Bi bn Quan h - hin tng d bn

Cho n nay khng th bit tht chnh xc con s v ln iu, cng nh li ca Quan h. S
lng ny lun lun bin i, khi tng, khi gim, bi v nhn dn khng ngng sng to thm
nhng ln iu v li ca mi ng dng trong nhng canh ht ko di thu m sut sng
(song song vi qu trnh gt gia, trau chut chng v cht lng ngh thut); mt khc mt s
bi Quan h km cht lng tt s b lu m dn qua thi gian th thch, thm ch c bi b o
thi ngay sau khi va ra i, v ngay t pht u n khng h c s hng ng, s cng
nhn ca nhng "lin anh, lin ch" Quan h.
S lng m iu c bn (c ngha l khng k n nhng d bn) ca dn ca Quan h m
ngy nay chng ta cn c th khai thc (ph thuc phn ln vo tr nh ca ngh nhn) l
khong 174.
L ngh thun dn gian, dn ca Quan h c y tnh truyn ming v tnh tp th, tnh
truyn thng v tnh sng to, vi s tham gia chnh l, ci bin ca nhiu ngi, nhiu ni,
qua nhiu th h trc sau, do m n c nhiu d bn.
Nhng d bn trong dn ca Quan h khng phi ch c s khc nhau v li ca, v giai iu m
nhc, chng cn c s khc nhau v thang m, v tit tu, v b cc, v nhng th php sng
to.
Nhng d bn ca dn ca Quan h biu hin rt a dng:
Mt l, nhng vng hoc nhng lng Quan h khc nhau c nhng cch ca ht Quan h khc
nhau. Tnh trng y bt ngun trc ht t mt thc t l mi vng Quan h chu mt nh
hng ring trong qu trnh giao lu vn ho vn ngh khc vi truyn thng ca nhng vng
khc. Nhn dn mi vng Quan h thng khng ch sinh hot vn ho Quan h. Ngoi dn ca
Quan h, h thng cn sinh hot mt i th loi ngh thut m nhc khc nh ht V, ht
Tung, ht Cho... Chng hn nhn dn Th Cu, ngoi Quan h, xa kia cn ht V, ht
Tung, nhn dn Ngang Ni, ngoi Quan h, xa kia cn ht Cho. Trong iu kin y, m
hng ca V, ca Tung khng trnh khi nh hng ti ting ht Quan h vng Th Cu,
m hng ca Cho khng th khng nh hng ti ting ht Quan h vng Ngang Ni.
Thm na, mi vng Quan h thng c mt vi ngh nhn Quan h c ti nng sng to v
din xng, gi vai tr nh nhng "con chim u n". Ti nng ca nhng ngh nhn u
n ny c nh hng khng t n nhng ngh nhn khc trong vng, to nn mt kiu
sng tc v din xng kh ring bit cho mi vng Quan h.
Hai l, nhng cp Quan h khc nhau c nhng cch ca ht Quan h khc nhau. Cch ht ca
mi ngh nhn (hoc mi cp ngh nhn) gn lin vi ti nng, th hiu ring v vn ngh thut
ca ngh nhn y. Ngi ny a ht luyn ly, m lt theo kiu ny, ngi khc li thch ht
ngt cu, nh ch theo kiu khc, ph hp vi mun ca mnh, ph hp vi tiu chun thm
m m mnh t t ra v nhm t ti.
Vn ngh thut ca nhng ngh nhn Quan h khng phi l ng iu. Ngh nhn ny th
va chi Quan h, va ht V ngh nhn khc th va chi Quan h li va ht Tung. iu
gp phn to nn cho mi ngh nhn Quan h mt cch ht Quan h ring.
Ba l, nhng th h Quan h khc nhau c nhng cch ca ht Quan h khc nhau. Thng
thng, so vi th h gi th th h tr ht Quan h vi tc nhanh hn, m vc c m
rng hn, nhng ting ph v ting a hi c lc bt...
Bn l, vi mt ngi Quan h cng c nhng cch ht khc nhau trong nhng thi k khc
nhau. Khi mt ngh nhn Quan h ht nhiu ln mt bi Quan h nht nh, th khng c
nhng ln ht hon ton ging nhau. Nhng cch ht khc nhau qua nhng thi k khc nhau
ca mt ngh nhn i vi mt bi Quan h nht nh, ph thuc t nhng tnh cm v hng
th t bin, t sc kho thay i tng ngy lin quan n kh nng ly hi v pht m ca
ngh nhn. Nhiu khi, l nhng trng hp nm ngoi thc sng to ca ngh nhn Quan
h. Tuy nhin, c rt nhiu trng hp ln ht trc khc vi ln ht sau l do tnh sng to c
thc ca ngh nhn,
L li ht i p theo trnh t (m chng ta bit) trong dn ca Quan h hnh thnh ra sao,
iu hn cha ai bit r. Nhng chc chn rng s ra i ca mt tc phm dn ca Quan
h k thu phi do mt "lin anh" hoc mt "lin ch" c ti nng sng tc v biu din. Nu bi
ca c tp th a thch, lp tc s c ngi tm hc n, n ma ht sau, n s li xut
hin ca ming nhng ngi khc, v ln ny n dng "bin tu", khng ging in ht ln
xut hin u tin.
Ni mt cch khc, khi nhng bi dn ca Quan h c cha m truyn li cho con ci, anh ch
truyn li cho cc em, v bn b truyn li cho nhau, th s tip thu ca ngi hc ht kh lng
c trn vn. Hn na, ngi hc ht thng khi cn t cho mnh ci quyn thm bt, sa
i t nhiu li ca cng nh nhc iu ca bi ht cho ph hp vi th hiu thm m ca mnh,
ph hp vi tm t, hon cnh ca mnh. Thm vo , trong mi dp ca ht, v c bit l khi
ht thi ly gii, cc "lin anh, lin ch" lun lun c gng nhp tm kp thi nhng li ca iu ht
ca bn, ca "i phng". V lng danh d khng ai li chu n xin hc "i phng" ca
mnh. S nhp tm vi v, "chp nhong" (do khng ng v khng nh ca "i
phng") i khi lm mt s t cu, mt s t t tr nn v ngha v thng thng buc
nhng "lin anh, lin ch" phi sng to thm khi on u, khi on cui bi ht (c v m
nhc ln li ca) cho cu, n. C nh vy, ngoi vic sng to thm nhng bi Quan h
mi, ngi Quan h mi nhanh chng trang b c cho mnh mt s vn bi bn Quan h cn
thit tham gia thi ht trong nhng ma hi sau. Tt c tnh hnh ny lm cho s di bn Quan
h ngy cng phong ph.
