dng ti u ho tnh hiu qu vn hnh, gim chi ph, ti thiu 45

ho ri ro, v tng tc tng trng doanh nghip. Chnh s kin l ngy nay CNTT tin ho t vai tr h tr ca n tr thnh vai tr chin lc. Ngi ch cng ti mun t ng ho nhiu hn thy c r rng nhng iu cn cho h ra quyt nh nhanh chng hn, nhng c nhng chng i li trong nhng ngi qun l, ngi khng mun thnh "thy c" v iu h lm c th b ngi ch cng ti thy. Vi CNTT tnh v hiu qu ha y quan liu ca h c th b lm l ra cho nn h c gng thao tc cch thc CNTT lm vic trnh b thnh thy c. Thi ny s lm tn km cho cng ti khi lng ln thi gian, ph hoi n lc v tin bc. trnh vn ny, ngi ch cng ti cn c hiu bit r hn v iu CNTT c th lm. l l do ti sao gn y vai tr ca Gim c thng tin (CIO) c nng ln v tr iu hnh gip cc gim c khc ra quyt nh. CIO phi quyt nh cng ngh pht kin no l thch hp cho doanh nghip bng vic bit cc mc hin c ca tnh hiu qu v hiu lc ca cng ti. CIO phi xc nh cng ngh thng tin no c th c dng xem xt c hi kinh doanh, gim ri ro, v ci tin chin lc cho tng trng. CIO phi bit cng ngh no c th c dng lm ti a vic dng ti nguyn cng ti v gim lng ph. CIO phi cng c kt cu nn v mng to iu kin thun tin cho trao i ni b v chuyn giao d liu khch hng cho cp iu hnh ra quyt nh. CIO phi khuyn khch cng tc gia cc n v nghip v bn trong cng ti bng thu thp d liu, phn tch v bo co cho ngi ch cng ti. Tt nhin, CIO khng th t ti tt c nhng iu mt mnh. ng ta cn h tr t nhng ngi qun l 46

h thng tin ca mnh. Trong vic chuyn sang vai tr chin lc, cc nhim v ca qun l h thng tin cng thay i. H thng tin khng cn c coi nh h tr cho quyt nh vn hnh, m thay v th h tr cho vic t ti mc tiu ca cng ti, v u th cnh tranh trn th trng. N yu cu t duy mi, logic mi, v cch mi v qun l h thng tin. Trong qu kh, nhiu ngi qun l h thng tin l ngi k thut, nhng ngi c o to trong khoa hc my tnh nhng ngy nay, k nng k thut l KHNG . hiu qu, nhiu ngi cng phi c k nng doanh nghip, c bit trong thc thi chin lc doanh nghip. Khoa hc my tnh hay K ngh phn mm khng dy nhng k nng ny nhng y l khu vc chuyn mn ca ngi qun l CNTT, nhng ngi c o to trong Qun l h thng tin (ISM). Ta hy nhn vo trng hp ca hng hng khng dng h thng tin lm tng s hnh khch v tng li nhun. Trc khi dng h thng tin, hng hng khng bn v cho khch hng v s v bn c thu thp hng ngy, c phn tch v gi t cp qun l ny sang cp khc mc cao hn kim im. iu c th mt vi ngy mi t ti ngi ch ra quyt nh liu c tng hay gim gi v. Chm tr v thi gian trong th trng thay i c th lm cho cng ti mt mt s c hi. Bng vic c h thng tin thu thp d liu, phn tch v bo co nhanh chng, nhng quyt nh no c th c thc hin trong vi pht. Bng vic c bo co chi tit, ngi ch cng ti c th ra quyt nh nhanh chng v t ti mc ch doanh nghip.

47

Ngy nay h thng tin hng hng khng c thit k thu thp d liu bn v v so snh n vi vai tr ca doanh nghip cho n c th i gi v tu theo s v c bn. Chng hn, vi tun trc chuyn bay, gi v c gi thp hp dn mi ngi mua v v lp y ch trn my bay. Tu theo s v c bn, gi s t ng c iu chnh ln hay xung da trn cng thc kinh doanh c ngi ch t ra. Nu nhiu v c bn ri, gi s tng ln v nu t v c bn, gi s vn cn thp. Qung mt tun trc chuyn bay, mi ch 40% s v c bn nhng v mt lch s n thng t 75%. Trong trng hp h thng tin c lp trnh h thp gi v hp dn nhiu ngi mua v cho chuyn bay . Bng vic h thp gi, cng ti s cnh tranh vi cc hng hng khng khc ly hnh khch. Nu chuyn bay bn 80% s v, iu cao hn bnh thng, n s tng gi v ln v vi bt k l do no nhiu ngi hn mun i vo ngy . Bng vic cho php h thng tin t ng thao tc gi ln xung; hng hng khng c th lm tng li nhun. Cng quan nim ny c th c p dng cho khch sn, vn ti, xe bus cng nh khu vc dch v khc. Cng ti du ho c th i gi ti cc trm bn l mt cch trc tip khi gi du thay i m bo li nhun ti a. Ca hng bn l c th c hng nghn mt hng bn. Ngi ch khng bit mt hng no ang c bn nhanh chng v mt hng no khng bn c cho ti khi h lm kim k kho. V truyn thng, kim kho xy ra mi tun hay thng, lc cc mt hng c cng nhn kim m, d liu c thu thp, phn tch v bo co cho ngi ch. Qui trnh ny c th mt vi ngy hay vi tun. Vi vic dng cng ngh thng tin, mi mt hng 48

c bn u c thu thp ngay lp tc ti im bn cho nn khng cn kim kho. Mi ngy hay mi gi, ngi ch bit ch xc bao nhiu mt hng c bn v bao nhiu mt hng vn cn trong ca hng. H thng tin s gi theo di du vt ca mi mt hng da trn cng thc, c lp trnh trong h thng my tnh. Khi mt mt hng tt xung di con s ti thiu, h thng tin lp tc gi n cho nh ch to gi thm hng ti. Khi mt mt hng khng c bn tt, h thng tin s bo ng cho ngi ch gim gi v t ng gi gi mi ti bo ch qung co vic bn ny hp dn nhiu khch hng hn. Bng vic iu chnh gi nhanh chng, t nhiu mt hng bn chy nht v gim gi mt hng bn km, ca hng bn l c th lm tng li nhun ng k. Vic dng hiu qu v hiu lc h thng tin nh cng c chin lc gip ci tin mc ch kinh doanh ca cng ti l thng thng trong kinh doanh ngy nay. N l "v kh mi" cho cng ti thnh cng m rng th trng v loi b i th cnh tranh. lm iu , n cn t duy mi, quan nim mi, v kiu ngi qun l mi, nhng ngi bit cch thit k v thc hin cng ngh thng tin gii quyt vn doanh nghip. N cn ngi tt nghip chng trnh qun l h thng tin (ISM).

S kin th v v cng nghip phn mm iu th v nht v cng nghip phn mm l nhiu cng ti hng u do cc sinh vin i hc sng lp ra. Steve Jobs l sinh vin nm th nht ti i hc 49

Reed khi ng y bt u Apple Computer. Bill Gates bt u Microsoft khi ng y l sinh vin nm th ba ti Harvard University. Jerry Yang v David Filo thnh lp Yahoo! khi h l sinh vin ti Stanford, v Larry Page v Sergey Brin thnh lp Google khi h cng l sinh vin ti Stanford. Kho cu v cc triu ph di 30 tui, cho thy rng 78% s h l sinh vin i hc, nhiu ngi hc v Khoa hc my tnh hay K ngh phn mm v h tt c u c chung mt tnh cch: Tt c h u c am m v iu h lm v h l nhng ngi bo dn. Kho cu ny kt lun: C l bi v tui tr, h khng s tht bi, v h gi thc y cho ti khi h thnh cng. Nhiu ngi bt u cng ti ring ca h sau khi pht minh ra ci g mi v tt c h u mun thy liu h c th lm cho n thnh ca ring h c khng. Tinh thn c lp ny l hon ton duy nht M bi v c rt t "doanh nhn" nh h bt k u khc. Chu u vi vn ho tng t v gio dc tt khng c ai nh Bill Gates hay Steve Jobs. Mt kho cu khc v cc quan chc iu hnh hng u ca cc cng ti cng ngh do tp ch Wall Street Journal tin hnh cng thy rng trn 80% s h c bng i hc. Qung 15% c bng thc s v vi ngi c bng tin s. Hn hai phn ba c bng v khoa hc, cng ngh v k ngh ch vi ngi c bng trong kinh doanh v ti chnh. S kin th v khc l a s h c c bng cp trng t. Cc trng c cc triu ph c nhn bng cp l 1) Massachusetts Institute of Technology; 2) Stanford University; 3) Carnegie Mellon University; 4) California Institute of Technology; 5) 50

Harvard University; 6) University of California, Berkeley; 7) University of Southern California; 8) University of Pennsylvania, 9) Georgia Institute of Technology v 10) University of Texas, Austin. S kin th v khc v triu ph phn mm l h khng ging nh cc triu ph khc, h khng mc nh cc triu ph khc, h khng n nh cc triu ph khc, h khng hnh ng nh cc triu ph khc. Phn ln trong h khng c qun o t tin, ng h t tin, xe hi t tin, nh t tin v cc vt phm chng t a v khc. Thc t, h trng nh bt k ngi pht trin phn mm in hnh no m mi ngi thy, lm vic bn rn trn my tnh ca mnh. Ngi giu nht, Bill Gates li chic xe Lexus 1999 v thng n ti Mc Donald. Steve Jobs ni ting vi qun gin xanh nht v o nt en. Trc khi ng ta xut hin trn bo ch, ngi sng lp ra Google, Sergey Brin hay k li cu chuyn: Vn phng ca ti trng khng xinh xn, qun o ca ti khng p v khi quan chc iu hnh Nht Bn ln u tin gp ti, ng y ngh ti l qun gia. ng y nhn vn phng ca ti, nhn vo mi ngi tr ti, cho ti khi ai gii thiu ti. ng y ngc nhin th v ni: , ti qun mt l ti ang M. Kho cu ny cng thy mt s kin rt th v lin quan ti thut ng Wealthy-giu c." T in Webster nh ngha wealthy-giu c l ngi c d tha ti sn vt cht nhng phn ln cc triu ph phn mm nh ngha giu c theo cch khc. Trong cuc phng vn vi tp ch Wall Street Journal, Steve Jobs ni: Chng ti KHNG nh ngha giu c di dng ti sn vt cht. Chng ti KHNG la chn phong cch sng tiu th 51

cao m c t hay khng c u t vo ti sn tr tu. iu chng ti s hu l "sc mnh tr tu" v "am m bo dn" lm bt k ci g chng ti chn." Mt s kin th v khc l phn ln cc triu ph ny u l ngi giu th h th nht. Lm sao nhng ngi t bi cnh gin d nht c th tr thnh triu ph trong mt th h? Ti sao c chuyn nhiu ngi vi cc bi cnh tng t cha bao gi tch lu ngay c khi lng ca ci khim tn nht? Kho cu ny cho thy rng phn ln nhng ngi tr thnh triu ph u c nim tin vo kh nng ring ca h. H khng quan tm v liu b m h c giu hay khng. H khng tin rng ngi ta phi c sinh ra trong giu sang. Mt t bo Php vit v h l "Nhng Nouveau riche t ti nh m khng dng ti ca ci k tha v chng ti khng bit ti sao." Cu tr li c th bi v phn mm vn l khu vc mi v vn ang thay i, n to ra nhiu c hi hn cho nhng ngi c k nng v am m to ra khc bit. Chng hn, iPhone mi m ra nhiu c hi hn v gip to ra nhiu triu ph M trong nm qua. Apple ng vin mi ngi to ra ng dng cho iPhone ri h bn trong ca hiu Apple. Nhiu ng dng bn vi gi di $1 nhng vi vi triu ngi dng, khng kh kim c triu la. Ngy nay Apple c hn 200,000 ng dng v danh sch ny tip tc pht trin mi ngy. Vi iPad mi, danh sch ny c l s pht trin ln hn v c l to ra nhiu c hi hn trc y. Cc ng dng di ng l khu vc rt nng cho thanh nin v c to ra nhng th mi vi nhng c hi mi.

52

Vi ton cu ho, v khi cng ngh thng tin tip tc tin b, ti tin rng nhiu c hi hn s tr thnh sn c cho mi ngi trn khp th gii, c bit cho nhng ngi s hu Nng lc tr tu v am m bo dn lm bt k iu g h mun.

C hi mi trong cng nghip T 2009, th trng vic lm ton cu tng dn hi t nhiu vo khu vc k thut v t hn nhiu vo thng mi. Khu vc nhu cu cao nht c lit k trong th trng vic lm ca mi nc l khu vc cng ngh thng tin (CNTT). Vic lm hng u l K ngh phn mm, vic lm ny c bao gm qun l, thit k v to ra phn mm cho mi th, t h thng my tnh my ti ng dng in thoi di ng v tr chi my tnh. Phn loi ny bao gm: Ngi qun l d n, ngi qun l dch v CNTT, kin trc s phn mm, chuyn vin an ninh, v ngi pht trin phn mm. Theo bo co th trng ton cu nm nay, c thiu ht k s phn mm trong a dng rng cc ngnh cng nghip, mc k nng, v min lng. Ti sao k s phn mm c nhu cu cao th? Sau cuc khng hong ti chnh nm 2007, c hai khu vc ni ln, ng dng di ng v tnh ton my, ang tng trng mnh. Nhiu hng u t tng ng im trong nhiu nm, do khng hong ti chnh, t nhin thy c hi m h phi nm ly. Khi nhiu u t ang vo hai khu vc ny, cc cng ti bt u thu ngi vi mong i tng trng cao v li nhun cao. Nhiu cng ti in t ang chuyn sang in thoi thng minh, my tnh bng m n lt 53

n li to ra nhiu nhu cu hn v k s phn mm, ngi c th vit cc ng dng di ng. Nhiu cng ti phn mm ang chuyn sang pht trin "Tnh ton my hay ng dng c lu k ton b trc tuyn. Kt qu l th trng vic lm cho k ngh phn mm tr thnh rt "NNG." Xu hng ny khng ch xy ra M m cn chu u v chu . Ngay c cc nc nh n v Trung Quc lm tt vi khon ngoi phn mm cng nhy vo cc ng dng di ng v tnh ton my. Bi v vic ni ln v nhu cu cao ny, vic lm k s phn mm tr thnh ngh nng nht trn ton cu. Cho nn vi s tng nhanh ca ng dng di ng v tnh ton my, sinh vin cn bit hc ci g, v ch no hi t vic hc ca h nm bt c c hi ny. V cn bn c nm khu vc quan trng m sinh vin cn bit: Kin trc phn mm, lp trnh song hnh, pht trin da trn web, qun l dch v CNTT, v k ngh yu cu. Tt nhin, sinh vin phi c k nng c s nh ngn ng lp trnh (Java, C++, C#, v Object C), hiu vng i pht trin phn mm, v k nng g li. Trong cc k nng ny, kin trc phn mm hiu nhin l rt quan trng. thit k h thng "tnh ton my," k s phi hc cch chuyn t duy ca h t pht trin sn phm sang cch ngh cung cp dch v. y l dch chuyn chnh v phn ln nhng ngi pht trin phn mm bao gi cng ngh v xy dng sn phm phn mm v b qua ci nhn ca ngi dng. Dch chuyn yu cu h hiu vic dng chung phn mm v phn b hiu qu mc d liu cho h c th thit

54

k cc h thng lm cn bng hiu nng vi chi ph v cch ti u ho cho yu cu tc v mc dch v. Lp trnh song hnh l kh nng vit cho c ch song song v gii quyt hng triu th nghim ca phn mm truy nhp vo dch v cng mt lc. Vi tnh ton my, h thng phi p ng vi cc nhu cu t nhiu ngi dng, tt c h u cn h thng nhanh. iu mu cht l xy dng cc ng dng ln v phc tp m c th gii quyt cc nhu cu ny. iu yu cu ngi k s phn mm hiu khi nim c bn v phn mm nh dch v nh: Tnh sn c h thng, tnh lin tc, nng lc v an ninh. Mt thch thc then cht trong tnh ton my l phn mm cng phi c gn cht vi m hnh thu nhp to ra li nhun. Vi phn mm nh dch v, h thng tin khng cn l "m hnh chi ph" m l "m hnh sinh thu nhp." K s phn mm phi hiu rng chuyn giao dch v ca h phi c khch hng kim nghim mi lc, khch hng s quyt nh liu dch v c tc dng hay khng c tc dng cho h. Nu qui m, kin trc, v hiu nng khng c ti u, h thng s nh hng ti kt qu kinh doanh ca khch hng. iu cng c ngha l nu khng c tho mn, khch hng c th KHNG lm kinh doanh vi cng ti my na. Kha cnh khc l thit k c ch an ninh cho khch hng khng th thy c d liu ca khch hng khc v c k hoch phc hi trong trng hp ci g xu xy ra. Theo mt iu tra s b v tnh ton my, nhiu k s phn mm KHNG hiu ri ro ca phn mm ca h trong my. Phn ln khng hiu thu ri ro v ln ca 55

qui m cht no. Thi "Nu c li chng ti s sa chng v sau" vn tn ti trong pht trin phn mm s KHNG c chp nhn trong cng nghip thng mi. Chng hn, nm ngoi mt ngn hng ti chnh ln phi ng ca h thng my ca mnh khi mt khu ca khch hng c a ln URLs. Ngn hng lp tc hu hp ng vi hng phn mm. Vi nhng ngnh cng nghip ni ln ny, c nhiu vn yu cu o to mi, t duy mi, v o to tt hn bi v tht bi s KHNG c dung th. iu dn ti nhu cu cao v k nng qun l dch v CNTT. Cuc iu tra ny khuyn co rng cng nghip thng mi KHNG nn k hp ng vi bt k phn mm tnh ton my no, nu h khng c nhm ring nhng ngi qun l dch v CNTT. Mt i din ca cng nghip thng mi ni: "Cng nghip ca chng ti cn nhm qun l CNTT mnh gim st doanh nghip ca chng ti, ci tin kinh doanh ca chng ti, v lm cho n hiu qu v hiu lc hn. Nhng ngi qun l CNTT ny phi c k nng cao vi o to cht ch theo mc nng lc c xc nh r." Khng may, ngay c ngy nay vn cn t trng dy v k nng Qun l h thng tin (ISM) hi t vo dch v CNTT. Vic lm chnh ca ngi qun l dch v CNTT l thit k dch v, cung cp dch v, qun l vn hnh ca dch v, v lin tc ci tin dch v. Khu vc k nng ny l t hp ca phn mm v tri thc doanh nghip h tr cho lp k hoch doanh nghip; ging thng v tch hp chin lc CNTT vi mc ch doanh nghip; o tnh hiu qu v hiu lc ca dch v CNTT, ti u ho chi ph v t ti thu hi theo u t (ROI). 56

Theo bo co cng nghip ny, nhng vic lm k ngh phn mm c nhu cu cao yu cu tri thc v k nng trong doanh nghip, khoa hc v cng ngh, v TT C chng u yu cu t nht l bng i hc hay cao hn.

Xu hng thu ngi ca cng nghip 2012-2018 Theo mt nghin cu cng nghip, vic thu ngi ca cng ngh thng tin (CNTT) cho nm nm ti s n phn ln l t chu bi v n c th to ra nhiu ngi tt nghip c k nng CNTT p ng cho nhu cu cng nghip hn l M hay chu u. Ngi ta c lng rng trong nm nm ti, cng nghip CNTT s to ra thm 4.5 triu vic lm CNTT, trong s xp x 3 triu cng nhn s c thu t chu . Tuy nhin, do chnh sch di tr cn b gii hn, cc cng ti phn mm khng th em tt c h vo M hay chu u c cho nn nhiu cng ti s phi m cc tin nghi pht trin cc nc m k nng CNTT c nhiu v phn ln cng vic tng lai s c phn phi trong nhiu t cc mi gi khc nhau. Theo nghin cu ny, mi vic lm CNTT chu s to ra vic lm cho t nht tm ngi bn ngoi CNTT, tng 24 triu vic lm c th c to ra chu v s c cnh tranh trong cc nc v ch cc trung tm pht trin s c thnh lp. Quyt nh then cht v v tr s c a ra da trn ch yu l h thng gio dc v nng lc ca cc cng nhn CNTT ca h. Mt quan chc iu hnh ni: y l lc tng tc thay i gio dc. Cc nc phi xc nh liu gio dc CNTT 57

ca h c th h tr cho nhu cu ton cu hay khng. Cc chnh ph v nh gio dc phi lnh o thay i ny mt cch nng n bi v chng ta ang nhanh chng chuyn vo pha tip ca tnh ton ni tnh ton my, mng x hi, v d liu ln l cc yu t chnh. Theo nghin cu ny, tnh ton my s l nn tng ca hu ht cng vic CNTT tng lai. Vi lc lng lao ng tng lai dng in thoi thng minh, pht trin phn mm s tp trung vo cc nn di ng v my tnh bng. Di ng s l im vo cho mi ng dng tng lai. Tnh ton x hi cng ang di chuyn nhanh chng thnh li ca nhiu vn hnh doanh nghip. N s lm thay i qun l t cu trc phn cp v cc t chc nng c xc nh sang cu trc phng bt ngang qua bin gii t chc ni nhng ngi pht trin, khch hng, ngi dng u dng tnh ton x hi cng tc, trao i thng tin v cung cp phn hi. Vi vic dng cc nhiu CNTT trong hu ht mi kinh doanh, cc cng ti s phi c cch tt hn ra quyt nh nhanh chng, v khm ph ra nhng c hi mi ti u kinh doanh. Vi nhiu d liu sn c (d liu ln) s c nhu cu khng l v phn tch d liu, lu gi d liu, v t chc d liu bin chng thnh thng tin c ngha. iu ny s lm tng tc vic tng trng trong kinh t ton cu v to ra nhiu vic lm CNTT hn. Pht trin phn mm ton cu bng cc t phn b khng phi l mi nhng vi vic dng ngy cng tng ca CNTT trn khp th gii, ngy cng nhiu cng ti s phi chuyn nhanh chng vo cch tip cn ny. Bng vic pht trin phn mm 24 gi v 7 ngy mt tun, cc cng ti c th c c sn phm phn mm a ra th 58

trng nhanh hn. Trong thi i thng tin ny, tc l qui tc. Bn cng nhanh ra th trng, bn cng nm c n tt hn, v nm c th trng l u th chnh trong lm kinh doanh trong th trng cnh tranh ton cu ny. Do , lm vic t v ngoi ng (ting Anh) s l yu cu then cht cho vic lm bn cnh k nng k thut. Nghin cu ny thy rng 65% cc cng ti CNTT ang lp k hoch m cc trung tm pht trin nc ngoi vi IBM, Microsoft v Google lnh o hip c vi t hp ca trn trm trung tm pht trin hi ngoi trong nm nm ti. Mt quan chc iu hnh ni: Khi bn nhn vo xu hng th trng, CNTT l trong s hai hay ba cng nghip trn nh vn ang tng trng. CNTT dn li hu ht iu doanh nghip lm, t nng sut ti trao i ci thin tc ra quyt nh doanh nghip tt hn. V mi cng ti u u t nhiu hn vo CNTT, h cn cng nhn nhng hin thi h khng th tm c s ngi M hay chu u cho nn vic thu cng nhn CNTT cc nc khc v m cc trung tm pht trin l gii php logic. Cc k nng c s m h ang tm kim l lp trnh v pht trin ng dng. V pht trin phn mm ang ngy cng ln hn v phc tp hn, cc cng ti s cn cng nhn vi t nht l bng i hc trong Khoa hc my tnh, K ngh phn mm v Qun l h thng tin. Hin thi pht trin phn mm l nhu cu khn thit nht bi v n l nn tng ca mi cng vic CNTT. Mi cng ti u cn ngi pht trin to ra ng dng mi bng vic dng cng ngh mi nht. K nng c s l Java, C++, J2EE v Dot net. Khi nhiu doanh nghip 59

dng in thoi thng minh v my tnh bng, cc cng ti ton cu ang tm cch thu nhiu ngi pht trin phn mm, ngi cng c th gii quyt c cc nhu cu lin quan ti nhng thit b ny. K nng c s l Java, Objective C, C++, IOS, Android v Window 8. Bn cnh cc k nng k thut, cc k nng mm nh lm vic t, trao i trong ting Anh l c yu cu. Vic pht trin phn mm s c thc hin bi cc t phn b, k nng quan trng tip m cng ti cn l qun l d n phn mm. Mt quan chc iu hnh gii thch: Nhu cu vn ang tip din v nhiu ngi pht trin phn mm cng to ra nhu cu v k nng qun l d n. Nhiu d n ngha l nhiu ngi qun l d n, v c khc bit ln gia ngi qun l d n v ngi qun l d n phn mm cho nn chng ti s ch cht ch v kinh nghim cng nh phm cht v cc d n ang tng trng ln hn, phc tp hn khi tnh kt ni gia cc ng dng tng ln. Chng ti sn lng tr nhiu hn cho nhng ng c vin thnh cng m c h s theo di c chng minh. H phi l ngi lnh o, lm ch tt ting Anh v c k nng k thut mnh." Khi nhiu cng ti ang chuyn vo my, tt c h u cn chuyn gia tnh ton my v ngi qun l dch v v iu chuyn d liu v cng vic ca h cho cc nh cung cp dch v my bn ngoi. K nng c cn ang hi t vo kha cnh qun l cc cng vic k thut v tri thc v cch thc by cc h thng ca cng ti lm vic tt vi cng ti tnh ton my. Nhng ng c vin sng gi nht ny phi hiu cch lm vic tt vi cc nh cung cp bn ngoi, thng lng hp ng, v tho thun mc dch v (SLAs), cch lp cu hnh h 60

thng, cch thng lng hp ng v phi chc rng mi th s lm vic ng. Mc a chung s l ai tt nghip Qun l h thng tin (ISM) c hai nm kinh nghim trong qun l trung tm d liu hay h thng mng. V cng vic phn mm s c thc hin trn khp th gii, an ninh tr thnh mi quan tm chnh yu khc v nhu cu v cc nh chuyn nghip an ninh ang tng trng v nhim v bo v v canh gc h thng v d liu tr nn phc tp tng thm. Ngy nay an ninh h thng v mng c dy ch yu mc tt nghip i hc cho nn mt bng thc s v an ninh tnh ton l iu bn cht c c vic lm vi cc cng ti ton cu ny. Mt chuyn vin an ninh c phm cht phi c t nht nm nm kinh nghim phn mm v mt bng cp chuyn su v an ninh. H phi c tri thc chuyn gia trong trin khai tng la, cng c pht hin e do, cng ngh m ho v cc h thng an ninh khc. K nng k thut then cht khc vn cn c nhu cu cao l ngi qun trr c s d liu, ngi phn tch d liu, chuyn vin khai ph d liu v chuyn vin trinh st doanh nghip. y l nhng k nng c thm d nhiu nht m kh tm c v n yu cu bng i hc v Qun l h thng tin, Khoa hc my tnh v t nht by nm kinh nghim lm vic trong trung tm d liu qun l cc b su tp, lu gi v phn tch d liu bin thnh thng tin hu dng. Vi nhiu cng tin dng CNTT khi lng d liu s tng ln ng k (d liu ln). y l khu vc m rng v nhanh chng tin ho thnh mt trong nhng u tin hng u cho doanh nghip ton cu. Tuy nhin c 61

tri thc chuyn gia v t chc d liu thnh thng tin hu dng l thch thc. D liu ln l vic lm hng u vi lng cao nht trong cng nghip CNTT v n yu cu nhiu nm kinh nghim. Cc ng c vin phi c c tri thc k thut v doanh nghip v nn tng ton hc v thng k mnh. a s mi ngi lm vic trong d liu ln u xut thn t nhng ngi lm vic nh ngi phn tch d liu, qun tr d liu v ngi phn tch trinh st doanh nghip.

Cng nghip ti chnh v cng nghip cng ngh Ngy nay, phng tin bo ch v ti vi y nhng cu chuyn v cc cng ti mt hng trm triu la, sa thi hng nghn cng nhn, nhng ngi qun l ca h vn cho bn thn h c ln lng ng gi hng trm triu la. Ch tch ngn hng, gim c iu hnh ti chnh, ngi bun bn th trng chng khon, tt c u cho bn thn h lng v thng hng nm ln, con s ln ti hng t la mc cho khng hong ti chnh v kinh t xu. l l do ti sao mi ngi gin d v bt u chim ph Wall." C th l cng nghip ti chnh c th hc c ci g t cng nghip cng ngh. Vi quan chc iu hnh ca h ch chp nhn lng hng nm $1 v h mun hi sinh cho cng ti ca h. Tt nhin, mt s trong h c c phiu chng khon ln t cng ti ny nhng cc gi tr c phiu tu thuc vo thnh cng ca cng ti. Nu cng ti khng lm tt, gi tr ca c phiu khng c my.

62

Ngi nu ra tm gng cho cc quan chc iu hnh cng ngh cao l Steve Jobs, ngi sng lp ra Apple. T 1997 cho ti khi cht, Steve Jobs em v nh ch $1 mt nm v lng, v ng y khng ly thng. Ch mt la. ng y ni: Ti khng th ly tin cho ti khi ti cht, ti ch mun lm ci g ti thch. Tt nhin, ng y khng cn tin v gi tr rng ca ng y l $7 t la. Phn ln s ca ci ti t Pixar, cng ti hot hnh m ng y bn cho cng ti Walt Disney. T khi tr v lm vic cho Apple, ng y cng hin ton b sc lc ca mnh to ra cc sn phm pht kin nh Mac-book, iPods, iPhone, iPads v.v. gn nh t khng ci g. Theo sau tm gng ca Steve Jobs, Larry Page, Sergey Brin, v Eric Schmidt, c ba quan chc hng u ca Google cng ng ch ly lng $1 mt nm t 2005. Tt nhin, h rt giu da trn c phiu chng khon ca h cng ti m h sng lp ra. Ngi khc l Meg Whitman, cu CEO ca eBay v by gi l ch tch ca HP. B y cng nhn lng $1 mt nm. B y ni vi bo ch rng nu b y b sa thi trc cui nm ti, b y s em v nh $1.50, v gin on ca b y l 1.5 ln lng hng nm ca b y. Tt nhin, b y khng cn tin v b y l t ph nhng b y mun vic lm bi v l thch thc liu b y c th ch o HP theo chiu hng ng khng. Ngc vi cc ch ngn hng, cc quan chc iu hnh ti chnh, nhng ngi sng mt cch xa hoa nh ngi sao in nh, hu ht cc quan chc iu hnh cng ngh u sng rt gin d. H sng trong nh khng khc vi nh ca k s phn mm bnh thng, nhng ngi 63

lm vic thung lng Silicon. H li xe m hu ht cc k s c th m ng c. Steve Jobs c chic Honda Accord, c Page v Brin c chic BMW 325. Khng ngi no trong s h mc qun o t tin hay c ci g bt bnh thng. H trong s nhng ngi giu nht trn tri t nhng h cha bao gi hnh ng nh h l c bit. Ngi giu nht trong s h, Bill Gates em hu ht ca ci ca ng y cho vic t thin v yu cu nhng ngi khc theo gng ng y. ng y ni trong cuc ving thm Carnegie Mellon, ng y ti thm nm m ca Andrew Carnegie v cm thy b tc ng rt mnh bi cu ni c khc trn nm m ca ng Carnegie rng K no cht giu, k cht nhc. Andrew Carnegie l mt trong nhng ngi giu nht M v l ngi ch ca nhiu xng thp. Mi ngi gi ng y l Vua thp v ng y thng c so snh vi John Rockefeller hay Vua du ho." Trc ci cht ca mnh, ng y em mi ti sn ca mnh cho t thin, phn ln cho mc ch gio dc. ng y v ngi bn t ph khc, Andrew Mellon thnh lp i hc Carnegie Mellon nh mt trong cc trng hng u M. C mt s kin th v: Phn ln cc quan chc iu hnh ngi nhn c lng cao nht lm vic rt km, cng ti ca h thng mt nhiu tin v sa thi hng nghn cng nhn. Phn ln quan chc iu hnh ngi ch nhn $1 lng u lm vic tt hn nhiu, cng ti ca h lm ra nhiu tin v thu hng nghn cng nhn. Khi Steve Jobs tr li Apple nm 2000, cng ti ny gn nh chun b np n ph sn do qun l km . Di qun l ca ng y, n phc hi v tr thnh 64

cng ti cng ngh ln nht v thnh cng nht. Ngy nay, cng nghip cng ngh ang lm rt tt, thu nhiu ngi v thm ch cn tri qua thiu ht cng nhn. ng thi, cng nghip ti chnh ang lm km, i din vi ph sn, sa thi nhiu cng nhn v c yu cu chnh ph gip h bng nhiu tin "kch thch."

Qun l d liu ln Mt ngi hnh ngh vit cho ti: D liu ln l g? Qun l d liu l g? Chng em c th hc v lnh vc mi ny u? Xin thy li khuyn." p: D liu ln l tuyn tp cc d liu ln v phc tp ti mc tr thnh kh x l bng vic cng cc cng c qun l c s d liu hin thi hay cc ng dng x l d liu truyn thng. V tp d liu qu ln khng c thu thp, lu gi, tm kim, phn tch v cp nht, n cn cch tip cn mi ti qun l d liu. L do l ngy nay nhiu cng ti c t ng ho hon ton cho nn khi lng d liu c thu thp ang tng ln nhanh chng v nhu cu qun l thng tin ph suy dn t vic phn tch tp ln cc d liu ny, khi so snh vi cc tp nh hn ca d liu hin sn c, cho h nhn din c xu hng kinh doanh v cc ng dng khc trong chi tit nhiu hn. Qun l d liu thnh cng yu cu nhiu hn ch u t vo vic mua nhiu phn cng nh mt s nh t vn cng ngh thng khuyn co. Cng ti phi u t vo vic c qui trnh qun l d liu c xc nh r ti ch cng nh nhng ngi c k nng qun l mi kha cnh. Mi d liu u phi c thu thp, lu gi, 65

dng, cp nht, v ri cho ngh. Vi khi lng x l d liu tng ln nhanh chng, iu mu cht l m bo rng d liu c cn cho ra quyt nh v lm bo co qun l l sn c, chnh xc, y v an ninh. Khng c cp qun l d liu c k nng ti ch, quan chc iu hnh cp cao c th khng nhn c thng tin ng lc ra quyt nh. Nu h nhn thng tin b mun hay khng ng tin, h s cn nhiu thi gian hn phn tch v kim nghim chng; v trong th gii thay i nhanh chng ny, quyt nh mun thng l quyt nh km. Khng c h thng qun l d liu ti ch, cp qun l c th nhn c cc thng tin khc nhau t cc ngun khc nhau v dng thc d liu khc nhau v h thng b ln ln. Qun l d liu hiu qu cho php cp qun l c thng tin ra quyt nh tt hn. Vi d liu ln, qun l d liu ang tr thnh phc tp hn trc y v n cn c cch tip cn c cu trc h tr cho qu trnh ra quyt nh. Qun l d liu l mn mi thng c dy trong chng trnh Qun l h thng tin. N bao gm Qui qun d liu hay qun l v gim st d liu cng ti; Cu trc d liu hay nh ngha d liu; Kin trc d liu hay lu gi v truy lc d liu; Qun l d liu hay bo tr d liu trong ton cng ti v vi i tc kinh doanh v nh cung cp; Cht lng d liu hay chnh xc, tnh y v tun th php lut ca d liu v An ninh d liu hay bo v d liu v cp quyn dng n.

66

Big Data - D liu ln Khi cng ngh thng tin ang c dng nhiu hn trong mi doanh nghip, khi lng d liu cng tng ln nhiu v trong thi gian ngn, phn ln doanh nghip s c nhiu d liu hn h c th hnh dung. Theo mt bo co cng nghip, nhiu cng ti s dng t 100 terabytes (TB) v 9 petabytes (PB) d liu v khi lng d liu s gp i c sau 18 thng. (Ngh v lut Moore). Mi ngy, d liu c sinh ra t mi kiu ngun. Chng hn, Twitter nhn c 200 triu tin nhn mt ngy hay 46 megabytes mt giy; Facebook thu thp trung bnh 15 Terabytes mi ngy. Google bo co rng tng ngy by triu trang web c thm vo Internet. Cng nghip kinh doanh trc tuyn thm 12 triu giao tc hay 25 petabytes d liu mi gi. Cng nghip vin thng c trn 5 t ngi dng in thoi trn th gii. Mi ngy 2 ti 3 t ngi dng truy nhp vo internet c, tm mi kiu thng tin; mi ngi cng tng tc vi nhau bng emails, tin nhn v.v. Tt c nhng iu ny cng lm pht sinh nhiu d liu hn trc y. V khi lng l ln th, ti t a dng ngun, phn ln d liu u phi cu trc v bn ngoi vic x l ca cng c qun l d liu hin thi, n yu cu cch tip cn mi, cng c mi thu thp v phn tch d liu cho nn n c cho ci tn l Big Data." Big Data c coi l "th ln tip sau" tng t nh my tnh c nhn trong nhng nm 1970 v Internet trong nhng nm 1990. Nu chng ta nhn vo lch s ngn ngi ca cng ngh thng tin v d liu chng ta c th thy ti sao. Trong nhng nm 1980 Qun l h thng 67

c s d liu quan h (RDBS) ch l nhng h thng c s d liu thng thng c dy trong chng trnh Qun l h thng tin. Tuy nhin vi bng n ca cng ngh thng tin khi nhiu cng ti thu thp d liu, t nhin RDBS pht trin thnh kinh doanh nhiu t la vi cc cng ti nh Oracle v SAP. Trong nhng nm 1990, truy lc thng tin v ng c tm kim l vi mn hc c dy trong chng trnh chuyn su khoa hc my tnh nhng vi tng trng ca Internet, n bin thnh kinh doanh nhiu t la vi cng ti nh Google. Ngy nay vi Big Data, cng c c s d liu v c s d liu nh RDBS hay SQL s khng c tc dng na v d liu qu ln v qu phi cu trc. C vic x vo tm "th ln" tip m c th gii quyt cho Big Data. Hin thi chng ta ang ngng ca ca mt bin c t ph khc, ni bt k ai c th "lm ch n" s pht t v c th tr thnh Bill Gates tip. Nhiu chnh ph coi Big Data nh cng ngh c tc ng cao nht trn th gii ngy nay v n s c nh hng su sc ln mi th trong th k ny. Big Data cng trnh ra c hi ln cho sinh vin CNTT ngi lm ch tri thc v k nng ny trong thu thp, t chc v phn tch khi lng d liu khng l ny v bin n thnh thng tin c ch cho u th cnh tranh. (Cng thc: Big Data = Tri thc ln = Thng tin ln = u th ln) Nghin cu cng nghip thy rng vo lc ny, ch rt t cng ti c cng vic trn Big Data nhng h l tt hn mi i th cnh tranh ca h, nhng ngi khng c chun b, bi u th ln. Sinh vin quan tm ti Big Data s cn tri thc v k nng no trong: lp trnh Java, truy lc thng tin, 68

khai ph vn bn, tch hp h thng qui m ln; MapReduce (mt m thc lp trnh to kh nng cho x l song song); Apache Hadoop (khun kh x l v lu gi ngun m da trn MapReduce, dng h thng tp phn b); NoSQL(mt lp c s d liu phi quan h, phi SQL bao gm lu gi ti liu, lu gi kho-gi tr, v c s d liu ho c thit k cho lm vic vi s lng d liu khng l); BigTable (mt kiu c s d liu NoSQL c tnh i qui m cao, tha, phn b, nh x phn loi a chiu bn); Hc my (khu vc tr tu nhn to lin quan ti pht trin cc thut ton phc tp ly d liu vo t nhng cm bin hay c s d liu lm d bo).

Nn tng lai Nhiu c gi vit cho ti lin quan ti bi blog ti vit rng in thoi di ng v my tnh bng s chi phi cng nghip v c th thay th my tnh c nhn (PC). Tng ng, ng dng di ng s l khu vc tng trng nhanh nht trong vi nm ti. Mt s ngi nu ra hoi nghi v d on ca ti nhng thc t chng l s kin v xy ra. Tun ny ti trin lm in t tiu th (CES) ln nht Las Vegas, gim c iu hnh ca Intel, Paul Otellini ni Intel ang chuyn ra ngoi thi i ca my tnh c nhn (PC) v bn thn cc thit b l t lin quan." ng y nhn mnh rng in thoi di ng l khu vc m cng ti ca ng y s hi t vo. ng y ni rng phn cng in thoi thng minh mi ca Intel s sn c Trung Quc di ci tn K800 ca Lenovo. N c mn 69

mnh HD 4.5-inch v phn mm Android. Cng tc gia Intel v Lenovo bo hiu thi i ca in thoi thng minh. Trong nhiu nm, Intel v Microsoft chi phi ngnh cng nghip my tnh c nhn (PC). By gi vi Intel ang chuyn sang nn in thoi thng minh mi, iu s lm thay i ln vi ngnh cng nghip in t. Phn cng mi ca Intel lm tt hn nhiu in thoi hin thi trong tc duyt, hiu nng v tiu tn nng lng. Nhiu cng ti, k c Motorola cng cng b rng h s h tr cho phn cng di ng ca Intel v in thoi tng lai cng s da trn cng ngh ny. Vi cng ngh mi, s c nhiu sn phm mi m khch hng c th chi tr chi, x hi ho qua mng trc tuyn v mua mi th qua in thoi thng minh ca h. Theo vi nghin cu, thng mi e-mobile lm tng tc nhanh hn, vi nhiu ngi mua cc th qua in thoi ca h. Vi vic ti ca Window 8 trong vi thng ti, ton th ngnh cng nghip ny s c bin i sang in thoi thng minh nhanh hn, nh hn v d dng. Vi nn in thoi thng minh mi, ngi dng s i hi nhiu tnh nng, nhiu ng dng, v nhiu tr chi hn cng nghip hin thi c th cung ng. N s to ra nhu cu khng l v cng nhn c k nng v m ra nhiu c hi kinh doanh cho nhng ngi mi bt u chuyn su trong cng ngh ny. Mc du vic theo kp vi nhu cu ca cng nghip in thoi thng minh l khng d dng nhng nhiu cng ti ang nhn xa bn ngoi ch nhu cu hin thi ca app di ng, tr chi v e-commerce. Nhiu cng ti ang chun b cho vic tch 70

hp in thoi thng minh vo trong th gii kinh doanh ni mi ngi c th lm nhiu iu vi in thoi ca h. C nhiu c hi mi do vic tng s ngi dng trn khp th gii vi cc thit b chuyn dng v ng dng c pht trin chuyn bit. Theo nhiu nghin cu, nhu cu v cc v tr nh ngi pht trin ng dng di ng, ngi phn tch nh kho d liu v ngi thit k kinh nghim ngi dng (UX) c mong i tng trng trong vi nm ti v cc cng ti bt u tch hp kt cu nn cng ngh thng tin (CNTT) ca h kt ni vi thit b in thoi thng minh. Nhiu k nng chuyn mn s c cn v nhng cng nhn c th nng cp k nng ca h to kh nng cho cng ti ca h nm ly u th ca cng ngh mi s c thng vi v tr ngh nghip c tr lng tt hn. Ngy nay khng c cng nhn c k nng trong hu ht cc lnh vc cng ngh thng tin. in thoi di ng l phng tin mi, v app di ng l tin b cng ngh mi trong lnh vc ny. Vic pht trin app di ng tu thuc phn ln vo nhu cu ngi dng v nhu cu ph bin ny thi thc nhiu ngi pht trin chuyn ngh nghip tng lai ca h sang pht trin app di ng. Xu hng hin thi ang hi t vo iPhone, Android v pht trin OS lin quan. Tnh ton my l kha cnh tng trng nhanh khc ca cng ngh m rt ph bin vi nhu cu cao. Thc ra, tnh ton my l tng lai ca cng ngh web v pht trin di ng. u th chnh ca tnh ton my cho app di ng l ch bn by gi c th kh b cng ti in thoi di ng khi cc giao tc app di ng ca bn. Bn c th ly trc tip app di ng ca bn nu 71

bn c truy nhp vo internet. Ngi ta d on rng tnh ton my s gn nh c khi u y trong cc nn di ng chnh trc cui nm 2015. V cng ngh ang tin ho, ngi dng khng phi l thuc vo trnh duyt web dng app di ng. Nn chnh nh Google App Engine, Amazon Web Services v Sales force ca Force.com s pht trin app di ng v dng thc di ng. Kh khn chnh cho tnh ton di ng l tc kt ni internet ca bn. Mt s cng ngh chuyn su nh HTML5 s lm cho mi th chy nhanh hn v tt hn. Ti trung tm ca mi hot ng in thoi thng minh l vn chnh v an ninh. V ngi dng dng a thit b (my tnh bng, in thoi thng minh, PC v.v.) v kt ni chng vi mi kiu ngoi vi khng dy ( lu tr, my in, v.v.) c nhu cu m bo an ninh cho mi im truy nhp cho nn cc gim c CNTT phi ti nh gi ton th chin lc di ng v kin trc chc rng h c an ninh v iu s to ra nhiu nhu cu v cng nhn an ninh h thng. Ni cch khc, tng lai ca cng ngh thng tin v cng nhn ca n dng nh l sng sa hn bao gi.

