Professional Documents
Culture Documents
სამოქალაქო საზოგადოების განვითარება საქართველოში
სამოქალაქო საზოგადოების განვითარება საქართველოში
wliuri angariSi
09-10
pasuxismgebeli redaqtori: nino leJava dakabadoneba: Tornike lorTqifaniZe foto: Toma begiaSvili / yda, gv.26, 27 / pavle TvaliaSvili /gv.86-89/ guram wibaxaSvili /gv.9, 13, 19, 30, 39, 45, 48, 52, 56, 76,
Tbilisi, 2010
sarCevi
winasityvaoba ............................................................................................................................ 3 konsultaciis da treningis centris misia .......................................................................... 5 I. samoqalaqo sazogadoebis SesaZleblobebis ganviTareba samoqalaqo sazogadoebis ganviTarebis problemebi da perspeqtivebi saqarTveloSi / malxaz saldaZe ............................................................................................. 9 korporatiuli filanTropia saqarTveloSi: pirveli nabijebi / nino beqiSvili .......... 19 rogor vamuSaoT qselebi? / ian voriseki .......................................................................... 26 II. Temis SesaZleblobebis gaZliereba da mcire mewarmeobis ganviTarebis mxardaWera adamianebi Tu sistema / naTia zedginiZe, Tamar cirekiZe ................................................. 39 erTi magaliTi: xarisxis marTvis sistemebi skola-pansion `mTiebSi~ / naTia zedginiZe ..... 45 moerge cvlilebebs _ SeiZine mTeli sicocxlis manZilze swavlis sakvanZo kompetenciebi/ Tea gulua ..................................................................................... 48 mcire mewarmeobis ganviTareba devnilTa resocializaciisaTvis / sofio kaWaxiZe ........... 52 biznesi da ekonomika _ wlis problemuri `wyvili~/ revaz sayevariSvili ..................... 56 III. kargi mmarTvelobis praqtikis xelSewyoba saqarTveloSi saxelmwifo marTvis reformireba: momsaxureobaze dayvanili moqalaqeobis principi / nani maWaraSvili .......................................................................... 66 skolebis Sefasebis modelebi: msoflio gamocdileba da saqarTvelo/ Tamar bregvaZe ...... 76
konsultaciis da treningis centris gamgeoba / TanamSromlebi. .................................... 83 mimdinare pr oeqtebi .............................................................................................................. 91 finansuri angariSgeba 2009 .................................................................................................. 95
winasityvaoba
mogesalmebiT konsultaciis da treningis centris, sitisis (CTC) pirveli yovelwliuri gamocemis mkiTxvelebs! 2010 weli Cveni organizaciis cxovrebaSi gamorCeulia. am wels sitisis 10 weli Seusrulda. 10 weli organizaciis cxovrebaSi SeiZleba ar aris didi dro, magram is namdvilad ganapirobebs instituciur simwifes da sxva moTxovnebs uyenebs organizacias. arsebobis 10 wlis manZilze sitisim sakmao gamocdileba da organizaciuli mexsiereba daagrova. Cveni azriT, saintereso unda iyos sakuTari gamocdilebis ufro sistemuri analizi da sazogadoebisaTvis gacnoba. dainteresebul mkiTxvels vTavazobT konsultaciis da treningis centris programuli mimarTulebebis sferoSi sakuTar gamocdilebaze dafuZnebul mimoxilviT da analitikur statiebs. Sesabamisad, gamocemis struqtura da Sinaarsi sitisis ZiriTad strategiebs da programul mimarTulebebs exmianeba. aseve, mokled SevexebiT sitisis muSaobis calkeul sakvanZo saangariSo sakiTxebs. Cveni programuli mimarTulebebia: 1. samoqalaqo sazogadoebis SesaZleblobebis ganviTareba: am mimarTulebiT sitisis erT-erTi prioritetuli Tema xdeba arasamTavrobo organizaciebis finansuri mdgradobis sakiTxi, rac mniSvnelovanwilad filantropiis Temis ganviTarebas ukavSirdeba. Sesabamisad, gamocema ixsneba malxaz saldaZis statiiT `samoqalaqo sazogadoebis ganviTarebis problemebi da perspeqtivebi saqarTveloSi~, romelSic gaanalizebulia bolo ori aTwleulis ZiriTad tendenciebi saqarTveloSi samoqalaqo sazogadoebis ganviTarebisa da formirebis kuTxiT. aqve ixilavT nino beqiSvilis statias `korporatiuli filanTropia saqarTveloSi: pirveli nabijebi~. avtori aseve mimoixilavs sociologiuri kvlevis `donaciis moZiebisa da gacemis praqtikis kvleva~ Sedegebs. es kvleva 2009 wels sitisis dakveTiT Catarda. 2. Temis SesaZleblobebis gaZliereba da mcire mewarmeobis ganviTarebis mxardaWera: aRniSnuli mimarTulebiT yuradRebas vamaxilvebT zrdasrulTa ganaTlebis Temaze da mewarmeobis unarebis ganviTarebis sakiTxze. gansakuTrebul aqcents vakeTebT axalgazrdebisaTvis sakvanZo kompetenciebis swavlebaze. swored amitom zogadi ganaTlebis sfero sitisisaTvis gansakuTrebuli interesis sagans warmoadgens. Sesabamisad, gamocemis meore Tematur nawilSi Tavi movuyareT masalebs, sadac mimovixilavT zrdasrulTa ganaTlebis sakiTxebs. agreTve, naTia zedginiZisa da Tamar cirekiZis statiaSi `adamianebi Tu sistema~, gaecnobiT organizaciuli ganviTarebisa da marTvis calkeul midgomebs da Sesabamis rekomendaciebs. es masala sitisis praqtikul gamocdilebas eyrdnoba. meore nawils asrulebs rezo sayevariSvilis mimoxilviTi statia gasul, 2010 wels qarTuli ekonomikis mdgomareobis Sesaxeb. 3. kargi mmarTvelobis praqtikis xelSewyoba: es mimarTuleba gulisxmobs sajaro dawesebulebebis SesaZleblobebis ganviTarebas, marTvis sistemebis srulyofaSi da sajaro politikis SemuSavebis praqtikis sakiTxebSi daxmarebas. krebulis mesame ganyofilebaSi ganvixilavT ganaTlebis da sajaro mmarTvelobis sferoSi mimdinare reformebis calkeul Sedegebs. imedi gvaqvs, rom warmodgenili statiebi saintereso da sasargeblo iqneba da amavdroulad, dagexmarebaT, ukeT gaicnoT Cveni organizacia. gisurvebT warmatebebs, irina xanTaZe aRmasrulebeli direqtori
1
Sesavali
meoce saukunis meore naxevarSi samoqalaqo sazogadoebis roli qveynebis politikuri da sazogadoebrivi ganviTarebis procesebSi ukiduresad Seicvala. demokratiis gavrcelebam da sainformacio revoluciebma sxvadasxva sazogadoebriv jgufebs politikur procesSi monawileobis sivrce gauxsna. es cvlilebebi win uZRoda adamianis uflebebis da Tavisuflebebis interpretaciis farTo SesaZleblobebs da erTmaneTisgan gansxvavebul socialur jgufebSi adamianuri yofis gaumjobesebis mzard moTxovnas.
Tumca, es tendenciebi sajaro sivrceSi yvela sazogadoebrivi jgufis Tanabari politikuri, ekonomikuri da socialuri CarTulobiT ar xasiaTdeboda. cvlilebebis procesSi myofi qveynebis sazogadoebrivi monawileobis da ganxilvebis sivrce erTbaSad ar Camoyalibebula da is Tanabrad wvdomadi ar gamxdara sazogadoebis sruli `siWrelis~ asaxvisTvis. am sivrcis Semdgomi ganviTareba demokratiul sazogadoebebSic ki, yovelTvis Tanamdevi araa im socialur-kulturuli cvlilebebisa, rac liberaluri ekonomikis da globalizaciis Sedegad xdeba. dinamiurad cvalebadi sazogadoebrivi jgufebi, koleqtiuri identobebi da jgufuri interesebi am garemos nawili imdenad xdeba, ramdenadac misi mastruqturirebeli institutebis da praqtikebis Riaobaa SesaZlebeli. saqarTvelo demokratiuli ganviTarebis gzas 1990-iani wlebidan, damoukideblobis mopovebis momentidan Seudga. Sesabamisad, am periodidan unda daviwyoT qarTul sazogadoebaSi samoqalaqo CarTulobisa da samoqalaqo uflebebisTvis koleqtiuri mobilizaciis ganviTarebis istoriac. es 1990-iani wlebidan dawyebuli sazogadoebrivi cvlilebebi sakmaod dramatuli politikuri da ekonomikuri procesebis fonze warimarTa. upirveles yovlisa, simwvaves is qmnida, rom sazogadoebas (ara mxolod qarTuls) politikuri cxovrebis gamocdileba ar hqonda. sabWoTa kavSiris politikuri sistema ar gulisxmobda koleqtiuri interesebis, individualuri poziciebis da jgufuri warmomadgenlobiTobis sajaro sivrceSi asaxvas. yovelive es sajaro sivrcis miRma ZalauflebiTi urTierTobebis formalur-administraciuli arxebis gamoyenebiT, materialuri da socialuri sikeTeebis ganawilebis patron-klienturi qselebis saSualebiT xdeboda, rac sazogadoebriv cxovrebas mTlianad aclida samoqalaqo xasiaTs. sazogadoebrivi jgufebi da individebi, romlebic amgvari urTierTobebis miRma idgnen, magram sakuTari xedvebidan gamomdinare, saTanadod iyvnen gaTviTcnobierebulni marTebulisa da samarTlianis Sesaxeb, sajaro sivrcis gadaazrebis iniciatorebad da pionerebad iqcnen. sabWoTa kavSirSi maTi sajaro sivrceSi CarTva warmoudgeneli iyo. amitom, isini saxelmwifos alternatiul sivrceebs qmnidnen, xSirad antisaxelmwifoebriv, an Tundac, saxelmwifos sapirwone sivrceebs da umetesad iatakqveSa saqmianobiT da privatuli `samegobro~ wreebiT Semoifarglebodnen. 1980-ianebis gardaqmnis epoqac ar iyo mimarTuli monawileobisa da CarTulobisTvis sajaro sivrcis gaxsnasa da politikuri sivrcis Camoyalibebaze, rac am jgufebis politikur procesebSi `erTbaSad~ CarTvis safuZveli SeiZleba gamxdariyo. 1990-ianebis dasawyisSi ki, sabWoTa kavSiris aRsasrulis Semdeg, TiTqosda TavisTavad daiwyo is politikuri da socialuri cvlilebebi, romlis Sedegadac sazogadoebrivi procesebis Sesabamisad struqturirebuli da institucionalizebuli sajaro sivrce unda Camoyalibebuliyo. Sedegad sazogadoebrivi cxovrebis maregulirebeli iseTi instituciuri garemo unda Seqmniliyo, romelic Ria iqneboda gansxvavebuli sazogadoebrivi jgufebisa da socialuri praqtikebisadmi, inkluziuri iqneboda ganxilvebisa da msjelobebis (deliberaciul) sivrceSi sazogadoebrivi `siWrelis~ asaxvisTvis. es saSualebas mogvcemda, darwmunebiT gveTqva, rom sazogadoebrivi cxovreba WeSmaritad samoqalaqo CarCoebSi xdeba, sadac gansxvavebulTa Tanasworobas politikuri sistema uzrunvelyofs. Tu im mosazrebaze vTanxmdebiT, rom sazogadoebrivi cxovrebis sajaro sivrcis korelacia politikur garemosTan, samoqalaqo sazogadoebis ganviTarebis sawindaria, maSin ismis kiTxva: ganviTarda Tu ara sazogadoebrivi cxovrebis regulirebis formaluri instituciuri CarCo im mimarTulebiT, rom Tanabarwvdomadi yofiliyo interesebiT, identobebiT, koleqtiuri mobilizaciis wamaxalisebeli agentebiT erTmaneTisgan gansxvavebuli jgufebisTvis? saqarTveloSi am kiTxvaze pasuxis gacemisas xSirad ori ZiriTadi mosazreba gvesmis: (a) monawileobisa da CarTulobis uzrunvelmyofi formaluri politikuri institutebi arsebobs, magram sazogadoeba araa `ganviTarebuli~ Tu momwifebuli monawileobisTvis; (b) am mosazrebis oponentebi xazs usvamen imas, rom sazogadoeba mzadaa monawileobisTvis, magram arsebuli formaluri monawileobiTi arxebi Ria ar aris sruli speqtris CarTulobisTvis; politikuri jgufebi, romlebic am instituciur praqtikebs gzas unda uxsnidnen, sinamdvileSi seleqcionerebis rols asruleben.