Cng nh mi tc phm ngh thun dn gian, qu trnh sng to mt bi dn ca Quan h l
mt qu trnh v tn. iu ny khng phi ch v ngha n khng gii hn s lng ngi
tham gia vo cng vic sng to, ngha ny c biu hin ch mi tc phm dn gian thc t
tn ti khng phi ch qua mt "bn gc" c mang tn tc gi hn hoi, m s lng khng
hn ch nhng d bn. Bt k ln biu din no cng khng th coi l kt qu cui cng trong
qu trnh sng to mt bi dn ca Quan h.
Khng nht thit rng tc gi ca mi bi dn ca Quan h u l v danh. i vi mt s bi
dn ca Quan h c sng tc vo giai on cui (gip nm 1945), ngi ta cn bit n tn
tc gi r rng. Chng hn, l ngh nhn T La cng ngh nhn C Vnh Th Cu sng
tc mt lot bi Quan h nh Con chim Thc, Ch mn ho, Ca n, Chia r i ni... Nhng
khng v nhng bi ca ny c mang tn tc gi m chng mt i tnh cht sng tc tp th. N
vn l sng tc dn gian, bi v sau c T La v c C Vnh th nhng bc T, bc Bo, bc
Son, bc Hin ... gp phn sng to, ci bin ca tng c nhn mnh khi din xng
nhng bi ca y trong nhiu m hi hay nhiu canh ht Quan h. Vn quyt nh khng
phi ngi sng tc u tin mt bi ht Quan h l ai, tn tui c x hi bit n hay khng
bit n, m l phng thc sng to tp th hay c nhn, truyn ming hay khng truyn
ming, v trng hp s dng bi ca y trong sinh hot ca nhn dn hng ngy. V chng,
nu gi y khng c nhng nh nghin cu vn ngh dn gian kp thi tm hiu v ghi chp
li xut x cu mt s bi Quan h ra i mun nh nhng bi Quan h va k, th chc chn
nhng ngi nhng th h sau cng s khng th no bit c tn nhng tc gi v hon
cnh ra i ca nng bi Quan h . Nhng bi Quan h s cng chung mt s phn vi
nhng bi Quan h khuyt danh ra i trc chng.
Nhng d bn trong dn ca Quan h bt ngun t ti nng v th hiu ring ca ngh nhn, t
qu trnh tham gia hot ng nhiu loi ngh thut ca ngh nhn, t nhng truyn thng ngh
thun hng tn ti a phng m ngh nhn Quan h lm n sinh sng.
Tuy nhin, sc sng to ngh thut ca mi c nhn ng gp vo tc phm c mnh lit n
y i na, th s sng to y bao gi cng vn b vai tr ca truyn thng chi phi, ngh nhn
khng th sng to vt qu mt gii hn nht nh. y chnh l s sng to trn c s ca
truyn thng.
Truyn thng trong dn ca Quan h chnh l nhng hnh tng ngh thut thuc phm tr ni
dung, nhng th php sng to ngh thut tiu biu ph hp vi nhng tiu chun m hc dn
gian c lp i lp li tri qua thi gian lu di, khng tch ri nhng l li v th thc sinh
hot ca n. Truyn thng trong dn ca v trong sinh hot dn ca ht sc vng bn. Nhng d
vai tr ca truyn thng trong dn ca c to ln n u th (cng nh vai tr ca sc sng to
trc truyn thng) chng cng phi chu nhng s bin i khng cng ni, chu s chi phi
ca nhng sng to c nhn (nm trong tp th dn gian). Ngc li, s sng to ca nhng
c nhn trong ngh thut dn gian, mt mt b sc mnh c hu ca truyn thng chi phi, mt
khc chnh n li to nn nhng nhn t mi c th tc ng tch cc ti s pht trin ca
truyn thng, lm bin i truyn thng. Nhng nhn t mi ny, nu ph hp vi nhu cu
thm m ca tp th, c tp th tip thu, n s c kh nng li tr thnh truyn thng, li c
tc dng nh l mt kiu mu ngh thun c sc mnh c hu chi phi s sng to ca c
nhn. Trong qu trnh pht trin ca dn ca Quan h t c n kim, s bin i l tt yu, c
nhng mt ny ca tc phm b mt mt, c nhng mt khc li ny sinh.
Nhiu ngi nghin cu vn ngh dn gian nhn mnh n hnh thc ng tc dn ca. ng
tc l hnh thc sng to "tc khc", khng c chun b trc v ni dung ti, v th php
ngh thut. N i hi c nhn sng to ngh thut phi c vn sng di do v nm vng k
thut sng to.
Qu l trong ngh thut dn gian ni chng, "ng tc" l hnh thc ph bin, thm ch l hnh
thc ch yu, nu chng ta hiu rng s ng tc y bao hm c nhng hnh thc sng to
nhm to nn tnh cch sinh ng cho din xng, i vi nhng tc phm c sn trong kho
tng ngh thut dn gian, trong vn hiu bit ca ngh nhn. Song ring i vi dn ca Quan
h, tnh hnh li khng hn nh vy. Nu khng k n nhng bi Quan h c sng tc
t trc c sn, th nhng "lin anh, lin ch" giu ti nng c th sng tc "ngay ti ch"
li mt bi Quan h no (theo th lc - bt chng hn) ng vi mt nhc iu Quan h
c sn, khi tnh th i hi phi i ph vi "i phng" mt cch kp thi trong cuc thi ht.
Nhng hu nh rt him c ai (trong Quan h cng nh ton b cuc sng ngh thut m
nhc) li c th sng tc c "ngay ti ch" mt bi ca hon ton mi c v li ln v nhc,
tr khi l tc phm non km v cht lng ngh thut, yu t v gi tr ni dung.
Ni chung, nhng yu t ca mt bi dn ca Quan h hu nh khng bao gi c tp th dn
gian phn cng cho nhiu ngi ph trch sng tc, chng hn ngi th nht son li, ngi
th hai son nhc, ngi th ba phi hp mi yu t ngh thut ca tc phm. Trong sng tc
dn gian, my qu trnh u din ra ng thi, qua s sng to ca mt c nhn.
