7447

UKUROVA NVERSTES
FEN BLMLER ENSTTS

YKSEK LSANS TEZ

Ebru Ece EY

NaTaO
3
KRSTALNN ELEKTRONK VE LNEER OPTK
ZELLKLERNN NCELENMES

FZK ANABLM DALI

ADANA, 2009

UKUROVA NVERSTES
FEN BLMLER ENSTTS

NaTaO
3
ZELLKLERNN NCELENMES

Ebru Ece EY
YKSEK LSANS TEZ
FZK ANABLM DALI

Bu tez 07/09/2009 Tarihinde A#a&)daki Jri yeleri Taraf)ndan Oybirli&i le Kabul edilmi#tir.

mza:............................. mza:.......................................... mza:....................................
Y.Do.Dr. Sleyman ABUK Y.Do.Dr.Faruk KARADA* Y.Do.Dr. Ramazan BLGN
DANI,MAN YE YE

Bu tez Enstitmz Fizik Anabilim Dal)nda haz)rlanm)#t)r.
Kod No :

Prof. Dr. Aziz ERTUN
Enstit Mdr
mza ve Mhr

Bu al!ma .. Bilimsel Ara!trma Projeleri Birimi Tarafndan Desteklenmi!tir.
Proje No: FEF.2008.YL.20

Not: Bu tezde kullanlan zgn ve ba!ka kaynaktan yaplan bildiri!lerin, izelge, !ekil ve foto$raflarn
kaynak gsterilmeden kullanm, 5846 sayl Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hkmlere tabidir.
I
Z

YKSEK LSANS TEZ

Ebru Ece EY

UKUROVA NVERSTES
FEN BLMLER ENSTTS
FZK ANABLM DALI

Dan)#man: Yrd Do.Dr. Sleyman ABUK
Y)l: 2009, Sayfa: 79
Jri: Yrd Do. Dr. Sleyman ABUK
Yrd.Do.Dr. Faruk KARADA'
Yrd.Do.Dr. Ramazan B)LG)N

Bu tezde, de$i!-toku! korelasyon etkileri iin yerel yo$unluk yakla!ml
(LDA) yo$unluk fonksiyoneli teorisi (DFT) kullanarak NaTaO
3
kristalinin
paraelektrik kbik(Pm3m), tetragonal (P4/mbm) ve ortorombik (Pcmn) fazda
yapsal(rg parametreleri ve atomik pozisyonlar), elektronik band yaps, durum
yo$unlu$u (DOS) ve optik zellikleri incelendi. NaTaO
3
n optik ve tetragonal
fazdaki elektronik zellikleri teorik olarak ilk defa ara!trld. Band yaps, Brillouin
blgesindeki (R-,) noktasnda 2,183 eV (kbik fazda), (Z- , ) noktasnda 2,230 eV
(tetragonal fazda) dolayl ve (, - ,) noktasnda 2,231 eV (ortorombik fazda) direkt
bir band aral$ gstermektedir. NaTaO
3
kristalleri iin foton-enerjisine ba$l olarak
dielektrik fonksiyonlar ve so$urma katsays, enerji kayp fonksiyonu ve yanstclk
gibi optik zellikler scissor yakla!m altnda hesapland. Valans elektronlarnn
etkin says her faz iin hesapland. Ayn zamanda literatrde mevcut olan
deneysel ve teorik verilerle kar!la!trma yapld.

Anahtar Kelimeler: NaTaO
3
, elektronik band yaps, yapsal ve optik zellikler,
yo$unluk fonksiyoneli teorisi.

NaTaO
3
ZELLKLERNN NCELENM NaTaO
3
KRSTALNN ELEKTRONK
VE LNEER OPTK ES
II

ABSTRACT

MASTER THESIS

Ebru Ece EY

DEPARMANT OF PHYSICS
INSTITUTE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCES
UNIVERSITY OF UKUROVA

Supervisor: Yrd. Do. Dr. Sleyman ABUK
Year: 2009, Pages: 79
Jury: Assist Prof. Sleyman ABUK
Assist Prof. Faruk KARADA'
Assist Prof. Ramazan B)LG)N

In this dissertation, the structural (lattice parameters and atomic positions),
electronic energy band structure, density of states (DOS) and optical properties of
NaTaO
3
crystal in the paraelectric cubic (Pm3m), tetragonal (P4/mbm) and
orthorhombic (Pcmn) phase were investigated by using density functional theory
within the local density approximation for exchange-correlation. The optical and
electronic properties of tetragonal phase of NaTaO
3
were investigated by theoretical
for first time. The band structure shows an indirect band gap 2,183 eV (cubic
phase) at (R-,) point, 2,230 eV (tetragonal phase) at (Z- , ) point, and a direct band
gap 2,231 eV (orthorhombic phase) at (,-,) point in the Brillouin zone. The linear
photon-energy dependent dielectric functions and some optical properties such as
the absorption coefficient, energy-loss function and reflectivity are calculated
under the scissor approximation for NaTaO
3
. The effective number of valence
electrons is calculated for three phases. We have also made some comparisons with
related experimental and theoretical data which is available.

Keywords: NaTaO
3
, electronic band structure, structural and optical properties,
density functional theory.
INVESTIGATION OF ELECTRONIC AND LINEAR OPTICAL
PROPERTIES OF NaTaO
3
CRYSTAL
III

TE,EKKR

Yksek Lisansa ba!lad$m ilk gnden son gnne kadar hem ders
a!amasnda hem de tez a!amasnda kar!la!t$m tm sorunlarda yardmn ve
deste$ini esirgemeyen ok saygde$er hocam Yrd. Do.Dr. Sleyman ABUK a ne
kadar te!ekkr etsem azdr.
Bu $renim dneminde her trl fedakarlklar ile beni destekleyen, her trl
skntm ve kaprislerimi sabrla ve ho!gr ile kar!layan hibir zaman haklarn
deyemeyece$im annem ve babama, ve onlara sahip oldu$um iin ok !ansl
oldu$umu d!nd$m her zaman yardmma ko!maya al!an Esengl ablam ve
Enginime ve onlarla birlikte ailemize katlan Serkan Abim ve Yaseminci$ime her !ey
iin sonsuz sevgi ve te!ekkrlerimi sunarm.
-u anda halen al!makta oldu$um zel Alev Lisesinde her trl deste$i ile
e$itime devam etmeme destek veren ok de$erli okul Mdrm Sayn Baransel
rneke sayg ve te!ekkrlerimi sunarm.
IV
NDEKLER

SAYFA
Z............................... .............................................................................................. I
ABSTRACT............... . ............................................................................................ II
TE,EKKR.............. .............................................................................................. III
NDEKLER.......... ............................................................................................. IV
ZELGELER DZN.......................................................................................... VI
,EKLLER DZN............................................................................................. VII
SMGELER VE KISALTMALAR. IX
1. G)R)-....................... ...............................................................................................1
2. NCEK) ALI-MALAR .................................................................................... 5
3. MATERYAL ve METOD .................................................................................... 8
3.1. Kristal Yap ve Birim Hcreler... 8
3.1.2 .Ters rg Vektrleri...... 11
3.2. Brillouin Blgesi ve )ndirgenemeyen Brillouin Blgesi................. 14
3.3. Yo$unluk Fonksiyonel Teorisi (DFT).... 15
3.3.1. ok Cisim Teoremi......
3.3.2. Hartree Yakla!m.....
3.3.3. Hartree Fock Yakla!m..
3.3.4. Yo$unluk Fonksiyoneli Teorisi ve Yakla!mlar.
3.3.4.1. Hohenberg -Kohn Teoremi
3.3.4.2. Kohn-Sham E!itlikleri
3.3.4.3. Yerel Yo$unluk Yakla!m (LDA)
3.3.4.4. Genelle!tirilmi! Gradyent Yakla!mlar (GGA)
15
16
18
19
22
25
28
30
3.4.
3.5.

3.6.
Pseudo-potansiyel Metodu........
Bant Yaps Hesaplama Yntemleri..
3.5.1. Bant Yaps ...
3.5.2. Ortogonalize Dzlem Dalgalar Metodu (OPW)..
3.5.3. Atomik Orbitallerin Lineer Bile!imi (LCAO) Metodu
3.5.4. Lineer Muffin-Tin Orbital (LMTO) Metodu................
Optik zellikler ve Sabitler
31
34
34
35
37
40
42
V
3.7.
3.8.
Scissors Yakla!m
Abinit
46
48
4. BULGULAR VE TARTI-MA.. ... 50
4.1. Hesaplama Metodu......... 50
4.2. Kesilim Kinetik Enerjisi ... 50
4.3. rg Parametreleri.. 52
4.4. Elektronik Band Yaps ve Durum Yo$unlu$u.. 53
4.5. NaTaO
3
Kristallerinin Optik zellikleri... 61
4.5.1. Dielektrik Fonksiyonun Reel ve Sanal Ksmlar................. 61
4.5.2. Enerji Kayp Fonksiyonu .. 67
4.5.3. So$urma Katsays ...........67
4.5.4. Yanstclk....... 70
4.5.5. Valans Elektronlarnn Etkin Says............... 71
5. SONULAR VE NER)LER............... 73
KAYNAKLAR... 75
ZGEM)-........... 79

VI
ZELGELER DZN SAYFA

izelge 3.1 Yedi farkl kristal sistemine ait kafes parametreleri ve
aralarndaki ili!kiler ..

11
izelge 4.1 Kbik yapda kristalin rg parametreleri ve atomik
pozisyonlar...

52
izelge 4.2 Tetragonal yapda kristalin rg parametreleri ve
atomik pozisyonlar...

52
izelge 4.3 Ortorombik yapda kristalin rg parametreleri ve
atomik pozisyonlar...

53
izelge 4.4 Kbik yapdaki NaTaO
3
kristalin band aralklar ve
valans band geni!li$i. Band aral$ ve V.B.G. nin birimi
eV dur

55
izelge 4.5 Tetragonal yapdaki NaTaO
3
eV dur...

57
izelge 4.6 Ortorombik yapdaki NaTaO
3
eV dur

59
izelge 4.7 NaTaO
3
kristalinin kbik fazdaki dielektrik
fonksiyonunun reel ksmnn pik de$erleri...

62
izelge 4.8 NaTaO
3
kristalinin tetragonal ve ortorombik fazdaki
dielektrik fonksiyonunun reel ksmnn pik de$erleri..

62
izelge 4.9 NaTaO
3
kristalinin fazdaki dielektrik fonksiyonunun
sanal ksmnn pik de$erleri..

63

VII
,EKLLER DZN SAYFA

-ekil 1.1 NaTaO
3
kristallerinin de$i!ik fazdaki yaps 3
-ekil 3.1 Metal kristal rgs, birim hcresi ve rg (kafes) noktalar 8
-ekil 3.2 x, y, z koordinat eksenlerine sahip bir birim hcrenin, rg
parametrelerinin (kenar uzunluklar ve eksenler aras alar )
gsterilmektedir......

9
-ekil 3.3 Yedi kristal sistemine ait toplam 14 farkl kristal rg
geometrisi

10
-ekil 3.4 Pseudo-potansiyel ve dalga fonksiyonu. ..... 33
-ekil 4.1 Kbik ve tetragonal yapdaki NaTaO
3
kristalinin toplam
enerjisinin ecut de$erine gre de$i!imi..

51
-ekil 4.2 Ortorombik yapdaki NaTaO
3
kristalinin toplam enerjisinin
ecut de$erine gre de$i!imi..

51
-ekil 4.3 (a) Kbik, (b) tetragonal ve (c) ortorombik fazdaki NaTaO
3

kristalinin Brillouin blgesindeki yksek simetrili noktalar

54
-ekil 4.4 Kbik yapdaki NaTaO
3
kristalinin elektronik band yaps 56
-ekil 4.5 Kbik yapda NaTaO
3
kristalinin paral (PDOS) ve toplam
durum yo$unlu$u (DOS).

56
-ekil 4.6 Tetragonal yapdaki NaTaO
3
kristalinin elektronik band
yaps

58
-ekil 4.7 Tetragonal yapdaki NaTaO
3
kristalinin paral ve toplam
durum yo$unlu$u.....

58
3
kristalinin elektronik band
yaps....

60
3
kristalinin paral ve toplam
durum yo$unlu$u.

60
-ekil 4.10 Kbik fazda NaTaO
3
iin dielektrik fonksiyonun reel ve
sanal bile!enleri...

64
-ekil 4.11 Tetragonal fazda NaTaO
3
n x-ekseni ynndeki dielektrik
fonksiyonunun reel ve sanal bile!enleri..

64
VIII
-ekil 4.12 Tetragonal fazdaki NaTaO
3
kristalinin z - ekseni ynnde
dielektrik fonksiyonun reel ve sanal bile!enleri

65
-ekil 4.13 Ortorombik fazda NaTaO
3
fonksiyonunun reel ve sanal bile!enleri..

65
3
n y-ekseni ynndeki dielektrik
fonksiyonunun reel ve sanal bile!enleri...

66
3
n z-ekseni ynndeki dielektrik
fonksiyonunun reel ve sanal bile!enleri. .

66
-ekil 4.16 NaTaO
3
n kbik ve tetragonal faznda hesaplanm! enerji
kayp fonksiyonlar..

68
-ekil 4.17 NaTaO
3
n ortorombik fazda hesaplanm! enerji kayp
fonksiyonlar

68
-ekil 4.18 NaTaO
3
n kbik ve tetragonal fazda hesaplanm! so$urma
katsaylar.

69
-ekil 4.19 NaTaO
3
n ortorombik fazda hesaplanm! so$urma
katsaylar.

69
-ekil 4.20 NaTaO
3
n kbik ve tetragonal fazda hesaplanm!
yanstclk katsaylar.

70
-ekil 4.21 NaTaO
3
n ortorombik fazda hesaplanm! yanstclk
katsaylar.................

71
-ekil 4.22 NaTaO
3
n kbik ve tetragonal fazda hesaplanm! valans
elektronlarnn etkin saylar.

72
-ekil 4.23 NaTaO
3
n ortorombik fazda hesaplanm! valans
elektronlarnn etkin saylar.............

72

IX
SMGELER VE KISALTMALAR

Ab-initio : Temel ilkelere dayanan
ABNT : Yo$unluk fonksiyonel teorisine dayal olarak pseudo
potansiyel yntem kullanan ab-initio yazlm

ASA : Atomik kre yakla!m
bcc : Cisim Merkezli Kbik rg
BZ : Brillouin Blgesi
DFT : Yo$unluk fonksiyoneli teorisi
DFPT : Yo$unluk fonksiyoneli pertrbasyon teorisi
DOS : Durum yo$unlu$u
.
xc
: De$i!-toku! korelasyon enerjisi
fcc : Yzey Merkezli Kbik rg
FE : Ferroelektrik faz
FHI98PP : Yo$unluk fonksiyoneli teorisine dayal olarak pseudo
potansiyel reten yazlm

GGA : Genelle!tirilmi! Gradyent Yakla!m
IBZ : )ndirgenemeyen Brillouin Blgesi
KDP : Potasyum dihidrojen fosfat
LCAO : Atomik Orbitallerin Lineer bile!imi
LDA : Yerel yo$unluk yakla!m
LMTO : Lineer Muffin-tin Orbital metodu
OPW : Ortogonalize Dzlem Dalgalar
PE : Paraelektrik
PDOS : Paral Durum Yo$unlu$u
V : Hacim

1. G)R)- Ebru Ece EY)
1
1. GR,

Do$al ya da suni retilen tm materyallerden gnmz teknolojisinde
faydalanabilmek iin bu materyallerin tm zelliklerinin belirlenmesi gerekir.
Materyaller atom veya molekllerin farkl dzlemlerde bir araya gelmesiyle olu!ur.
Deneysel ve teorik olarak materyali meydana getiren atom veya molekllerin pek
ok fiziksel zellikleri hesaplanabilir. Yaplacak yeni bir ara!trma hem
malzemelerin yeni bir kullanm alanlarn do$masna, hem de daha az maliyetli yeni
ve farkl yntemlerin ortaya kmasn sa$layacaktr. Geli!en teknolojiyle birlikte
bilgisayarlarn hesaplama gcn fizik ara!trmalarnda etkin bir !ekilde kullanmak
hem fiziksel olaylar anlamamza yardmc olur hem de hesaplamalarn hzl
yaplmasna ve maliyetin d!k olmasna imkan sa$lar.
Ferroelektrik materyallerin fiziksel zelliklerini anlayabilmek iin temel bir
teorinin geli!tirilmesi byk nem ta!r. Ferroelektrik materyaller zerinde yaplan
teorik ve deneysel al!malarn uzun bir tarihi gemi!i vardr. )lk teorik al!malar
ampirik karakterdedir. Malzemelerin elektronik yapsn hesaplama metotlarnn
geli!imi, Kohn-Sham yo$unluk fonksiyon teorisinin yerel yo$unluk yakla!m (LDA)
iinde elektron sistemlerinin kuantum mekaniksel temel durumlarnn tam
zmlerine temel olan temel ilke (firstprinciple) metodu kullanlmaktadr.
Gnmzde kristal yaplarn zelliklerinin ara!trlmasnda temel ilkelere dayanan
AB)N)T, Siesta, VASP, Wien2k gibi bilgisayar yazlm program kullanlmaktadr.
Bu tr programlar ile ok karma!k yaplardaki materyallerin zelliklerini
hesaplamak olduka kolayla!makta ve hesaplamalarn sonular daha ksa srelerde
elde edilmektedir. Srekli olarak bu programlarn yazlmlar geli!tirilmekte ve
gncellenmektedir. Bu tr programlarn yazlmlar yo$unluk fonksiyoneli teorisi
(DFT) zerine kurulmu!tur.
Ferroelektriklik 1920 ylnda Valasek tarafndan ilk olarak hidrojen ba$l ve
yaltkan malzemelerde gzlenmi! ve ferroelektrikli$in fosfat ve arsenatlarda var olan
hidrojen ba$ndan kaynakland$ d!nlm!t. Bu ferroelektriklerin tipik bir rne$i
KH
2
PO
4
(potasyum dihidrojen fosfat) (KDP) dr. Hidrojen ba$l ferroelektriklerin,
ferroelektrikli$inin anla!lmas dzenli-dzensiz modellerle desteklendi.
2
Ferroelektrik zelli$in 1940 larda hidrojen ba$l olmayan yaltkanlarda, 1960 larda
yariletkenlerde de ke!fedilmesi ferroelektrik malzemelere kar! ilginin daha da
artmasna neden olmu!tur. )lk ke!fedilen ABO
3
tr ferroelektrik yariletken
materyal 1945 tarihinde BaTiO
3
olmu!tur. Daha sonra ise 1960 l yllarn ba!larnda
A
5
B
6
C
7
tipi yariletkenlerde de ferroelektriklik saptanm!tr (Fatuzzo ve arkada!lar
1962; Nitsche ve arkada!lar 1964). Ferroelektrik oksitler verilen scaklk aral$nda
kendili$inden polarize edilebilen yaltlm! katlar olarak tanmlanrlar. ABO
3
tipi
perovskitler scakl$n bir fonksiyonu olarak yer de$i!tiren zengin faz
diyagramlarndan dolay yo$un olarak al!lan ferroelektrik materyallerin bir
grubudur. Perovskitler, yksek scaklkta paraelektrik (PE) basit kbik yapda
bulunurlar ve scaklk d!rld$nde e!itli ferroelektrik (FE) yaplara dn!rler.
So$utma altnda, rne$in, BaTiO
3
ve KNbO
3
her ikisi de ayn faz gei!lerine
u$rarlar. Her iki malzeme ilk nce kbik yapdan tetragonal, sonra ortorombik ve son
olarak rombohedral ferroelektrik fazlara dn!rler. Bunlarn aksine PbTiO
3
sadece
PE kbik fazdan FE tetragonal faza tek bir gei! sergiler.
ABO
3
tipi perovskit malzemeler speriletkenlik, magnetoresistans ve
ferroelektriklik gibi fiziksel zellikler sergileyen malzemelerdir. Bundan ba!ka
ferroelektrik malzemeler genellikle dielektrik, piezoelektrik, non-lineer optik ve
elektrooptik etki gsterirler. Piezoelektrik etki bir elektrik sinyalini mekani$e,
mekanik sinyali elektri$e dn!trmede kullanlr. Elektrooptik ve non-lineer optik
zelli$i ise telekomnikasyonda, holografi ya da lazerlerin frekans iftleri iin
kullanlr. BaTiO
3
ve BaZrO
3
elektrooptikte dalga klavuzu, lazer frekansn
katlandrmada ve yksek kapasiteli hafza hcreleri gibi teknolojik uygulamalarda
kullanlmaktadr ( V.E. Henrick, P.A.Cox, 1994; O.Auciello, J.F.Scott,
R.Ramesh,1998).
Seramik materyallerde ferroelektrik ve piezoelektriklik 1940larn ba!larnda
ke!fedildi. )kinci dnya sava! srasnda Amerika da Wainer ve Soloman, Japonya da
Ogawa ve USSR de Wul ve Goldman e! zamanl olarak BaTiO
3
kristalinde
ferroelektriklik buldular (John ve ark.,1993). Projenin amac askeri gereksinimler
iin tketilen ve elektriksel uygulamalarda yaltkan bir materyal olarak kullanlan
mika iin yedek bir seramik bulmakt. O zamandan beri, yeni perovskite
3
ferroelektriklerin yzlercesi geli!tirildi ve onlardan bazlar ba!arl bir !ekilde pratik
kullanma ald. Ferroelektrik oksit seramikler yksek dielektrik geirgenlik
kullanmn ieren ok geni! bir uygulama alannda kullanlmaktadr. Bu
zelliklerinden dolay bu malzemeler, ses dn!trcler, sonar detektrler, mikro
elektronik aygt ve bilgisayar hafzalar ieren teknolojik uygulamalarda
kullanlmaktadr.
Perovskitler, ABO
3
genel formunda olup ferroelektrik materyallerin nemli bir
snfn olu!tururlar. NaTaO
3
kristali perovskite kristal yapsna sahiptir. NaTaO
3