10
m. saldaZe
Cemi azriT, am ori kardinalurad dapirispirebuli mosazrebis miRma ramdenime ufro fundamenturi problema dgas: rogori iyo da aris saxelmwifosa da sazogadoebas Soris urTierTobebis praqtika mediatori `elitebis~ Camoyalibebis TvalsazrisiT; rogor xedaven es elitebi Tavis rols sazogadoebrivi gardaqmnebis procesSi; ramdenad adekvaturia interesebis da poziciebis gadacemis arsebuli sistema (mediatori `elitebi~) sazogadoebrivi `siWrelis~ asaxvis mimarT. am problemebis axsnisa da gaanalizebisTvis mniSvnelovania im politikuri konteqstis gaazrebac, romelSic gansxvavebul socialur-kulturul Tu ekonomikur safuZvlebze gansazRvrul sazogadoebriv jgufebs sajaro sivrceSi sakuTari adgilis damkvidreba da interesebis gatareba mouwevdaT. sabWoTa kavSiris daSlidan dRemde saqarTvelos xelisuflebebi mudmivad xazs usvamdnen sabWoTa warsulidan gamosvlis, qveynis da sazogadoebis modernizaciis aucileblobas. es ritorika, romelsac sazogadoebis didi nawili iziarebs, sazogadoebrivi Tanxmobis miuxedavad, kamaTis sagani xdeba misi ZiriTadi amosavali principis, modernizaciis gagebasTan dakavSirebiT: erTni, modernizacias moiazreben, rogorc sazogadoebrivi urTierTobebis imgvar cvlilebas, romelic saTaves daudebs adamianis uflebebze da Tavisuflebebze orientirebuli saxelmwifos Camoyalibebas; sxvani aq ubralod vesternizacias xedaven, rac umetesad sazogadoebis ekonomikuri da politikuri cxovrebis efeqturi marTvis sistemebis gadmoRebis doneze ganixileba (rac msgavsi cvlilebebis mimarT mxolod qarTuli konteqstis maxasiaTebeli araa); am ukanaskneli poziciis mimarT ukiduresad negatiurad ganwyobilni ki _ eris gadagvarebas. am erTmaneTis mimarT gansxvavebul da xSirad urTierTgamomricxav poziciebs Soris WidilSi mimdinareobs imis ganxilvac, Tu ra aris saqarTveloSi samoqalaqo sazogadoeba an samoqalaqo qmedeba; da rodesac saqme uflebebis mopovebas da damkvidrebas exeba, Tu sad gadis zRvari sazogadoebrivi jgufebis mobilizebis samoqalaqo da arasamoqalaqo formebs Soris. sakiTxis ukeT warmoCenisTvis upriani iqneba mcire eqskursi gavakeToT saqarTveloSi (a) samoqalaqo sazogadoebis gagebis, (b) samoqalaqo aqtivobis da (g) sazogadoebriv cxovrebaSi elitebis monawileobis tradiciis mimoxilvisTvis.
2
samoqalaqo sazogadoebis ganviTarebis aspeqtebi da tendenciebi saqarTveloSi
samoqalaqo Rirebulebebi da sazogadoeba adreuli 1990-iani wlebis arastruqturirebul politikur sivrceSi adreul 1990-ianebSi sazogadoebrivi cxovrebis ZiriTadi warmmarTveli xazi politikur ritorikaze gadioda. sabWoTa kavSiris daSlam sazogadoebrivi ganxilvis sivrceSi gza gauxsna tabudadebul Temebs. ruseTisgan gansxvavebiT, sadac erovnuli damoukideblobis idea aqtualuri ver iqneboda, da sadac adamianis uflebebi da ZiriTadi Tavisuflebebi akrZaluli msjelobebis siaSi iyo, saqarTveloSi am ukanasknelis mimarT arc farTo sazogadoebrivi interesi warmoCenila, da amaze arc disidentobidan gamosul elitebs uzruniaT. ZiriTadi ganwyoba, romelic sazogadoebriv process amoZravebda, erovnuli saxelmwifos `aRdgena~ iyo. sayovelTaod gaiziares qarTul disidentobasTan gaigivebuli elitis maSindeli lozungic _ `jer damoukidebloba, Semdeg demokratia~.
11
sainteresoa is, Tu ram gamoiwvia sazogadoebis gaerTianeba am ganwyobis safuZvelze da sad aris is wyalgamyofi, romelic am politikuri lozungis Semoqmedebs samoqalaqo aqtivistebs Soris an maT winaaRmdeg warmoaCens. sabWoTa pirobebSi erovnuli damoukideblobis ideisTvis brZola, misi akrZalvidan gamomdinare, am ideis protagonistebs udavod samoqalaqo aqtivobis farglebSi svamda. upirvelesad, imitom, rom gabatonebuli politikuri ideologiis da doqtrinisgan gansxvavebuli xedvis damkvidrebisTvis ibrZodnen; meore mxriv, ki TviTonve iyvnen devnis obieqtebi. 1980-ianebis bolos, gardaqmnis pirobebSi, qarTuli disidentobis am nawilis iatakqveSeTidan gamosvla da politikur procesebSi CarTva jer kidev ar niSnavda maT politikur aqtorebad Cemoyalibebasa da samoqalaqo aqtivistTa rigebidan gasvlas, radgan maT mier aqtualizebuli diskursi erT-erTi iyo sxva mravalTa Soris. mdgomareoba am sazogadoebrivi elitis mier Zalauflebis mopovebam Secvala (gamsaxurdias irgvliv dajgufebuli `mrgvali magida _ Tavisufali saqarTvelos~ koalicia). mas Semdeg, rac sabWoTa iatakqveSeTSi gaRvivebuli diskursi sazogadoebrivi Tanxmobis safuZvelze wamyvani da sxva xedvebisa da poziciebis mimarT mtrulad ganwyobili gaxda, is politikuri garemo, romelsac es jgufi warmarTavda, eqskluziurad maT poziciasa da sazogadoebrivi ganviTarebis xedvas daefuZna, rac gansxvavebuli sazogadoebrivi xedvebis, interesebis da maTi matareblebis sazogadoebrivi cxovrebis sajaro sivrcidan gariyvas niSnavda1. amitomac, adreuli 1990-ianebis politikuri garemos pasuxad, samoqalaqo aqtivobis da koleqtiuri mobilizaciis sivrce sabWouris msgavsad saxelmwifos sapirwone sibrtyeSi, mis sapirispirod warimarTa. es, Tavis mxriv, formaluri politikuri institutebis da praqtikebis miRma koleqtiur mobilobas, da ara politikuri Zalauflebis gamoyenebis saSualebiT sxvadasxva sazogadoebrivi jgufis xedvis damkvidrebas da maTi uflebebis mopovebas gulisxmobda. Sesabamisad, uflebaTa damcvelebi da liberalur RirebulebaTa protagonistebi, romlebic monopolizebul sajaro sivrceSi TavianTi xedvebis realizebis saSualebebs ver xedavdnen, politikur wyalgamyofebs miRma ki ara, maT Soris aRmoCndnen2. es ki, politikuri ZalauflebisTvis mebrZol jgufebTan aliansebs da samoqalaqo xedvebis politikuri brZolis iaraRad qcevas, Sesabamisad, samoqalaqo aqtivobis da mobilizaciis politikur resursad gadaqcevas gulisxmobda. adreul 1990-ianebSi mimdinare am procesebSi warmmarTvel rols Zvel partiul nomenklaturul elitebs miaweren, romlebic am periodisTvis erT socialur-ekonomikur da politikur `korporacias~ aRar warmoadgendnen da axali koleqtiuri interesebis matareblebad mogvevlinen3. amasTan, SeumCneveli rCebian is jgufebi da individebi, romlebic aseve disidentobidan gamovidnen, magram axali politikuri elitis nawili ar gamxdaran; Tumca, adamianis uflebebis da Tavisuflebebis diskursis gaZlierebiT mniSvnelovani roli Seasrules gamsaxurdias xanmokle reJimis saerTaSoriso Sefasebisa da Sida politikuri brZolis waxalisebis TvalsazrisiT. aseve Riad rCeba sakiTxi, ramdenad farTo iyo samoqalaqo xedvebze msjeloba sakuTriv qarTul sazogadoebaSi, Tu es mxolod im viwro jgufebs SeexebaT, romlebic uSualod iyvnen CarTulni am politikur dapirispirebaSi.
1
1990-1991 wlebSi `mrgvali magida _ Tavisufali saqarTvelos~ qveynis politikuri ganviTarebis xedva ukiduresad misioneruli iyo. am politikur gunds eTnocentrizmze dafuZnebuli damoukidebeli saxelmwifos Seqmnis ambicia amoZravebda, rac avtomaturad gulisxmobda sajaro sivrceSi mTeli rigi socialur-kulturuli erTobebis interesebis dakninebas. amasTan, igi daxuruli iyo ideologiurad Tavis msgavsi politikuri erTobebis mimarTac (Tumca, rTulia imis mtkiceba, rom im periodis sxva politikuri partiebi dasavluri gagebiT liberalur poziciebze idgnen ZalauflebiT urTierTobebSi CarTvis sakiTxSic). am fonze, sabWoTa disidentobidan gamosuli liberalur poziciebze myofi individebi da maTi susti jgufebi, araTu politikuri procesidan gairiynen, aramed ukiduresad marginalizebulebi da `antierovnulobis~ stigmiT aRbeWdilni aRmoCndnen, rac maT mimarT aseve politikur ostrakizms gulisxmobda. gamsaxurdias eqskluziuri da populizmze dafuZnebuli reJimi, eqstremistuli politikuri ritorikis irgvliv mobilizebul saxalxo mxardaWeras eyrdnoboda. es faqtori ideebis, Rirebulebebis da xedvebis safuZvelze warmarTuli dialogis SesaZleblobas safuZvelSive gamoricxavda da sajaro sivrceSi `gansxvavebulis~ dafiqsireba aucileblad samoqalaqo dapirispirebis stimuli xdeboda. am fonze, liberaluri demokratiis Rirebulebebis sazogadoebriv sivrceSi damkvidreba, politikuri oponirebis procesisgan ganyenebulad warmoudgeneli xdeboda. Sesabamisad, isini vinc adamianis uflebebis, sityvis da gamoxatvis Tavisuflebis damcvelebad gvevlinebodnen, avtomaturad iqcnen reJimis `mtrebad~ da misi politikuri oponentebis banakSi aRmoCndnen.
3 sabWoTa periodis nomenklatura dainteresebuli iyo im qonebis dasakuTrebaSi, romelic misi marTvis sferos warmoadgenda, magram masze sakuTrebis ufleba ar hqonda. amitom logikuria, rom igi sxvadasxva politikuri gundis irgvliv dajgufda im imediT, rom Zalauflebis mpyrobelTagan sakuTari interesis ganxorcielebas SeZlebda.