Song cn phi ni r rng: thi k ngay trc thng 8 nm 1945 th quy trnh sng tc dn ca
Quan h bt u c mm mng ca tnh cht chuyn nghip. mt i ni, ngi Quan h
bt u c s phn cng sng tc: ngi ny ph trch sng tc phn nhc, ngi kia gp
v phn li, ngi th ba hc ht v ng dng tc phm y trong nhng cuc ht thi. Chng
ta hy nh li trng hp xut x ca nhng bi Con chim Thc, Ch mn ho, Ca n, Chia
r i ni, m qua nh bn... y c T La, c C Vnh, c Su Tng khng ch sng tc
theo bn nng m sng tc vi thc sng to, tm ti ci mi trong ngh thut. Ngi ta k
rng khi thy tt c mi bi Quan h thuc h thng Gi bn u ch ni n ni lng mong nh
ca mnh i vi bn Quan h, c T La bn sng tc bi Chia r i ni, trong ngi Quan
h khng h ni n ni lng mong nh ca mnh, ngc li tc gi t cu hi vi bn:
"Chng em gi ra v, liu Quan h c nh n chng em chng?". Do phng thc sng tc
Quan h bt u c s phn cng, bt u c mm mng ca tnh cht chuyn nghip, cho
nn tc phm Quan h cng c nhiu bng dng ca ngh thut chuyn nghip.
V cng nh mi ngh thut dn gian, ni chung, dn ca Quan h l ngh thut t bin t din.
N tn ti khng phi ch v ngi nghe v ngi xem, m n tn ti trc ht v chnh ngi
sng tc v biu din. Mt "lin anh" hay mt "lin ch" Quan h c th ri b ri li gia nhp
cuc ht vo bt c lc no nu nh c vic ring cn thit. y, ngi sng tc, ngi biu
din, ngi thng thc v ngi ph bnh ngh thut l ng nht. S thng nht gia khch
th vi ch th ca hot ng ngh thut, ca cm xc thm m l mt trong nhng c tnh
ni bt ca dn ca Quan h, ca ngh thut dn gian.

Nhng th dng
hnh thc cu trc in hnh
Phn ln nhng bi Quan h u dng ht, nh nhng bi Vo cha, Hoa thm bm
ln, Ngi ta mn thuyn,
Dn qun bn hng, Bun bc bun du, 36 th chim, Th thn tm ai, Nm liu by lo....
Chng thng c tit tu r rng, c ni m u v ni kt thc rnh mch. Ni chung, dn ca
Quan h c nhiu tnh cht ca nhng Ca khc hn l nhng ln iu.
Ngoi dng ht l dng ph bin, dn ca Quan h cn c nhng ging thin v dng ngm,
nh ging Ph hoc thin v dng ni, nh o nng.
Li c nhng bi Quan h gm c dng ht, dng ni v dng ngm xen k. Chng hn
l nhng bi Nm canh, Nm cung, By cung... do nhng ngh nhn Quan h nhiu lng
khc nhau ht.
Trng hp tng i ph bin l nhng bi Quan h xen k th ngm (b) vi th ht. Chng
hn l nhng bi Nam nhi,
Ln ni Ba V, Em l con gi Bc Ninh, Tin sa xung ci trn chi... Dng ngm thun tu
ch mi thy bi R nhau i gnh nc thuyn.
Nhng hnh thc u trc ph bin ca mt bi dn ca Quan h l:
Thn bi (gm nhiu tr nhc): Chia r i ni ...
Thn bi + Kt bi (): Ngi ta mn thuyn ...
M bi (nhiu khi l ngm B) + Thn bi: Gi ...
M bi + Thn bi + Kt bi: Em l con gi Bc Ninh ...
Ngoi ra, c i hnh thc cu trc c bit:
Ton bi Quan h khng chia thnh nhng tr nhc cn xng nh nhng iu Quan h
c: La rng, Tnh tang.
Lp ghp nhng on nhc mang nhiu mu sc tng phn (v th dng, v iu
thc, v tit tu...) nh nhng bi Nm cung, Mi cung, Tay nng ci ng giu...
Kho st v m bi
M bi l phn xut hin trc phn Thn bi. N c th l dng ngm nh ging B, n cng
c th l dng ht c nhp phch r rng. N khng th tn ti c lp m gn b mt thit vi
Thn bi.
Phn M bi ca dn ca Quan h nhiu khi dng ngm. N thng tng ng vi 3 v ca
li ca th lc bt (tc 3 cu lc - bt - lc) nh nhng bi Ln ni Ba V do c Lng v c S
Xun ht, Nn chng cm st vn vi do c Phc v c Hin B Sn ht. i khi n ch
tng ng vi mt cu lc nh nhng bi My Tn mt gii xanh xanh do c Lng v c S
Xun ht, yu nhau th ly c nhau do c Ging o X ht, Ngi v nhn dng
mng do phn ln ngh nhn Ngang Ni ht.
Trong trng hp phn M bi l dng ngn B, n thng cch bit vi phn Thn bi, v nh
bi Ln ni Ba V . i khi phn M bi bao gm c dng ngm c dng ht, phn dng
ht c trch t Thn bi, v nh bi Nam nhi. bi Nam nhi, phn M bi cng nh xm
ln c mt phn khc (tr) th nht ca Thn bi (phn u khc b trit tiu). Trong trng
hp ny, phn cui khc th nht c tc dng nh mt cu ni (Pront) chuyn tip ti Thn bi.
M bi ca bi Nam nhi gm c 3 v li ca lc - bt - lc.
Trong trng hp phn M bi l dng ht, n lun c rt ra t cht liu m nhc ca Thn
bi. N c th di nh phn M bi ca bi Tro non li sui do c Tam Ngang Ni ht, hoc
bi Ba bn chic thuyn k do c Tn v c Tp Vim X ht. N cng c th rt ngn nh
phn M bi ca bi Lng vn ch ch do b Tu Ngang Ni ht, hoc bi Lc tng cng liu
do c Tn ht.
Kho st v thn bi
Thn bi (hay Rut bi) l phn chnh ca mt bi Quan h. Thn bi ni chung gm nhiu
khc (hoc tr, n - theo cch ni dn gian) tng xng. Trong nhiu trng hp, n xut
hin sau phn M bi (nu c phn M bi) v trc phn kt bi (tc l cu ).
Thng thng, phn Thn bi gm khong 3 n 5 khc tng xng vi nhau v mt m nhc.
Trn cn bn, gia cc khc c s cn xng tng i v di, ging nhau v dng iu
thc v dng tit tu. S khc nhau gia cc khc v mt m nhc ch yu l do nhng thanh
iu (du ging) ca ngn ng, nhng bin ho ca th li ca gn cht vi nhng ting m lt
nm trong mi khc. Thn bi ni chung c nhiu c im ca bi ht (ca khc) hn l c
im ca ln iu. Khc vi M bi v Kt bi, ring Thn bi c th tn ti c lp.