yksek scaklklarda KTaO
3
kristalinin rg yapsna benzer. Son zamanlarda
NaTaO
3
hidrojen retimi iin suyu ayr!trmada fotokatod (photocotalyst) olarak
kullanlmas d!nlmektedir. -ekil 1.1 de NaTaO
3
de$i!ik fazdaki (Pm3m,
P4/mbm ve Pcmn) kristal yaplar gsterilmektedir.

,ekil.1.1 NaTaO
3
kristallerinin de$i!ik fazdaki yaps.

NaTaO
3
kristali yksek scaklklarda paraelektrik fazda bulunur. Oda scakl$nda ise
ortorombik fazdadr. Scakl$n azalmasyla, yapdaki simetri bozularak srasyla
(Kennedy ve ark.-1999),
) 3 (
893
) / 4 (
835
) (
720
)) ( (
m pm Kbik
K
mbm P Tetragonal
K
Cmcm Ortorombik
K
Pbnm Pcmn Ortorombik

4
faz gei!lerine u$rar. Faz gei!i sonunda kristalin elektronik yaps ve optik
zellikleri de$i!ime u$rayacaktr. NaTaO
3
materyali zerine yaplan optik ve
elektronik al!malar yetersiz olup bu zelliklerinin belirlenmesi teknolojik ve
bilimsel olarak ok nemlidir. AB)N)T yazlm program yardmyla NaTaO
3

kristalinin zellikleri ayrntl olarak incelenecektir. AB)N)T temel ilke metodunu
baz alarak materyallerin zelliklerini (rg parametresi, atomlarn konumlar, elastik
zellikler, dielektrik ve piezoelektrik zellikler, lineer olmayan optik zellikler,
elektronik ve manyetik zellikler, vb.) hesaplamak iin geli!tirilmi! bilgisayar
programdr.
Bu al!madaki amacmz, AB)N)T yazlm program kullanarak NaTaO
3

kristalinin kbik, tetragonal ve ortorombik fazlarnda elektronik band yaplarn,
durum yo$unlu$unu ve optik zelliklerini incelemektir.

2. NCEK) ALI-MALAR Ebru Ece EY)
5
2. NCEK ALI,MALAR

)lk olarak NaTaO
3
n kristali yakla!k olarak 480
0
C de bir Curie noktasnn
altnda ferroelektrik zelli$e sahip oldu$u Matthias tarafndan rapor edildi (Jona ve
ark.- 1962). Fakat daha sonra yaplan optik lmlerde bu bilgi do$rulanmam!tr.
Oda scakl$ndaki NaTaO
3
kristalinin

yaps, Pcmn (merkezi simetrik) uzay grubuna
ait oldu$u grlm!tr. Uzay grubundan dolay NaTaO
3
oda scakl$nda ferroelektrik
de$ildir.
Cross-1956 tarafndan yaplan ilk optik al!mada scakl$n artmasyla
NaTaO
3
kristali, ortorombik yapdan ba!ka bir ortorombik yapya, sonra tetragonal ve
daha sonra da kbik yapya yapsal faz gei!i yapt$n ileri srm!tr. Smolenski
tarafndan NaTaO
3
kristali zerinde yaplan al!malarda -180
0
C ile 510
0
C arasnda
sl art!n dielektrik sabitinde bir anomali olmad$ gzlemlendi.
Oda scakl$nda faz simetrisinin ortorombik oldu$u rapor edildi. Kay ve Miles
ortorombik fazda c rg sabitinin kbik hcrenin rg sabitinin iki kat oldu$unu
buldu. Ortorombik fazda rg parametreleri a = 5,513 , b = 5,494 , c = 2 3,875
de$erlerine sahiptir. Ayn zamanda oda scakl$nda cyi sanki- kbik yapdaki rg
parametresinin 4 kat oldu$u gzlendi.
Ahtee ve Darlington-1980 de ntron toz krnm yntemiyle NaTaO
3
yapsn
belirlediler. Oda scakl$nda NaTaO
3
ortorombik (Pcmn, a = 5,4842 , b = 7,7952
, c = 5,5213 ) yapda oldu$u belirlendi. Scakl$n art!yla 803 Kde sanki-kbik
ortorombik (Bmmb, a = 7,8453 , b = 7,8541 , c = 7,8633 ) yapda, daha sonra
893 K de tetragonal (P4/mbm, a = b = 5,5552 , c = 3,9338 ) yapya geti$ini
gzlemlediler.
Kennedy ve ark.-1999 ntron toz krnm yntemini kullanarak oda
scakl$ndan 933 K kadar NaTaO
3
kristalinde yapsal faz gei!ini incelediler. Bu
scaklk aral$nda faz gei!inin olu!umunu farkl sl analiz, toz krnm tekni$i ve
optik mikroskop kullanarak saptadlar. Yaptklar bu al!mada, NaTaO
3
oda
scakl$nda ortorombik yapdan (Pcmn, a = 5,4768 , b = 5,5212 , c = 7,7890 )
700 K civarnda ortorombik (Cmcm, a = 7,83372 , b = ,8485 , c = 7,8552 )
yapya, sonra 835 Kde tetragonal (P4/mbm, a = b = 5,503 , c = 3,9335 ), daha
6
sonra 890 K zerindeki scaklkta kbik (Pm3m, a = b = c = 3,9313 ) yapya
dn!t$n gzlemlediler. Bu al!madaki faz gei!leri daha sonra Ahtee ve
Darlington tarafndan NaTaO
3
zerine

yaptklar al!malarla do$rulandlar.
Wang ve ark.-2001 tarafndan kbik NaTaO
3
n elektron yaps lineer
geni!letilmi! dzlem dalga metodu (Linearized Augmented Plane Wave Method)
kullanarak ara!trm!lardr. De$i!-toku! etkisi iin genelle!tirilmi! gradyent yakla!m
(Generalized Gradient Approximation, GGA) kullanlm!tr. Hesaplamalarn bu
metotlar ieren W)EN97 simulasyon program kullanarak yapm!lardr. Atomlar
arasndaki etkile!imi anlayabilmek iin durum yo$unlu$u, bant yaps ve yk
yo$unlu$unum da$lm hesapladlar. Durum yo$unlu$unun analizinden Ta d durumu
ile O p durumu arasnda nemli bir hibritle!me oldu$unu grdler. Bu durum yk
yo$unluk da$lm ve bant yapsnn analizleri ile tutarl oldu$u grlm!tr. NaTaO
3
kristalde iki tr elektronik etkile!im vardr: Ta ile O arasndaki etkile!im kovalent ve
Na ile TaO
3
arasndaki etkile!im iyoniktir.
Kato ve ark.-2002 ortorombik (Pcmn) yapsndaki NaTaO
3
zerinde yapt$
optik so$urma lmleri sonucunda band aral$n 4,0 eV olarak bulmu!lardr. Ayn
al!mada DFT hesaplama metodunu kullanan CASTEP programn kullanarak
NaTaO
3
n elektronik band yapsn ve durum yo$unlu$unu hesaplam!lardr.
He ve ark-2004 de d!k scaklkta nanoboyutta toz NaTaO
3
kbik
morfolojide 120
0
C de 12 saatte hidrotermal yntemiyle sentezlediler. Nanoboyuttaki
NaTaO
3
n kbik yapda kristalle!ti$ini toz x-ray krnm (XRD) ve tnellemeli
elektron mikroskobu (TEM) kullanarak kantladlar. Nanoboyuttaki NaTaO
3
n
ultraviyole (UV) spektrumundan yaplan lmlerden band aral$n 3,96 eV olarak
buldular.
Xu ve ark. -2005 de 600
0
C scaklkta toz NaTaO
3
kimyasal yntemle
sentezlediler. Toz NaTaO
3
n zellikleri XRD, elektron taramal mikroskop (SEM) ve
UV spektrumununda karakterize edildi. Kbik toz NaTaO
3
n band aral$n ~4,0 eV
olarak buldular.
Lui ve ark.-2007 de perovskite yapdaki toz alkali tantan ATaO
3
ve alkali
niyobyum ANbO
3
(A=Na ve K) hidrotermal metoduyla sentezlediler. Niyobyumlu
bile!iklerin tahmin edilen band aral$ tantall bile!iklerden kktr. Kbik yapdaki
7
NaTaO
3
n band aral$ 3,96 ev olarak buldular.
Li ve ark.-2007 kbik (Pm3 m) ve ortorombik (Pbnm ve Pcmn) NaTaO
3
n
elektron yapsn ve optik so$urma zelliklerini yo$unluk fonksiyoneli teorisi (DFT)
kullanarak inceledi. Elektronik band yaps hesaplamalarnda tam-potansiyel
lineerle!tirilmi! muffin tin orbital methodu (full-potential linear-muffin-tin-orbital,
FP-LMTO) kullanarak de$i!-toku! etkisi iin GGA y hesaba katm!lardr. Yaptklar
al!mada 6x6x6 Monkhorst-Pack rg a$ kullanm!lardr. NaTaO
3
kbik yapsnda
(R-,) noktasnda dolayl bant aralkl (band aral$ 1,7 eV) yariletken olmasna
ra$men ortorombik yapda (X) noktasnda (band aral$ 2,1 eV) do$rudan bant aralkl
yariletkendir. Do$rudan bant aralk zelli$inin ortorombik NaTaO
3
iin uzay
grubundan ba$msz oldu$unu ileri srdler. Teorik olarak hesapladklar so$urma
spektrumunun deneysel sonularla uyumlu oldu$unu sylemektedirler. Band
aral$nn azal!n ve so$uma kenarnn kaymasn ortorombik yapdan kbik yapya
gemesinden kaynakland$n buldular.
NaTaO
3
zerinde yaplan al!malarn byk bir ksm kristal yap ve kristal
sentezleme zerinde yo$unla!m!tr. Wang ve ark - 2001. ilk prensip yntemiyle
kbik NaTaO
3
kristalinin elektronik, yk yo$unlu$u zelliklerini, Li ve ark.-2007 ise
kbik ve ortorombik yapdaki NaTaO
3
n

elektronik band yaps ve optik so$urma
zelliklerini ara!trm!lardr. Bu al!malarn d!nda elektronik band yaps ve
so$urma zellikleri zerinde ba!ka teorik al!ma yoktur. Bu adan bakld$nda
NaTaO
3
n

kbik, tetragonal ve ortorombik

yapnn teorik olarak rg parametresi
ve atomik pozisyonunun optimizasyonu, elektronik band yaps, yk yo$unlu$u ve
optik zelliklerinin al!lmas kristal iindeki atomlarn etkile!im do$asnn
anla!lmas iin ok nemlidir.

3. MATERYAL VE METOD Ebru Ece EY)
8
3. MATERYAL VE METOD

3.1. Kristal Yap) ve Birim Hcreler

boyutlu bir geometrik dzene gre atomlarn dizilmeleri sonucu olu!an
yapya kristal yap veya kristal rg ad verilir. Kristal rg ierisinde atomlarn
dizili!i, kristal rgnn boyutu ve kristal rgnn !ekli bir malzemenin kristal
yapsn belirler. Metalleri eritti$imiz zaman sv iindeki metal atomlar dzensiz
biimde da$lm!lardr. Sv haldeki metal so$utularak katla!trld$nda ise, atomlar
belirli bir geometrik dzene gre dizilerek kristal yapy meydana getirirler.
Kristal yapnn tekrarlanan en kk hacimsel birimine birim hcre ad
verilir. Kristal rg birim hcrelerin yan yana gelmeleriyle meydana gelir. Birim
hcre kristal rgnn btn geometrik zelliklerini ta!d$ iin birim hcrenin yap
dzenini kolayca tarif edebiliriz. -ekil 3.1. de bir kristal rg ve birim hcresi
gsterilmektedir.

,ekil 3.1 Metal kristal rgs, birim hcresi ve rg (kafes) noktalar

Kristal rg ierisinde atomlarn bulundu$u yerlere rg noktalar ad verilir.
Atomlar birim hcrenin k!elerinde, merkezinde veya her bir yzeyinde bulunabilir.
Dolaysyla atomlarn bulunduklar bu yerler rg noktalar olarak adlandrlrlar.
Bir birim hcrenin geometrisi, iki farkl parametrenin verilmesi ile tarif edilir.
Bu parametrelerden birincisi x, y, z eksenleri veya birim hcre kenarlar arasndaki /,
9
0, 1 alardr. )kincisi ise a, b, c harfleri ile ifade edilen birim hcre kenarlarnn
uzunlu$udur. Birim hcrenin boyut ve !eklini tarif eden bu parametrelere, rg
parametreleri ad verilir. -ekil 3.2 de bir birim hcrenin rg parametreleri
gsterilmektedir.

,ekil 3.2 x, y, z koordinat eksenlerine sahip bir birim hcrenin, rg
parametrelerinin ( kenar uzunluklar ve eksenler aras alar ) gsterilmektedir.

rg parametrelerinin farkl kombinasyonlar sonucu ortaya kan ve farkl
geometrik !ekillere sahip kristal sistemleri mevcuttur. Kbik, hegzagonal, tetragonal,
rombohedral, ortorombik, monoklinik ve triklinik olmak zere yedi adet kristal
sistemi tespit edilmi!tir. Yedi kristal sistemine ait toplam 14 farkl kristal rg
geometrisi, !ekil 3.3te gsterilmektedir. izelge 3.1 de bu kristal sistemlerinin rg
parametreleri ve arasndaki ili!kiler gsterilmektedir (Kittel-1996).
Bu yedi kristal sisteminden bazlarnn farkl kristal rg tipleri olmas
nedeniyle, metallerde kar!la!lan toplam 14 adet kristal rgs vardr. Kbik kristal
sistemin basit kbik, yzey merkezli kbik ve hacim merkezli kbik olmak zere
farkl tipi vardr. Tetragonal kristal sistemin basit tetragonal ve hacim merkezli
tetragonal olmak zere iki farkl tipi vardr. Ortorombik kristal sistemin basit
ortorombik, hacim merkezli ortorombik, taban merkezli ortorombik ve yzey
merkezli ortorombik olmak zere drt farkl tipi vardr. Monoklinik kristal sistemin
basit monoklinik ve taban merkezli monoklinik olmak zere iki farkl tipi vardr.

10

,ekil 3.3 Yedi kristal sistemine ait toplam 14 farkl kristal rg geometrisi
11
izelge 3.1 Yedi farkl kristal sistemine ait kafes parametreleri ve aralarndaki
ili!kiler

Kristal Sistemi
Kafes Parametreleri
Kafes kenarlar arasndaki ili!ki Eksenler aras a de$erleri
Kbik

Hegzagonal

Tetragonal

Ortorombik

Triklinik

Monoklinik

Rombohedral

3.1.2 Ters rg Vektrleri

)lgin zelliklere sahip ve her birim hcresindeki elektron yo$unlu$u ayn
olan bir kristali tanmlayan bir f(r) fonksiyonu,

f( r + T( n
1
, n
2
,)) = f(r) (3.1)

!eklinde yazlr. Burada T bir telenmeyi tanmlar. q dalga vektrl ters uzayda
tanmlanm! Fourier bile!enleri yardm ile bu periyodik fonksiyon Fourier
dn!m ile temsil edilebilir. Periyodik 2
kristal
kristali N
hcre
= N
1
N
2
!eklinde
snrlanrsa Fourier bile!enleri yardm ile olu!an formller ok basitle!ir. Ayrca her
bir bile!enin de Born-Von Karmen Periyodik snr !artlarn sa$lamas gerekir.

1 )... exp( exp(
2 2 1 1
a iqN a iqN (3.2)

12
Her bir ilkel a
i
vektr iin q, q.a
i
= 23
i
N
tam
i sa$layan vektrler setine snrlanm!
olur. Son ifadenin snr !artlarndan ba$msz olabilmesi iin kristal hacminin ok
byk olmas gerekir.
Fourier dn!m:

) . exp( ) (
1
) ( r iq r f dr q f
kristal
kristal

(3.3)

!eklinde ifade edersek bir fonksiyon iin !u !ekilde yazabiliriz.

