1

Kompleksni brojevi (C)

Kompleksni brojevi su izrazi oblika: bi a z + = gde su a i b realni brojevi a i simbol
koji ima vrednost 1 = i . POGLEDAJ NAPOMENU ZA 1 = i NA 10 STRANI !
Za kompleksan broj bi a z + = , a je njegov realni deo i obeleava se a z = ) Re( , b je
njegov imaginarni deo i obeleava se b z = ) Im( , a i je imaginarna jedinica.
Primeri:

0 ) Im( , 2 ) Re( 2
8 ) Im( , 0 ) Re( 8
7 ) Im( ,
4
3
) Re( 7
4
3
2 ) Im( , 5 ) Re( 2 5
4 ) Im( , 5 ) Re( 4 5
5 5 5
4 4 4
3 3 3
2 2 2
1 1 1
= = =
= = =
= = =
= = =
= = + =
z z z
z z i z
z z i z
z z i z
z z i z


Dva kompleksna broja bi a + i di c + su jednaka ako i samo ako je c a = i d b = ,tj imaju
iste realne i imaginarne delove.
Zanimljivo je videti kako se ponaaju stepeni broja i .

2
3 2
4 2 2
_________________________________
5 4
6 4 2 2
7 4 3 3
8 4 4
1
1
( 1)( 1) 1
1
1
1
1
i i
i
i i i i i
i i i
i i i i i
i i i i
i i i i i
i i i
=
=
= = =
= = =
= = =
= = =
= = =
= =

itd.
ta zakljuujemo? i - stepenovano bilo kojim brojem moe imati samo jednu od ove 4
vrednosti: i i , 1 , ili 1.
2
Uopteno, tu injenicu bi mogli zapisati:
i i
i
i i
i
k
k
k
k
=
=
=
=
+
+
+
3 4
2 4
1 4
4
1
1
za . N k
Kako ovo primeniti u zadacima?
Najjednostavnije je da eksponent podelite sa 4. Od ostatka zavisi reenje:
1, ako je n deljiv sa 4 ( bez ostatka)
, ako pri deljenju sa 4 dobijemo ostatak 1
1, ako pri deljenju sa 4 dobijemo ostatak 2
, ako pri deljenju sa 4 dobijemo ostatak 3
n
i
i
i

Primeri:
Izraunati:

100
2006
25
102
23
)
)
)
)
)
a i
b i
v i
g i
d i


100
)i a
Ovde postoje 2 ideje : Ili da koristimo da je 1
4
= i i naravno pravila za stepen :
n m n m
a a

= ) ( i
n m n m
a a a =
+

Dakle: 1 ) 1 ( ) (
50 50 2 100
= = = i i ili
druga ideja da je
4
1
k
i =
1 1 ) (
50 50 4 100
= = = i i
A opet moemo samo podeliti 100:4=25, nema ostatka pa zakljuimo
100
1 i =
Odluite sami ta vam je lake!
3
? )
2006
= i b
1 ) 1 ( ) (
1003 1003 2 2006
= = = i i
A moemo I da rezonujemo 2006 :4 = 501 I ostatak 2 pa je reenje -1.
i i i i i i i i v = = = = = 1 ) 1 ( ) ( )
12 12 2 1 24 25


Kad je stepen neparan, napiemo ga kao za 1 manji paran broj pa plus 1, to jest
1 24 25 + = .

1 ) 1 ( ) ( )
51 51 2 102
= = = i i g
i i i i i i i i d = = = = = 1 ) 1 ( ) ( )
11 11 2 1 22 23

Pazi: ) 1 (
paran broj
1 =
) 1 (
neparan broj
1 =

Kako se sabiraju, oduzimaju I mnoe kompleksni brojevi?
1) Zbir dva kompleksna broja bi a + i di c + je kompleksan broj ) ( ) ( d b i c a + + + , a
njihova razlika je ) ( ) ( d b i c a + . To znai da se sabiraju I oduzimaju normalno,
kao u R.
Primer:
i z
i z
10 4
3 5
2
1
=
+ =


i i i i i z z 7 9 10 3 4 5 10 4 3 5
2 1
= + + = + + = +

i i i i i z z 13 1 10 4 3 5 ) 10 4 ( 3 5
2 1
+ = + + = + =
4
2) Proizvod dva kompleksna broja bi a + i di c + je kompleksan broj
+ + ) ( ) ( bc ad i bd ac mnoi se svaki sa svakim I vodimo rauna da je
2
1 i =
2
) ( ) (

+ + + = + + i bd bci adi ac di c bi a

) ( bc ad i bd ac
bd bci adi ac
+ + =
+ + =


Primer:
i z
i z
2 4
5 3
2
1
=
+ =


= + + = + =
2
2 1
10 20 6 12 ) 2 4 ( ) 5 3 ( i i i i i z z [sad zameni da je 1
2
= i , pa
10 ) 1 ( 10 10
2
= = i ] i i i 26 2 10 20 6 12 + = + + + =


Deljenje kompleksnih brojeva


Recimo najpre da svaki kompleksan broj ima svoj konjugovan broj.