Nu phn M bi l mt cp li lc - bt (y l trng hp t thy) hoc bi ca khng c phn
M bi, th mi khc ht ca phn Thn bi thng cng l mt cp li lc - bt, hoc khc
trc l mt cu lc, khc sau l mt cu bt... Nu phn M bi l mt cu lc hoc l ba v
lc - bt - lc, th mi khc ht ca phn Thn bi thng l hai v bt - lc.
Gia Thn bi v M bi ( dng ngm B), i khi c mt nt nhc ngn c tc dng nh mt
cu ni, nh bi Cy trc xinh hoc nh bi Gi theo cch ht ca lng Ngang
Ni.
Kho st v kt bi
kt bi (hay ) l phn xut hin sau Thn bi. Kt bi l nt nhc em li cho ngi nghe
cm gic kt thc bi ca trong trng hp phn Thn bi cha em li c cm gic kt thc.
Cng nh M bi, Kt bi khng th tn ti c lp. Bao gi n cng c Thn bi ng trc.
Phn Kt bi c khi l h t, c khi l thc t, c khi ch ngn 2 - 3 nhp, c khi di ti 15 - 16
nhp.
Kt bi c th gn b cht ch vi Thn bi, khng th tch ri Thn bi, nh trong nhng bi
Nhc trng phong cnh l thay, Tro ln cy go; n cng c th nh mt b phn lp ghp
thm sau Thn bi, tch ri Thn bi, nh trong bi ng bn.
Cng nh phn M bi c khi nh xm ln c cu phn Thn bi (na u ca khc ht th
nht b trit tiu), trong nhiu trng hp phn Kt bi cng xm ln vo c cu khc ht cui
ca Thn bi (na sau ca khc ht cui b trit tiu).
Hnh thc Kt bi c khi l mt nt nhc lp li nguyn vn hoc lp li c bin ho nt nhc
cui khc ca, c khi l mt nt nhc c rt t cht liu m nhc Thn bi.
Thng thng, m nhc phn kt bi c nhp phch rt r rng, n dng ht. Cng c i khi
rt c bit, n dng ngm.
C nhiu trng hp, phn kt bi cng dng iu thc vi phn Thn bi, ni cch khc l
t phn Thn bi sang phn kt bi khng c hin tng chuyn iu. Nhiu trng hp khc
n khng cng mt iu thc vi Thn bi, l hin tng chuyn ging, chuyn iu hoc
chuyn h trong Quan h.

Mi quan h gia m nhc
vi hnh thc li ca
Nhng trng hp in hnh
Trong m nhc Vit Nam, nguyn tc thng thng l nt nhc tu theo thanh iu m ln
bng xung trm. m nhc Quan h cng khng nm ngoi nguyn tc y.
Theo truyn thng, ting Vit c 6 thanh iu. Tr thanh khng du, cn 5 thanh khc, mi
thanh mang tn ca du ghi thanh y. Cao khc nhau, hay nhng c trng v m vc l
nhng nt u tin khng th thiu c, khu bit cc thanh iu.
V m vc, cc thanh c m vc cao l "khng du", "ng", "sc". Cc thanh thuc m vc
thp l "huyn", "hi", "nng".
V m iu, cc thanh c m iu bng phng, hay cn gi n gin l bng, gm c "khng
du", "huyn"; cc thanh c m iu khng bng phng hay cn gi l trc, gm c "ng",
"sc", "hi", "nng". Thanh "ng", "hi" c ng nt phc tp. Dng nt nhc ghi cc thanh
ny, mun bo m tnh cht trung trc, nht thit phi dng ti hai nt; trong khi , mun ghi
4 thanh cn li, c th ch cn dng mt nt cho mi thanh.
Vi dn ca Quan h cng nh vi phn ln dn ca ca ngi Vit, m nhc thng l ng vi
th li ca lc - bt.
th lc - bt, trong cu lc, nhng ting th hai, th t, th su v trong cu bt, nhng ting
th hai, th t, th su, th tm thng phi theo mt quy lut nht nh: bng bng trc trc
bng bng, bng bng trc trc bng bng trc bng.
Nhng ting th nht, th ba, th nm ca cu lc, v c ting th by ca cu bt, c th l
thanh bng hoc thanh trc. Ting th hai ca cu lc v cu bt c th l thanh trc:
- Ngi quc sc, k thin ti...
- C so th so nc trong,
ng so nc c au lng c con.
Ting th su v ting th tm ca cu bt, tuy cng l thanh bng, nhng chng khng
ging nhau: nu ting th su thuc thanh khng du tc l bng - cao, th ting th tm thuc
thanh huyn tc l bng - thp, v ngc li:
- Nhng iu trng thy m au n lng.
- Thuyn ai thp thong cnh bum xa xa.
Trong th ca lc - bt, nhng thanh bng, trc, bng - cao, bng - thp lun xut hin thay th
nhau, lm cho ng nt cu th trm bng m tai. Gi th ch ch n nhng ting th hai,
th su v th tm ca th ca lc - bt m thanh iu gn nh c nh, chng ta nhn
thy nhiu bin dng khc nhau. Nhng hnh di y s ni ln nhng bin dng , nu
chng ta dng ch B ch thnh bng - cao, b ch thanh bng - thp, T ch trc - cao
(sc, ng), t ch trc - thp (hi, nng), v nu chng ta dng 3 dng tng trng 3 ging
trn (huyn, nng, hi), ngang (khng du), bng (sc, ng) dng gch - ngang biu th
thanh bng, mi nhn biu th thanh trc:
BTB Ngy xun con n a thoi.
bTB Hoa ci ngc tht oan trang.
BTb L th t liu bung mnh.
bTb S s nm t bn ng.
BtB Thng sao cho vn th thng.
btB Mt nh sum hp trc mai.
Btb S chi thn phn ti i.
btb Tnh rng cch mt khut li.
i vi cu bt, ta ch cn thm vo ting th tm mt thnh bng khc vi thanh bng ting
th su:
BTBb Su tun t ni chu sa vn di.
bTBb Mi ngi mt v mi phn vn mi.
BTbB Tri xanh quen thi m hng nh ghen.
bTbB Thc l th phch cn l tinh anh.
BtBb Hi qu rng huyn Lm Thanh cng gn.
btBb Khch xung nga ti ni t tnh.