12
m. saldaZe
am periodis qarTul sazogadoebas politikuri da Sesabamisad, samoqalaqo cxovrebis gamocdileba ar hqonia. adreuli 1990-iani wlebis ganxilvebisa da msjelobebis sivrce Canasaxovani iyo, rac, upirveles yovlisa, komunikaciis pirdapir da uSualo meqanizmebs gulisxmobda (magaliTad mitingebi). gaSualebis iseTi arxebi, rogoric partiebi da media arian, naklebad diversificirebuli da Seusabamoni iyvnen sazogadoebrivi jgufebis ganwyobebis warmoCenad. amis gaTvaliswinebiT, TavisTavad rTuli iqneba mtkiceba, rom farTo sazogadoeba Tavad SeiZleba gamxdariyo samoqalaqo xedvebis da poziciebis generatori. Tanac, am periodSi sazogadoebrivi cxovrebis maregulirebel garemoSi Canasaxovan mdgomareobaSic ki ar iyo formalizebuli mediaciis iseTi mniSvnelovani rgoli, rogoric arasamTavrobo seqtoria.
samoqalaqo sazogadoebis institucionalizacia 1990-iani wlebis meore naxevris politikuri sistemis Taviseburebebis konteqstSi 1990-ianebis Sua xanebidan, politikuri konteqstis kvaldakval, viTareba sagrZnoblad Seicvala. marTalia, SevardnaZis reJimis konsolidacia politikuri oponentebis gariyvis xarjze xdeboda, magram susti Zalauflebis da mravalaqtoruli politikuri garemos fonze, aseve gacnobierebuli iyo met-naklebad mdgradi sazogadoebrivi Tanxmobis aucileblobac. amasTan, reJimis konsolidacia iTxovda sazogadoebrivi cxovrebis sxvadasxva sferoSi kompetenciebis Seqmnas, rac ara mxolod politikuri elitis, aramed saerTaSoriso partniorebis mxridanac kargad iyo gacnobierebuli. samoqalaqo aqtivobisTvis saTanado sivrcis Seqmnas da gafarToebas aseve xels uwyobda im faqtis aRiarebac, rom demokratiuli procesi qveynis ganviTarebis Seuqcevadi gza iyo, sadac arcTu umniSvnelo roli sazogadoebrivi ganwyobebis mimarT sistemis Riaobas eWira. ra Tqma unda, 1990-ianebis meore naxevaris mxolod am kategoriebSi aRwera da daxasiaTeba mcdari iqneboda; Tumca, am mimarTulebiT gadadgmul nabijebs da samoqalaqo iniciativebs wina periodTan SedarebiT, principuli da miT umetes, instituciuri winaRobebi ar daxvedria. am periodSi samoqalaqo aqtivobis instituciuri garemos Seqmnis winapirobebi namd-
13
vilad Seiqmna, rac arasamTavrobo organizaciebis Camoyalibebisa da ganviTarebis garda, sazogadoebrivi msjelobebisa da ganxilvebis sivrcis struqturirebiTac aRiniSna. sajaro sivrceSi jgufuri interesebisa da Tvalsazrisebis mediaciis rolis arasamTavrobo seqtorze gadanawilebam da saxelmwifosgan damoukidebeli mediis ganviTarebam arasaxelmwifo aqtorebi sazogadoebrivi dRis wesrigis Seqmnis procesSi aqtiurad CarTo. SevardnaZis mmarTveli politikuri gundi, `saqarTvelos moqalaqeTa kavSiri~, romelic Tavad warmoadgenda gansxvavebuli socialur-politikuri da ekonomikuri interesebis mqone jgufTa erTobas, erT-erTi mniSvnelovani faqtori aRmoCnda am cvlilebebis waxalisebisTvis. es imis gamo ar momxdara, rom partias gacnobierebuli hqonda da mowodebuli iyo, xeli Seewyo samoqalaqo aqtivobis gaSlisTvis an arasaxelmwifo aqtorebis gaZlierebisTvis. Tavad am politikur jgufSi umeteswilad SevardnaZis erTguli Zveli sabWoTa nomenklatura iyo warmodgenili, romelsac politika ekonomikuri saqmianobebSi Carevis da materialuri resursebis kontrolis meqanizmad miaCnda. magram amasTan, am gundSi TandaTan gamoikveTa axali politikuri drois Sesatyvisi diskursis matarebeli axalgazrduli frTa. mas SevardnaZis reJimis pirobebSi demokratiuli gardaqmnebis formaluri motoris funqcia ufro hqonda, vidre aRniSnul resursebze realuri kontroli. partiis SigniT msgavsi disbalansi nayofier niadags qmnida gare aqtorebis aliansebiT TamaSisTvis, rogorc Sidapartiul, ise zogadad, politikur sivrceSi vaWrobisTvis. amitomac, arasamTavrobo seqtori, an misi didi nawili mainc, partiis axalgazrda gundisTvis kargi mokavSire iqneboda politikuri dRis wesrigis gansazRvrisTvis. amasTan erTad, samoqalaqo seqtorad Camoyalibebuli organizaciebi mmarTveli partiis am jgufisTvis msgavsi resursis funqcias Tavisi avtonomiurobiT asrulebda da ara daqvemdebarebulobiT. Sesabamisad, 1990-ianebis meore naxevarSi arasamTavrobo organizaciebis saxiT samoqalaqo sazogadoebis ganviTarebis tendencia politikuri Zalauflebis mqone modernizaciaze mimarTul garkveul jgufebTan TanamSromlobis niSniT warimarTa. mzardi arasamTavrobo seqtoris da sazogadoebis politikur cxovrebaSi Zalmokrefili gundis interesTa bunebrivi Tanxvedra realuri cvlilebebisTvis nayofier niadags qmnida. radganac samoqalaqo aqtivobis politikuri resursis funqcia 1990-iani wlebis Sua xanebSi siaxles ar warmoadgenda, mniSvnelovania imis gaazrebac, Tu ramdenad Ria gaxada politikuri sistema msgavsma TanamSromlobam Tu interesTa Tanxvedram konkretul politikur jgufTan. realurad, samoqalaqo sazogadoebis profesionalizebuli arasamTavrobo seqtoris mimarTulebiT ganviTarebam da misTvis konkretuli politikuri dRis wesrigis SemuSavebaSi funqciis miniWebam, samoqalaqo sazogadoebis gageba ukiduresad SezRuda. igi profesiuli eqspertizis da kompetenciis mqone organizaciebis viwro wremde davida. am SemTxvevaSi, ra Tqma unda, ar igulisxmeba mxolod sajaro politikis dargobrivi eqspertiza. uflebaTa damcveli da liberalur RirebulebaTa advokatirebaze mimarTuli saqmianobebis ganmaxorcielebeli organizaciebic ki samoqalaqo amqaris profesionalizebul organizaciebad Camoyalibdnen. amasTan, organizacia an romelime koleqtiuri iniciativis ganmaxorcielebeli jgufi samoqalaqo sazogadoebis nawilad rom moazrebuliyo, mniSvneloba eniWeboda ara zogadad TviTorganizebis Tu moqmedebis formas, romelic adamianTa nebismieri jgufis mdgomareobis gaumjobesebaze an interesebis dacvaze iqneboda mimarTuli, aramed mis liberalur Tu araliberalur xasiaTs. Sesabamisad, politikuri dRis wesrigis CamoyalibebaSic sazogadoebrivi mniSvnelobis yvela sakiTxi rodi aisaxeboda (magaliTad socialuri Tematika naklebad mniSvnelovnad iyo miCneuli). samoqalaqo seqtorsa da konkretul politikur jgufs Soris msgavsi urTierTobebis fonze, sazogadoebrivi siWrelis mimarT politikuri sistemis Riaobis sakiTxma, cxadia, arasamTavrobo organizaciebsa da sazogadoebriv jgufebs Soris komunikaciebis sibrtyeSi gadainacvla. sazogadoebrivi modernizaciis SezRudul gagebaze (vesternizacia) mimarTul politikur dRis wesrigSi Casmam, samoqalaqo seqtors saSualeba ar misca adekvaturad moecva yvela is sakiTxi, romelic ama Tu im jgufisTvis met-naklebad aqtualuri iyo. amasTan, mmarTveli gundis erTi konkretuli, e.w. axalgazrduli politikuri
14
m. saldaZe
jgufis modernizaciisken swrafva, SevardnaZis reJims iseTive tipis mobilizaciis muxts ar aZlevda (es ufro gvian moxda), rac gamsaxurdias reJims axasiaTebda4. aRsaniSnavia, rom seqtori ver ganviTarda ise, rom saTemo doneze dafuZnebuli da warmomadgenlobiTi yofiliyo. misi ganviTareba, ZiriTadad, saeqsperto da cnobierebis amaRlebaze mimarTuli saqmianobis CarCoebSi ganisazRvra. amis erT-erTi mizezi isic iyo, rom gavlenian politikur ZalasTan kavSiri ganviTarebis sakmarisi safuZveli ar aRmoCnda. Tanac, gaumarTav, korumpirebul instituciur sistemaSi interesebis gadacemis da damkvidrebis praqtikis danergvis SesaZlebloba ukiduresad SezRuduli gaxldaT. 1990-iani ww. bolos da 2000-iani ww. dasawyisSi SevardnaZis reJimis sayrden politikur jgufSi pirveli bzarebi gaCnda. codniT, kompetenciiT, saerTaSoriso partniorebs Soris cnobadobiT da cvlilebebis ganxorcielebisTvis Zalauflebis mopovebis ambiciiT aRWurvili `saqarTvelos moqalaqeTa kavSiris~ axalgazrduli frTa partiis retrogradul nawils daupirispirda. aRniSnuli winaaRmdegoba imTaviTve Ria ar iyo da aq mniSvnelovani roli arasamTavrobo organizaciebis saxiT samoqalaqo sazogadoebas unda eTamaSa. xelisuflebisgan damoukidebeli mediis arsebobis pirobebSi, romelic Ria iyo samoqalaqo seqtorisTvis, SesaZlebeli gaxda maSindeli xelisuflebis kritika. 1990-iani wlebis meore naxevarSi arasamTavrobo organizaciebis ganviTarebisTvis Seqmnil stabilur pirobebSi Camoyalibebuli saerTaSoriso kontaqtebi, aseve mniSvnelovan resursad iqca qveynis gareT arsebuli politikuri reJimis Sesaxeb gaTviTcnobierebis da moqalaqeTa kavSiris axalgazrduli jgufisTvis reformatoris imijis Sesaqmnelad. 2002-2003 wlebSi ki, samoqalaqo seqtoris erTma nawilma politikuri brZolis saxalxo mxardaWeriT `mkvebavis~ rolic Seasrula. realurad, am periodSi pirvelad moxda samoqalaqo seqtoris organizaciebis, rogorc sajaro sivrceSi moqmedi erT-erTi elitis gamokveTa, romelic ZalauflebiT urTierTobebSi, SesaZloa, TamaSis wesebis erT-erTi damamkvidreblis rols ara, magram politikur procesSi sul mcire, met-naklebad damoukidebeli moTamaSis da mniSvnelovani partnioris funqcias asrulebda. 2003 wlis `vardebis revoluciis~ Semdeg zogadad sazogadoebaSi da Tavad samoqalaqo seqtoris SigniT sajaro sivrcis gadaazrebis da gadawyobis procesi daiwyo, rac saqarTveloSi samoqalaqo sazogadoebis winaSe axali gamowvevebiT aRiniSna. pirvel yovlisa, es imaSi gamoixata, rom 1991 wlis Semdeg pirvelad, garkveuli periodiT moxda saxelmwifosa da sazogadoebis daaxloeba (ufro emociur da ara komunikaciebis praqtikis doneze, rac mis xanmokle xasiaTsac ganapirobebda), rac TavisTavad niSnavda SevardnaZis reJimis pirobebSi samoqalaqo sazogadoebisTvis gansazRvruli antisistemuri niSis dakninebas. meore mxriv, 2003 wlis `vardebis revoluciaSi~ arasamTavrobo organizaciebis da calkeuli liderebis monawileoba, Tavad samoqalaqo seqtorSi gaxda davisa da uTanxmoebis mizezi, rac kidev ufro gaamZafra samoqalaqo sazogadoebis elitis nawilis an uSualod xelisuflebis rigebSi moxvedram, an ZalauflebiT urTierTobebSi Riad CarTvam. samoqalaqo seqtoris am nawils, mmarTvel politikur elitasTan ZalauflebiT urTierTobebSi CarTva, modernizaciaze mimarTuli sakuTari xedvebis da principebis gansaxorcieleblad logikur nabijad miaCnda. msgavsi misioneruli suliskveTebis garda, rTulia aRniSnuli elitis warmomadgenlebis pirovnuli ambiciebis angariSebidan Camowerac, Tumca, erTi meores ar gamoricxavs. rodesac samoqalaqo seqtoris suliskveTebis ganmsazRvreli elita, an axal politikur jgufSi aRmoCnda, anac misi Ria mxardamWeri gaxda, samTavrobo xazs miRma darCenil samoqalaqo aqtivistTa jgufebisa da organizaciebis mimarT damokidebuleba, rogorc politikur, ise sazogadoebriv sibrtyeSi Seicvala. erTi mxriv, mmarTvel politikur elitad Camoyalibebul da masTan dakavSirebul gavlenis wyarod qceul samoqalaqo jgufebs,
gamsaxurdias periodSi monawileobis mkveTri SezRudvis argumentireba misaRwevi miznebis droiT perspeqtivaSi gawerilobas eyrdnoboda. lozungi `jer damoukidebloba _ Semdeg demokratia~ amis TvalsaCino asaxva iyo. SevardnaZis mmarTvelobis periodSi, marTalia, iyo gundi, romelsac gegmiuri da Tanmimdevruli transformaciis sakuTari xedva hqonda, magram mas ar hqonda saTanado xarisxis da moculobis Zalaufleba monawileobiTi sivrcis kontrolisTvis. es sakuTari xedvis realizebis gzaze winaRobebis ukiduresi Semcirebas Tu maTi ganmapirobeblebis saerTod gariyvas gulisxmobs. amis saSualeba am gundma `vardebis revoluciis~ Semdeg miiRo.