,... ,
,...)) , ( .(
2 1
2 1
) (
1
) (
n n
n n T r iq
kristal
hvre
e r drf q f

hcre
r iq
hcre n n
n n T iq
hcre
e r drf e
N
.
,... ,
,...) , ( .
) (
1 1
2 1
2 1
(3.4)

T(n
1,
n
2
,..),a
i
ilkel telemenin tam katlar oldu$undan orta sradaki tm
rg noktalar zerinden alnan toplam tam a q
i
2 . yazlabilir ve btn T
telemeleri iin ilkel telemenin tam katlar d!ndaki tm q lar iin toplam sfrdr.
ters rgy qnun bu !art sa$layan Fourier bile!enleri seti olu!turur. )lkel teleme
vektrleri (a
i
) nin ters vektrleri b
i
olarak alnd$ndan (i= 1,d)

ij j i
a b 2 . (3.5)

!artn sa$lar. Fakat f(r) nin sfrdan farkl bir Fourier bile!eni yani q=G sa$lar.
Burada G, ters rg uzaynn rg vektrdr:

.......... ,...) , (
2 2 1 1 2 1
+ + b m b m m m G (3.6)

Burada m
i
, i = 1, 2,,d tamsaylardr. Periyodik fonksiyonun her bir G iin Fourier
13
Dn!m

hvre
r iG r drf G f
hcre
) . exp( ) (
1
) ( (3.7)

olarak yazlabilir. Aynen a
ij
matrisinde oldu$u gibi bir b
ij
kare matrisi
j i ij
b b ) (
!eklinde tanmlanrsa ilkel vektrler birbirine a!a$daki gibi ba$l olurlar.

1
) ( 2 2

T T
a b l a b veya
1
) ( 2

T
b a (3.8)

a
i
ve b
i
vektrleri

arasnda sk kullanlan ba$ntlar

da vardr. Bunlar b
1
, b
2
, b
3
iin

), (
2
3 2 1
a a
V
b
c

), (
2
1 3 2
a a
V
b
c

) (
2
2 1 3
a a
V
b
c

(3.9)

!eklinde ifade edilir. Burada V
c
,
) (
3 2 1
a a a V
c

!eklinde hacim ifadesidir.
3 2 1
, , b b b ters rgnn temel yer de$i!tirmeleridir. ) (
3 2 1
b b b V
c

ise ters
rgnn hacmidir. Basit kbik rgnn ters rgs de yine bir kenar a / 2 olan
basit kbik bir rgdr. Yzey merkezli kbik ve hacim merkezli kbik rgler de
birbirinin ters rgsdr.
Basit kbik, basit hekzagonal yzey merkezli kbik ve hacim merkezli kbik
rgler iin ilkel vektrler sras ile a!a$daki !ekilde seilebilir (a biriminde)

14
Yukarda verilen boyutlu rglerin her biri iin ters rglerinin ilkel
vektrleri; a / 2 birimleri ile ,

!eklinde verilir.

3.2 Brillouin Blgesi ve ndirgenemeyen Brillouin Blgesi

Bir Brillouin Blgesi (BZ), ters uzaydaki Wigner-Seitz hcresi olarak
tanmlanr. Birinci Brillouin blgesidir, ba!lang noktasndan kan ters rg
vektrlerinin orta noktalarna dik olacak !ekilde geirilen dzlemler tarafndan
tamamen kapatlan en kk hacimdir. BZ zerinden alnan integraller, sadece
)ndirgenemeyen Brillouin Blgesi (IBZ) zerinden alnan integrallerle
yerde$i!tirebilir. rne$in, toplam enerjide gerekli olan toplamlar;

) (
1
k f
N
f
k
i
k
i
(3.10)

) (k f w f
IBZ
k
i k i
(3.11)

formuna sahiptir. Yo$unluk ise;
) (
1
) (
1
) (
n n k
R
IBZ
k
k
k grup
k
k
t r R n w
N
r n
N
r n
k
+

(3.12)

15
biiminde yazlabilir. Simetri i!lemleri ile hesaplamalar basitle!tirmek mmkndr.
rne$in, kbik kristallere uygulanan Monkhorst-Pack mesh lerdir. Kbik
kristallerde 48 tane simetri i!lemi vardr. IBZ, toplam BZnin 1/48 olur. N
i
= 2 ile
tanml sette BZ iinde 2
3
= 8 tane nokta vardr ve IBZ iinde 1 noktaya indirgenir.
Benzer !ekilde N
i
= 4 ile tanml sette BZ iinde 4
3
= 64 tane nokta vardr ve IBZ
iinde 2 noktaya indirgenir. N
i
= 6 ile tanml sette BZ iinde 6
3
= 216 tane nokta
vardr ve IBZ iinde 10 noktaya indirgenir. Fcc iin (23/a)(1/4, 1/4, 1/4, 1/4) ve
(23/a)(1/4, 1/4, 1/4, 3/4) olarak alnan 2-nokta seti zellikle yariletkenlerin
enerjilerini hesaplamada kullanld$ gibi 10-nokta setinin pek ok materyalin
zelli$in hesaplanmasnda yeterli oldu$u grlm!tr (Martin2004).

3.3 Yo&unluk Fonksiyonel Teorisi (DFT)

Yo$unluk fonksiyonel teori (DFT)nin temeli, 1927 yllarnda Thomas ve
Fermi tarafndan yaplan al!malara temel alan Hohenberg-Kohn (1964) teoremleri
ve onun devan olan Kohn-Sham (1965) teoremlerine dayanmaktadr. DFT nin ana
fikri etkile!en ok elektronlar sistemlerinin taban durum zelliklerini belirlemek iin
elektron yo$unlu$unu temel de$i!ken olarak kabul eder. DFT, hesaplamalara dayal
yo$un madde fizi$i ve malzeme biliminde ok yaygn, gncel ve deneylerle uyumlu
sonular veren yntemdir. DFT, metaller, yariletkenler ve yaltkanlarn temel
durum zelliklerini belirlemek iin olduka ba!arl bir yakla!mdr. DFT nin
ba!ars sadece bulk hacimli malzemelerle snrl olmasndan de$il ayn zamanda
protein ve karbon nano tpler gibi kompleks materyallere de uygulanabilir
olmasndan kaynaklanmaktadr.

3.3.1 ok Cisim Teoremi

Bir sistemin zamana ba$l Schrdinger denklemi

(3.13)
16
Burada 4 dalga fonksiyonu, E ise sistemin toplam enerjisi, H ise Hamiltonyen
operatrdr ve atomik birim sisteminde a!a$daki gibi ifade edilir.

>
+
>

+

e
N
I
i
N
j
j I
j I e
N
i
i
N
j i
e
N
i
i
N
I
I i
I
l
i
N
I
I
i
e
N
i
R R
Z Z
i j
r r R r
Z
M 1 1 1 1 1
2
1
2
1
1
2
1
2
1
(3.14)

Burada
i
r ve I R elektronlarn ve ekirde$in koordinatlar,
I
Z atom says,
I
M ise
atom ktlesidir. 1. terim elektronun enerjisi, 2. terim ekirde$in enerjisi, 3. terim
ekirdek ile elektron arasndaki Coulomb etkile!imi, 4.terim ise elektronlar arasnda
Coulomb itme etkile!imi ve 5. terim ise ekirdekte meydana gelen Coulomb itme
etkile!imidir. Sistemin taban durum zellikleri Schrdinger Denkleminin zm ile
ortaya kar.

{ }{ } ( ) { }{ } ( ). , , I i I i R r E R r H (3.15)

E!.3.15nn karma!kl$n ortadan kaldrmak iin baz yakla!mlar ortaya atlm!tr.
Bunlardan biri de Born-Oppenheimer yakla!mdr. Fakat bu yakla!m elektron ile
ekirde$in hareketi birbirinden ayrlmad$nda geerlili$ini yitirir. Bundan ba!ka
dalga fonksiyon yakla!mlar kullanlmaktadr.

3.3.2 Hartree Yakla#)m)

ok elektronlu dalga fonksiyonunu, tek elektronlu dalga fonksiyonlarnn
arpm olarak yazmaya dayanan Hartree yakla!m a!a$daki !ekilde ifade edilir.

) ,......, , ( 2 1 N r r r (3.16)

N
i
i i
N r r r r
1
2 1 ) ( ) ,......, , ( (3.17)
17
Burada elektrona etki eden potansiyeli, iyon ve Hartree potansiyelinin toplam
olarak a!a$daki !ekilde verilebilir.

) ( ) ( ) ( r V r V r V
H iyon i
+ (3.18)

)yon ve Hartree potansiyelleri E!.3.16 den faydalanlarak a!a$daki gibi tanmlanr.

, ) (
d r
Z
r V
iyon

r r
r
r d r V
H
) (
) (

(3.19)

Hartree potansiyelindeki i.elektrona etkiyen yo$unluk terimi

i j
j
r r
2
) ( ) ( (3.20)

!ekilde ifade edilir.
) (
2
1
2
1
r V H
i i
N
i
+

(3.21)

!eklinde ifade edilen ve E!.3.17 ile toplam enerjiyi en kk yapan tek elektron
dalga fonksiyonlar Hamiltoniyeninin Hartree Denklemi a!a$daki !ekilde ifade
edilir.

+
1
]
1
+
i j
i i i
j
i iyon
r r
r r
r
r d r r V ) ( ) (
) (
) ( ) (
2
1
2
2

(3.22)

E!.3.22 tek elektron dalga fonksiyonlar iin kendisi ile z uyumlu (self-consistent)
zld$nde E!.3.16 ile sistemin dalga fonksiyonu elde edilir. De$i!im ve
korelasyon etkileri Hartree yakla!mnda hesaba katlmad$ iin ok az
kullanlmaktadr.
18
3.3.3 Hartree Fock Yakla#)m)

ok cisim Hamiltoniyenin zm iin en basit yakla!klk teorisi Hartree-
Fock (internet-2007, Fock-1930) yakla!mdr ve etkile!meyen elektron orbitallerini
kar!layan dalga fonksiyonlarn temsil eden bir yakla!klktr. Sistemin, antisimetri
zelli$i ta!yan dalga fonksiyonu seilir. Pauli d!lama ilkesi gere$i bu dalga
fonksiyonu iki elektronun yerde$i!tirmesi durumunda

,....) ,..., (...., ,....) ,..., (...., j i j i r r r r (3.23)

antisimetrik olmaldr. N spin-orbitalin tek Slater determinant tarafndan verilen
dalga fonksiyonu (Martin-2004, Kaxiras-2003);

) ( ) ( ) (
.
) ( ) ( ) (
) ( ) ( ) (
) ,..., , (
2 1
2
2
2
1
2
1
2
1
1
1
2 1
N
N N N
N
N
N
r r r
r r r
r r r
r r r D

L
M M M M
L
L
(3.24)

!eklinde ifade edilir.
Toplam enerjiyi en kk yapan tek elektron dalga fonksiyonlar Hartree
Fock denklemi E!.3.24 deki tek elektron dalga fonksiyonlarn verir ve

+
1
]
1
+
j
i i j
i j
j
j i i
j
i iyon
r r
r r
r r
r d r
r r
r
r d r r V ) ( ) (
) ( ) (
) (
) (
) ( ) (
2
1
,
2
2

(3.25)

i

ve
j

spinleri ayn oldu$undan son de$i! toku! terimi
sfrdan farkldr.
Hartree yakla!m bu de$i! toku!u ve korelasyon etkilerini gz nnde
bulundurmad$ndan az kullanlmaktadr. Fakat Hartree Fock yakla!m da
elektronlar arasndaki ili!kiyi gz nnde bulundurmaz. Ayrca de$i! toku! terimi de
19
lokal olmad$ndan hesaplanmas yo$unluk fonksiyonel teorisine gre olduka
zordur. Avantaj ise Slater determinant kullanlmas, de$i!ken olmas ve toplam
enerjiyi en kk yapan dalga fonksiyonu kullanlmasdr.

3.3.4 Yo&unluk Fonksiyoneli Teorisi ve Yakla#)mlar

Tarihi 1927 lere uzanan ve resmen 1964 de Hohenberg ve Kohn tarafndan
yaymlanan teori elektronik bant yaplarn hesaplayabilen gl ve modern bir
teoremdir (Hohenberg ve ark.-1964). Bu teorem malzeme zelliklerini kuantum
mekanik yasalarndan yararlanarak ke!fetmeyi amalar. N adet elektronun atomun
ekirde$ince olu!turulan d! potansiyel alannda hareketinin Schrdinger denklemini
zmeye al!an eski geleneksel elektron yap metodlarnn snrllklar ise N says
kk seilse bile bile!ke dalga fonksiyonlar kar!ktr ya da N says arttka hem
sistemin zm zorla!r hem de hesaplama sresi uzar.
DFTnin kulland$ ) (r tek cisim yo$unlu$u sadece uzaysal koordinatn
fonksiyonu oldu$undan byk sistemlerde de hesaplama kolayl$ sa$lar. Sistemdeki
tm elektronlarla ve ekirdekle etkile!en bireysel elektronlarn etkile!imini ele alan
Hartree-Fock teoreminin aksine, bu teoremde btn elektron sistemi ele alnr.
N adet elektrondan olu!an r noktasna yerle!mi! ) (r V
ext
d! potansiyele sahip
ok cisimli bir sisteme sahip oldu$umuzu farz edersek Schrdinger denklemi ile bu
sistemin zelliklerini hesaplayabiliriz. Bu sistemin Hamiltonyeni

+ +
i
N
j i
j i
i ext i
i
r r
e
r V
m
H
2
2
2
2
1
) ( )
2
(
h
(3.26)

!eklinde tanmlanr. Hamiltonyeni E!.3.26 de verilen N elektronlu sistem iin yazlan
Schrdinger denklemi, N adet tek elektron Schrdinger denklemine indirgendi$inde

) ( ) ( ) (
2
1
2
r r r V
i i

1
]
1
+ (3.27)
20

e!itli$i elde edilir. Burada ifade edilen ) (r
i
tek elektron dalga fonksiyonlar, ) (r V
tek elektronun tm etkile!imlerini kapsayan potansiyeldir. Potansiyel terimi

) ( ) ( ) ( ) ( r V r V r V r V
XC H ext
+ + (3.28)

!eklinde ifade edilir. Bu e!itlikte ifade edilen ilk terim iyonlarla olan etkile!im,
ikinci terim di$er elektronlarla olan etkile!im ve nc terim ise de$i!im ve
korelasyon etkile!imini ifade eder.
Homojen olmayan elektron gaznn taban durumunu bulmak iin DFT
Hohenberg ve Kohn tarafndan geli!tirilmi!tir. Byle bir sistemin parack
yo$unlu$u

N N r r d r r r N r .... ) ,..... , ( ) ( 2
2
2 1
0
(3.29)

ile ifade edilir ve burada
0
sistemin taban durumu dalga fonksiyonudur. Sistemin
taban durumu enerjisinin, yo$unlu$un bir fonksiyoneli olarak tanmlanabilece$ini
ortaya atan Hohenberg ve Kohn enerji fonksiyonelinin iyonlarla etkile!im ile ilgili
terimi d!ndaki ksmnn ]) [ ( F evrensel oldu$unu ve minimum de$erini ancak
taban durum yo$unlu$unda ald$n gstermi!tir. )yonlarla etkile!imi ifade eden
) (r V
ext
ile belirlenen yo$unluk sistemi betimlemek iin dalga fonksiyonu yerine
kullanlabilir.
Enerji fonksiyonelini minimum yapan yo$unlu$un bulunabilece$i ve Kohn ve
Sham ( Hohenberg ve ark-1964), Hohenberg ve Kohn (Fermi-1928) teoremleri
kullanlarak olu!turulan Kohn Sham denklemleri:

[ ] [ ] + +

+ r d r V r r
r r
r r
r d r d r T r
ext xc
) ( ) ( ) (
) ( ) ' (
' )] ( [ ) (

(3.30)
21

!eklinde ifade edilir. Yo$unluk fonksiyonelinin

[ ] ) ( ) (
'
) (
r V r V
r r
r
r d V
ext XC etk
+ +
(3.31)

!eklinde tanmlanmas ve

N
i
i
r r
1
2
) ( ) (
(3.32)

ifadesinde verilen yo$unlu$un minimize edilmesiyle

) ( ) ( ) (
2
1
2
r r r V
i etk i

1
]
1
+ (3.33)

denklemi elde edilir. Bu denklem z uyumlu zlmeli ve ba!lang yo$unlu$undan
etk
V hesaplanmaldr.
Yo$unluk fonksiyonelinin verilen yo$unlu$a gre minimize edilmesi ile elde
edilen denkleme
etk
V de$eri yazlarak
i
ler elde edilir. Elde edilen
i
ler ile
yo$unluk fonksiyonelinden yeni yo$unluk elde edilir. Son olarak elde edilen
yo$unluk bir sistem iin parack yo$unlu$u denklemine yazlarak sistemin taban
durumu enerjisi elde edilir. Kohn Sham denklemlerinde ifade edilen E
xc
teriminin
formu bilinmedi$inden, yo$unluk fonksiyoneli olarak yazmak zordur. Bunun iin
LDA veya GGA yakla!m kullanlmaktadr.
DFTnin baz zellikleri;
1. Orijinal DFT bir taban durumu teorisidir.
2. DFT, uyarlm! durumlara ve zamana-ba$l potansiyellere uygulanabilmektedir.
3. DFT, ak kabuk sistemlere ve manyetik katlara uygulanabilmektedir.
4. Hybrid DFT/Hartree-Fock metotlar bulunmaktadr.
22
5. DFT, lokalize ve delokalize fonksiyonlarnn her ikisini de kullanabilmektedir.
DFT de toplam elektron yo$unlu$u tek elektron yo$unluklarna
ayr!trlabilir. Bu zelli$i ile tek elektron dalga fonksiyonlar Hartree-Fock
teorisindekilerle benzerlik gsterir. Hartree Fock teoremi molekler sistemlerdeki
DFT molekler orbital (MO) tasvire gtrr. Elektronlar arasndaki ok cisim
etkile!meleri atomlar aras mesafenin bir ka kat kadarsa o zaman Hartree Fock
yakla!m LDA yakla!mndan daha iyi sonular verir.
Molekler orbitaller ok cisim veya elektron korelasyon etkilerini tasvir
etmek iin Hartree Fock tabanl yakla!mlarda kullanlan matematiksel objelerdir. Bu
orbitaller atomlar aras uzaklklarn birka kat kadar olabilmektedirler. Fakat bu
elektron korelasyon etkileri daha ksa eri!imli (belki atomlar aras mesafeden daha
kk) karakterde ise, o zaman LDA yakla!m daha uygun olmaktadr. Bu durumda
atomlar aras mesafelerden daha kk olaylarn tasvirinde yakla!ma sreci ok
yava! olmaktadr.
Denemeler sonucunda LDA ynteminin metaller, gei! metallerinin
bile!ikleri ve hatta inorganik bile!iklerin zellikle yapsal zelliklerinin
incelenmesinde ok uygun oldu$u gzlenmi!tir.