BtbB Khun trng y n nt ngi n nang.
btbB Thu Kiu l ch em l Thu Vn.
trn, chng ti va ni n nguyn tc thng thng. Song trong m nhc Quan h, nguyn
tc thng thng va ni i lc b ph v. Khi cn thit phi bo v tnh nht qun v m nhc
gia cc khc ca, hoc bo v v p ca giai iu, ngh nhn Quan h khng ngn ngi
s dng nhng cung nhc ngc chiu hng vi thanh iu ca ngn ng.
Ti Vit Nam, nhiu loi dn ca khc ca ngi Vit nh Trng qun, C l, ht V, ht Ru...,
mi khc ht thng tng ng trng vn vi mt cp li ca lc - bt. Tnh hnh thc t trong
dn ca Quan h khng ng hn nh vy. Mi khc ht ca mt bi ca Quan h c th tng
ng vi 6 ting ca li ca chnh (tc cu lc).
Khi mi khc ca gm 8 ting ca li ca chnh th 8 ting ca li ca trong khc c th l tng v
(lc hoc bt) ca cp li lc - bt. Trong trng hp ny, hoc l v lc c ht thm 2 ting
u cu bt (v di) cho 8 ting, hoc l trong cu lc c hai ting c nhc li.
Trong trng hp mi khc ht tng ng vi mt v ca cp li lc - bt m cu lc y
khng c ht nhc li i t hoc ht thm i t ca cu bt (v di), th m nhc khc
ht tng ng vi cu lc v m nhc khc ht tng ng vi cu bt thng khng hon
ton ging nhau.
S bin i v s lng phch ca khun nhp nhiu trng hp nm trong mt quy lut rt
cht ch. Chng hn nh trong bi Nm liu by lo do c T ht, tt c mi khc nhc tng
ng vi cu lc, ngoi nhng nhp 4/8 th nhp th by bo gi cng l nhp l 3/8, cn tt c
mi khc nhc tng ng vi cu bt th ngoi nhng nhp 4/8, nhp th tm bao gi cng l
nhp 3/8 v nhp th mi l nhp 2/8.
Hnh thc tng i ph bin l mi khc ht Quan h tng ng vi mt cp li ca lc - bt,
cu lc c ht trc cu bt.
C nhiu trng hp, mt khc ht Quan h bao gm mt cp hai v li ca lc - bt, li
c ht trc v lc ca cp lc - bt thuc khc ht sau. Nh vy l mi cu lc trong bi ht
c ht ti 2 ln, 2 ln khc nhau v mt m nhc. Hnh thc ny khng loi tr nhng bin
th ca li ca lc - bt.
Th li ca by ting v bn ting hu nh rt him trong dn ca Quan h. Nhng th y nh
cng ch thy trong mt s bi Quan h c ngun gc t nhng loi ngh thut bn ngoi nh
bi Kip ph th, ging o nng hay bi Trm khc sng, ging L.
Mt s t bi Quan h khng c phn chia thnh nhng khc nhc cn xng, li ca th
vn t do, cu di cu ngn, chng hn nh nhng bi Mi nh, Ci ci ng giu, Tng
phng tng ng...

Li ph, ting ph
Cng nh ton b nn dn ca ca ngi Vit hu nh tt c thy mi bi dn ca Quan h u
c cc lin anh, lin ch ca ht vi nhng th th nht nh ca dn tc, phn ln l th th
lc - bt. Tuy nhin (cng nh trong sinh hot ca ht dn gian ni chung), nhng th th ny
trong sinh hot ca ht Quan h khng phi bao gi cng bc l mt cch r rng, d thy. C
nhng bi Quan h, khi nhn dn ca ht th li ca chnh, c ngha nng ct, thng c bc
l rt r rng. l nhng cu ca, khi c ht ln, khng lm o ln trt t cu th, khng
c hoc t c nhng ting ph xen k gia mch ca li ca chnh, hoc nu c ting ph th
chng ch xut hin ring bit, tch bch trc li ca chnh hay sau khi li ca chnh kt thc
dt mch (xem th d bi Chia r i ni...)
Ngc li, rt nhiu bi Quan h, khi c nhn dn ca ht, li ca chnh thng xut hin mt
cch kn o, do li ca c nhiu ting ph hoc li ph xen k vo gia nhng ting phc tp
trong dn ca Quan h cng khin cho ngi nghe cha gn gi vi loi sinh hot ca ht ny
kh nm bt c li chnh ca bi ca.
Ta c th chia li ca trong dn ca Quan h thnh hai loi: li chnh v li ph. Li chnh thng
bao gm nhng ting nm trong th th, phn ct li ca li ca, phn nh ni dung ch yu ca
bi ca. Li ph gm tt c nhng ting nm ngoi li ca chnh, mang nhng chc nng khc
nhau, nhiu ngi gi chung chng l ting m.
Li ph l mt nhn t quan trng trong dn ca Quan h cng nh trong ca ht dn gian.
Nghin cu dn ca m khng hiu bit ngha, quy lut v tc dng ca nhng ting ph, li
ph ca n (cng nh khng tnh m n phn m nhc ca n) l mt khim khuyt ln.
Khng t ngi do khng ch phn bit li chnh v li ph trong dn ca m khng trnh
khi lm ln khi gii thiu dn ca trn sch bo, khi phn tch ni dung cng nh hnh thc ca
dn ca.
Vy ting ph, li trong dn ca quan h biu hin nh th no? Chng c nhng chc nng g?
1. Trc li ca chnh, nhiu bi Quan h c mt i ting ph lm , l nhng ting
m . Nhng ting m hoc c tc dng to nn mt trc m c bn c iu thc, khin
ngi din xng dn gian bo m ca ht giai iu c chun xc, hoc mt tp th
ngi ( 2 ngi) din xng c ng u c v mt giai iu, c v mt nhp phch.
2. Theo cch ht c truyn ca ngi Quan h nhng m c trng tng i ln, c bit
cui cu, cui on, cui bi thng c chia nh tit tu, m y khng c nh dn nh
cch pht m ca phng php ca ht mi, m c chuyn thnh nhng ting a hi nh i
hi, h, a ha... Nhng ting a hi c tc dng gy thun li v mt thanh nhc, khin
ging ht ca ngh nhn dn gian c thoi mi, t nhin. N cng thay th cho cch ht
ngn di nhng m cui cu, cch ht ny vn khng ph hp vi truyn thng thanh nhc
Vit Nam.
3. Trc khi vo phn chnh ca li ca Quan h, nhiu trng hp nhn dn dng n mt
s ting do u, gy khng kh trc khi vo bi, l nhng ting m do.
bi Trng rng canh im ba, li ca tng ng vi bn nhp u bi c th coi l nhng
ting m do. m nhc ca phn m do thng c rt ra t cht liu m nhc ca ton
bi ca.