15
romlebic postrevoluciuri reJimis teqnokratebad iqcnen, zedmetad miaCndaT politikuri sivrcis modernizaciaze mimarTuli sakuTari `misiis~ ganawileba arasamTavrobo seqtoris im nawilTan, romelic sakuTar rols saxelmwifos damabalansebeli erTobis niSaSi xedavda. meore mxriv, ki `revoluciis~ sakuTari aRqmidan gamomdinare, farTo sazogadoebas daekarga arasamTavrobo seqtoris saxelmwifosgan garCevis unari. erT-erTi mniSvnelovani gamowveva, rac ZalauflebiT urTierTobebs miRma darCenili samoqalaqo seqtoris organizebuli nawilis winaSe wamoiWra, sazogadoebriv jgufebTan urTierTobis formebis da arxebis gansazRvra iyo. am gamowvevas kidev ufro amZimebda sajaro sivrcis gardaqmnaze mimarTuli politikuri procesi, romelsac samoqalaqo seqtoris saxelisuflebo frTis Zalisxmevis gareSe ar Cauvlia. es upirveles yovlisa, mediis da ganxilvebis sivrcis SezRudvaSi, da ideologiurad gansxvavebuli jgufebisTvis xelmisawvdomobis dakninebaSi gamoixata. am fonze gansakuTrebiT TvalSi sacemi gaxda samoqalaqo seqtoris is naklovaneba, romelic jer kidev 1990-iani wlebis meore naxevarSi, misi ganviTareba-gaSlis periodSi uyuradRebod darCa: arasamTavrobo organizaciebis saTemo doneze dafuZneba da konkretuli sazogadoebrivi jgufebis warmomadgenloba. amis gaTvaliswinebiT, arasamTavrobo seqtoris mdgomareoba misi sazogadoebrivi aqtualobis dakninebis kuTxiT kidev ufro mZafrad warmogvidgeba.
samoqalaqo seqtoris adgili da roli postrevoluciur sazogadoebriv-politikur procesebSi am fonze niSandoblivi xdeba im tendenciis aqtualizacia, romelic samoqalaqo aqtivobisTvis da zogadad seqtorisTvis 1990-ianebis dasawyisidan Tandayolili maxasiaTebelia, da romelic mis sazogadoebriv funqcias politikuri procesebis WrilSi svams. saqarTvelos postrevoluciuri reJimis eqskluziurma da mobilizaciurma xasiaTma, rac sazogadoebrivi jgufebis raRac nawilis sazogadoebriv-politikuri procesidan gariyvas da, garkveulwilad, politikuri sistemis sxvadasxva sazogadoebrivi jgufisgan izolacias gulisxmobda (es yvelaferi politikuri sivrcis monopolizaciaSi gamoixata kidec), 2007-2009 wlebSi politikuri brZolis axali talRa warmoSva. am fonze samoqalaqo seqtoris nawili procesebis uSualo monawile Tu ara, misi dRis wesrigis nawilobrivi Semoqmedi mainc gaxda. misi SefasebiTi codna da Camoyalibebuli xedvebi postrevoluciuri xelisuflebis politikuri oponentebis SeiaraRebaSi aRmoCnda. aRsaniSnavia isic, rom aRniSnul procesebSi monawile aqtorebis diskreditaciis, politikuri muxtis vardnis da am movlenebisgan samoqalaqo sazogadoebis warmomadgenlebis ganyenebulobis miuxedavad, wamoWril Temebs aqtualoba ar daukargavT. isini farTo sazogadoebrivi diskusiebis sibrtyeSi, centraluri mediis mxridan garkveuli sakiTxebis mimarT `daSvebuli~ interesis kvaldakval, fragmentulad mainc aisaxeba. xolo im mediaSi, romelic saxelisuflebo kontrols miRmaa darCenili, regularulad warmoadgens ganxilvis sagans. mimdinare procesebma kidev erTi tendencia gaaSiSvla: ZalauflebiTi urTierTobebis miRma darCenilma samoqalaqo seqtoris liderebma sazogadobrivi dRis wesrigis warmmarTvel elitad formirebis unari dakarges. marTalia, maT mier gamokveTili problemuri sakiTxebi politikuri diskusiebis da ritorikis ganmsazRvrel fabulas qmnis, magram arc Tavad, da arc maTi xedviT Tu maT mier SeTavazebuli codniT aRWurvili jgufebi, gavlenis seriozul centrebad ver iqcnen. ufro metic, maSin, rodesac sazogadoebis didi nawili politikuri sistemisgan da misi gadaxalisebis ambiciis mqone politikuri jgufebisgan gaucxovda, arasamTavrobo organizaciebma samoqalaqo CarTulobis sivrcis gafarTovebis aucilebloba saTanadod ver gaaJReres. am TvalsazrisiT samoqalaqo seqtoris aqtivobis kritika usafuZvlod mkacri iqneboda, Tu kidev erTxel ar gaviTvaliswinebT reJimis oponenti politikuri aqtorebis mimarT sazogadoebis gaucxoebis problemas da Tavad seqtoris warmomadgenelTa SiSs, anac sifrTxiles gaigivebuli yofiliyvnen romelime maTganTan.
16
m. saldaZe
kidev erTi problema, romelic gardauvlad iCens Tavs, arasamTavrobo seqtoris aqtivobisTvis samoqalaqo suliskveTebis gamocla, daknineba da funqciur-organizaciul CarCoebSi Caketvaa. amis asaxsnelad bolo dros sul ufro xSirad gavrcelebul mosazrebas iSvelieben, TiTqos arasamTavrobo seqtori ganuxreli profesionalizaciis procesSi imyofeba; amitom, misi funqcia viwrod dargobrivi kompetenciebis Seqmna da dainteresebuli partniorebisTvis eqspertuli codnis gadacemaa. samwuxarod, msgavsi aqtorebis rolSi, bolo dros umeteswilad saerTaSoriso da donori organizaciebi gvevlineba; xSirad, SeiZleba iTqvas, erovnuli mTavrobac. Tumca, es ukanaskneli, rogorc wesi, viwro jgufuri politikuri mizanSewonilobidan gamomdinare reagirebs da wamoWrili Temebis mimarT gansakuTrebuli mgrZnobelobiT ar gamoirCeva. mdgomareobas isic amZimebs, rom farTo sazogadoeba an misi specifiuri jgufebi naklebad gamodian dainteresebuli mxaris rolSi. es imitom ar xdeba, rom samoqalaqo seqtoris saqmianobis mimarT naklebi sazogadoebrivi interesi SeiZleba arsebobdes. amis ganmsazRvreli faqtori, zemoT aRniSnuli komunikaciebis arxebis miuwvdomlobis garda, Tavad arasamTavrobo organizaciebis aqtivobis viwro funqciur aspeqtSi Caketva da Rirebulebebze dafuZnebuli Tanmimdevruli da cnobieri qmedebebis naklebobaa. maSin, rodesac sajaro sivrcis SezRudul sakomunikacio pirobebSi samoqalaqo seqtoris organizebuli nawili uunaroa, xeli Seuwyos problemur sakiTxebze sazogadoebrivi cnobierebis zrdas da samoqalaqo mobilobas, garkveuli pozitiuri Zvrebi xdeba sazogadoebrivi urTierTobebis arainstituciur garemoSi. sainformacio sivrcis erTferovnebas, garkveulwilad `axali mediis~ ganviTareba abalansebs. blogingi da socialuri qselebis Seqmnis TvalsazrisiT internet-sivrceSi arsebuli potenciali, saSualebas aZlevs adamianebs, erTmaneTs ara marto informacia, aramed sakuTari xedva da pozicia miawodon. socialur qselebSi mimdinare msjelobebi, movlenebis an sazogadoebisTvis problemuri sakiTxebis RirebulebiTi TvalsazrisiT ganxilva da marTebulis Sesaxeb Sejerebuli koleqtiuri poziciebis gamomuSaveba saSualebas iZleva, waxalisdes individualuri motivaciebi da jgufuri mobilizacia konkretuli qmedebebisTvis. samwuxarod, am SemTxvevaSic msgavsi tendenciebis lokalurobaze gviwevs saubari, vinaidan internetis moxmarebis ganuviTarebloba, virtualuri samsjelo sivrcis SezRudulobas da am garemodan wamosuli samoqalaqo iniciativebis simwiresac gansazRvravs. marTalia, am mcire gamonakliss zogadad sazogadoebriv ganviTarebaze, kerZod misi msjelobisa da ganxilvebis sivrcis Camoyalibebaze seriozuli gavlenis moxdena ar SeuZlia, magram es kidev erTi dadasturebaa imisa, rom sadac komunikaciis arxebi Riaa monawileobisTvis da SesaZlebelia ganxilvebi, iq sazogadoebrivad aqtualuri Temebisadmi interesic maRalia da Sesabamisi samoqalaqo aqtivobis inicirebac _ SesaZlebelia. SesaZloa, dRes rTuli iyos zogadad samoqalaqo sazogadoebis da konkretulad, mis instituciur sibrtyeSi, arasamTavrobo seqtorSi, Sedegze gaTvlili iniciativebis da saqmianobebis ganviTarebis optimisturi suraTis danaxva. es mniSvnelovnadaa damokidebuli im zogad formalizebul garemoze, romelSic politikuri, ekonomikuri da socialuri urTierTobebi warimarTeba. is am etapze saTanadod ver asaxavs sazogadoebriv xedvebSi arsebul alternativebsa da gansxvavebebs. amas, erTi mxriv, isic amZimebs, rom garemos transformacia ZalauflebiT urTierTobebSi dReisTvis arsebuli centrebis, komunikaciis formebis da arxebis sazogadoebrivi moTxovnebisadmi Riaobisken Secvlasa da ganviTarebazea damokidebuli; rac uaxloesi momavlis perspeqtivad naklebad SeiZleba warmovidginoT. meore mxriv ki, wlebis ganmavlobaSi sazogadoeba met-naklebad Seicvala, igi ukeT iazrebs da acnobierebs sakuTari ganviTarebis problemebs, Sesabamisad, moTxovna sazogadoebrivi sivrcis Tanabar xelmisawvdomobaze, politikuri da socialuri Tanacxovrebis regulatorebis maRal standartebze izrdeba, rac bolo periodis politikurma movlenebmac aCvena. amis kvaldakval, samoqalaqo seqtoris organizaciebsa da jgufebSi dawyebuli msjeloba komunikaciis axal SesaZleblobebze, arsebuli kompetenciis, gamocdilebis da codnis gaTvaliswinebiT, aucileblad moitans samoqalaqo aqtivobis sivrcis gafarTovebas da axali iniciativebis SesaZleblobebs.