3.3.4.1 Hohenberg - Kohn Teoremi

Bir fonksiyonu reel veya karma!k saylara dn!trebilen ba$ntlara
fonksiyonel denir ve genellikle k!eli parantezle ifade edilir.

dr r f g f F )) ( ( ] [ (3.34)

Bu ifadede g(x) iyi tanmlanm! bir fonksiyondur. ) (
2
r f fonksiyonuna ait adan
bye kadar e$rinin altnda kalan alan bir fonksiyonele basit bir rnek olabilir.

b
a
dr r f r f F ) ( )] ( [
2
(3.35)
23

dfye lineer olarak ba$l olan ] [ ] [ f F df f F + farknn bir paras bir fonksiyonelin
diferansiyelidir:

dx x f
x f
f F
F ) (
) (
] [
(3.36)

Buradaki
) (
] [
x f
f F
ifade, Fnin fye gre x noktasndaki fonksiyonel trevidir.

Bir fonksiyonelin trevi a!a$daki formlle hesaplanr.

x d x x
f
x f g
x f
f F
) (
)) ( (
) (
] [
(3.37)
rne$in;

2 1
2 1
2 1
) ( ) (
2
1
] [ dr dr
r r
r r
J

ise
1
2 1
1
) (
) (
] [
dr
r r
r
r
p J
(3.38)

olabilir. DFTnin temelleri ilk defa Hohenberg-Kohn ( Hohenberg ve ark-1964)
tarafndan bir sistemin potansiyel yada dalga fonksiyonlar yerine yo$unlu$unun
kullanlabilece$i, temel fonksiyonlar ile tanmlanmasnn yetersiz olaca$ fikri ile
ortaya atlm!tr.
Hohenberg Kohn teoremlerini aklamadan nce bir elektronik sistemde
Hamiltonyenin

<
+ +
,
_

N
i
N
j i ij
d
N
i
i
r
r V H
1
1
1
2
1
) (
2
(3.39)

!eklinde oldu$unu hatrlayalm. Burada

24

i
ext
r
Z
r V ) (
1
(3.40)

i.elektrona etkiyen ve ekirde$in
Z yknden kaynaklanan d! potansiyeldir. Enerji

fonksiyoneli [ ] minimize edilerek taban durumu enerjisi ve dalga fonksiyonu
belirlenir.

H
] [ (3.41)

N elektronlu bir sistemde Hamiltonyeni tamamen sabit hale getiren d! potansiyel N
ve V
ext
(r) taban durumlarnn tm zelliklerini belirlemeye olanak sa$lar. (r) ve
Nyi birbirine ba$layan normalizasyon !art

dr r N ) ( (3.42)

Tekrar Hohenberg- Kohn teoremine dnecek olursak birinci Hohenberg-Kohn
teoremi ) (r ve N yi birbirine ba$layan e!itlik ifadesi yerine N ve d! potansiyel
V
ext
(r) yerine kk bir sabit ile toplanan elektron yo$unlu$u ) (r yi temel de$i!ken
olarak kullanr. Hamiltonyeni H olan Schrdinger Denklemi, Hamiltonyeni H+sabit
olan denklem ile ayn z fonksiyonlar verir. Sadece zde$erleri bir sabit kadar
kayd$ndan bu sabit hi bir !eyi de$i!tirmez. Ba!ka bir ifade ile kararl bir kuantum
mekanik sistemin her gzlenebiliri (enerji dahil) taban durumu fonksiyoneli olarak
yazlabilir ve taban durum yo$unlu$undan hesaplanabilir. Taban durumun potansiyel
enerjisi

)] ( [ )] ( [ )] ( [ r V r U r V
ext ee
+ (3.43)
25
Burada
ee
U elektron-elektron etkile!mesi anlamna gelmektedir. Bir sistemde ) (r ,
N ve V
ext
(r) tayin edilebilirli$inden dolay sistemin kinetik enerjisi )] ( [ r T olmak
zere sistemin toplam enerji )] ( [ r E ;

] [ ] [ ) ( )] ( [
ee ext
U T V r E + + (3.44)

olarak yazlabilir. Fonksiyoneller gruplandrlabildi$inden toplam enerji ksaca;

] [ ) ( ) ( ] [ ) ( )] ( [
HK d HK ext
F dr r V r F V r E + + (3.45)

yazlabilir. Hohenberg- Kohn (F
HK
) fonksiyonelinin biimi belirli bir sisteme ba$l
de$ildir ve sadece yo$unluk zerine etkir. N elektron says, elektron saysn
elektron yo$unlu$una ba$layan denklem aracl$yla kolaylkla elde edilebilir.
)kinci Hohenberg-Kohn teoremi, enerjinin de$i!kenli$i prensibini verir ve bir
) (r yo$unlu$u iin; 0 ) (
~
r ve
N dr r) (
~
olmak zere ]
~
[
0
E E !eklinde
ifade edilir. Burada ]
~
[ E enerji fonksiyonelidir. Bir ba!ka adyla N yo$unluk
elektron says ile temsil edilen, bu yo$unluktaki toplam enerji, temel enerji
seviyesinden daha az olamaz ve taban durum yo$unlu$u sadece yo$unluk ieren
de$i!ken (varyasyonel) metot kullanlarak hesaplanr. Temel seviyenin enerjisi;

+
0
] [ ]
~
[ ]
~
[ ) ( ) (
~ ~ ~
E E E F dr r V r H
HK ext
(3.46)


3.3.4.2 Kohn-Sham E#itlikleri

Birbiri ile etkile!meyen paracklar iin Hamiltonyen ifadesi;

26

,
_
+ +
i
i d i ext s
r V
m
V T H ) (
2
2
2
h
(3.47)

!eklinde ifade edilir. E!.3.47 de yer alan dalga fonksiyonu

) ( )... ( ) ( ) ( ) ....... , , (
3 3 2 2 1 1 3 2 1 N N N s
r r r r r r r r (3.48)

!eklindedir. Bir parack iin Schrdinger denklemi;

) ( ) ( ) ( ) (
2
2
2
r r r V r
m
i i i i ext i i
+
h
(3.49)

!eklinde ifade edilir. Kesin sonular Fermiyon dalga fonksiyonlarnn simetri
zelli$inden faydalanarak 4 dalga fonksiyonlarndan olu!an Slater determinant ile
bulunur. Etkile!imli sistemin temel durum yo$unlu$u n(r), etkile!imsiz sistemin z
uyumlu temel durum yo$unlu$una e!ittir.

2
1
) ( ) (

N
i
i
r r n (3.50)

Burada N en d!k enerji seviyesi zerinden toplam olmak zere Kohn-Sham
denklemi iin;

[ ]
s s s
T n T (3.51)

notasyonu yazlabilir. Burada [ ] n T
s
fonksiyonu n(r) yo$unlu$u ile etkile!imsiz
elektronlar gaznn kinetik enerjisidir. Bu durumda enerji;

[ ] [ ] + dr r n r V n T n E
ext s
) ( ) ( (3.52)

27
!eklinde ifade edilir. E!.3.52 Euler denklemi ile yeniden yazarsak

+ ) (
) (
] [
r V
r n
n T
ext
s
(3.53)

e!itli$i elde edilir. Bu e!itlik taban durum yo$unlu$u elde etmek iin kullanld$nda
tm taban durum zellikleri hesaplanabilir. Dolaysyla da yukardaki Schrdinger
denklemi ;

ext
V U T H + + (3.54)

] [ ] [ ] [ n V n T n E E
s
+ (3.55)

!eklinde yazlabilir. Burada ] [n V zamana ba$l bilinmeyen bir fonksiyon, ] [n T
s

fonksiyonu ise etkile!meyen sistem iin kinetik enerjidir. Notasyon kullanld$nda

) (
] [
) (
r n
n V
r V
etkin
(3.56)

!eklinde ifade edilir. Yukardaki Euler denklemi

+ ) (
) (
] [
r V
r n
n T
etkin
s
(3.57)

!eklinde yazlr ve E!.3.55 deki Schrdinger denklemi ile E!.3.57 deki Euler
denklemi kar!la!trlabilir ve Euler denkleminin sonular

N
i
i
r r n
1
2
) ( ) ( (3.58)

28
!eklinde ifade edilir. Burada ) (r
i
ler diferansiyel denklemini sa$lamaldr. Bu
durumda

) ( ) ( ) ( ) (
2
2
2
r r r V r
m
i i i etkin i
+
h
(3.59)

!eklinde ifade edilir ve E!.3.56, 3.58 ve 3.59 e!itlikleri Kohn Sham e!itlikleri olarak
adlandrlr. Bu e!itlikler etkile!en ok cisim sistemi iin taban durum yo$unlu$unu
zmede etkili olur.
etkin
V etkin potansiyelinin de$i!-toku! ve korelasyon enerjisi
xc
E cinsinden e!itli$i;

) (
] [
) ( ) (
r n
n E
r e r V
xc
etk
+ (3.60)

!eklinde ifade edilir. Burada
xc
E

] [ ] [ ] [ ] [ ] [ n H n V n T n E n E
ext s xc
(3.61)

!eklinde yazlr. Bu e!itlikte sadece ] [n V
ext
fonksiyonu bilinmez. De$i!-toku! ve
korelasyon enerjisini zmek iin pek ok yakla!m mevcuttur. Bunlarn en ba!nda
da LDA ve GGA yakla!m gelmektedir.

3.3.4.3 Yerel Yo&unluk Yakla#)m) (LDA)

LDA yakla!m, de$i! toku! korelasyon enerjisi sabit yo$unluklu elektron
sisteminde ok-elektron etkile!melerine ait olan sonular kullanr. Buna gre bir
molekl ya da katda her noktadaki elektron evresindeki elektronlarla etkile!im
iinde oldu$u ve bu molekl ve katnn her bir noktasnn belirli bir elektron
yo$unlu$una sahip oldu$u kabul edilir. Tm molekllerin ve katlarn hacim
29
elemanlar zerinden alnacak katk integrali toplam de$i! toku! korelasyon enerjisini
verir. LDAda de$i! toku! korelasyon enerjisi,

)) ( ( ) ( ] [
3
r n e r rn d n E
unif
xc
LDA
XC
(3.62)

!eklinde ifade edilir. Burada uzaysal olarak sabit bir n yo$unlu$una sahip elektron
gazndaki parack ba!na d!en de$i! toku! enerjisi ) (n e
unif
xc
ile ifade edilir. Bu
enerjinin uzaysal olarak yava!a de$i!en yo$unluklar iin LDA nn iyi bir yakla!klk
olmas beklenir. Bu !art, pek ok sistemler iin kayda de$er derecede do$ru sonular
verir fakat elektronik sistemlerle hibir zaman tpatp uyu!maz.
Yerel elektron yo$unlu$undan dolay her bir hacim eleman ayn katky
sa$lamaz. Yukardaki e!itlikte yer alan korelasyon enerjisini hesaplamak iin en ok
kullanlan yakla!m Ceperley-Alder (Ceperley ve ark. 1980) yakla!mdr.
xc
E ;

c x xc
E E E + (3.63)

!eklinde ikiye ayrlarak yazlabilir. Burada
x
E ve
c
E Hartree biriminde

s
x
E
4582 , 0
(3.64)

'
< +
+
) 1 ( , 0020 , 0 0116 , 0
) 1 ( , 0311 , 0 0480 , 0
iin n
iin n
E
s s s s
s s
c

l
l
(3.65)

!eklindedir. Bu e!itlikte yer alan
s
ile yo$unluk arasndaki ili!ki
3 1
3
4
s

!eklindedir. De$i!-toku! Korelasyon potansiyeli ise

s
XC s
XC XC
d
dE
E V
3
(3.66)
30
!eklindedir.

3.3.4.4 Genelle#tirilmi# Gradyent Yakla#)mlar) (GGA)

Baz malzemelerde yo$unluk gradyentinin byk olmas nedeni ile yerel
yakla!mlarn yannda pek ok yerel olmayan yakla!mlarda bulunulmu!tur. Fakat
LDA o$u zaman iyi sonular verir. Uzaysal yo$unluk de$i!imini i!lemlere dahil
eden yakla!mlara GGA denir. Bu yakla!m ba$ uzunluklar ve toplam enerjiyi iyi
tahmin etse de birok sistemde GGA, LDAdan daha iyi sonu vermez. GGA
sayesinde yeni fonksiyonlar geli!tirilmi!tir.
GGAda spin polarizasyonu olmayan sistemler iin de$i!-toku! korelasyon
enerjisi;

)) ( ), ( ( ] [
3
r n r n rf d n E
GGA
XC
(3.67)

!eklinde ifade edilir. GGAy kurarken tam fonksiyonelin bilinen bir ok zelli$i,
yakla!trmann snrl fonksiyoneline dahil edilmeye al!ld$nda f fonksiyonu tek
de$ildir ve pek ok farkl biimi nerilir. Fakat LDAda bunun tam tersine
unif
xc
e
girdisi tektir.
Son zamanlarda GGAdan daha geli!mi! ve yo$unluk, birinci mertebeden
gradyent ve Kohn-Sham orbitallerinin kinetik enerji yo$unlu$una da ba$l olan
meta-GGA fonksiyonelleri nerilmi!tir. Kohn-Sham orbitallerinin kinetik enerji
yo$unlu$u:

occ
i
i
r r
2
) (
2
1
) ( (3.68)

!eklinde ifade edilir. Meta-GGA fonksiyoneli ile Kohn-Sham orbitallerinin kinetik
enerji yo$unlu$u arasndaki ba$nt:

31

)) ( ), ( ( ] [
3
r r n rg d n E
MGGA
XC
(3.69)

!eklinde olmaktadr. Baz fiziksel zelliklerde GGAnn do$rulu$unu, di$er
sonular ktle!tirmeden arttrmak iin yeni bir de$i!ken tanmlamas ve bu sayede
kazanlan esneklik ve yakla!trmaya daha fazla zelli$in kazandrlmas sa$lanm!tr.
LDA, GGA ve meta- GGAlar yo$unlu$un fonksiyoneli olmasna kar!n
meta-GGAlar DFT blgesi iinde Kohn-Sham orbitallerine de ba$ldr ve bu
orbitaller Kohn- Sham potansiyelinin fonksiyonelleri ve Hohenberg-Kohn teoremi
nedeni ile de ayrca yo$unlu$un fonksiyonelleridir.
Kohn-Sham ile Hartree Fock teorisi arasndaki benzerlik ve farkllklardan
bahsedecek olursak korelasyon ihmal edilip, de$i!-toku! fonksiyonelini kullanlmas
durumunda olu!acak toplam enerji fonksiyoneli tam olarak Hartree Fock
fonksiyoneli olur. Fakat tam de$i!-toku! daha ok Kohn-Sham denklemiyle
hesaplanr. Ortonormalite haricinde minimizasyondan elde edilen Hartree Fock
orbitalleri bizi yerel olmayan Hartree Fock potansiyeline gtrr.
Yerel potansiyelden gelen tek parack orbitalleri ek snrlamalara tabi tutulan
tam de$i!-toku! Kohn-Sham orbitallerinin ayn fonksiyonelin minimize edilmesi ile
elde edilir. Bu yzden Hartree Fock enerjisi ile tam de$i!-toku! toplam enerjisini
kar!la!tracak olursak Hartree Fock enerjisi daima daha azdr. Fakat iki yakla!mda
da orbitaller ve orbital z de$erleri gibi tek parack zellikleri olduka farkldr.
rne$in; Tam de$i!-toku! DFT ile Kohn-Sham tam enerji spektrumu arasnda daha
iyi bir ili!ki vardr. Bunun nedeni ise Kohn-Sham tam enerji spektrumlarnn deneye
Hartree-Fock spektrumlarndan daha yakn olmasndan kaynaklanr.

3.4 Pseudo-potansiyel Metodu

Bir materyalin zellikleri atomun ba$na katlan elektronlar tarafndan
belirlenir. rne$in; atom numaras 14 olan silisyum atomunun elektron da$lm
1s
2
2s
2
2p
6
3s
2
3p
2
dir. Bu da$lmda 1s
2
2s
2
2p
6
yrngelerinde bulunan elektronlar kor
elektronlar, 3s
2
3p
2
yrngesinde bulunan elektronlar ise de$erlik(valans)
elektronlardr. Kor elektronlar ekirde$in evresine yerle!ir ve atomun iine
32
lokalize olurken de$erlik elektronlar ba$a katlr. ekirdekle kor elektronlarnn
olu!turdu$u sisteme iyon koru denir. Hesaplamalara kor elektronlarn dahil edilmesi
genellikle d!nlmez. Materyalin zelliklerini belirlemek iin iyonik potansiyel ve
kor elektronlarn etkisinin birle!imini temsil eden ve Coloumb iyonik yerine geen
pseudopotansiyel kullanlr. Kor elektronlar ekirde$in potansiyeline dahil
edildi$inden dolay bir kristalin elektronik zelliklerinin belirlenmesinde iyon
korlarnn hibir etkisi yoktur. Bu zelliklerinin belirlenmesinde tamamen de$erlik
elektronlar etkilidir. Bu yakla!ma da pseudopotansiyel yakla!m denir (Cohen ve
ark.-1988).
Zamandan ba$msz Schrdinger Denkleminde bulunan dalga fonksiyonu

+
c
c c
b c (3.70)

c
iyon korlarnn olu!turdu$u dalga fonksiyonu,
ise de$erlik elektronlarnn olu!turdu$u etkisi az olan dalga fonksiyonudur. Ayrca
c
b katsays normalizasyon sabiti olup ile
c
nin ortogonal olmasn sa$lar ve

0
c
(3.71)

!eklinde ifade edilir. Schrdinger denklemini E!.3.70 ve E!.3.71 kullanarak yeniden
yazacak olursak

+
c
c c c
E H ( (3.72)

e!itli$i elde edilir. Buradaki
c
E kor blgesindeki zde$erlerden biridir.
R
V itici
potansiyel ile
A
V etkin potansiyelin etkile!imleri sonucu olu!an zayf etkili
potansiyel
ps
V Phillips ve Kleinman tarafndan

33

R A ps
V V V + (3.73)

!eklinde tanmlanm!tr. E!.3.72 den yararlanarak

+ ) (
R
V H (3.74)

+ ) (
ps
V T (3.75)

e!itlikleri yazlabilir. Burada
ps
V pseudo-potansiyel ve ise pseudo dalga
fonksiyonudur.

,ekil 3.4 Pseudo-potansiyel ve dalga fonksiyonu.

-ekil 3.4 den de anla!laca$ gibi abuk yaknsayan, ksa menzilli potansiyel olan
ps
V bu zelli$inden dolay dalga fonksiyonu hesaplamalar iin tercih nedenidir.
Ayrca burada
c
r kor blgesinin yarapdr.