Cc min nng hin nay ca CNTT gim chi ph, nhiu cng ti s dng Phn mm nh dch v -Software as a Service (SaaS) thay v mua phn mm mi v trang thit b mi. Ti lm cc cuc kim im ti liu v thy rng ngay c trong cuc khng hong ny; cng ti nh Salefore.com vn lm vic tt cho nn min nng th nht s l Phn mm nh 72

dch v v ti khuyn sinh vin nn ch ti lnh vc ny. Min nng khc c th ni ln mnh hn c th l Ngun m bi v n t do. y l min khc m sinh vin c th phi ch ti. Min nng th ba c th l Web 2.0 ni c nhiu cng c; cc chng trnh m cng ti c th dng v thay th nn hin thi ca h bng web. "Min nng" th t l tnh ton di ng, pht trin cc chng trnh cho in thoi thng minh, in thoi di ng, my tnh bng. "Min nng" th nm l an ninh my tnh v h thng tin. Do s tng ln khng ngng ca s dng cng ngh thng tin trong mi hot ng, cng xut hin xu hng ph hoi cc h thng t cc hackers, t nhng t chc nghin cu mnh ca mt s nc. Do cn t o to v min ny nn nhu cu s l cao. Min nng khc m nhiu cng ti s hi t vo l Qun l ri ro. Cuc khng hong ti chnh buc mi cng ti phi thay i cch h qun l ri ro v ngh li chin lc ri ro ca h. Cc k hoch gim nh ca h s hi t nhiu hn vo vic cung cp thng tin theo thi gian thc cp qun l c th can thip khi cn. L do cho cuc khng hong ton cu ny l ngn hng; nh t v cng nghip ti chnh khng c qun l ri ro. H khng thu thp thng tin ri ro hay khng to ra k hoch gim thiu ri ro. Nhiu cng ti thm ch khng c kim im ri ro hay kim ton ti chnh cho nn qun l ti v nhng thc hnh v lun xy ra m khng c gim st ca cp qun l. Ti ngh t gi tr i, 73

ngi ch doanh nghip v chnh ph s yu cu nhiu thng tin hn v ti chnh cng ti, v vn hnh, quyt nh v cch o. y s l min khc m sinh vin cn ch ti. Min nng tip s l Khon ngoi phn mm gim chi ph. V cng ti thi ngi nhng h vn cn ai lm nhng vic m ngi b thi trc vn lm, cho nn gii php logic l khon ngoi nhiu hn cho cc nc c chi ph thp hn. Min nng khc c th l Qun l h thng tin (MIS) bi v mi cng ti u phi dng h thng tin pht hin thay i, ra quyt nh tt hn v trao i trc tip vi mi ngi trong cng ti v vi chnh ph. Bng vic dng cng c h thng tin nh trinh st doanh nghip, qun l cp cao c th nhn din t chc no c ri ro v t chc no khng. Chng hn, cng c trinh st doanh nghip c th cung cp cho cp qun l thng tin lin quan ti thay i th trng trong thi gian thc tt hn l qua giy t chm chp m c th mt vi tun hay vi thng. Vi nhng cng c ny cp qun l c th thy trc khch hng no s ct bt kinh doanh ca h v iu chnh kho lm gim thiu tn tht. Cc loi quyt nh ny yu cu cng nhn c k nng cao phn tch mt min rng cc thng tin ni b v bn ngoi h tr cho phn tch ri ro nhanh chng v lp k hoch d phng. l k nng c dy trong hu ht cc chng trnh MIS. Min nng khc l Phng php Agile (SCRUM hay Lp trnh cc oan) bi v vi vic gim ti nguyn (ngi v tin), cc cng ti khng th m ng c cc d n ln ko di vi nm m chia nh 74

chng thnh nhiu d n nh hn dng cch pht trin gia tng cho nn Agile s l phng php chn la. Nn tnh ton: UNIX (AIX, HP-UX, v Solaris), Linux; phn mm nhng (Symbian, BREW, Microsoft Windows Mobile, mLinux, iPhone, v ng dng iTRON); ng dng di ng: J2ME, K-Java, M-Flash; PC (Windows, Vista, Windows Server, v.v.); Nn h iu hnh: Windows Server, Sun/HP, Unix/IBM AIX, v Linux; Nn di ng: iOS ca Apple, Android ca Google, Windows 8 ca Microsoft Ngun phc v c s d liu DB: Oracle 9i/10g; SQL Server 2000, 2005; DB2; Sybase; Informix, v MySQL; Ngun phc v OLAP: Hyperion Essbase; Cognos PowerCube; Microsoft SQL Server 2005/2008, Analytic Service (SSAS) v Oracle OLAP; ETL (trch, i, np thng tin): Informatica; IBM Websphere Datastage; Cognos Decision Stream; Microsoft SQL Server Integration Service (SSIS); v Oracle Data Integrator.

75

2. Tnh ton di ng
ng dng di ng Ba mi nm qua, nhiu ngi pht trin phn mm lm tin bng vic vit phn mm chy trn my tnh c nhn (PC) v to ra hng nghn cng ti phn mm nhng iu tt c thay i khi cng ti nh Microsoft chi phi th trng. Mi nm trc, nhiu ngi pht trin phn mm cng lm tin bng vic vit phn mm cho Internet v to ra hng nghn cng ti Dot.Com nhng tt c thay i khi cc cng ti nh eBay, Amazon, v vi cng ti khc chi phi th trng. Ngy nay li c c hi mi cho cc ng dng di ng hay web di ng. Vi nm trc, phn ln in thoi di ng u c trnh duyt web nhng chng kh s dng. Nu bn th li qua vi trang web c vit ngho nn trong Java-script, trn mn hnh in thoi nh t xu, tm thng tin nh a ch hay lch biu, bn c th cng hiu c iu c th kh khn v tht vng th no. Tuy nhin, mi th thay i vi iPhone. Khi cng ngh thnh ln to ra cng nghip v cho php ngi khc vit cc ng dng trn nh ca n, th n to ra "cch mng c hi" (tng t nh PC v Internet). iPhone l nn ng dng cho php nhiu ng dng chy trn n. Ngy nay, c hng nghn ng dng cho iPhone, tng ng dng bn qung vi la nhng tt c chng c vi triu ngi dng ti xung. Vi ng 76

dng mt la v vi mt triu ngi dng th ngi pht trin ng dng c th lm c triu la d dng. Xt ti thi gian rt ngn ca iPhone; n to ra nn cng nghip mi vi hng nghn ngi pht trin trn khp th gii vit cc ng dng cho n. Theo bo co cng nghip mi, iPhoneca Apple dn u th trng bng vic c hn 150,000 ng dng so vi ch 20,000 cho Android ca Google. Bo co ny cng ni rng vi vic ti xung ng dng gi 99 xu, Taputous, mt cng ti vi 20 ngi lm tr chi v phn mm x hi cho iPhone, by gi lm ra $1 triu la mi thng trong mi thng qua. Tt nhin, khng phi mi cng ti u c th thnh cng mc , nhng phn ln cng lm kh tt vi iPhone, theo bo co ny. Ngy nay, khi ngy cng nhiu ngi dng thit b di ng hn laptop v PC, xu hng ny s tip tc. Bn ti vit tin tc cho website i hc nhng anh y a thm vi u gn sinh vin c th c n t in thoi di ng ca h. Anh y bo ti rng anh y c trn mi nghn ngi ti xung blog k thut mi ca anh y mi tun. Ngy nay, khi nhiu thit b di ng cng tt hn, bn khng cn ti u website ca mnh cho di ng, v trnh duyt di ng lm vic tt vi website thng thng. Tt nhin, nu bn mun website ca mnh tt hn cho ngi dng di ng, bn vn cn ni dung chuyn bit cho chng. Ngy nay c Apple v Google u c kho ring ca h bn cc ng dng di ng. Google i xa hn bng vic cho php mi ngi vit bt k ng dng no h mun cho Android, v ti n ln kho ng dng m khng cn trng ti hay hp ng bn th ba no. Apple, 77

mt khc, c chnh sch ph chun. Steve Jobs mun c quyt nh trng ti loi b cc ng dng khiu dm hay ng dng vi ni dung xu cho iPhone. iu ny c th lm cho mt s ngi pht trin KHNG thch lm bi v h khng thch b kim duyt nhng Apple mun in thoi xu hng gia nh cho mi ngi. Vi th phn mnh th v lm nhiu tin cho ngi pht trin, nhng ngi khc s thch th lm iu Steve Jobs yu cu h. Cnh tranh tip c th l in thoi ca Microsoft. Vi bn di ng ca Windows 7, s c nhiu cnh tranh hn trong th trng in thoi di ng v th ca Microsoft gn ni in thoi vi cc dch v nh Xbox Live, iu s cho php mi ngi chi tr chi video trn thit b di ng. V Microsoft vn lm vic trn in thoi di ng mi a ra sm, iu t Microsoft sau i th cnh tranh. Tuy nhin, vi nhiu ngi pht trin phn mm y l c hi tham gia vo th trng mi, c hi mi khi bn chn iPhone, Android, hay Microsoft, ng dng di ng c th m ra c hi mi cho nhiu ngi trong cc bn. Ai bit liu bn c th l Tapulous tip? Ai bit rng bn c th l Bill Gates tip cho in thoi di ng?

ng dng di ng: C hi mi Khi cc cng ti hng u ca n nh Infosys, TCS, Wipro ang chuyn vo kinh doanh Tnh ton my v cc hp ng cng ngh thng tin (CNTT) ln, iu li mt cnh ca m cho cc cng ti nh hn chuyn nhanh vo kinh doanh mi: ng dng iPhone v 78

Android. Theo mt s bo co, nhng ng dng di ng ny hay apps l tng i nh, c thu nhp thp hn khng ph hp cho cng ti ln nhng rt c tc dng cho cc cng ti nh c mi lm ti nm mi ngi. Nhiu trong s nhng cng ti ny khng c vn phng hay v tr trong cng vin cng ngh. Phn ln trong h t trong nhng to nh nh, khng qu xa nhng ng rc ca khu nh chut. Bn trong, bn c th thy hng t ngi lp trnh ngi cnh nhau, thng dng chung mt ci bn ln, bn rn vit m trn laptop trong phng khng iu ho nhit . Nhng ngi ny hoc to ra ng dng di ng ring ca h hoc nhn hp ng t cc cng ti M nh vit m v kim th cc ng dng di ng cho cc cng ti . Trong khi lm khon ngoi CNTT chi phi cng nghip phn mm n vi trn $90 t la thu nhp, cc cng ti nh chuyn mn trong ng dng di ng ang to ra t sng mi ca khon ngoi: cng vic nh, thu nhp t hn nhng t l hon thnh nhanh. Mt ngi ch cng ti ni: Chng ti c trung bnh ba thng hon thnh mt d n, tng d n cn mi ti mi lm ngi lp trnh v chng ti tr lng cho ngi lp trnh qung $400 ti $600 mt thng. Chng ti khng thu ngi tt nghip i hc v h i lng cao hn. Chng ti thu ch yu ngi lp trnh ch c 10 thng ti 2 nm o to. Nhng ngi ny cn vic lm v h khng tm ti iu kin lm vic. Ti l ngi qun l cho mt cng ti lm khon ngoi ln nhng ti b khi ti thy c hi tt trong ng dng di ng apps. Nm ngoi, trn bn trm cng ti nh chuyn trong phn mm di ng c thy xut hin vi hng 79

nghn ngi lp trnh c thu p ng nhu cu xy dng cc ng dng cho iPhone, iPad ca Apple cng nh Android ca Google. Theo kho cu gn y, lm khon ngoi ng dng di ng l kinh doanh hng nm 3 t la trong nm 2010 nhng c th ln ti $6 t trc nm 2012. Nu my tnh bng nh iPads c th thay th Laptop th th trng ny c th vt ln ti $10 t trong ba nm ti. Da trn d bo cng nghip, phn ln cc ng dng di ng u n gin, d lm hn phn ln cc ng dng CNTT ln. V chi ph phn mm lin tc tng n , nc ny c th khng c kh nng nm bt th trng ny m nc khc c th i vo cnh tranh nu n c chi ph t hn n . Theo mt kho cu: trn chin cho ng dng di ng s c xc nh bi mt yu t: chi ph thp hn v y c th l Trung Quc, Vit Nam, Philippines hay Malaysia v khng phi n . Trong 12 thng qua, nhu cu v ngi lp trnh vit m cho nn iOS ca Apple ln 20 phn trm. Nhu cu v ngi lp trnh vi k nng Android ln 15 phn trm. Nhu cu cho nghin cu trong thit b BlackBerry ca Motion tng 5 phn trm v nhu cu cho ng dng di ng Microsoft tng 8 phn trm. c lng tng cng c th l mi ti hai mi nghn ngi lp trnh mi n cui 2011. V nhu cu l cao v c hi l tt, nhiu ngi lp trnh n M tr v n v thnh lp cng ti ring ca h. Mt k s Ravi Mukundar ni vi t Delhi Newspaper: D dng bt u trong kinh doanh mi ny. Nm ngoi ti lm trn mt triu la ch vi mi ngi lp trnh. H tt c u lm vic nh ca m ti 80

cho nn ti khng cn thu v tr vn phng nhng khi cng ti ca chng ti m rng chng ti c th phi tm ch tt hn. Th trng iPhone v iPads l rt nng. Chng ti c ba mi ng dng ri, chng ti bn $2 cho mi ln ti xung qua ca hng ca Apple. Thng trc chng ti c trn hai mi nghn ti xung cho tng ng dng ca chng ti, nu iu tip tc theo cch ny chng ti mong i lm c nhiu hn nm ngoi. iu hay l ch mt khi ti c ci g cho iPhone, ti c th lm mt s thay i n c th lm vic cho Android, Blackberry, v Microsoft. Cho nn vi mi ng dng chng ti to ra, chng ti c th nhn n ln theo tha s bn iu c ngha l ti c th tnh tin gp bn ln. Hin thi Ravi tr cho ngi lp trnh ca anh ta $5 ti $10 mt gi, nhng so snh vi $50 ti $100 mt gi phi tr cho ngi pht trin M, anh ta tin rng anh ta c u th chi ph ng k. Anh ta c lng rng anh ta mt $10,000 pht trin mt ng dng iu r hn nhiu so vi lm n M. Tuy nhin, thu ngi lp trnh ang kh khn hn do thiu ht cng nhn c k nng. Anh ta ni: Cnh tranh ang tng ln nhiu, v ngay c ngi lp trnh vi 10 thng o to cng kh tm ra. Chng ti ang c kh khn m rng kinh doanh ca mnh."

Phn mm di ng Pht trin ng dng di ng l qui trnh qua phn mm c pht trin cho in thoi di ng hay thit b cm tay tng t. Trong qu kh, phn mm c nhng vo trong in thoi do nh sn xut nhng 81

ngy nay, nhiu phn mm c th c ly t ca hng trc tuyn v np vo in thoi. Ngy nay phn ln in thoi ph bin l iPhone ca Apple vi hng trm nghn ng dng m bn c th ti xung t cc ca hng ca Apple. in thoi th hai nhng ang thu c s ph bin l Android ca Google, cng vi nhiu nghn ng dng. Vi nm trc, Blackberry l chn la s mt nhng ngy nay th trng thay i sang iPhone ph bin hn. Microsoft cng c in thoi Window 7 c a ra vi thng trc cho nn cnh tranh gia cc cng ti ny vn tip tc. N bt u khi cng ti Apple khuyn khch mi ngi vit phn mm cho iPhone v bn chng trong ca hiu App ca Apple. p ng li vi Steve Jobs: Chng ti ang lm phn cng nhng cc bn lm phn mm cho chng ti v chng ti thm ch gip cc bn bn chng, hng nghn ngi ang vit phn mm iPhone v bn chng qua cc ca hng App ca Apple. iu th v l t nhin th trng ny cho ng dng di ng m ra cho ngi pht trin phn mm trn khp th gii. Nm ngoi, mt ngi pht trin phn mm c tn Steve Demeter tr thnh triu ph u tin bng vic vit tr chi iPhone c tn Trism." Tr chi ny c bn qung $1 cho nn mi ngi u c th m ng c vic mua n. Ch trong ba tun, anh ta bn c vi triu bn sao iu cho php anh ta b vic lm ca mnh, thu vi ngi lp trnh pht trin nhiu tr chi hn. ng thi, mt nhm su sinh vin phn mm vit vi phn mm trong vi tun c tn Voice changer," Firecracker," Virtual lighter," v nhc c gi 82

o c tn l Ocarina. H ngh rng iu c th lm ra c vi nghn la, mua mt chic xe dng ri nhng trong khng n mt thng h lm c trn ba triu la. By gi h thnh lp cc cng ti nh vit nhiu phn mm hn v nhiu nh u t u t vo cng ti ca h lm cho h thnh mt trong nhng cng ti pht trin nhanh nht cho thit b di ng. Nhng cu chuyn ny to ra tin tc v lm kch ng hng nghn ngi khc i theo xu hng ny. Theo mt bo co mi, k t khi a ra iPhone, t nht trn bn trm ngi kim c trn mt triu la bng vic vit phn mm cho iPhone. Khi nhiu ngi lm iu , nhiu phn mm c pht trin lm cho iPhone thnh thit b cn tay tinh t v ph bin nht ngy nay. Nhiu cng ti phn mm cng chuyn sang vit phn mm cho iPhone bi v th trng sinh li th v t nhin ng dng di ng tr thnh th trng nng." Tt nhin, Google v Microsoft khng ng yn. C hai cng ti ny cng cng b rng h khuyn khch mi ngi vit phn mm cho thit b ca h cho nn "cuc chin" v ng dng di ng bt u. Bn cnh ngn ng lp trnh cho ng dng di ng nh Java, C, C++ v C#, ngi pht trin phn mm cng phi quen thuc vi mt s nn tng di ng. Nu bn mun vit phn mm cho iPhone, bn phi bit nn tng IOS bi v n l duy nht cho sn phm ca Apple. iPhone v iPad dng objective C, da trn ngn ng C. Mi phn mm phi c Apple sng lc trc khi h s bn chng trong cc ca hiu ca Apple bi v Apple mun chc rng phn mm p ng chnh sch no ca Apple (nh khng bo hnh, khng gy tranh ci v.v..). Android ca Google l nn da tren Linux, l "h 83

thng m" v c th h tr cho nhiu kiu in thoi khc nhau t cc nh ch to khc nhau. Ngn ng lp trnh then cht l Java nhng mt s m ct yu c th c vit trong C++ na. Microsoft dng Window Mobile, mt bin th ca Window CE. Ngn ng lp trnh chnh l C# vi khun kh Dot.Net v Silverlight cho giao din tt hn. C ba cng ti ny: Apple, Google v Microsoft u khuyn khch ngi pht trin vit phn mm cho sn phm ca h. Chi tit v cch lm n c lit k trn website ca h, k c hng dn, cng c, li khuyn v thng tin. V 'cuc chin" trn cc ng dng di ng bt u, n cng m ra c hi mi cho ngi pht trin, ngi mun a tm tr sng to ca h v k nng lp trnh ca h vo lm vic. Ai bit c, mt s trong cc bn c th lm ra hng triu la hay c th l Bill Gates tip trong ng dng di ng?

Kinh doanh ng dng di ng Kinh doanh ng dng di ng ang "bng n" trn khp th gii. Ngy nay c Apple v Google u l nhng ngi lnh o nhng Microsoft v Research in Motion (Blackberries) khng xa ng sau. Khi nhng cng ti khng l ny cnh tranh, hng triu ngi pht trin ng dng apps cng cnh tranh v v tr ca h trong th trng mi v sinh li v in thoi di ng v my tnh bng. Ngy nay c nhiu ng dng cho in thoi di ng ti mc kh m quyt nh c ng dng no dng. Mt s apps l t do nhng nhiu apps c bn 84

vi gi $1 ti $3 tng ln ti xung. Mt ngi pht trin ni vi bo ch: N dng nh chng l g nhng nu bn c mt triu ti xung th bn c th lm c mt triu la. Trong th trng ny, s lng l cha kho. Bn cng bn nhiu, bn cng lm ra nhiu tin. Mc du phn ln ng dng di ng l ph qut iu c ngha l bt k ai bt k nc no cng c th dng nhng c th trng mi cho vic bn a ho theo ngn ng a phng nh hng dn v tim n nh hng, ch hng ng ph, hay tr chi c thit k c bit cho vn ho c th. Th trng cho tr chi di ng cng rt nng vi vi triu ti xung mi ngy. Tr chi hng u nh Call of Duty," Black Ops," Pac Man," Blackjack v Uno t ti vi triu ti xung nhng y l nhng tr chi video ni ting, nhng cn c mt s iu ngc nhin nh Angry Bird c 12 triu ti xung mt thng v tr hnh mt trong nhng tr chi in thoi di ng ph bin nht. C cc apps c thit k cho ngi ca mi nhm tui, t tr em ti ngi gi. Th trng ng dng di ng apps c c lng c gi tr $5 t la nhng c th ln cao ti $12 t la hay hn khi nhiu ngi dng in thoi di ng v my tnh bng thay v laptop. Ngi ta c lng rng c nm mi ti mt trm nghn ngi pht trin hin ang vit cc ng dng di ng, mt s c s bn ca h c nhiu triu la. S kin th v l nhiu ngi trong s h khng phi nh chuyn mn phn mm m l ngi t a dng nhm tui v ngh nghip. Ngi tr nht mi ch 14 tui, v ngi gi nht l 76 tui. Mt s t hc t sch v v bi hc trn internet trong khi ngi khc cn mn hc o to vi tun i hc hay trng hng nghip. 85

Nh triu ph tr nht mi l hc sinh ph thng 16 tui ngi to ra mi tr chi in thoi di ng, bn mi ln ti xung mt la. Trong qu kh, phn ln cc ng dng phn mm c cc cng ti ln M pht trin nh Google, Microsoft v.v. Vi in thoi di ng v my tnh bng, cc ng dng c pht trin t khp trn th gii bi nhng ngi ch c trang b bng laptop v kt ni internet. Mt ngi pht trin ni: Tht d dng i vo th trng ny v khng c ro chn. Bt k ai c tng tt v mt laptop u c th lm n. Vn l cnh tranh vi ngi khc v c nhiu apps ri. Thnh ph c nhiu ngi pht trin apps di ng nht l New York. V phn ln cc apps u phc tp v tinh vi, ngi ta tin rng chng c pht trin bi cc nh chuyn nghip hay cc cng ti phn mm chuyn v nn di ng. Los Angeles c s ngi pht trin ng dng ln th hai. D nhng ngi ny sng gn hay lm vic trong Hollywood hay khng nhng nhiu trong cc apps ny c cha cc on video clips. Th ba l khu vc San Francisco v San Jose, n c mong i v cc khu vc ny c s ln nhng ngi pht trin phn mm (thung lng Silicon). Mt trong cc thnh ph c s lng ngi pht trin apps cao nht l thnh ph Kansas. iu ny l s ngc nhin v Kansas khng c bit ti l khu vc cng ngh. Tuy nhin, c nhiu n lc v u t c chnh quyn a phng thc hin trong nhiu nm qua khuyn khch nhiu ngi hc v tnh ton, c bit trong trng ph thng cng.

86

Bn ngoi M, thnh ph London c s ln nht nhng ngi pht trin apps v c xp hng s mt. N c c lng rng c trn ba nghn ngi pht trin lm vic trn apps di ng y. Amsterdam l thnh ph khc c nhiu ngi to apps trn dm vung. y l mt phn v th trng di ng l rt c pht trin H lan. Ngun ln nht th hai cho pht trin apps l Bangalore, n . Thnh ph ny c thnh lp tt nh th CNTT n vi hng nhn cng ti lm khon ngoi. Thnh ph ny ngp vi cc cng nhn cng ngh c k nng cao, ngi bit cch to ra apps. Bc Kinh v Thng Hi l nhng ch khc ni c nhiu ngi pht trin apps na nhng apps ca h khng rt ni ting bn ngoi Trung Quc. Riyadh A rp Saudi l s nm trong danh sch cc thnh ph pht trin apps. Trn danh sch cc thnh ph pht trin apps di ng, bn c th tm thy hu ht cc thnh ph trong mi nc trn tri t. Dng nh l apps di ng tr thnh th trng mi, cch lm tin mi cho nhiu ngi, nhng ngi nhn ra rng vi vi tun o to, h c th pht trin sn phm v cnh tranh trong th trng ton cu ho.

Bn app di ng ca bn Ngy nay hu ht kinh doanh di ng u c tin hnh qua cc ca hng app ca cng ti. pht trin v bn app di ng, bn cn ng k vi cng ti nh Apple, Google, Microsoft, Blackberries, Nokia, Samsung v.v. Hin thi c trn mt trm nghn ngi 87

pht trin app, vi trn mt triu app bn trong cc ca hng app cho nn cnh tranh l gay gt. Tuy nhin, v c trn mt t ti xung mi nm iu c ngha l th trng vn ang pht trin mnh. Tt nhin, to ra app l mt chuyn nhng bn n l vn khc. Bn phi qung co n cho khch hng bit v n. C nhiu website thng mi tin hnh kim im cc app di ng v khuyn co app cho mi ngi mua. Mt s trong nhng website ny l trung thc vi kin ring ca h. Mt s c to ra bi cng cng ti pht trin v bn app cho nn n l cch lu c tip th sn phm ca h. Tt nhin, khng ai s dng bn khi vic to ra website ring ca bn, tin hnh kim im ring ca bn, v gi cho mi ngi mua app ring ca bn na. Xin lu rng thnh cng khng phi l v to ra app m l cch bn n theo s lng ln (s ti xung). Nu bn bn $1, bn ch lm ra c 70 xu (Ca hng s ly 30%) v nu bn ch c 100 ti xung, bn ch lm c $70. Nhng nu bn c 1 triu ti xung, bn c th lm ra $700,000. Qui tc l lm sao gi app ca bn l cnh tranh v lm sao khuyn khch nhiu ti xung. Trong bi trc ca ti, ti gi rng bn khng nn pht trin app cho mt nn m cho vi nn phi ra nhiu hn. Cng c nhiu ngi mua, bn cng lm ra nhiu tin hn. Tuy nhin c nhng th tt v th xu v bn app cho nn bn cn bit. V ti vit mt bi ring cho Apple, trong bi ny ti s hi t vo nhng cng ti khc: 1) Nn Android ca Google: Ngy nay Android l ca hng app tng trng nhanh nht vi nhiu apps 88

hn Apple. Ngi pht trin ch phi tr $25 ng k. Phn ln cc app Android hoc l cho khng hoc chi ph tng i thp. V nhiu ngi pht trin app cho android cho nn gi tip tc gim. Google khng kim th app ca h mt cch cn thn, nhiu app c cht lng thp v mong manh cho hacker hay virus. Google ch cho php vi nc bn app trong ca hnh ca h nhng bn c th t app ca bn cho khng (khng tr tin) vo ca hng. Ngy nay, app ca Google l truy nhp c ch trong vi nc nhng n b tnh tin. https://market.android.com/?hl=en 2) Nn Windows ca Microsoft: Microsoft khng lm tt trong th trng ny. Ngi pht trin phi tr $99 ng k vi Microsoft. Tuy nhin, Microsoft ch chp nhn nhng ngi pht trin t mt s nc do mt s vn chuyn tin. Ngi pht trin c th bn app ca h ch trong mt nc xc nh. Ngi pht trin c ch c th bn app c, ngi pht trin Nht Bn ch c th bn app Nht Bn. Nu h mun bn app ca h nhiu nc, h phi tr $10 cho tng nc. Microsoft kim th mi app mt cch cn thn trc khi cho php n c c trong ca hng app. Nu bn mun pht trin app cho Microsoft, bn c th lm n cho windows 7 nhng nu bn nhn ln trc, bn c th mun pht trin cho h iu hnh mi Windows 8 na. http://www.windowsphone.com/enUS/marketplace 3) Nn Blackberry: Th trng cho Blackberry st gim k t khi a vo iPhone ca Apple. Cng ti 89

ny ang c theo nhiu cch cnh tranh nhng khng thnh cng my. Ca hng app ca Blackberry l ca hng duy nht chp nhn Paypal v l ca hng duy nht tr cho ngi pht trin 80% s bn (Mi ca hng khc u ly 30% v tr 70%). Tuy nhin n tnh tin ngi pht trin tr $200 ng k ti khon vi h. Phn ln cc app cho nn ny u rt t. http://us.blackberry.com/apps-software/appworld/ 4) Nn ca hng Ovi ca Nokia: Nokia l k n mun trong kinh doanh ny. N nhiu n lc vo ca hng app ca h cho ngi dng c th truy nhp vo dch v Ovi t thit b di ng ca mnh, qua Nokia Ovi Suite trn PC ca mnh hay thm ch qua Web. Nokia khng tnh tin v ng k v s qung co app ca ngi pht trin, khng mt ph ph no. Nhc im chnh v Nokia Ovi Store l ch hin thi n c rt t app. http://store.ovi.com/ 5) Ca hng ng dng ca Samsung cng l k ti sau trong th trng ny. N h tr cho c cc nn Symbian v Pocket PC. Ca hng ny cng kim th mi ng dng mt cch k cng. Ngy nay, n ch c mt s gii hn cc app v ca hng ch truy nhp c Italy, Anh v Php. Dng nh l h mun chc th trng lng ng trc khi bnh trng sang cc ch khc. http://www.samsungapps.com/

90

Ti sao khu vc app di ng l quan trng? Ngy nay pht trin app di ng ang tr thnh khu vc tng trng nhanh so vi phn mm my tnh c nhn. C nhiu ngi dng in thoi di ng hn l my tnh c nhn. Trn khp th gii, ngi pht trin app di ng ang c nhu cu cao. Tt nhin, mt s ngi ch thy app di ng nh ng dng tr chi nhng cn c nhiu kiu app khc cn ch ti nh app di ng cho chm sc sc kho, app di ng cho doanh nghip, app di ng cho thng mi in t, app di ng cho dch v chnh ph v.v. Gn nh bt k ci g bn c th ngh ti th c l u c app cho n. Tun trc ti thy mt app in thoi thng minh cho php ngi dng m kho n qua nhn dng mt. in thoi nhn dng mt ngi ch cho nn bn khng phi g vo mt khu. ng thi app nhn dng ting ni trong in thoi di ng cng cho php bn ni chuyn vi in thoi v hi cc cu hi v nh n ngon nht trong khong cch i b c hay ch hng ti ngn hng. Cc ng dng mi c pht minh ra mi ngy. Nu bn khng c g lm, bn c th ni cho in thoi cng nh ni vi ngi bn. in thoi thng minh c kh nng tr li mt s cu hi by gi nhng trong tng lai gn, n c th c kh nng ni vi bn nhiu hn nh cuc i thoi thc. Khi ti du hnh nc ngoi, ti thng dng in thoi thng minh dch. Ti hi mt cu hi trong ting Anh ri cho php n dch sang ting Nht Bn, Trung Quc, v Php. Rt d dng v rt thun tin. Khi mi ngi tr li ti trong ting nc h, in thoi thng minh ca ti s dch n sang ting Anh. C app di 91

ng dch ny, ti c th t mnh d dng i ti nhiu ni. Ma h nm ngoi, ti du hnh Trung Quc v Nht Bn bng tu ho v ni chuyn vi nhiu ngi bng vic dng in thoi thng minh ca ti. N thun tin v vui v l sc mnh ca app di ng dch ting ni. Nhn tin, nu bn ngh $1 mt ln ti xung khng l g th xin nhn xem Angry Birds lm ra c bao nhiu cho Rovio, cng ti to ra n. T nm 2009, n vt qu mt t ti xung. Ngy nay c vi tr chi Angry Birds cho in thoi di ng cng nh cho my tnh c nhn. Ngi ta c lng rng mt phn ba ngi trn tri t chi tr chi Angry Birds," t nht mt ln v tin vn tip tc rt vo cng ti app di ng ny. Vi thng trc, mt cng ti app di ng khc c tn l Instagram c Facebook mua vi gi mt t la. iu ny lm cho mi hai ngi lm vic cho cng ti ny lp tc thnh a triu ph. Ti tin rng app di ng s l khu vc tng trng, nhanh hn nhiu so vi my tnh c nhn v cc sinh vin cn nhn chm ch v xu hng v c hi ny.

Cuc chin in thoi di ng Vi nm trc, cng ti thit b di ng ln nht l Nokia, Ericsson, Sony, Samsung, RIM, v Motorola. Ngy nay cng ti ln nht l Apple v Google. Khng ai c th tin on c s vn ln ca hai cng ti phn mm ny trong khu vc di ng. y l cch chin lc cng ngh c p dng cnh tranh v thng trong th trng cnh tranh cao ton cu ny. 92

Mc du khi nim mng t bo c pht minh M trong nhng nm 1940 nhng mi ti nm 1973 khi Motorola a ra in thoi di ng th th trng mi bt u ni ln. Vo lc in thoi di ng cn rt t v c min gii hn. Motorola khng ngh rng trong s l kinh doanh tt. Tuy nhin, Nokia v Ericsson chim ly c hi lm vic trn cng ngh ny v th h u tin (1G) ca cng ngh di ng c to ra. iu ny bt u cuc ua xy dng in thoi di ng tt hn gia vi cng ti mc du khng ai chc rng s c nhu cu cho n. n nhng nm 1990 mt cng ngh tt hn hay th h hai (2G) c Motorola to ra v th trng di ng bng n. Lc ban u, Motorola chi phi th trng di ng nhng khi nhiu ngi bt u dng in thoi di ng, Nokia, v Ericsson vo th trng ny vi chin lc kinh doanh gi thp hn cnh tranh mt phn ca th trng di ng. Chin lc c gi thp hn cho php Nokia thu tm phn ln hn ca th trng ny t tay Motorola trong nhng nm 1990. C Motorola v Nokia c coi l nhng nh lm in thoi hng u trong cng nghip di ng nhng khi h tn hng thnh cng ca mnh, nhng cnh tranh mi t chu nh Sony, Samsung, v HTC cng vo th trng ny. V truyn thng, vng i ca in thoi t lc quan nim ti sn xut l xp x 18 ti 24 thng. Nhng cc cng ti chu c kh nng gim chu k sn xut xung t hn mt nm. H cng pht trin vi m en cho nn cc m en mi hn vo th trng c sau vi thng. Chin lc kinh doanh c nhiu m en vi gi thp hn cho mi kiu ngi dng thng. Samsung, Sony v HTC c kh nng 93

thu tm th phn ln hn ca th trng in thoi t Nokia v Motorola. Tuy nhin vic gim trong sng to in thoi lm gim vic khc bit tnh nng gia cc in thoi. Ch trong vi nm, gn nh mi in thoi di ng u c cng tnh nng v chc nng. Cuc chin trn th trng in thoi di ng c thy phn ln trn cng ngh phn cng vi cng ngh th h th ba (3G) ni cc cng ti chu nh Sony, Samsung, v HTC thng tr. Khng ai d on c rng Apple, mt cng ti my tnh s vo th trng ny vi iPhone c thit k tt. Apple i lut cnh tranh bng vic c chin lc cng ngh ni h iu hnh phn mm IOS c a vo. Bng vic kim sot c phn mm v phn cng v cho php mi ngi vit app di ng tng chc nng ca n, Apple bt u mt chiu hng mi v qui tc mi m phn ln cc cng ti in thoi di ng khng c chun b vi vic a vo in thoi thng minh. Vin kin ca Steve Jobs l pht trin thit b lm vic c nh in thoi v my tnh, iu cho php ngi dng c cc chc nng ph thm bao gm duyt tm web, my nh, m nhc, tr chi v nhiu chc nng mi m in thoi di ng in hnh khng th lm c. iPhone hon ton thay i th trng di ng v tr thnh in thoi di ng thnh cng nht trong lch s. Ch trong mt thi gian ngn iPhone thu tm a s th trng in thoi vi trn 45% s in thoi bn trong nm 2008. Thnh cng ca iPhone nhc mt cng ti phn mm khc i vo th trng ny: Google vi in thoi Androids. Vic tung ra iPhone ca Apple v

94

Android ca Google to ra tc ng kp cha tng c trn ngnh cng nghip in thoi di ng. iPhone ca Apple c coi l chun vng vi gi tr hng khi trong ngi dng. Chin lc cng ngh ca Apple l cung cp cc ng dng v ni dung cho ngi dng ca n qua ca hng App ca Apple v dch v iCloud ni Apple kim sot mi th. Tng phn li, chin lc cng ngh ca Google khng phi l kim sot phn cng m cho php nhng nh lm in thoi khc dng nn Android ca n m bo tnh sn c ca in thoi thng minh vi gi chp nhn c cho tt c. Nn h thng m ca Google lm cho n thnh ph bin hn vi ngi dng in thoi v ngi pht trin app. Mt nh phn tch Ph Wall tm tt hai chin lc ny nh sau: Nu coi in thoi di ng l xe hi th Apple c coi nh Mercedes, Lexus hay BMW ca in thoi di ng ni Google l Toyota, Honda hay Ford. Mt ng xa hoa v c tch hp y vi thit k tt v kim sot ton b v ng kia l gi thp hn, ph bin hn v m cho tt c. Khi in thoi thng minh tr nn ngy cng ph bin hn vi ngi dng, chin lc cng ngh v kim sot nn lm mnh cho in thoi ang tr nn ngy cng gay cn hn. Ba mi nm trc, Microsoft p dng chin lc ny vi h iu hnh MSDOS v Window kim sot my tnh c nhn. Trong th gii cnh tranh cao ny, chin lc cng ngh ln ngi ti cao so vi chin lc kinh doanh gi thp in hnh. Bt k ai kim sot cng ngh s kim sot th trng v thng. l l do ti sao thng trc, Google em

95

Motorola vo c d nh to ra h thng cng ngh tch hp y cnh tranh vi Apple. Ngy nay c Apple v Google u kim sot th trng in thoi di ng nhng mt cng ti phn mm khc cng b rng n cng vo th trng in thoi: Microsoft vi nn mi Window 8. L ngi ti sau, chin lc ca Microsoft l to ra lin minh vi nhng ngi ch to in thoi v cho php h dng nn Window 8 mi cnh tranh vi Androids ca Google. Nokia ngi thy th phn ca mnh st gim lp tc chuyn nhanh sang cng tc vi Microsoft. Chng my chc nhng ngi lm in thoi khc c l s chim ly bn no trong cuc chin di ng ny. Cnh tranh tr thnh cuc chin bng pht minh ni Apple kin Samsung v HTC hng t la v cm Samsung bn in thoi thng minh mt s nc. Trong qu kh tranh ci v bng pht minh c gii quyt yn tnh nhng n s khc ln ny v th trng l khng l. Ngi ta c lng rng vi trn 3 t ngi dng v vn cn tng ln, th trng in thoi di ng ng gi nghn t la. Vi cc v kin ang tip din v vic kin bng pht minh thnh cng gn y ca Apple, r rng rng cuc chin bng pht minh s khng rt i sm bt k lc no. sng cn, cc nh lm in thoi nh Sony, Ericsson, Samsung, HTC v.v. phi lm vic vi cng ti cng ngh nh Microsoft hay Google nh li Apple. Hin thi Apple duy tr quyn lnh o vi nhng khch hng trung thnh nhng liu Apple s c kh nng duy tr tnh cnh tranh vi vic a ra nhng pht kin mi mi nm khng? C tin n l Apple s chuyn 96

thnh nh cung cp dch v mng v to ra vic tch hp chiu ng cht hn v cung cp mi th t thit b cm tay, truy nhp mng, TV, m nhc, radio, v ni dung tr chi lu gi cho ngi dng ca n theo di chc cui cng ca Steve Jobs. Vi sc mnh ca ngnh cng nghip di ng dch chuyn ra khi cc nh lm in thoi sang thnh nh cung cp cng ngh, th trng di ng s thay i v khuyn khch nhiu pht kin, nhiu app di ng hn trong tng lai gn. Ai s l ngi lnh o th vn cn cha bit nhng do bn cht ng ca ngnh cng nghip ny, bt k cng ti no vi cng ngh tt hn s thay i th trng di ng. Vi mi thay i v thch thc, ngi dng in thoi di ng c th mong i nhiu tnh nng hn, nhiu chc nng hn, in thoi tt hn s ti trong tng lai gn. Ngi pht trin app di ng c th mong i nhu cu cao hn v k nng ca h v h s c cn pht trin gii php pht kin hn trong vi nm ti y.

Xu hng mi: Tnh ton trng tm di ng Ngy nay, in thoi di ng v in thoi thng minh l nhng thit b m hu ht mi ngi dng truy nhp vo web. Vi trn 4 t ngi dng in thoi di ng, ton th ngnh cng nghip ny ang dch chuyn nhanh chng sang th gii tnh ton trng tm di ng. Nu bn l sinh vin Khoa hc my tnh hay K ngh phn mm, bn nn hc nhiu v pht trin in thoi di ng bt kp vi xu hng ny.

97

Cc cng ti ton cu, d ln hay nh, ang dch chuyn sang cch lm kinh doanh trng tm di ng v cho php cng nhn truy nhp vo h thng my tnh ca cng ti lm vic qua thit b di ng ring ca h thay v dng my tnh c nhn. Ci gi l "Mang thit b ring ca bn" (BYOD) ang p t thay i nn tng trong doanh nghip khi mi ngi, c nhn vin v khch hng ang ngy cng dng nhiu thit b di ng ca h cho mi kiu cng vic. Hin thi, ngnh cng nghip di ng ang b phn mnh bi nhiu nn tng (IOS, Android, Blackberry Symbian, v Window 8) iu yu cu mt cch tip cn mi gii quyt cho xu hng ny. V tng nn u c qui tc ring ca n, cc c trng v cng ngh, tng nn trong s ny phi c xem xt cn thn. Ngy nay iPhone c th l in thoi thng minh ph bin nhng Android cung cp nhiu ng dng hn v Blackberry vn c mt s khch hng trung thnh. Vi vic a vo Window 8, mt nn tng mi cho php cng giao din ngi dng vi my tnh c nhn. Kh xc nh c ci no s l nn tng chi phi. Pht trin di ng c th l "m" hay "ng." Chng hn Apple l h thng ng vi kim sot cht lng cht. Nhng ngi pht trin di ng phi tun theo cc qui tc ca Apple v dng cc cng c c Apple chp thun m bo ng dng ca h c mc cht lng cao v kinh nghim ngi dng tt. Android OS l h iu hnh m ni nhng ngi pht trin c nhiu cng c v cch tip cn tu theo vic h mun xy dng cho nh ch to in thoi no. Android c nhiu ngi dng nhng khng c kim sot cht ch 98

cho nn cht lng c th d dng b ph hoi vi nhiu hackers v nhng cuc tn cng xi be hn. Th trng ng dng di ng cho php ngi pht trin to ra ng dng ring ca h v bn chng qua ca hng ng dng App. Theo mt kho cu, nm ngoi ngi tiu th ti xung qung 2.5 t ln t ca hng ng dng v t l ny c mong i vt ti 5 t trong hai nm tip. Pht trin ng dng m ra nhiu c hi cho nhng ngi pht trin phn mm trn khp th gii. H c th xy dng app cho bn th trng a phng hay th trng ton cu. Tuy nhin, chng no bn cn cha c "ng dng st th" nh Angry Birds m c hng t ti xung, vic lm cc app v bn chng qua ca hng app c th khng lm cho bn thnh giu bi v c nhiu ng dng th. Theo mt kho cu, phn ln nhng ngi pht trin app ch lm c qung $1000 ti $30,000 la cho mt app. Ngy nay c t app tr chi hn nm ngoi v nhiu ngi ang chuyn sang cc ng dng m Health, ng dng m-Commerce, ng dng mGovernment v ng dng m-Marketing.