4. mt s bi Quan h, sau ting cui cng ca li ca chnh l nhng ting ly ui. Trong bi
My khi khch n chi nh, sau li ca chnh "My khi khch n chi nh, t than qut
nc chuyn tr ngi xi" l nhng ting ly ui "i i i i i i". Nt nhc ly ui ni chung lm
cho cu ht khi b ct, lm cho b cc bi ca c cn i, y n.
5. Cng nh phn ln dn ca ca ngi Vit, dn ca Quan h thng c nhng ting m lt
xen k gia li ca chnh. S c mt ca ting m lt tnh bng, y my, song lung tnh, ph
l tnh... (cng nh s c mt ca ting ly) khin cho nt nhc bi ca thm phn uyn chuyn,
mm mi, thay i mt phn mu sc ca tc phm. Trong bi Ra ng m trng, li ca chnh l
"ngy ngy ra ng m trng, bn khng thy bn tnh khng thy tnh", khi ht ln, vi nhng
ting m lt v ting lp li, s thnh " ra ng y my trng ra ng m trng y ngy a ngy
ra ng y my trng ra ng m trng; bn thi tnh chung khng thy bn i i song i i, v.v..."
6. Khc vi nhng ting m lt mang chc nng m lt cho li ca chnh, nhng ting m
ngha thng l mt li ca hon chnh, mt mnh ngn ng c ngha nht nh mang chc
nng m ngha.
Trong trng hp mi khc ht li xut hin mt cu m ngha ging nh nhau, th cu m
ngha y, nh mt ip khc, n mang tnh cht n nh; chng hn l cu ht "Anh Hai i,
ng vui th ny, chng em gi ra v, liu c nh n chng em chng" trong bi Chia r i
noi do c T Th Cu ht .
Trong trng hp nhng ting m ngha ch xut hin mt ln duy nht cui bi c tc dng
m ngha cho ton bi, th nhng ting m ngha y c th c thay th bng nhng ting
m ngha khc, trong khi li ca chnh ca bi Quan h khng thay i. Cng vi m nhc
tng ng, n l li ca b phn , mt c cu khng th thiu ca bi Quan h. V ngha
n ho hp vi li ca chnh hoc ph ho cho li ca chnh, song cng c khi dng nh n
khng n nhp vi li ca chnh. C iu bt buc: v mt m nhc, l s pht trin ch
v mt li ca, l s hp vn.

Nhng tnh cht v c im
ca m nhc Quan h
Nhp (mouvement) ca dn ca Quan h ni chung trng thi va phi, i khi trng thi
hi chm. Phn ln bi bn dn ca Quan h c trong m vc ch yu l mt qung 8. Ngh
nhn Quan h nh t ch n s thay i v cng ca nhng bi, nhng on Quan h.
Trong mt canh ht, mi bi ht Quan h do mt i ngh nhn ca ht thng c din t
bng mt cng m thanh khng thay i. Mt i lin anh hoc lin ch mun ting ht ca
mnh c cht lng cao chng nhng i hi phi cng thuc nhng bi Quan h nht nh,
m cn phi c cng mt ging ht ho hp, cng mt m sc (timbre). Ging (ton) ca nhng
lin anh v nhng lin ch khi ca ht i p thng lun cch nhau mt qung 5 hay qung 4
m trong dn gian thng phn bit bng khi nim "hi nam" v "hi n".
m nhc ca dn ca Quan h khng phi l ci g hon ton khc i vi mi nn m nhc
khc, mi nn dn ca khc. Mi tnh cht v c im ca m nhc dn ca Quan h, ni cho
ng, chng ta u c th thy hoc nhiu hoc t, hoc m, hoc nht, loi dn ca ny
hoc loi dn ca kia. S khc nhau y l thuc v mc , v sc thi. ngi Quan h xa
kia bit huy ng, vn dng nhiu th php ngh thut c sc biu hin cao, c sc hp dn
mnh (m tng th php ngh thut y thng c vn dng l t trong mt vi th dn
ca khc), tng hp chng, phi hp chng mt cch kh hp l trong mi tc phm m nhc
Quan h. "C th ni, Quan h l nh cao ca nn dn ca Vit Nam".
Tnh cht tnh cm, tm trng ca ngi Quan h khng ch phn nh qua tng dng iu thc
ca dn ca m n phn nh qua nhiu y t ngh thut tng hp nh: cch tin hnh giai iu
(nhng qung nhy xa, nhy gn, nhng ln sng ln, sng nh...), s din t m thanh
(staccato, legato, non legato), tc , s nhn mnh hoc khng nhn mnh nhng phch u
nhp, th php chuyn iu cng nhng th php sng to khc. Do , c im ca m nhc
Quan h cng c biu hin qua nhiu yu t ngh thut, trong iu thc cng cch tin
hnh giai iu l yu t v cng quan trng.
Trong dn ca Quan h c nm dng iu thc nm bc t nhin tng ng vi nm kiu
iu thc Cung, Thng, Gic, Chu, V trong m nhc Trung Quc. Ta gi l nhng iu
thc nm bc kiu I, kiu II, kiu III, kiu IV, kiu V:
Kiu I : Do; Re; Mi; Sol; La; Do.
Kiu II : Do; Re; Fa; Sol; Si(b); Do.
Kiu III : Do; Mi(b); Fa; La(b); Si(b); Do.
Kiu IV : Do; Re; Fa; Sol; La; Do.
Kiu V : Do; Mi(b); Fa; Sol; Si(b); Do.
Nhng iu thc kiu V, kiu IV, kiu III c vn dng rt ph bin trong dn ca Quan h.
2. Vi m nhc nm bc (thay cho thut ng "nm cung" , "ng cung"). Quan h t khi c nhng
bc nhy xa, nhng bc i trng (ng m), n thng c trang c bng nhng m lin
vc. Chng ta u thy r iu ny qua nhng bi bn Quan h quen bit.
Trong dn ca Quan h c y nhng nt nhc c cu to bi nhng chm m lin bc. c
im ny ch yu l phn nh tm t yu mn, nh thng, tnh cht mm mi v uyn
chuyn.
3. Nhiu ngh nhn Quan h kho sp xp, nho nn, ch bin mt s nt nhc ca nhiu
bi Quan h khc nhau to thnh nhng bi Quan h mi. Th php ny to cho kho
tng dn ca Quan h c mt phong cch chung v m nhc, song mt khc n cng lm cho
mt s bi Quan h b gim v c o.