34
3.5 Bant Yap)s) Hesaplama Yntemleri

Band yaps bilindi$i gibi kristal yaplar ve kristal ba$lar (metalik, iyonik,
kovalent gibi) ile fiziksel zellikler arasnda bir ili!ki kurar. Bant yapsn
hesaplamak iin geli!tirilen yntemlerden bazlar !unlardr (Martin-2004, Kaxires-
2003, Cohen ve ark.-1988):
Dzlem dalga (plane wave) metodu
Ortogonalize dzlem dalgalar (OPW) metodu
Lineer geni!letilmi! dzlem dalga (Linear Augmented Plane Wave) metodu
Atomik orbitallerin lineer bile!imi (LCAO) metodu
Lineerle!tirilmi! muffin tin orbital (LMTO) metodu
Green fonksiyonuna dayal metotlar
Sk-ba$ (Tight-Binding) metodu
Hubbard modeli

3.5.1 Bant Yap)s)

Orbitaller bir atomun kesikli enerji seviyelerini olu!turur. Orbitalleri dolduran
ise durgun bir serbest atomun elektronlardr. Molekler orbitaller birok atomun
atomik orbitallerinin yarlarak atom says ile orantl bir !ekilde bir araya gelmesi ile
olu!urlar ve bu !ekilde st ste rt!en dalga fonksiyonu meydana gelir. 10
20

mertebesinde veya stnde atom bir araya geldi$inde orbitallerin enerjileri arasndaki
fark, saylar ok ok byk de$erlere ula!t$ iin ok klr. Fakat baz enerji
seviyeleri, baz enerji aralklarnn orbital iermemesinden dolay ayrt edilemeyecek
kadar ok kk olur. Bir katnn enerji seviyeleri arasndaki fark uzun zaman
aral$nda Heisenbergin enerji belirsizli$i ile kyaslanabilir ve fononlarn enerjileri
seviyesinde olan elektronlarn enerjileri mertebesindedir. Bir katnn elektronik bant
yaps, bir atomun ok sayda bantlara sahip olmasndan dolay yasak ve izinli
bantlar ierir.
Yaltkanlarda E
g
yasak enerji aral$ ile ayrlm! iki banttan biri elektronlar
tarafndan tamamyla doldurulmu!, stteki band ise tamamen bo!tur. Fermi enerjisi
35
de (E
F
) bu aralkta bulunur. Dolaysyla bu aralkta izinli bir enerji dzeyi
olmad$ndan yaltkanlarda elektrik iletkenli$i gzlenmez. Metallerde ise pek ok
izinli enerji dzeyi bulundu$undan elektrik iletkenli$i gzlenir. Fermi enerjisi de
izinli bant iindedir. Yariletkenlerin ve yaltkanlarn bant yaps birbirlerine ok
benzer. Fakat yariletkenlerin yasak enerji aral$, yaltkanlarn yasak enerji
aral$ndan daha kk olmasndan dolay valans bandndaki elektronlar iletkenlik
bandna geebilir. Elektron, yariletkende pek ok izinli enerji seviyesinde
bulundu$undan elektrike iletkendir.
Bir malzemenin band yaps, o malzemenin;
Optik zellikleri,
Mekanik ve Manyetik zellikleri,
Elektronik iletkenlik,
Elektronik zelli$inden kaynaklanan yapsal bozulmalar
gibi bir ok zelli$inin belirlenmesinde yardmc olur.

3.5.2 Ortogonalize Dzlem Dalgalar Metodu (OPW)

Band yaps hesaplamalar genellikle tek-elektron sistemi kavram zerine
kurulur (Marder-2000). Malzemelerin birok zelli$i bir periyodik potansiyel
seilerek, bu potansiyel iinde hareket eden bir tek elektron davran! incelenir.
Problem tek bir elektron iin her zaman potansiyel ve potansiyel iinde elektron
seviyelerine z-uyumlu ba$l alnarak zlr. Hesaplamalarn boyutu parack
saysnn ss !eklindedir. rne$in N parack ieren M tane rg konumuna sahip
bir sistemde Schrdinger denklemi tek-parack probleminde M
N
tane de$i!kenli
de$il, MN tane de$i!kenli olmaktadr. Schrdinger denklemi tek parack
problemine indirilse de zm kolay de$ildir. rne$in; atom numaras 79 olan
altnda Schrdinger denklemini tek parack problemine indirilirse, atom ba!na bir
elektron d!t$n varsayarsak, bu elektron ekirde$in evresinde geri kalan 78
elektron tarafndan perdelenecektir. Bu etkiyi hesaplamaya dahil etmek iin
pseudopotansiyel kavram kullanlr.
36
Pseudo-potansiyeller hem serbest elektron modelini do$rular, hem de iyonik
Coulomb potansiyelinin dalga fonksiyonlarnn bulunma sorununa aklk getirerek
daha zayf potansiyelli problemlerin zmne katk sa$lar. Bununla birlikte kathal
probleminin boyutunu ve e!itlili$ini arttrr.
Bu fikirden yola karak ortogonalize dzlem dalga (OPW) olu!turulabilir.
Buna gre; kat iindeki elektronlar belirli bir atomik konumda lokalize olan kor
seviyeleri ve iletkenlik seviyeleri olarak 2 gruba ayrlrlar. Kor seviyeleri
c
ile
gsterilir ve k indisi ile belirlenen ortogonalize dzlem dalga

k k k
c c
ps (3.76)

!eklinde ifade edilir. Burada ps k de ps alt indisi ile pseudo k seviyesi oldu$u
anla!lr. Toplam ise dolu kor seviyeleri zerinden alnan toplam ifade eder.
De$erli$i Z olan bir atomun bu seviyeler zerine Coulomb potansiyeli R Z U

nin etkisi

c c
ps k U k U k U

(3.77)

!eklindedir. Bu e!itlikte
c
kor seviyelerinin tam seti olsayd ps k U
in btn
matris elemanlar ok kk olaca$ndan ps k U
ifadesi bulunmayacakt. ps k
seviyeleri iin Schrdinger denklemi;

( ) ps ps k U
m
p
k H

,
_
2
(3.78)

37
{ }
,
_
+
c
c c
k k U
m
p
2
(3.79)

( ) k k U k
m
k
c c
c
c
+

) (
2
2 2

h
(3.80)
k H k U
m
p
ps ps
)
2
2

,
_
+ (3.81)


c
c c c ps
U U ) (

(3.82)

!eklinde ifade edilen E!.3.89 ve E!.3.93n ksa ifadesi

( ) ( ) k H k H
ps
ps

(3.83)

!eklinde yazlr. Schrdinger denklemi ps k seviyeleri aracl$ ile basitle!tirilerek
ps
U
potansiyeli probleme dn!r. Fakat

ps
U
in yerel olmamasndan dolay bir

seviyesi zerindeki etkisini hesaplamak bize ayrca U
ps
in bilinmeyen bir enerji
zde$erine ( ) ba$l olan zde$er problemi zme sorununu ortaya karr.

3.5.3 Atomik Orbitallerin Lineer Bile#imi (LCAO) Metodu

Atomik Orbitallerin Lineer Bile!imi metodu atomlarn
pseudopotansiyellerinin bilindi$i ve bu atomlarn bir rg zerine yerle!tirildi$i
varsaylarak uygun baz fonksiyonlar seerek, Schrdinger denkleminin zmn
bulmak temeline dayanmaktadr. Schrdinger denkleminin zmn elde etmek
38
iin kullanlan metotlardan biri olarak kullanld$nda LCAO ad verilmi!tir. Bu
hesaplamalar Winnier fonksiyonlarnda yaplanlara benzer fakat daha pratiktir.
Birbirinden ayrk atomlarn elektronlar zayfa etkile!erek U
at

pseudopotansiyellerin z fonksiyonlar olan orbitaller aracl$ ile olaya katlrlar.
Atomlarn civarndaki dalga fonksiyonlar atomlar katy olu!tursa da de$i!mez.
Bylece bu fikri btn enerji seviyeleri Hamiltonyenin beklenen de$erinin
ekstremumlar olarak elde etmek ve Schrdinger denklemi varyasyonel ilkeden
tretmek asndan uygulanabilir bir plana dn!trmek mmkndr.
Atomik orbitallerin lineer bile!imi yakla!m ( ) r a
at
l
atomik dalga
fonksiyonlarna ve b
l
katsaylarna ba$l dalga fonksiyonu:

( ) ( )

l R
at
l
R k i
l
k
R r a e b
N
r
.
.
1
(3.84)

!eklinde tanmlanr. b
l
ler

H
(3.85)

E!itli$i maksimize edecek !ekilde seilir ve E!.3.84, E!.3.85da yerine yazlarak b
l

katsaylarna gre trevleri sfr olmas sa$lanrsa bilinmeyenleri b
l
ler olan ok
sayda denklem elde edilir. rne$in;
at
l
a ler yani atomik dalga fonksiyonlar 5 tane
ile al!lyorsa, 5 tane bilinmeyen ve 5 tane zlmesi gereken denklem ve bunun
sonucunda da 55 tane zde$er problem ve her k de$eri iin 5 tane zm
bulundu$u ve bunlarn da 5 tane banda kar!lk geldi$i anlamna gelir.
Sadece bir b, bir atomik orbital (a
at
) oldu$u farzedilerek E!.3.85y
hesaplamak zere s orbitali iin

( ) ( )
2
'
) ' .(
' b
N
e
R r a R r a r d
R R
R R k i
at at

(3.86)

39

,
_

. 2
1
k i
e b (3.87)

ifadesi yazlabilir. Burada /

( ) ( )
r a r a r d
at at
(3.88)

!eklinde tanmlanr. Bu ifadede atomik dalga fonksiyonlar normalize olmasna
ra$men ortogonal de$ildir.
Kat atomlarnn pseudopotansiyellerinin toplam, Hamiltonyende grlen
potansiyel enerji (U) dir. Baz alnan bir R rg noktas civarndaki potansiyel, di$er
rg noktalarndaki potansiyellerden (
at
U ) sa$lanan katklar da kapsar.
Hamiltonyenin matris elemanlarn hesaplamak bundan sonraki i!imizi olu!turur.
Hamiltonyen iin

( ) ( ) ( )
2
'
) ' .(
2
2
'
2
b
N
e
R r a r U
m
R r a r d H
R R
R R k i
at at
1
]
1
+
h
(3.89)

( )
( ) ( )
( ) ( ) [ ] ( )
2
'
) ' .( 2
2
'
' '
2 b
N
e
R r a R r U r U
R r a R r U
m R r a r d
R R
R R k i
at at
at at
at
'
1
]
1
+

h
(3.90)

( ) ( )
( ) ( ) ( ) [ ] ( )
2
) ' .(
' .
2 ) ' .(
' .
' '
'
b
N
e
R r a R r Ua r U R r a r d
b e
N
R r a R r a
r d
R R k i
at at
R R
at
R R k i
at at
R R
at
+

(3.91)

!eklinde tanmlanr. R dahil olmak zere Rye en yakn kom!ular alnarak E!.3.98i,
E!.3.91 den kartp bye gre varyasyon sfra e!itlenirse a!a$daki denklemler elde
edilir.
40

( ) + +
,
_

. . .
1
k i at k i at k i
e t U e e (3.92)

Burada,
( ) ( ) ( ) [ ] ( ) + r a r U r U r a r d U
at at at at
(3.93)

ve
( ) ( ) ( ) [ ] ( )
+ + r a r U r U r a r d t
at at at at
(3.94)

ifadeleri kullanlarak bir takm dzenlemeler sonucunda

+
. k i
e t U (3.95)

ifadesi elde edilir. Burada t ifadesi elektronu bir konumdan ba!ka bir konuma
getirmek iin gerekli enerji miktar, U ifadesi ise elektronu bir atomik konuma
yerle!tirmek iin gerekli enerji miktarn ifade eder.

3.5.4 Lineer Muffin-Tin Orbital (LMTO) Metodu

Pek ok yakla!klkla kullanlan bu metoda gre ilkel hcre iine bir krenin
izildi$ini ve atomik potansiyelin (V(r)) kresel simetrik oldu$u ve ara blgede V(r)
nin sabit oldu$unu farz eder. Bu kre iindeki potansiyel, net arayer hacmini sfr
yapacak !ekilde tm atomik hacmi kapsar.
zfonksiyonlarn tek bir diyagonalizasyon admndan elde edilmesini olas
klan Lineer muffin-tin orbital metodundaki L temel fonksiyonlarn enerjiden
ba$msz oldu$u yakla!mdr. Bu metodun nemli bir ba!ars bu yakla!mn
hesaplama hzn 100 kat arttrmasndan kaynaklanr. Dolaysyla byk asal
momentumlu (l) a$r elementler iin atomik kre yakla!m (Atomic Sphere
41
Approximation (ASA)) toplam basncn lye ba$l ksmlarda bulunmasn sa$layarak
cetveldeki trendlerin analizi iin uygundur. Fakat ASAnn yksek simetrili kristal
yaplar gerektirmesi bu metodun nemli bir skntsdr.
Ab initio pseudopotansiyel teoride muffin-tin veya ba!ka bir !ekil yakla!kl$
kullanlmaz. Schrdinger denkleminin momentum de$i!kenleri ab initio
pseudopotansiyel teoride valans elektronu-iyon etkile!mesi, serbest atomun enerji
seviyelerine fit edilerek yeniden dzenlenir ve dalga fonksiyonlar Bloch !artn
sa$layacak !ekilde seriye alr.
Bu metot sp ba$l katlarda, kovalent ba$l ve metalik katlarda do$ru
sonular verir. Fakat ok lokalize olan d ve f orbitalleri iin daha yo$un hesaplama
gerekir ve iyon korlarn st ste geldi$i yerlerde pseudopotansiyel geersiz olur.
Yakla!k olarak Z
2
ile artan elektronlarn relativistik hareketlerinden tr
ortaya kan etkiler a$r element hesaplamalarna dahil edilmelidir. Fakat bu etki
hafif atomlarda ok az olur. Tam Relativistik Dirac denkleminin zm ok
karma!k oldu$undan o$u kez Schrdinger denklemine relativistik dzeltme terimi
eklenir. Bu dzeltmelerin sonucunda spin- orbital yarlmas, elektron ktlesin hz
teriminde art!lar ve bu ktle- hz etkisi ile daralmalara ve sp orbitallerinin enerjitik
stabilizasyonuna, sonuta da d ve f orbitallerinin kararsz olmasna yol aar. Bu a$r
elementlerin kararl kristal yaplarnda nemli de$i!ikliklere neden olur.
Ayrca Car Parinellonun Kuantum Molekler Dinamik yntemi denge
durumu hesaplamalarnda kullanlan daha genel bir yntemdir. Bu yntemde keyfi
bir kat veya sv konfigrasyonundaki az sayda ekirdek iin LDA dalga
fonksiyonu zlr ve Hellman- Feynman teoremi kullanlarak her bir ekirdek
zerindeki net kuvvet bulunur. Bunun sonucunda LDA hesaplamalar ekirdeklerin
yeni konfigrasyonlar iin tekrarlanr ve bylece ekirdekler Newton dinami$ine
uygun olarak hareket eder.
Bu yntem zellikle kat ve svlarn ba$lanma detaylarnn
hesaplanmasnda ve T>0 iin bant yaplarnn tayininde etkilidir (Young-1991).

42
3.6. Optik zellikler ve Sabitler

Bir maddenin zerine gelen !$n ) ( E
r
elektrik alan, valans elektronlar
zerine bir kuvvet uygular. Genellikle bu kuvvet ok kktr ve bir lineer izotropik
ortamda uygulanan elektrik alanyla orantl olup alana paralel bir elektrik
polarizasyonu (kutuplanma) olu!turur. Bu polarizasyon (Aversa ve Sipe, 1993),

) ( ) , ( ) (
) 1 (

j ij i
E P (3.96)
ifadesiyle verilir. Burada ) (
i
P elektriksel polarizasyonu ( birim hacim ba!na dipol
momentini), ) ( E malzeme iindeki makroskopik alandr. ) , (
) 1 (

ij
ise lineer
optik duygunluktur ( 1
2
n olup n krlma indisidir). Polarizasyonun ( ) (
i
P )
elektrik alanna ( ) ( E ) gre de$i!imi bir do$ru verir. ok byk alanlarda
polarizasyon bir doyum de$erine ula!r ve polarizasyon ile alan arasndaki lineer ili!ki
bozulur. Yaltkanlarda, lineer duygunluk a!a$daki ba$ntyla verilir (Sharman ve ark
2003, Lambrecht ve Rashkeev2000):

) (
) ( ) (
) ( ) , (
, ,
2
) 1 (
k
k r k r
k f
e
mn
j
mn
i
nm
K m n
nm ij
r
r r
r
h
r
(3.97)
Burada n, m enerji bantlarn gsterir, ) ( ) ( ) ( k f k f k f
n m mn
r v r
ise Fermi doldurma
faktrn ve 2 hacmi gstermektedir. )] ( ) ( [ ) ( k k k
n m mn
r r r
n ile m band
arasndaki frekans fark ve ) (k
n
r
h ise k
r
dalga vektrndeki n bandnn enerjisidir.
nm
r
r
pozisyon i!lemci matrisinin elemanlardr ve !u !ekilde verilir:

) (
) (
) (
nm
i
nm i
nm
i m
k p
k r
r
r
;
m n

0 ) ( k r
i
nm
r
;
m n
(3.98)
43
Burada m serbest elektronun ktlesidir ve ) (k p
i
nm
r
momentum matrisinin
elemanlardr. i indisi konum (x,y,z) bile!enleridir.(3.97) e!itli$inde grlece$i gibi
dielektrik fonksiyonu ), (
ij

)] , ( 4 1 [ ) (
) 1 (
+
ij ij
(3.99)
olarak yazlabilir. Bir kristalin elektronik uyarlma spektrumu frekansa ba$l olarak
dielektrik fonksiyonu belirlenebilir;
( ) ( ) ( )
2 1
i
ij
+ (3.100)
Dielektrik fonksiyonun ), (
ij
reel ksm ( )
1
ve sanal ksm ( )
2
istenilen tm
tepki bilgilerini ierir. nk dielektrik fonksiyonun reel ( )
1
ve sanal ( )
2

bile!enleri Kramers-Kronig ba$ntlaryla birbiriyle ili!kilidirler.

( )
( )
'
'
' ' 2
1
0
2 2
2
1
dw
w w
w w
w

(3.101)
( )
( )
'
'
1 ' 2
0
2 2
1
2
dw
w w
w w
w

E!.(3.101) genelde tensr formundadr ve dielektrik tensr, 9 bile!enli rank -2 olan
bir tensrdr.

1
1
1
]
1
zz zy zx
yz yy yx
xz xy xx
ij
(3.102)

Bir katnn optik zellikleri, zerine gelen !ktan kaynaklanan zamana ba$l
elektromanyetik pertrbasyona elektronlarn verdi$i tepki oldu$undan, bir katnn
44
optik zelliklerini hesaplamak, optik tepki fonksiyonu yani kompleks dielektrik
fonksiyonunu hesaplamak demektir. E$er dielektrik tensrnn bile!enlerinin sanal
ksmlar
ij
Im bilinirse Kramers-Kronig (E!. 3.101) ba$ntlar ile reel bile!enlerde
hesaplanabilir.
e!itli kristal simetrilerinden dolay dielektrik tensrnn (E!.3.102)
maksimum 6 ba$msz bile!eni vardr (Nye, 1957). Kbik kristallerin k!egen
bile!enleri birbirine e!ittir.