17
3
daskvna
marTalia, dReisaTvis saqarTveloSi samoqalaqo sazogadoebis winaSe mravali gamowveva dgas, magram maTi daZlevis SesaZleblobebi ganviTarebis dasawyisidan dRemde miRebuli gamocdilebebis saTanado gamoyenebis SemTxvevaSi savsebiT SesaZlebelia. erT-erTi mniSvnelovani sirTule, isaa, rom Tanamedrove politikuri sistemis SezRuduli monawileobiTi sivrcis fonze rTulia uflebebis mopovebisa da damkvidrebis mizniT warmoebuli samoqalaqo aqtivobis, da sakuTriv, politikuri qmedebis gamijvna. es faqti TavisTavad axali araa, magram bolo dros masze msjeloba sul ufro aqtiuri xdeba. seqtoris politizaciis Taobaze araTu wuxili gamoiTqmis, aramed am tendenciis demonizaciac xdeba. am mimarTulebiT warmarTuli msjelobebi gansakuTrebul sifrTxiles seqtoris im nawilSi iwvevs, romelsac aSinebs, ar miaweron romelime politikur Zalas da Sesabamisad, politikuri cxovrebisgan sakuTari neitralurobis mudmivi dadastureba uwevs. aRsaniSnavia, rom samoqalaqo seqtoris politizaciis problemis win wamoweva 2007 wlis Semdeg saxelisuflebo gundis da misi mxardamWeri samoqalaqo organizaciebis mxridan daiwyo da stigma imaT mimarT iqna mimarTuli, vinc alternativebs gamokveTs da aJRerebs. samoqalaqo sazogadoebis miRwevad SeiZleba CavTvaloT is, rom vardebis revoluciis Semdeg ar moxda misi funqciis teqnokratiisa da viwrod servis-provaideri seqtoris CarCoebSi gansazRvra. arasamTavrobo organizaciebis Tu moqalaqeTa sainiciativo jgufebis saqmianoba, marTalia, Seikveca, magram sazogadoebrivi aqtualoba ar daukargavs da yovelTvis politikuri koniunqturis qveS ar warimarTeba. miuxedavad amisa, samoqalaqo sazogadoebisTvis problemad mainc rCeba sazogadoebasTan komunikaciebis Riaoba, am arxebSi sazogadoebrivi jgufebis uSualo da aqtiuri monawileoba. amis Sesabamisia samoqalaqo sazogadoebis aRqmac, romelic gansxvavdeba 1990-iani wlebis bolo periodisgan, rodesac seqtori politikuri cxovrebis WrilSi aqtiurad ganixileboda. dReisaTvis, misi xilvadoba politikur sivrceSi dabalia, rasac, SesaZloa, negatiuri efeqtic axldes. samoqalaqo seqtori sazogadoebrivi dRis wesrigis SemoqmedTa Soris ar moiazreba da amis gamo kritikosebi mas uunarobas da uniaTobas swameben. samwuxarod, saqarTveloSi samoqalaqo sazogadoebis ganviTarebis SemoTavazebul mokle mimoxilvaSi ver moxerxda iseTi sakiTxebis gaSla, romlebic zemoT aRniSnuli mosazrebebidan gamomdinareobs. magaliTad: rogor xdeboda samoqalaqo seqtoris organizaciebis da calkeuli liderebis Camoyalibeba da gamokveTa; rogor xdeboda sxvadasxva politikuri platformis irgvliv arasamTavrobo seqtoris organizaciebis kristalizacia; rogori iyo sazogadoebis pasuxebi saxelmwifos `izolacia/antisocialurobaze~ da damokidebulebebi samoqalaqo seqtoridan wamosuli xedvebis mimarT; ratom ar moxda Rirebulebebze dafuZnebuli farTo sazogadoebrivi diskusiebis gaSla da ratom moxda liberalizmis, rogorc politikuri doqtrinis konkretul politikur da samoqalaqo seqtoris viwro jgufebze miwera. aRniSnuli da sxva sakiTxebis ganxilva saSualebas mogvcemda, ukeT gagveazrebina samoqalaqo sazogadoebis Sesaxeb seqtoris SigniT, politikur sivrceSi ki, misi adgilis, rolis da problemebis Taobaze mimdinare msjelobebi.
18
marTalia, qarTulma istoriulma mexsierebam mecxramete-meoce saukuneebis mijnis filanTropebisa da mecenatebis saxelebi Semogvinaxa, magram radgan Tavisufal bazars saqarTveloSi sul raRac ocwliani istoria aqvs, korporatiuli filanTropiis Tema CvenSi swored axla mkvidrdeba. jerjerobiT qarTuli kompaniebis socialuri pasuximgeblobis maRal standartebze saubari Wirs, magram, ukanasknel wlebSi am mimarTulebiT ramdenime pozitiuri nabiji gadaidga: erTi mxriv, saerTaSoriso da arasamTavrobo organizaciebis, maT Soris konsultaciis da treningis centris mier, meore mxriv ki, rogorc kvlevebic adasturebs1, msxvili bizneskompaniebi dainteresebulni arian, korporatiul socialur pasuxismgeblobas sistemurad miudgnen da gaiazron is, ara rogorc erTjeradi aqti, aramed, rogorc mdgradi procesi, romelic efuZneba da Tanabrad iTvaliswinebs mdgradi ganviTa-
19
rebis sam ZiriTad aspeqts _ ekonomikis ganviTarebas, socialur ganviTarebas da garemos dacvas. amgvarad, biznes saqmianoba ganixileba eTikuri faseulobebis, kanonTan Sesabamisobis, adamianebis, sazogadoebasa da garemoze zrunvis konteqstSi2. 2006 wlidan saqarTveloSi korporatiuli socialuri pasuxismgeblobis udidesi saerTaSoriso iniciativa gaeros globaluri SeTanxmeba ( UN Global Compact ) muSaobs, romelic msoflios 90 saxelmwifoSi 3 aTasze met kompanias aerTianebs. globaluri SeTanxmebis saqarTvelos qseli 32 kompanias, saganmanaTleblo dawesebulebasa da organizacias moicavs. globaluri SeTanxmebis egidiT pirveli forumi biznesis socialuri pasuximgeblobis Temaze 2007 wlis 22 oqtombers gaimarTa. 2009 wlis martSi gamarTul Sexvedraze Tormeti organizacia (gaeros ganviTarebis programa ( UNDP ); gaeros iniciativa `globaluri SeTanxmeba~; britaneTis sabWo; evraziis TanamSromlobis fondi; fondi `Ria sazogadoeba _ saqarTvelo~; saerTaSoriso savaWro palata; amerikis savaWro palata ( AmCham ); britanul-qarTuli savaWro palata; safrangeTis biznes sabWo _ saqarTvelo; saqarTvelos savaWro samrewvelo palata; saqarTvelos strategiuli kvlevebisa da ganviTarebis centri (CSRDG ) da saqarTvelos damsaqmebelTa asociacia) SeTanxmda, rom xels Seuwyoben saqarTveloSi korporatiuli socialuri pasuxismgelobis principebisa da praqtikis gavrcelebas da saqarTvelos biznespraqtikis dasavleTSi miRebul standartebTan harmonizacias. mniSvnelovania isic, Tu ra pozicia aqvs saxelmwifos, ramdenadaa misTvis prioritetuli socialuri da kulturis Temebi, ramdenad uwyobs xels kanonmdebloba biznesis socialuri pasuximgeblobis gazrdas. SeiZleba iTqvas, rom saqarTvelos xelisuflebas, romelic erTdroulad cdilobs, ukiduresad memarjvene poziciac SeanarCunos da Tan, saWiroebis mixedviT, socialur Temebzec gaamaxvilos yuradReba, am sakiTxebisadmi sakmaod qaoturi da arasistemuri midgoma aqvs, rac TavisTavad, biznesgaremozec aisaxeba da garkveulwilad, moqmedebs kidec biznesis socialuri pasuximgeblobis xarisxze. sazogadoeba mediiT, reklamebiTa da sxvadasxva gadacemebiT ZiriTadad, mxolod ramdenime bizneskompaniis da saqvelmoqmedo fondis saqmianobas ecnoba _ `jeoseli~, `Tibisi banki~, `magTi~, `aversi~ , `psp~da `fondi iavnana~, romelic Tanxebis mosaZieblad regularulad marTavs saqvelmoqmedo koncertebs cnobili musikosebis monawileobiT. am bolo dros teleeTeri, maT Soris sazogadoebriv arxzec, xSirad eTmoba telereklamebs, sadac mosaxleobas sxvadasxva eklesia-monastrebis mSeneblobisTvis fulis gadaricxvas sTxoven; ramdenime Tvea gadis gadacema `vis unda oci aTasis~ saqvelmoqedo versia, sadac cnobili adamianebi, maT Soris, saxelmwifo moRvaweebi da xandaxan, biznesmenebic, konkretuli adamianisTvis, xSirad misi sicocxlis gadasarCenad, agroveben Tanxebs. mediidan Cans, rom mxolod ramdenime bizneskompanias (`jeoseli~, `Tibisi banki~, `qarTu jgufi~, BP, `aversi~ da sxv.) aqvs winaswar gawerili socialur da kulturul proeqtebze dasaxarji Tanxebi. aRsaniSnavia isic, rom roca 2008 wlis agvistos omis Semdeg qveyanaSi aTasobiT devnili gaCnda, bizneskompaniebma sakmaod aqtiurad da moqnilad imoqmedes. magaliTad, `Tibisi bankma~ maSinve, 12 agvistos daarsa `Tibisi fondi~, romelis biujetic mogvianebiT 5 000 000 000 lariT ganisazRvra. fondi Tavidan devnilebis pirveladi saWiroebebis dasakmayofileblad muSaobda _ yvelaze aucilebeli sagnebiT amaragebda maT, Semdeg ki sofel werovanSi axali skola aSenda, romelsac banki dResac uwevs sponsorobas. `Tibisi banki~ afinansebs saqarTveloSi yvelaze prestiJul yovelwliur literaturul konkurss `sabas~, aqvs kulturuli memkvidreobis aRdgenis programebi da sxv. sazogadoeba met-naklebad informirebulia `qarTu jgufis~ moRvaweobis Sesaxebac, romelic gansakuTrebiT amaxvilebs yuradRebas kulturul proeqtebze; misi sponsorobiT moxerxda TbilisSi ramdenime mniSvnelovani Senobis reabilitacia. sazogadoeba met-naklebad aseve informirebulia `jeoselis~, `briTiS petroleumis~ (BP), `aversis~ da sxva ramdenime kompaniis saqvelmoqmedo saqmianobis Sesaxeb.