Za z a bi z a bi

= + = je konjugovan broj.

Primeri: za i z 12 10 + = je i z 12 10 =

za i z 3 4 = je i z 3 4 + =

za i z 5 4 + = je i z 5 4 =

Dva kompleksna broja se dele tako to izvrimo racionalisanje sa konjugovanim
brojem delioca.


=

+
+
=
+
+
di c
di c
di c
bi a
di c
bi a
gore mnoimo svaki sa svakim a dole je razlika kvadrata.


2 2 2 2
( )( ) ( )( )
( )
a bi c di a bi c di
c di c d
+ +
= =
+


5

Primer 1)

=

+ +
=
+
+

+
=

+
=
2 2
) 3 ( 4
) 3 4 )( 2 5 (
3 4
3 4
3 4
2 5
3 4
2 5
i
i i
i
i
i
i
i
i


2
2
2 2
20 15 8 6
zamenimo da je 1
16 3
20 15 8 6 14 23 14 23
16 9 25 25 25
i i i
i
i
i i i
i
+ + +
= = =

+ + +
= = = +
+


Savet: Uvek na kraju rastavi i
c
b
c
a
c
bi a
+ =
+
da bi mogao da proita ) Re(z i
) Im(z

Primer 2)


i
i
i
i
i
i
3 5
3 5
3 5
7 3
3 5
7 3

+
+
=
+
+



2 2
2
2 2
(3 7 )( 5 3 )
( 5) (3 )
15 9 35 21
25 3
15 9 35 21
25 9
6 44 6 44 3 22
34 34 34 17 17
i i
i
i i i
i
i i
i
i i
+
=


=

+
=
+

= = =



Modul kompleksnog broja bi a z + = je nenegativan broj
2 2
b a z + =

Primeri: Za i z 4 3+ = je 5 16 9 4 3
2 2
= + = + = z
Za i z 12 9 = je 15 144 81 ) 12 ( ) 9 (
2 2
= + = + = z

Naveemo neke od osobina vezanih za kompleksne brojeve koje e nam dosta
pomoi u reavanju zadataka:

6
1)
1 2 2 1
z z z z + = + ( komutativnost sabiranja)
2)
1 2 3 1 2 3
( ) ( ) z z z z z z + + = + + ( asocijativnost sabiranja)
3) z z z = + = + 0 0 (0 je netral za +)
4) 0
' '
= + = + z z z z (
'
z je suprotni broj)
5)
1 2 2 1
z z z z = ( komutativnost mnoenja)
6) ) ( ) (
3 2 1 3 2 1
z z z z z z = ( asocijativnost mnoenja)
7) z z z = = 1 1 (1 je neutral za i )
8) 1
' '
= = z z z z (
'
z je inverzni za i )
9)
1 2 3 1 3 2 3
( ) z z z z z z z + = + ( distributivnost)
10)
2 1 2 1
z z z z =
11)
2
2
z z =
12)
2
1
2
1
z
z
z
z
=

Primer : Nadji realni i imaginarni deo kompleksnog broja:
5
12
) 1 (
) 1 (
i
i
z
+

=
Reenje:

Odredimo najpre ? ) 1 (
12
= i
Podjimo od
2 2
(1 ) 1 2 1 2 1 2 i i i i i = + = =
Kako je 64 2 ) 1 ( 2 2 ) 2 ( ) ) 1 (( ) 1 (
6 6 6 6 6 6 2 12
= = = = = = i i i i
Nadjimo dalje ? ) 1 (
5
= +i
i i i i i 2 1 2 1 2 1 ) 1 (
2 2
= + = + + = +
) 1 ( 4 ) 1 ( 4
) 1 ( ) 2 ( ) 1 ( ) ) 1 (( ) 1 ( ) 1 ( ) 1 (
2
2 2 2 4 5
i i i
i i i i i i i
+ = + =
+ = + + = + + = +



i
i
i i
i
i
i
i
i i i i
i
z
8 8
) 1 ( 8
2
) 1 ( 16
1 1
) 1 ( 16
1
) 1 ( 16
1
1
1
16
1
16
) 1 ( 4
64
) 1 (
) 1 (
2 2
5
12
=
= =

=
+

=
=

+
=
+
=
+

=
+

=



Dakle : Re 8 ) ( = z 8 ) Im( = z
7
Primer : Nadji x i y iz 1 ( 3) (1 )(5 3 ) x y i i i + + = + +

Reenje:



2
Re Re Im
Im
1 ( 3) (1 )(5 3 )
1 ( 3) 5 3 5 3
1 ( 3) 5 8 3
1 ( 3) 2 8
x y i i i
x y i i i i
x y i i
x y i i
+ + = + +
+ + = + + +
+ + = +
+ + = +