Ngi pht trin app di ng Theo mt bo co cng nghip, ti nm 2015, trn 1.3 t ngi s dng in thoi thng minh cho mi th, k c cng vic. Ngy nay cc cng ti ang x vo xy dng cc ng dng cho nhng thit b di ng ny v nhiu doanh nghip s dng ng dng di ng. Bo co ny d bo rng th trng ng dng di ng c th tng trng ti $50 nghn t la trong hai nm ti. V th 99

trng vic lm di ng ang n r, c thiu ht nghim trng nhng ngi pht trin app di ng trn khp th gii bi v cc i hc khng bt kp c vi xu hng ny. Mt quan chc iu hnh phn mm ni: Vi nm trc, phn ln cc cng ti u da trn cc websites cho nn vic pht trin web l nng. t ngi ngh in thoi di ng c th thay th c nhng iPhone lm thay i mi th. Ngy nay nu bn khng c app di ng, bn s khng th sng cn c v 70% khch hng by gi dng in thoi thng minh cho cc giao tc trc tuyn ca h. Chng hn, thay v lm t ch khch sn qua PC, by gi phn ln mi ngi dng in thoi thng minh ca h khi du hnh. Nu bn ang lm kinh doanh du lch v l hnh nh nh hng v khch sn v khng c app di ng, bn s khng c c khch hng. Vi nm trc, Hotels.com mi ch l mt doanh nghip t ch l hnh nh khi so snh vi cc cng ti trc tuyn ln v thnh lp vng chc nh Expedia, Travelocity v Priceline nhng bn nm trc n to ra app in thoi thng minh t khch sn v c hn 10 triu ngi ti xung v dng app Hotels.com, t kinh doanh ca h tng ln ng k. Ngy nay khng cng ti t ch l hnh no c th b qua app di ng c bi v in thoi thng minh v my tnh bng l iu mi ngi mang theo, khng phi l laptop hay PC. Ngy nay c nhiu c hi v cc ng dng khc nhau cho in thoi thng minh hn vi nm trc y. Mi cng ti u tm nhiu ngi c ti trong khu vc app di ng, c bit "ngi lnh o k thut," ngi c 100

th hng dn pht kin trong IOS ca Apple, Window 8, v Android. Khi nhiu cng ti ang chuyn vo kinh doanh da trn web v nhiu khch hng ca h ang dng in thoi thng minh, nhu cu v ngi pht trin di ng t ti im gng. Mt nh phn tch th trng gii thch: Tm ngi c k nng ng l kh. Phn ln cc cng ti khng th tm c cng nhn ng. Vn khng phi l thiu ngi xin vo, nhng thay v th l thiu ngi c kinh nghim v phm cht. Cng ngh di ng l mi ti mc cc i hc vn cha bt kp c mn hc, bng cp v chng ch. Mt quan chc iu hnh ni: Chng ti rt quan tm v iu ny v kinh doanh ca chng ti ang pht trin nhanh. Chng ti tm bt k ai c bng cp trong khoa hc my tnh, in t, hay k ngh v cho h vo trng o to hc v pht trin di ng. Chng ti cng phi thu nhiu ngi trong s h m c k nng trong pht trin, to ra ni dung, v qun l. Ngy nay nhng nhn vin tuyn m ang du hnh khp th gii tm ra nhng ti nng ny. Cha kho xy dng ngh nghip tt l lp k hoch trc thi i cho n. Nu bn l sinh vin trong lnh vc phn mm, bn nn hc ci g v pht trin di ng v c nhiu bi dy hc m bn cn cn nhc ti: http://www.apple.com/education/resources/ http://training.apple.com/howtolearn http://msdn.microsoft.com/en-us/windows/apps http://msdn.microsoft.com/enus/windows/jj679957

101

http://msdn.microsoft.com/enus/library/bb278110.aspx https://developer.android.com/training/index.html https://developer.android.com/training/enterprise/i ndex.html

102

3. Tnh ton my
Tnh ton my-1 C nhiu xng v "tnh ton my" t cc nh t vn v nh cung cp v chng cn rt ln ln. Nhng ngi khc nhau gii thch n theo cch khc nhau, tu theo bn ni chuyn vi ai. Nhiu ngi thm ch cn xng n nh cng ngh mi hay loi phn mm mi. V cn bn, tnh ton my l m hnh kinh doanh ni mi h thng tnh ton - my phc v, mng, ng dng v nhng th khc l sn c cho ngi dng qua Internet. Nh mt m hnh kinh doanh, n cho php cng ti mua ch kiu v khi lng dch v tnh ton m h cn v khi h cn chng. Khi nim ny l n gin: Thay v mua phn cng, phn mm, trang b mng, v thu nhm ngi k thut qun l chng, cng ti c th "cm" vo "my" (Internet hay ng dng vn hnh cc b) ri h c mi th h cn. Khch hng c th thng lng vi nh cung cp v khi lng lu gi, nng lc tnh ton, an ninh v cc chc nng cng ngh khc m h cn da trn gi h c th m ng c. C ba kiu tnh ton my: 1) Kt cu nn nh dch v - Infrastructure as a Service: M hnh ny cung cp kt cu nn cng ngh thng tin (IT) cho khch hng nh my phc v, mng, v phn mm h thng.

103

2)

Nn nh dch v - Platform as a Service: M hnh ny cung cp mi "nhu cu nn" cho khch hng cho h c th chy ng dng hin c hay pht trin ng dng mi m khng phi lo ngh v vic bo tr h iu hnh, phn cng my phc v, cn bng ti hay nng lc tnh ton. Phn mm nh dch v - Software as a Service (SaaS): M hnh ny l dng s dng rng ri nht ca tnh ton my bi v n cung cp gn nh mi th m cng ti s cn ti qua trnh duyt Web, KHNG phi l ng dng c ci t cc b. N h tr phn cng, phn mm, ng dng, mng, lu gi, vin thng v nhiu iu na nh mt t chc cng ngh thng tin truyn thng.

3)

u im ca tnh ton my l n gin: Khch hng c th c c mi dch v cng ngh thng tin (phn cng, phn mm, lu gi, mng v.v.) khi h mun, vi khi lng h cn, vi gi h c th tr c, vi mc dch v h t ra cho nh cung cp. Nhc im ca tnh ton my l: Khch hng khng c kim sot trn d liu ring ca h v ng dng "c chuyn bit ho m h c th cn. H khng th thay i c qui trnh v chnh sch khi h mun v h phi tun theo cc hp ng vi nh cung cp. Tng nh cung cp c th thit lp phn cng ca h v cu hnh khc nhau, cho nn lu gi d liu v s dng c th tu thuc vo qui trnh v hiu nng ca h. iu ny c th l vn cho cc qui trnh nghip v ca khch hng no . Khch hng c th mt d liu 104

no bi v chng c lu theo dng thc ca nh cung cp no . H c th mt kim sot trn d liu bi v cc cng c h dng c th l khng thch hp, v h khng c tng g nu d liu ca h c b tn hi hay khng v an ninh do nh cung cp kim sot. Khng c chun trong tnh ton my. t nht, cn cha c cho nn tng nh cung cp c th dng cng ngh khc nhau, cc chun khc nhau, v cc qui trnh khc nhau v mi quan h vi tng nh cung cp s khc nhau. Khng th ch "cm vo" v hi vng rng mi th s lm vic. Nu khch hng c nhiu ng dng "t lm" v cn giao tip vi h thng ca nh cung cp th iu c th l vn tch hp chnh. Khch hng khng th chuyn ng dng ca h ln my v mong i chng chy tt. Bt k vic tch hp no cng yu cu khi lng cng vic ln vi thit k li, ti cu hnh, v ti cu trc li kt cu nn CNTT ca h. y l ni nhiu nh t vn s ti v a ra li khuyn v h tr. Tt nhin, cch tt nht cho tnh ton my s l cho cng ti KHNG c ng dng h thng tin chuyn bit no hay ch dng kiu giao tc chun ca cng vic. C nhiu vn m cc nh cung cp 'tnh ton my' phi gii quyt trc khi n c th c cng nghip chp nhn nh an ninh d liu, lu gi v truyn d liu (tnh di ng d liu), tch hp gia cc ng dng t lm v ng dng ca nh cung cp (tnh lin tc) cng nh hiu nng, chuyn bit ho v mc dch v. Vi mi "xc tin v qung co t nh cung cp v cc t vn nh l "th cng ngh ln lao nht," ti ngh cn thm vi nm na trc khi "tnh ton my" c th c chp nhn rng ri. 105

Tnh ton my-2 Mt s trong cc bn hi v Tnh ton my v cc bn c th hc thm v n u? Tnh ton my thng c dy trong chng trnh Qun l h thng tin (ISM) v n hi t vo qun l kt cu nn cng ngh thng tin (CNTT) (phn cng, phn mm, mng v.v.). V cn bn tnh ton my l m hnh tnh ton, khng phi l cng ngh. Trong m hnh ny, mi kt cu nn nh my phc v, mng, ng dng v cc phn t khc lin quan ti trung tm d liu CNTT c cung cp cho ngi dng qua Internet bi cng ti dch v my bn ngoi. Thay v c t chc CNTT ring ca mnh, cng ti c th mua dch v CNTT v kt ni vi "my" v dch v kt cu nn (mng, my phc v, v.v), dch v nn tng (h iu hnh), hay dch v phn mm (ng dng phn mm nh dch v). Tnh ton my lm cho ton th kt cu nn CNTT c v nh "my o" vi ngi dng v h tr tin ch xc cho khi lng b nh, nng lc tnh ton, an ninh v cc chc nng khc m h cn. C u im v nhc im ca tnh ton my. Nhc im thng thng nht l ri ro an ninh. Mi th m cng ti c by gi c lu h thng ca cng ti dch v v chng c th b truy nhp bi nhng ngi khng c thm quyn. Mc du cng ti my ha rng d liu ca khch hng l an ninh nhng v qun l an ninh cn cha hon ho, kh nng ca khch hng bit chc ai ang truy nhp vo d liu ca h hay dng n

106

vn cn b gii hn. l l do ti sao mt s cng ti vn ngn ngi chp nhn tnh ton my. V l thuyt, ngi dng ch kt ni vi my v mi th phi lm vic tt. Trong thc t, c nhng cng ngh khc nhau v cc chun khc nhau, nu cng ti tnh ton my dng chun hay cng ngh khc hn chun hay cng ngh ca bn th mt s ng dng bn dng c th khng tng hp vi kt cu nn ca cng ti my. Do c th cn nhiu thi gian sa i cho chc chng c th lm vic c. Bn khng th ch chuyn mi ng dng ln my v mong i chng chy ngay lp tc c. Cch tip cn bo th ca mt s cng ti l ch chuyn cc cng vic c bit cho nh cung cp dch v my tn dng u th v nng lc ca nh cung cp, nhng khng chuyn mi th. Nhng d liu nhy cm no c gi trong nh kim sot tt hn. Tt nhin, cng ti tnh ton my bin minh rng khng chuyn mi th cho l h khng c ngha v h c kim sot nghim ngt trong mi trng ca h cn hn trong t chc CNTT bnh thng. H cng ni rng h c th b sung nng lc hay ng dng gn nh vo lc thng bo nhng nhiu khch hng vn khng c thuyt phc. t nht l cha. V cn bn, tnh ton my vn ang tin ho v c l phi mt thm vi nm na c chp nhn y nhng n l mt chiu hng quan trng v phn mm ang nhanh chng tr thnh dch v hn l sn phm.

107

Tnh ton my-3 Mt ngi qun l hi: Tc ng ca tnh ton my l g? Cng ti ti c coi nh dng dch v tnh ton my t Microsoft. iu g s xy ra cho nhng ngi lm vic trong nhm cng ngh thng tin h tr cho cng ti? p: Tnh ton my s c tc ng ln ti mi t chc cng ngh thng tin (CNTT). Trong qu kh hu ht cc cng ti ln u c b phn CNTT duy tr h thng my tnh ca h nh server, kt cu nn, mng, v ng dng nh ERP, CRM v cc ng dng khc. Mt s b phn CNTT c ti hng trm ngi hay hn. Tnh ton my s lm thay i mi iu . Vi tnh ton my, cc cng ti khng mua my phc v na. Thay v th h k hp ng vi cng ti dch v tnh ton my. Chng hn, h tr ph hng nm cho Microsoft Exchange Online v mi th h cn s c Microsoft cung cp v c lu my server Microsoft Exchange. Cc cng ti bn sn phm phn mm s thy kinh doanh ca h gim i v khch hng ca h khng cn mua phn mm na. H c c mi phn mm h cn qua cng ti tnh ton my. H khng cn hng trm ngi h tr CNTT ci t, bo tr v cp nht phn mm v mi th ca cc dch v u c thc hin bi cng ti tnh ton my ca h. Khi cng ti chuyn vo "my," h ch cn mt t chc CNTT nh hn nhiu duy tr kt cu nn c s nh kt ni mng vi. Mi th khc s c cng ti tnh ton my cung cp. iu ny cng c ngha l nhiu 108

ngi hin thi ang lm vic trong t chc CNTT c th phi i vic lm ca h sang lm vic cho cng ti tnh ton my. Thch thc then cht ca mi cng ti tnh ton my l tm ra "ngi qun l dch v" c kinh nghim qun l cc dch v ca h cho khch hng. Nhng ngi qun l dch v ny cn kinh nghim phc v rng v k nm mm tt. H phi c tri thc v cc h iu hnh lp my phc v v lu k Web, c s d liu SQL, lm kch on, tch hp h thng qui m ln, v gim st hiu nng, cng nh tri thc su v phn cng my server phc tp v thit k mng, thit lp, cu hnh, bo tr, gii quyt trc trc, gii quyt vn , v k nng dch v khch hng. H s thc hin v bo tr nhiu my server, h thng lu gi, my o, v trang thit b mng bn trong trung tm d liu ln. Bn cnh , h phi c nng lc gim st, kim im hiu nng, v gii quyt vn mt cch nhanh chng. Nu my khng lm vic tt, n s tc ng ti mi khch hng ang ni vo my. Vn l hu ht cc chng trnh o to CNTT ngy nay vn cn ang dy pht trin v bo tr phn mm nhng KHNG dy v phn mm nh dch v, t nht th cha.

Tnh ton my-4 Mt ngi qun l phn mm vit th cho ti: Thy ch trng cng ngh mi c tn l "Tnh ton my" gim chi ph bng vic i thu thay cho vic 109

mua sao? Chng ti c nn dng "tnh ton my" khng? Xin thy li khuyn." Tr li: Dng nh l mi ngi u ni v "Tnh ton my" nh n l iu mi m. Thc ra n l ci tn mi cho "Phn mm nh dch v" (SaaS) khi bn chy phn mm qua internet v truy nhp n qua trnh duyt web. Khng c g mi v iu ny nhng thc ra n l "dng li" m hnh "phn thi" trong nhng nm 60 v u nhng nm 70. Vo thi , my tnh c nhn, nn di ng cha tn ti, cc cng ti ln vn hnh trn cc my tnh ln t tin m cc cng ti nh khng th m ng c cho nn h phi "thu thi gian" v tr tin v vic s dng trn my tnh ln ny. Ngy nay cc my tnh u r hn, mi ngi u c th mua chng nhng lu gi d liu, duy tr my phc v v mng vi cp nht v bo tr phn mm vn cn phc tp v tn km cho nn c nhu cu v ai duy tr chng. l l do ti sao "Phn mm nh dch v" hay "Tnh ton my" ti v c nhiu nh cung cp c th cung cp dch v ny vi chi ph thp hn l bn thn bn mua v qun l h thng CNTT. Tuy nhin, trc khi x vo 'tnh ton my," bn cn hi: Dch v ny an ninh th no? Chng phi l nguy him m email ca bn trn my phc v ca Hotmail, thng tin ti chnh ca bn trn my phc v ca Google, i thoi c nhn ca bn trn Facebook sao? y l nhng chuyn c nhn ca bn cho nn bn b ri ro ring ca mnh nhng v cc thng tin nhy cm khc ca cng ti bn hay doanh nghip ca bn th sao? An ninh CNTT l v tin cy. Bn phi tin cy phn cng ca mnh, phn mm ca mnh, v nh cung 110

cp dch v internet ca mnh. H c th ph hoi ngm an ninh ca bn bng vic lm sp h thng ca bn, lm hng d liu ca bn, cho php hacker truy nhp vo h thng ca bn. Bn bit v su v vi rt nhm vo tnh mong manh phn mm nu bn khng ch ti PC ca mnh. Tuy nhin, vi "tnh ton my" n nng an ninh v tin cy ln mc khc. Cu hi ca ti l bn c tin vo nh cung cp dch v "tnh ton my" khng? Vi my tnh c nhn, bn c th bo v n bng h thng an ninh nh tng la nhng bn khng th bo v bng "tnh ton my" c. Bn phi da trn duy nht "nh cung cp dch v tnh ton my." Bn khng ch phi tin cy vo an ninh ca h, m cn c tnh tin cy ca h, tnh sn c ca h, v tnh lin tc doanh nghip ca h. Bn khng mun d liu mu cht ca bn trn "my" tan bin i (mi my u nh vy) bi v nh cung cp ca bn ht kinh doanh. Bn khng mun nh cung cp ca bn b "cng ti khng bit" khc mua ly ri th d liu ca bn s c t u m bn khng bit (bn khng bit my i u). Bn khng mun nh cung cp ca bn nng gi hng nm v t chi bn ly d liu ca mnh nu bn khng mun tr ph cho h. (iu xy ra nhiu trong th trng gn y). Tt c nhng iu ny c th xy ra v to ra ri ro ln cho ngi dng nh bn. Phi cn thn vi ngi bn tin cy, phi cn thn vi iu bn tin cy h, v cn thn bn tin cy bao nhiu vo h. Pht trin phn mm l mt iu, dch v tnh ton my l iu khc.

111

C s v tnh ton my Mt ngi qun l hi ti: C nhiu nh t vn khi xng "tnh ton my" v "phn mm nh dch v." Tt c h u ni rng h c th gip cho cng ti ti tit kim tin. Ti khng chc v ha hn ca h v b ln ln v nhng thut ng ny. Thy c th gii thch n theo nhng iu c bn c th c khng?" p: Tnh ton my l thut ng tip th gii thch vic chuyn giao tnh ton nh dch v thay v sn phm. Mi th bn cn nh phn mm, phn cng v ti nguyn c th c cung cp bi cng ti cung cp dch v cho cng ti ca bn qua mng (in hnh l Internet). V cn bn bn "thu" thay v "mua" phn mm tnh ton, phn cng v ti nguyn da trn vic dng ring ca bn v iu c th tit kim cho bn mt s tin. Vi tnh ton my, cng ti ca bn c th c c hu ht mi th chuyn giao qua internet da trn ph dch v. Vi tnh ton my, bn khng phi mua phn cng, phn mm hay thu ngi cng ngh thng tin h tr cho nhu cu tnh ton ca cng ti ca bn. Gn nh mi th bn cn u c th c cung cp v h tr bi cng ti cung cp dch v. Trong nhiu nm, c u th v cng ngh thng tin, cng ti phi thnh lp nhm cng ngh thng tin (CNTT) qun l phn cng, phn mm, v cung cp h tr cho doanh nghip. Nhm CNTT mua my tnh, my ch, kt cu nn, v phn mm. H ci t phn mm, cp nht phn mm, sao lu d liu v duy tr my phc v, my ch v.v. Do nhm CNTT l nhm chi ph ca cng ti. Nu h qun l km, chi ph c th vt 112

ra ngoi kim sot v n lm gim li nhun ca cng ti. Bng vic c cng ti khc cung cp dch v CNTT ny thay v nhm ring ca bn, bn c th gim chi ph bi v chi ph CNTT tng th c phn phi trong nhiu khch hng. Nh cung cp dch v c th ti u ho dch v ca h tt hn l nhm pht trin trong nh. Theo nhiu nghin cu, xu hng ny ang xy ra by gi v n s tip tc tng trng trn ton th gii v gim chi ph l cn. C ba kiu dch v tnh ton my: Ph bin nht l Phn mm nh dch v (SaaS)." N hi t vo vic cung cp cho khch hng cc dch v phn mm chuyn doanh nghip nh e-mail, h tr ti liu, ng dng vn phng nh Qun l quan h khch hng (CRM), Qun l dy chuyn cung cp (SCM) v Lp k hoch ti nguyn cng ti (ERP) v.v. Kiu th hai c bit l Kt cu nn nh dch v Infrastructure-as-a-Service (IaaS). N hi t vo vic cung cp cho khch hng kt cu nn tnh ton v lu gi trn internet. N cho php t chc v ngi pht trin ko di kt cu nn CNTT ca h trn c s "nhu cu." Kiu th ba l Nn nh dch v Platform-asa-Service (PaaS). N hi t vo vic cung cp nn pht trin ng dng cho php khch hng thc by ti nguyn ca t chc c thit lp to ra v lu k cc ng dng c qui m ln hn l mt c nhn hay doanh nghip nh s c kh nng gii quyt. Ngy nay mi cng ti phn mm ln nh IBM, Microsoft, Google, Oracle, Amazon v.v. ang cung cp mt s nng lc ny cho khch hng. C hai cn h quan ca tnh ton my da trn nhng ngi c th truy nhp

113

vo ti nguyn, c th c c trng nh my chung v my ring. Trong my chung, ti nguyn c cung cp nh dch v theo ph tr theo s dng, thng qua kt ni internet. Khch hng c th i qui m s dng ca h theo nhu cu v khng cn mua phn cng dng dch v. Cc cng ti my chung s qun l kt cu nn v ti nguyn c ngi dng ca n yu cu. Trong my ring, ti nguyn c trin khai bn trong tng la v c qun l bi t chc ca ngi dng. Chnh t chc ca ngi dng s hu kt cu nn phn mm v phn cng v qun l my v kim sot truy nhp vo ti nguyn ca mnh. in hnh, nhng ti nguyn v dch v ny khng c chia s bn ngoi t chc. iu ny tng t nh vic c nhm CNTT ring ca bn qun l nhu cu tnh ton. V n bn trong cng ti ca bn, n an ton hn.

Cch thnh cng vi tnh ton my C khc bit gia bn sn phm phn mm v cung cp dch v phn mm. Khi mt sn phm hng, n dng lm vic v khch hng c th ch n cho ngi pht trin. iu g xy ra khi dch v hng? Lm sao bn bit rng n hng? Trong phn mm nh dch v (SaaS) hay Tnh ton my, iu ny xy ra mi lc. Chng hn, mt khch hng gi in thoi v ni "Phn mm ca cc ng khng lm vic." Ngi qun l dch v c th khng bit khch hng ng g. Phn mm c khng lm vic ng khng? N c b cht treo khng? Hay iu c th ngha l khch hng c h thng my tnh 114

lc hu hay thit t cu hnh khc gy ra li? Bn ngh iu g s xy ra nu ngi qun l dch v ni cho khch hng rng cng ti kim th phn mm ca h v mi vic u lm vic tt. Bt k ci g xy ra cng l do li ca khch hng? Bn ngh khch hng s ngh g v dch v ca cng ti? l li ca ai? iu g s xy ra tip? C c nghn kch bn nh vy m c th lm cho vic cung cp dch v phn mm thnh cc k kh khn. Nhiu cng ti tnh ton my a nhiu n lc vo trong cng vic ca n nhng khng a nhiu n lc vo tng tc vi khch hng. Nhiu khch hng thy kh vn ti ngi h cn. Nhiu ngi qun l dch v qu bn rn vi hot ng hng ngy v khng p ng tr li yu cu ca khch hng. Nu cng ti c danh ting v khng c dch v tt, s kh hn kim c kinh doanh mi. Bao nhiu cng ti dch v hiu rng thay v hi t vo nng lc, h phi hi t vo danh ting dch v. Cho d cng ti c thnh cng trong vic k kt vi khch hng nhng nu h khng chm nom ti dch v khch hng th n s khng ko di lu c trong th trng cnh tranh ny. l l do ti sao c nhng ngi qun l dch v c k nng lm vic cng khch hng l iu bn cht nhng nhiu cng ti khng hiu iu . Phn ln cc cng ti u bit cch xy dng sn phm phn mm nhng KHNG hiu cch cung cp dch v phn mm. Mt s cng ti phn cng ngi qun l sn phm lm ngi qun l dch v m khng c o to. Ngi c o to v c kinh nghim trong pht trin phn mm c th khng lm tt trong cung cp dch v v k nng v cch ngh l rt khc nhau. Nhiu ngi iu hnh gi nh rng v mt ngi bit ci g v phn mm, ngi c th lm dch v na. y l sai 115

lm nh mnh v iu c th gy tm km cho cng ti v kinh doanh. Ngc li, nu mt cng ti c bit khng ch v cng vic tt, m cn c ngi qun l dch v c trch nhim, ngi vui lng ni chuyn v lm vic vi, h s xy dng danh ting v c s vng chc v khch hng. H khng ch c cc gii thiu thng xuyn, h c th c nhiu vic kinh doanh d dng, bi v h c gii thiu v danh ting. thnh cng trong tnh ton my cng ti phi phn tch v ci tin dch v cho khch hng bi v s tho mn ca khch hng l u tin s mt. Vn then cht trong cung cp dch v phn mm l cc cng ti thng khng nhn bit v vn dch v. Nhiu cng ti cn b o tng rng dch v ca h l tt ri. t ngi iu hnh hiu rng s tho mn ca khch hng l qui tc duy nht trong kinh doanh dch v ny. Khch hng cha bao gi dung th cho dch v km. Rt d cho h chuyn sang cng ti dch v khc nu h khng hi lng vi iu h nhn c. y l khc bit vi sn phm phn mm v khng c chn la. Khch hng phi chp nhn bt k sn phm no h c c v ch c t th chn. H c th chn Window hay Unix; h c th chn Microsoft hay Google, h c th chn Oracle hay IBM nhng l tt c nhng g h c. Tuy nhin, trong dch v h c nhiu chn la. H c th quyt nh cng ti dch v no hay nh cung cp dch v internet no thu v c nhiu trong s cc cng ti. Ngy nay vi cng ngh internet mnh, khch hng c th chn cng ti t thnh ph khc hay nc khc. Nhiu cng ti Tnh ton my by gi ang m rng dch v ca h ra ton cu cho nn cnh tranh thnh c sn trn khp th gii. iu ti thy trong nhiu cng ti 116

dch v a phng c nh ti trung bnh l h ang vt ln duy tr mc thch hp ca dch v. H khng c k nng, h khng hiu kinh doanh ny cho nn h him khi ngh nhiu v cch h c th ci tin dch v. Ngi ch thng qu bn rn xy dng cng ti, thu ngi, thit lp kt cu nn, mua thm my phc v v thng khng ch ti dch v. l l do ti sao trn 90% s h tht bi trong nm u tin. H KHNG bit rng thnh cng trong tnh ton my h phi hi t vo dch v, hiu qun l dch v, c ngi qun l dch v c k nng, v t ti s tho mn ca khch hng. Trong cng nghip dch v, cng ti KHNG bn sn phm. Khch hng khng th ni cho bn liu Microsoft l tt hn Google hay IBM l tt hn Oracle. V c bn h khng quan tm, mi iu h cn l ci g h c th dng c. l l do ti sao h thu cng ti dch v. Cho nn iu duy nht bn cho h l mi quan h. Ngi iu hnh phi bit rng nu bn bn dch v, bn ang bn mi quan h. Khi khch hng thu cng ti bn v mt dch v thng l v h khng c tri thc chuyn gia t mnh lm iu . Tuy nhin, h c th thy cng vic bn lm cho h. H c th s rng h s khng c c cng phm cht cho d n ca h, hay s rng h khng th m ng c mc cht lng h c th thy trong vic cung cp dch v ca bn. H c th s rng h s khng c c ngi qun l dch v tt nht c phn cng cho d n ca h. Cho nn thnh cng trong Tnh ton my l hi t vo khch hng, cung cp cho h cc dch v tt nht c th c, v c ngi qun l dch v tt nht c phn cng cho h, tt nhin bt u cng ti phi c ngi qun l dch v c k nng sn c. 117

y l ch nhiu ngi iu hnh khng hiu tm quan trng ca dch v. V c bn, khch hng khng quan tm ti cch cng ti bn pht trin phn mm. Cng vic kh khn m cng ti bn lm l v hnh vi h nhng iu duy nht h quan tm l mi th m cng ti bn cung cp cho h phi lm vic tri chy v p ng nhu cu ca h. iu c th dng nh khng cng bng, nhng nhiu gi lm vic vt v trong vit m, kim th s khng bao gi t im c cho mt s c hng hc, hay lm cho khch hng cm thy bt hnh. Nu khch hng khng cm thy nh h c nghe theo, hay cng ti khng lm vic cn mn p ng nhu cu ca h, h s chuyn sang nh cung cp dch v khc. Ti thy nhiu ngi iu hnh cng ti dch v phn nn rng khch hng khng bit cch nhn ra nng lc ca h hay cch h lm vic chm ch. H phi nhn ra rng vic bn dch v thc s l vic bn mi quan h, v mi quan h da trn vic xy dng s tin cy. Lm sao bn c th tin cy mt khng ti lm bn tht bi? Lm sao bn c th tin cy mt cng ti khng lng nghe bn? Lm sao h c th lm kinh doanh vi cng ti lm cho h khng hi lng? Nu ngi iu hnh khng hiu mi quan h, h s khng bao gi vo c kinh doanh dch v. Nu ngi qun l khng c o to ng trong cung cp dch v, ngi s khng bao gi cho php qun l dch v. V c bn, c ba pha ca cng nghip dch v. Th nht, n to ra dch v m th trng cn. Th hai l ci tin dch v p ng iu th trng cn v m rng n c nhiu khch hng. iu ny thng l v thi gian ni hu ht cc cng ti dch v gi nh h t ti mc ch. Nhng cng ti tt nht i ra ngoi hai 118

pha ny, h to ra cc dch v m thm ch khng bao gi c th xut hin cho khch hng i hi. H to ra "dch v tt nht c th c." Bi v tnh hiu qu khng bao gi l hiu qu; cht lng khng bao gi l tt; hiu nng khng bao gi nhanh cho nn thay v p ng nhu cu ca khch hng h lm qu mc n. Loi dch v ny khng th c to ra bng cu hi "Khch hng mun g?" m thay v th "H mun t ti ci g?" v Chng ta c th lm g tt hn cho h, hiu qu hn v tng kinh doanh ca h v li nhun ln mc cao hn khng? Tr li cu hi ny yu cu cng ti dch v gi vic ci tin thng xuyn bi v ngi qun l dch v tt nht cha bao gi ngh dch v ca h l tt khi h cung cp iu khch hng mun. Trong th gii cnh tranh cao ny, mi cng ti u cn lm cho n tt hn. Bao gi cng c ch cho ci tin. H bao gi cng c th lm cho dch v ca h tt hn bt k ai khc v l l do ti sao vic qun l dch v c k nng s l iu c mi ngi hm nay v trong tng lai thm d nhiu nht.

Web2.0 Thut ng "Web 2.0" m t xu hng thay i trong vic dng cng ngh web nhm ci tin cch mi ngi dng web. Thut ng ny da trn cc khi nim ca cng ng web lm vic cng nhau ci tin dch v v to ra cc trm kt mng x hi chia s thng tin, video, nhc, blogs v nhiu th. Mt s ngi cho rng Web 2.0 l phin bn mi ca WWW nhng

119

thc t n ch hi t vo cch mi ngi dng web nh mt cng c cho cng tc. Ging nh bt k ci g mi, c nhiu hiu lm lin kt vi Web 2.0 bi v nhiu ngi din t cch nhn ca h, c mun ca h trong phng chat v blog cho nn iu quan trng l bn hiu n l g khi dng thut ng Web 2.0. Vic thch ng ban u ca Web 2.0 c l c th l YouTube, mt website chia s video c to ra bi ba ngi pht trin phn mm chia s cc video ngn vi bn b. Tuy nhin, tng ny ph cp vi hng triu ngi dng chia s v xem n cho nn Google lp tc mua YouTube vi gi 1.6 t la M m khng hnh dung lm sao n c th lm ra tin. (Cng iu xy ra khi eBay mua Skype). Khi nim kt mng x hi c th c nh ngha l nhm ngi dng chia s cng mi quan tm qua mng truyn thng nh Internet. Cc v d hay nht v kt mng x hi l MySpace v Facebook ni mi ngi ng ti cc mi quan tm ca h, to ra mng bn b, h s c nhn, blogs, nhm, nh, nhc, v videos v.v. Tuy nhin, Web 2.0 khng ch l tuyn tp cc k thut lp trnh hay web sites m cn l cng c cng tc c dng bn trong mt cng ti hay nhiu cng ti chia s tng, thng tin bng vic dng blogs v wikis. Ging nh nm sau cn ma, tng gi hng nghn blogs v wikis ang c to ra bi mi ngi t khp ni trn th gii chia s, tho lun v cng tc trn bt k ch no h quan tm. Bn cnh quan nim "kt mng x hi" nh blogs, wikis, Web 2.0 tha nhn u th ca quan nim "Phn mm nh dch v" (SaaS) iu cho php ngi dng truy nhp vo nhiu cng c v gi phn mm bn sn qua 120

internet. N cng cho php ngi bn thu thp thng tin t ngi dng. Ta hy nhn vo vi v d n gin: Trong e-business, pht sinh nhiu thu nhp t th trng, cc cng ti thu thp thng tin v khch hng gi tr cao hay khch hng mua nhiu th. H cng mua nhiu, cng ti cng qung co cc hng ho tng t lm cho h mua thm. (Khi bn mua sch trc tuyn t Amazon.com, bn s thy qung co rng nhng ngi mua cun sch ny cng mua cc mc sau y v thc gic bn mua sch thm.) Cng quan nim ny c th c p dng cho cc blog nh cng c tip th/ bn hng bi v l iu th trng ch hm nay. Trong phm vi kt mng x hi mi ngi chia s ngh ca h, tng v tin vo ngi ngang quyn mnh cho nn thay v qung co cc sn phm hay dch v, cng ti vit cc blog tho lun v sn phm ca h v thuyt phc mi ngi chp nhn blog tip th ca h, m khng bit. (Amazon l mt v d tuyt vi v thc hnh ny bng vic c nhiu ngi xt duyt cho tng sn phm h bn.) Bng vic to ra mng cc blog, cc cng ti c th tng vic gi khch hng hin c ca h bng cch c nhng tng tc trc tuyn thng xuyn hn vi h m khng cn h thc s bit. (Khch hng tin rng h ang tho lun v chia s kin ca mnh vi ngi ngang quyn trong th gii o.) Vic thu thp d liu ny l c th trong Web 2.0 v qua cch o v thng k, cng ti c th d on c nhu cu hay c mun ca khch hng trc khi chng xut hin, cho nn mi quan h c th lm mnh ln v vic li khai c th c cu li. Thc t, iu ny khng c g mi nhng Trinh st doanh nghip dng Web 2.0 hay "qui trnh thu thp thng tin v t hp n theo 'cch thng minh' gip 121

mi ngi ra quyt nh kinh doanh tt hn." Mt v d khc l ng dng ca dch v Web API nh Google Maps mash-up API. L ngi tiu th, nhiu ngi trong chng ta thy cng khai cc mash-up sn c, nh t hp ca Google Maps v c s d liu ca ch cho thu cn h hay qung co sn phm no . Vi mi trng Web 2.0, cc cng ti c th to ra cng ng sn phm. Phn ln ngi CNTT u hiu nhm ngi dng, nhng thut ng "cng ng sn phm" l tn hiu c ngha rng thay i chnh ang din ra. Ngy nay khch hng "snh cng ngh" hn trc y v h s dng tch cc cc blog, wiki, v ti video ln YouTube. Trong k nguyn ca cnh tranh ton cu mnh lit, h cng chia s thng tin v sn phm h mua, liu n l tt hay xu, liu cng ti l trung thc hay di tr cho nn h c thng bo r. Ngy nay nhm ngi dng hay cng ng sn phm khng cn c to ra bi, c k gi bi, hay c kim sot bi nh sn xut sn phm v dch v. Ngy nay chng rt c th c to ra v c k gi mt cch v danh trong th gii o v, khng lu na di s kim sot ca nh cung cp. Tuy nhin c vn nm di nhiu hot ng trn Internet: s tin cy. Trong th gii o, "tin cy" gn nh ng ngha vi "danh ting," iu c quan h gn gi vi cc vn nhn din v an ninh. Vi nhiu nhc im v mong manh th nh th rc, la bp, gi mo, v cc dng khc ca la di lm sao mi ngi c th tin cy c mng x hi? Ta hy nh n vo Wikipedia. Trong mt thi gian rt ngn, Wikipedia pht trin rng hn Encyclopedia Britannica (vi 1.3 122

triu bi vit, so vi i th 100,000 bi cho Britannica) v ph bin hn bi v n t do. Nhiu ngi hi ti sao chng ta tin cy vo thng tin chng ta tm thy trn Wikipedia. Sau rt, bt k ai cng c th to ra mt bi mi hay thay i mc hin c, cho nn lm sao chng ta c th chc rng mt bi bo Wikipedia khng c to ra bi mt ngi v gio dc hay ai c mu thun quyn li? Vi Web 2.0, bn cn ngh v cn cc, tin cy, v danh ting bi v chng l "quan nim ct li iu cu trc ln x hi v cc tng tc gia cc thnh vin ca x hi ." Di dng thc hnh, e-business v nhng tng tc c ngha trn Internet khng th xy ra c chng no chng ta cn cha c mc tin tng rng chng ta bit c nhn chng ta ang chia s cng hay bit cng ti chng ta lm kinh doanh cng, c danh ting tt. kt lun, iu chng ta tho lun trong lp hm nay cung cp cho cc bn cnh quan no v th gii kch ng ca Web 2.0. Ti hi vng bng vic nghin cu nhng vn ny cc bn s hiu rng Web 2.0 cn nhiu hn cc site kt mng x hi n thun nh MySpace hay YouTube nhng c th c dng cho nhiu iu nh tin tc nghipv v cng c cng tc. iu quan trng cho cc bn l ngh lm sao tn dng u th ca cng ngh mi ny v p dng n v vic ca bn.

4. Robotics

123

Robotics Robotics l nhnh cng ngh gii quyt vi thit k, xy dng, vn hnh v ch to ngi my robots. C nhiu lnh vc c lin kt vi robotics nh k ngh c kh, k ngh in, tr tu nhn to, hc my v khoa hc my tnh. Trong qu kh, robot phn ln l chi nhng ngy nay, robot ng mt vai tr rt quan trng trong nhiu khu vc. Robot gi vai tr quan trng trong ch to, t xy dng cho ti to ra c, t lm xe hi cho ti hn cc b phn my bay v.v. N lc hin thi l nghin cu cch robot c th c nng sut hn, cch chng c th gip tt hn trong tr liu y t hay to ra robot c th li xe qua vng t mm, o su vo t tm mu qung, hay lm vic khu vc nhim cao khng ph hp cho con ngi. C nhiu khu vc trong robotic: Mt khu vc hi t vo tr tu nhn to, lm cho robot thng minh hn cho chng c th x l thng tin nhanh hn v tt hn. Khu vc khc l lm cho chng di ng hn nn chng c th vn hnh nhanh chng hn v linh hot hn. C nhng robot c th lm vic cng nhau v t chc cc nhim v sao cho chng c th vn hnh mt lot cc hot ng t ti mc tiu. Khu vc khc ang hi t vo giao tip con ngi ca chng v lm cho chng hc t sai lm (hc my) tin hnh cc nhim v phc tp m khng phm li. Robot ni ting nht l my tnh IBM c tn Watson hc nh bi con ngi trong tr chi tn l Jeopardy ni chng ton phi tr li cc cu hi ngu nhin. Khu vc khc l vic pht trin

124

robotics sinh y c th ging con ngi, v tt nhin cn nhiu hn na. i hc Carnegie Mellon l mt trong cc trng hng u v robotics. Nhiu robot ti CMU c lm m hnh theo con vt. Robot rn c th i trong khu vc nh nh rn i trong nhng ch kh nh ng ng du chp nh, sa vn . Robot i trn nc c ly m hnh theo nhn nc hay mui to i trn nc. xc nh th cht ca sinh vt, cc nh khoa hc CMU dng b vi kch thch m phng chuyn ng ca con rn. Robot ny c th i vo nhng ch kh trn nc vi sc mnh v hiu qu. t t li l ng dng khc ca robotics trong xe hi ni chic xe khng ngi iu kin c th i t Los Angeles ti Las Vegas, t New York ti San Francisco ton bi chnh n. Phn mm chy trn Watson ca IBM c pht trin ti CMU. "Robot" hc my ny hc mi sch trong vi th vin cho nn n c th tr li nhiu cu hi ngu nhin t con ngi trong vi giy. Bn c th hi Watson gn nh bt k ci g v n s cho bn cu tr li ng trong mt phn giy. Nhiu sinh vin thch lm vic vi "robot tng lai" cho nn vi nm trc, mt s trong h to ra nhng robot c th xy dng bn sao ca bn thn n. V c bn, nhng robot ny c lm t cc khi lp phng n th n gin m c in t trn chng, iu cho php chng gn li v tch ra t nhau. T nhng robot ny hc cch un, ti cu hnh v ri thao tc cc khi lp phng ny to ra cc bn sao khc. C th trong tng lai gn, chng c th lm vic trn nhng th phc tp hn m c th sa bn thn chng v thay 125

th cc m un li. Ti ngh cc sinh vin ny xem qu nhiu "phim ngi bin i." Mt s sinh vin thch nghin cu cc robot c th c bin i thnh "siu nhn" cho nn h thit k bn mu robot c to nn t cc b phn thn th ngi nh tay v chn m c th c ni vi chn v tay ca ngi dng. Nhng bn mu ny c trang b bng cc n v sc nc cho php cc robot mang ti ln v cc th nng. (Nu bn xem phim Avatar bn bit n ging ci g). Sinh vin khoa hc my tnh hay k ngh phn mm, ngi ang cn nhc vo trng sau i hc c th cn nhn vo robotics nh lnh vc hc tp tng lai. N l lnh vc tng i mi, n vui, n cho php sinh vin tr tng tng ca h soi cnh bay ln cao lm vic trn nhiu ng dng robot m ngy nay mi ngi thm ch khng ngh l c th c. bit thm thng tin bn c th xem trong cc mc ni sau: http://www.ri.cmu.edu/ http://www.ri.cmu.edu/education_sub.html?menu_ id=235 http://www.ri.cmu.edu/ri_static_content.html?men u_id=274

Tng lai ca robotic T New York Times c mt bi bo v i thoi gia tng thng Obama v vi ngi iu hnh cng ti cng ngh nm ngoi thung lng Silicon. Tng thng 126

M hi vi ngi iu hnh phn mm: Chng ta c th lm g gim khon ngoi phn mm v em vic lm cng ngh tr li M? Mt ngi iu hnh tr li: Nu tng thng v quc hi c th thay i lut di tr v cho php chng ti em nhiu cng nhn CNTT c k nng nc ngoi vo, chng ti s khng khon ngoi cng vic cng ngh. Tng thng ha rng ng y s lm iu . Nhng khi ng y hi Steve Jobs cch em vic lm ch to iPhone, iPads tr li M, ng Jobs p: Nhng vic KHNG quay li na u. Tng thng khng hi lng cho nn ng y thc tip: ng gii thch cho ti ti sao khng? Steve Jobs p: Bi v n s khng to ra hng trm nghn vic lm nh n xy ra trong qu kh. Ngy nay vic lm ch to l khc vi vic lm th cng m ti gi cho Trung Quc. C xng ca chng ta ch yu cu vi cng nhn vi k nng khc v hu ht cng vic c lm bi robot. iu xy ra sau khng c nhc ti trong bi bo ny nhng vi thng sau , tng thng Obama ti Carnegie Mellon, i hc M hng u v my tnh v Robotics v tuyn b rng M cn nhiu nh khoa hc my tnh ngi chuyn mn trong robotics. Vi nhiu ngi, robot l my trng nh con ngi v lm nhng th nh con ngi, nh trong phim. S kin l phn ln robot khng trng ging con ngi nhng thc hin nhiu iu m con ngi thng lm. C vi khu vc chuyn mn trong robotics lm cho lnh vc ny thnh kch ng. Chng hn, tr tu nhn to (AI) lm cho robots thng minh hn, lm cho chng ngh v lp lun cho nn chng c th lm mi th tt hn. Hc my (ML) lm cho chng hc t sai lm ca chng cho chng c th ci tin cng vic ca 127

chng. Cm gic v chuyn ng - Sensing and Movement (SM) lm cho robots nhn bit v mi trng v iu chnh chuyn ng ca chng di ng hn, chng c th lm vic cng nhau, v ci tin tng tc vi con ngi ca chng. Mt trong nhng robot CMU ni ting l robot nhn nc trng nh con mui m c th bc i trn nc. C nhng robots c th xy dng bn sao ca bn thn n. Sinh vin CMU gi n l: Robots lm ra b con." Nhng robots ny thc t c lm t hng lot cc khi n th m c lc in t ln chng, iu cho php chng gn vo v tch ra khi nhau. V cn bn, nhng robots ny c to ra t sa bn thn chng khi c khim khuyt hay khi ci g b hng. Ngy nay robots ng vai tr quan trng trong ch to M. Robots c dng trong nhiu vic xy dng; robots lm t, xe ti cng nh ch to cc sn phm. Mt s robots c thit k nng vt nng; mt s c th un kim loi, hn st v ng xi gi i. Mt s robots li t v xe ti v chuyn ch trang thit b ti cc v tr xy dng. Hin thi CMU ang xy dng mt robot s ln mt trng nm 2015 tm nc v khong sn. Tng lai ca robotics y ha hn v c nhiu c hi vic lm trong c cng nghip t nhn v cng vic chnh ph. Robots s thay i qui trnh ch to mi mi v chng l tt hn, hiu qu hn v rt hiu lc v to ra cng vic cht lng. Khi vic Robot ho c hon thnh, iu s cho php cc nh ch to M cnh tranh trn qui m ton cu v thay i cn bng ca cc cng quc kinh t ln na. Hin thi ch vi nc ang hi t

128

vo robotics nh Nht Bn v c nhng M vn l ngi lnh o. Robotics l khu vc chuyn mn ho ca cng ngh thng tin. N l chng trnh bng cp chuyn su cho sinh vin tt nghip trong khoa hc my tnh, k ngh phn mm v k ngh my tnh. Ngy nay, phn ln cc sinh vin hc robotics u theo ui chng trnh tin s hay t nht cng chng trnh thc s. Ngi ta mong i rng cng vic ch to tng lai s dng robots v cng nhn c xng s c o to lm cc vic mi m t my mc hn nhng nhiu k ngh hn. C nhiu vn c th c gii quyt bng robots trong cng nghip ngy nay; robots c th gim chi ph v ci tin cht lng ca tuyn sn xut. Khi nhiu robots c cn ti, nhng cng ngh mi s c pht trin. Robotics l khu vc s tip tc tng trng mnh. bit thm thng tin v Vin Robotics: http://www.ri.cmu.edu/ http://www.ri.cmu.edu/education_sub.html?menu_ id=235

Vin Robotics Vi tun trc, hng triu ngi xem xe robot (xe Curiosity) p xung sao Ho, mt bin c c ngha trong thm him khng gian. Robot ny gi cc nh video v vit tin cp nht t ti khon Twitter ring ca n cho hng triu hc sinh trong trng hc. Robot ny c pht trin bi Phng th nghim sc y phn lc Jet Propulsion Lab (JPL), mt t chc ca 129

NASA c thu nhiu sinh vin CMU trong nhng nm gn y. Phn mm trn xe robot ny cng c pht trin bi Vin Robotics ca CMU. CMU ni ting v chng trnh Robotics ca n nh mt trong nhng i hc hng u trong lnh vc ny. Mi nm chng trnh ny ngh ngi trong cng nghip v cc gio s gi cc tng cho d n capstone v robotics ni sinh vin s xy dng robot theo yu cu chuyn mn. V to nh Robotics bn cnh to nh K ngh phn mm ni ti lm vic, ti thng gh qua v quan st cc robot c xy dng v thnh thong tho lun vi cc sinh vin v d n capstone ca h. Mt trong cc robots c xy dng nm nay l Robot phc v nh hng c th ni chuyn vi khch hng v em n, c ph, ung v nhng vt nh ti bn. Mt sinh vin gii thch: Ngi ch nh hng gi mt tng v cho chng ti cc yu cu. Tt nhin n vn l bn mu nhng ng y ni nu chng ti c th lm s ln hng nghn robot vi gi phi chng, s c th trng tt cho n. Robots ang hp dn nhiu cho kinh doanh nh hng v khch hng, c bit tr nh mun xem robot. Ti ngi vo bn v trao n hng cho robot em c ph ti cho ti. Cuc i thoi l d chu v robot c lp trnh ni mt cch l php v hi cu hi c bit: ng dng c ph en hay c ph sa v ng? v ti b n tng. Robot quay li sau vi pht v em cho ti mt cc c ph. Tt nhin, cc rng v sinh vin khng mun c ph vo robot ca h y nhng dy in v mch my tnh. 130

Mt gio s gii thch: Ngy nay lnh vc robotics l "nng" v nhiu cng ti ang t ng ho h thng ca h. Nhiu robots c xy dng bng phn mm tr tu nhn to cho nn chng tng tc vi ngi tt hn. Ti ngh trong vng mi nm ng s thy nhiu robots trong vn phng v nh mi ngi. Ngy nay ng c th mua mt robot lau nh vi gi mt trm la nhng gi ang st nhanh v nhiu cng ti ang xy dng robots. Tt nhin, ti thy Roomba robot lau nh c lm bi cng ti iRobot v robots lau b bi, bp, v nh hng cng nh cc robots c dng trong cc c xng nng cc vt nng hay lm t. Ti hi: ng ngh gi ca robot s th no? Yu cu l g vo lnh vc ny nu sinh vin mun hc n?" ng y gii thch: Tm mi nm trc my tnh ln gi hng triu la, ch chnh ph hay cng ti ln mi m ng c n. My tnh c nhn lm thay i iu v a my tnh vo mi nh v vn phng vi gi mt nghn la. Ngy nay chng ta c in thoi thng minh m mi ngi c th mua vi gi mt trm la. Cng iu s xy ra cho robots. Ngy nay mt s robots vn cn t nhng vi nm na k t gi, khi nhiu ngi mua chng, nhiu cng ti s lm chng v gi s h xung. hc robotics, cc bn cn c nn tng khoa hc chc chn, gii ton v k nng my tnh. Hin thi phn ln cc chng trnh trong robotics l dnh cho sinh vin theo ui bng thc s v tin s cho nn cc bn phi c bng c nhn trong khoa hc my tnh, k ngh in hay in t, hay ton hc c xt vo.