iqve. gv. 9
20
n. beqiSvili
qarTveli biznesmenebi aqtiurad monawileoben eklesia-monastrebis mSeneblobaSi mTeli qveynis masStabiT da albaT, saqarTveloSi arc arsebobs ase Tu ise warmatebuli kompania, romelsac Tavisi wvlili ar hqondes Setanili am saqmeSi. Tumca, rac Seexeba zogadad, kulturas da gansakuTrebiT, Tanamedrove xelovnebas, aq qarTuli biznesis monawileoba mwiria. es sfero qarTvel biznesmenebs naklebad ainteresebT. amasTanave, qarTuli arasamTavrobo da sazogadoebrivi organizaciebi, romlebic socialurad daucveli konkretuli jgufebis dasaxmareblad muSaoben, metwilad ucxouri wyaroebidan finansdeba. metic, maT sakmaod uWirT qarTul biznesTan urTierTobis damyareba _ xSirad maTi Txovna upasuxod rCeba. amitom cdiloben, saxsrebi isev ucxouri fondebidan moiZion. Freedom House-s 2009 wlis angariSSi saubaria imaze, rom `qveyanaSi dafinansebis adgilobrivi wyaroebi isev SezRudulia. ramdenime qarTulma bizneskompaniam daaarsa fondebi, magram isini qvelmoqmedebaze arian orientirebulni da nakleb yuradRebas iCenen samoqalaqo seqtoris mimarT. filanTropiis bazari saqarTvelos marTlmadidebel eklesias aqvs monopolizebuli, romelic saxelmwifo da kerZo fondebis mTavari momxmarebelia da socialurad daucvel mosaxleobas saqvelmoqmedo aqciebiT exmareba.3 asociacia `anika~ SezRuduli SesaZleblobis mqone bavSvebTan muSaobs. misi damfuZnebeli irina inasariZe ambobs, rom mxolod erTaderTxel, isic piradi nacnobobiT moaxerxa biznesisgan daxmarebis miReba: `SeiZleba, saqarTveloSi arsebul yvela bizness hqondes aRebuli raRac socialuri pasuximgebloba, magram amis afiSireba ar xdeba. Tumca, is, rom Cvennair organizacias romelime biznesmeni uwevdes sponsorobas da mniSvnelovan Tanxas xarjavdes, namdvilad ar gamigia. xSirad, rodesac mivdivarT biznesmenebTan, gveubnebian, rom viRac sxvas ukve exmarebian. bevri kompaniisTvis gagvigzavnia werili, erTxel meorad avejs viTxovdiT da isic ki ver miviReT.~ koalicia `Sinmovlis~ aRmasrulebeli direqtoris uCa vaxanias TqmiT, maT jerjerobiT qarTveli biznesmenebisTvis ar miumarTavT. aqamde ucxouri fondebi afinansebdnen, axla ki saxelmwifom aiRo valdebuleba da 2011 wlidan umweo avadmyofebis Sinmovlas mTlianad daafinansebs. `Cveni pacientebis 85% mTel msoflioSic da Cveni kvlevebiTac xandazmuli adamianebi arian. samwuxarod, xandazmuli adamiani aravis ainteresebs. es rom iyos bavSvebi, an raime sxva jgufi, kidev SegveZlo raime gvecada, moxucs rom vinmem raime misces, es Cveni gamocdilebiT, praqtikulad gamoricxulia. es ukve mTlianad kulturis problemaa da sazogadoebis ganviTarebis pirdapiri testia~, _ ambobs uCa vaxania. `leikemiiT daavadebuli bavSvebisTvis daxmarebis saerTaSoriso asociacia~ 2000 wlidan funqcionirebs da iaSvilis saxelobis klinikaSi arsebul onko-hematologiuri ganyofilebis pacientebs emsaxureba. holandiuri saerTaSoriso donori organizaciis CordAid-is4 dafinansebiT maT e.w. `mSobelTa saxli~ aaSenes, sadac regionebidan Camosuli patara pacientebi mSoblebTan erTad im dros rCebian, roca maT klinikidan droebiT gamoweren xolme. asociaciis prezidentis, marika Sengelias TqmiT, `kordaids~ swored treningisa da konsultaciis centris saSulebiT daukavSirdnen. Tumca, `mSobelTa saxls~ qarTul biznesTan saqmiani urTierToba jer ar hqonia. erTaderTi, `Telasisgan~ eleqtroenergia Tebervlamde ufasod miiRes. miuxedavad Txovnisa, `yastranzgazma~ asociacia socialur tarifze ar gadaiyvana da gazis gadasaxads isini Cveulebrivi, komerciuli tarifiT ixdian. `gvinda raime saxis saRamos mowyoba, rom qarTvel bizneskompaniebs gavacnoT Cveni saqmianobis Sesaxeb, Tumca, jerjerobiT, am RonisZiebis fuli gvaqvs mosaZiebeli~. dRes saqarTveloSi swored saqvelmoqmedo saRamos mowyoba iTvleba Tanxebis mosaZiebel yvelaze efeqtur saSualebad. saqvelmoqmedo fondi `iavnana~ swored am gziT axerxebs Tavisi saqmianobisTvis saWiro Tanxebis Sovnas. cxadia, aq ganmsazRvrel rols fondis damaarseblis paata burWulaZis avtoriteti da misi piradi kontaqtebi TamaSobs. organizacia `bavSvi da garemo~ 1995 wels daarsda da socialurad daucvel, kerZod, quCisa da riskis jgufis bavSvebTan muSaobs. saRamos mizani, romelic am bavSvebis dasaxmareblad
3 4
angariSi saqarTvlos Sesaxeb/ Freedom in the World, Freedom House 2010. `solidaroba~ 37, gv. 105. CordAid _ holandiuri humanitaruli fondi, romelic msoflios 36 qveyanaSi moRvaweobs.
21
organizaciam gamarTa, maTi reabilitaciisTvis saWiro saxsrebis moZieba gaxldaT. saqvelmoqmedo saRamo `qorTiard mariotSi~ gaimarTa, `Semovida 30779 lari, treningisa da konsultaciis centris mier grantis saxiT gadmocemuli 6867laris CaTvliT. Tanxa Semovida saRamoze dasaswrebi bileTebis, latariis bileTebis da qarTvel mxatvarTa namuSevrebis gayidvis meSveobiT~, _ ambobs nana iaSvili. qarTul biznesTan urTierTobis sirTuleebze saubrobs pirveli qarTuli hosfisis5 damfuZnebels rema RvamiCavac. hosfisi onkologiur saavadmyofosTan funqcionirebs da ZiriTadad, ucxouri fondebidan finansdeba. Tumca, ramdenime qarTulma bizneskompaniamac gauwia daxmareba. aRsaniSnavia isic, rom hosfisSi ramdenime wlis manZilze eqTnad muSaobda saqarTvelos prezdentis meuRle sandra rulovsi, rac misi mxridan namdvilad iyo qvelmoqmedeba, sazogadoebisTvis ki _ kargi magaliTi. `koalicia damoukidebeli cxovrebisTvis~ gamgeobis Tavmjdomare, gia ZnelaZe saubrobs imaze, rom qarTvel biznesmenebi naklebad interesdebian SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebis problemebiT: `miuxedavad imisa, rom `jeoselma~ da Tbilisis aeroportma daasaqmes SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebi, biznesis monawileoba Cven saqmianobaSi minimaluria, biznesi ar aris informirebuli. swored amitomaa, biznesi invalidobis mqone adamianebs ar ganixilavs, rogorc klientebs da arc socialur pasuxismgeblobas inawilebs. magaliTad, TbilisSi TiTqmis arc erT banks, afTiaqs, maRziebis umetesobas, restoranebs ara aqvs adaptirebuli arqiteqtura etliT mosargebleebisTvis, amiT isini Cveni saxiT klientebs kargaven, dasaqmebaze aRarafers vambob. yovel wels 14 ivniss Seraton metexi palasSi vawyobT SezRuduli SesaZleblobebis mqone adamianebis namuSevrebis gamofena-gayidvas, sadac biznesmenebi, garda `jeoselisa~, ubralod, ar modian.~ ukve ramdenime welia korporaciuli socialuri pasuximgeblobis Temaze muSaobs konsultaciisa da treningis centri, sadac 2010 wlis 14 maiss gaimarTa erTdRiani seminari korporaciuli filanTropiis Temaze. bratislavis `filanTropiis centris~ aRmasrulebelma direqtorma, slovakma mecnierma boris streCanskim isaubra aRmosavleT evropaSi korporatiuli filanTropiis ganviTarebaze, biznesisa da sazogadoebrivi organizaciebis urTierTobebis modelebsa da im faqtorebze, romlebic zegavlenas axdens biznesis socialuri pasuximgeblobaze. seminars eswrebodnen `Tibisi bankis~, `liberTi bankis~, `saqarTvelos bankis~, `jeoselis~, `bilainis~, `aversis~, `psp-s~, `visolis~, imedi L-is, aldagi bisiaisa da sxva kompaniebis warmomadgenlebi. seminarSi monawileoba miiRes fond `Ria sazogadoeba _ saqarTvelos~ TanamSromlebmac. 2010 wlis 6 ivliss da 16 seqtembers konsultaciis da treningis centrma gamarTa Sexvedrebi bizneskompaniebis warmomadgenlebisTvis. maT saSualeba hqondaT, erTmaneTisTvis moesminaT da socialuri pasuxismgeblobis sferoSi gamocdileba gaeziarebinaT. moxsenebebi waikiTxes `Tibisi bankis~, da BP-is da `visolis~ warmoamdgenlebma. amgvari Sexvedrebi momavalSic gagrZeldeba. saqarTveloSi biznesis socialuri pasuximgeblobisa da sazogadoebrivi organizaciebis biznesTan muSaobis gamocdilebis Sesaswavlad konsultaciisa da treningis centrma `ei-si-Ti kvlevas~ `donaciis moZiebisa da gacemis praqtikis kvleva~ daukveTa, romelic 2009 wlis Tebervalsa da martSi ganxorcielda. kvlevis ZiriTadi mizani finansuri resursebis gacemasTan, kerZod socialuri, saganmanaTleblo da kulturuli sferoebis dafinansebasTan dakavSirebiT bizneskompaniebis gamocdilebis Seswavla iyo, da aseve _ donaciebis moZiebis kuTxiT sazogadoebrivi organizaciebis gamocdilebis kvleva. kvleva miznad isaxavda, erTi mxriv, moexdina bizneskompaniebis finansuri resursebis gacemis strategiis analizi, Seeswavla sazogadoebrivi organizaciebis mimarT bizneskompaniebis damokidebuleba, maTTan TanamSroblobis gamocdileba da Seefasebina socialur, saganmanaTleblo da kulturul sferoze finansuri resursebis gacemis samomavlo perspeqtivebi. meore mxriv ki _ Seeswavla sazogadoebrivi organizaciebis biznesidan da sazogadoebidan finansuri resursebis
5
22
n. beqiSvili