1
1
1
]
1
xx
xx
xx
ij
0 0
0 0
0 0
(3.103)

Dolaysyla kbik kristallerde dieletrik tensrnn tek ba$msz bile!eni vardr:

zz yy xx

Tetragonal sistemlerde dielektrik tensrnn sadece k!egen elemanlar vardr ve
ikisi birbirine e!it olup 2 ba$msz bile!en vardr (
zz yy xx
, ):

1
1
1
]
1
zz
xx
xx
ij
0 0
0 0
0 0
(3.104)

Ortorombik kristalde k!egen elemanlar birbirinden farkldr ve 3 ba$msz bile!eni
vardr (
zz yy xx
, , ):

1
1
1
]
1
zz
yy
xx
ij
0 0
0 0
0 0
(3.105)

45
Dielektrik fonksiyonun reel ksm ( )
1
ve sanal ksm ( )
2
yardmyla
so$urma katsays ( ) , yansma ( ) R ve enerji-kayp fonksiyonu ( ) ( L )
hesaplanabilir.
Kristalin yzey ynelimi optik eksene paralel ise kristalin yansmas
Frensel e!itliklerinden tretilebilir (Fox, 2002) :

2
1 ) (
1 ) (
) (
+

R (3.106)

Benzer !ekilde so$urma katsays:

( ) ( ) ( )
2
1
1
2
2
2
1
) ( 2
1
]
1
+ (3.107)

olarak yazlabilir. Bantlar aras gei! durumunda, Plazmon uyarmalar ortaya kar.
Hacimdeki kayp salmalar do$rudan enerji kayp fonksiyonu ile ba$lantldr.
Enerji kayp fonksiyonu ) ( L , ( )
1
ve ( )
2
ye ba$l olarak tanmlanabilir:

) ( ) (
) (
) (
2
2
2
1
2

+
L (3.108)

So$urma sreci hakknda bilgi veren bir toplam kural vardr (Pines, 1963). Bu
kural
eff
N birim hcre ba!na d!en valans elektronlarnn etkin saysn verir.

( )EdE E
N e
m
E N
E
a
eff

0
0
2
2 2
0
2
) (
h
(3.109)

E!.(3.109) deki
a
N kristaldeki atomlarn yo$unlu$u, e ve m srasyla elektronun
yk ve ktlesidir.
0
ise bo! uzayn geirgenli$idir.

46
3.7 Scissors Yakla#)m)

Kohn-Sham denklemleri sistemin temel durum zelliklerini belirlemek iindir
ve hesaplamalara katlan i!gal edilmemi! iletim bantlarnn hibir fiziksel anlam
yoktur. Bu bantlar tek-parack durumlar olarak optik zellik hesaplamalarnda
kullanld$nda bir band aral$ problemi ortaya kar: optik so$urma ok d!k
enerjilerde ba!lar (Hughes ve Sipe, 1996). Bu nedenle z uyumlu temel durum
enerjilerinin uyarlm! spektruma uygulanmas z-enerji dzeltmesi gerektirir (Wang
ve Klein, 1981).
z-enerji etkilerini hesaba katmak iin geli!tirilen yakla!mlardan biri
Scissors yakla!mdr (Hughes ve Sipe, 1996).

( ) E r e r V
m
p
H
r
r r
.
2
2
+ (3.110)

Burada ( ) r V
r
etkin periyodik potansiyel, r
r
konum vektr ve c A E
r r
elektrik
alandr. Scissors yakla!myla band aral$na gelecek dzeltme (3.121) E!itli$ine bir
ek ile gsterilebilir.

S
V H H +
~
(3.111)

k c
S
k c k c V
r
r r
(3.112)

Burada toplam, tm k
r
lar ve c iletim bandlar zerindendir ve band aral$
dzeltmesiyle ilgili sabit enerji kaymasdr. k c
r
ise, uyarlmam!
( ) r V m p H
r
+ 2
2
0
Hamiltonyeninin tek parack z-fonksiyonudur.
Scissors yakla!m olmadan (3.110) denklemi ile elde edilen lineer tepki, hz
matris elemanlar cinsinden a!a$daki gibi yazlabilir:

47

( )
( ) ( )
( ) ( )
( ) [ ]

k
k v k v
k f
e
nm nm
j
nm
i
nm
k nm
nm ij
r
r r
r
h
r
2
2
1
, (3.113)

Burada
nm
v !u !ekilde tanmldr:

[ ] H r
i
v ,
1 r
h
r
(3.114)

Scissors operatr de hesaba katld$nda hz, (E!.3.111)deki Hamiltonyen ile
belirlenecektir.

[ ] [ ] [ ] { }
S
V r H r
i
H r
i
v , ,
1 ~
,
1 ~ r r
h
r
h
r
+ (3.115)

Dolaysyla buradan elde edilecek yeni lineer tepki a!a$daki gibi olacaktr (Hughes
ve Sipe, 1996):

( )
( ) ( )
( )
( ) ( )( ) [ ]

nc mc nm nm
j
nm
i
nm
k nm
nm ij
k
v k v
k f
e
w w
h
r
r
r
h
r
2
2
1
,
~
(3.116)

Burada Kronecker deltalar iletim durumlarn gsterir. (E!.3.113) ve (E!.3.116)
kar!la!trld$nda Scissors yakla!m yaplrken gereken tek !eyin !u dn!m
gerekle!tirmek oldu$u grlr:

( )
nc mc nm nm

+
h
(3.117)

Ayn yntemle Scissors yakla!m daha yksek mertebeden tepkilere de rahatlkla
uygulanabilir.

48
3.8 Abinit

Abinit yazlm projesi 1997 ylnda ba!lad. )lk hedef, materyal zelliklerinin
ab inito yntemi kullanarak hesaplayan bilgisayar programnn olu!turmak ve bu
program serbest yazlm lisans altnda da$tmn sa$lamaktr. Aralk 2000de
Abinitin ilk halka ak kullanlabilir versiyonu resmen yaymland. Bundan sonra,
Abinit yazlmnn geli!tirici ve kullanc says hzla artt. Abinit program
malzemelerin zellikleriyle ilgili geni! bir hesaplama olana$ sunmaktadr. Abinit,
metal, yaltkan ve yariletken malzemelerin rg parametresi, atomlarn konumlar,
elastik zellikler, fonon, dielektrik ve piezoelektrik zellikler, lineer ve lineer
olmayan optik zellikler, manyetik zellikler, termodinamik zellikler (entropi,
serbest enerji, zs), elektronik zellikler (metal/yaltkan karakterizasyonu), vb.
zelliklerini hesaplar.
Abinitin ana program Yo$unluk Fonksiyoneli Teorisine dayanmaktadr.
Titre!imler, dielektrik ve piezoelektrik zellikler gibi tepki fonksiyonlarn
hesaplamak iin DFTnin geli!mi! versiyonu olan Yo$unluk Fonksiyoneli
Pertrbasyon Teorisi (DFPT) kullanr. Kristalin rg dinamikleri ve ba$ zellikleri
zerine DFPTden elde edilen sonular ara!trma makalesinde (Baroni ve ark.-2001)
grlebilir. Abinit, de$i!-toku! etkisini, enerji fonksiyonun hesaplamalarnda de$i!ik
yakla!klklar kullanarak hesaplayabilir. Bu yakla!klklar LDA, GGA ve bunlarn
farkl e!itleri olabilir. Bu yakla!klklar ile ba$ uzunluklar ve alar daha az hata ile
tahmin edilebilir. Abinit, periyodik snr !artlar altnda bir kutudaki sistemin
periyodik gsterimi ile elektronik dalga fonksiyonlarnn bir dzlem dalga
geni!letilmi! baz seti alnarak olu!turulmu!tur. Bu gsterim zellikle kristal
al!malar iin uygundur: Kutu ilkel birim hcre olarak alnr. E$er ilkel olmayan
hcre ( ya da sper-hcre) alnrsa teleme simetrisini azaltarak program sistemin
al!masna izin verir.
Abinit periyodik tablodaki elementler iin norm-korunumlu
pseudopotansiyellerin geni! bir ktphanesine sahiptir. Pseudopotansiyeller, Abinit
paket program ierisinde ve www.abinit.org web sayfasnda mevcuttur. Ayrca
farkl de$i!-toku! fonksiyonu, relativistik ya da relativistik olmayan durumlar iinde
49
pseudopotansiyel olu!turmaya imkn veren birok yazlm programlar vardr.
Olu!turulan bir pseudopotansiyel test edildikten sonra kullanlmaldr.
Abinit program yardmyla NaTaO
3
kristalinin kbik, tetragonal ve ortorombik
fazlarndaki elektronik band yaps, durum yo$unlu$u, lineer optik zellikleri ilk ilke
psdo-potansiyel yntemi kullanlarak hesaplanmaktr.

4. BULGULAR VE TARTI-MA Ebru Ece EY)
49
4. BULGULAR VE TARTI,MA

4.1. Hesaplama Metodu

Bu tez al!masnda yo$unluk fonksiyoneli yntemleri kullanlarak NaTaO
3

kristali iin kbik, tetragonal ve ortorombik fazda elektronik bant yaps, toplam
durum yo$unluklar (DOS), paral durum yo$unlu$u (PDOS), lineer optik
zellikleri yerel yo$unluk yakla!m (LDA) altnda pseudo-potansiyel yntemiyle
hesapland. Btn hesaplamalar FHIPP98 (Fuchs ve Scheffler) ile Troullier-
Martiens (1991) formatnda tretilen z-uyumlu norm-koruyucu pseudo potansiyeller
kullanlarak yaplm!tr. Elektronik dalga fonksiyonlar iin dzlem dalga baz setleri
kullanlm!tr. Kohn-Sham denklemlerinin zmleri, conjugate gradient
minimization method (Payne ve ark., 1992) kullanlarak ABINIT yazlm (Gonze
ve ark., 2002) ile yaplm!tr. Hem pseudo potansiyellerin retiminde hem de band
yaps hesaplamalarnda de$i!-toku! ve korelasyon etkileri, yerel yo$unluk yakla!m
altnda Perdew-Wang (PW92) (Perdew ve Wang, 1992) fonksiyonelleri kullanlarak
hesaba katlm!tr. Na atomunun
1
3s , Ta atomunun
2 3
6 5 s d ve O atomunun da
4 2
2 2 p s durumlar gerek valans elektronlar olarak alnm!tr. NaTaO
3
n birim
hcresinde, kbik yapda 5 atom, tetragonal yapda 10 atom ve ortorombik yapda ise
20 atom zerinden hesaplamalar yaplm!tr. Brillouin blgesinde zel k noktalarnn
retimi iin Monkhorst-Pack(1976) yntemi ve kbik, tetragonal yap iin 8 8 8
ve ortorombik yap iin ise 6x6x6 Monkhorst-Pack rg a$ kullanlm!tr. Kbik
yap 66k, tetragonal yap 92k ve ortorombik yapda ise 118k noktasnda band yaps
hesapland. Ancak durum yo$unlu$u hesaplamalarnda faz iinde 512k noktas
seilmi!tir.

4.2. Kesilim Kinetik Enerjisi

Tez al!mamza ilk olarak dzlem dalgalarn kesilim kinetik enerji (ecut)
de$erlerinin belirlenmesiyle ba!land. Bunun iin kristalin toplam enerjisini farkl
ecut de$erleri iin hesapladk. de$i!ik faz iin toplam enerjinin ecuta gre
50
de$i!imleri !ekil 4.1 ve !ekil 4.2 de gsterilmektedir. -ekilde grld$ gibi ecut
de$erleri kbik yap iin 38 Hartree (Ha), tetragonal yaps iin 40 Ha ve ortorombik
yap iin ise 42 Ha oldu$u toplam enerjinin minimum de$erine baklarak gzlenmi!
ve kinetik enerjinin kesme de$eri olarak bu enerji de$erleri tm hesaplamalarda
kullanlm!tr.
18 20 22 24 26 28 30 32 34 36 38 40 42 44 46 48 50 52
-53.8
-53.7
-53.6
-53.5
-53.4

Kbik
Tetragonal
ecut (Ha)
T
o
p
l
a
m

E
n
e
r
j
i

(
H
a
)
-107.8
-107.6
-107.4
-107.2
-107.0
-106.8
T
o
p
l
a
m

E
n
e
r
j
i

(
H
a
)

,ekil 4.1. Kbik ve tetragonal yapdaki NaTaO
3
kristalinin toplam enerjisinin ecut
de$erine gre de$i!imi.

20 25 30 35 40 45 50
-215.4
-215.2
-215.0
-214.8
-214.6
-214.4
-214.2
-214.0
-213.8
-213.6
-213.4

T
o
p
l
a
m

E
n
e
r
j
i

(
H
a
)
ecut (Ha)
Ortorombik

,ekil 4.2. Ortorombik yapdaki NaTaO
3
kristalinin toplam enerjisinin ecut de$erine
gre de$i!imi.
51
4.3. rg Parametreleri

Hesaplamalarda ikinci adm olarak kristalin denge konumundaki rg
parametresi ve atomlarn atomik pozisyonlarn farkl hacimlerde toplam enerji
minimize edilerek bulundu. Yaplan optimizasyonda, atomlar zerindeki kuvvetler
en az 10
-6
Ha/Borh ve birim hcredeki zor(stres) 10
-6
Ha/Borh
3
den daha kktr.
Hesaplanan rg parametreleri ve atomik pozisyonlar a!a$daki izelgelerde
deneysel sonularla birlikte verilmi!tir. izelgelerden grnd$ gibi kulland$mz
yntemlerle hesaplad$mz rg parametreleri ve atomik pozisyonlar deneysel
sonularla uyum iinde oldu$unu grnmektedir.

izelge 4.1. Kbik yapda kristalin rg parametreleri ve atomik pozisyonlar.

Atomik Pozisyon Na (1a) (0, 0, 0)
Ta (1b) (0,5, 0,5, 0,5)
O (3c) (0, 0,5, 0,5)
Bu al!mada( ) a = b = c = 3,9462
Deneysel de$er() a = b = c = 3,9313
a

% Hata 0,37

a
Kennedy-1999

izelge 4.2. Tetragonal yapda kristalin rg parametreleri ve atomik pozisyonlar.

Atomik Pozisyon Na (2c) (0,0, 0,5, 0,5)
Ta (2a) (0,0, 0,0, 0,0)
O1 (2b) (0,0, 0,0, 0,5)
O2 (4g) (1/4+u , 3/4+u, 0,0)
Bu al!mada( ) a = b = 5,4335
c = 3,9562
Deneysel de$er() a = b = 5,503
a

c = 3,9335
a

a = b = 5,5552
b

c = 3,9338
b

% Hata (a = b)
( c )
2,10
a

0,57
a

2,19
b

0,50
b

u Bu al!mada
Deneysel
0,0630
0,0241
a
0,0205
b

a
Kennedy-1999 ,
b
Siozaki-2002

52
izelge 4.3. Ortorombik yapda kristalin rg parametreleri ve atomik
pozisyonlar.
a
Kennedy-1999 ,
b
Siozaki-2002

4.4. Elektronik Band Yap)s) ve Durum Yo&unlu&u

NaTaO
3
kristalinin Brillouin blgesindeki yksek simetri noktalar faz
iin !ekil 4.3 de gsterilmi!tir. NaTaO
3
kbik yapda Pm3 m (No.221), tetragonal
fazdaki P4/mbm (No.127) ve ortorombik fazda Pcmn (No. 62) uzay grubuyla
gsterilir. Bu uzay gruplarnn ters rgdeki yksek simetri noktalarnn
koordinatlar: Kbik yapda; , (0, 0, 0); X (0, 0,5, 0); M (0,5, 0,5, 0); R (0,5, 0,5,
0,5). Tetragonal yapda; , (0, 0, 0); Z (0, 0, 0,5); M (0,5, 0,5, 0); X (0, 0,5, 0); A
(0,5, 0,5, 0,5); R (0, 0,5, 0,5). Ortorombik yapda; , (0, 0, 0); Z (0, 0, 0,5); X (0,5,
0 0); U (0,5, 0,5, 0); T (0, 0,5, 0,5); R (0,5, 0,5, 0,5); S (0,5, 0,5, 0); Y (0, 0,5, 0)
!eklindedir. de$i!ik fazda NaTaO
3
kristalinin band yaps yukardaki yksek
simetri noktalarnda hesapland. Fermi seviyesi sfr enerji seviyesi olarak seildi ve
!ekillerde srekli sral noktalar olarak gsterildi.

Atomik Pozisyon rg sabiti () %Hata
Na (4c) (x, 1/4, z )
Ta (4a) (0, 0, 0 )
O1 (4c) (x, 1/4, z)
O2 (8d) (x, y, z)
a
b
c
a
b
c
Bu al!mada
Na
Ta
O1
O2
x y z
5,4992
7,7063
5,3904

0,41
a
, 0,27
b

2,36
a
, 1,14
b

1,06
a
, 2,30
b

0,0036 0,25 0,481
0,0 0,0 0,0
-0,1065 0,25 -0,1019
0,2071 0,026 0,2886
Deneysel
a
Na
Ta
O1
O2
0,023 0,25 0,5180
0,0 0,0 0,0
-0.0616 0,25 -0,0101
0.2143 0,031 0,2845
5,4768
7,7890
5,5212
-
-
-
Deneysel
b
Na
Ta
O1
O2
-0,0031 0,25 -0,01117
0,0 0,0 0,0
-0,0599 0,25 0,0074
0,0357 -0,0295 0,0345
5,4842
7,7952
5,5212

53

,ekil 4.3. (a) Kbik, (b) tetragonal ve (c) ortorombik fazdaki NaTaO
3
kristalinin
Brillouin blgesindeki yksek simetrili noktalar.
54
Kbik Yap):

NaTaO
3
n kbik yaps iin hesaplanm! elektronik band yaps !ekil 4.4de,
paral durum yo$unlu$u (PDOS) ve toplam durum yo$unlu$u (DOS) !ekil 4.5de
verilmi!tir. NaTaO
3
iin direkt, dolayl band aralklar ve valans bandnn geni!li$i
(V.B.G.) izelge 4.4 de verilmi!tir.

izelge 4.4. Kbik yapdaki NaTaO
3
kristalin band aralklar ve valans band
geni!li$i. Band aral$ ve V.B.G. nin birimi eV dur.