131

Ti hi sinh vin: Robot th v nht no c xy dng y? Anh ta tr li bng n ci ln: Chng ti xy dng cc robots lau nh, git gi, dn rc v thm ch li xe nhng vi nm trc, mt ngi ch cng ti ngh chng ti xy dng mt con robot c th chm sc ch ca ng y khi ng y bn. Cho nn chng ti lm cc robots c th a ch ra vn v ch lm bt k ci g n cn v em ch tr vo nh. Con robot ny vn hnh tt nhng ch th khng. N lm ch s qu ti mc ch vi i vi ct khp nh v trn di gm ging c ngy cho nn chng ti phi dng d n capstone li, bng khng ch c th cht v au tim. C nhng iu m robots c th lm nhng con robot cho ch th dt khot khng phi l tng hay. bit thm thng tin v vin robotics: http://www.ri.cmu.edu/ http://www.ri.cmu.edu/news_view.html?news_id= 250&menu_id=238 http://www.ri.cmu.edu/news_view.html?news_id= 228&menu_id=239 http://www.ri.cmu.edu/news_view.html?news_id= 213&menu_id=239

Robotics CMU Vin Robotics ca Carnegie Mellon University l vin u tin chuyn v robot trn th gii. N vn cn l ngi lnh o trong nghin cu, gio dc v pht kin trong lnh vc robotics. 132

Ngy nay sinh vin CMU ang lm vic trn nhiu robot c dng trong ch to, chm sc sc kho, gio dc, nng nghip, vn ti v nhiu na. Vi nm trc, h thnh cng trong pht trin cc robot cu ngi trong m chy, thm ho t nhin nh ng t. Hnh dung cc robot nh b theo cch ca n qua gch vn bc khi cn li ca vic sp to nh sau ng t. N nh v ngi b mc kt ng sau hng ng nt, bo ng cho lnh cha chy bt u chin dch gii cu v gi thng tin bn mu cht cho robot o bi khc dn nhng mnh v cho ngi i cu i vo. H cng thnh cng trong lm vic trn cc robot m s i vo trong m o bi vt t th thay cho ngi. Trong khi mt s robot lm vic o bi, robot khc chuyn ch vt t vo bng ti chuyn chng ti thang my ni robot khc s chuyn chng t thang my ti xe ti vn chuyn. Ngy nay, c trn trm d n robot CMU, mt s robot ln nh xe ti ln, v mt s nh nh hn bi nh. Nhiu khch thm CMU ngc nhin thy Marion ngi my tip tn ca vo trc. N l robot x hi, n cho v hng dn mi ngi ti ni h cn n. Nu bn m gp n, phi chc hi v tnh yu ca n vi nhc rock and roll. N c th ni hng gi v m nhc v bi ht vi bn. Bn c th hi n nhiu iu v robotics ca CMU. Thng su nm ngoi, tng thng Obama ti thm CMU v thch th cuc i thoi vi Marion ngi my tip tn. ng y ni: Hello, Hello, Hello Robot tr li: Yn tnh i, sinh vin ang trong lp, ng l ai v ng mun i u?" Tng thng ni: Ti l tng 133

thng nc M Robot hi: Tng thng nc M l g? y l lp hc, vn phng hay to nh?" Tng thng Obama bo sinh vin: Cc bn c th khng bit iu ny, nhng mt trong nhng trch nhim ca ti l Tng thng M l mt ti robots. V ti hi lng bo co rng robots cc bn ch to y dng nh rt yn bnh. ng y cng cng b chng trnh na t la u t vo cc cng ngh robot mi. N l mt phn ca k hoch ci tin tnh cnh tranh ch to ca M v to ra vic lm mi. V nhu cu v k ngh robotics c tng ln hn 40 phn trm nm qua. Gn nh mi tin nghi ch to u c hin i ho bng vic dng robot v cn nhng ngi c th thit k, lm v qun l chng. Nm 2007, Xe thm him sao Ho ca NASA dng robot c CMU xy dng thm him sao Ho. Cng nm , mt chic xe t li c pht trin CMU ot gii danh gi "Thch thc ngoi DARPA" bng vic thi li 60 dm quanh Los Angeles qua nhng ch giao l ng c, tun th lut giao thng, v trnh cc xe c khc, tt c u khng c ngi li. Cc nh khoa hc ca CMU tin trong tng lai gn xe t li s l ph bin. CMU cng l trng hng u trong pht trin doanh nghip; Vin Robotics lm pht sinh ra hn 40 cng ti robot mi thnh lp. Ni ting nht l Astrobotics Technology pht trin cc robot cho thm him khng gian. Nhng robot ny s i trong khng gian chuyn giao cung cp cho vic thm him khng gian hay tm nhng th no trn cc hnh tinh. Nm 2015, mt robot CMU s i ln mt trng tm nc di dng bng. 134

Ti CMU, sinh vin c c hi lm vic bn cnh "cc nh tin phong trong robotic" nh gio s Whittaker, Kanade, hay Raj Reddy, gim c sng lp ca Vin Robotics v l ngi ot gii thng Turing, gii thng v khoa hc my tnh tng ng vi gii thng Nobel. S xut sc ca CMU trong robotics hp dn cc cng ti nh Google, Intel, Apple, Disney v Caterpillar thit lp vn phng bn trong CMU lm vic cht ch vi sinh vin trong cng vic pht kin ca h. Mc du trong vi nm qua, nhiu i hc bt u chng trnh trong robotics, tuy nhin ngy nay, nu bn thy bt k ai c bng Ph.D. v Robotics, n ch c th l t Carnegie Mellon. http://www.ri.cmu.edu/ http://www.ri.cmu.edu/news_view.html?news_id= 228&fcode=2&menu_id=384 http://www.ri.cmu.edu/news_video.html?menu_id =387

Xu hng robotic Nu bn ving thm cc c xng in t Trung Quc ngy nay, bn s thy hng nghn cng nhn dng tay v nhng cng c nh lp rp cc thit b in t nh tivi, my nghe DVD, my nghe MP3, v in thoi di ng v.v. Cc c xng in t ang pht t vi vi triu cng nhn lao ng. Nu bn ving thm c xng mi v c hin i ho chu u hay M ngy nay, bn s thy hng trm robots lm cng vic nhng nhanh hn nhiu, v 135

vi cht lng tt hn. Nhng robots ny c trang b vi camera video, laser, cm bin hng dn chng trong cng vic ca chng v chng lm vic 24 gi mt ngy, v 365 ngy mt nm m khng phn nn g. y khng phi l kch bn tng lai v n xy ra. Ngy nay mt t sng mi cc robots ang thay th cho cng nhn lao ng khp th gii, hu ht trong khu vc ch to ni k nng lao ng th cng c dng ti. Ngi ta d on rng trong vng mi nm, cc c xng s dng hng trm nghn cng nhn c k nng thp s dng tn ti v b thay th bi cc c xng t ng ho vn hnh bi robots. Mt ngi ch cng ti ni: Vi nhng robots ny, chng ti c th lm bt k thit b tiu th no trn th gii vi gi mt phn mi v vi cht lng cao hn. iu ngha l mi th s r hn, trong phm vi mua c hn cho mi ngi v sn c c mua mi ni trn th gii. Trong nhng c xng t ng ho hin i ny, dy chuyn lp rp c th chy 24 gi mt ngy, by ngy mt tun, v c cc robots mi ni vi t cng nhn con ngi. Mi vic nng vt nng, xy dng, lp rp v cc cng vic chi tit chnh xc u c thc hin bi robots. Phn ln cng nhn con ngi ch gim st dy chuyn lp rp, m bo cng vic c thc hin ng, gim nh cht lng v ra quyt nh chuyn sn phm ti khch hng. Ngy nay robots c th lu gi, truy lc, v ng gi sn phm cho gi hng hiu qu hn nhiu so vi ngi. Nhng ngi ch ch to robot ni rng robots c chi ph-hiu qu hn con ngi. Chng hn, mt robot ch to c gi qung $250,000 nhng n c th thay th cho hai cng nhn, 136

mi ngi kim $50,000 mt nm. Thay v lm vic 8 gi, robots lm vic 24 gi cho nn nng sut ca n tt hn nhiu. Mt robot in hnh c th ko di 25 ti 35 nm cho nn mua robot r hn nhiu so vi thu ngi. Nhiu ngi iu hnh cng nghip tin rng robotics l chn la ng v kinh doanh tt hn l dng cng nhn k nng thp di tnh hung cng thng m thng l ch cho lm dng. Vic s dung robots tng ln to ra tranh ci gia cc nh kinh t v vic lm ch to s b mt i nhanh chng th no. Nhiu nh kinh t bin minh rng chng ta khng nn em cng ngh vo "qu nhanh" v n s ph hoi nn kinh t ton cu mnh mai hin thi v y hng triu ngi ra khi cng vic. Nhng nhng ngi ch doanh nghip bin minh rng t ng ho s cho h nhiu u th hn so vi ngi khc v trong cnh tranh ton cu ny, kim sot th trng l chin lc kinh doanh then cht. Mt ngi ch cng ti in t ni: Chng ti khng th cnh tranh c vi lao ng chi ph thp t cc nc ang pht trin. H c th xy dng cng th vi chi ph thp hn v thu tm th trng. Nhng nu chng ti dng robots, chng ti c th cnh tranh vi h trong c cht lng v chi ph. Mt nh phn tch cng ngh gii thch: C nhiu vn cng ngh trong robotics m s mt nhiu nm gii quyt. Robots khng th lm c mi th nh c mong i. Chng vn cn ngi kim sot chng. Chng ta cn ngi lp trnh cho robots v ch o robots v lm ci g. Theo quan im kinh t, c t ng ho v robots khng phi l v lm mt vic lm nhng l thay i v k nng. Chng ta khng cn ngi 137

lm iu robots c th lm nhng chng ta cn ngi kim sot robots cho nn iu ngha l chng ta cn nhiu ngi k thut hn nh cc k s v chuyn gia my tnh. Tt nhin, chng ta khng cn cng nhn lao ng k nng thp na. Chng ta ang sng trong thi i thng tin ni cng ngh tc ng ln mi th. Nu mi ngi khng c k nng ng hay sn lng hc cc k nng mi, h s khng c vic lm. Trong th gii ton cu ho ny, mi nc ang cnh tranh vi nhau v vic lm v cng nhn c k nng. C nhiu vic lm sn c nhng phn ln yu cu gio dc i hc. Bn ngoi nhng thch thc k thut v vn v vic lm b mt, xu hng t ng ho hin thi v dng robots ngha l nhiu vic lm ch to, ci b khon ngoi vi nm trc ang tr v M v chu u v n c th to ra hiu qu ph hu cho vic lm ch to c khon ngoi.

Thi i ca robots Trong th gii cnh tranh cao ny, cng ti phi gim chi ph, ci tin cht lng, v m rng kinh doanh ton cu. Hai mi nm trc, gim chi ph ngha l khon ngoi cho cc nc c chi ph thp. Ngy nay gim chi ph ngha l t ng ho dng cng ngh mi nht. Chi ph s mt cho ch to l chi ph lao ng v vi thay th ngi lao ng bng robots, cng ti c th gim chi ph ng k. Chng hn, Amazon mt cng ti bn mi th trc tuyn gim chi ph ca n qua t ng ho nh kho ca n bng robots m c th chuyn cc hp sch, CD, 138

DVD v cc th khc t nh kho ti xe ti vn chuyn. H thng ny tn trn $700 triu la nhng n hiu sut hn ngi phi "gom, ng gi v vn chuyn" cc th. Robots lm vic khng dng, khng bao gi phn nn, v khng bi cng i thm tin. Ngy nay phn ln cc cng ti ch to cc nc pht trin ang bt u t ng ho v dng robots thay th cng nhn lao ng. iu ngha l s c t nhu cu hn nhiu v cng nhn lao ng mc du cng nhn c k nng cao vn c thu kim sot cc robots ny. Vi my tnh mnh v ng dng phn mm phc tp nhiu vic lm c th c thc hin bng phn mm nh th k, qun tr, i l du lch, ti chnh, k ton, v cc ngh php l. Phn mm c th lm nhng iu ny chnh xc hn con ngi. Bt k vic lm no c tnh lp li hay kh c cu trc u m ra cho t ng ho. By gi cc nh kinh t c bng chng gii thch ti sao kt qu kinh t ca M tng trng mc du s vic lm rt xung. Mt nh kinh t gii thch: Cc cng ti ang lm tt, lm ra nhiu tin hn trc y, ci ra ca h l ln v nng sut l xut sc nhng h khng thu nhiu cng nhn bi v t ng ho v robots. H c th xy dng cc th nhanh hn, tt hn v r hn, iu cho h l li nhun cao hn nhng h khng thu ngi, l l do ti sao tht nghip vn cao. Thay i ny cng tc ng ti nhiu nc ang pht trin ph thuc vo khon ngoi. l l do ti sao kinh t Trung Quc s b tc ng ln v thnh vng kinh t ca h tu thuc vo khon ngoi ch to. Kinh t M tin ho t nng nghip sang ch to v by gi sang cng nghip dch v. Mi ln vic lm 139

b ph b trong khu vc ny nhng c thay th u khc. Mt trm nm trc, nng dn mt vic lm nhng ch to thu c vic lm v nhiu ngi chuyn ti cc thnh ph c c hi tt hn. Ba mi nm trc nhiu vic lm ch to chuyn cho cc nc c chi ph thp, cng nhn c xng mt vic lm nhng cng nghip dch v thu c vic lm. By gi iu ang thay i. Ch to l sau v phn ln c xng ang vn hnh ht cng sut nhng h khng thu cng nhn v phn ln vic lm c thc hin bi robots. l l do ti sao tht nghip vn cao khng c du hiu no tt hn. D liu t S thng k lao ng cho manh mi v nn kinh t tip s l g. Trong s 10 loi vic lm pht trin nhanh nht gia nm 2010 v 2020, by vic lm c t "my tnh" hay "phn mm" trong chng. Nu bn khng hc tp cng ngh, bn c th khng c tng lai tt, t nht l M. Ngy nay robots ang li tip thm sinh kh cho ch to. Cc cng ti lm robots ang sinh li cao v ngi tt nghip trong robotics ang c yu cu rt cao. Gi ca robots cng ang gim dn v ngy cng nhiu cng ti ang lm robots v c tin mng khi nhiu ngi c c nhng robots mnh vi gi m ng c, m c th gip cho h v vic kinh doanh ca h tr nn nng sut hn. Ngi ta c lng rng trong vng hai mi nm, nhiu c xng s c t ng ho y . Cu hi l: Mi ngi c b mt vic vo tay robots khng? C nhng ngi, ch yu l cc chnh khch c phn nn rng v xu hng t ng ho bt u, con s vic lm st gim ln v cng ngh l 140

ng trch. Lo lng chnh by gi l vi tin b ca robots phc tp, khng phi cng nhn k nng thp mt vic m mt s ngi c gio dc tt hn cng c th mt vic na. Nhiu vic lm vn phng nh th k, k ton, ti chnh, ngn hng v tip tn c th d dng b thay th sm. C nhng robots k ton c th tnh ti khon thu v lm vic k ton ghi chp nhanh hn ngi. C robot tip tn n cho khch hng l php v tr li cc cu hi trong ting ni m p. Mt s ngi lm hng khng c vic lm l kim tra v ca hnh khch ang c thay th bng cc quy t phc v. Nhiu nhn vin ngn hng b thay th bng my tr tin t ng (ATM). Cng nhn vn phng c th c thay th bng robots vn phng v khng th tm c vic lm na. Cng nhn dy chuyn lp rp cng c th c thay th bng robot trn dy chuyn lp rp. Phn ln cc robots c th lm mi s nhanh chng hn v chnh xc hn con ngi. Vi cng ngh vn tin b nhanh chng hn, nhiu cng nhn ang b b li sau. Trong thi i thng tin ny, nhng ngi c li nht l cc nh khoa hc, k s, ngi pht trin phn mm v h l ngi sng to, pht trin v lp trnh cho nhng robots ny. C nhu cu cao v h mi nc. Tt nhin, v cng ngh ang tng tc, s c hu qu nhng iu khng c ngha l cng ngh s b dng li. Vo cui th k 18, khi ng c hi nc c pht minh ra Anh, cc chnh khch phn nn v cng nhn ph cc phng thc ch to hi nc. Nhiu nh khoa hc v k s chuyn sang M v bt u xy dng ng c hi nc mnh t mi v bt u thi i cng nghip y. iu g s xy ra cho cng ngh trong th gii c ton cu ho ny? Tt nhin, cc chnh khch nhn mi 141

s the cch khc v nhiu ngi bt u phn nn rng th gii ang lao u vo nn kinh t cng ngh ton cu m lm cho nhiu ngi mt vic lm. H ha hn rng h s dng cng ngh ny li nu h c s ng h ca nhng ngi b phiu. Phn ln mi ngi c l bit rng chng ci g s xy ra. Cc nh kinh t cng nhn mi s theo cch khc v h mun cnh bo v l hng gia giu v ngho s tip tc pht trin, v khi chun sng i xung m c th dn ti nhiu hn n hn v x hi bt n. Cc nh gio dc cng nhn mi s mt cch khc v h hiu rng thay i l mt phn ca tin b cho nn h ch trng rng hc sinh nn hiu xu hng ny v cc ph huynh phi chc gio dc ca con em h ang i ti xu hng cng ngh thay v hng i lp. Ngy nay ngh nghip nng l trong cng ngh thng tin, my tnh, k ngh, ton hc v khoa hc; y l vic lm kim sot cng ngh v khng b thay th bi cng ngh. Tt nhin, bn c th nhn th gii vi ci nhn lc quan hay ci nhn bi quan.

Robot trong th k 21 Nm mi nm trc, nu bn bo mi ngi rng h s c my tnh ring nh h, h chc ci bn ri. Hai mi nm trc, nu bn bo mi ngi rng h s c in thoi cm theo mnh mi ni m khng c dy, h s ngh bn ang m. Cho nn nu ai hm nay bo bn rng trong mi nm na k t gi, bn s c nhiu robot lm vic cho bn, t lau chi nh ca ti nu ba ti cho bn, bn ngh sao? Bn c tin vo iu hay ngh rng ch l tng tng? 142

Theo Ts. Rodney Brook, s c nhiu robot hn trong nh mi ngi ch vi nm na thi. ng y ni rng nm mi nm trc, mi ngi coi "my tnh" l my mc phc tp khng l m h thy trn phim nh hay ti vi. Nhng by gi my tnh c trong l vi sng, h thng m thanh ni, in thoi, iPod, iPad, iPhone bi v my tnh khng cn l ci my khng l m l con chip nh. Tng t, robot s thay i qua thi gian v thi ca mi ngi s thay i cng chng. Vi tin b ca cng ngh, mi s ang thay i rt nhanh chng. Ngy nay chng ta thy robot cng nghip trong cc tin nghi ch to. Phn ln u to ln v c th lm cc vic ca vi ngi nh nng vt nng, hn khung xe hi, khung my bay, xy dng sn phm trong dy chuyn lp rp, v.v. Trong nm mi nm qua, M chi s tin khng l hin i ho ch to ca mnh v thay th lao ng th cng bng robot. Chng hn, mi nm trc mt ngi qun tr h thng CNTT cn qun l 250 my phc v. Ngy nay, mt ngi c th qun l c nghn my phc v vi s gip ca robot. Tin nghi tnh ton my Azure ca Microsoft ch c 12 qun tr vin cho 35,000 my phc v. Sc mnh theo lu tha ng sau cng ngh tnh ton c tc ng cc k ln con ngi cn hn bt k ci g khc trong qu kh. Vi nm ti, mi ngi s thy cng ngh to ra "nh thng minh," "chm sc y t thng minh," "robot thng minh," " t thng minh" c nng lc t li v ra quyt nh. Ngy nay chng ta thy " t thng minh" c pht minh ti Carnegie Mellon m c th t , iu hng qua ph ng c v i t Los Angeles ti Las 143

Vegas m khng c ngi li xe. Thch thc tip l pht trin "robot thng minh" hiu con ngi, ni vi con ngi, v thc hin mnh lnh t con ngi. Khi nhng ngi lm nhn dng ting ni v tr tu nhn to ti IBM xy dng my tnh Watson c th nghe cu hi trong ting Anh, tr li nhng cu hi ngu nghin v nh bi con ngi trong tr chi TV, nhiu ngi ngc nhin. Khng lu trc y, robot l th trong sch h cu khoa hc nhng by gi n n gin l mt kinh doanh. Robot hc tin b ti im chng khng cn tn km v ch vi nh ch to ln mi c th mua m n s i theo cng cch nh my tnh hay in thoi di ng. Chng my chc mi ngi u s c kh nng mua chng v tch hp chng vo cuc sng ca h. Thng trc, Ts. Rodney Brook mt chuyn gia trong lnh vc ny ni vi bo ch M: S c nhiu robot na m mi ngi c th tng tng. Vi nm trc, ng y pht minh ra robot ht bi, qut sn c tn Roomba m by gi c bn trn khp th gii vi qung mt trm la. ng y ni: Vi phn mm phc tp, robot qun gia s c thng minh, chng s dy c hay lp trnh c, v gi phi chng. Chng s lm cho chng ta nng sut hn theo cch chng ta cha bao gi tng tng trc y. Bng vic hi t nhiu vo cng ngh robot, chng ta c th lm ti cng trng li cng nghip M v a cuc sng mi vo trong nn kinh t. Robot s lm cho doanh nghip ca chng ta c tnh cnh tranh hn v chng r hn nhiu so vi chi ph lao ng con ngi. Chng s thay i cch chng ta lm vic. Thay v lm vic bng tay, cng nhn ca chng ta s vn hnh my tnh kim sot cc robot ny v chng ta c th gi cho vic lm khi chuyn ra 144

nc ngoi. Ngy nay, M ang tin ln trong lnh vc ny, khng nc no c th ui kp chng ta sm. Chng ta c th h thp chi ph sn phm vi robot v chm dt khon ngoi. iu duy nht chng ta cn l o to nhiu k s, nhiu ngi lm my tnh, nhiu ngi cng ngh chuyn su. Khi c hi v ng dng khc ca robot, ng y ni: Ngy nay chng ta cha c lnh robot c v trang, nhng nu chng ta lm, robot c th lm nhiu iu m con ngi khng th lm c. Robot khng quan tm ti mng sng ca n b nguy him. Robot l gii hn trong d tm ci g l nguy him v ci g khng. Tt nhin, chng ta cn my tnh tt hn v bn khng th cho chng phm phi sai lm. Nu robot ht bi ca ti b l mt ch, n c th tm ra v dn ch v sau. Robot qun s khng th sa c khi chng bn sng. Trong vi nm ti, robot s lm nhiu vic nguy him, bn v chn cho nn con ngi c th lm ci g c tnh sng to hn, kch ng hn. Trong ba thp k qua, Ts. Brooks thit k, xy dng, kim th v bn robot. L gio s ti Massachusetts Institute of Technology (MIT), ng y trc tip lm vic vi phng th nghim khoa hc my tnh v tr tu nhn to ni sinh vin ca ng y lm vic trn mi loi robot. Robot ca h s c dng trong khng gian, gia nh, v chin trng, k c xe i trn sao Ho ca NASA (trong cng tc vi CMU), robot ht bi Roomba, robot lau dn cng nc, v Pack-Bot tho ngi n bom hin ang c dng Iraq v Afghanistan. Cng vic hin thi ca ng y by gi l to ra robot trong lc lng lao ng ci tin nn kinh t, lm cho 145

con ngi nng sut hn v cng nghip c tnh cnh tranh hn. ng y tin rng vi nm na k t gi, mi ngi s lm vic trong vn phng vi robot ngi cnh h. H c th ni vi nhng robot ny, hi cu hi v nhn cu tr li v ra lnh cho chng lm ci g . Khi my tnh tip tc tr nn c nng lc hn vi t l lu tha nh Watson thng minh ca IBM, mi ngi s thy robot ngy cng l mt cng c thng thng thay v ci g phi thng. ng y hin thi ang lm vic trn robot khc vi "b no nhn to" lm cho chng nhn bit, p ng v dy c hn. ng y tin rng "robot th k" ny c nhng k nng v thng minh ca a tr tm tui nhng vi thi gian, "n" s hc k nng ngn ng trao i vi con ngi. Vi tin b ca cng ngh my tnh, lnh vc ha hn nht trong Robotics l tr tu nhn to v my t hc. Theo cc ngun tin ca chnh ph M, cc khu vc ny s c t l tng trng vt qu 30% trong mi nm ti. Robot ang tr thnh kinh doanh ln, c bit trong cc vn phng v nh t, nhiu ngi u t ang rt tin vo trong lnh vc ny. Tun trc, Heartland Robotics, m Ts. Brooks l ngi sng lp v CEO, nhn c khon u t $30 triu la t Jeff Bezos, nh a t ph ca Amazon.com.

Kinh doanh robotics Ngy nay, robotics khng cn l th ring hay chi m l kinh doanh nghim chnh. Robot l gii php chi ph-hiu qu ca th k 21 cho nhiu vn . l l do ti sao ch trong mt thi gian ngn, c hng trm 146

cng ti robotics bn cc robot th trng. Theo cng nghip robotic, c nhu cu khng l tch hp robot vo doanh nghip t ng qui trnh, lm cho n nhanh hn, tt hn v hiu qu chi ph. V cn bn, th trng robotics c th c chia thnh ba khu vc chnh: cng nghip, phc v v tiu th. Vic dng robot trong cng nghip ang bng n vi nhiu robot c pht trin mi nm. Thng trc, ti thy mt robot c tn KR-100 lm vic ti mt trm xy dng. Robot ny c th nng bt k ci g nng ti 1 tn v n ln xe ti ch trong vi pht. N cng mang trang thit b v vt t nng t xe ti cung cp cho cc trm xy dng trong khng y 20 pht. Cng vic ny s yu cu bn mi ngi kho lm trong nhiu gi. Mt i din cng ti ni vi ti rng s bn ton th gii v robot cng nghip t ti $10 t la nm 2011. V y mi ch l phn cng (Robots) nhng nu bn thm phn mm kim sot robots, s bn l trn $20 t. ng y ni: Ngnh cng nghip ca chng ti cn cc k s c kh v k s phn mm. Chng ti thu vi nghn ngi tt nghip mi nm gip cho tng trng nhanh ca chng ti nhng iu l khng . Chng ti cn nhiu ngi hn nhng khng th tm c h, c bit l k s phn mm vi k nng phn mm nhng. Robot cng nghip ang tr thnh s cn thit trong khu vc ch to bi v chng c th lm vic khng dng 24 gi mt ngy v 7 ngy mt tun. Mt k s robotics bo ti rng robot ca h c thit k sng 10 ti 15 nm vi khng y 5 gi bo hnh mi thng nh thay du v vi b phn nh. Anh ta ni: ng 147

khng th tm c bt k ai lm vic 800 gi khng dng, bao gi cng i lm ng gi, v thc hin vi chnh xc cao. Hin thi c nhu cu tng ln v nhiu robots trong mi ngnh cng nghip v nhiu cng ti ang em cng vic ch to tr v nc thay v khon ngoi cho cc nc chi ph thp. Anh ta kt lun: V cn bn xu hng ch to khon ngoi cht ri. Ti ngh cc nc chu s trong rc ri ln khi mi cng ti ch to chuyn v M trong vi nm ti. Khng ngi no c th cnh tranh vi robots v l l do ti sao robotics l lnh vc nng ngy nay. Robot phc v l kiu robot c bit thc hin cng vic trong nng nghip, y t, gia nh v c trong qun s. y l khu vc pht trin nhanh b chi phi bi vi cng ti rt ln. Theo mt i din cng nghip, th trng cho nhng robot ny bin ng t $36 t ti $100 t la tu theo ng dng ca chng. Robot qun s dng trong chin trn cn t hn robot phc v ti gia lm qut nh, nu cm ti v ra bt. Robot chm sc sc kho l nhng robot c bit lm vic trong bnh vin v thm ch thc hin vi cuc gii phu vi chnh xc cao. Robot cho th trng tiu th l rt ph bin vi s bn t ti $700 triu la nm 2011. C hng nghn robot chi c pht trin mi nm. Mt s th t nhng nhiu chi tng i r. T khi c b phim The Transformers," tr con b m mi vi chi robot v th trng ny ang bng n. Gn y xu hng ny l cc robot lp trnh c, ch tr con c th lp trnh cho robot lm nhiu iu, t chy ti nhy ma, t ni ti ht. Con ph bin nht l Mindstorms ca Lego u 148

tin c thit k cho tr nh nhng tr thnh rt ph bin vi c ngi ln na. C nhiu robot ca Lego vi gi t mt ti vi trm la m tr em c th dng nn chng, lp trnh cho chng v thm ch cn ganh ua trong thi u robots. Ngy nay M vn ang lm cc robot trng nh th my mc nhng ngi Nht Bn nhn robot theo cch khc. H mun robot trng nh ngi thc. C nhiu robot Nht Bn trng nh ngi thc v thc hin cc vic nh ngi. Nm ngoi khi ti vo mt nh hng Nht Bn, ti c mt c phc v xinh p n cho, ni ting Anh rt chun nhng c y l robot. Bn ti ni: Chng bao lu ng s thy cc robot nhiu ch. Chng bn v tu ho, thuc l, ko, kim tra hnh l ca ng ga tu ho. Nu ng khng , ng ngh chng l ngi thc. Ti hi anh ta: iu g s xy ra cho ngi vn lm nhng vic ? Anh ta tr li: Phn ln h c ti o to qun l nhng robot . H quan st chng t phng iu khin c bit v gim st chng qua camera video chc rng chng lm vic ng. Sau rt, robot khng th ngh c v phi tun theo ch dn ca con ngi. Trong vi nm na, chng ta s thy nhiu robot thc hin mi loi cng vic thay cho ngi. Cng nghip robot ang bng n v h cn nhiu ngi tt nghip trong khoa hc, cng ngh, k ngh v ton hc (STEM).

149

My t hc My t hc l lnh vc khoa hc lin quan ti thit k v pht trin cc thut ton cho php my tnh hc v p ng da trn c s d liu ca n. My tnh c th t n hc da trn cc v d (d liu) nm bt mt s iu bng vic dng phn mm phc tp da trn phn b xc sut. Mi lc n phm sai lm, n hc khng lm li iu ln na cho nn qua thi gian hc, n c th p ng tng ng vi hnh mu tng t nh hnh vi con ngi. Yu t then cht ca nghin cu my t hc l pht trin cc thut ton phn mm t ng ho nhn dng cc hnh mu phc tp v ra quyt nh thng minh da trn d liu qu kh. Chng hn, mt chng trnh my tnh c ni l hc t kinh nghim E i vi mt lp nhim v T no v o hiu nng P nu hiu nng cc nhim v trong T, c o bi P, ci thin bng kinh nghim E. Vi thng trc y, mt my tnh my t hc c tn Watson nh trn 200 triu trang d liu cho cu tr li ng n trong tr chi Jeopardy-Lm nguy v nh bi ngi chi tr ch gii nht th gii. My tnh ny c IBM xy dng c trn 2,500 li b x l song song, tng li c th thc hin ti 33 t php ton trong mt giy. N c vi triu m phn mm v mt hn nm nm lp trnh ti tin nghi ca Carnegie Mellon v IBM. Vi nm trc, phin bn trc y ca n c tn l Xanh Ln "Big Blue" hc mi nc i c th trong c Vua v nh bi k th Garry Kasparov, v ch 150

th gii. K t , Big Blue nh bi mi ngi chi c Vua trong vi giy, v n c th d on mi nc i ca bn. C Vua l tr chi chin lc v tnh ton cho nn c th vit chng trnh phn mm cho n. Tuy nhin, tr li nhng cu hi c la chn ngu nhin l thch thc khc. Trong thch thc ny, Watson s phi hc mi th c th cho n c th tr li c nhng cu hi m ngi thng c th hi bng vic dng ngn ng t nhin nh ting Anh. Chng hn: Ph X New York l u? hay Th ca Uganda l u. N c th tr li cc cu hi m h nh Tha s Rh l g hay Sch no c ngi n b c tn Scarlett ngi ly mt ngi c tn l Butler (p: Cun theo chiu gi) hay n c th tr li: Cu th bng c tn Pel c sinh ra thnh ph no? Mi ngi thm ch c th hi li bi ht c a chung ca nhm Beatles cho ti cc nt ca bn giao hng nhc c in no . Tr li cu hi (QA) tng l m c ca lnh vc Tr tu nhn to (AI). Xy dng chng trnh cho n l kh khn hn nhiu so vi c Vua. N i xa v su hn iu ng c tm nh Google lm khi kim c s d liu ca n v cc t kho. Chng hn: Google s cho bn 300,000 trang snh ng vi vic tm cc t Greyhound v African country, vi iu ri bn c th phi tm thm trong chng ra iu bn cn. Nhng Watson c th ni cho bn trong khng y mt giy rng hai t Greyhound v African country c lin quan ti mt nc c tn l Ai Cp. (Greyhound l mt kiu ch c ngun gc t Ai Cp).

151

Khi IBM v t cc nh nghin cu CMU bt u cng vic ca h vo nm 2006, Watson c th tr li ch 15 phn trm cc cu hi. N tip tc hc t mi sch trong th vin quc hi M, c mi sch t cc th vin chu u, mi cun bch khoa ton th, t in, t ng ngha, c s d liu, cc phn loi, Kinh Thnh, kch on phim, tiu thuyt v kch. Mi lc, n tr li sai, n nh v qua thi gian qua suy din lp lun, n hc cu tr li ng. (y l iu tr tu nhn to tt c l g.) hiu cu hi, my phi hc v phn tch ngn ng t nhin (ngn ng m con ngi s dng), nh gi ngun, t cc gi thuyt, kim c s d liu, thu thp nhiu thng tin, gp cc kt qu, v xp hng cu tr li tt nht m c yu t t tin thng k cao nht tm ra cu tr li thch hp nht. Tt nhin, cu tr li ng ch l mt iu c tnh thng k, vn ca thng xuyn v c th. Trong vi giy my x l v tn kh nng da trn hn 100 thut ton hi t vo gii php m n c th cung cp ra cu tr li. Watson c th tr li c mi cu hi khng? Vn cn cha u. T ca con ngi l rt kh, mt s cu c th c nhiu ngha v iu gy ln ln cho my. Nhng qua thi gian, my s hc v d on ngha ng. Vn khng phi l liu my c th hc nh con ngi hay tr li cu hi mt cch ng n. Sm hay mun iu s c thc hin nhng chng ta c th lm g vi ci my thng minh nh Watson? Cng ngh ny s c s dng lm g? Liu c kh nng my s hc phn bit ng t sai khng? Bi v chng ta ang t ti mc khc ca cng ngh, chng ta to ra 152

my c th hc v ngh. Ci g s l iu tip theo? Ngy nay IBM ang lm vic thng mi ho cng ngh ny cho cng nghip v doanh nghip. Trong tng lai gn, chng ta c l s dng n cho nhiu nhim v thng ngy ca chng ta nh iu chng ta dng iPods, iPhone hay iPads ngy nay. My t hc v Cng ngh ngn ng l lnh vc kch ng bn trong khoa Khoa hc my tnh ti CMU, cng vi Robotics, chng gip to ra Watson v m cnh ca cho tin b ca cng ngh trong th k 21 nhng ci g s l bin gii tip? Ci g s lm ch li cho x hi chng ta nht vi cng ngh ny? Nhng cu hi ny s c tr li bi cc sinh vin tng lai ca chng ta ngi tip tc thc y cng ngh ln mc mi. (Mt trong nhng ngi bn ca ti ti CMU gi rng Watson c th thay th thy gio trng ph thng s cp. Tr em bao gi cng t m v hm h hc, chng hi mi loi cu hi m c th lm cho thy gio pht mt. Ngc li, Watson kin nhn v khng bao gi mt. N lm vic by ngy v hai mi t gi m khng yu cu ngh gii lao. N cng khng i tng lng. Tht l tng th v!)

Hc my Cng ngh hc my (MLT) l thut ng c dng m t cho a dng kiu cng ngh tr tu nhn to (AI) trong mt chng trnh my tnh c kh nng sa i bn thn n. Vic t sa i ny c th ly dng t ci tin, hay pht hiu li, v c thc hin theo a 153

dng cch. Cc nh khoa hc hc my quan tm ti cu hi "Lm sao chng ta c th lp trnh cho ci my t ng hc v ci thin qua kinh nghim?" lm iu h pht trin cc thut ton c bit da trn cc nguyn l thng k v tnh ton cp ti cc qu trnh hc tp m c trng cho bn cht nn tng ca kinh nghim trong hc tp. V cn bn c hai cch tip cn chnh: hc c gim st v khng gim st. Hc c gim st trong cng ngh my hc bao gm mt tp c la chn cc d liu v qui tc m chng trnh phn mm phi theo thu c hnh mu ng. Chng trnh phi thao tc d liu vo khp cc hnh mu c cho bi ngi lp trnh v lm iu chnh nh c ngi lp trnh ch o. Hc khng gim st, phn mm c cho mt tp d liu, hnh mu, nhng lm iu chnh m khng c ch o. Chng trnh ny v bn cht hc bng th v sai, khng c can thip ca con ngi. T hp ca cc thut ton hc c gim st v khng gim st c th c dng ci tin kh nng ca chng trnh AI cho my c th hc nhanh hn v c kh nng i ti cc kt qu ng. T nhng thut ton ny, c th pht trin phn mm cho vn hnh my mc v c kh nng t sa khi n phm sai lm. Cc sn phm phn mm ny by gi c dng trong nhiu c xng v c xy dng trong cc my nh thc hin tt hn v chnh xc hn. ng dng khc ca phn mm ny c dng nhn din ting ni con ngi nh cc ch lnh. Chng hn phn mm nhn dng ting ni trong in thoi di ng. Ngi ta mong i rng trong vi nm ti vi cng ngh nhn dng ting ni, mi 154

ngi c th ni cho my tnh m khng phi dng bn phm hay chut. Bn cnh cc thut ton my hc c gim st v khng gim st, my cng c th hc bng vic cng c. Phng php ny bt u bng vic my quan st mt v d v cch nhim v c thc hin v n lp li tng bc. Hc cng c cung cp cc phn hi tch cc v tiu cc cho chng trnh khi n hc, cho php n ci tin hiu nng v t sa n. K thut ny c dng phn ln trong cng nghip robotics. Ngy nay hc my l phn then cht ca lnh vc tr tu nhn to vi nhiu ng dng hu ch. Chng hn cc k thut hc my c dng d on cc bnh nhn y hc no s p ng vi cch iu tr no bng vic phn tch c s d liu cc h s y t. Cc thut ton hc my c p dng cho robots v to kh nng cho chng hc cch di chuyn quanh chng ngi da trn kinh nghim chng thu c t cc cm bin. Cc thut ton my hc c dng trong tr gip my tnh cho khm ph khoa hc m c t hp cc gi thuyt khoa hc vi d liu thc nghim t ng to ra cc gi thuyt khoa hc ci tin hn m khp vi d liu c quan st. Chng hn trung tm gi in thoi dng nhn dng ting ni, thao tc khai ph d liu tm thng tin, v gim khi lng thi gian cn ci tin chng trnh my tnh. Chc nng bn cht ca nhng chng trnh ny l tm ra cch thc gim bt nhu cu tham gia ca con ngi, qua cc hot ng c tng ln ca my mc. Cu hi thng c hi l: My c th thay th cho con ngi khng? Cu tr li ng l: My c th 155

lm cng vic ca con ngi hiu qu, hiu lc v chnh xc hn nhng n vn cn con ngi lp trnh cho n. N s hc sa nhng sai lm ca n v ngh ti cch tip cn tt nht gii quyt vn nhng n vn phi c lp trnh bi con ngi. Khng c cc thut ton hc my dng sn, my khng th hot ng c. Khi nhiu robots c xy dng, khi cc my thng minh hn c dng th nhu cu v ngi phn mm, ngi c th thit k v lp trnh cho thut ton my hc cng tng ln ng k.

156

5. Phn mm ngun m
Phn mm ngun m Phn mm "ngun m" l phn mm c vit theo cch m ngun m, sn c cho mi ngi dng, thay i, ci tin v t do phn phi li n. V vic pht trin ca n trong cui nhng nm 1980, n tng trng rt nhanh v bt u c dng trn khp th gii. Nhiu cng ti ln, chnh ph v i hc dng phn mm ngun m thay cho phn mm s hu ring gim chi ph v to ra phn mm c chuyn bit ho cho s dng ring ca h. Phn mm ngun m c nhiu ch li: Bn khng phi tr tin v vn c truy nhp vo nhiu chc nng mi v cng ngh mi. Nhiu phn mm ngun m d dng, mt s thm ch cn ti vi cc ng dng ci t bao gm giao din ngi dng ho v tr gip trc tuyn. Bi v bn c m ngun, bn c th la chn mi tnh nng trong phn mm hay ch mt s chc nng da trn nhu cu ca bn. Bn c th thay i n lm cho n lm vic cho bn tu mun. Tuy nhin, bn cnh nhng ch li ny, phn mm ngun m c mt s vn m bn phi thn trng. Chng hn, v m ngun l m, bt k ai cng c th thay i c n, tin cy ca ngun m c th b tn hi, c bit vi cc ng dng ph bin. Cht lng ca ngun m bao gi cng l vn b tranh ci. Nhiu ngi dng tin rng cng nhiu ngi dng phn mm ngun m, h s cng tm ra nhiu li 157

v sa chng cho nn ngun m c cht lng. Nhng ngi khc tin rng v qu nhiu ngi dng n, thay i n cho nn n s c nhiu li hn v cht lng thp. C nim tin khc rng v m m, sn c cho mi ngi, hacker c th chn thm m hi, virut, hay nga Trojan vo trong n v gy hi cho ngi dng. S khc ngh rng v n m, mi ngi c th d dng pht hin bt k m hi no hay vi rt v cnh bo cho ngi khc. Tt nhin, vic h tr ngun m l tu thuc vo bt k ai pht trin n cung cp thng tin v n nhng iu l khng cn thit. Nhiu ngi ch vit m cho vic dng ring ca h, a n ra chia s nhng khng mun h tr n v ngi khc c th khng c tri thc v cc tnh nng ca n hay cng ngh ca n dng n tng ng. Cch tt nht dng ngun m l ti n xung trong "mi trng th nghim" v chi vi n cho ti khi bn quen thuc vi chc nng ca n v kim im m ngun chc chn n an ton trc khi t hp n vi cc phn mm khc. Vi phn mm ngun m mi a ra, bn c th cn ch ngi khc dng n, bnh lun v n, v cung cp h tr no cho n, trc khi dng n. Bn khng mun l ngi u tin dng ci g mi, v n c th c vn . Cho d n l shareware (phn mm dng chung) v t do, bn phi ti n xung t website ni ting hay nh cung cp ni ting chc rng phn mm ny c cht lng tt.