Dakle :
5 3 8 8 3
3 1 2 2 1
= = = +
= + = =
y y y
x x x





Primer: Ako je
2
3 1 i
w
+
= dokazati da je 0 1
2
= + + w w

Reenje:

2
2
2
1 3 1 3
1
2 2
1 2 3 ( 3) 1 3
1
4 2
1 2 3 3 1 3
1
4 2
1 2 3 3 2( 1 3) 4
4
1 2 3
i i
i i i
i i i
i i
i
| | | |
+ +
+ + =
| |
| |
\ \
+ +
+ + =
+ +
+ + =
+ + +
=
3 2 2 3 i + 4 0
0
4 4
+
= =






www.matematiranje.in.rs


8
Primer: Odredi sve kompleksne brojeve z koji zadovoljavaju sistem jednaina:


1
2
=
=
z i z
z i z




Reenje: Neka je bi a z + =


2 2
2 2
2 2
) 1 ( 1 1 1 1
) 1 ( ) 1 (
) 2 ( 2 ) 2 ( 2 2
b a z bi a bi a z
b a i z b i a i bi a i z
b a i z b i a i bi a i z
+ = + = + =
+ = + = + =
+ = + = + =


Dakle:

2 2 2 2
2 2 2 2
) 1 ( ) 1 (
) 2 (
b a b a
b a b a
+ = +
+ = +
Kvadrirajmo obe jednaine!
___________________________________________

2
a
2 2
( 2) b a + =
2
2 2 2 2
( 1) ( 1)
b
a b a b
+
+ = +

___________________________________________

1
4 4
4 4
2 2
=
=
= +
b
b
b b b
zamenimo u drugu jednainu


2 2 2 2
2 2 2 2
2 2
( 1) ( 1)
(1 1) ( 1) 1
0 2 1 1
2 2
1
a b a b
a a
a a a
a
a
+ = +
+ = +
+ = + +
=
=


Traeni kompleksni broj je i z + =1


9

Primer: Nadji sve kompleksne brojeve z koji zadovoljavaju:

0
2
= +

z z

Reenje:
Neka je bi a z + = traeni kompleksni broj. Onda je
2 2
, z a bi z a b

= = +

2 2 2
2 2 2 2 2
2 2 2 2
Im
Re
( ) 0
2 0
2 0
a bi a b
a abi b i a b
a b a b abi
+ + + =
+ + + + =
+ + + =

Kako je = 1
2
i Ovde oigledno i Re i Im moraju biti nula.

2 2 2 2
0
2 0
a b a b
ab
+ + =
=

______________________
Iz 0 0 2 = = a ab v 0 = b

1) Ako je 0 = a , zamenimo u prvu jednainu:

2 2
2 2 2 2
0 0 0
b b
b b
=
= + +
(
2
b 0)
Ovde je oigledno 0 = b ili 1 = b

2) Ako je 0 = b , zamenimo u prvu jednainu:


2 2
2 2
2 2 2 2
0
0 0 0
a a
a a
a a
=
= +
= + +
nema reenja sem 0 = a

Dakle: 0 = z ; i z = i i z = su traeni brojevi.





10
Primer: Za koje vrednosti prirodnog broja n vai jednakost:

n n
i i ) 1 ( ) 1 ( = + ?

Reenje:

1
1
1
1
) 1 (
) 1 (
) 1 ( ) 1 (
= |

\
|

+
=

+
= +
n
n
n
n n
i
i
i
i
i i



Transformiemo izraz:

i i i i i
i i
i
i
i
i
i
i
i
i
2 1 2 1 2 1 ) 1 (
2
) 1 (
1 1
) 1 (
1
) 1 (
1
1
1
1
1
1
2 2
2 2
2 2
2
= + = + + = +
+
=
+
+
=
+
+
=
+
+

+
=

+

Dakle:
i
i i
i
i
= =
+
=

+
2
2
2
) 1 (
1
1
2


Vratimo se u 1
1
1
=
|

\
|

+
n
i
i
, dobijemo 1 =
n
i

A ovo je ( vec smo videli ) mogue za n k 4 = , N k .

NAPOMENA
Zapis 1 = i nije korektan i nemojte ga upotrebljavati ako se ljuti Va profesor.
Nama se inilo da emo lake objasniti ta se deava ako piemo ovako.
Ako se seate , mi smo simbol za kvadratni koren koristili samo za kvadratni koren
POZITIVNOG realnog broja, a ovde je u pitanju - 1.
Vezano za ovo, jedan na italac nam je poslao sledeu zanimljivu stvar koja ide u
prilog tezi da zapis nije korektan!
Pogledajte:
2
1 1 ( 1) *( 1) 1* 1 * 1 1 1 i i i = = = = = = =


11
Dakle, jo jednom:
Zapis 1 = i nije korektan i nemojte ga upotrebljavati ako se ljuti Va profesor!

www.matematiranje.in.rs