moZiebis praqtika, ganesazRvra biznesidan da sazogadoebidan finansuri resursebis moZiebisTvis saWiro unar-Cvevebi da gamoekveTa biznesTan da sazogadoebasTan komunikaciis yvelaze efeqtiani strategia. kvlevam cxadad asaxa is realoba, romelic saqarTveloSi SeuiaraRebeli TvaliTac Cans: bizneskompaniebis did nawils jer kargad ara aqvs gacnobierebuli socialuri pasuximgebloba, sazogadoebrivi organizaciebi ki kargad ver floben im meqanizmebs, romeliTac bizneskompaniebisagan saxsrebis mozidvas SeZleben. biznesisTvis socialur, saganmanaTleblo da kulturul sferoebze finansuri resursebis gacemis motivi umetes SemTxvevaSi kompaniis cnobadobis gazrda da misTvis pozitiuri imijis Seqmnaa. bizneskompaniebi socialuri, saganmanaTleblo da kulturuli sferoebis dafinansebas, ZiriTadad, sponsorobis an socialuri pasuxismgeblobis saxeliT axorcieleben. aRsaniSnavia, rom bizneskompaniebis warmomadgenlebi sponsorobas aqtiur marketingad moiazreben, maSin rodesac socialuri pasuxismgeblobis farglebSi ganxorcielebul proeqtebs naklebad ganixilaven marketingul aqtivobad. gamovlinda finansuri resursebis gacemis menejmentis sami ZiriTadi saxeoba: finansuri resursebis gacema xdeba an kompaniis Sida resursebiT, an kompaniasTan arsebuli fondis meSveobiT anda socialuri partniorobis modelis gamoyenebiT. rogorc wesi, kompaniebi Tanxebs erT-erTi modelis gamoyenebiT gascemen. Tumca, zogierTi bizneskompania arCeuli sqemis miuxedavad uSvebs gamonakliss da alternativad sxva modelebsac iyenebs. bizneskompaniebs winaswar aqvT gawerili biujeti rogorc sponsorobisTvis, ise socialuri pasuxismgeblobisaTvis da gamoyofili aqvT prioritetuli sferoebi. Tumca, kompaniam SeiZleba prioritetad qveyanaSi politikurad Tu socialurad aqtualuri sakiTxi SearCios. raime aqtualuri sakiTxis gamoCenis SemTxvevaSi kompaniebs aqvT potenciali, winaswar gaweril strategias gadaxedon da spontanurad gaCenili da aqtualuri Tematikis mqone proeqti daafinanson. Tumca, gamokiTxul bizneskompaniebs sazogadoebriv organizaciebTan TanamSromlobis sakmaod mwiri gamocdileba aqvT. Sesabamisad, naklebad icnoben maT specifikas da naklebad SeuZliaT, zogadad, sazogadoebrivi seqtoris saqmianobis obieqturi Sefaseba. kvlevis Sedegad ar gamovlinda socialuri partniorobis naklovanebebi. amitomac, SeiZleba iTqvas, rom biznesis socialuri partniorobis kuTxiT pasiuroba gamowveuli ar aris sazogadoebriv organizaciebTan TanamSromlobis negatiuri gamocdilebiT (magaliTad, romelime sazogadoebrivi organizaciis cudi muSaobiT). kompaniebi sazogadoebriv organizaciebs ar mimarTaven ubralod imitom, rom kompaniis SigniT aqvT awyobili finansuri resursebis gacemis sistema, romelic maTTvis ufro komfortulia. socialuri, kulturuli da saganmanaTleblo programebis dafinanseba kompaniam SeiZleba ganaxorcielos rogorc sponsorobis, ise socialuri pasuxismgeblobis farglebSi. miuxedavad imisa, rom resursebis gacemis sqemebi mniSvnelovnad ar gansxvavdeba erTmaneTisgan, gansxvavebuli am ori cnebis Sinaarsi da maTi afiSirebis xarisxia. socialuri pasuxismgeblobis farglebSi ganxorcielebuli aqtivobebis TviTmizans ar warmoadgens kompaniis reklama da maTi afiSireba ufro SezRudulad xdeba. sponsorobis SemTxvevaSi ki kompaniis ZiriTadi mizani sakuTari saqmianobis reklamirebaa. amave dros, ama Tu im proeqtis dafinanseba SeiZleba, biznesis warmatebulad funqcionirebas uwyobdes xels, magaliTad, aumjobesebdes kompaniis samuSao garemos. `kompaniis politikaSi Sedis pasuxismgeblobiT moekidos im qveynis mosaxleobas, sadac muSaobs da Tavisi Semosavlis nawili qveynis keTildRobas moaxmaros, rac ufro ganviTarebulia qveyana, miT ufro advilia muSaoba. maTTvis xelSewyoba aumjobesebs samuSao garemos. Cvenc yovelTvis gvinda, rom Cvens saqmianobasac moutanos raRac sargebloba am proeqtebma.~ [bizneskompania] aRsaniSnavia, rom finansuri resursebis gacemis TvalsazrisiT arsebobs gansxvaveba qarTul da saqarTveloSi arsebul saerTaSoriso kompaniebs Soris. finansuri resursebis gacemis menejmenti saerTaSoriso kompaniebs ufro metad struqturizebuli da winaswar gawerili aqvT. Tumca, msgavsi tendencia qarTuli bizneskompaniebis SemTxvevaSic SeimCneva, rasac xSi-
23
rad qarTul kompaniebSi ucxouri investiciis arseboba da Sesabamisad, menejmentSi ucxouri mxaris CarTuloba gansazRvravs. kvlevaSi monawile sazogadoebriv organizaciebs, mcire gamonaklisis garda, ar aqvT biznesidan da sazogadoebidan finansuri resursebis moZiebis didi gamocdileba. kvlevam aCvena isic, rom yvelaze efeqturad muSaobs sazogadoebidan finansuri resursebis moZiebis iseTi meqanizmebi, rogorebicaa farTomasStabiani saqvelmoqmedo RonisZiebebis organizeba, saqvelmoqmedo saRamoebis/miRebebis organizeba, Semowirulobis yuTebis ganTavseba, satelefono zarebis Setyobinebebis, onlain gadaricxvebis da plastikuri baraTis mudmivi davalebis sistemebis Seqmna. sazogadoebrivi organizaciebis gamocdilebaze dayrdnobiT SeiZleba gamoiyos biznesidan finansuri resursebis moZiebis xelisSemwyobi faqtorebi: gavleniani nacnobebis/pirovnebis avtoriteti; sazogadoebrivi organizaciis maRali cnobadoba da pozitiuri imiji; bizneskompaniis ucxouri menejmenti da Tavad sazogadoebrivi organizaciis masStaburoba. kvlevam gamoavlina finansuri resursebis moZiebis xelisSemSleli faqtorebic: bizneskompaniebTan komunikaciis damyarebis sirTule (kvlevis zogierTi monawilis azriT, piradi kontaqtebis ararsebobis SemTxvevaSi msgavsi Sexvedris organizeba saerTod SeuZlebelia); qarTuli biznesseqtoris samoqalaqo cnobierebis dabali done; biznesis sazogadoebrivi seqtorisadmi arasando damokidebuleba; Sesabamisi sakanonmdeblo bazis ararseboba; finansuri krizisis gavleniT kompaniebis marketinguli biujetebis Semcireba. zogierTi faqtori Tavad resursebis moZiebis process ukavSirdeba, zogi _ zogad politikur, ekonomikur Tu sakanonmdeblo viTarebas. kvlevis monawileebis SefasebiT, problemas qmnis Tavad bizneskompaniebis gaumarTavi Sida komunikaciac. swored es faqtori uqmnis sazogadoebriv organizaciebs sirTules ara marto proeqtis SeTavazebis, aramed damtkicebuli proeqtis ganxorcielebis procesSic. finansuri resursebis moZiebis efeqtiani strategiis dagegmvisa da ganxorcielebisTvis saWiroa organizacia gamoirCeodes maRali cnobadobiT, gamWvirvale saqmianobiTa da sandoobiT, unda hqondes arsebobis xangrZlivi istoria da Sesabamisad, farTo gamocdilebac. mniSvnelovan rols TamaSobs potenciur donorebTan komunikaciis procesis swori dagegmva, rac bizneskompaniis prioritetebis Sesaxeb informaciis moZiebas da kompaniasTan piradi kontaqtis damyarebas gulisxmobs. aseve, ganmsazRvrelia saproeqto winadadebis adekvaturi Sinaarsisa da miwodebis formebis gansazRvra. finansuri resursebis moZiebis mTavari xelisSemSleli faqtori sazogadoebrivi seqtorisadmi undoblobaa, rac zogierTi respondentis azriT, sazogadoebriv seqtorTan negatiuri TanamSromlobis gamocdilebiT SeiZleba iyos gamowveuli. magram arsebobs gamonaklisebic. warmatebuli sazogadoebrivi organizaciis gamocdileba aCvenebs, rom biznesTan intensiuri muSaobis Sedegad SesaZlebelia maTi ndobis mopoveba da sazogadoebriv seqtorTan dakavSirebuli negatiuri stereotipebis gaqarwyleba. biznesis mxridan finansuri resursebis gacemis mniSvnelovan Semaferxebel faqtorad Sesabamisi sakanonmdeblo bazis ararseboba ganixileba. dResdReobiT saqarTvelos sagadasaxado kodeqsiT gaTvaliswinebuli SeRavaTebi6 ar warmoadgens biznesis mniSvnelovan motivators. bizneskompaniebis mxolod garkveuli nawili aris nawilobriv informirebuli sagadasaxado kodeqsiT gaTvaliswinebuli SeRavaTebis Sesaxeb. sazogadoebrivi organizaciebis warmomadgenlebis mosazrebebi sagadasaxado kodeqsis aRniSnul muxlTan dakavSirebiT araerTgvarovania. zogierTi sazogadoebrivi organizaciis warmomadgeneli miiCnevs, rom es SeRavaTebi biznesis motivaciis amaRlebas uwyobs xels, xolo zogierTi Tvlis, rom isini sakmaod mcirea da Sesabamisad, mcirea misi efeqtic.
6
muxli 186. saqvelmoqmedo organizaciebze gacemuli Sewirulobis Tanxis gamoqviTva. erToblivi Semosavlidan gamoiqviTeba sawarmos mier saqvelmoqmedo organizaciebze gacemuli Sewirulobis nawili, magram araumetes erToblivi Semosavlidan am kodeqsiT gaTvaliswinebuli gamoqviTvebis (am muxliT gaTvaliswinebuli gamoqviTvebis gareSe) Semdeg darCenili 8 procentisa. http://www.parliament.ge/_special/kan/files/352.pdf. nanaxia 8.11.2010.
24
n. beqiSvili
mudmivad moqmedi faqtorebis garda, kvlevis monawileebis mier dasaxelda iseTi xelisSemSleli faqtorebic, romlebic Tanamedrove ekonomikuri viTarebiTaa ganpirobebuli. 2008 wlis ekonomikuri krizisis Semdeg kompaniebis marketinguli da piaris biujetebi mniSvnelovnad Semcirebulia. amave dros, kompaniebi meti sifrTxiliT ekidebian aRniSnuli biujetebidan resursebis gacemas, ramac SesaZloa, ufro rTuli gaxados biznesidan finansuri resursebis moZieba. sazogadoebrivi organizaciebis gamoTqmul mosazrebebze dayrdnobiT SeiZleba iTqvas, rom mosalodnelia, momavalSi sazogadoebriv seqtorSi finansuri resursebis danaklisi Seiqmnas. cnobilia, rom ramdenime saerTaSoriso organizacia, romelic sakmaod aqtiurad muSaobda saqarTveloSi, dafinansebis programebis SeCerebas apirebs. swored arsebuli viTarebis gaTvaliswinebiT Tavad sazogadoebrivi organizaciebi acnobiereben biznesis am mimarTulebiT gaaqtiurebis saWiroebas. Tumca, aseve unda aRiniSnos, rom zogierTi sazogadoebrivi organizacia momavalSi saxelmwofo dafinansebis perspeqtivasac xedavs da am mimarTulebiT apirebs muSaobas. ar aris gasakviri, rom biznesis mzaobis ganxilvisas sazogadoebrivi organizaciebis da bizneskompaniebis Sefasebebi urTierTgamomricxavia. pirvelni socialuri, kulturuli Tu saganmanaTleblo proeqtebis dafinansebis mimarTulebiT biznes seqtoris aqtiurobas usvamen xazs, meoreni ki aRniSnaven, rom biznesis mzaoba, monawileoba miiRos amgvari proeqtebis dafinansebaSi, sakmaod dabalia. kvlevaSi monawile kompaniebis SefasebiT maTi samomavlo perspeqtivebi metwilad qveynis ekonomikur mdgomareobaze iqneba damokidebuli, romelic msoflio ekonomikuri krizisis gavleniT dRes SedarebiT arastabilur viTarebaSia. Tanamedrove msoflioSi socialuri pasuxismgebloba biznesis umniSvnelovanes komponentad ganixileba, romlis gareSec warmoudgenelia ekonomikis ganviTareba. marTalia, socialuri pasuximgeblobis farglebSi biznesmenebs Tanxebis gaReba uwevT, magram sabolood, amgvari saqmianoba kompaniis imijze dadebiTad moqmedebs da garkveulwilad, warmatebis sawindaricaa. Tuki saqarTvelo droulad moaxerxebs ekonomikuri krizisis daZlevas da saxelmwifo xels Seuwyobs biznesgaremos ganviTarebas, mosalodnelia, rom qarTuli kompaniebi ufro da ufro Tamamad moekidebian donaciebis gacemas.