Dch chuyn m thc ngun m Tim O'Reilly, 5/ 2004 158

Nm 1962, Thomas Kuhn xut bn mt cun sch chn ng mang ta Cu trc ca cch mng khoa hc (The Structure of Scientific Revolutions). Trong , ng y bin minh rng tin b ca khoa hc khng phi l dn dn m (phn nhiu nh by gi chng ta ngh v tin ho sinh hc), mt loi cn bng thng ging, vi m men ca vic thay i m ra k nguyn mi. Khi Copernicus gii thch s chuyn ng ca cc hnh tinh bng nh rng chng chuyn ng quanh mt tri ch khng quanh tri t, hay khi Darwin a ra tng ca mnh v ngun gc cc loi, h lm nhiu hn vic ch xy dng trn nhng khm ph qu kh, hay gii thch cc d liu thc nghim mi. Mt t ph khoa hc su sc, Kuhn lu , "him khi hay chng bao gi ch l vic tng ln ca iu bit. S ng ho ca n i hi xy dng li cc l thuyt trc v nh gi li cc s kin trc y, mt qu trnh cch mng bn cht m him khi c hon thnh bi mt ngi v khng bao gi ch qua m."[1] Kuhn ni ti cc qu trnh cch mng ny trong khoa hc nh "vic dch chuyn m thc," mt thut ng by gi i vo ngn ng m t bt k thay i su sc no trong khun kh tham chiu ca chng ta. Dch chuyn m thc xut hin thnh thong trong kinh doanh cng nh trong khoa hc. V nh vi cch mng khoa hc, chng thng kh c thy, v tng nm di chng khng c chp nhn rng ri mi lu sau khi chng c a ra. Hn th na, chng thng c nhng tc ng vt xa ra ngoi vin kin ca nhng ngi sng to chng.

159

Mt s dch chuyn m thc nh vy xut hin vi vic a vo kin trc chun ho ca my tnh c nhn IBM nm 1981. Trong s chuyn hng khng l t thc t cng nghip trc y, IBM chn xy dng my tnh ca mnh t cc cu phn hng ch, v m thit k ca n cho cc nh ch to khc lm theo. Kt qu, kin trc my tnh c nhn IBM tr thnh chun, qua thi gian thay th khng ch cc thit k my tnh c nhn khc, m trn hai chc nm sau, thay th c my tnh mini v my tnh ln. Tuy nhin, quan chc iu hnh ti IBM li khng hiu c y hu qu ca quyt nh ca mnh. Vo thi , th phn ca IBM v my tnh vt xa s chi phi ca Microsoft v th trng h iu hnh my tnh bn ngy nay. Phn mm l phn nh ca cng nghip my tnh, phn cn thit ca my tnh tch hp, thng c n vo ch khng bn tch bit. iu cc cng ti phn mm c lp tn ti c r rng phi lm v tinh cho nn phn cng c chn ca h. Cho nn khi n lc phi cung cp h iu hnh cho my tnh mi, IBM quyt nh cp php iu cho mt cng ti nh tn l Microsoft, nhng quyn bn li phn mm ny cho phn th trng nh m IBM khng kim sot. Khi cc my tnh c nhn tng hp c hng nghn nh ch to lm ra t ln n b, IBM mt quyn lnh o trong th trng mi. Phn mm tr thnh mt tri mi m ngnh cng nghip xoay quanh; Microsoft, ch khng phi IBM, tr thnh cng ti quan trng nht trong ngnh cng nghip my tnh. Nhng khng phi l bi hc duy nht t cu chuyn ny. Trong cuc cnh tranh ban u v quyn 160

lnh o th trng my tnh c nhn, cc cng ti ginh git quyt lit "nng cao" chun my tnh c nhn, b sung thm s h tr cc thit b ngoi vi mi, cc ng bus chy nhanh hn, v nhng pht kin k thut s hu ring. Cc quan chc iu hnh ca h, c hun luyn trong ngnh cng nghip my tnh trc y do phn cng thng tr, hnh ng theo nhng bi hc ca m thc c. Ngi khng khoan nhng nht, nh Ken Olson ca Digital, ch giu PC l chi, v t chi i vo th trng ny cho ti khi qu tr. Nhng ngay c nhng nh tin phong nh Compaq, c thnh cng khi u c dn li bi vic a vo my tnh "hnh l," tin thn ca my laptop ngy nay, chung cuc b lc li bi bi hc c khng cn p dng c trong m thc mi. Phi mt ngi ngoi cuc, Michael Dell, ngi bt u cng ti mnh bng vic bn my PC theo n hng qua th t mt phng k tc x i hc, mi nhn ra rng PC chun ho l hng ho, v rng u th th trng ti khng phi t vic lm ra PC tt hn, m t vic xy dng mt my tt, h gi sn phm bng vic i theo cc chun, v tm kim u th trong nhng lnh vc nh tip th, phn phi v hu cn. n cui cng, chnh Dell, ch khng phi IBM hay Compaq, tr thnh ngi bn phn cng PC ln nht. Trong khi , Intel, mt cng ti khc lm c nh cc to bo vo nn hng ho mi, b kinh doanh chip b nh ca mnh khi khng th gi c v cam kt i vo ch to b no phc tp hn ca thit k mi. S kin l phn ln cc PC c xy dng ngy nay u mang huy hiu "Intel Inside" nhc nh chng ta v s 161

kin rng ngay c bn trong kin trc hng ho, vn c c hi cho u th s hu ring. Tt c nhng iu ny c lin quan g ti phn mm ngun m, bn c th hi? Tin ca ti l ch nhng ngi pht trin phn mm ngun m v t do hm nay ang v th rt ging IBM nm 1981 khi qui tc ca ngnh cng nghip my tnh thay i, nhng li khng hiu c hu qu ca thay i ny, cho php nhng k khc gt hi c ch li. Phn ln cc nh cung cp phn mm s hu ring hin ny u khng khm kh hn, khi chi theo cc qui tc c trong khi qui tc mi ang hnh thnh nn cng nghip quanh h. Ti c mt php th n gin vn hay dng trong bi ni ca ti xem liu thnh gi gm cc nh chuyn mn cng nghip my tnh ca ti ang ngh theo m thc c hay mi. "Bao nhiu ngi trong cc bn dng Linux?" ti hi. Tu theo ni hp, 20-80% thnh gi c th gi tay. "Bao nhiu ngi trong cc bn dng Google?" Mi cnh tay trong phng u gi ln. V nh sng bt u hng ln. Tng ngi trong s h u dng phc hp khng l c ti 100,000 my phc v Linux ca Google, nhng h li m m vi cu tr li bi cch ngh theo "phn mm bn dng " c nh ngha l phn mm chy trn my tnh ngay trc bn. Phn ln cc "ng dng st th" ca Internet, cc ng dng c dng bi hng trm triu ngi, u chy trn Linux hay FreeBSD. Nhng h iu hnh, nh c nh ngha trc y, dnh cho cc ng dng ch l mt phn ca mt h thng ln hn. Nn ng ca chng l Internet.

162

Chnh trong nghin cu cc ng dng th h mi m chng ta c th bt u hiu ngha di hn ca s dch chuyn m thc ngun m. Nu nhng ngi tin phong ngun m em li ch li t cuc cch mng chng ta gy ra, chng ta phi nhn qua cc yu t cn cnh ca phong tro ngun m v t do, v hiu su sc hn c nguyn nhn v hu qu ca cuc cch mng ny. Nh tin phong tr tu nhn to Ray Kurzweil c ln ni, "Ti l nh pht minh. Ti tr nn quan tm ti khuynh hng di hn bi v mt pht minh phi to ra ngha trong th gii ny m trong n b kt thc, khng phi trong th gii m n c bt u."[2] Ti thy s c ch xt ngun m nh cch din t v ba khuynh hng di hn, su: Hng ho commoditization) ho phn mm (software

Cng tc vi kh nng ni mng (networking collaboration) Chuyn bit ho phn mm (phn mm nh dch v) (customizability) Cc khuynh hng di hn kiu nh "ba C" ny, thay v l Cng lnh phn mm t do hay nh ngha ngun m, nn l ng knh qua chng ta hiu nhng thay i ang c m ra.

Phn mm nh hng ho

163

Trong c gng ca mnh, Mt s h lu v bin phn mm thnh hng ho, Dave Stutz vit: T hng ho c dng ngy nay biu th nguyn liu th cho vic x l cng nghip: nhng th hay cht liu c thy c gi tr nh cc khi xy dng c bn cho nhiu ch nh khc nhau. Bi gi tr rt chung ca chng, v c bn chng c dng theo s ln v theo nhiu cch khc nhau. Hng ho bao gi cng bt ngun t nhiu nh sn xut, v ngi tiu th c th thay th sn phm ca nh sn xut ny bng sn phm ca nh sn xut khc m khng b nh hng. Bi v hng ho l c th thay th c theo cch ny, chng c nh ngha theo cc chun cht lng u theo cc hng ho u phi tun th. Cc chun cht lng ny gip trnh vic lm gi mo, v cng to iu kin thun li cho vic nh gi nhanh chng v d dng, iu ny n lt n li lm thc y tng nng sut. Vic lm phn mm thnh hng ho c dn li bi cc chun, ni ring bi vic tng ln ca cc h thng c xu hng truyn thng nh Internet, iu ph thuc vo cc giao thc dng chung, v nh ngha giao din v kiu d liu dng chung gia cc cu phn cng tc thay v phn bn trong ca nhng cu phn ny. Cc h thng nh vy bao gm cc b phn thay th c. Mt ngun phc v web nh Apache hay IIS ca Microsoft, hay trnh duyt nh Internet Explorer, Netscape Navigator, hay Mozilla, tt c u d dng tro i ln nhau, bi v vn hnh, chng phi ci t giao thc HTTP v dng thc d liu HTML. Sendmail c th c thay th bi Exim hay Postfix hay Microsoft 164

Exchange bi v tt c u phi h tr cc giao thc trao i email nh SMTP, POP v IMAP. Microsoft Outlook c th d dng c thay th bi th Eudora, hay Pine, hay Mozilla, hay khch th web (webmail client) nh Yahoo! Mail vi cng l do. (Theo xem xt ny, cng ng l Unix, h iu hnh m Linux da vo, cng c kin trc tp trung vo truyn thng. Trong cun The Unix Programming Environment, Kernighan v Pike m t rt hng hn cch cc chng trnh Unix nn c vit nh nhng mu nh vi nh cng tc trong "ng ng," c v ghi cc tp ASCII thay v cc dng thc d liu s hu ring. Eric Raymond cho cch din t ng thi v ch ny trong cun sch ca mnh, The Art of Unix Programming.) Lu rng trong mi trng vi tm im truyn thng vi cc giao thc chun, c phn mm s hu ring ln phn mm ngun m u tr thnh hng ho. Trnh duyt Internet Explorer ca Microsoft cng chnh l hng ho nh ngun phc v web Apache ngun m, bi v c hai u b rng buc bi chun m ca web. (Nu Microsoft xoay x thu c th phn chi phi ti c hai u ca ng ng giao thc gia trnh duyt web v ngun phc v, s l vn khc! Xem How the Web was almost won v tho lun ca ti v ch . V d ny lm r rng mt trong cc qui tc quan trng m ngun m gi trong "gi cho cc chun c trung thc." Vai tr ny c tha nhn bi cc t chc nh W3C, thng hay ngn ngi chp nhn chun ch c ci t s hu ring hay vng vu bng sng ch.)

165

Hn th na, ngay c phn mm lc bt u l s hu ring chung cuc li tr nn c chun ho v thnh hng ho. Dave Stutz m t hng hn qu trnh ny trong bi vit mang ta The Natural History of Software Platforms: iu xut hin qua vic lm cng lp v bn ngoi c nn biu din qua thi gian. Khi mt nn thnh cng trn th trng, API (giao din lp trnh ng dng) ca n, UI (giao din ngi dng), tp tnh nng, dng thc tp, v cc giao din chuyn bit ho tr nn cng nhc v tr nn ngy mt kh thay i hn. (Thc t chng c th cng nhc ti mc kh a vo cc thit b phn cng!) Qu trnh cng ho lm cho cc nn thnh cng d dng nhm ti cc nh lm my nhi theo, v vic lm theo l iu bo hiu s bt u ca vic chm dt l li nhun cho nn ny. Nht qun vi gc nhn ny, vic lm theo c quyn Windows v Office ca Microsoft l mc tiu chnh cho cng ng ngun m v t do. Trong qu kh, Microsoft thnh cng trong vic c tuyt cc n lc nhi theo bng vic sa i lin tc APT v dng thc tp, nhng l im g. S hin din khp ni dn ti chun ho, v pht kin khng mt tin trong vic bo v c quyn b ngi dng bc b. iu g l mt s trong cc hu qu ca vic bin phn mm thnh hng ho? Ngi ta c th b cm d ch xt s mt gi ca ci g c thi l ch c gi tr khng l. Vy, ngi sng lp ra Red Hat Bob Young c ln nhn xt, "Mc ch ca ti l lm co li kch c ca th trng h iu hnh ." (Tuy nhin Red Hat nhm s hu phn ln ca th trng nh hn !) 166

Nhng ngi bo v nguyn trng ny, nh ph ch tch Microsoft Jim Allchin, a ra pht biu kiu nh "ngun m l k ph hu s hu tr tu ," v v nn bc tranh m m trong ngnh cng nghip ln b ph hu, m chng ci g thay th ch ca n. Trn b mt, Allchin dng nh ng. Linux by gi sinh ra mi t la trong thu nhp lin quan ti phn cng ngun phc v, vi thu nhp phn mm n thun l con s lm trn. Mc du s thng tr mi ni ln ca Linux trong th trng ngun phc v, Red Hat, cng ti phn phi Linux ln nht, c thu nhp hng nm ch 126 triu la, so vi 32 t la ca Microsoft. Mt khi lng gi tr phn mm khng l dng nh bay hi. Nhng l gi tr hay tng ph? Cc lut s ngun m hay ni h khng ph hu gi tr thc, m thay v th lm ng cng li s khng hiu qu ca h thng. Khi cnh tranh lm gim gi xung, tnh hiu qu v mc giu c trung bnh tng ln. Cc hng khng th thch ng c vi mc gi mi tri qua iu m nh kinh t E.F. Schumpeter gi l "ph hu mang tnh sng to," nhng iu "mt" cho li gp bi nh nng sut cao hn v c hi mi. Microsoft c li, cng vi ngi tiu th, t vng cui ca "ph hu mang tnh sng to " khi phn cng PC c lm thnh hng ho. Ln ny, Microsoft thy vic hng ho ho h iu hnh, c s d liu, ngun phc v web v trnh duyt, cng phn mm c lin quan mang tnh ph hu vic kinh doanh ct li ca mnh. Nhng tnh ph hu to ra c hi cho nhng ng dng st th ca thi i Internet. Yahoo!, Google, 167

Amazon, eBay -- ch nhc ra c vi ci tn thi -- l nhng k c li. V do vy ti a thch ly gc nhn ca Clayton Christensen, tc gi cun The Innovator's Dilemma v The Innovator's Solution. Trong bi bo gn y trong tp ch Harvard Business Review, ng y ni thnh li v "lut bo ton li nhun hp dn " nh sau: Khi li nhun hp dn bin mt mt giai on trong dy chuyn gi tr bi v mt sn phm tr thnh m un v c lm thnh hng ho, th c hi kim li nhun hp dn bng cc sn phm s hu ring thng s ni ln giai on k tip.[3] Chng ta thy lun ca Christensen r rng c tc dng trong dch chuyn m thc m ti ang tho lun y.[4] Cng nh vic hng ho ho thit k c bn ca IBM v my tnh c nhn dn ti c hi cho cc li nhun hp dn "leo ln nh chng " trong phn mm, cc vn may mi ang c t vo chng t vic lm thnh hng ho cc phn mm ngun m tn ti ngay di Internet, trong mt lp mi cc ng dng s hu ring m ti ni ti u l "infoware." Cc trm nh Google, Amazon, v salesforce.com cung cp thch thc nghim trng nht i vi vic hiu truyn thng v phn mm ngun m v t do. Ti y cc ng dng c xy dng trn nh ca Linux, nhng chng l s hu ring cc k. Hn na, ngay c khi dng v thay i phn mm ny di nhng hn ch nht ca vic cp php phn mm t do, GPL, cc trm ny cng khng b rng buc bi bt k iu khon no ca n, tt c mi iu u b tu thuc vo m thc c. Bo v ca 168

GPL c ly c bi o lut phn phi phn mm, vy m cc nh cung cp ng dng da trn web chng bao gi phn phi bt k phn mm no: n n gin c thc hin trn sn khu ton cu ca Internet, c chuyn giao nh dch v thay v nh ng dng phn mm ng gi. Nhng iu cn quan trng hn, cho d cc trm ny c cho m ngun ca h, th ngi dng cng khng d g m c kh nng to ra c bn sao y ca ng dng ang chy! ng dng ny l c s d liu ng c tin ch bt ngun t tnh y v tng tranh ca n, v trong nhiu trng hp, t hiu qu mng ca ngi tham gia ca n. ( cho chc, s c nhiu ch li cho ngi dng chnh l mt s thut ton ca Google a ra cng khai ch khng b mt, hay vic sn c One-Click ca Amazon cho tt c mi ngi, nhng vn vn cn li: mt th nghim ca tt c m ngun ca Google s khng cho bn Google, tr phi bn cng c kh nng xy dng nng lc lun vo v lm bn soi gng ton b web theo cng cch m Google lm.) V nhng c hi ny khng n thun leo ln trn nh chng. C cc c hi s hu ring khng l n bn trong h thng. Christensen lu : Li nhun hp dn... chuyn i u khc trong dy chuyn gi tr, thng ti cc h con m t sn phm n lp c lp rp li. iu ny l v chnh nhng ci tin trong cc h con, ch khng phi trong kin trc ca sn phm n lp, mi dn li kh nng ca ngi lp rp chuyn phn u th trng hng 169

ti l li nhun hp dn. Do , cc h con tr thnh c phi hng ho v sinh li hp dn. Chng ta thy hnh mu ny trong th trng PC vi hu ht cc PC by gi mang thng hiu "Intel Inside"; Internet cng c th d dng c gn thng hiu "Cisco Inside." Nhng cc c hi kinh doanh "Intel Inside" ny khng phi bao gi cng hin nhin, m chng cng khng nht thit c trong phn cng hay phn mm s hu ring. Gi ngun m BIND (Berkeley Internet Name Daemon) thng chy Domain Name System (DNS) cung cp mt biu din quan trng. M hnh kinh doanh i vi phn ln phn mm hng ho ca Internet ho ra khng phi bn phn mm (mc du c vic biu tng c gi cht ca cc nh cung cp nh NetManage v Spry, by gi mt t lu), m l bn cc dch v da trn phn mm . Phn ln trong cc doanh nghip ny -- Cc nh cung cp dch v Internet (ISPs), ngi ch yu bn li vic truy nhp vo chui giao thc TCP/IP v gi email v ngun phc v web -- ho ra li l kinh doanh li nhun thp. C mt ngoi l ng . BIND c l l chng trnh duy nht mang s mnh c bit nht trn Internet, vy m ngi duy tr n cp nht trong hai thp k qua v vic cho tng v ph t vn. Trong khi , vic ng k tn min -- mt dch v thng tin da trn phn mm -- tr thnh mt kinh doanh sinh ra hng trm triu la hng nm, mt c quyn thc cho Network Solutions, iu c sang tay cho kinh doanh v hp ng vi chnh ph gia bt 170

k ai nhn ra n c gi tr th no. C hi Intel Inside ca DNS khng phi l c hi phn mm cht no, nhng dch v qun l khng gian tn li c phn mm s dng. Bi ngu nhin lch s, m hnh kinh doanh tr thnh tch bit vi phn mm. iu cc dch v da trn phn mm s l m hnh kinh doanh thng tr cho phn mm ngun m c tha nhn trong The Cathedral & the Bazaar, cng trnh c nh hng mnh ca Eric Raymond c tc dng trn phong tro ny. Nhng trong thc t, phn ln cc nh doanh nghip ngun m ban u u hi t vo cc dch v lin kt vi vic bo tr v h tr phn mm, ch khng vo ng phn mm nh dch v. (Vy phi ni l, phn mm nh dch v khng phi l dch v trong h tr phn mm, m phn mm trong h tr dch v i din ngi dng!) Dell cho chng ta bi hc cui cng cho ngnh cng nghip phn mm ngy nay. Phn nhiu vic hng ho ho phn cng PC dn li ti vic gim li nhun ngoi c ca IBM nhng lm tng rt ln kch c ca th trng, to ra gi tr khng l cho ngi dng, v nhng c hi bao la cho h sinh thi mi ca cc nh ch to my tnh, nhng ngi m li nhun thp hn ca PC vn c ngha kinh doanh, vic hng ho ho phn mm thc t s m rng th trng phn mm. V nh Christensen lu , trong kiu th trng ny, ngi dn dt thnh cng "tr thnh tc cho th trng v c kh nng mt cch p ng v thun tin trao cho khch hng ch xc iu h cn, khi h cn n."[5] Theo logic ny, ti tin rng qu trnh xy dng vic phn phi chuyn bit ho s ni ln nh mt trong 171

nhng s phn bit cnh tranh ch cht gia cc nh cung cp Linux. Cng ging nh Dell phi l ngi bun chng khon ca cc nh ch to hp ng khc nhau ganh ua sn xut cc cu phn c th thay th c vi gi thp nht, ngi bn Linux s cn qun l chm nh cung cp phn mm thng xuyn thay i, nhng ngi c vic a ra sn phm khng ng b cung cp ti liu th cho vic phn phi Linux. Cc cng ti nh Debian ngi sng lp Progeny Systems ca Ian Murdock thy iu ny nh trung tm ca kinh doanh ca h, nhng ngay c nhng ngi bn Linux tuyn c nh SuSe v ngi mi vo nh Sun cng cho hng vic a ra tri thc chuyn gia k ngh ca h nh mt u th cnh tranh.[6] Nhng ngay c cc nh phn phi Linux thnh cng nht ny cng s chng bao gi t c thu nhp hay li ca ngi khng l phn mm ngy nay nh Microsoft hay Oracle, tr phi h tn dng cc bi hc khc ca lch s. Nh c chng minh bi c th trng phn cng PC v ngnh cng nghip ISP ( c lu trn l kinh doanh dch v xy dng trn cc giao thc hng ho v ng dng ca Internet), Kinh doanh hng ho c li nhun thp i vi hu ht ngi tham gia. Chng no cc cng ti cn cha tm thy gi tr nng ln hay thng qua c hi "Intel Inside," h phi cnh tranh ch qua tc v s p ng, v l cch thc rt thch thc duy tr u th gi trong th trng hng ho. Cc nh quan st thi u v bn cht hng ho ca Linux, nh ngi sng lp ra Red Hat Bob Young, tin rng u th c tm ra vic xy dng thng 172

hiu mnh. iu chc chn l cn thit, nhng n khng . Thm ch cn c th l cc nh ch to theo hp ng nh Flextronix, lm vic ng sau khung cnh nh nh cung cp cng nghip ch khng phi l thc th i din khch hng c thng hiu, c th cung cp iu tng t tt hn Dell i vi mt s nh bn Linux. Kt lun li, bn thn phn mm khng cn l ch mang gi tr ch cht trong ngnh cng nghip my tnh. Vic hng ho ho phn mm hng gi tr sang dch v do chnh phn mm to kh nng. Cc m hnh kinh doanh mi l cn c. Dch chuyn m thc ngun m - Phn 2

Cng tc vi kh nng kt mng

hiu bn cht ca u th cnh tranh trong m thc mi, chng ta khng nn nhn vo Linux, m nhn vo Internet, ni phi by ra du hiu v cch thc cu chuyn ngun m s ng vai tr nh th no. Phin bn thng dng nht ca lch s phn mm t do bt u vi cuc ni dy 1984 mang ng c o c ca Richard Stallman chng li phn mm s hu ring. l cu chuyn hp dn xoay quanh mt nhn vt thuyt phc, v a thng ti li ni trong ng y cp ti vic cp php -- GPL -- l trung tm. Nhng ging nh phn ln nhng ngi ng h ngun m, ngi ni v cu chuyn rng hn vic xy dng phn mm tt hn qua s trong sut v chia s m, ti a thch bt u lch s vi phong cch ca vic pht trin 173

phn mm vn l thng thng trong ngnh cng nghip my tnh thi u v gii hn lm. Bi v phn mm khng c xem nh ngun gi tr chnh, m ngun c chia s t do trong ton th ngnh cng nghip my tnh thi u. Truyn thng phn mm Unix a ra mt v d tt. Unix c pht trin ti Bell Labs, v c chia s t do cho cc nh nghin cu phn mm i hc, nhng ngi ng gp nhiu tin ch v tnh nng m chng ta c s dng khng mt tin ngy nay. S kin l Unix c cung cp theo giy php m v sau cho php ATT chm dt vic s dng ca bn dng khi n mun thng mi ho Unix, chung cuc dn ti vic pht sinh BSD Unix v Linux nh phng n t do, khng nn lm chng ta m qung vi s kin l thi u, vic pht trin cng tc i trc vic chp thun m hnh cp php ngun m. Vic cp php ngun m bt u nh mt n lc bo tn vn ho chia s, v ch v sau mi dn ti nhn bit m rng v gi tr ca vic chia s . Vi gc r ca ngun m trong cng ng Unix, bn c th nhn vo xu hng nghin cu ca nhiu thnh vin gc. Nh Bill Joy lu trong bi ni then cht ti O'Reilly Open Source Convention nm 1999, trong khoa hc, bn chia s d liu ca mnh cho ngi khc c th ti to li kt qu ca bn. V ti Berkeley, ng y ni, chng ta ngh v mnh nh cc nh khoa hc my tnh.[7] Nhng c l iu thm ch cn quan trng hn l bn cht phn mnh ca th trng phn cng Unix thi u. Vi hng trm kin trc my tnh cnh tranh, cch 174

duy nht phn phi phn mm l di dng ngun! Khng ai truy nhp c vo tt c cc my to ra dng nh phn cn thit. (iu ny minh chng cho s thch ng ca "lut" ca Christensen, lut bo ton tnh m un. Bi v phn cng PC c chun ho v c tnh m un, c th tp trung gi tr v tnh duy nht vo phn mm. Nhng bi v phn cng Unix l duy nht v l s hu ring, nn phn mm phi c lm m v mang tnh m un hn.) Vn ho trao i m ngun phn mm ny pht trin t lc bt u nghin cu ca n, nhng n tr thnh vic xc nhn hp chun cho phn ln ngnh cng nghip phn mm bi v vic ni ln ca kt mng my tnh. Phn ln vai tr ca ngun m trong s pht trin ca Internet u c bit r: Ci t giao thc TCP/IP c s dng rng ri nht c pht trin nh mt phn ca vic kt mng Berkeley; Bind chy DNS, khng c n th chng ta s khng th ti c bt k websites no; vic gi th l trung tm ca xng sng email Internet; Apache l ngun phc v web thng tr; Perl l ngn ng thng tr to ra cc site ng; v.v. Ci thng t c xt ti l vai tr ca Usenet trong vic to ra mng chng ta bit by gi. Phn ln iu dn ti vic chp thun ca d lun v Internet thc t u Usenet, bn tin c phn phi rng khp . Bn "ng k" vo Usenet bng vic tm mt hng xm sn lng cho bn np tin. y l mng li cng tc thc s, ni th v tin c chuyn t mt trm cng tc ny sang trm khc, thng mt nhiu ngy i t u Net 175

ny sang u khc. Cc trm trung tm to nn xng sng khng th thc, nhng mi th u l t nguyn. Rick Adams, ngi to ra UUnet, chnh l ISP thng mi chnh u tin, l tc gi phn mm t do (mc du ng y cha bao gi tn thnh bt k tng phn mm t do no -- n n gin l mt cch thc thit thc phn phi phn mm ng y mun dng). ng y l tc gi ca B News (vo thi ngun phc v tin Usenet thng tr) cng nh SLIP (Serial Line IP), ci t u tin ca TCP/IP cho ng quay s. Nhng quan trng hn i vi lch s ca Net, Rick cng l ngi qun l my ch (hostmaster) ca trung tm Usenet ln nht. ng y nhn ra rng Usenet t nguyn tr thnh khng th thc hin c, v rng mi ngi s phi tr tin cho vic truy nhp tin cy, ghp ni tt. UUnet khi sc nh mt t chc khng li nhun, v trong vi nm, thm nhiu kinh doanh ca n da trn mng quay sUUCP (Unix-Unix Copy Protocol) c ch khng da trn TCP/IP. Khi Internet c a chung, UUNet v cc mng khc ging n gip em Internet ti qun chng. Nhng vo cui ngy, ngnh cng nghip Internet thng mi khi sc t nhu cu cung cp kt cu nn cho s cng tc ton din UUCPnet v Usenet. UUCPnet v Usenet c dng cho email (ng dng st th u tin ca Internet), nhng cng cho c vic phn phi phn mm v h tr k thut cng tc. Khi Larry Wall (v sau ni ting l tc gi ca Perl) gii thiu chng trnh v nm 1984, qu trnh chm chp gi cc bng t 9 rnh cc m ngun c thay th bi vic truyn "ming v" -- cc kch on son tho cp nht cc tp gc hin c. Thm vo trnh bin 176

dch Gnu C (gcc) ca Richard Stallman, v h iu khin m ngun trc y nh RCS (cui cng b thay th bi CVS v by gi l Subversion), v bn c tnh hung m bt k ai cng u c th chia s v cp nht phn mm t do. Usenet ban u cng nh mt "Napster" cho phn mm dng chung v n l ch cho vic chuyn i. C ch m cc nh pht trin thi u quen qung b v h tr cng vic ca h tr thnh c s cho hin tng vn ho t xa ra ngoi khu vc k thut. Trung tm ca hin tng l vic dng cng ngh kt mng min rng ni mi ngi quanh mi quan tm, thay v qua v tr a l hoc chi nhnh cng ti. y l s bt u ca dch chuyn vn ho qun chng m chng ta vn ang thy ngy nay. Vic dch chuyn vn ho ny c th c s n hoa u tin ca n vi phn mm ngun m, nhng v bn cht n khng gn vi vic dng giy php v trit l v ngun m v t do. Nm 1999, cng vi Brian Behlendorf trong d n Apache, O'Reilly thnh lp cng ti c tn l CollabNet thng mi ho khng phi sn phm Apache m l qui trnh Apache. Khng ging nh nhiu d n OSS khc, Apache khng c sng lp bi mt nh pht trin nhn xa trng rng m bi mt nhm nhng ngi dng b b mc bi chnh "ngi bn" gc ca h (NCSA) v nhm ny ng lm vic cng nhau duy tr mt cng c m h ph thuc vo. Apache cho chng ta nhng bi hc v pht trin phn mm c cng tc theo min rng c ch nh, iu c th p dng c ngay c bi cc cng ti cn cha bao qut y c thc t cp php ngun m. Chng hn, c 177

th p dng cc nguyn tc cng tc ngun m bn trong mt cng ti ln, ngay c khng c nh a ra phn mm kt qu cho th gii bn ngoi. Trong khi CollabNet ni ting nht v lm ch cho cc d n ngun m do cng ti ti tr vi lc s cao nh OpenOffice.org, khch hng ln nht ca n thc t l b phn my tin ca HP, ni nn SourceCast ca CollabNet c dng gip hn 3000 nh pht trin ni b chia s m ca mnh bn trong tng la cng ti. Cc khch hng khc dng thc hnh pht trin mang hi th ngun m chia s m vi khch hng hay i tc kinh doanh ca mnh, hay qun l cc t pht trin phn tn trn ton th gii. Nhng mt cu chuyn thm ch cn hp dn hn li bt ngun t nguyn khi phn mm s hu ring , Microsoft. Qu t ngi bit c cu chuyn v ngun gc ca ASP.NET. Nh c ngi to ra n k li cho ti, Mark Anders v Scott Guthrie, hai ngi trong s h mun ti k ngh li sn phm ASP ca Microsoft lm n thnh XML-aware. H c bo rng phi lm sao ph v tng thch ngc, v quyt nh c a ra gi trung thnh vi kin trc c. Nhng khi Anders v Guthrie lm vic vi thng gia cc d n, h tu tin tung vin kin ca mnh i, ch xem n xy ra th no. Nhng ngi khc bn trong Microsoft nghe ni v cng vic ca h, thy n c ch, v chp nhn tng mu ca n. Qung su hay chn thng sau, h nhn c c in thoi ca Bill Gates: "Ti thch xem d n ca cc anh." Ni tm li, mt trong nhng sn phm chnh yu ca Microsoft c sinh ra nh mt s "phn nhnh 178

m" ni b, kt qu ca vic "gi ng ch nga" ca hai ngi pht trin, v lan truyn bn trong Microsoft theo cch rt ging cc d n phn mm ngun m lan truyn trn Internet m. Dng nh l ngun m l "ngn ng t nhin" ca cng ng kt mng. Vi ngi pht trin v mng ni h, hnh vi pht trin mang phong cch ngun m ni ln. Nu bn ly lp trng rng vic cp php ngun m l phng tin c v s cng tc do Internet to kh nng, v hi t vo mc ch ch khng phi l phng tin, bn s m ra ci lu ln hn nhiu. Bn s thy si ch ni khng ch cc d n ngun m, m cn cc d n "tnh ton li" cng tc nh SETI@home, cc tp ch ngi dng trn amazon.com, cc cng ngh nh vic lc cng tc, cc tng mi v vic tip th nh c din t trong The Cluetrain Manifesto, weblogs, v cch m bn thng ip Internet by gi c th chuyn cho th trng chng khon. iu bt u nh phng php lun pht trin phn mm ang ngy cng tr thnh mt kha cnh ca mi lnh vc, v trao i do mng to kh nng tr thnh ni chuyn ti chnh cc tng. Ti c bit b cun ht bi vic cng tc l trung tm cho s thnh cng v s khc bit do cc ng dng Internet hng u. EBay l mt v d hin nhin, gn nh nh ngha v kinh doanh "hiu qu mng," trong u th cnh tranh thu c t m ng ch yu nhng ngi mua v bn. Ngi mi vo trong kinh doanh u gi c mt thi gian cnh tranh vt v, bi v khng c l do no cho

179

c ngi mua hay ngi bn chuyn thnh ngi chi bn th hai. Amazon c l thm ch cn th v hn. Khng ging eBay, c chm sn phm c cung cp bi ngi dng ca n, v thay i ng t ngy n sang ngy kia, cc sn phm ng nht vi chng m Amazon bn li c sn t cc nh cung cp khc. Vy m Amazon dng nh tn hng c u th t hng lng ln i vi cc nh cung cp kia. Ti sao? C l n thun l vic thc hin tt hn, lm gi tt hn, dch v tt hn, thng hiu tt hn. Nhng mt iu khc bit r rng l cch thc cht lng tt hn m Amazon thc y cng ng ngi dng ca mnh. Trong bi ni ca mnh, ti cho mt biu din n gin. Ti lm nghin cu v cc sn phm trong mt trong nhng lnh vc xut bn ca mnh, JavaScript. Trn amazon.com, vic tm kim cho ra mt trang phc tp vi bn lnh vc chnh. Trn u l mt khi ch ba sn phm "ph bin nht." Xung pha di l mt danh sch tm kim di hn cho php khch hng lit k cc sn phm theo tiu ch nh bn chy nht, c xp loi cao nht, theo gi c, hay n gin theo vn ch ci. bn phi v bn tri l danh sch "ListMania" do ngi dng to ra. Cc danh sch ny cho php khch hng chia s nhng nhn xt ca h v nhng u sch khc c lin quan ti ch cho. Phn mang nhn "ph bin nht" c th khng nhy ra trc. Nhng khi nh cung cp bn cho amazon.com, ti bit rng l kt qu ca mt thut ton s hu ring, phc tp c t hp khng ch s bn m cn c s lng v cht lng cc kin ngi dng, 180

cc nhn xt ca ngi dng v cc sn phm khc, cc mc ni t danh sch ListMania, cc lin kt "cng c mua," v tt c nhng iu khc m Amazon tham chiu ti nh "lung" quanh sn phm. Tm kim c bit m ti mun biu din thng c ng u bi cun sch ring ca ti JavaScript: The Definitive Guide. Cun sch ny c 192 bi ph bnh, trung bnh 4 1/2 sao. Nhng ph bnh ny nm trong s hn mi triu kin ph bnh ca ngi dng do cc khch hng ca amazon.com ng gp. By gi i chiu vi i th s #2 trong sch trc tuyn, barnesandnoble.com. Kt qu trn nh l cun sch c bn thn Barnes & Noble xut bn, v khng c bng chng v ni dung do ngi dng cung cp. JavaScript: The Definitive Guide ch c 18 ch thch, s khc bit cp ln trong s tham gia ca ngi dng phn chiu r rng s khc bit ln trong s bn. Amazon khng c u th hiu qu mng t nhin nh eBay, nhng h xy dng mt u th bng vic kin trc trm ca h cho s tham gia ca ngi dng. Mi th u t ph bnh ca ngi dng, cc nhn xt sn phm, ListMania, v chng trnh Associates, iu cho php ngi dng c tin hoa hng t vic nhn xt sch, ng vin ngi dng cng tc trong vic nng cao trm. Dch v Web ca Amazon, c a vo nm 2001, cn y cu chuyn i xa hn, cho php ngi dng xy dng giao din thay th v nu cc kinh nghim mua bn c bit (cng nh cc ng dng khng trng i khc) bng vic dng d liu v ng c thng mi ca Amazon xem nh u sau.

181

Khong cch ca Amazon vi nhng i th cnh tranh, v an ninh m n hng nh ngi lnh o th trng, c dn li bi gi tr gia tng ca ngi dng ca n. Nu, nh Eric Raymond ni trong The Cathedral & the Bazaar, mt trong nhng b mt ca ngun m l "i x vi ngi dng ca bn nh ngi ng pht trin," Amazon bit ti b mt ny. Nhng lu rng iu hon ton c lp vi thc hnh cp php ngun m! Chng ta bt u thy rng iu c trnh by nh mt m hnh b rng buc cng nhc cho ngun m c th bao gm mt chm nhng nng lc, khng phi tt c trong bao gi cng c tm thy c. Google to ra mt trng hp tinh t hn i vi cu chuyn hiu qu mng. Vic pht kin ban u ca Google l thut ton PageRank, thc y cc u tin tp th ca ngi dng web, c din t bng cc siu mc ni ca h ti cc trm, to ra kt qu tm kim tt hn. Trong trng hp ca Google, s tham gia ca ngi dng l khng bn cht i vi cng ti v sn phm ca n, v do vy c th b cc i th cnh tranh sao chp. Nu phn tch ny l ng, thnh cng di hn ca Google s l thuc vo vic pht hin ra cc cch thc ph thc y gi tr do ngi dng to ra nh phn ch cht cho ngh ca h. Cc dch v nh orkut v Gmail gi rng bi hc ny khng b mt vi h. By gi ta xt ti phn v d. MapQuest l mt nh tin phong khc to ra mt kiu pht kin ng dng web m gn nh mi ngi dng Internet u da vo. Vy m th trng c chia s kh u gia MapQuest (by gi do AOL s hu), maps.yahoo.com, v 182

maps.msn.com (c cp bi MapPoint). Tt c ba hng u cung cp kinh doanh hng ho c cp bi phn mm v c s d liu chun ho. Khng hng no trong s h c gng a ra ni dung do ngi dng cung cp, hay a ngi dng tham gia vo vic xy dng ng dng. (Cng cn lu rng tt c ba hng u c kh nng mang c hi kiu Intel-Inside i vi nh cung cp d liu nh NAVTEQ, by gi d tnh l IPO nhiu t la!) Chuyn bit ho v Phn mm nh dch v Phn cui trong ba C ca ti, chuyn bit ho customizability, i km v bn cht vi vic phn mm xem nh dch v. iu c bit quan trng l lm sng t kha cnh ny bi v n minh ho ti sao cc ngn ng kiu ng nh Perl, Python, v PHP, thng b ph bng bi nhng ngi pht trin phn mm theo m thc c l "ngn ng lm kch on," li quan trng th cho khung cnh phn mm ngy nay. Kin trc ca s tham gia Ti i ti vic dng thut ng "kin trc ca s tham gia " m t cho bn cht ca cc h thng c thit k cho ngi dng ng gp. Cun sch ca Larry Lessig, Code and Other Laws of Cyberspace, m ng y c trng nh vic thin su v cu chm ngn ca Mitch Kapor, "kin trc l chnh tr," nu ra trng hp chng ta cn ch ti kin trc ca h thng nu chng ta mun hiu hiu qu ca h.