/-/ X-X M-M R-R R- / R-X R-M V.B.G
Bu al!mada 3,183 3,348 5,284 6,832 2,183 2,287 5,264 5,789
Teorik 2,3
a
,2,1
b
5,5
a

a
Wang-2001,
b
Li -2007

-ekil 4.4 den grld$ gibi (-17,5) eV (-16,0) eV enerji aral$nda 3 tane
band bulunmaktadr. Bu bantlar O 2s elektronlar olu!turmaktadr. (-5.789) eV- 0
eV arasnda 9 tane valans band vardr. Bu bantlar , simetri noktasnda katl
dejenere seviyesine ayrlm!tr. Bu yarlmalar kristal alan ve oksijenin 2p orbitleri
arasndaki elektrostatik etkile!imden meydana gelmektedir. Valans bandnn
maksimumu R noktasnda, iletim bandnn minimumu ise , noktasndadr. ( R- , )
noktasnda bir dolayl band aral$ mevcut olup de$eri 2,183 eV dur. Wang ve ark.-
2001 WIEN97 bilgisayar program kullanarak kbik NaTaO
3
kristali zerinde
yaptklar ara!trmalarda band aral$n 2,3 eV (R- , ) bulmu!lardr. Yine Li ve ark.-
2007 yaptklar teorik al!mada kbik yapdaki NaTaO
3
band aral$n 2,1 eV ( R-
, ) hesaplam!lardr. Bizim buldu$umuz band aral$ bu sonularla gayet uyumludur.
)letim band ise Ta 5d elektronlarndan olu!maktadr. )letim bandnda 1 tane l ve
1 tane 2 li dejenere seviyesi vardr. )letim band 0 K de bo!tur.
-ekil 4.5 de DOS grnmektedir ki valans bandnn geni!li$i (-5,786) 0
eV dur. Valans bandn Ta 5d ile O 2p elektronlar olu!turmaktadr. Ta nn PDOS
!eklinden baz 5d elektronlarnn valans bandna geti$i grlmektedir. Bylece
valans bandnda O ile Ta elektronlar arasnda etkile!im olmaktadr. Bir ba!ka
55
deyi!le Ta 5d ile O 2p arasnda hibritle!me olmaktadr. )letim bandnda Ta 5d
PDOSu O 2p PDOS dan daha byktr. Bunun anlam sadece birka O 2p
elektronlar iletim bandna gemektedir ve Ta 5d elektronlaryla hibritle!mektedir.
Ta 5d ve O 2p nin PDOSlar Ta ile O arasndaki ba$n kovalent oldu$unu
gstermektedir. Nann PDOS una baklrsa, (-5,1) 0 eV arasnda kk pikler
vardr. Bu pikler baz Na 3s elektronlarnn TaO
3
yapsna girdi$ini gstermek olup,
Ta ile O arasndaki ba$larda Na yer almaktadrlar. Valans bandndaki bu kk
pikler Na ile TaO
3
arasndaki yksek iyonikli$in oldu$unu gstermektedir.

,ekil 4.4. Kbik yapdaki NaTaO
3
kristalinin elektronik band yaps.
- 2 0 - 1 5 - 1 0 - 5 0 5 1 0 1 5 2 0 2 5
E n e r j i ( e V )

D
O
S

(
a
.

u
.
)
N a T a O
3
O
3
T a
N a
E
F

,ekil 4.5. Kbik yapda NaTaO
3
kristalinin paral (PDOS) ve toplam durum
yo$unlu$u (DOS).

56
Tetragonal Yap):

Benzer !ekilde tetragonal yapdaki NaTaO
3
iin hesaplanm! elektronik band
yaps !ekil 4.6de, paral ve toplam durum yo$unlu$u !ekil 4.7de verilmi!tir.
NaTaO
3
iin direkt, dolayl band aralklar ve valans band aral$ geni!li$i izelge
4.5 de verilmi!tir. Tetragonal yapdaki NaTaO
3
kristalinin birim hcresinde 10 atom
bulunmasndan dolay (-18) eV (-16) eV arasnda 6 tane band bulunmakta olup bu
bantlar O 2s elektronlar olu!maktadr. (-5,741) - 0 eV arasnda 18 tane band vardr.
Bu bantlardan 5 tanesi 2li dejeneredir. Valans bandndaki band says artmasna
ra$men band geni!li$i kbik yapya gre 0,048 eV klm!tr. Kbik yapdaki gibi
valans bandn O 2p ile Ta 5d elektronlar olu!turmaktadr. Valans bandnn
maksimumu Z noktasnda, iletim bandnn minimumu ise , noktasndadr. ( Z- , )
noktasnda bir dolayl band aral$ mevcut olup de$eri 2,230 eV dur. Enerji aral$
kbik yapya gre artm!tr. )letim bandnda 1 tane 2 li, 1 tanede 3l dejenere
seviyesi bulunmaktadr. -ekil 4.7den grnd$ gibi tetragonal yapda DOS ve
PDOS lar kbik yapdaki DOS ve PDOSlara benzemektedir. Kbik yapdaki DOS
lar iin yapt$mz yorumun benzerini tetragonal yap iinde yapabiliriz.

izelge 4.5. Tetragonal yapdaki NaTaO
3
geni!li$i. Band geni!li$i ve V.B.G. nin birimi eV dur.

/-/ M-M A-A Z-Z X-X R-R
2,87 7 3,401 4,950 2,755 4,351 5,281
Z- / Z-M Z-A Z-X Z-R V.B.G.
2,230 2,400 4,843 3,733 4,777 5,741

Ortorombik Yap):

Ortorombik yapdaki NaTaO
3
n elektronik band yaps, paral ve toplam
durum yo$unluklar srasyla !ekil 4.8 ve !ekil 4.9da verilmi!tir. NaTaO
3
iin
direkt, dolayl band aralklar ve valans band aral$ geni!li$i izelge 4.6 de
verilmi!tir.
57

,ekil 4.6. Tetragonal yapdaki NaTaO
3
-15 -10 -5 0 5 10 15
NaTaO
3
O
3
Ta
Na
E
F
Enerji (eV)
D
O
S

(
a
.
u
.
)

,ekil 4.7. Tetragonal yapdaki NaTaO
3
kristalinin paral ve toplam durum
yo$unlu$u.

58
izelge 4.6. Ortorombik yapdaki NaTaO
3
geni!li$i. Band geni!li$i ve V.B.G. nin birimi eV dur.

/-/ X-X S-S R-R T-T Y-Y Z-Z U-U
2,231 3,947 4,656 4,277 4,448 2,767 4,095 4,656
/ -X /-S / -R / -T / -Y / -Z / -U V.B.G.
3,653 4,078 3,680 4,019 2.317 3,620 4,078 6,155

Ortorombik yapdaki NaTaO
3
kristalinin birim hcresinde 20 atom bulunmasndan
dolay !ekil 4.8 den grld$ gibi (-18,05) eV (-15,32) eV enerji aral$nda 12
tane band bulunmaktadr. Bu bantlar O 2s elektronlar olu!turmaktadr. (-6,155)
eV- 0 eV arasnda 36 tane valans band vardr. Valans bandn geni!li$i di$er iki faza
gre artm!tr. Valans bandnn maksimumu , noktasnda, iletim bandnn
minimumu ise yine , noktasndadr. (, - , ) noktasnda bir direkt band aral$
mevcut olup de$eri 2,231 eV dur. Ortorombik yap, kbik ve tetragonal yaplara
gre band aral$ bir miktar bym! olup direkt band aralkldr. Valans bandn O
2p ile Ta 5d elektronlar olu!turmaktadr. Kbik ve tetragonal yapya kyasla
ortorombik yapda O 2p ile Ta 5d etkile!mesi daha zayftr. Li ve ark.-2007 teorik
al!malarda NaTaO
3
kristalini ortorombik fazdaki band aral$n 2,1 eV (X-X)
bulmu!lardr. Bizim buldu$umuz band aral$ ise bu sonula uyumludur. Fakat biz
yapt$mz hesaplamada band aral$n (,-,) noktasnda direkt band aralkl olarak
bulduk ve de$er olarak Li ve ark. buldu$u sonutan daha iyidir. Ortorombik yapdaki
NaTaO
3
kristalinin deneysel band aral$ 4,0 eV dur (Kato-2002). Yasak enerji
aral$ kbik ve tetragonal yapya gre artm!tr. )letim band ise kbik ve tetregonal
yapda oldu$u gibi Ta 5d elektronlarndan olu!maktadr. -ekil 4.9den grnd$
gibi ortorombik yapda DOS ve PDOS lar kbik ve tetragonal yapdaki DOS ve
PDOSlara benzemektedir. Bununla birlikte kbik ve tetragonal yapya gre
hibritle!me daha kktr. Kbik ve tetragonal yaplar iin yapt$mz DOS ve
PDOS lar iinde benzer yorumu ortorombik yapdaki NaTaO
3
iinde yapabilir.

59

3

-20 -15 -10 -5 0 5 10

Na
Ta
O
3
NaTaO
3
E
F

D
O
S

(
a
.

u
.
)
Enerji (eV)
3
kristalinin paral ve toplam durum
yo$unlu$u.
60
4.5. NaTaO
3
Kristallerinin Optik zellikleri

Bu blmnde yine yo$unluk fonksiyoneli yntemleri ve bu yntemlerle
retilen pseudo-potansiyeller kullanlarak de$i!ik fazda NaTaO
3
kristalinin

optik
zellikleri incelenmi!tir. Optik zelliklerin incelenmesinde Troullier-Martins tipinde
retilen pseudo-potansiyeller kullanlarak yerel yo$unluk yakla!m altnda ABINIT
yazlm kullanlm!tr. Kohn-Sham denklemleri sadece temel durum zelliklerinin
belirledi$inden i!gal edilmemi! seviyeleri hesaba katmamn bir anlam yoktu, ama
optik zelliklerin hesaplanmas iin iletim bandlarnn da hesaba katlmas gereklidir.
Band aral$ problemini gidermek iin scissors yakla!m kullanlm!tr. Scissors
kaymas
LDA
g
deney
g
E E e!itli$inden yararlanarak kbik fazda iin 1,817 eV,
tetragonal iin 1,77 eV ve ortorombik faz iin 1,769 eV alnm!tr. Band aral$nn
deneysel de$eri faz iinde 4,0 eV olarak alnm!tr. ABINIT yazlmn
kullanarak, enerjiye ba$l olarak lineer dielektrik fonksiyonlar (dielektrik
tensrnn k!egen elemanlarnn reel ve sanal ksmlar) faz iin hesapland.
Hesaplanan bu fonksiyonlar yardmyla faz iin yansma katsays (R(5)), enerji
kayp fonksiyonu (L(5)), So$urma (/(5)) ve valans elektronlarnn etkin says (N
eff
)
kristal eksenleri boyunca hesapland.

4.5.1 Dielektrik Fonksiyonun Reel ve Sanal K)s)mlar)

NaTaO
3
kristallerinin her fazda foton enerjisine ba$l lineer dielektrik
fonksiyonun reel ve sanal bile!enleri !ekil 4.10 - 4.15 de gsterilmi!tir. Bu
!ekillerden grld$ gibi NaTaO
3
kristalinin her fazdaki dielektrik
fonksiyonunun reel ksm (
1
) sfr oldu$u enerji de$erleri !ekiller zerinde A, B,
C gibi gsterilmi! olup izelge 4.7 ve izelge 4.8 de$erleri verilmektedir.
1
in
sfr oldu$u bu noktalar yansmalarn azald$ noktalardr. Dielektrik fonksiyonun
sanal ksm ortorombik fazda y-kristal ekseni ynnde sfr de$eri yoktur.
1
in
sfrdan byk oldu$u yerlerde malzeme dielektrik zellik gsterir ve sfrdan kk
oldu$u yerlerde malzeme bir metal gibi davranr. Dielektrik fonksiyonu fiziksel
61
olarak de$i!ik katklar da ierir. -ekil 4.10-4.15, sadece elektron alt sisteminin
dielektrik fonksiyonuna katksn gsterir. Dielektrik fonksiyonunun reel ksm kbik
fazda yakla!k olarak 5,0 eV ile 25,0 eV arasndaki blge d!nda foton enerjisinin
artmasyla art! gstermektedir ki bu normal dispersiyondur. 5,0 eV ile 25,0 eV
arasndaki blgede ise foton enerjisinin artmasyla azalmaktadr. Bu ise anormal
dispersiyon karakteristi$idir (-ekil 4.10 ). Tetragonal fazda kristal eksen ynne
ba$l olarak yakla!k 0 -5,0 eV aras (x- ve z ekseni ynnde) ile 17,9 eV (x-) ve 20
eV, (z-ekseni)den sonra normal dispersiyon gstermektedir. Di$er enerji
aralklarnda anormal dispersiyon karakteristi$i gstermektedir (!ekil 4.10-11).
Ortorombik fazda x-, y- ve z-eksenleri ynlerinde ise dielektrik fonksiyonunun reel
ksmlar yakla!k olarak 5,0 eV ile 16,0 eV arasnda anormal dispersiyon, bu aral$n
d!ndaki blgelerde ise normal dispersiyon sergilemektedir (!ekil 4.13 - 4.15).

izelge 4.7. NaTaO
3
kristalinin kbik fazdaki dielektrik fonksiyonunun reel
ksmnn pik de$erleri.

1

A B C D E F
(eV) 8,186 9,214 12,386 14,003 15,244 16,761
1

G H I J K -
(eV) 17,939 19,231 20,091 23,869 25,273 -

izelge 4.8. NaTaO
3
kristalinin tetragonal ve ortorombik fazdaki dielektrik
fonksiyonunun reel ksmnn pik de$erleri.

Dielektrik fonksiyonunun sanal ksmlar faz iin !ekil 4.10-4.15de gsterilen
1

A B C D E F
Tetragonal x
(eV) z
8,150 8,662
7,810 9,101 12,386 13,903 14,442 20,391
Ortorombik x
(eV) z
8,327 8,735
8,743 9,045
62
kristal eksenleri ynlerinde a, b, c,.. gibi noktalardaki enerjinin pik de$erleri izelge
4.9da verilmi!tir. ok kk pikler gz nne alnmam!tr. izelge 4.9da verilen
pikler valans bandndan iletim bandna elektronik gei!lere kar!lk gelmektedir.
nk DOS
2

ile orantl bir fonksiyondur.
2
de gzlenen pikler, DOS daki
yo$unluk olasl$nn yksek oldu$u noktalara kar!lk gelir.

izelge 4.9. NaTaO
3
kristalinin fazdaki dielektrik fonksiyonunun sanal ksmnn
pik de$erleri.

2
(eV)
Kbik Tetragonal
x z
Ortorombik
x y z
a 5,441 5,390 5,328 5,616 5,298 5,600
b 6,519 5,816 5,867 6,392 5,689 6,343
c 7,597 6,468 6,519 7,086 6,783 7,037
d 8,186 7,058 7,108 7,559 7,731 7,902
e 8,838 7,597 7,597 9,167 8,327 9,184
f 10,342 8,136 9,264 9,583 8,784 9,943
g 11,257 9,214 10,505 10,726 9,551 10,653
h 11,847 10,668 11,746 11,894 10,032 11,918
) 12,386 12,448 12,235 13,102 10,898 13,102
i 13,364 13,363 14,655 13,869 13,477 14,318
j 15,194 14,605 16,598 22,212 22,808 22,767
k 16,761 23,06 22,841 - - -
m 18,265 - - - - -
63
0 5 10 15 20 25 30
-2
-1
0
1
2
3
4
5
6
K
J
I
H G
F
E
D C B A
i
g
m
k
j
I
h
f e
d c
b
a

1

,

2
Enerji (eV)

2

1
,ekil 4.10. Kbik fazda NaTaO
3
iin dielektrik fonksiyonun reel ve sanal bile!enleri.
0 5 10 15 20 25 30
-0.5
0.0
0.5
1.0
1.5
2.0
2.5
3.0
3.5
4.0
k
i
j
I
h
g
f
d
e
c
b
a
B A

1

,

2
Enerji (eV)
2
(x)
1
(x)

,ekil 4.11. Tetragonal fazda NaTaO
3
fonksiyonunun sanal ve reel bile!enleri.
64
0 5 10 15 20 25 30
-2
-1
0
1
2
3
4
5
6
7
j
k
i
I
h
g
f
e
d
c
b a
F
E
D
C B A

1
,

2
Enerji (eV)

2
(z)

1
(z)

,ekil 4.12. Tetragonal fazdaki NaTaO
3
kristalinin z - ekseni ynnde dielektrik
fonksiyonun reel ve sanal bile!enleri.
0 5 10 15 20 25 30
-0.5
0.0
0.5
1.0
1.5
2.0
2.5
3.0
3.5
j
i
I
h
g f e
d
c
b
a
B A

1
,

2
Enerji (eV)

2
(x)

1
(x)

,ekil 4.13. Ortorombik fazda NaTaO
3
65
0 5 10 15 20 25 30
0.0
0.2
0.4
0.6
0.8
1.0
1.2
1.4
1.6
1.8
2.0
2.2
j
i
I
h
g
f
e
d
c
b
a

1
,

2
Enerji (eV)

2
(y)

1
(y)

3
n y-ekseni ynndeki dielektrik
0 5 10 15 20 25 30
-0.5
0.0
0.5
1.0
1.5
2.0
2.5
3.0
3.5
j
i
I
h
g
f
e
d
c
b
a
B A

1
,

2
Enerji (eV)

2
(z)

1
(z)

3
n z-ekseni ynndeki dielektrik

66
4.5.2. Enerji Kay)p Fonksiyonu

Enerji kayp fonksiyonu materyali geen hzl elektronlarn enerji kaybn
tanmlar. Enerji kayp fonksiyonundaki keskin maksimumlar valans elektronlarnn
kollektif titre!mi!leri ile ili!kilidirler. Denklem 3.108 kullanlarak de$i!ik faz iin
enerji kayp fonksiyonlar srasyla !ekil 4.16 ve !ekil 4.17de verilmi!tir. -ekil 4.16
da kbik ve tetragonal (x - ve z - kristal eksenleri ynlerinde) fazdaki enerji kayp
fonksiyonlarn gstermektedir. Kbik yapda kayp enerjin fonksiyonun maksimum
pik de$eri 9,38 ile 25,31 eV dir. Bu de$er !ekil 4.10 deki B ve K noktasna kar!lk
gelmektedir. Tetragonal fazda x-ekseni ynnde 8,99, 17,05 eV ve z-ekseni ynnde
10,0, 20,39 eV enerji de$erleri maksimumdur. Bu de$er !ekil 4.12deki (z-ynnde)
yakla!k B ve hemen hemen F noktasnn enerji de$erine kar!lk gelmektedir. Bu
maksimum piklerde plazmon uyarm meydana gelmektedir. Ortorombik fazda enerji
kayp fonksiyonun (!ekil 4.17) maksimumlar 14,196, 22,221 eV (x-), 8,457 eV,
11,160 eV (y-) ve 14,196, 22,816 eV zekseni ynndeki de$erleridir. Bu piklerle
dielektrik fonksiyonun reel ksmnn sfr oldu$u de$erlerle ak!mamaktadr. Bu
durumda dielektrik fonksiyonunun sanal ksmndaki piklere bakmak gerekir. Bu
de$erlere kar!lk gelen de$erler !ekil 4.13-15 de x- ve z- eksenleri ynnde i ve j
noktas, y-ynnde ise e ve noktalar srasyla kar!lk gelmektedir. Enerji kayp
fonksiyonuyla ilgili teorik ve deneysel sonular olmad$nda bir kar!la!trma
yapamadk.