4. Trong mt s bi Quan h, tc gi dn gian bit tit kim m, dnh dm mt m trong
thanh m m khu thp hoc dnh dm mt m l ngoi iu thc ch vn dng n mt i
ln thng cui khc ht, to nn mt s l tai th v i vi ngi nghe.
Chng nhng bit tit kim m, nhng "lin anh, lin ch" Quan h cn bit tit kim khu vc
ca m (m khu), l cch dng m khu cho t. Cch s dng tit kim m khu trong dn ca
Quan h thng c thc hin nh sau: phn u ca khc l phn giai iu tin hnh m
khu cao, phn cui ca khc l phn giai iu m khu thp.
Hn na, trong nhiu trng hp, ngh nhn Quan h ln lt s dng hai m khu tng
phn vi hai dng iu thc nm bc khc nhau, hoc cng chung mt dng iu thc nhng
khc ging (tonalit) tc l khc m ch, v do cui khc xut hin mt i m mi khng
c mt iu thc c, th d bi Ra ng m trng, bi Tay nng ci ng giu, bi ng t sao
kho a oan.
5. cho cu c c cn phng,hoc nhn mnh mt chnh ca ni dung tc phm,
nhng tc gi dn ca Quan h dng n th php "nhc li nguyn vn c li ca v nhc
iu" mt b phn ca khc ca. Cng nh trong ht Cho, trong ht Ca - tr, v trong nhiu loi
dn ca ca ngi Vit ng bng v trung du Bc B, hnh thc nhc li in hnh trong dn
ca Quan h l hnh thc ht nhc li bn ting cui ca cu lc trong cp li ca lc - bt.
Hnh thc "nhc li nguyn vn li v nhc" c th c thc hin ngy u khc ca, u bi
ht hoc c th cui khc ca v l trng hp tng i ph bin.
6. Hin tng xut hin "m cm" trong dn ca Quan h l mt hin tng c bit, gp phn
to nn v c o v sc hp dn ca m nhc Quan h.
i vi nhng bi Quan h iu thc nm bc kiu V, mt iu thc rt ph bin trong dn
ca Quan h, th m qung 4 tnh t m bc 1 ca iu thc c mt v tr ht sc quan trng. Do
nhiu khi n gn b vi "m cm" (m cm y l m qung 3 trng, ch khng phi m
qung 7 tnh t m bc 1) cho nn sc ht ca n cm mnh m hn m bc 1, n cn mang
nhiu tnh cht n nh, tnh cht ca "m ch" hn l m bc 1.
Phn ln nhng bi Quan h nm trong trng hp chuyn iu - thc, hay ni nh Nguyn
Vim l "kt hp iu thc", ni nh Nguyn nh Tn l "ghp cc kiu ng cung", hoc ni
nh Trn Vn Kh, Phm Duy l "chuyn h".
y s khng cp n hin tng chuyn t mt iu thc ny ti mt iu thc khc m
khng xut hin m mi v vng mt m c, chng hn chuyn t iu thc Do kiu I ti iu
thc R kiu II hay iu thc Mi kiu III... (tc l hin tng giao thoa iu thc).
Do R Mi Sol La Do
R Mi Sol La Do R
Mi Sol La Do R Mi
Sol La Do R Mi Sol
La Do R Mi Sol La
Hin tng chuyn - iu - thc - nm - bc vi s xut hin mt hoc vi m mang tn mi (i
i vi s vng mt mt vi m c) phn nh ci tm trng, tnh cm tinh t ca ngi Quan
h, trong nhiu trng hp n ph c ci m hng n iu v em ti ngi thng
thc dn ca Quan h mt cm gic th v lun thay i.
dn ca Quan h c hay hnh thc chuyn iu, l chuyn iu cch bit v chuyn iu
ni lin. Chuyn iu cch bit l hin tng mi cu nhc, mi on nhc ring bit thuc v
mi iu thc. N c ng dng phn ln trong nhng bi Quan h cu to theo kiu "lp
ghp" nh nhng bi Nm cung, Mi cung... N cng c ng dng trong nhng bi Quan
h m b cc c phn chia thnh nhng b phn tch bch nh Ngi ta mn thuyn, Tay
nng ci ci ng giu....
Chuyn iu ni lin l hin tng nhiu iu thc nm bc ni lin, quyn cht trong mt nt
nhc m ngi ta thng kh c th ct ri thnh nhiu mnh ch . Hnh thc chuyn iu
ni lin thy nhiu bi Quan h nh Di gii my k bit ra, Nam nhi, Ngi ngoan, Lnh
nh ba - bn chic thuyn k...
8. Nhng m c trng tng i di trong dn ca Quan h thng c ngh nhn chia
nh tit tu m khng ngn di.
9. iu c ngha bao trm ln tt c l ngh nhn Quan h rt ch ti ngh thut gy tnh
cht tng phn gia cc b phn ca bi ca. V nh: tip sau m khu cao l m khu thp, sau
dng ngn B tit tu t do l dng ht ca phn Thn bi c tit tu u ng, c nhp phch
r rt; sau iu thc ny l mt iu thc khc .v.v...

Pht m Quan h
Mi th loi ca ht (Tung, Cho, Ci Lng, Ca Hu...) thng u c mt cch rung ging
ring. Khc nhiu vi phng php cng minh trong ca mi, nhng lin anh, lin ch Quan h
dng cch rung "ny ht" hay "nh ht". Theo H-li-ni v Gic-len-gli (hai ngh s M khi sang
thm Vit Nam, nghe ht Quan h) th y l mt cch ngn rt qu bu v c o, c bit
i vi phng ty.
Vi cch ngn "ny ht", cc m tit ko di b ngt ra thnh nhiu phn nh (ng m), m
thanh c vo thnh nhng ht trn. Ngi ht "ny ht" c cm gic nh hi b gn li, b km
li trc khi bt ra ht m thanh. Tu theo cm hng v th hiu ca ngi ht, nhng ht ny
ra c th ln hay nh v cng c th to ra nhng ting c khong cch gn hay xa v
trng c th to ra thnh tng cm t hay nhiu ting; v cui cng, c th c ht ny
hoc thi gian u ca m, hoc thi gian cui ca m, hoc ny sut trong ton b qu
trnh ca m.
Ht ny khng nht thit phi u phch, n c th bt c v tr no. Trng hp ht ny
ht phn ln xut pht t cm hng ca tng ngi, t s ng tc, cho nn khi ht tp th,
nhng ht m pht ra kh c th ng u.