183

Ti lp tc ngh ti m t ca Kernighan v Pike v trit l cng c phn mm Unix ni ti trn. Ti cng nh li mt phn khng xut bn cuc phng vn ti thc hin vi Linus Torvalds to ra bi vit ca ng y cho cun sch nm 1998, Open Sources. Linus din t qu nhiu theo ngha rng kin trc c th cn quan trng hn m ngun. "Ti khng th lm c iu ti lm vi Linux cho Windows, cho d ti c m ngun. Kin trc s khng h tr iu ." Qu nhiu m ngun ca s bao gm nhng tng c lp, ghp ni cht cho mt nh pht trin vt vo mt m un thay th. V tt nhin, Internet v World Wide Web c kin trc tham gia ny. Nh c nu i cng trn trong mc v hng ho ho phn mm, bt k h thng no c thit k quanh cc giao thc truyn thng v bn cht u c thit k cho s tham gia. Bt k ai cng c th to ra s tham gia, cu phn lp hng nht. Thm vo , IETF, qu trnh chun Internet, c rt nhiu im tng t vi d n phn mm ngun m. S khc bit bn cht duy nht l ch ci ra ca IETF l ti liu chun ch khng phi l m un m. c bit trong nhng nm u, bt k ai cng u c th tham gia, n gin bng vic gia nhp mt danh sch gi th v c ci g ni, hay bng vic tham gia mt trong ba cuc hp mt i mt thng nin. Chun c quyt nh bi s tham gia ca cc c nhn, bt k s kin kt cng ti ca h. Chnh ci tn cho chun Internet c ngh, RFCs (Request for Comments - Yu cu bnh lun), phn nh thit k tham gia ca mng. Mc du vic tham gia v thng mi c n cho v ng vin, cc cng ti, nh cc c nhn, c trng i cnh 184

tranh trn c s cc tng v thc hin ca h, khng trn tin bc hay i din khng theo t l. Cch tip cn IETF l ch ngun m v chun m gp g. V trong khi c nhng d n ngun m thnh cng nh Sendmail, phn ln l s sng to ca mt c nhn, v c kin trc nguyn khi, nhng ngi xy dng cc cng ng pht trin ln lm nh vy bi v h c kin trc m un cho php vic tham gia d dng bi nhng ngi pht trin c phi hp lng lo hay c lp. Vic dng Perl, chng hn, bng n cng vi CPAN, Comprehensive Perl Archive Network, v h thng m un ca Perl, cho php bt k ai nng cao thm ngn ng bng cc hm c bit, v lm cho chng thnh sn c vi ngi dng khc. Tuy nhin web li a tng v tham gia ln mt tm mc mi, bi v n m s tham gia khng ch cho ngi pht trin phn mm m cho tt c mi ngi dng ca h thng. iu bao gi cng gy tr ngi v lm tht vng cho ti l cng ng ngun m khng xc nhn web nh mt trong nhng cu chuyn thnh cng nht ca n. Nu bn hi hu ht ngi dng cui, h hu ht u mun lin kt web vi cc khch hng s hu ring nh Internet Explorer ca Microsoft ch khng vi kin trc ngun m cch mng lm cho web thnh c th. l tht bi quan h cng chng! Vic ci t web ngun gc t Tim Berners-Lee khng ch l ngun m, n l min cng cng. Ngun phc v web ca NCSA v trnh duyt Mosaic khng phi l ngun m v mt k thut, nhng ngun l t do sn c. Trong khi vic chuyn ca t NCSA sang Netscape tm thy phn ch cht ca 185

h tng c s web ca pha s hu ring, v trn chin Microsoft-Netscape lm thnh hin nhin rng web ch yu l chin trng phn mm s hu ring, chng ta nn bit r hn. Apache, con phng hong vn dy t ngun phc v NCSA, gi vin kin m sng ng, gi cc chun chn thc, v khng thua cc chin lc s hu ring bao kn v m rng. Nhng iu cn c ngha hn, HTML, ngn ng ca cc trang web, m ra vic tham gia cho ngi dng bnh thng, khng ch ngi pht trin phn mm. Khon mc menu "View Source" c chuyn t trnh duyt gc ca Tim Berners-Lee, sang Mosaic, v th ri vo Netscape Navigator v thm ch vo c Internet Explorer ca Microsoft. Mc du khng ai ngh v HTML nh cng ngh ngun m, tnh m ca n l cha kho tuyt i cho s lan rng mang tnh bng n ca web. Nhng ro chn i vo i vi "ngi nghip d " l thp, bi v bt k ai cng c th nhn "qua vai" bt k ai khc khi to ra trang web. Ni dung ng c to ra cng ngn ng thng dch lin tc to ra xu hng tron g sut. V cng ph hp hn cho lun c ca ti y, kin trc nn tng ca siu mc ni m bo rng gi tr ca web c to ra bi ngi dng. Trong hon cnh ny, cng ng lu ti mt quan st v ngun gc c Clay Shirky nu ra trong bi ni ti O'Reilly's 2001 P2P v Web Services Conference (by gi c i tn l Emerging Technology Conference), mang ta "Lng nghe Napster." C ba cch xy dng mt c s d liu ln, Clay ni. Cch th nht, c Yahoo! th hin, l tr tin cho ngi lm 186

iu . Cch th hai, mang cm hng bi bi hc t cng ng ngun m, l ngi tnh nguyn thc hin cng nhim v. Open Directory Project, mt k cnh tranh ngun m vi Yahoo!, l kt qu. (Wikipedia a ra mt v d khc.) Nhng Napster biu l cch th ba. Bi v Napster t cc mc nh ca n l t ng chia s bt k m nhc no c np xung, mi ngi dng u t ng gip xy dng gi tr cho c s d liu dng chung. S sng sut kin trc ny thc t c th cn tp trung cho thnh cng ca ngun m hn li ku gi tnh nguyn vn thng c trch dn. Kin trc ca Linux, Internet, v World Wide Web l ch ngi dng khi theo ui mi quan tm "ch k" ring ca mnh li xy dng nn gi tr tp th nh mt sn phm ph t ng. Ni cch khc, cc cng ngh ny biu din mt s trong cng cc hiu qu mng nh eBay v Napster, n gin qua cch chng c thit k. Cc d n ny c th c xem l c kin trc t nhin ca s tham gia. Nhng nh Amazon cho thy r, bng n lc nht qun (cng nh phn thng kinh t nh chng trnh Associates), c th t chng mt kin trc nh vy ln mt h thng m thng thng dng nh khng c n. Nh ti vit trong bi vit 1997, Hardware, Software and Infoware: Nu bn nhn vo cc website ln nh Yahoo!, bn s thy rng ng sau khung cnh ny, mt qun on cc nh qun tr v lp trnh ang lin tc xy dng li sn phm. Ni dung ng khng ch c sinh t ng, 187

n cng thng c may o th cng, v c bn dng mt mng cc cng c lm kch on nhanh v bn. "Chng ti khng to ra ni dung ti Yahoo! Chng ti kt tp n," Jeffrey Friedl ni, tc gi ca cun sch Mastering Regular Expressions v l ngi lp trnh Perl ton thi ti Yahoo! "Chng ti np hng nghn ngun, mi ngun vi dng thc ring ca n. Chng ti lm khi lng rt ln 'x l np' lm sch cht liu ny hay tm ra ch n vo Yahoo!" Chng hn, mc ni cc cu chuyn mi vo ch nh du trong finance.yahoo.com, Friedl cn vit mt chng trnh "nhn dng tn" c kh nng tm kim hn 15,000 tn cng ti. Kh nng ca Perl phn tch vn bn dng t do vi cc biu thc chnh qui mnh l iu to ra kh nng . Perl c nhc ti nh "bng ng dn ca Internet," v ging nh bng ng dn, ngn ng ng nh Perl l quan trng cho web sites nh Yahoo! v Amazon vi cng l do rng bng ng dn l quan trng khng ch cho vic sa h thng sinh nhit m cho bt k ai mun gi vic thit t thay i nhanh chng. i ti bt k bui thuyt trnh hay v kch sn khu no, v bn u thy dy microphone v vic ni dy khc c gi trong cc bng ng dn. Chng ta thng ngh ti phn mm nh vt phm ch khng phi l tin trnh. V cho chc chn, ngay c trong m thc mi, cng c cc vt phm phn mm, chng trnh v cu phn hng ho phi c ch to ch xc theo c t bi v chng s c dng i dng li. Nhng chnh l trong lnh vc phn mm mi khng c hng ho ho, "cht keo" gn cc cu phn vi 188

nhau, cc kch on qun l d liu v my mc, v tt c cc lnh vc ny u cn thay i thng xuyn hay lm bn mu nhanh chng, ngn ng ng chi sng ln. Cc trm nh Google, Amazon, hay eBay -- c bit cc trm phn nh tnh ng ca s tham gia ca ngi dng --khng ch l sn phm, chng l tin trnh. Ti thch k cho mi ngi cu chuyn v ci my Mechanical Turk, nm 1770 gi tr x l gi v l ci my chi c c kh. B mt, tt nhin, l ch mt ngi n bn trong. Turk thc t ng mt vai tr nh trong lch s tnh ton. Khi Charles Babbage chng li Turk nm 1820 (v thua), ng y thy qua tr x l ny, nhng b xc ng t hi liu my tnh thc s c th c c khng. By gi, theo cch chm bim, cc ng dng thi nay li c nhiu ngi n bn trong chng. Ly mt bn sao ca Microsoft Word v my tnh tng hp, v n s vn chy mi nm k t by gi. Nhng khng c ngi thng xuyn gi cho ng c tm kim ti mi, sn phm c cp nht thng xuyn ti Amazon hay eBay, nhng ngi qun tr gi cho tt c mi ci chy, ngi bin tp v thit k tch hp nh cung cp v ni dung do ngi dng cung cp vo trong giao din, v trong trng hp ca mt s trm, ngay c nhn vin nh kho chuyn giao sn phm, ng dng trong thi i Internet khng th thc hin c chc nng ca n. iu ny thc s khng phi l kinh doanh phn mm nh n tng l vy mi mt thp k trc y. Tt nhin, bao gi cng c kinh doanh phn mm x 189

nghip vi c trng ny. (H thng t ch Sabre ca American Airlines l v d hin nhin.) Nhng ch by gi chng mi tr thnh m thc chi phi cho kinh doanh mi lin quan ti my tnh. Th h th nht ca mi cng ngh mi in hnh c xem nh s ko di ca cc th h trc. V do vy, qua nhng nm 1990, phn ln mi ngi kinh nghim Internet nh s ko di hay gn thm vo my tnh c nhn. Email v vic duyt web l nhng phn gn thm mnh m, chc chn vy, v chng cho sc y ph thm cho ngnh cng nghip my tnh c nhn ang x hi. (Nhng ngi ng h ngun m c th ly lu chm bim v s kin l nhiu trong nhng tnh nng quan trng ca h iu hnh mi ca Microsoft a ra k t Windows 95 c thit k m phng chc nng Internet c ngi pht trin ngun m to ra t u.) Nhng by gi, chng ta ang bt u thy hnh thnh mt tng lai rt khc. Napster mang chng ta ti vic chia s tp ngang quyn, Seti@home gii thiu vi hng triu ngi tng v tnh ton phn b, v by gi cc dch v web ang bt u lm ra cc trm h tr c s d liu thm ch khng l nh Amazon hay Google xut hin hnh ng nh cc cu phn ca mt h thng cn ln hn. Cc nh cung cp nh IBM v HP bn tn v cc thut ng nh "tnh ton theo nhu cu" v "tnh ton ph cp." Cc bin gii gia in thoi di ng, my laptop ghp ni khng dy, v thm ch thit b tiu th iPod hay TiVO, tt c u m dn i. Mi thit b by gi 190

chim mt phn ln gi tr ca n t phn mm thng tr u khc. Dave Stutz c trng iu ny l phn mm trn mc mt thit b.[8] Xy dng h iu hnh Internet Ti mun ni rng chng ta ang i vo giai on chng ta s i x vi Internet dng nh n l mt my tnh o duy nht. lm iu , chng ta s cn to ra h iu hnh Internet. Cu hi ln trc chng ta l th ny: N s l loi h iu hnh g? Bi hc ca Microsoft l ch nu bn nng vin kin vo m thc mi, bn s thy b mt s cho bn s iu khin trn ngnh cng nghip ny, "mt vng cai qun tt c chng," ni i khi vy. i th tip i th bt u ln ng trut ngi Microsoft v ot ci vng t h, ch tht bi. Nhng bi hc v ngun m v Internet l ch chng ta c th xy dng mt h iu hnh c thit k t nn tng i ln nh "cc mnh nh c gn lng lo," vi mt kin trc lm cho bt k ai cng d dng tham gia vo vic xy dng gi tr ca h thng. Cc gi tr ca cng ng ngun m v t do l phn quan trng ca m thc ca n. Cng nh cuc cch mng Copernic l mt phn ca cuc cch mng x hi rng ln hn i hng x hi xa khi tri thc phn cp v thu nhn, v thay vo lm lo ln tinh thn truy tm v chia s tri thc, ngun m l mt phn ca cuc cch mng truyn thng c thit k lm cc i vic chia s t do cc tng c din t trong m. 191

Nhng nhng ngi ng h cho phn mm t do li i qu xa khi h trnh bt k gii hn no ca vic chia s, v nh ngha phong tro ny bng s tun th mt tp hn ch cc thc hnh cp php phn mm. Phong tro ngun m lm nhng n lc c phi hp mang tnh ton b. Eric Raymond m t nh ngha ngun m The Open Source Definition l "khu gi t duy," "hp ng x hi... v li mi cng tham gia mng ca nhng ngi tun th n."[9] Nhng cho d phong tro ngun m nhiu tnh kinh doanh thn thin hn v h tr cho quyn ca ngi pht trin chn cp php khng t do, n vn dng s hin din ca cp php phn mm p t vic chia s nh php kim th ca n. Bi hc ca vic dch chuyn m thc trc ch cho chng ta cu chuyn mnh m v tinh t hn cu chuyn m n thun l cuc sc gia vn ho ban tng v vn ho tin t, v mt cng ng nhng ngi chung phn i vi nhng ngi chn khng tham gia. Thay v vy, chng ta thy mt s di tr ng ca gi tr , trong mi th c thi c gi cho u th ring t th by gi c chia s t do, v nhng th c thi c coi l ph li tr thnh ch c gi tr khng l. D dng cho nhng ngi ng h ngun m v t do thy tnh nng ng ny nh vic ri xa n hu, vic tch tr gi tr m phi c chia s cho tt c. Nhng mt gc nhn lch s cho chng ta bit rng vic hng ho ho cc cng ngh c v vic kt tinh ho gi tr trong cc cng ngh mi l mt phn ca tin trnh lm tin b ngnh cng nghip v to ra thm gi tr cho tt c. iu bn cht l tm ra s cn bng, trong chng ta nh mt ngnh cng nghip to ra nhiu gi tr hn chng ta nm bt nh nhng ngi tham d c nhn, lm giu thm 192

cho mi ngi cho php nhng ngi khc pht trin hn na. Ti khng th ni ch no mi s s i ti kt thc. Nhng nh Alan Kay c ln ni, "Cch tt nht tin on tng lai l pht minh ra n."[10] Ch chng ta i tip l tu tt c chng ta.

Kt lun nh ngha ngun m v cc cng vic nh The Cathedral & the Bazaar c gng son thnh lut l cc nguyn tc nn tng ca ngun m. Nhng nh Kuhn lu , ni v cc nh tin phong khoa hc, ngi m ra nhng lnh vc nghin cu mi: Thnh tu ca h l cha tng c hp dn mt nhm ngi trung thnh i xa khi cc phng thc cnh tranh ca hot ng khoa hc. ng thi, n cng chm dt m li mi loi vn cho cc nhm thc hnh gii quyt. Thnh tu chia s hai c trng ny, ti s gi l "m thc."[11] Ni tm li, nu mt pht kin mnh nh lng nh mt m thc mi, th cu chuyn ngun m cn trn iu nhiu, v nhng bi hc ca n cn xa mi c hiu hon ton. Thay v ngh v ngun m ch l mt tp cc cp php phn mm v nhng thc hnh pht trin phn mm lin kt, tt hn chng ta nn ngh v n nh mt lnh vc truy tm khoa hc v kinh t, mt lnh vc vi nhiu tin l lch s, v mt phn ca cu chuyn x hi v kinh t rng hn. Chng ta phi hiu 193

tc ng ca cc nhn t nh chun v hiu qu ca chng ln vic hng ho ho, kin trc h thng v hiu qu mng, v thc hnh pht trin lin kt vi phn mm nh dch v. Chng ta phi nghin cu cc nhn t ny khi chng xut hin trong phn mm s hu ring cng nh khi chng xut hin trong cc d n ngun m truyn thng. Chng ta phi hiu cch thc theo cc phng tin m phn mm c trin khai ang lm thay i cch thc n c to ra v s dng. Chng ta cng phi thy cch cng cc nguyn l dn ti vic chia s m ngun thi u c th tc ng ti cc lnh vc khc ca hot ng cng tc. Ch khi chng ta dng o ngun m bng cc hot ng no b loi tr ra khi nh ngha, v bt u nghin cu cc l hnh ca n trn ng ti tng lai, chng ta mi hiu tc ng ng ca n v c chun b y nm ly m thc mi.

Cc ch: 1. Thomas Kuhn, Revolutions, p. 7. The Structure of Scientific

2. Ray Kurzweil, Speech at the Foresight Senior Associates Gathering, April 2002. 3. Clayton Christensen, Harvard Business Review, Feb 2004 (PDF). 4. Ti ni v vit v vic dch chuyn m thc trong nhiu nm, nhng ti vn cha c nghe Christensen ni ti Open Source Business Conference thng ba 2004, ti khng bit ti vic tng qut ho hng bin ca 194

ng y v cc nguyn tc kinh t trong cng vic trong iu ti gi l dch chuyn m thc nghip v. Ti mang n Christensen vo Dave Stutz, v bi bo gn y ni v hng ho ho phn mm lm giu thm cho quan im ring ca ti v ch ny. 5. Clayton Christensen, Harvard Business Review, Feb 2004 (PDF). 6. T nhng trao i ring t vi gim c k thut ca SuSe, Juergen Geck v gim c k thut ca Sun, Greg Papadopoulos. 7. Ti mun ni rng phn mm to kh nng ting ni gia con ngi v my tnh. cng l cch tt nht ni v nhng kha cnh no ca khoa hc my tnh, nh phng trnh l cch tt nht ni v cc vn trong vt l. Nu bn theo ng li lp lun ny, bn nhn ra rng nhin lun c v t do pht ngn p dng c cho ngun m na. Bng cch no khc bn bit cch ai ni vi my tnh ca h khac hn vic chia s m bn vn dng lm nh vy? ch li ca ngun m l tng t nh ch li c em li bi lung t tng t do qua cc dng khc ca vic pht tn thng tin. 8. Dave Stutz lu (trong mt email ring t v bn tho ban u ca on ny), phn mm ny "bao gm khng ch iu ti gi l "phn mm tp th" vn l nhn bit ca nhm v c nhn, m cn c phn mm c chuyn bit ho cho v tr ca n trn mng, v c phn mm c chuyn bit ho cho thit b hay cho mi trng ch c o ho. Cc kiu chuyn bit ho ph thm ny dn i xa khi phn mm co nh chy trn mt PC hay PDA/in thoi thng minh v hng ti phn mm c 195

nhn ho chy "trn mng" v c chuyn giao qua nhiu thit b ng thi." 9. T mt email ring t tr li t Eric Raymond cho bn tho trc y ca bi bo ny. 10. Alan Kay, ni ti cuc hp lp k hoch ni b nm 1971, c trch dn ti www.lisarein.com/alankay/tour.html. 11. Thomas Kuhn, Revolutions, p. 10. The Structure of Scientific

196

6. An ninh tnh ton

An ninh tnh ton Ngy nay an ninh thng tin l khu vc gay go v pht trin nhanh trong k ngh phn mm. B qua an ninh l iu c th a ti nhiu vn gy thit hi. Khng may an ninh vn khng c nhiu ngi pht trin phn mm xem xt mt cch nghim chnh hay khng c dy nh mt mn yu cu hu ht cc i hc. Khi cng ngh pht trin ph bin hn, vic lm dng n tr nn ngy mt nghim trng hn. An ninh khng phi l th bn c th mua v thm vo cho h thng m l mt phn tch hp ca h thng phi c "dng sn bn trong. Cho d bn c th sa nhng khim khuyt an ninh no sau khi h thng c pht trin, s l qu tr v tn km cho bn nhiu sa hn l xy dng trong cc pha kin trc, thit k v vit m. Mt cch gim e do an ninh l lm tng nhn bit v ri ro an ninh. Bt k ai c cch hiu thng thng s tin hnh cc bin php cn thit nu ngi bit ti ri ro. Tuy nhin, vi ph cp ca my tnh, nhiu ri ro khng phi bao gi cng thy c. My tnh ca bn c th c bo v bng mt khu, nhng tr phi bn c mt khu rt mnh v thay i n thng xuyn, cc hacker c th vn dng k thut xm nhp lc mnh on ra tn ngi dng v mt khu nhanh chng v tn cng my tnh ca bn. Bn c th cn thn vi nhng email khng bit nhng bn c th l ch th cho "gi mo" khi bn m email t bn b m khng bit 197

rng hacker ang dng tn ngi bn ca bn nh bn vo vic m bn nh km email nhim virus hay m b mt mt 'ca hu trong my tnh ca bn h thu thp d liu c nhn ca bn. Bit ri ro l cch tt nht phng ng chng li cc hacker. Mi ngy u c nhng e do mi, virus mi v phn mm hi mi cho nn bn phi theo st vi nhng vn ny. Mi cng ti phi c th tc an ninh ti ch sn sng gii quyt vi nhng vn mi. Ngay khi e do an ninh c pht hin, mi my tnh phi c bo ng c an ton bng cc cp nht v ming v trong thi gian ti thiu nht c th c. Khi mt im mong manh mi c pht hin, lc lng c nhim an ninh s tm cch sa n bng nhng ming v nhng nhng iu ny c th li l ri ro an ninh na. Ming v c th ch ra trc tip ch yu u v hacker khng cn i tm ch yu m khai thc lun chng bi v phi mt thi gian cho ti khi mi ngi cp nht my tnh ca h. Khng may mt s ngi cha bao gi cp nht cho ti khi qu tr. Vi pht trin phn mm, an ninh phi c "dng sn bn trong" nh mt phn ca ton th vng i pht trin. Khi nim then cht l ch bn nhn din ri ro sm v chm lo ti chng, dn ti cht lng cao v an ninh vi chi ph thp. Bn cn c yu cu an ninh c xc nh r rng v ng n cho h thng. Bn phi thit k v kin trc h thng vi cc xem xt v an ninh. Bn phi tun theo hng dn v vit m an ninh v thc hin kim th an ninh tng ng. Nhiu ngi pht trin phn mm coi kim th an ninh l kim th phi chc nng. Nh nhiu kim th phi chc nng khc, phn ln 198

cc kim th u c thc hin giai on cui cng ca pht trin trc khi a ra cho khch hng. Hu qu l ch nhiu li an ninh, m c th c pht hin v sa, i vo nhng giai on pht trin sm hn m khng c kim tra. Ri ro l s qu tr tm v sa li kin trc nn tng hay thit k. Ngi pht trin phn mm gii bit cch thit lp mi trng kim th vi an ninh c trong u, cng nh gii quyt d liu kim th ca bn vi mc ch an ninh. C cc hng dn an ninh phi c tun theo v chnh trch nhim ca ngi qun l d n l bo m rng mi ngi pht trin tun theo chng mt cch cn thn. Trong pht trin phn mm phn b, t ca bn c th c phn b bt k u trn th gii. Nu d liu kim th cha thng tin t nh d liu c th hay ti khon ngn hng, bn phi chc chng khng c gi i m khng c bo v qua internet. Mc cho s kin l Internet l mi trng b nhim ni cc hacker c mi ni, nhiu cng ti vn khng dng mt m ho d liu v chung cuc phi tr tin nhiu v sau. Nu bn dng Internet, bn phi chc chn rng ng trao i l c an ninh; c gi n nhiu nht c th c bn trong mng cng ti, dng VPN, cc mc ni an ninh SSL hay mt m ho. Ngy nay laptop ngy cng thnh thng dng ch lm vic. Chng c dng trong mng cng ti c an ninh, th ri c dng bn ngoi cng vic mt mng khng dy no ti qun c ph, sn bay hay nh vn km an ninh hn nhiu. Ri ro b nhim l khp ni nu my tnh ca bn khng c bo v ng. My tnh b nhim virus c th quay tr li mng cng ti 199

an ninh lm hng ton th mng. Ngy nay nhiu hacker ang dng k ht - sniffer (mt chng trnh nh nm bt v truyn thng tin m khng b pht hin) ln vo my tnh khng c bo v, ton th mng c th b lm nguy, v thnh thong n s b d xt. iu ny gy ra l hng an ninh trong mng ton cng ti. Vi cht lng cao trong an ninh bn c th gim nh ri ro ca vic gy nguy hi cho kinh doanh ca bn. lm iu , bn cn hc v cc e do an ninh v cch tranh u vi chng, ngn nga cc li an ninh c to ra hay gim thiu s li bng vic tun theo cc th tc v hng dn an ninh v kim th an ninh trong tt c cc giai on pht trin. Ti cng tin rng an ninh phi l mn hc yu cu c trong mi i hc.

An ninh CNTT Theo bo co an ninh mi nht ca Vin K ngh phn mm Carnegie Mellon, nm ngoi c hn mi nghn trng hp tn cng my tnh, xm nhp, v cy m hi t "nhng ngi khng bit" trn khp th gii. iu ln ti 86 phn trm so vi nm trc v 146 phn trm so vi hai nm trc. Vic tng v tn cng my tnh nng tm quan trng ca qun l ri ro an ninh trong mi cng ti cng nh mc c nhn. Mi ngi u c th l mc tiu ca tn cng, t gim c thng tin ca mt cng ti ln ti hc sinh ph thng trong mt thnh ph nh, bt k ai vi my tnh c nhn hay in thoi thng minh u c th l nn nhn. Vi tun trc, ch tch mt ngn hng ln M thy rng my tnh ca mnh t ng gi i d liu ti 200

chnh quan trng cho cc my tnh nhiu nc trn khp th gii. Ni cch khc, ng y l nn nhn ca tn cng gi mo bi hacker. Mt ln chng lt vo bn trong my tnh ca ng y, chng c th dng my tnh c nhn ca ng y nh cng c bt ly bt k thng tin no chng mun v truy nhp vo my tnh ca nhng ngi lm vic cho ngn hng ca ng y, bi v sau rt, ng y l mc qun l cao nht. Bao nhiu tn hi th no khng c bit vo lc ny, iu hacker ang lm vi thng tin cng l cha c xc nh nhng n c th l nghim trng. C nhng vn tng t xy ra cho cc quan chc chnh ph trn khp th gii khi h ti thm nhng websites no hay m cc email c t gi ti t ngi khng bit. Tt nhin, cc quan chc chnh ph khng bao gi phi by thng tin v iu xy ra cho my tnh ca h nhng y l nhng vn nghim trng do bn cht ca thng tin nhy cm c lu trong my tnh ca h. Ngy nay, khng cn ch l chuyn cc hacker mun chng minh rng h c th gy hi g , hay nhng k ti phm mun nh cp ti khon ngn hng c nhn v bun bn c phn, m c cc c quan chnh ph ca cc quc gia nc ngoi cng mun thu thp thng tin nhy cm na. Theo bo co an ninh, mi nm hng nghn h thng tin b truy nhp bi nhng ngi khng c thm quyn bi v ngi pht trin phn mm ca h to ra li lp trnh. Phn ln cc vn an ninh u l kt qu t nhng khim khuyt c a vo mt cch bt cn trong khi pht trin phn mm. gim bt vn an ninh, iu quan trng l t chc phi gim s li trong 201

phn mm nhng o to hin thi, c bit trong chng trnh khoa hc my tnh phi hi t vo vng i pht trin phn mm thay v da vo kim th sau khi phn mm c xy dng. Vn khc l ngy nay, nhiu ngi pht trin phn mm c o to trong "trng hun luyn" ch KHNG i hc, cc trng ny thm ch KHNG dy cu trc lp trnh c bn m ch "cch vit m" p ng nhu cu th trng. Sinh vin c dy nhiu v "cng c v th thut" cho nn h c th vit m m khng hiu iu nn tng. Vin K ngh phn mm (SEI) phn tch hng nghn chng trnh trn khp th gii v thy rng ngay c nhng ngi pht trin c kinh nghim cng vn a vo nhiu khim khuyt khi h pht trin phn mm. V cn bn ngi pht trin phn mm trung bnh a vo mt li trong 10 dng m. Mc du nhiu li b bt v loi b bi trnh bin dch v kim th nhng mt s vn cn li. Nghin cu phn mm ca Carnegie Mellon tin hnh trn hng nghn d n phn mm ch ra rng ni dung khim khuyt trung bnh ca phn mm c a ra bin thin t 1 ti 7 khim khuyt trong mt nghn dng m. S kin th v l trn 90% vn an ninh phn mm b gy ra bi cc kiu khim khuyt bit v mi nguyn nhn hng u chim ti 75% ca tt c nhng im mong manh. Mt s vn b gy ra bi vn thit k v kin trc phc tp nh xc thc khng thch hp, thm quyn khng hp thc, dng khng ng mt m, khng bo v d liu, v khng phn hoch cn thn cc ng dng. Nhng phn ln b gy ra bi vic b qun n gin dn ti cc kiu khim khuyt nh li khai bo, li logic, li kim sot chu trnh, li biu thc iu kin, li hp thc ci vo, li c t giao 202

din, li cu hnh, v khng hiu vn an ninh c s. R rng l thc hnh pht trin phn mm ngy nay dn ti phn mm khim khuyt cho nn iu quan trng l ngi pht trin phi c o to trong lp trnh an ninh nhng thay i trong o to i hc li rt chm v l l do ti sao an ninh vn l vn chnh. qun l cc ri ro an ninh ny, ngi qun l h thng tin phi tin hnh cc cuc kim in an ninh thng xuyn. H phi bit cch thit lp bo v no chng li cc mi e do ca ngi ngoi v m bo rng ngi ca h c hiu bit v thc hnh an ninh. Sai lm thng thng nht ca ngi dng l m email c t nhin gi ti khng c quan h hay bm vo thng tin qung co khng bit cho nn iu bn cht l ngi qun l h thng tin tin hnh o to nhc nh ngi dng v nguy him ca nhng kiu sai lm ny. Cch khc tt hn l ci tin qui trnh pht trin phn mm v xy dng phn mm tt hn v an ninh hn, bi v n s to ra phn mm vi t khim khuyt hn v t mong manh cho hacker tn cng. iu cng quan trng l nhn din bt k cu phn phn mm ct yu no kim sot cc chc nng lin kt vi an ninh. Nhng cu phn phi c gim st cht ch qua pht trin v kim th. Hn bao gi ht, o to lp trnh an ninh cho mi nhn vin v c ngi qun l h thng tin c hiu bit v an ninh c th l u t tt nht m cng ti c th lm.

203

An ninh my tnh C mt xu hng phn mm ang ni ln trong mi nc do nhu cu cao v cung cp thp: Chuyn vin an ninh my tnh. Khi mng my tnh pht trin v nhiu d liu c lu gi trn my tnh, nhu cu v cc chuyn vin an ninh c k nng, ngi c th gip t chc kim sot truy nhp vo mng my tnh ca h v bo v d liu quan trng c lu gi tr thnh mu cht. Chuyn vin an ninh my tnh thit k v thc hin c ch kim sot mng, phc v cho vic kim sot truy nhp ca ngi dng vo mng my tnh qua cc qui trnh nh tng la v cc phng tin khc. H thc hin kim sot truy nhp ng dng, nh xc thc mt khu, gi cho nhng ngi dng khng c php khng truy nhp c vo mng my tnh v thit lp cc chng trnh pht hin hacker thm lu vo h thng. Mt cch in hnh, chuyn vin an ninh my tnh cng ci tin an ninh bng chnh sch, th tc v k thut truyn thng vi ngi dng h thng. H gim st ai ang dng mng my tnh v gi chnh xc cc tp sao lu c cp nht v tt c d liu quan trng c dng chung trn mng my tnh. Nm ngoi, tm sinh vin trng i hc bch khoa bang California, Pomona, ra su thng thc hnh cch phng th cho mng doanh nghip in hnh khi cc cuc tn cng ca hacker trc khi vo tham gia thi vng. H hn im cc t t nm i hc khc vi vic chn virus, su v cc n lc khc lm gin on h thng email v Internet. Vi su sinh vin ny, thng li thm ch cn ngt ngo hn bi v Boeing, cng ti hng 204

khng khng gian khng l lp tc a ra li mi vic vi h thm ch trc khi h tt nghip. Quyt nh ca Boeing thu mi sinh vin tt nghip ca t thng ch ra nhu cu v chuyn gia an ninh my tnh tr nn khn thit th no, v gip gii thch ti sao nhiu i hc ang ginh thm cc mn trong lnh vc ny v ngy nay rt t trng cn dy v an ninh mng. Thc t, khi nhng cuc tn cng h thng my tnh tng ln, cc cuc iu tra ch ra s thiu ht trm trng nhng ngi c k nng tranh u li chng. Ngn hng, qun s, chnh ph v cc cng ti phn mm, ang tm kim "cyber ninjas" (nhng ngi gii v phng ph cho my tnh) chng vi lc lng hacker, t nhng k ti phm nh cp th tn dng cho ti nhng k ch qun s tim nng. Theo nhiu ngun tin, c nhu cu khng l trong khu vc ny nhng c t gio s c th dy v ch ny v khng c sinh vin chuyn mn trong khu vc ny. Cc i hc hng u nh Carnegie Mellon, Purdue, Georgia Tech, v i hc Bch khoa bang California trong s cc i hc c chng trnh thc s v an ninh xi be v h tt c u kinh nghim vic tuyn nhiu sinh vin trong nhng nm qua. Jeffrey M. Henbest, mt trong cc sinh vin ca i hc Bch khoa c Boeing thu, ni an ninh xi be trng anh ta c coi "nh lnh vc c yu cu k thut nht, mt loi kiu nh "phi cng chin u" ca ngnh cng ngh thng tin." Trong khi c hng nghn vic lm c sn by gi, cc quan chc chnh ph c tham gia vo an ninh xi be trng i s vic lm ny tng trng nhanh chng thnh hng trm nghn hay hn trong vi nm ti. Ngay c vi 205

nn kinh t km, vn c hng nghn vic trong an ninh my tnh khng c lp kn do thiu ngi c phm cht. L do n gin l thiu ht sinh vin quan tm ti vic theo ui ngh nghip trong k ngh hay khoa hc trong mi nm qua. Trong nhng nm qua, nhiu sinh vin xin vo hc cc trng kinh doanh vi hi vng lm ra nhiu tin trc cuc khng hong ti chnh ny. Tt nhin, ngy nay sinh vin bt u tr li vi khoa hc my tnh v k ngh phn mm v nhiu sinh vin kinh doanh khng th tm c vic lm thm na nhng s phi mt vi nm trc khi cung c th p ng c cu. Thiu ht chuyn vin an ninh my tnh khng ch xy ra M m cn chu u, chu khi c, Php, Anh, Italy, Nht Bn v Hn Quc cng c bo co l ang rt kh khn tm c ngi c phm cht. Phn ln vic lm an ninh yu cu bng i hc v khoa hc my tnh, k ngh phn mm vi cc mn hc thm v a dng cng ngh mng, nh TCP/IP, Windows NT, v Unix. Sinh vin cng phi c hiu bit thu o v lp trnh my tnh, h iu hnh, v qun l ri ro. C cc chng trnh c chng ch c Lin on chng nhn an ninh h thng quc t cp, c tn l Nh chuyn nghip an ninh h thng thng tin c chng nhn (CISSP) dnh cho nhng c nhn qua c k thi v th tc an ninh my tnh.

Vn an ninh my tnh Ngy nay, an ninh my tnh l khu vc tng trng nhanh nht trong cng nghip phn mm. Vi 206

nhiu hacker hn, nhiu tn cng xi be, ti phm xi be, vi rt my tnh, gin ip cng nghip, n cp cn cc, v la gt, an ninh tr thnh quan trng hn bao gi. Khi h thng cng ngh thng tin (CNTT) tr nn ln hn v phc tp hn, chng yu cu nhiu h thng an ninh phc tp hn. Ngc vi nhiu tin tng, an ninh KHNG phi l sn phm bn c th mua c v thm vo cho h thng. N phi l mt phn tch hp ca h thng khi h thng c xy dng. Tt nhin, bn c th sa cc li an ninh sau khi h thng c xy dng nhng iu s tn km cho bn nhiu hn v khng ai c th m bo rng mi li c sa ht. An ninh ca h thng CNTT ph thuc vo thit k ca h thng cho nn iu tt nht l xy dng an ninh khi bn thit k h thng. Vn l bao nhiu sinh vin c dy v an ninh trong mn thit k? Bao nhiu trng c mn an ninh trong chng trnh ging dy? Ngay c trong mn lp trnh, bao nhiu sinh vin c dy rng vit m l nn tng cho an ninh? Vic thiu tri thc an ninh c th to ra nhiu li an ninh trong m. Chng hn li thng thng nht l trn chng, ch hacker c th tn dng chim quyn kim sot h thng. Ngy nay vi nhiu ngi dng my tnh trn khp th gii, bao nhiu ngi c dy phi tun theo s thn trng cn thit? Ngay c khi bn c mt khu mnh, tng la tt, ci t phn mm an ninh nhng hu ht cc hacker u bit cch vt qua chng. Bn c th phng th cho h thng ca bn ti mc no nhng e do mi vn ti mi lc cho nn bn phi gi song hnh vi mi pht trin hin thi. Bn cn dng cc phng tin phng nga i vi cc ri ro bit v sn sng i ph vi ri ro mi. Ngay 207

khi e do an ninh mi c pht hin, n cn c ln cho an ninh ngay lp tc. l iu cp nht an ninh phn mm v ming v lm vic. Ngay khi tnh mong manh no c bo co hay pht hin, lc lng c nhim ca cng ti s tm cch sa n. Mc du cc ming v ny l cn, bn thn chng c th l ri ro an ninh na. Ming v c th ch ra trc tip ch no l im yu v hacker s khai thc chng. iu thnh thong xy ra cho ti khi mi ngi cp nht phn mm v nhiu ngi c th khng bao gi lm iu cho ti khi qu tr. Khi i ti thit k h thng CNTT an ninh, an ninh phi c tnh ti vi ton th vng i pht trin phn mm. Khi nim then cht l ch bn nhn din ri ro an ninh sm trong h thng ang pht trin v sa chng cho bn c th c an ninh cht lng cao. L ngi pht trin, bn cn thy rng yu cu an ninh l c xc nh r rng cho h thng trong pha yu cu. Trong kim im yu cu, bn phi kim xem liu h thng l c xc nh thch hp vi an ninh trong u khng. Nhiu khch hng ch bit cch yu cu nhng chc nng no m khng bit v an ninh cho nn iu quan trng cho ngi lnh o k thut l i ti cc yu cu an ninh mi cho h thng. Trong pha thit k bn phi chc rng an ninh l mt phn ca thit k v trong pha thc hin, bn phi tun theo hng dn cho vit m an ninh v thc hin mi kim th tng ng. Bi v kim th an ninh thng c coi nh kim th phi chc nng, nh vi phn ln cc kim th phi chc nng, nhng kim th ny c thc hin phn cui ca pht trin sau mi th khc. Hu qu l ch nhiu li an ninh ng c th c pht hin v sa sm li d dng i qua 208

cc giai on pht trin cho ti phn cui cng ca pht trin. Ri ro l vo lc , phn ln nhng ngi pht trin v kim th kit sc v thi gian ht, cho nn nhiu ngi b qua nhng kim th ny. Nhiu ngi dng khng kim cn thn v vn an ninh khi h nhn sn phm phn mm. Chng no phn mm cn lm c iu h cn v chy tt, th h cn hi lng vi n. l l do ti sao ngy nay, phn ln phn mm u mong manh cho hacker tn cng. Vi khon ngoi, pht trin phn mm c chia cho nhiu t, cc thnh vin t c th chia ra bt k u trn th gii. Nu d liu kim th cha thng tin t, d liu s hu ring th ngi qun l phi chc rng chng khng c gi i m khng c bo v t ch ny sang ch khc. Tuy nhin, nhiu ngi qun l v ngi pht trin khng c o to v an ninh v khng bit cch phn bit chng. Internet c th d dng b h hng cho nn nu bn dng Internet nh mt phn ca mi trng kim th ca bn, bn phi chc rng mi ng truyn u c an ninh; c gi iu c th c nhiu nht bn trong mng cng ti, dng cc mc ni an ninh VPN, SSL hay mt m ho theo tnh hung. Ngy nay, nhiu ngi dng Laptop. Chng c dng trong mng cng ti an ton, ri c dng bn ngoi trong mt s mng khng dy ti qun c ph internet, sn bay hay nh vi an ninh km hn nhiu. Ri ro ca vic h hng l trn ngp khp ni nu my tnh ca bn khng c bo v ng. My tnh b hng c th quay li trong mng an ninh ri gy hng cho ton th mng. Mt chng trnh nh bt gi v truyn thng tin m khng b pht hin c th ln vo trong my tnh 209

ny, ton th mng c th b nguy him, v thnh thong iu mi c th c pht hin. iu ny gy ra l hng an ninh trong ton th mng cng ti. iu quan trng vi mi ngi pht trin l hc v ri ro an ninh v cch u tranh vi chng. iu quan trng l tun theo th tc an ninh v kim th nghim ngt trong mi phn mm qua cc pha pht trin. Ch bng nhn bit, chng ta c th ngn nga c h hng do hacker gy ra.

e do an ninh my tnh Nm nay v vi nm ti, vn chnh cho nhiu cng ti s l cch chun b cho e do an ninh tip y hay cn gi l tn cng xi be. iu ny bao gi cng l thch thc khi ngy cng nhiu "hacker" tn cng vo h thng tin ca cng tin trn c s hng ngy. Trong qu kh, cc hacker phn ln l ngi pht trin phn mm chn chng v mun lm ci g vui a bt k hu qu. Ngy nay hacker phn ln l "ti phm c t chc nhng ngi tuyn m cc ngi pht trin phn mm nh cp thng tin nh s th tn dng, ti khon ngn hng, v thng tin s hu ring ca cng ti, hay gy tn hi cho kinh doanh ca cng ti (ph hoi, khng b). Vn chnh l hu ht nhng ngi chu trch nhim v h thng tin KHNG c tri thc hay nhn lc qun l h. Theo cuc kho cu im bi v an ninh 25 nc pht trin trn th gii, h thy rng 75% ngi chu trch nhim h thng tin ca chnh ph KHNG phi l ngi phn mm, nhiu ngi trong s ny l cc quan chc chnh ph c bt vo chc v 210

. Nghin cu ny cng thy rng trn 60% cng ti t nhn cng khng c chnh sch, th tc, v ngi c hiu bit an ninh tt chu trch nhim v h thng an ninh. iu ngha l c chnh ph v cc cng ti t nhn u mong manh vi tn cng xi be. Phn mm tr nn ngy cng ln hn v phc tp hn bi v mi ngi c thm vo n v thay i n. Mi ngi mun cc tnh nng mi, chc nng mi, ng dng mi, v tt c h u mun n nhanh hn cho nn phn ln nhng ngi qun l d n phn mm u hi t vo vic chuyn giao phn mm ng hn vi nhiu chc nng hn nhng t ch ti an ninh. Ngy nay nhiu phn mm c gn vi Internet v n to ra nhiu mong manh hn trc y. Vn khc l ch vi khon ngoi, vic pht trin phn mm c thc hin trn ton th gii, mi kiu ch. Khi ngi ta thm cc chc nng mi, cu phn mi, h thm nhiu phc tp hn cho h thng phn mm vi nhiu m hn v iu m ra nhiu li m "hacker" c th tn dng. Bi v an ninh my tnh l lnh vc mi trong k ngh phn mm, rt t i hc cung cp o to ny cho nn c thiu ht trm trng v chuyn vin an ninh my tnh trn khp th gii. Nhiu quan chc v ngi qun l tin rng h c "tng la" ti ch nn h thng ca h c an ton. iu cng ging nh c kho ca trc nh bn cho nn bn khng lo ngh v mi ngi vo nh bn. Vn l tng la c th chn "hacker nghip d nhng khng chn c "hacker chuyn nghip," cng ging nh kho ca c th chn c mt s ngi khng cho vo nh bn qua ca chnh nhng KHNG chn c k trm bit cch vo nh 211

bn t cc ch khc. C tng la l KHNG . Bn cn nhn lc c k nng lp ra chnh sch, ch trng, th tc v qun l h thng an ninh, khng c h mi tin bc chi vo tng la hay cng c an ninh u s v dng. Ti tin rng an ninh vng chc ch c th c chuyn giao nu c ngi c k nng ti ch lm cho iu xy ra v iu mu cht l c nhiu o to an ninh hn cho mi ngi dng my tnh. iu quan trng l cng ti phi tp trung hn na vo vic kim ngi c k nng vi trang thit b ng ti ch gim st v p ng vi vn an ninh trc cuc tn cng xi be. Hn na, cng ti phi hi t vo chng trnh o to an ninh cho nhiu ngi nhn bit v vn ny. Vi phm an ninh thng l sai lm bt cn trong nhng ngi pht trin phn mm. Khi m email hay sao mt xu vo b nh, trn chng trong m ca h cng c th gy hu qu nghim trng v chng to ra s mong manh m c th b k tn cng khai thc thc hin cc on m hi. M hi ny c th c dng pht tn virus, su, hay chn thm ca hu vo my tnh nh cp thng tin nhy cm hay ph hu mi tp. Theo nghin cu mi y ca Carnegie Mellon, 64 phn trm nhng ch mong manh trn th gii u l kt qu ca li vit m. Ti tin cng ti phi c chnh sch an ninh ti ch xc nh cch thc hin an ninh. Chnh sch an ninh s xc nh mc an ninh v vai tr v trch nhim ca ngi dng, ngi qun tr v ngi qun l. T chc an ninh cng nn c thit lp gim st vic dng tnh ton cnh bo v vn an ninh (Virus, tn cng xi be v.v.). Ngi dng nn chc rng h iu hnh v ng 212

dng my tnh ca h c v bng nhng ming v dch v mi nht v sa nng ngay. H khng nn m email t nhng ngi gi khng bit hay cc ngun khng bit cng nh chn li cc kiu ti liu nh km nh .bas, .bat, .exe v .vbs. v chng c th cha m hi.

Chin tranh my tnh Theo mt s nghin cu, chin tranh tip y trong th k 21 c th khng phi l lm chin tranh theo qui m y vi bom nguyn t m l "Chin tranh my tnh" ni cc nc tn cng ln nhau bng "vi rt v su my tnh" hay "Tn cng xi be." Ngy nay mi nc u bit rng cng ngh thng tin l dn li then cht ca s tng trng kinh t ton cu v internet l nhn t then cht ca "Ton cu ho." Nhng internet ang tr thnh cng c mnh trong tay ca nhng k mun n cp, khng b v tin hnh chin tranh, dng cc phng php "tn cng xi be." C bng chng ngy cng tng rng internet ang c dng bi nhiu nc nh cng c xm lc khi mt s phm trn my tnh c th tr thnh "v kh" hiu qu hn sng v n. Nm 2007, Estonia li cho Nga v vic ch mu ra hiu cho cuc tn cng xi be chng li nc mnh. Nm 2008, trc khi xe tng Nga tin vo Georgia, c cuc tn cng xi be ph hu tt c cc mng ca chnh ph Georgia. Al-Qaeda v cc nhm khng b khc tin hnh nhiu cuc khng b xi be vi cc nc phng Ty. Bc Hn b buc ti gi i hng nghn "Virut v su" vo Hn Quc v lm ngt qung kinh doanh ca h trong vi ngy. Theo nhiu 213

nghin cu, phn ln cc nc pht trin c th tr c vi "tn cng xi be " nhm ph hu mng my tnh ca h nhng phn ln cc nc ang pht trin s KHNG c kh nng phng th cho mnh v h KHNG hiu an ninh internet ca h mong manh th no. y khng ch l vn cho cc chnh ph m cc cng ti kinh doanh cng mong manh vi cc "hacker," k dng internet nh cp th tn dng, tin bc hay thng tin nhy cm. Ngy nay nhiu cng ti ang b "tn cng" bi hacker hn bao gi trc y. Mt s cng ti thm ch cn bo co c hn nghn n lc ph v h thng an ninh ca h mi ngy. Trong hai nm trc y, "ti phm xi be" lm ngi M tn hn $8 t la. Ngy nay phn ln cc cng ti u ang lm mnh thm an ninh h thng thng tin ca h bng vic thit lp tng la, gim st truy nhp v dng phn mm c bit pht hin v nhn din ngi dng khng c php. Tuy nhin mi h thng an ninh u c nhng im yu v thng thng im yu nht v c th nht l sai st ca con ngi. Chng hn, mt ngi khng c thng bo vn m mt th in t c vi rt hay mt nhn vin ti xung phn mm c trn ln vi "nga T roa" cho php hacker truy nhp vo h thng ca h. gi cho h thng c an ninh, cc cng ti cn cc chuyn vin an ninh thng tin ti nng nhng khi nhu cu ny tng ln trn khp th gii, cc i hc khng th to ra sinh vin tt nghip trong lnh vc ny. Cu cao v cung thp to ra vic tng ng k v lng cho ngi phn mm c tri thc v k 214

nng v an ninh my tnh v mng. Ngy nay cc sinh vin mi tt nghip c k nng v an ninh tnh ton c th c lng gp i sinh vin tt nghip ch l ngi lp trnh. Lng trung bnh tr cho chuyn vin an ninh my tnh M v chu u l qung $95,000 ti $125,000 nhng n vn ang tng ln v nhu cu vt qu cung cp. Sinh vin mun c chuyn mn v an ninh my tnh phi hc vi mn hc v an ninh mng, an ninh h thng, v kin trc h thng nhn din ri ro an ninh cho h thng tin v bit cch thit lp kim sot an ninh lm gim nh ri ro an ninh. H phi hiu e do an ninh v tnh mong manh, vn ca phn mm xu, m hi, v mt m; h phi c tri thc v truyn thng an ninh (chng hn: PKI, SSL, IPSEC, v VPN) cng nh cp php v xc thc. H phi hiu kin trc h thng v c kh nng pht trin kin trc an ninh cho h thng phn mm c trung.