4.5.3. So&urma Katsay)s)

NaTaO
3
kristalinin faz iinde denklem 3.107 yardmyla so$urma
katsaylar hesapland. Sonular !ekil 4.18 ve !ekil 4.19 gsterilmektedir. -ekil
4.18den grnd$ gibi kbik ve tetragonal fazlarda so$urma kenar yakla!k 4,0
eV ba!lamaktadr. Bu kbik fazda R ve tetragonal fazda Z noktasndaki so$urma
noktasnn ba!langcdr. Her iki fazda yakla!k 4,0 eV ile 8,3 eV arasnda ok gl
so$urma blgesine kar!lk gelmektedir. Ortorombik fazda ise so$urma kenarlar her
kristal eksenleri ynnde yakla!k 4,0 eV so$urma kenar ba!lamakta, bu ise
67
Brillouin blgesindeki 6 noktasna kar!lk gelmektedir. x- ve z- kristal eksenleri
ynnde yakla!k 4,0 eV ile 8,78 eV arasnda ok !iddetli so$urmalar olmaktadr.
Buna kar!n y kristal ynelimde ise 4,0 eV ile 5,3 eV arasnda ok gl so$urma
grnmektedir. Yine y- kristal yneliminde gl so$urma 9,0 eV ile 10,2 eV
arasnda grlmektedir. fazda da bu so$urma blgeleri valans bandnn O 2p ve
Ta 5d dan iletim bandndaki Ta 5d olan optik gei!leri ifade etmektedirler.
0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24 26 28 30
0
1
2
3
4
5
6

L
(
)
Kbik
Tetragonal(x)
Tetragonal(z)
Enerji (eV)
L
(
)
0
4
8
12
16
20
24

,ekil 4.16. NaTO
3
n kbik ve tetragonal faznda hesaplanm! enerji kayp
fonksiyonlar.
0 5 1 0 15 20 2 5 30
0. 0
0. 5
1. 0
1. 5
2. 0

L
(
)
E n e r j i ( e V )
x
y
z

,ekil 4.17. NaTO
3
n ortorombik fazda hesaplanm! enerji kayp fonksiyonlar.
68
0 5 10 15 20 25 30
0
20
40
60
80
100
120
140
160
180
200

)
x
1
0
4

(
c
m
-
1
)
Enerji (eV)
Kbik
Tetragonal(x)
Tetragonal(z)

,ekil 4.18. NaTO
3
n kbik ve tetragonal fazda hesaplanm! so$urma katsaylar.

0 5 10 15 20 25 30
0
10
20
30
40
50
60
70
80

)

x

1
0
4

c
m
-
1
Enerji (eV)
x
y
z

,ekil 4.19. NaTO
3
n ortorombik fazda hesaplanm! so$urma katsaylar.

69
4.5.4. Yans)t)c)l)k

Denklem 3.106 kullanlarak faz iin NaTaO
3
kristalinin enerjiye ba$l
olarak yanstcl$ hesapland. -ekil 4.20 ve !ekil 4.21de yanstclklar
gsterilmi!tir. -ekil 4.20den grld$ gibi kbik ve tetragonal fazda 0 ile 5,3 eV
arasnda yanstclk hzl bir !ekilde artmaktadr. Yakla!k olarak 0-9 eV aras
yanstc blgedir. Bu blgede kbik ve tetragonal fazn z-ynndeki yanstclklar
birbirlerine ok benzemektedir. x-ekseni ynndeki yanstclk biraz daha zayftr.
Tetragonal yapnn z-ekseni ynndeki en !iddetli yanstclk ise yakla!k 17 eV ile
28 eV arasnda grnmektedir. Ortorombik yapda x- ve z-ynlerindeki yanstclk
birbirlerine ok benzemekle birlikte, bu iki ynde 0-5,5 eV ve 11 14,8 eV
arasndaki blgeler yanstc blgelerdir. y kristal ekseni ynnde yanstcl$n
!iddeti daha zayf olup yakla!k 0 5 eV ve 11-11,6 eV aral$nda yanstc
blgedir.
0 5 10 15 20 25 30
0.00
0.05
0.10
0.15
0.20
0.25
0.30
0.35
0.40
0.45

R
(
)
Enerji (eV)
Kbik
Tetragonal(x)
Tetragonal(z)

,ekil 4.20. NaTO
3
n kbik ve tetragonal fazda hesaplanm! yanstclk katsaylar.

70
0 5 10 15 20 25 30
0.00
0.02
0.04
0.06
0.08
0.10
0.12

R
(
)
Enerji (eV)
x
y
z

,ekil 4.21. NaTO
3
n ortorombik fazda hesaplanm! yanstclk katsaylar.

4.5.5. Valans Elektronlar)n)n Etkin Say)s)

Denklem 3.109 da verilen toplam kurallar kullanlarak valans elektronlarnn
etkin says (N
eff
)

belirlenebilir. N
eff

birim hcre ba!na d!en valans elektronlarnn
etkin saysdr ve sfr ile E
0

enerji aral$ndaki bantlar aras gei!lerin optik
fonksiyonlara yapt$ katky belirler. NaTaO
3
kristalinin faz iin N
eff

hesapland
ve !ekil 4.22 ve !ekil 4.23de gsterilmi!tir. -ekil 4.22den grld$ gibi birim
hcre ba!na valans elektronlarnn etkin says N
eff
, kbik fazda yakla!k olarak 5
eVda sfrdr ve daha sonra hzla artarak 27,17 eV foton-enerji de$erinde doyuma
ula!maktadr. Tetragonal fazda yine 5 eV civarnda sfrdan ba!layp yakla!k
doyum de$erleri ise x- ve z-ekseni ynnde srasyla 9,83 ve 19,0 eV civarndadr.
-ekil 4.23den grld$ gibi ortorombik fazda yakla!k 4,5 eV de sfrdan ba!layp
yakla!k 6 eV (x- ve z- ynleri) ve 3 eV (y-yn) civarnda doyuma ula!r. Bunun
anlam kbik yapda dip seviyelerdeki valans orbitalleri bantlar aras gei!lere
katkda bulunmamakta, fakat tetragonal ve ortorombik fazlarda katk sa$lamaktadr.

71
0 5 10 15 20 25 30
0
5
10
15
20
25
30

N
_
e
f
f
Enerji (eV)
Kubik
Tetragonal(x)
Tetragonal(z)

,ekil 4.22. NaTO
3
n kbik ve tetragonal fazda hesaplanm! valans elektronlarnn
etkin saylar.

0 5 10 15 20 25 30
0
1
2
3
4
5
6

N
_
e
f
f
Enerji (eV)
x
y
z

,ekil 4.23. NaTO
3
n ortorombik fazda hesaplanm! valans elektronlarnn etkin
saylar.
5. SONULAR Ebru Ece EY)
73
5. SONULAR VE NERLER

Son yllarda katlarn pek ok zellikleri yo$unluk fonksiyonel teorisine
dayal temel ilke (first-principle) metoduyla ara!trlmaktadr. Bu metotla elde edilen
sonular, hem deneysel sonular desteklemeli, hem de deneyleri yaplamayan veya
henz yaplmam! olan fiziksel zelliklerin daha iyi belirlenmesine yardmc
olmaldr.
Bu tez al!masnda yo$unluk fonksiyoneli teorisi kullanlarak NaTaO
3

kristallerin kbik(Pm3m), tetragonal (P4/mbm) ve ortorombik (Pcmn) fazda
yapsal, elektronik ve optik zelliklerini temel prensiplere dayanan ABINIT yazlm
program kullanlarak a!a$daki sonulara ula!lm!tr.
1. NaTaO
3
kristalinin paraelektrik kbik, tetragonal ve ortorombik fazlarda
rg parametreleri ve atomik pozisyonlar hesaplanm!tr. Her fazda
kristalin rg parametreleri deneysel sonular ile uyum iinde oldu$u
grlm!tr.
2. NaTaO
3
kristalinin fazdaki toplam (DOS) ve paral durum yo$unluklar
(PDOS) hesaplanm! olup, DOS ve PDOSun enerjiyle de$i!imi
incelenmi!tir. Her fazda DOSlar birbirlerine ksmen benzemektedirler.
3. NaTaO
3
kristalinin fazda da Brillouin blgesindeki yksek simetri
ynlerindeki elektronik band yaps hesaplanm! ve optik gei!ler
belirlenmi!tir. NaTaO
3
kristalinin valans bandn, oksijen atomunun p 2
orbitalleri ve tantal atomunun d 5 orbitalleri olu!turmu!tur. )letim band ise
Ta atomunun d 5 orbitalleri olu!turmaktadr. Kbik ve tatragonal fazda
valans bandndaki O p 2 ile Ta d 5 orbitleri arasnda gl etkile!im vardr.
Buna kar!n, ortorombik fazda bu etkile!im kbik ve tetragonal faza kyasla
daha zayftr.
4. NaTaO
3
kristali kbik ve tetragonal fazda dolayl band aral$na sahip iken
ortorombik fazda direk band aral$ grlm!tr. Yasak band aral$, kbik
yapda Brillouin blgesindeki (R-,) noktasnda 2,183 eV, tetragonal fazda
(Z- , ) noktasnda 2,230 eV ve ortorombik fazda (,-,) noktasnda 2,231 eV
olarak bulunmu!tur. )lk defa tetragonal yapdaki NaTaO
3
band yaps teorik
5. SONULAR Ebru Ece EY)
74
olarak bu al!mada hesapland. fazda da hesaplanan yasak band
aralklar LDAnn yasak enerji aral$n kk hesaplamasndan dolay
deneysel de$erlerden (4,0 eV) kktr.
5. Ortorombik fazdaki NaTaO
3
kristali direkt band aralkl malzemedir. Bundan
dolay bantlar aras direkt optik gei!ler grlr. Direkt band aral$,
fotokatalizr (photocatalyst) malzemelerin cazip zelliklerinden biridir.
6. NaTaO
3
kristali her fazda da Ta 5d ile O 2p arasnda nemli bir
hibritle!me vardr. Ta ve O arasnda kovalent buna kar!n Na ile TaO
3
arasnda ise iyonik ba$ vardr.
7. NaTaO
3
kristalinin optik zellikleri teorik olarak ilk defa bu al!mada
hesapland. fazda da kristal eksenleri ynnde, foton enerjisine ba$l
olarak lineer dieletrik tensrnn reel ( )
1
ve sanal ( )
2
bile!enleri, enerji
kayp fonksiyonu L(5), yansma katsays R(5), so$urma katsays /(5) ve
valans elektronlarnn etkin says
eff
N hesaplanm! ve yorumlanm!tr.
8. NaTaO
3
kristalinin optik zellikleri deneysel ve teorik olarak daha nce
ara!trlmad$ iin buldu$umuz sonular kyaslayamadk.

NaTaO
3
kristalinin 723 ile 813 K scakl$nda ortorombik (Cmcm) fazda
bulunmaktadr. Bu fazda birim hcresinde 40 atom vardr. Bu fazdaki yap, RAM
kapasitesi yksek ve hzl bilgisayarlar kullanarak rg parametreleri, elektronik
band yaps ve optik zellikleri incelenebilir. Ayn zamanda drt de$i!ik fazdaki
NaTaO
3
malzemesi bulk olarak elektronik ve optik zellikleri incelenebilir.
Bunlara ek olarak NaTaO
3
kristalinin dinamik zellikleri incelenebilir.
75
KAYNAKLAR

AULBUR,WG, JONHSON, L., AND WILKINS, JW., 2000. Qualisiparticle
Calculations )n Solids. Solid State Physics. 54: 1231.
AVERSA, C., S)PE, J. E., 1995. Nonlinear Optical Susceptibilities of
Semiconductors: Results with a length-gauge analysis. 52: 1463614645
BARON), S., G)RONCOL) S. de, CARSO A. D., G)ANNOZZ) P., 2001. Phonons
and related crystal properties from density-functional perturbation teory.
Reviews of Modern Physics. 73:515-562.
CEPERLEY, D. M, AND ALDER, B. J.,1980. Ground State of the Electron Gas by a
Stochastic Method. Phys. Rev. Lett. 45: 566 569.
COHEN M. L. and CHEL)KOWSKY J. R. 1988. Electronic Structure and Optical
Properties of Semiconductors. Springer-Verlag. 264s.
FERM) E., 1928. A statistical method fort he determination of some properties of
atoms. II.Application to the periodic system of the elements Z. Phys.,
48:73-79.
FOCK V., 1930. Nherungsmethode zur Lsung des quantenmechanischen
Mehrkorperproblems, Z.Phys.,61: 126-148.
FOX M, 2002. Optical Properties Of Solids. Oxford University Pres, USA.
FUCHS, M., SCHEFFLER, M., 1999. Ab initio pseudopotentials for electronic
structure calculations of poly-atomic systems using density-functional theory.
Comput. Phys. Commun., 119: 67-98.
GONZE, X., BEUKEN, M., CARACAS, R., DETRAUX, F., FUCHS, M.,
RIGNANESE, G. M., SINDIC, L., VERSTRATE, M., ZERAH, G., JOLLET,
F., TORRENT, M., ROY, A., MIKAMI, M., GHOSEZ, P., RATY, J, Y.,
ALLAN, D.C., 2002. First-princibles computation of material properties: the
ABINIT software Project. Computational Materials Science, 25: 478492.
URL http://www.abinit.org
HAMANN, D. R.,1989. Generalized Norm-Conserving Pseudopotentials. Phys. Rev.
B 40, 2980 2987.
76
HE, Y., ZHUS, Y., WU, N., 2004. Synthesis of nanosized NaTaO
3
in low
temperature and its photocatalytic performance. J. Phys. Chem. B 105: 3868
3872
HOHENBERG, P, and KOHN, SHAM.1964. Inhomogeneous Electron Gas. Phys.
Rev. 136, B864 - B871.
HUGHES, J. L. P., and SIPE, J. E., 1996 Calculation Of Second-Order Optical
Response )n Semiconductors. Phys. Rev. B, 53: 1075110763.
)nternet: 2007, Dokuz Eyll niversitesi Yo$unluk fonksiyoneli teorisi.
http://kisi.deu.edu.tr/umit.akinci/kmc/node1.html
JONA, F., and SHIRANE, G., 1993. Ferroelectric Crystals. Dover Publications. Inc.
397s.
KATO, H., KOBAYASKI, H., and KUDO, A., 2002. Role of the Ag
+
in the Band
Structures and Perovskite Structure. J.Phys. Chem. B, 106: 1244112447.
KAXIRAS, E., 2003. Atomic and Electronic Structure of Solids. Cambridge
University Pres, 676s.
KENNEDY, B.J., PRODJOSANTOSO, A.K., and HOWARD, C. J, 1999. Powder
neurton diffraction study of the high temperature phase transitions in
NaTaO
3
. J.Phys: Condens. Matter., 11: 63196327.
K)TTEL, C., )ntroduction to Solid State Physics. John Wiley and Sons, New York,
1-19 (1996)
KOHN, S, AND SHAM,L.J.,1965. Self-Consistent Equations Including Exchange
and Correlation Effects. Phys. Rev. 140: A1133 - A1138.
L) Z.H., CHEN G., L)U J.W.,2007. Electron structure and optical absorption
properties of cubic and orthorhombic NaTaO
3
by density functional theory.
Solid State Communications 143:295-299.
LINES, M. E., GLASS, A. M., 1977. Princibles and Applications of Ferroelctrics and
Related Materials. Clarendon Pres, Oxford, 680s.
L)U J.W., CHEN G., L) Z.H., ZHANG Z.G.,2006. Hydrothermal synthesis and
photocatalytic properties ofATaO3 and ANbO3. International Journal of
Hydrogen Energy ,32 : 2269 2272
77
MARDER, M. P., 2000. Condensed Matter Physics. 2000. John Wiley and Sons,
New York, 529s.
MARTIN, R.M., 2004. Electronic Structure. Cambridge University Pres,
Cambridge, 73-85
MONKHORTST, H. J., and PACK, J. D., 1976. Special Points For Brillouin-Zone
)ntegrations. Phys. Rev. B, 13: 51885192.
NYE, J. F., 1957. Physical Properties of Crystals. Clarendon Pres, Oxford, 315s.
PAYNE, M. C., TETER, M. P., ALLAN, D. C., ARIAS, T. A., and
JOANNOPOULOS, J. D., 1992. Iterative Minimization Techniques for ab
initio Total-Enerji Calculations: Moleculer Dynamics and Conjugate
Gradients. Rev. Mod. Phys., 64:1045-1097.
PERDEW, J. P., WANG, Y., 1992. Accurate and simple analytic representation of
the electron-gas correlation enerji. Phys. Rev. B, 45: 1324413249.
PINES, D., 1963. Elemantary Excitations in Solids. Benjamin Inc., NY-Amsterdam,
299s.
RASHKEEV, S.N., and LAMBRECHT, W.R.L., 2000. Strong enhancement of
second-order response coefficients in tellurium containing Ag-III-VI
2

compounds. Appl.Phys. Lett.,77:190
SAI, N, 2002, First-Prencibles Modeling of Structural and Electronic Properties in
Ferroelectric Compounds. New Brunswick, New Jersey, 112s.
SHARMA, S., DEWHURST, J.K., and AMBROSCH-DRAXL C.,2003. Linear and
second-order optical response of III-IV monolayer superlattices. Phys. Rev.
B, 67: 165332, 9s.
SHIRANE, G., JONA F., 1962. Ferroelektric Cyrstals, Dower Publications. Inc. New
York, 402s
S)OZAK), Y., NAKAMURA, E., M)TSU) T. (Eds.) 2002. Ferroelectrics and Related
Substances, Landolt-Brnstein: Numerical Data and Functional Relationships
in Science and Technology, vol.36: Oxides, (Springer-Verlag, Berlin,
Heidelberg, New York)
TROULLIER, N., and MARTIENS, J. L., 1991. Efficient Pseudo Potantials for
Plane-Wave Calculations. Phys. Rev B, 43: 19932006.
78
______, 1990. A straightforward method for generating soft transferable
pseudopotentials. Solid State Commun., 74: 613-616.
WANG Y.X., ZHONG W.L., WANG C.L., ZHANG P.L., 2001. First-principles
study of the electronic structure of NaTaO
3
. Solid State Communications 120:
137-140.
XU J., XUE D., YAN C., 2005. Chemical synthesis of NaTaO
3
powder at low-
temperature. Materials Letters 59:29202922.
YOUNG D. A., 1991. Phase Diagrams of Elements. 199. University of California
Pres. England, 287s.

79
ZGEM,

1976 ylnda Hatayn )skenderun ilesinde do$dum. )skenderun Demir elik
)lkokulunu bitirdikten sonra )skenderun Demir elik Ortaokulunu ve
Kahramanmara! Anadolu $retmen Lisesini 1994 ylnda tamamladm. 1995 ylnda
Hacettepe niversitesi E$itim Fakltesi Almanca Fizik $retmenli$i blmn
kazandm. 2000 ylnda Hacettepe niversitesi E$itim Fakltesi Almanca Fizik
$retmenli$i blmnden mezun oldum. 20002001 $renim dneminde Ankara
Anadolu Dershanesinde Stajyer $retmen olarak grev yaptm. 20012003 yllar
arasnda )skenderun Bilimkent Dershanesinde Fizik $retmenli$i yaptm. 2003
2004 yllar arasnda Zonguldak aycuma U$ur Dershanesinde Fizik $retmenli$i
ve Blm Ba!kanl$ yaptm. 2006 tarihinde ukurova niversitesi Fen Bilimleri
Enstits Fizik anabilim dalnda Yksek Lisans $renimime ba!ladm. Ayrca 2007
tarihinden bu yana )stanbul zel Alev Lisesinde Fizik $retmenli$i ve Fen ve
Matematik Alanlar Blm Ba!kanl$n yrtmekteyim.

7447

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

7447

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

UKUROVA NVERSTES

FEN BLMLER ENSTTS

ifade, Fnin fye gre x noktasndaki fonksiyonel trevidir.

Z yknden kaynaklanan d! potansiyeldir. Enerji

potansiyeli probleme dn!r. Fakat

in yerel olmamasndan dolay bir

You might also like