Nu so snh vi li ca mi th phng php ht ny ht trong Quan h c th v nh kiu "gn
bong", cn phng php cng minh ca ca mi c th v nh kiu "gn chm" trong ngh thut
ko nh. Trong ht Cho, ngi ta cng dng phng php ht ny ht. Nhn chung, ht ny
trong Cho thng ln hn ht ny trong Quan h. iu ht S, S du trong Cho th ht
ny rt to, gy nn cm gic bun b, nghn ngo nh khc. Cho, ht ny ln vo trong;
Quan h, ht ny t cung hng.
Hu nh cch ngn "Ny ht" ca ngi Quan h, vi nhng ht nh, tng cng c
tnh cht tr tnh, duyn dng ca giai iu v li ca Quan h, tng cng c hiu lc th
hin ni dung tnh cm thm thit gia nhng ngi Quan h. Ngi Quan h khi ht thng
m khu hnh nh, c l nh vy va th hin c v duyn dng ca ngi ht, li va (y
l iu ch yu) c kh nng gi hi tham gia canh ht c khi ko di ti ba nga m.
Nhiu ngi khng th no hc c cch ht ny ht. Ngay nhng ngi c kh nng ht
ny ht, mun ht c ny cng cn phi c mt vi iu kin:
a) Ht ging tht (ging ngoi) ch khng ht ging gi (ging trong).
b) Ht m khu trung, tm c thch hp vi ging ngi ht.
c) Ht nhp chm ri, khoan thai, m ny ht c trng ngn th nhng ht ny khng
r hiu qu.

Dn ca Quan h
vi s giao lu ngh thut
Bt c mt nn dn ca, mt nn ngh thut ca a phng no c sc sng u khng th ch
c s dng pht trin t thn, khng th khng nm trong mi giao lu vn ho vi nhiu a
phng khc. Dn ca Quan h cng nh vy. Mt mt ngi t Quan h i xa v gn, em
m iu dn ca qu hng mnh trao i vi ngi dn vng khc, ng thi h cng li tip
thu li ca ting ht nhng vng khc nhp vo vn dn ca Quan h ca mnh. Mt khc,
nhn dn nhiu vng khc - khp t Nam ti Bc - qua nhng cuc di c tm t sng, qua
nhng chuyn giao dch bun bn..., em nhng bi ht t mun ni thm nhp vo dn ca
Quan h.
Cc "lin anh, lin ch" Quan h khng ngng sng tc nn nhng ging (iu) Quan h
mi, mang nhng ging ny ht thi, ht i trong nhng ngy vui thng xuyn c t
chc hng nm xun thu nh k, nhm ginh phn thng cui cng trc "i hng". Ngi
d thi ht Quan h, mun ginh phn thng, c bit cn phi bit nhiu ging (iu). Sng tc
ging khng , khng kp (so vi yu cu ca mnh), cc "lin anh, lin ch" tip thu nhiu
lung ngh thut khc, nhiu nn dn ca khc lm giu thm vn ging Quan h (tt nhin
h cng khng qun lm giu thm c vn "cu" tc li ca). y l l do chnh khin s lng
ging (iu) Quan h tng ln nhanh chng v ngy nay tr nn rt phong ph.
Ht bn thn mnh thng thc, ht bn ngh thut thng thc, li ca iu ht Quan h
cn phi c nng cao khng ngng v mt thm m. y l l do chnh quyt nh cht
lng ca li ca iu ht Quan h.
Khc vi dn ca nhiu vng mang nng nhng yu t khp kn, dn ca Quan h tip thu
ngh thut ca Tung; Cho; Ci Lng; ca Chu vn; Ca tr ca dn ca nhiu vng khp
Bc Trung Nam; ca c tc phm do nhc s ng thi sng tc. nhng mc v sc thi
khc nhau, cc "lin anh, lin ch" Quan h dng ti nhiu phng thc tip thu - sng to:
1. Tip thu gn nh nguyn vn hoc Tip thu c bin ho cht t m iu ca bi bn ngoi
Quan h. l trng hp ca nhng bi Quan h Trm khc sng dn mt bn (da theo
m iu L Giao duyn, dn ca Nam B, L Hnh vn, dn ca Tr Thin) Mt trm th hoa (da
theo bi Vn mi hai c trong Chu vn), Tay tin chuc chn ru o v Nht qu nh lan
(da theo ging Ru, ging hm trong Ca tr) .v.v...
2. Ci bin, thay i m iu bi bn ngoi Quan h, ct cch v kt cu ca bi ngoi Quan
h vn c bo lu. l trng hp ca nhng bi Quan h Mi nh (da theo m iu
H-qung), Khi tng phng khi hi ng (da theo m iu T i cnh), Xe ch lun kim (da
theo m iu L tiu khc), Chia r i ni (da theo m iu dn ca C L), Ca n (da theo
bi Thu trn o Kinh Chu, sng tc ca khc ca L Thng)...
3. Ch dng mt nt nhc hay mt on nhc ca bi bn ngoi Quan h, pht trin thnh mt
bi Quan h nhiu khi thay i c kt cu bi bn ngoi Quan h bng cch thm phn ngm
B (m u) hoc phn (kt thc) cng vi hin tng chuyn iu. l trng hp ca
nhng bi Quan h Gi (tip thu nt nhc Tung), Thit tha (tip thu nt nhc Cho)...
4. m nhc bi bn bn ngoi c thay i hn, nh khng cn du vt trong bi Quan h.
y bi bn bn ngoi c th ch c coi nh mt ngun cm hng nhng "lin anh, lin
ch" phng tay sng to nn nhng bi Quan h vi m nhc c o, ring bit ca n. l
trng hp ca nhng bi Quan h Luyn sn trang (bt ngun cm ng t Chu Vn), L con
so, L cy a, L Thin Thai (bt ngun cm hng t dn ca Nam B v min Nam Trung
B)...
5. Ngoi ra, cc "lin anh, lin ch" Quan h cn dng cch m phng ging ni ging ht ca
nhn dn mt vng sng to giai iu m nhc, nh i vi trng hp m phng ging
Hu...
Cng nh bn thn dn ca Quan h, nhng phng thc tip thu m nhc v li ca ngoi
Quan h ca cc "lin anh, lin ch" xa kia tht l phong ph. Trong cng vic sng to ngh
thut ngy nay, chng ta vn c th v vn cn thit i su hc tp cch lm ca cha ng
chng ta. Bi v tt c nhng phng thc ny n nay vn cn nguyn ngha ngh thut v
ngha thi s ca n.