Chuyn vin an ninh cng ngh thng tin Chuyn vin an ninh cng ngh thng tin (CNTT) l mt trong nhng k nng c nhu cu cao nht ngy nay trong cng nghip CNTT. Vi vic tng cc cuc tn cng xi be, ly nhim phn mm c, s xm nhp ca hacker v.v., cc cng ti by gi chi nhiu tin hn vo an ninh kt cu nn v ng dng CNTT hn vi nm trc. Trong qu kh, cc cng ti da trn tng la nhng iu khng c tc dng tt v h chu nhiu tn tht. Ngy nay phn ln cc hackers l ti phm c t chc rt gii xm nhp vo cc h thng CNTT v to 215

ra h hng. ngn cn iu xy ra, cc cng ti phi chp nhn nhiu cch tip cn phng nga hn l phn ng. H phi kim im li h thng CNTT ca h nhn din nhng ch mong manh v sa chng trnh bt k hu qu no thm. Kt qu l nhiu cng ti ang thu chuyn vin an ninh CNTT, nhng ngi c o to gii quyt vi vn an ninh thc hin m hnh an ninh phng nga ca h. Khu vc mong manh nht ca h thng CNTT l m phn mm. Ngay c ngy nay, phn ln sinh vin vn khng c dy lp trnh c an ninh trong u. l l do ti sao "trn b m" v "chn lnh SQL" l chin thut thng thng trong cc hacker c c quyn truy nhp vo h thng CNTT v nh cp thng tin hay cy phn mm c. Nhiu cng ti vn cn da vo vic "v" nh gii php vt qua li trong m. Tuy nhin vic v thnh thong cng to ra ch mong manh khc v phn m. Cch tt hn l dnh thi gian vo kim m, kim th r li, v gim nh m an ninh nh cng c phng nga m hi v xm nhp ca hacker. lm cho n hiu qu hn, ngi lp trnh, ngi pht trin v ngi qun l CNTT phi c o to v an ninh h thng CNTT. S lng tng ln nhng ngi truy nhp vo website phng tin x hi cng lm tng ri ro ca ly nhim phn mm hi. Mt ngi bt cn vi laptop b ly nhim c th lm ly nhim ra ton th h thng CNTT cng ti. Mt in thoi thng minh b ly nhim c th to ra h hng cho h thng CNTT ca cng ti. gi an ninh cho thng tin nhy cm v ti thiu ho ri ro, cng ti phi thc hin nhiu o to hn v an 216

ninh cho nhn vin v gim st v lm cu hnh tng la vi kh nng tt nht. Vi vic s dng tng ln cc thit b di ng nh my tnh bng, in thoi thng minh, v.v., ri ro v n cp thng tin v d liu tng ln. Thnh cng ca cng ti by gi ph thuc vo kh nng ca n gi an ninh thng tin v d liu "nhy cm" tch khi nhng thit b ny bng vic chng lu gi trn "m my t" ca h thay v trn thit b. Yu cu v my t an ninh cng to ra nhu cu thm v chuyn vin an ninh. Bi v tnh ton "my t" bao gm mt s ri ro gn lin vi an ninh d liu v tnh truy nhp c. Cc cng ti ngn ngi chuyn vo tnh ton my. thu c tin tng ca khch hng, nhiu nh cung cp dch v phi lm cho my ca h truy nhp c v c xc nhn bi nh bn an ninh bn th ba. lm iu , c hai nh cung cp tnh ton my v nh bn nh gi an ninh u cn thu chuyn vin an ninh. Vn thng c nu ra l liu h c tm c cc chuyn vin ny khng? Mi ngi ly o to v h thng an ninh u? C vi chng trnh chng ch an ninh trong cng nghip nhng chng no ngi ta cn cha c nhiu nm kinh nghim, thnh thong mi c vi thng o to c th l khng . Ngy nay an ninh CNTT ang tr thnh mn hc trong mt s i hc. C th c c bng tt nghip i hc hay bng thc s trong an ninh CNTT v ngi tt nghip c th mong i lm c $95,000 ti $130,000 mt nm.

217

o to v an ninh thng tin Ti nhn c mt email: Cm n thy v bi bo an ninh Cng ngh thng tin. Thy c th ni thm cho ti v cch ti c th vo lnh vc ny c khng? Ti l ngi pht trin phn mm trong 4 nm v ti mun l chuyn vin v an ninh. p: C nhiu con ng ngh nghip i vo khu vc an ninh Cng ngh thng tin, bn c th tr v trng ly bng thc s trong Cng ngh thng tin chuyn ngnh An ninh h thng hay ly cc mn hc thm v an ninh thng tin ri qua k thi c chng ch v an ninh cng ngh thng tin. Mt mn ph bin nht l Chuyn nghip an ninh h thng tin c chng ch - Certified Information Systems Security Professional (CISSP) c Lin on chng nhn an ninh h thng tin quc t - International Information Systems Security Certification Consortium hay ISC qun l. T chc ny yu cu rng cc thnh vin ca h phi h tr v tun theo b lut o c : 1) Bo v x hi, ton th nhn dn, v kt cu nn. 2) Hnh ng mt cch ng knh, trung thc, cng bng, trch nhim, v hp php. 3) Cung cp dch v sing nng v c trnh cho thn ch. 4) Thc y v bo v ngh chuyn mn. T chc ISC coi rng chng ch l c quyn phi c thu ly v duy tr. Cc thnh vin c nh hay ch

218

 vi phm bt k iu khon no ca b lut ny s tu thuc vo hnh ng ca mnh m b thu hi chng ch. o to ca CISSP bao qut mi khu vc min c lin quan ti ch an ninh: Kim sot truy nhp; Mt m ho; Kin trc an ninh; Vin thng v an ninh mng; Qun l ri ro; Php l, Qui ch v iu tra; An ninh vn hnh; Lin tc nghip v v phc hi thm ho; An ninh ng dng; v An ninh vt l; c xc nhn l CISSP, bn phi p ng mt s yu cu: C t nht nm nm kinh nghim lm vic an ninh trc tip trong hai khu vc thuc mi khu vc min ny. C bng c nhn v bn nm kinh nghim lm vic trong hai khu vc thuc mi khu vc min ny. Qua c k thi CISSP vi im c tnh theo thang 700 im hay ln hn. K thi ny l thi a chn la, cha 250 cu hi vi bn tu chn cho tng cu, cn c tr li trong thi hn su gi. Chng nhn l ng v cc nh gi ca h lin quan ti kinh nghim chuyn mn v b lut o c ca CISSP. c xc nhn bi mt CISP khc, ngi chng nhn rng nhng khng nh ca ng c vin lin quan ti kinh nghim chuyn mn l ng vi hiu bit tt nht ca h, v rng ng

219

c vin ny ang gi v tr tt trong cng nghip an ninh thng tin. Chng ch CISSP c hiu lc trong ba nm, sau n s phi c gia hn bng vic ly li cc k thi hay t nht ly 120 tn ch gio dc chuyn nghip tip tc Continuing Professional Education (CPE) nh hc cc lp cng ngh thng tin b sung, d cc hi ngh v x mi na, xut bn cc bi bo v nghin cu trong khu vc an ninh, v.v. Bn c th lin h vi Lin on chng nhn an ninh h thng tin quc t bit thng tin chi tit v o to v ly chng nhn ti: https://www.isc2.org/ Theo quan im ca ti, ngi pht trin phn mm vi tri thc chuyn gia an ninh ang c nhu cu cao mi ni. C thiu ht trm trng v ngi c k nng ny cho nn bn c th mong i kim c lng rt cao (t $90,000 ti $125,000 mt nm) v n s cn ln cao hn nu bn c cc k nng ph trong kin trc v thit k an ninh hay chuyn mn gii quyt vi cc cuc tn cng xi be, to n my tnh v qun l t p ng tnh trng khn cp my tnh. V khu vc an ninh yu cu nhiu kinh nghim, iu thch hp cho nhng ngi c nhiu nm lm vic nh ngi pht trin phn mm nh bn, ti ng vin rng bn c th ly c hi ny thng tin ngh nghip ca mnh.

An ninh h thng Mt ngi ch cng ti vit: Ti l mt ngi doanh nghip, khng phi l ngi k thut. Doanh nghip ca ti ph thuc vo cng ngh thng tin 220

(CNTT) cho nn ti hiu rng an ninh l quan trng. Gn y ti thu vi chuyn vin an ninh nhng ti khng bit h gii n mc no? H c chng ch an ninh nhng gn y ti bit rng c "chng ch gi" m mi ngi c th mua c, c "gian ln thi c" nc ti. Lm sao ti bit liu chuyn vin an ninh ca ti c gii hay khng?" p: An ninh h thng l vn rt hc ba cho mi cng ti. Trong nhiu nm qua, kiu v tn xut cc cuc tn cng xi be tng ln kh nhiu. Ngy nay, mi cng ti u l ch th cho vic xm nhp phc tp mang tnh ph hu nhiu hn v ranh ma hn trc y. Nhng cng ngh mi hn nh tnh ton my, mng x hi v thit b di ng cng cung cp nhng c hi mi cho hackers tn cng. Nu bn khng th "tin cy" c tri thc v k nng ca ngi ring ca bn th bn c th cn c cng ti an ninh CNTT cung cp t vn cho bn. Cc chuyn vin ny cng c th thm tra liu "chuyn vin c chng ch ca bn" c tri thc v k nng hin thi nht hay cn o to thm. C cch n gin tm ra iu na. L ngi ch cng ti, bn c th hi mt s cu hi mc cao xc nh t an ninh mng ca bn gim st tt th no mng ca bn. Nu h khng bit cu tr li, h c th khng hiu ci g ang xy ra trong mng ca bn. Sau y l mt s cu hi bn c th hi: 1) 2) Lu thng trung bnh trong mng l g? ng dng no c dng nhiu nht trong cng ti chng ta?

221

3) 4)

C ng dng khng c bit no chy trong mng khng? Bao nhiu virus c gi ti cng ti chng ta hm nay? Chng ta c th o c iu khng? Nu cng ti c phn mm chng virus c ci t, n c th sinh ra bo co cho bn. C virus no m phn mm chng virus ca chng ta khng bit khng? Chng ta c cp nht phn mm chng virus trn c s thng xuyn khng? Bao lu - hng ngy, hng tun hay hng thng? C hot ng mng no xy ra sau gi lm vic khng? Chng ta c lung i ra no ti cc nc hay cc trm bt thng khng? Chng ta c ngi no ti xung PDF vi ni dung c flash c nhng khng?

5)

6) 7) 8)

Cho d t an ninh ca bn l gii, h khng th bo v cho cng ti ca bn khi mi phn mm hi hay virus v cc loi tn cng khc. Bn phi gi nh rng cng ti ca bn ang b tn cng trn c s thng xuyn cho nn nu bn vn khng cm thy thoi mi, bn c th cn lm hp ng vi cng ti an ninh CNTT cung cp dch v an ninh thm. Trong qu kh, tng la l vic phng th tt nhng ngy nay cng ti khng th da trn tng la thm na. Cng ngh thay i yu cu cng ti ly cch tip cn tch cc v c l cn ci t cng ngh mi t 222

nht cng i trc mt bc so vi hacker. Phn ln cc cng ti an ninh c th cung cp cch tip cn u cui ti u cui cho an ninh xi be. Thay v ch thit lp vi cng c an ninh, h c th tm gii php u cui ti u cui bao gm mi th t kim nh y mng d liu ti an ninh kt cu nn CNTT. H c th tin hnh kim nh an ninh nhn din s mong manh, v nhn din v qun l, v vic lc hnh vi na. Nhn din qun l m bo rng ngi dng c th truy nhp ch vo d liu v ng dng h c thm quyn truy nhp l cng ngh mi cng ti nn c. N phn cng vai tr cho ngi dng trn h thng; tng vai tr c mc truy nhp c thm quyn khc nhau ti ni dung v khu vc ca mng. N cng lm cho vic dng ko di cc chng ch s thc v t hp tn ngi dng/mt khu. B lc da trn hnh vi l cch khc gip ngn nga cc cuc tn cng xi be. V cn bn, n l cch theo di hnh vi ca nhng ngi truy nhp vo ni dung. Nu mt ngi dng c bit c xu hng truy nhp vo mt tp c bit ba hay bn ln trong mt thi k cho nhng mt hm no c truy nhp n hn 20 ln, h thng s ly c lu bo ng. Khng g tt hn phng nga v khi iu xu xy ra, thng l qu tr.

223

7. Phng php pht trin phn mm

Lch s tm tt v pht trin phn mm Lch s ca cng ngh my tnh hin i l rt ngn, n mi qung 70 nm. Lch s ca phn mm cn ngn hn, n khong 50 nm. Phn ln cc phng php pht trin phn mm cha hnh thnh y mi ti nhng nm 1970. V cn bn, c hai cch pht trin phn mm: Cch c in hay cch c dn li theo sn phm coi pht trin phn mm l hot ng xy dng vi tng vin gch (m) t t ln nhau cho ti khi chng tr thnh sn phm phn mm. N coi bt k ai c k nng lp trnh u c th xy dng phn mm v hot ng dn ti sn phm phn mm l "dng t do" v tng ngi lp trnh u bit iu mnh lm. Cch nhn ny ti t nhng ngy u ca my tnh, thi k m phn mm vn cn l iu huyn b ph thuc vo ngi lp trnh vit m phn mm. N da trn cc k thut v tri thc c nhn c trong u ngi v khng c lm ti liu. "Cch hin i" hay "cch c dn li theo qui trnh" xut hin vo cui nhng nm 1970 da trn khu vc ch to, iu hi t vo cch phn mm c xy dng xc nh cht lng ca sn phm. Cch ny coi phn mm l tp cc nhim v nh tun theo mt qui trnh ni tng nhim v c th c kim sot v o. N loi b quan nim rng pht trin phn mm l "dng t do." N nhn mnh rng chnh k lut c dng tt nht 224

di nhng qui tc nghim ngt theo mi quan h gia cc nhim v c xc nh r mt cch tng minh. Nhng quan h ny, cng cn c bit l "qui trnh," nhn din cc nhim v cn to ra mt sn phm phn mm v hng dn n qua bn l trnh c tn l "Vng i pht trin phn mm." Phn ln cc d n phn mm ngy nay hoc tun theo cch thc "c in" hay "hin i tu theo gio dc v o to ngi pht trin. Gia nhng nm 1970 ti 1990, cng nghip phn mm hi t ch yu vo cch c in v hu ht phn mm vo thi u tng i nh v n gin hn. Tuy nhin cht lng ca nhng phn mm khng rt tt vi nhiu li. Dch chuyn t Cch c in sang Cch hin i bt u vo cui nhng nm 1980 khi chnh ph M mun ci tin cht lng phn mm trong cc h thng nhng ca qun s bng vic i hi rng mi cng vic phn mm cho chnh ph u phi tun theo cc chun nghim ngt. iu ny c biu l bng ngn ng lp trnh Ada v khun kh ca n cho phng php v cng c chung nh DOD-STD-2167. Vic thit lp Vin K ngh phn mm Software Engineering Institute (SEI) ti i hc Carnegie Mellon vo cui nhng nm 1980 l n lc ci tin cht lng phn mm trong ton nc M. Vic pht trin v p dng M hnh trng thnh nng lc cho phn mm Capability Maturity Model for Software (CMM) v nhiu m hnh qui trnh xut hin v sau lm thay i cch mi ngi pht trin phn mm M ri cc nc khc.

225

Trong thi k chuyn tip, c bt ng chnh gia nhng ngi c o to theo Cch c in v Cch hin i." Nhm ny coi vic tun theo "qui trnh" ph hu tnh sng to c nhn. Nhm kia coi khng tun theo qui trnh l hn n v mt kim sot. C nhiu tranh ci v tranh lun gia nhng ngi pht trin cho ti khi c bng chng t cng nghip chng minh r rng rng qui trnh c chun ho c th ci tin nng lc ca d n qun l chi ph, lch biu v li. Ngay c khi cng ti bt u chp nhn "Cch hin i," cc i hc vn cn dy "Cch c in" cho nn sinh vin b ln ln. H c o to lm bt k ci g h c th lm (dng t do) xy dng phn mm trong bn nm i hc ca h nhng khi h lm vic trong cng nghip, h b buc phi tun theo "qui trnh" m phn ln h khng hiu. Nhiu ngi cm thy khng thoi mi bi "quan liu khng cn thit" trong n lc dn li theo qui trnh. iu ny dn ti cuc ni dy vo u nhng nm 2000 chng li bt k qui trnh "nng n" no nh CMMI hay ISO 9000. Mt nhm nhng ngi pht trin to ra qui trnh nh cn thay th m by gi c bit ti di ci tn "qui trnh agile (mau l). S kin l vi d n ln v phc tp, bn cn qui trnh c k lut m bo kha cnh cht lng v kim sot. C bng chng ch ra rng vic tun theo qui trnh pht trin phn mm c th em ti cht lng cao hn v sn phm phn mm tt hn ng thi gian, trong lch biu v chi ph. Tuy nhin, vi d n nh, iu chp nhn c l c t cch hn ch hn nh Lp trnh cc oan, Scrum, Pht trin phn mm thch ng. iu quan trng l hiu ch li ca c hai qui trnh (cch hin i v cch mau l Agile) nhng iu cng 226

quan trng l ch ra rng ngi pht trin khng nn quay li cch thc c in ca dng t do, lm bt k ci g bn thch xy dng phn mm.

Phng php pht trin phn mm Trch t "Kin trc cho cc h thng dng nhiu phn mm" ca Anthony Lattanze Thut ng Cu hi u tin trong tm tr nhiu ngi c th l: Khun kh qui trnh pht trin phn mm l g? Tt nhin, cu tr li cho iu ny l iu ny l tu. Qui trnh pht trin l nghi thc chung m cc t chc tun theo pht trin sn phm. Trong khi iu ny l p dng c ni chung cho bt k min ch to no, chng ta c th an ton m ni rng qui trnh pht trin l nghi thc hay th tc chung m cc t chc tun theo pht trin h thng dng nhiu phn mm v sn phm. Trong phn ln cc nm 1980 cho ti nay, s hi t ca cc cng ng ci tin qui trnh tng dn vo qui trnh pht trin phn mm, cho d sn phm v h thng tin ho nhiu hn ch phn mm. Ln ln chung khc l thut ng vng i phn mm, iu thng c dng mt cch ng ngha ch qui trnh pht trin phn mm. Vng i phn mm c xu hng rt tru tng, m t cc giai on chung 227

ca cc d n pht trin phn mm. Vng i phn mm cn nhiu hn pht trin h thng hay sn phm; n ni ti con ng t ci ni ti nm m m cc yu cu c thu thp v phn tch, v phn mm c pht trin, kim th, trin khi, bo tr, v cui cng cho ngh vic. M hnh vng i tng t, c tn l V-m hnh (Forsberg et al., 1996), tn ti trong cng ng k ngh h thng. T chc tm thi chung ca nhng pha tng qut ny thng nh ngha loi vng i phn mm m mt t chc dng. c t chc theo cch ny, vng i c th l thc , v theo cch khc n c th l lp hay xoy c. Nhng vng i a dng ny c m t trong Hnh 1. Mi mt trong nhng vng i ny phc v cho cc hon cnh pht trin h thng v doanh nghip khc nhau. Qui trnh thc c th c dng trong nhng tnh hung m cc yu cu sn phm hay h thng v cc cng ngh c hiu r. Cc vng i lp hay xoy c thng c dng trong hon cnh doanh nghip ni cc yu cu l bin ng, cng ngh khng c hiu r, hay c hai. Theo l thuyt, vic lp gip nhn din v kim sot ri ro do cc yu cu bin ng hay cng ngh thch thc sm hn l cch tip cn thc gip. Cc vng i pht trin phn mm lp dng nh l c a chung nht ngy nay.
Khi nim h thng M hnh thc t MLISTD 2167 Phn tch yu cu phn mm Thit k s b Thit k chi Vit m v tit kim th n v

Phn tch yu cu h thng

228

K tri

Xc nh mc tiu, phng n v rng buc,

Phn tch ri ro Phn tch ri ro Phn tch ri ro Bn mu 1 2 3 Lp k hoch yu cu

nh gi phng n nhn din v gim nh ri ro

Thit k Vit m

M hnh ca Boe

Lp k hoch pht trin V- m hnh k ngh Lp k h hoch thng c in

Kim th

Yu cu h thng Yu cu phn mm Thit k s b Thit k chi tit

Pht trin v trc nghim ln lp sn phm tip

Kim h t

Kim th chp nh Kim th tch hp Kim th cu phn Kim th n v

Phn tch v Hnhthit 1 M hnh k

vng i tng qut. Xy dng 229

Tuy nhin, trong thc hnh, nu ngi ta xem xt k cng iu t chc thc s lm khi n xy dng h thng dng nhiu phn mm, mt t hp ca vng i lp v thc thng c dng. Mt khi thit k kin trc n nh, thi k khng chc chn qua i, v cch tip cn hng thc trc tip hn c th c ly, hay nhng ln lp khc nhau c th c dng xy dng v trin khai cc phin bn a dng ca sn phm hay h thng. Cc khun kh qui trnh phn mm cung cp nhiu chi tit hn cc m hnh vng i tng qut cung cp, nhng du vy vn cn c lm th nghim hay iu chnh cho cc d n v cc t chc c bit. Cc khun kh qui trnh phn mm t hp cc m hnh vng i phn mm tng qut, nhng qui nh cc vai tr, trch nhim, vt phm, th tc, phng php, vn vn m phi c to ra khi tun theo khun kh qui trnh ny. Cc t chc thng bt u vi mt khun kh qui trnh phn mm v iu chnh n theo qui trnh pht trin phn mm c bit ca h. Cc qui trnh phn mm ca t chc c lm th nghim l cc khun kh qui trnh c bit hn nhiu v m t c bit iu c lm, iu c sn xut ra, v bi ai. Cc qui trnh phn mm ca t chc c th xc nh cc vai tr c bit, trch nhim, vt phm, th tc, dng thc ti liu, khun mu, chun, vn vn. Xem xt k lng hn v qui trnh pht trin ca t chc, chng ta thy rng khng c mt s lin tc ca cc hot ng m khu gi yu cu, phn tch cc yu cu, v lm ti liu cc yu cu, thit k, vn vn mi cho ti khi h thng 230

hay sn phm chy ra. Xy dng h thng phc tp dng nhiu phn mm khng ging nh ch to theo dy chuyn lp rp, iu t nhiu l s lin tc ca cc cht liu th i vo t u ny ca nh my ch to v sn phm chy ra t u kia. Cc qui trnh c t chc dng pht trin h thng dng nhiu phn mm ging nhiu vi tp cc qui trnh tch ri nhng c tng h m c dng cng nhau pht trin sn phm hay h thng.

Qui trnh nng cn so vi nh cn

Cc cng ng ci tin qui trnh truyn thng c ngun gc trong cc m hnh vng i thc , ci tin cht lng ton b, m hnh ho trng thnh nng lc, ISO 9000, Six Sigma, v nhng vn khc. Nhiu trong cc phong tro ny bt u t u nhng nm 1980 khi nhu cu v phn mm lin tc mt kim sot, v tht bi d n tng ln l qui tc. iu l hin nhin bi vic a ngi thng minh vo mt phng chc ngoy m trong 12 gi mt ngy s khng tt yu a ti h thng vi chc nng v thuc tnh c tnh cht lng mong mun. Truyn thng dng cc khun kh qui trnh hng dn cng vic ca ngi thit k v ngi pht trin, v ci tin thc hnh, vn din ra ngy nay. Tnh mau l ngy nay l mc nng trong qui trnh pht trin phn mm. Nu t mau l (agile) khng xut hin trong tiu u hay tiu con ca mt khun kh qui trnh, dng nh l n b khinh r bi th h mi cc k s xem nh trng phi c v qu nng cn. Tng t, nhng ngi thun khit t cc cng ng qui 231

trnh truyn thng dng nh hi cht nghi ng v phong tro qui trnh nh cn. Trong thc hnh, cc cc oan thng khng bao gi l cu tr li tt nht, v y chc chn l trng hp trong cc tranh ci qui trnh nng cn v nh cn vn ni ln d di ngy nay. Cc cng ng ci tin qui trnh truyn thng c xu hng ly ti liu lm trng tm v tu thuc vo cc qui trnh t chc c cu trc cao, c xc nh nghim ngt, v c tun theo trung thnh xy dng h thng dng nhiu phn mm. Khng nh l ch cc h thng c xy dng theo cch ny c chiu chi ph, lch biu v cht lng sn phm d on c nhiu hn - v c nhiu d liu h tr cho khng nh ny. Mc du nhng kiu cc khun kh qui trnh truyn thng ny ng gp ln cho ci tin cch cc h thng c xy dng, chng thng nng n nhiu hn cn thit trong nhiu tnh hung v hon cnh doanh nghip. Nhiu trong nhng khun kh ny v ngun gc c to ra vi cc d n ln ca b quc phng M trong tm tr v thng qu tn km v rc ri cho cc t chc nh c th theo c trong xy dng h thng v sn phm dng nhiu phn mm. Mt bin lun khc, mi gn y l ch cc qui trnh nghim ngt c xu hng lm x cng tnh sng to ca t chc, v c bng chng t cc trng hp nghin cu ca cc t chc a dng gi rng c tnh ng n no cho lun c ny. Mt v d tuyt vi l trng hp nghin cu (Hindo, 2007) m t cho thnh cng ni bt ca cng ti 3M trong kh nng ca n li dng pht kin cng ngh. T hp ca pht minh doanh nghip v cu trc 232

cng ti ln thng l s trn ln bt thng. Cc cng ti ln in hnh thy kh pht kin, v cc cng ti nh thng thy kh t ti sn xut qui m ln, d on c, c chi ph-hiu qu. Tuy nhin, 3M l cng ti 100 nm tn hng danh ting l mt trong nhng cng ti pht kin nht trn th gii trn hnh tinh ny, vi nhiu thu nhp ca n da trn cc cng ngh pht kin mi c pht trin bn trong 3M. Thnh cng ny c qui cho mi trng khuyn khch nhn ri ro v s dung th no cho tht bi nh cht xc tc cho khm ph. Bn trong t chc nghin cu v pht trin ca 3M, cc qui trnh cc nh cn cho php cc k s c t do khm ph cc tng m khng b nng gnh hay b gy sc p ca vic p ng cch o thng k v cc mc ch hay hn cht thi gian a ra th trng. Mt k s nghin cu ca 3M khng nh rng 5,000 tng phi c kho st tm ra mt tng s sinh li. Mc cho bn ghi theo di v pht kin, thay i trong cp qun l iu hnh ny sinh trong nhng thay i nn tng cho nghing v nh cn v cc qui trnh pht trin 3M. ng CEO mi, ngi ch trng mnh m v qun l cht lng ton b (TQM) v Six Sigma cc khun kh qui trnh c da vo, quyt nh th ch ho kim sot qui trnh nghim ngt o, qun l, v ci tin qui trnh pht kin ca 3M. Qui trnh kim im pha nghim ngt c th ch ho thc y nghin cu c ha hn. Di qui trnh ny, nu mt d n nghin cu khng cho thy dn n sn phm sinh li sau khi kim im, d n ny b ct b. Mc ch ca loi kim sot qui trnh ny l tng tc, h thng ho, v dch chuyn pht kin thnh sn phm sinh li c 233

cho th trng. Mc ch ca cp qun l l lm pht kin thnh d on c nhiu hn v c chi ph-hiu qu. Tuy nhin, pht kin v khm ph cn qui trnh hn n v khng d on c ni cch o thng k th khng cho bit c ton th cu chuyn v pht kin thnh cng. Chng hn, Post-It Notes c pht minh ti 3M l v d c in v cht dnh b tht bi tm thy thnh cng trong ng dng hon ton khng c lp k hoch trong Post-It Notes. Post-It Notes c dng mt thi gian di trong cc phng th nghim ca 3M trc khi ai trong t chc ny hng khi a n ra th trng nh mt sn phm cho ngi tiu th. Da trn mc ch nghin cu gc, iu d nh pht trin cht dnh mi, con s thng k ch ra chng trnh nghin cu ny l tht bi. Tuy nhin, thc ti l ch Post-It Notes kho lo lm ny sinh thu nhp hng t la cho cng ti 3M. Theo cc k s 3M, di ch mi v nghin cu c kim sot, c gim st cht ch, cht dnh cho Post-It Notes chc b ct b t lu trc khi Post-It Notes c pht minh v tim nng thng mi ca n c kho st. Di cc qui trnh mi, d n nghin cu b ct b, ci khng cho kt qu trong khung thi gian nht qun vi cc con s thng k v bn trong khun kh qui trnh c xc nh nghim ngt. Mc du thu nhp t ch to sn phm hin c tng trng di kim sot qui trnh nghim ngt, thu nhp t pht kin mi tt thng xung. Vic p dng kim sot qui trnh nghim ngt cho cc chc nng nghin cu v pht trin lm x cng hiu qu tnh sng to. Tht bi khng c dung th, v n l 234

xu theo thng k, v cc chi ph kho st khng b tri buc m cc con s thng k ch ra s khng dn ti sn phm sinh li b kh b. V truyn thng, 3M l ni cc nh nghin cu c cho phm vi rng theo ui nghin cu ti ch n a ti. Tuy nhin, nhiu nh nghin cu gii nht b 3M tm ng c xanh ti hn ni h c th theo ui chng trnh nghin cu ca h trong mi trng khng b tri buc. Hiu qu ca nhng thay i ny l ng ngc nhin. Nm 2004, 3M c xp hng th nht trn danh sch cc cng ti pht kin nht ca Boston Consulting Group. N tt xung th hai trong nm 2005, th ba trong nm 2006, v xung th by trong nm 2007. Trc khi chp nhn kim sot qui trnh nghim ngt, mt phn ba cc sn phm ca 3M da trn pht kin mi. Sau khi chp nhn kim sot qui trnh nghim ngt, con s ny tt xung mt phn t. Theo trng hp nghin cu ny, kim sot qui trnh nghim ngt dng nh phc v cho vic ch to cc sn phm thit lp tt, nhng tc ng nghim trng ti cc t chc nghin cu v pht kin bn trong 3M. Vi mt cng ti nh 3M, khng pht kin trong phn on th trng ca n c th l n t hnh chm. Xu hng tiu cc ny ti 3M gn y c CEO mi cp ti, ngi loi b nhiu s cng nhc trong cc t chc nghin cu v pht trin bn trong 3M v thit lp li nhiu thc hnh trc y. iu ny cp ti cu hi: Ti sao cc t chc c nhn mnh vo nhng cc oan: nh cn hay nng cn, kim sot cao hay kim sot mc k cho lm? Dng nh l khng c ch cho c hai hay mnh t gia. Trng 235

hp nghin cu ny (v nhng trng hp tng t) s dng nh ch ra rng kim sot cao, cc qui trnh nng cn c th c ch trong sn xut thng l v mi trng ch to, nhng khng c ch trong mi trng ng, hng pht kin. Sao khng p dng c hai? S ni dy nh chng li cc khun kh qui trnh hng thc nguyn khi bt u t gia nhng nm 1980, c bit trong cc t chc nng ng nh hn. Nhng cho d cc t chc ny nhn ra rng h qu cn cc qui trnh c k lut hn no , v vn chc ngoy h thng khng th thc c th l n thuc cho thm ho. iu ny dn ti vic thm him cc khun kh qui trnh thay th m c th cung cp qui trnh cho cc t chc nng ng, nh hn trong xy dng h thng dng nhiu phn mm. Mt xem xt quan trng khc ca nhiu ngi nghin cu l to ra khun kh qui trnh m ng c m c th d dng c chp nhn v r. Phi tn km nhiu tin, n lc, thi gian, v ti nguyn pht trin, th ch ho, dch chuyn, o v bo tr cc khun kh qui trnh kim sot cao, nng cn. Nhng chi ph ny l, v vn l vn chnh cho cc t chc cng ngh cao nh hn. Mt khun kh qui trnh ni ln vo gia nhng nm 1980 lm thay i cch cc k s ngh v cc khun kh qui trnh pht trin. Pht trin ng dng nhanh (RAD) bng n trn khung cnh cng ngh vo nhng nm 1980 v l ng t ca khun kh qui trnh agile (uyn chuyn) iu sinh si ny n ngy nay (Martin, 1991). Mc du ch c mt m nh nhng tn v phn ln khng c cc cng ng thi v qui trnh trn my tnh ln tin tng, RAD gieo ht mm m 236

vn em li kt qu ngy nay. Ti li ca n, RAD dng m hnh vng i xoy c m c Boehm l thuyt ho trong bi bo bc ngot ca ng y (Boehm, 1986). Tuy nhin, RAD vn hnh ho khi nim ny trong mt khun kh c th hn m cc t chc c th lm th nghim v duy tr mt cch nhanh chng, d dng v r. Trong sut cui nhng nm 1980 v u nhng nm 1990, cc m hnh nh M hnh trng thnh nng lc (Paulk et al., 1995) chi phi, nhng cc khun kh qui trnh nh cn dn dn v vng chc thu c mnh t v nhiu uy tn hn. Dch chuyn ny t cc khun kh qui trnh nng cn sang nh cn c th c qui cho s kin l nhng nh sn xut v tiu th phn mm ln nht trn ton th gii trong nhng nm 1980 l chnh ph M, v ni ring l B quc phng M. H thng dng nhiu phn mm thng phc tp, siu qui m v c xy dng bi lc lng lao ng phn b cao. iu ny cn vic dng cc qui trnh rt nghim ngt m bo cht lng sn phm, chi ph d on c, lch biu chuyn giao, v tnh truy nguyn c v cc yu cu m bo tun th vi c t sn phm. Nhng h thng ny in hnh c gi rt cao, cc vng i pht trin v trin khai lu (8+ nm pht trin v kim th, 30+ nm trong vn hnh), hng chc nghn yu cu, v thng y ti vic bao gi cng ngh. Nhu cu v nhng ngi c lin quan ln nht trong phn khc th trng cho xu hng dn ti trng thi ca thc hnh v hnh vi ca ngi sn xut phn mm, iu l hon cnh mi cho ti gia nhng nm 1990.

237

Vi vic ni ln ca phn cng my tnh, mng mnh hn, r hn, v c bit l s sn c ca Internet i km vi World Wide Web, mt dch chuyn chm th trng bt u. Dn ton cu chung tr thnh ngi tiu th ln nht v ngi dng phn mm v Internet v bt u nh hng ti th trng theo cch n tng, v nh hng ti ngi tiu th v ngi sn xut v h thng v sn phm dng nhiu phn mm. Bn cnh , nhiu ng dng nhng tm ra cch ca chng i vo mi th t chi ti radio ti t. t ngi tiu th nhn bit v h thng dng nhiu phn mm nhng hay dnh cho chng ngh th hai (tr phi chng hng). Tuy nhin, h thng dng nhiu phn mm nhng ang tng trng nhanh chng v nng lc, phm vi, v phc tp. Xem nh kt qu ca nhng pht trin ny, cn bng nh hng dch chuyn dn khi chnh ph M khi lc dn li nm sau vic pht trin phn mm chuyn sang dn s ton cu chung ca cc doanh nghip t v cng dn. Nhng ngi c lin quan ti chnh ph khng cn nh hng ln ln th trng CNTT hay tip du cho ng c pht kin ca n - lc th trng ton cu ln lm iu . n nm 2000, chnh ph M v tt c cc nhng ci ph thuc ca n ch l ngi tiu th khc trong th trng ton cu bao la ca nhng ngi c lin quan. Th h mi ny ca nhng ngi c lin quan (v ang) khng quan tm ti xp hng trng thnh, cc vng i thc , hay liu ngn ng my tnh Ada c c dng khng, nhng mun cc ng dng nhanh hn v r hn, nhiu nng lc phn mm hn trc y. Nhp ca pht kin ngy nay lm chng mt hu ht cc nh cng ngh sc so nht. Trong nhiu trng hp, tin c lm ra bi nhng ngi xut hin th trng 238

u tin vi cc sn phm c tnh nng. y l ton th m hnh kinh doanh mi v gy ra kt qu lm a s mi ngi dch chuyn m thc v cch chng ta ngh v xy dng sn phm v qui trnh chng ta dng thit k v sn xut h thng v sn phm dng nhiu phn mm Cc cng ng qui trnh lung chnh ca nhng nm 1980 v 1990 phi chp nhn s kin l cc khun kh qui trnh truyn thng c th khng khp tt nht cho hon cnh doanh nghip ng nhiu hn ca ngy nay. R rng c thay i ln t cc qui trnh nng cn truyn thng sang cc qui trnh nh cn hay agile. Cc khun kh qui trnh agile ban u khng c nhn nhn mt cch thun li bi cng ng qui trnh truyn thng. Chng hn, nhng ngi lm kinh doanh vi chnh ph lin bang M trong nhng nm 1990 phi t ti xp hng trng thnh qui trnh no theo M hnh trng thnh nng lc phn mm. Nu mt mc trng thnh thch hp m khng c cp cho, s c kh khn c c hp ng trong th trng sinh li ny. Hn na, t ti v duy tr cc mc trng thnh ny l rt tn km cho t chc v l khng th c cho tt c tr nhng nh thu ln nht. Tuy nhin, khi nhu cu v cc h thng v sn phm dng nhiu phn mm t thng mi t nhn v cng dn b xa nhu cu t cc cng ng chnh ph, cc t chc pht trin bt u quay lng khi cc khun kh qui trnh truyn thng nh M hnh trng thnh nng lc chp nhn cc qui trnh uyn chuyn agile phc v tt hn cho hon cnh kinh doanh ng ang ni ln. Nhiu chuyn gia qui trnh bt u nhn ra rng cc khun kh qui trnh ly ti liu lm trung tm c th 239

khng phi l khun kh tt nht cho mi t chc. Cc khun kh qui trnh nh cn trc y hay agile nh RAD phai nho i v cho ni ln mt s cc khun kh qui trnh agile nh XP, Scrum, v rt nhiu cc ci khc, c xp hng lin tc tng ngy nay. Trong vic khng d on c n k l khi chi ph ca phn mm tng ln trn chi ph ca phn cng trong nhng nm 1980, cc qui trnh agile k tc cc khun kh truyn thng hn (nh CMM) v s lng v theo chiu rng ca s dng cng nghip. Mc du c nhiu qui trnh pht trin agile ang dng ngy nay, chng dng nh chia s cc nt tng t. Phn ln u c m hnh vng i xoy c ti li ca chng, v cng b gim thiu ri ro bng vic pht trin phn mm tm gn, lp nhanh, in hnh ko di t mt ti bn tun. Trong thc hnh iu ny bin thin ln, v mt s cc t chc kh b khi nim v vic lp c xc nh chnh thc. Vic lp l d n phn mm nh m bao gm mt s mc lp k hoch, thu thp/phn tch yu cu, thit k, vit m v kim th. Mc ch l cung cp chm cc m chc nng ti cui tng ln lp, mc du chc nng c cung cp c th khng phi l ci g ng a ra cho khch hng hay th trng. Tin b trong cc phng php agile c o di dng chc nng c chuyn giao. Mc tiu chnh ca tng vic lp l a ra chc nng no khng c li, mc du vic tch hp v c tnh cht lng h thng khng c cp tng minh. Ti lc kt thc ca tng ln lp, t nh gi li u tin d n v bt u ln lp tip. Cc phng php agile nhn mnh vo trao i mt i mt vi khch hng v in hnh yu cu vic 240

gn v vt l vi nhng ngi c lin quan - vi hi t gn nh chuyn ch vo ngi dng. Phn ln cc phng php agile thay th nhiu ti liu bng tng tc khng chnh thc, trc tip c nhn vi khch hng. Trong cc qui trnh agile sn phm v h thng c tng trng trong chu k pht trin ngn, v thit k sn phm v cc yu cu ni ln v bin thi qua thi gian. Nu mt im c t ti ni sn phm khng cn c th cho php cc tnh nng mi c thm vo, n c ci bin li hay thit k li theo nh sng ca iu c bit v cch thc hin hin c. Tt nhin, cc qui trnh pht trin agile c nhiu vn m chng ta by gi ang nhn ra sau mi nm dng trong cng nghip. Vn vi nhiu phng php agile l ch chng khng i qui m c tt lm cho cc d n ln hn, phc tp hn. Chng ph thuc vo t pht trin gn - mt cch l tng l cng ch - vi nhng ngi c lin quan. Nhiu trong cc qui trnh agile ny nhanh chng suy thoi vo trong hn n nu lc lng lao ng cho d c phn b t v nhng ngi c lin quan khng sn c ngay lp tc. Ngy nay iu thng thng i vi h thng dng nhiu phn mm l c xy dng vi lc lng lao ng v nhng ngi c lin quan ri rc trn khp th gii. Cc phng php agile c xu hng hi t ch vo nhng ngi c lin quan l ngi dng, cho nn c xu hng qu nhn mnh vo m v chc nng c yu cu bi vi ngi trong nhng ngi c lin quan. Cc thuc tnh h thng rng hn (thuc tnh c tnh cht lng) khng c thu thp v u tin ho vi nhu cu ca nhng ngi c lin quan khc, v thng khng 241

c cp ti theo cch h thng. Bi v cc phng php agile hi t vo sinh m v, theo nguyn l, cho php cc cu trc c ni ln qua thi gian theo cch khng th thc, cc thuc tnh h thng cng s ni ln theo cch khng th thc. Gi nh trong hu ht cc khun kh qui trnh agile l ch nu h thng ti mt im m thuc tnh c tnh cht lng tng th khng phi l iu c cn hay mong i, hay s vic tr thnh kh thm chc nng mi, hay khng th no bo tr c h thng, bn n gin thit k li v thc hin li n. y l gi nh ngy th trong nhiu hon cnh doanh nghip v d n. Chng hn, tng tng vic ci bin mt h thng vi vi triu dng m. Khi lng m cc ln lm cho iu ny l hon ton khng th c. Trong cc trng hp khc, mt s h thng phi c kim th nghim ngt khi nhng thay i nh nht trong phn mm c thc hin. H thng hng khng phi tri qua kim th nghim ngt vi nhng thay i nh nht trong h thng phn mm iu khin. Nu mt h thng nh vy c ci bin ton b, chi ph trong vic xc thc li my bay s l s cm on chi ph. B mt nh bn v vic ci bin l ch n thng khng c thc hin chng no chc nng h thng cn cha b tc ng. iu ny l v cp qun l in hnh khng gp vn g v cp ngn qu cho vic pht trin chc nng mi m dch thnh thu nhp, nhng khng cp c ngn qu cho vic ci bin (v bn cht l thit k li), iu khng trc tip dch thnh thu nhp.

242

Trong trng hp t nht, cc qui trnh agile c chp nhn bi cc t chc v t v c t yu cu ti liu v qui trnh. Trong nhng trng hp ny, qui trnh agile thng suy bin thnh vic chc ngoy c h thng. Ngy nay cc phng php agile l hp dn hn vi nhiu ngi pht trin v h c th lm cho vic vit m nhanh hn v trnh mi chuyn giy t kh chu lin kt vi pht trin sn phm. Tuy nhin, mt ch chnh ca cun sch ny l ch cc thuc tnh h thng tu thuc vo cu trc, v cu trc phi c thit k t ti cc thuc tnh h thng nh tnh an ninh, tnh hiu nng, tnh sa i c, tnh sn c, vn vn. Vic p dng khng ng cc qui trnh agile lm ny sinh nhiu vn m c gii quyt lu t trc bi cc cng ng qui trnh truyn thng - do , dng nh l chng ta ang i ti vng trn y . c gi c th ni, Ni cho ti cch tip cn no tt hn. Rt tic, iu khng d th v cu tr li ng l Cn tu. Cc hon cnh doanh nghip v d n khc nhau yu cu cc cch tip cn khc nhau. Mt t chc ang xy dng h thng hng khng khng th m ng c mt khim khuyt m lm pht sinh hng chng trnh iu khin bay. Trong cc mi trng nh vy, chc nng phi c thm vo theo cch rt d on c, cng vi tc ng d on c ln cc thuc tnh h thng. Trong cc sn phm ri ro cao nh th ny, qui trnh nghim ngt v kim sot cht lng l tuyt i c bo m. Mt s cc t chc phi pht minh ra sn phm mi ton b v nhanh chng i vo hay to ra th trng mi, v iu quan trng hn phi l ngi u tin vi 243

ci g thay v l sn phm hon ho. Trong nhng trng hp ny mt s hng hc hay khim khuyt l dung th c i li vic l u tin trong th trng. Trong nhng trng hp ny, qui trnh nh cn hn m loi b gnh nng ca cc qui trnh lm hp hnh chc chn c yu cu. Cc qui trnh kin trc thit k mi c to ra trong th gii hu agile ni cu tr li ng khng phi l nng cn hay nh cn, m thay vo l va cn. iu ny ngha l mt t chc phi p dng nhn bit thng thng v phn tch trung thc nhu cu doanh nghip v d n v chp nhn nhng qui trnh s gip cho t chc hon thnh mc ch ca n. Thng iu ny ngha l "va cn" l t hp ca cc qui trnh nng cn v nh cn t ti mc ch ca t chc. Tuy nhin, ch dng khun kh qui trnh nng cn khng t ng m bo thc hnh thit k tt, v dng cc khun kh qui trnh nh cn khng loi tr vic dng cc thc hnh thit k tt. Thit k kin trc cung cp mt im phn giai on mu cht, iu hng dn cho phn cn li ca vic pht trin v c th phc v cao cho cc qui trnh agile cng nh cc qui trnh t chc nghim ngt, nhiu hp hnh.

Phng php qun l d n mi C nhiu nghin cu ch ra rng phn ln cc d n phn mm tht bi KHNG phi bi v vn cng ngh m bi vn qun l. iu khng may, gii php in hnh l thay th ngi qun l d n ny bng ngi qun l khc v hi vng rng mi s s tt hn. Cch 244

nhn chung l ch ngi qun l chu trch nhim cho mi th. Nu ngi qun l mi c cn ti, cng ti s t h vo ch nhng nhiu d n vn hng gi rng KHNG ngi qun l no bit phi lm g hay nguyn nhn c th l ci g khc. Cho d ngi pht trin phn mm v cng vic ca h l khc vi cng nhn lao ng v cng vic ch to ca h, phng php qun l truyn thng ngy nay vn da trn cc nguyn l t cng vic trong ngnh xy dng c Frederick Taylor pht minh th k th 19. Phng php ca Taylor c thit k cho cc cng nhn khng c gio dc, phn ln l nhng ngi lao ng xy dng xng my, nh ca hay lm vic trong dy chuyn lp rp ch to. Phng php ny tng i n gin ni ngi qun l ra lnh v cng nhn tun theo mnh lnh lm cc nhim v th cng ca h. Loi cng vic lao ng ny v cng vic phn mm ngy nay l rt khc nhau, nhng hu ht cc i hc vn dy cc nguyn tc ch huy v kim sot ca Taylor. l l do ti sao nhng ngi qun l khng c hiu qu trong kim sot chi ph, lch biu, cht lng d n v d n b tht bi. Vn l ch vi o to hin ti, ngi qun l phn mm KHNG bit ngi pht trin ang lm g v lm sao thu c trng thi d n cho nn h ni chung b trch v nhng li lm khi vn thc l vi phng php qun l hay o to ngi qun l ch KHNG phi l ngi qun l. Cu tr li thc KHNG phi l thay th ngi qun l, m THAY phng php qun l. Tuy nhin, ngi qun l d n khng bit thay i ci g

245

v ngn ngi thay i phng php mi KHNG c dy trong trng. Vn chnh vi phng php qun l hin thi l ch nhng ngi pht trin v ngi qun l c cc cch nhn khc nhau v thnh cng. Nghin cu ca Carnegie Mellon thy rng nhng ngi pht trin coi d n l thnh cng nu cng vic c tnh thch thc k thut h tip tc "hon thin n" d d n c p ng cc mc tiu chi ph hay lch biu khng. Ngi qun l coi d n l thnh cng nu h p ng cc mc ch chi ph v lch biu m khng xem xt ti bn cht cng vic k thut. S khc bit ny trong cch nhn c tc ng su sc ln vic qun l d n. Chng hn, khi ngi qun l d n yu cu cc thnh vin t mt ti nhim v hay ct mc. Cc thnh vin t bao gi cng cho cu tr li m h nh Ti lm gn xong nhng cha xong hay Vic gn xong ri, hon thnh qung 90%. Khi cng nhn tri thc bit iu xy ra, h th tp trung vo "hon thin m" hay "ci tin thit k" hn l gi lch biu bi v KHNG phi l vn ca h. n lc ngi qun l d n thy ra rng d n b chm th kh sa ri. Lch biu trt in hnh xy ra trc ri n chi ph qu mc v cui cng l vn cht lng v ngi pht trin x vo sa li v a thm vo nhiu li hn. Cui cng, ngi qun l cp cao khng cn chn la no ngoi vic ct b d n hay tm ai thay th ngi qun l d n. Trong nghin cu ca ti Carnegie Mellon, ti phng vn hng trm ngi qun l d n v h tt c u bo ti rng h KHNG bit phi lm g ngoi tp trung vo sa cha vn nhiu nht c th c ri i ai khc ct b d n v li cho kh khn k thut ch khng v bn thn h. 246

D n phn mm kh qun l nhng l do chng lin quan g ti cng ngh c. thc t l cng vic tri thc c bao hm cng nhn tri thc v qun l cng nhn tri thc, bn s cn ngi qun l tri thc v mt kiu phng php qun l khc. Trong xem xt cch qun l cng vic tri thc, vi nm trc, tc gi Peter Drucker kt lun rng ngi qun l khng th qun l thc s cng vic tri thc c, ngi cng nhn tri thc phi qun l bn thn h. lm iu , cng nhn tri thc phi c o to trong cc vai tr, trch nhim v thm quyn c bit v h phi c m nhim to ra k hoch ring ca h, thng lng cam kt ring ca h, v p ng nhng cam kt ny bng sn phm cht lng. Cng vic ca ngi qun l KHNG cn l ch huy v kim sot t lm vic tri thc m l LNH O, NG VIN, H TR v HUN LUYN h. Trong thc hnh cng nghip hin thi, t phn mm bao gi cng lm vic theo cch ny. Thay v vt ln p ng lch biu khng hp l, h by gi c th thng lng lch biu ring ca mnh vi cp qun l. T s chu trch nhim v cng vic ca h, h bit tnh trng d n, v h thu thp d liu bo v c lng ca mnh. Khi h thy c vn , h gii quyt chng trong cc cuc hp t gia cc thnh vin t v nu h khng th gii quyt c th h s nh s gip ca cp qun l. Ngy nay, nhiu cng ti dng nguyn tc ny trong d n h thng tin ca h v kt qu rt c ngha. Khng may l nhiu i hc khng chp thun iu . L do n gin, nhiu gio s KHNG c kinh nghim lm vic thc t dy loi k thut ny.

247

Cha kho ca k thut ny l cc vai tr, trch nhim v thm quyn c xc nh r lc bt u d n. Cu trc d n phi c thit lp tng ng vi ni c Ban quyt nh, bao gm vi ngi qun l cp cao ra quyt nh v d n k c ngn sch, lch biu ton th v bt k quyt nh no nh hng ti kt qu ca d n, cng nh cung cp ti nguyn cn thit tin hnh d n. Vai tr ca ngi qun l d n l hng dn, hun luyn, khuyn khch v ng vin t t ti mc tiu xc nh: hon thnh thnh cng d n. Ngi chu trch nhim v lp k hoch tng th, t chc, thc hin d n bng cch lm vic trong CNG TC vi cc thnh vin t to ra mi trng lm vic nng sut m bo rng d n c chuyn giao ng thi gian, trong ngn sch, v vi cht lng c yu cu. Ngi qun l doanh nghip i din cho khch hng v nhm ngi dng v chu trch nhim xc nh yu cu d n v mi thay i cn thit. Trong cng tc vi ngi qun l d n, ngi qun l doanh nghip tham gia vo lp k hoch v gim st cc nhim v khc nhau cn s tham gia ca ngi , nh hiu v to ra yu cu, cng nh kim nghim v chp thun sn phm ca t d n. Ngi kin trc h thng l mt chuyn gia thit k v thit lp kin trc cho d n. Ngi chu trch nhim duy tr phm vi ca d n tun th vi cc yu cu c thit lp. T d n bao gm ngi qun l d n, ngi qun l doanh nghip, kin trc s h thng v mi thnh vin c phn cng cho d n. T d n chu trch nhim v kt qu ca d n, tc l sn phm hay dch v c chuyn giao. Thnh vin t l mt c nhn tham gia vo trong d n v l mt phn ca t bn trong cu trc ca d n. Thnh vin t c nhim v hay vai 248

tr c phn cng cho ngi v m nhim hon thnh vic phn cng . Hn na, cc thnh vin t phi o, theo di, v bo co v vic lm ca h. Trong kiu cu trc t chc ny, ton th t d n c th tham gia tch cc lm cho d n thnh cng. Khi t tri thc c qun l, o to v h tr thch hp, h c th lm vic tt v nht qun p ng cc cam kt chi ph v lch biu ca h bng sn phm cht lng cao. Theo Peter Drucker cc nguyn tc qun l cho cng vic tri thc l khc vi cc nguyn tc cho k ngh truyn thng. Cc nguyn tc ny l: 1. Tin cy cng nhn tri thc. Cp qun l phi tin cy vo cng nhn tri thc v t t qun l h. o to t ng tin cy. T lm vic tri thc phi c o to cho h sn lng v c kh nng t qun. Da vo s kin v d liu. H thng qun l phi da vo s kin v d liu ra quyt nh thay v quyn lc v a v. Cht lng qun l. Cht lng phi l u tin cao nht ca t chc.

2.

3.

4.

Khi cng nhn tri thc c o to v bit cch t qun mnh, h c k hoch chi tit cho cng vic ca mnh v bit trng thi ca mnh mt cch chnh xc. H cng cm thy c trch nhim qun l cc vn ring ca mnh v khi cn gip , h c th yu cu t hay ngi qun l ca h. Tt nhin, khng phng php no c th xo b c vn nhng vi kim im , nhng hnh ng phng nga no c th c thc 249

hin sm cho nn vn c th c trnh hay c gii quyt nhanh chng. Nguyn tc then cht ca phng php ny l chia cng vic d n thnh nhiu nhim v nh cho d qun l. Thay v da vo cc ct mc m c th cch nhau vi thng, d n nn c chia thnh cc bn a ra tng dn nh hn, mi bn a ra vi chuyn giao no v trong thi hn ngn, c th mt tun hay hai tun. Theo phng php ny, cc nhim v chi tit, cch o chnh xc, v quyn lm ch l ct yu cho cng nhn tri thc c th t qun mnh tng ng theo vai tr, trch nhim v thm quyn ca h. bt u, chng ta cn o to ngi pht trin cch t qun bn thn mnh da trn cc nguyn tc v phng php mi. Nhiu vn c th c trnh nu ngi pht trin bit phi lm g, lm th no v khi no lm n. Vi cc d n phn mm, qui trnh c xc nh tt l iu bn cht. Qun l d n phi c chia thnh vn chi tit, v mi bc u phi c thc hin tng ng v ng n. Nh ti lm vic trong doanh nghip hng khng, ti bit rng trc mi chuyn bay, phi cng bao gi cng kim tra chun b bay bng vic tun theo danh sch kim chi tit. iu c th c p dng cho d n phn mm ni nhng ngi pht trin phi xy dng danh sch kim ring ca h v tun theo chng tng ng cho h bit mi bc h phi lm. Khi h lm iu nhiu ln, h c th tip tc ci tin danh sch kim ring ca mnh. Loi t kim ny thc t l iu cng nhn tri thc bit cch t qun mnh v m bo rng mi bc u c thc hin ng. 250

Hn bao gi ht, ti mnh m tin rng chng ta cn cung cp loi phng php ny trong mi pht trin h thng tin v phn mm. Tht bi ca cc d n pht trin tn nhiu thi gian v tin bc, n cng to ra vn cht lng ln cho ngnh cng nghip. Trong th gii cnh tranh cao ny ca ton cu ho, khng nc no c th m ng c vi kiu tht bi d n ny. Bng vic lm chm o to hay t chi chp nhn cc thc hnh tt nht trong o to i hc s lm hi v mt k thut cho cc sinh vin c nng lc v lm hng vic pht trin cng nhn tri thc, ngi l nhn t then cht trong vic tng trng nn kinh t v thnh vng quc gia.

Phng php lun Agile kin ca thy v lp trnh agile (mau l) l g? Ti c mt t mun thc hin n, nhng h gn nh l theo cch tip cn "vit m & cho chy." Thy c bit ti c th tm c u trong ngnh cng nghip ny v d tt v vic dng n thnh cng khng, cng nh kiu sn phm no l ph hp nht vi n? p: Agile l phng php lun thit k phn ln dnh cho nhm ng dng Web, nhng ngi lp trnh trong JAVA nhng tr thnh lung chnh v sau do s bng n ca Internet v Blog. y l kin c nhn ca ti v lp trnh AGILE: Phng php ny l tuyt ho cho d n nh t hai ti tm ngi lm vic cng nhau v thng xuyn trao i vi nhau. Kha cnh then cht ca lp trnh AGILE l tng ngi lm nhiu iu t giao tip vi khch 251

hng, thu nhn yu cu, lm kin trc cho ti thit k, vit m, v a ra, iu thc s l k nng ca K s phn mm ch KHNG PHI l ngi lp trnh my tnh (ngi ch tp trung ch yu vo lp trnh). Phng php AGILE c th khng c tc dng tt trong mi trng yu cu d n ln hay n lc tch hp ln, in hnh c s tham gia ca hng trm ngi lm vic cng nhau. V hi t ca phng php AGILE l vo cc d n nh v trong khun kh thi gian ngn, phng php ny yu cu c nhng c nhn ti nng, ngi sn lng v c kh nng thuc vo loi nhng nh tng qut, c th lm vic xuyn qua min rng cc bc ca vng i truyn thng. AGILE yu cu cc c nhn a k nng, ngi c ng c c nhn, bit nghin cu, c tnh phn tch, sng to, v c cc k nng lin con ngi rt cao hiu vn ca khch hng. H cng phi l nhng thnh vin t rt c k lut v l nhng k s phn mm c k nng a ra sn phm trong khong thi gian c php. (y l iu K ngh phn mm tt c l g, hiu ton b qui trnh pht trin v c kh nng lm vic trong t. Tuy nhin, nhiu lp hc v AGILE khng dy iu ny m ch tp trung vo kha cnh lp trnh, iu ti cho l sai lm). Ti nghe ni v nhng trng hp ngi qun l ra lnh cho mi ngi dng phng php AGILE trong cc d n nghip v phc tp. Vn tng qut ca i qui m v dch chuyn b b li cho ngi phn mm lm theo bt k ci g h thy khp. khng phi l tnh hung tt bt k vic phng php lun tt th no. Thiu hiu bit v dng phng php no p dng vo 252

mi trng no thc s to cho phng php ny thnh ci tn xu. Cng vy, nh vi cc phng php lun trong qu kh, nu phng php AGILE c qung co bt u thuyt phc cc nh qun l rng n c th lm cho cc d n c hon thnh nhanh hn v r hn th nhm doanh nghip t vn v AGILE tt yu s nhy x vo h tr cho mi quan tm . iu ny c l l khng trnh khi nhng n qu c tc ng ti vic to ra ci ba ln hn - ngnh cng nghip con t vn v AGILE ci s i tm nhng ci inh sinh li v ti chnh ng. Ti tin rng AGILE l mt trong nhng k thut tt c tm ra, n c thit k lm vic trong mi trng rt nh, khng then cht (trang Web, trm web) ni mi s phi xy ra rt nhanh chng v nu mi th khng lm vic th bn bt u li ton b v vit m l nhanh v r. Tuy nhin, ti ngh chng ta nn rt cn thn v AGILE trong cc d n ln ni k lut l quan trng v ti liu l then cht (Hy hnh dung h thng ti chnh v k ton m khng c ti liu). Sau khi kim im k cng nhiu d n, ln v nh trong cng nghip, ti khng c thuyt phc rng AGILE c min kinh nghim c cn ti lm cho vic s dng n c hiu qu trong mi mi trng. Ni ring ti khng ngh n c th c dng trong cc d n ln v trong mi trng nghip v in hnh.

Qun l d n Agile Phn ln o to v qun l d n u hi t vo d n ln tp trung theo cch tip cn "vng i thc 253

." Khi nhiu cng ti dng phng php agile, ngi qun l d n phi c o to li bt kp vi thay i cng ngh v phng php cho h c th hiu qu hn. Sau y l mt s gi : V phn ln cc d n agile u nh (3 ti 9 ngi), iu quan trng l gi cho cc nhim v d n nh (8 ti 20 gi) cho cc thnh vin t c th hon thnh nhim v ca h nhanh hn. V mt truyn thng, ngi qun l d n c o to chia cc yu cu thnh cc nhim v t mt ti bn tun; iu ny s KHNG c tc dng tt vi phng php agile. Qui tc ca ti l nhim v d n ln hn c c lng trong mt tun, nhim v d n nh hn (Agile) nn c c lng theo gi. Bi v bn c kch c nhim v nh hn, bn phi lp k hoch thc hin ct mc no ch trong mt tun mi lc. Ngi qun l d n phi theo di tt c cc cng vic bn trong chiu di mt tun cho h bit iu h lm c trong mt tun. Nu h khng lm tin b tt, y l du hiu cnh bo rng d n c th KHNG c hon thnh ng thi gian. Thnh vin t phi theo di tin b ca mnh, ni h bt u t u tun v ni h ti lc cui. V cn bn tng ngi phi c nhiu nhim v c hon thnh trong mt tun, nu h kt thc h phi nh gi li cng vic ca mnh hay c lng ca mnh. Bt k nhim v no cng phi c mt nh ngha v "lm xong." Nhiu ngi phn mm vn cn tranh ci v "lm xong" l g. Qui tc ca ti l Lm xong l sn sng c c ra cho ngi dng." iu ngha l vic vit m phi c thc hin bao gm mi kim 254

th m khng cn li. Khi bn hon thnh ci g n phi c hon thnh, n KHNG TH c hon thnh b phn. V n sn sng a ra, n phi c kim th y cho ngi dng c th dng ngay c n. Tt nhin, i khi, mt thnh vin t KHNG th kim th c cng vic ca h chng no nhng ngi khc cn cha lm xong phn ca h. Nhng thnh vin t nn lm cng vic ca mnh c thc hin xong nhiu nht c th c. V truyn thng, ngi qun l d n phn cng nhim v cho cc thnh vin t v theo di h tng ng. Phng php Agile hi t nhiu hn vo cng vic t cho nn ngi qun l d n phi lm vic vi t xc nh ci g cn c thc hin hon thnh nhim v trong mt tun hay sang ct mc khc. d n agile thnh cng, cc thnh vin t phi c kinh nghim cho h c th ng gp cho cng vic ton th. Tho lun t v ci g c th c thc hin, nhim v no nn c thc hin v ci g c th c hon thnh tin sang ct mc tip nn c ng vin. Cng nhiu tho lun, cc thnh vin t cc tham gia vo trong d n, cng c t tin rng d n s hon thnh ng lch biu. Bi v cc d n agile l nh, iu quan trng l hi t nhiu vo chc nng hn vo kin trc. V truyn thng trong cc d n ln, ngi qun l d n t chc cng vic bng kin trc v nhiu nhim v hi t vo tng kin trc. Vi phng php agile, bn nn chia cc nhim v xuyn qua kin trc cho bn c th hon thnh mt tnh nng hay chc nng vo mi lc, cho d bn khng hon thnh tng kin trc. Cch tip cn ny 255

dng nh phn trc gic vi l thuyt phn mm, nhng ti thy n nhanh hn v cho php bn kt thc sn phm sm hn. Thay v to ra lch biu y trc thi gian, ti thch dng cch tip cn lp bng vit thit lp lch biu mt tun vo mi lc, ni cc thnh vin t u tham gia cho ti bit h c th hon thnh c ci g vo tun . Mt khi h t ti mt ct mc, l lc c lng v lp k hoch sang ct mc tip. Vic c t tham gia vo c lng lch biu l tt hn nhiu so vi c lng ring ca cc c nhn. Ti i hi tng thnh vin t phi a ra c lng ring ca h v dng cch tip cn Delphi bng rng hay cch tip cn trung bnh i ti lch biu ton th. Khi bn cho php mi ngi to ra c lng ring ca h, h c xu hng theo di mnh, i theo mnh, v c gng lm cho n c hon thnh thnh cng bi v c lng ca h l mt phn cng vic ca h. Bi v cc d n agile u nh, bn phi tch hp cc cng vic lin tc, khng thnh vn bn ang lm ci g (m, kim th, ti liu, k hoch). Bn phi c ngi lm qun l cu hnh phn mm gip thit lp cu hnh v phin bn ng cho phn mm ca bn v cng vic thng xuyn thay i. Khi phin bn cui cng c kim a vo, v ti bit trng thi n ti trong n v ti khng phi ngh v n. Ai hi ti, nu agile l hot ng ton t, c thc s cn ngi qun l d n khng? Cu tr li ca ti l dt khot C." Tuy nhin, vai tr ca ngi qun l d n trong phng php agile mang nhiu tnh ngi lnh o v thy km ch KHNG kim sot nh c 256

dy trong hu ht cc gio trnh qun l d n. Bn cng cung cp nhiu hng dn v h tr cho t, h s cng c kt qu hn. Bn cng thc hnh cch tip cn cng tc ny, bn cng linh hot hn nh mt ngi qun l d n, iu lm cho bn thnh ngi qun l gii hn. Bn KHNG ra lnh cho h, bn KHNG ch o h, bn KHNG ch huy h, bn KHNG e do h m bn l ngi hng dn h, ai m h tin cy v ai gip cho h lm cng vic ca h. V cn bn, bn l ngi lnh o ca h v ngi lnh o KHNG phi l ai c thm quyn trn h m l ai h sn lng i theo. D n agile thnh cng c hai yu t then cht: Ngi lnh o l ngi qun l d n v t c kinh nghim v c k lut. Khng c hai yu t ny, n s l kh. Cu hi ca ti l L ngi qun l d n, bn c sn lng thay i tr thnh ngi lnh o gii hn khng? v L thnh vin t, bn c kinh nghim v k lut p dng phng php agile vo cng vic ca bn khng?

Mt s s kin v cch tip cn Agile Mt sinh vin hi ti: Nu Agile l cch tip cn tt pht trin phn mm th ti sao chng ta phi hc cch tip cn khc? Cu tr li ca ti: Agile l cch tip cn tt ti pht trin phn mm, c bit khi d n l nh v yu cu KHNG c hiu r. Tuy nhin, Agile KHNG l gii php cho mi th. C nhng phng php khc nhau cho cc kiu d n khc nhau. Nhn tin, Agile ch c tc dng nu nhng iu kin nht nh tn ti. 257

Th nht, Agile yu cu mi thnh vin t nhn c o to v cch tip cn ny (Scrum, lp trnh cc oan, Crystal v.v.). Khng c o to ng, Agile s KHNG c tc dng. Ti thy nhiu sinh vin hiu lm Agile nh cch thc khng k lut lm bt k ci g h mun nh vit m trc, hi cu hi sau." iu ny l KHNG chp nhn c bi v Agile l v vic lm cho cng vic c thc hin tng ng, iu c ngha l cc thnh vin t phi tun theo nhng qui tc v qui trnh no . Chng hn, vi Scrum, d n c chia thnh cc chu k nh c gi l Sprint - nc rt (qung 2 ti 4 tun) ni t hi t vo nhng chc nng no m h phi pht trin v kim th bn trong thi gian xc nh . Qui trnh lp, tng dn c lm ti liu tt v phi c tun theo. C vi bi bo ni rng vi Agile bn KHNG cn tun theo qui trnh. iu l SAI. S kin l bn bao gi cng tun theo "qui trnh c xc nh" d bn dng Scrum, Crystal hay lp trnh cc oan. C khc bit gia Agile v vng i thc truyn thng, ni phng php truyn thng yu cu nhiu ti liu nhng vi Agile, nhng ti liu ny ang b rt gn ti ti thiu. Tuy nhin, iu KHNG c ngha l Agile KHNG c ti liu. Bi v d n Agile l nh chy t 3 ti 8 ngi, nhng ngi pht trin c th trao i vi nhau thng xuyn cho nn h KHNG cn nhiu cng vic giy t. iu ny KHNG phi l trng hp cho d n kiu thc c tm ti ba trm ngi ni cc thnh vin t cn nhng ti liu no chia s thng tin. Th hai, Agile yu cu s tham gia ca khch hng hay i din ca khch hng. Khng c s tham gia ny, Agile s KHNG c tc dng. Vic chuyn giao 258

tng dn chc nng lm vic yu cu rng khch hng v ngi dng phi tham gia tch cc trong ton d n. H phi gii thch mi thay i h mun c theo cch thc r rng v chnh xc. H phi t u tin v ng cho tng vic a ra sn phm. H phi tham gia vo mi cuc kim im then cht v ra quyt nh tng ng. V cn bn, h phi l mt phn ca t. Th ba, Agile yu cu mc k nng k thut no . Khng c t c k nng cao, Agile s KHNG c tc dng. N cn nhng ngi pht trin c kinh nghim v c k lut hng dn tin ho k thut ca h thng t khi nim ti thc hin y . N yu cu ngi pht trin c k thut, ngi c th cn bng nhu cu to ra chc nng phn mm trong thi gian ngn tng ng vi kin trc c xc nh tt. N cn nhng ngi pht trin c th cung cp hng dn dn thit m bo h thng c th c m rng qua thi gian vi chc nng ph v t ti mc mong mun v hiu nng v tnh i qui m c. Th t, Agile yu cu lm vic t gia nhng ngi pht trin. Khng c nhng k nng mm ny, Agile s KHNG c tc dng. V cn bn, lm vic t l tri tim ca Agile bi v thi gian ngn v yu cu KHNG c xc nh r. N KHNG cho php cc thnh vin t tranh ci vi nhau. Vi cch tip cn ny, khng c nhng iu nh "cng vic ca ti" hay cng vic ca bn m ch c cng vic ca chng ta." Cc c nhn s phi gi nhiu vai v gi nh gi vi trch nhim v sn sng gip ngi khc khi cn. H phi chia s tri thc k thut cho mi thnh vin t s c kh nng tham gia vo cng vic chung. lm iu , 259

n yu cu ngi lnh o k thut hay Thy Scrum gim st cc hot ng v ng vin t. Phi c tng tc cng tc cao gia cc thnh vin t p ng yu cu ca khch hng. Vi ton th t cng cam kt vi mc ch d n, cc thnh vin t hon thnh nhim v ca mnh phi gip cho ngi cn cha hon thnh cho d n c th kt thc ng thi gian.

Li khuyn v Agile Mt ngi pht trin phn mm vit cho ti: Vi thng trc y, ti tham d x mi na o to Agile v hc v phng php Scrum. Ti c gng lm cho cng ti ca ti dng Scrum nhng phn ln mi ngi u b qua li khuyn ca ti. Nh t vn Agile cho ti mt danh sch cc ch li ca Agile a cho ngi ch cng ti v thm ch cn sn lng gp ng y tho lun thm nhng ng y cng t chi. Lm sao ti c th lm cho Agile lm vic trong cng ti ca ti? Lm sao ti c th gip cho nh t vn lm cho Agile vo cng ti ca ti? Xin thy li khuyn." p: Bn KHNG phi l ngi ch cng ti. Bn thm ch KHNG l ngi qun l cp cao ca cng ti. Bn KHNG ni c ngi ch v ngi qun l dng phng php no v ch li no n c th em li cho cng ti, nh c nh t vn Agile gi . Agile l phng php rt tt vi MT S d n nhng khng phi l TT C. C nhng phng php khc cho cc kiu pht trin phn mm khc nhau v ai phi quyt nh phng php no l phng php ng cho cng ti, v ngi KHNG phi l bn. Cho d bn c 260

thuyt phc rng Agile l phng php ng nhng ngi qun l ca bn v ngi ch cng ti phi c thuyt phc. H c th bit ci g v Agile m bn c th khng bit. Vai tr ca bn KHNG phi l ch trng ci g m nh t vn c th gi cho bn. C nhng l do m mi ngi khng thch Agile. Th nht, nhiu ngi khng thch thay i, bt k kiu thay i hay ch li no. Th hai, nhng ngi qun l, c bit ngi qun l d n, c th khng thch Agile v h s mt kim sot. Nh bn c l bit rng trong Scrum, khng c vai tr cho ngi qun l d n; v mt s ngi qun l d n khng thch iu . Vi nm trc, mt ngi qun l bo ti rng nu ngi ch trng ci g mi v nu n khng din ra tt, ngi c th mt vic cho nn ngi gi im lng v l thi chung trong nhng ngi qun l. Nh bn c v Agile, h c th cm thy khng thoi mi v t t qun m khng c ngi qun l, iu c ngha l mt s ngi trong h c th khng c vic lm. Ni s mt kim sot hay to ra hn n lm cho h b qua iu thay v chp nhn n. Vn khc vi Agile l n gi nh rng phn ln nhng ngi pht trin u c k nng, c k lut, sn lng t qun v sn lng hc nhng iu mi. S kin l trong mi cng ti, bn s thy mi ngi vi nhng k nng khc nhau, mc ch khc nhau, v thi khc nhau hng ti vic hc. Nhiu ngi a thch lm vic tm gi ri v nh m khng lo ngh my. Nu d n din ra khng sun s, ngi qun l phi lo ngh v iu . Ti sao h phi lo ngh ngoi vic ch lm cng vic pht trin? i hi h thay i khi h cm thy thoi mi 261

l kh v khng c l do lm nh vy. Ti sao h phi hc ci g mi khi h c vic lm tt v lm tt theo cch truyn thng? Sao h phi mun trong t t qun vi trch nhim ph thm? Nu bn bit t chc phi mt bao lu t chc t Scrum mi ngi th bn s bit kh th no cho ton th cng ti chuyn sang t qun. Khng t no c th c bin i sang Agile trong vi thng m khng c o to thm. Khng ai c th p buc c mi ngi t qun nu h khng nhn c lnh t ngi ch cng ti v ngi qun l. V s cn nhiu o to, hun luyn, km cp v p buc lm cho thay i c thc hin. Mc cho cc bng chng v ch li ca cch tip cn Agile, kh m thc hin c Agile trong cng ti vi cu trc qun l trn xung. Bn cn ngi ch cng ti v mi ngi qun l ng v quyt tm thay i v h phi u t nhiu tin vo o to lm cho n lm vic. (y l l do ti sao nh t vn ang hi vng vy.) Li khuyn ca ti l bn KHNG nn lm iu ny cho ng ta. Theo kin c nhn, ti thch cch tip cn Agile v dng Scrum trong nhiu d n thnh cng. Ti vit nhiu bi bo v Agile trong blog ca ti nhng li khuyn ca ti l ng c thuyt phc ngi khc v Agile nu h khng mun thay i. Nu bn thc s thch Agile, tm cng ti khc ang dng Scrum v tham gia cng h. Bn s c c hi thc hnh iu bn thch v trong t t qun cng vi nhng ngi nh bn.

262

Cch tip cn Agile Nhiu ngi pht trin phn mm ni rng h dng cch tip cn Agile, nhng thc t h ch dng n nh c hi nhy qua qui trnh pht trin v lm ti liu cho h c th nhy vo vit m. Nhng "ngi pht trin v k lut" ny bit rng qun l cp trung v ngi ch cng ti khng c tng v Agile thc s l g. l l do ti sao nhiu ngi qun l bo vi ti rng Agile khng c tc dng trong cng ti ca h. Trong kho cu ca ti v 250 d n phn mm trong ba nm qua, ti thy rng Agile l tuyt ho cho cc d n phn mm nh (t hn 10 ngi), n c th gip ci tin cht lng v s tho mn ca khch hng ng k. iu thnh cng then cht trong Agile l c t d n c kinh nghim v c k nng. D n Agile i hi mi thnh vin t ng nhiu vai tr khi c cn, t kin trc, thit k ti pht trin v kim th. Ngi lp trnh ch vit m s khng c kh nng dng Agile mt cch thnh cng. Bn cnh nhng ngi pht trin c k nng, d n cn ngi m bo cht lng (QA) tt, ngi c th xy dng v thc hin cc kim th, v ngi qun l cu hnh (CM) ngi c th gip kim sot cc thay i v dng sn phm phn mm. Mt vai tr quan trng trong Agile l ngi ch sn phm (PO). Vai tr ny yu cu ngi c kinh nghim cao lm vic vi khch hng v m bo mi ngi trong t hiu nhu cu khch hng. (Vai tr ny cng c gi l ngi phn tch nghip v hay k s yu cu trong cch tip cn khc.) PO phi nhn din khch hng ng m bo yu cu l chnh xc v cung cp gi tr cho cng ti. i khi i din khch hng s c phn cng cho d 263

n hnh ng nh PO. Vic chnh ca PO l kim nghim iu t ang dng l ci g m khch hng thc s mun. Vai tr then cht khc trong Agile (phng php Scrum) l Thy Scrum. Thy Scrum xc nh cc qui trnh v thc hnh cho d n v m bo t tun theo chng. Nhim v then cht khc ca Thy Scrum l loi b bt k chng ngi hay khi chn no cho d n. Thy Scrum cng to iu kin cho phin lp k hoch nc rt Sprint, theo di hng ngy, suy ngm, v phin lp k hoch a ra. Nu t chc ca bn l mi vi Agile, iu quan trng l a vo mt hun luyn vin Agile, ngi kinh nghim su sc trong cch tip cn Agile m bo cho t ang thc hin Agile mt cch hiu qu. Hun luyn vin cng cung cp o to cho t v phi chc rng h s khng lm "li tt" hay "th on" no nhy li li thi quen c nh "m trc, thit k sau. chc chn rng cng ti dng Agile ng, iu quan trng l o to c ngi qun l cp trung v ngi ch na. H phi hiu qui trnh Agile, vai tr v trch nhim ca thnh vin t v tin cy vo t ca h lm cng vic. H nn tham gia v kim im Sprint (phng php Scrum) thu c cm gic tin b thay v ch c bo co trng thi. H phi hiu rng nh chnh ca n l xy dng gi tr khch hng iu chung cuc c th c ngha l nhiu thu nhp hn cho cng ti. Tt nhin, h KHNG cn l chuyn gia nhng ti thiu h phi hiu khi nim v t t t chc, cng tc. H cn gip PO bng cc yu cu v lm sng t m bo rng t xy dng ci g m khch hng cn. H cn 264

hiu rng tn lu sn phm v mc ch a ra c PO s hu v trnh a ra ha hn cho khch hng m khng c PO trong tho thun. V cn bn, cch tip cn Agile KHNG ch dnh cho t pht trin m mi ngi bn trong cng ti phi hiu qui trnh v ch li ca n. N a t ti thnh cng v vi Agile, t l ton b cng ti. Ngc vi khi nim sai v Agile rng n ch yu cu "k nng vit m lm iu cho nhanh," c nhiu thc hnh Agile nghim ngt. l l do ti sao iu quan trng l c o to Agile tt trc khi thch nghi n cho cng ti. C k lut tt gip cho nng sut v cht lng v k lut m bo rng mi ngi c hi t vo cng vic. Nu bn nghe ai ni rng Agile l v vit m nhanh hn v chng hn," iu r rng l h chc chn cha bao gi thc t lm Agile m ch gi v bit ci g v n.

Phng php Scrum-1 C vi phng php trong agile nhng ph bin nht l Scrum mt qui trnh c xc nh gim st v kim sot cc hot ng pht trin phn mm. Kha cnh then cht ca Scrum l vai tr, trch nhim v tnh m nhim ca mi ngi trong t nh sau: Ngi ch sn phm chu trch nhim cho nhng iu sau: Xc nh tnh nng ca sn phm; Quyt nh v ngy a ra v ni dung; 265

u tin ho cc tnh nng tng ng vi nhu cu ca khch hng; iu chnh cc tnh nng v u tin c sau 30 ngy, khi cn; v Chp nhn hay bc b kt qu cng vic.

Thy Scrum l ngi lnh o t lm vic cht ch vi ngi ch sn phm. Thy Scrum: T: xuyn cho chc nng, vi cc thnh vin c kinh nghim; la chn mc ch Sprint (nc rt) v xc nh kt qu cng vic; c quyn t t chc bn trong bin gii ca hng dn t ti mc ch ca Sprint; m kt qu cng vic cho ngi ch sn phm. 266 m bo rng t hot ng v c nng sut y ; To kh nng cho hp tc cht ch qua tt c cc vai tr v chc nng; Che chn cho t khi b can nhiu bn ngoi; v m bo rng qui trnh c tun theo,

D n phn mm Scrum c qun l bng vic duy tr tn d sn phm (danh sch yu cu) v cc ri ro. Tn d sn phm l pht biu v cng vic m d n phi thc hin. Ri ro l nhng iu nhn din ra trong tn d m t phi gim nh. Scrum cho php t d n xc nh khi no h thng l " tt" c a ra cho khch hng. Vi Scrum, mi d n tin trin qua mt chui lp, thng c chiu di bn tun, c tn l Sprints - nc rt (thi hn ngn). lc bt u ca tng Sprint - Sprint, cuc hp lp k hoch Sprint c t chc trong ngi ch sn phm lp u tin vic tn d cha hon thnh v t la ra cc nhim v h c th hon thnh bn trong nc rt . Nhng nhim v ny ri c chuyn t tn d sn phm sang Sprint cha xong. Mi ngy cuc hp hng ngy c tn l Sprint hng ngy - Daily Scrum - u c t chc, nhn din hot ng no c hon thnh v hot ng no khng phi c hon thnh vo ngy . Loi hp ny to ra tnh thy c cng vic ca tng c nhn to iu kin cho chia s tri thc, gim nhim v trng lp, v m bo rng cng vic ca h c hon ton tch hp. n cui ca tng Sprint, tin hnh m chc nng hon thnh ti cuc hp kim im nc rt Sprint. Bng vic c nhiu Sprint, t d n c th xy dng phn mm trong thi hn ngn tng dn vi s linh hot v mau l (Agile). Qui trnh Scrum bao gm bn hot ng: Lp k hoch Sprint, Scrum hng ngy, Kim im Sprint, v Suy ngm v Sprint. 1) Lp k hoch Sprint

267

Chun b cho Sprint bt u khi Ngi ch sn phm xy dng k hoch sn phm. Ngi ch sn phm phi c vin kin v sn phm v c kh nng chia nh sn phm thnh nhng mnh nh tng ng vi bn k hoch c nhiu ln a ra, mi ln tp trung vo tnh nng no . Ngi ch sn phm chun b phn tn d sn phm, danh sch cc tnh nng c khch hng u tin. Scrum bt u vi ngi ch sn phm kim im li vin kin, k hoch, lch biu a ra, v tn d sn phm cng t. T kim im li cc c lng v tnh nng theo cc phn tn d sn phm v quyt nh bao nhiu cng vic n c th nhn trong vic chy nc rt da trn kch c t, gi sn c, v mc tri thc chuyn gia ca t. T ko cc khon mc t tn d sn phm m h c th lm trong phm vi nc rt ba mi ngy vo trong tn d cha thc hin ca Sprint ny ri thy Scrum lnh o t trong phin lp k hoch chia cc tnh nng ny thnh cc nhim v nc rt. y l nhng hot ng pht trin c bit c yu cu thc hin mt tnh nng cho sprint. 2) Scrum hng ngy Mt khi lp k hoch c hon tt, Sprint bt u vng lp ca n. Tng ngy thy Scrum lnh o t trong cuc hp Scrum hng ngy. Scrum hng ngy l cuc hp ngn c thit k lm sng t trng thi ca Scrum. Tng thnh vin t tr li cho ba cu hi: 1) Bn lm g k t cuc hp Scrum trc? 2) Bn lp k hoch lm g hm nay? 3) C chng ngi no ngn cn bn thc hin 268

cng vic bn ln k hoch lm hm nay khng? Mc ch l c c trng thi ca d n, khm ph ra vn mi, cp ti nhu cu c nhn ca thnh vin t, v iu chnh k hoch theo thi gian thc theo nhu cu ca ngy. 3) Suy ngm v Sprint Cuc hp ny c t tham d cng thy Scrum, v ngi ch sn phm. Cuc hp ny bt u vi tt c cc thnh vin t u tr li cho hai cu hi: 1) Ci g din ra tt trong k chy nc rt va ri? 2) Ci g c th c ci tin trong vic chy nc rt va ri? Thy Scrum lm ti liu v cu tr li ca t di dng tm tt, v t u tin ho th t n mun ni ti v ci tin tim nng. Thy Scrum to iu kin thun tin cho vic tm kim ca t ci tin cc c hi cho cc qui trnh Scrum, nhn din hnh ng c th c b sung cho vic chy nc rt tip ci tin. 4) Hp kim im sprint Hp kim im c t chc cui sprint. Phn u l m cho ngi ch sn phm v m c pht trin trong k chy nc rt. Ngi ch sn phm cng mi khch hng ti d v xc nh tnh nng no trn n hng cha thc hin ca sn phm c hon thnh trong Sprint ny. Khch hng, ngi ch sn phm, thy Scrum cng tho lun v cch t u tin li cho tn d cha c thc hin ca sn phm cho ln chy nc rt tip. Th ri mc ch cho sprint tip c xc nh v tho lun v cch t s lm vic cng nhau trong 269

sprint tip. Sau cuc hp kim im ny, qui trnh li bt u vi vic chy nc rt khc cho ti khi tt c cc tnh nng c thc hin hon thnh sn phm.

Phng php Scrum-2 Mt sinh vin vit cho ti: Em b ln ln v phng php Scrum v n khng c vai tr ca ngi qun l d n. Trong trng hp ai s qun l d n? ch li ca vic dng agile l g? Xin thy gii thch." p: Scrum c xy dng trn ba cu phn chnh: vai tr, qui trnh v vt phm. Vai tr u tin l Thy Scrum ngi chu trch nhim m bo t tun theo qui trnh Scrum v loi b cc chng ngi vt. Vai tr th hai l Ngi ch sn phm ngi chu trch nhim xc nh ci g cn c xy dng v cch trnh t vic xy dng tin hnh. Vai tr th ba l T Scrum bao gm nm ti mi ngi lm vic ton thi trn d n. T l t qun ni mi ngi chia s trch nhim trong pht trin phn mm. Vai tr ca cc thnh vin t c th thay i tu theo nhu cu ca lot nc rt ring. Vi Scrum, trch nhim qun l d n c chia ra trong ba vai tr ny cho nn khng c v tr ngi qun l d n trong Scrum. Qui trnh Scrum bao gm: Khi ng, hp lp k hoch Sprint nc rt, thc hin Sprint nc rt, hp Scrum hng ngy, v hp kim im Sprint nc rt. Hp khi ng l ni Thy Scrum, Ngi ch sn phm v T gp g lc bt u ca d n xc nh tn d 270

sn phm mc cao, iu c bn chnh l danh sch cc yu cu d n v mc ch d n. Hp lp k hoch Sprint l cuc hp lc bt u ca tng chng nc rt. Trong cc cuc hp ny, thy Scrum, ngi ch sn phm v t cng kim im tn d sn phm, xc nh mc ch chng nc rt, ci g l kt qu ca chng nc rt t bit ny; tn d chng nc rt, chnh l danh sch cc vic cn lm cho chng nc rt . Sau khi hp lp k hoch chng nc rt, chng nc rt c th bt u. Cc chng nc rt b gii hn xp x hai ti bn tun ni cc chc nng ca sn phm c pht trin. tng quan trng nht l trong chng nc rt, khng nh hng bn ngoi no c php can nhiu vo cng vic ca t d n. iu ny ngha l cc yu cu khng th b thay i trong mt chng nc rt. Chng nc rt thng bt u vi cuc hp chng nc rt hng ngy. Cuc hp ny ngn, qung chng 15 pht, c t chc hng ngy gia Thy Scrum v t Scrum. Trong cuc hp ny, thnh vin t tr li ngn gn ba cu hi: Bn lm g k t Scrum hng ngy cui cng? Bn ang lm g cho ti Scrum hng ngy tip? Ci g lm bn dng tin b vi cng vic ca bn? Mc ch chnh ca Scrum hng ngy l theo di tin b ca t v cho php cc thnh vin t bit c cng vic ca nhau v liu h c vn hay chng ngi g khng? Cuc hp kim im chng nc rt c t chc vo cui mi chng nc rt. Trong cuc hp ny, chc

271

nng c to ra trong chng nc rt c chy th cho Ngi ch sn phm. Vt phm ca Scrum l tn d sn phm, tn d chng nc rt, v cc s chy xung. Tn d sn phm l yu cu v ton th d n c din t nh mt danh sch u tin cc khon mc. Tn d sn phm chng nc rt l tp con ca tn d sn phm c xc nh nh mt phn ca cng vic cho mt chng nc rt c bit. S chy xung l biu din ho cho cng vic c b li lm theo thi gian. Cng vic ni bt (hay tn d) thng ghi trn trc ng, vi thi gian theo chiu ngang. C ba kiu s chy xung: s chy xung cho chng nc rt lm ti liu v tin b ca chng nc rt, s chy xung a ra lm ti liu cho tin b ca vic a ra, v s chy xung sn phm lm ti liu cho ton th tin b d n. ch li ca agile (Scrum) l tnh n gin ca n. Trong d n agile, cc vai tr c xc nh r rng. Cc tnh nng c th c pht trin v kim th y trong chu k lp ngn. Thnh vin t chia s trch nhim v mt phn ca h vi d n v vi trao i m rng t c th t chc d n hiu qu hn. Ngc vi nhiu tuyn b rng v t thng trao i vi nhau, d n khng cn lm ti liu. iu ny l sai v khng c ti liu ng, d n c th suy bin thnh tnh th "hn n" v mt kim sot. Agile l thch hp nht cho d n nh nhng s kh cho d n ln v phc tp hn.

272