25
wlebis ganmavlobaSi, sxvadasxva situaciebsa da viTarebaSi qselebisa da qseluri muSaobis Sesaxeb imdeni ram Tqmula, rom es terminebic da qselebis funqciebic, savaraudod, gasagebi unda iyos. magram ase ar aris. ukve didi xania, es terminebi sxvadasxva adamianebisa da jgufebis mier bevrnairi situaciis aRsawerad gamoiyeneba, rac dabneulobasa da gaurkvevlobas, ara marto qseluri muSaobisa da qselebis principis, aramed maTi funqcionirebis gagebis TvalsazrisiTac iwvevs. statiaSi SevecdebiT met-naklebad naTeli movfinoT am sakiTxs, gansakuTrebiT _ arasamTavrobo organizaciebTan mimarTebaSi. garda amisa, mimovixilavT ramdenime qselis muSaobas, raTa ukeT davinaxoT, Tu ratom aris zogierTi qseli warmatebuli, xolo sxvebs ki araferi gamosdiT. terminebi qseli da qseluri muSaoba, Tavdapirveli da pirdapiri mniSvnelobiT Zafebis, Tokebis, mavTulebis an kabelebis qselis saxiT dakavSirebas niSnavs. socialuri qseli, Cveulebriv, adamianTa araformalurad dakavSirebuli jgufi an socialuri struqturaa, ro-
26
i. voriseki
melic individebisgan an organizaciebisagan Sedgeba. maT kvanZebi~ ewodebaT da erTmaneTs urTierTobis erTi an ramdenime konkretuli saxiT ukavSirdebian, magaliTad, megobrobiT, naTesaobiT, saerTo interesebiT, finansuri gacvla-gamocvliT, antipaTiiT, SexedulebebiT, codniT an prestiJiT. Tavad zmna _ qseluri muSaoba qsovis~ process asaxavs, romlis Sedegic qselis Seqmnaa. radgan adamiani mainc socialuri cxovelia~, romelsac izolaciaSi cxovreba ar SeuZlia, qseluri muSaoba, SeiZleba, bunebrivi ara, magram mainc, aucilebeli procesia. zemoT aRwerili (socialuri) materia, garemoebebis Sesabamisad, SeiZleba rogorc Zalian myife, aseve Zalian mWidrod SeerTebuli iyos. erT-erTi yvelaze Tavisufali da yvelaze cnobili socialuri qseli Facebook-ia. Tumca, Facebook-i da msgavsi internet-qselebi aerTianebs individebs da ara jgufebsa an organizaciebs, amitom maT aq ar mimovixilavT. statia arasamTavrobo organizaciaTa qselebs Seexeba. termini qseli~ da misi funqcia arc internetSi dabadebula da arc arasamTavrobo organizaciebs SeuqmiaT. is jer kidev antikuri xanaSi sxvadasxva saxeliT arsebobda da dRemdea SemorCenili, magaliTad sabWos~ saxiT. saxelwodebebs, romlebic qsels aRweren, farTo speqtri aqvT da xSirad formalizaciis xarisxs aCveneben. yvelaze martivi qseli araoficialuria da komunikaciiT da monawileTa Soris informaciis gacvliT Semoifargleba. mis monawileebs wevrebsac ki ver vuwodebT, radganac, ar arsebobs arc zogadi struqtura, arc komunikaciisaTvis gankuTvnili centri da informaciac erT adgilas ar grovdeba. berZnebsa da romaelebze Tu ar visaubrebT (magaliTad, romael moqalaqeTa forumi Cveni welTaRicxvis dasawyisSi), Tanamedroveobis erTerTi yvelaze adreuli qselis magaliTi radio-qselebi gaxldaT, romelTa mizanic adgilobrivi dafarvis zonis nacionaluramde ganvrcoba iyo. amas moyva bevri sxva qseli, romelTa ganviTarebasac xeli Seuwyo internetma _ yvelaze didma qselma msoflioSi. araoficialuri qselis yvelaze damaxasaTebeli niSani isaa, rom monawile jgufebi sruliad Tavisufalni arian. isini Tavisuflad iReben gadawyvetilebebs, Tu ra formiT surT monawileoba. maT nebismier dros SeuZliaT datovon qseli yovelgvari axsna-ganmartebis an mizezis axsnis gareSe. es yvelasaTvis Ria da Tavisufali~ qselia. es Tavisufleba momxibvlelia da mraval adamians izidavs, Tumca, amasTanave myifea da arastabiluri. TiToeuli monawilisaTvis Sedegic Zalian gansxvavebulia _ bevris ramis Sematebidan _ imedgacruebamde. radganac iseTi adamianuri kapitali, rogoricaa gaziarebuli codna da gamocdileba arsad grovdeba, is pirdapiri gagebiT gabneulia nawilakebad monawile jgufebs Soris. aseTi qselebi mravlad gvxvdeba arasamTavrobo organizaciebs Soris, gansakuTrebiT saerTaSoriso doneze: qalTa saerTaSoriso qselebi, adamianis uflebebis qselebi, JurnalistTa qselebi, konfliqtebis prevenciis qselebi, religiaTa Soris dialogis qselebi da sxva.
qselebis tipebi
is, rac formaluri qselis farglebs miRmaa, anu qselis Semdgomi ganviTareba specializaciis da formalizaciis ufro nakleb an met xarisxs gulisxmobs. uecrad qseli ukve yvelasaTvis Ria da Tavisufali~ aRaraa da monawileebisagan, ufro sworad, wevrebisagan garkveul motivaciasa da valdebulebebs iTxovs. Cndeba kiTxva: ratom unda gascildes romelime jgufi an organizacia Tavisufali qseluri muSaobis farglebs? amas SeiZleba, bevri mizezi hqondes, magram es mizezebi calkeuli organizaciisaTvis, maTi interesidan da molodinidan gamomdinare gansxvavdeba. qselis ufro formaluri tipis Seqmnis mizani SeiZleba Sejamdes sami ZiriTadi saTauris qveS, sadac aqcenti keTdeba sityvaze saerTo: 1. saerTo safrTxe 2. saerTo SesaZlebloba 3. saerTo amocana (amocanebi)
27
organizaciebma SeiZleba ufro mWidro TanamSromloba saerTo safrTxis gamo gadawyviton _ es safrTxe SeiZleba savaraudo an sulac, realuri iyos. saqarTveloSi SevardanaZis prezidentobis dasasrulisaTvis swored amgvari situacia Seiqmna, roca bevri arasamTavrobo organizacia reJimis aqtiur mowinaaRmdeged iqca. SemuSavda axali kanonebi da wesebi, raTa SezRuduliyo arasamTavroboTa saqmianoba, gavlena da efeqturoba. sabednierod, reJimi manam daiSala, sanam am kanonebis miReba da ganxorcieleba gaxdeboda SesaZlebeli. ruseTSi, aseTive SiSis gamo kidev ufro mkacri represiuli zomebi miiRes, romlebic dResac ZalaSia. aRmosavleT evropis farglebs gareTac bevri magaliTia imisa, Tu rogor moqmedeben represiuli reJimebi arasamTavrobo organizaciebis winaaRmdeg. saerTo safrTxis winaSe Zalebis gaerTianebis strategia aseve xSirad gamoiyeneba finansuri mizezebiTac, magaliTad maSin, roca donoris daintereseba garkveuli qveyniT an seqtoriT mcirdeba. mcirdeba maT mier gamoyofili Tanxebic, Tumca, SeiZleba, donorisTvis mTavari mizezi isev politikuri iyos. saqarTveloSi amis magaliTia Cordaid, holandiuri kaTolikuri ganviTarebis saagento, romelmac aq arasamTavrobo seqtorSi 10 weliwadze meti xnis manZilze mniSvnelovani investireba ganaxorciela, magram 2008 wels uecrad gadawyvita, SeeCerebina muSaoba da amjerad ukve aRmosavleT evropaSi daefinansebina proeqtebi. aseve, Tanxebi gaezarda sakuTari proeqtisaTvis afrikaSi, im motiviT, rom principi _ `meti, vidre igive~ amjerad mainc iqneboda efeqturi. amgvari gamocdilebis Semdeg ramdenime qarTulma arasamTavrobo organizaciam gaaerTiana Zalisxmeva, raTa muSaobis gagrZeleba SeZlebodaT da daculni yofiliyvnen. maTi mTavari mizani efeqturobs SenarCuneba da sakuTari Tavis gadarCena iyo. arasamTavroboTa stimulirebas, rogorc Riad, aseve dafarulad, xSirad donorebi axdenen, romlebsac imedi aqvT, rom am procesSi Tanxebs dazogaven da Tanac, erTad muSaoba ufro efeqturi iqneba. Tumca, aseT dros Sedegebi xSirad imedgacruebas iwvevs, radgan arasamTavrobo organizaciebis mier safrTxis safuZvelze Seqmnili~ qselis upirvelesi mizani meti efeqturoba ki ara, TiToeuli wevris gadarCenaa. ra Tqma unda, aris ufro Rrma mizezebic imisa, Tu ratom ver muSaobs aseTi qselebi efeqturad _ Sida mizezebi, romlebsac mogvianebiT ganvixilavT. amgvari qselebis warumateblobis mTavari mizezebi ormagia: araswori molodini donorTa mxridan (ufro meti efeqturoba), da rac ufro mniSvnelovania, TanamSromlobis droebiTi xasiaTi: wevrTa Soris erTianobis mTavari mamoZravebeli (`damakavSirebeli webo~) safrTxea da rodesac es safrTxe qreba, webo iSleba da iSleba qselic. sakmarisia, SevideT internetSi da vnaxoT, Tu ramdeni qselia aqtiuri, maT Sesaxeb bolodroindeli monacemebis mopovebis an dakavSirebis mcdelobis gziT, rom naTeli xdeba _ maTi umravlesoba ubralod carieli safosto yuTia. es ar niSnavs, rom safrTxis safuZvelze Seqmnili~ qselebisaTvis sazogadoebaSi adgili ar arsebobs, ubralod maTi mizani droebiTia da Sesabamisad, maTi sicocxlis xangrZlivobac _ SezRuduli.
organizaciebma SeiZleba mWidro TanamSromloba maSin gadawyviton, roca amis Sansi an SesaZlebloba eZlevaT. amis tipuri magaliTia romelime axali kanonis an sakanonmdeblo cvlilebis lobireba mTavrobasTan an sxva struqturebTan. aseT dros xelisufleba ufro Riaa arasamTavroboTa mimarT. aq ZiriTadi varaudi aseTia: erTad Cven ufro Zlierni varT~. Cndeba damatebiT SesaZleblobebic _ maRldeba avtoriteti, SesaZlebeli xdeba konferenciebze an sazRvargareT saswavleblad wasvla da mTavrobis da donorebis mxridan ufro meti yuradRebis (aseve Tanxebis) mozidva. politikis an strategiis formulirebisas, mTavrobebi zogjer (magram samwuxarod, xSirad ara) arasamTavrobo organizaciebs jgufis statusiT (rasac zogjer ewodeba komisia, sabWo an mrCevelTa sabWo) sTxoven daxmarebas, _ aseTi SemoTavazeba xelidan gasaSvebi ar aris. politikuri da bunebrivi katastrofebic kidev erTi SesaZleblobaa TanamSromlobisTvis. magaliTad, 2008 wels, saqarTveloSi ruseTis SemoWris Semdeg, humanitaruli krizisis dasaZlevad samTavrobo da arasamTavrobo struqturebis Zlieri qseli Seiqmna, daxmareba ufro swrafi da adekvaturi gaxda da naklebi resursebic daixarja. Tumca, amave dros, maSin yvela avtoritetulma saerTaSoriso organizaciam sakuTari
28
i. voriseki
qseli Seqmna. TiTqmis yoveli dRis bolos sadme imarTeboda `sakoordinacio Sexvedra~, rac namdvilad drois tyuilad xarjva iyo maSin, roca iZulebiT gadaadgilebul pirebs saswrafod WirdebodaT TavSesafari da sakvebi. msgavsi ram vnaxe kosovoSi _ 1999 wlis omis Semdeg, TurqeTSi _ 1999 agvistos miwisZvris Semdeg da filipinebze _ 1984 vulkan maionis amofrqvevis Semdeg. ra Tqma unda, koordinacia saWiroa, miT ufro ubedurebis dros, magram aseTi Sexvedrebis monawileebs, gansakuTrebiT ki organizatorebs, ar unda daaviwydeT mTavari mizani. qselur muSaobas mxolod qseluri muSaobisTvis Sedegi ar moaqvs. am dros swored procesi xdeba TviTmizani, imis nacvlad, rom efeqturi da swrafi Sedegi miviRoT. safrTxis da SesaZleblobebis safuZvelze Seqmnili qselebi erTmaneTs da ara marto katastrofebis dros ukavSirdeba. donorTa mier procesidan gasvla an Semcirebuli dafinanseba (safrTxe) xSirad emTxveva imave donoris mier xelgaSlil SeTavazebas qselis dafinansebis Sesaxeb. donorebis safuZveli da motivacia ioli gasagebia _ qselis dafinanseba efeqturi (anu iafi donorisaTvis) unda iyos da amave dros mas arc danaSaulis grZnoba unda darCes. donorTa Soris popularulia mosazreba, rom qselebi efeqturi da Sedegiania. is TiTqmis religiur rwmenas hgavs, magram iSviaTad emyareba mtkicebulebebs. samocdaaTian da oTxmocian wlebSi, laTinuri amerika, azia da samxreT azia savse iyo sxvadasxva saxis qselebiT, romelTaganac zogierTi dRemde arsebobs _ adamianTa uflebebze momuSave asociaciebi1, qalTa koaliciebi2, Sidsis TemasTan dakavSirebuli asociaciebi3, jandacviTi qselebi4 da sasoflo-sameurneo koleqtivebi5. afrikasa da aRmosavleT evropaSi, aseve yofili sabWoTa kavSiris qveynebSi, sadac arasamTavrobo seqtori mogvianebiT ganviTarda, qselebis warmoSoba mxolod oTxmocdaaTian wlebSi daiwyo. avtori gaecno iq momuSave mraval qsels da metad skeptikurad ganewyo umetesobis mimarT. es ara mxolod arasamTavrobo organizaciebis sxvadasxvaobam da maTma mniSvnelovanma TviTdainteresebam gamoiwvia, aramed ufro iman, rom xSirad qselebi donorTa daJinebuli moTxovnis Semdeg iqmneboda. donorTa mier Seqmnili qselebi mxolod finansur SesaZleblobas efuZneba da funqcionirebs manam, sanam dafinansebaa xelmisawvdomi. rac Seexeba safrTxis safuZvelze Seqmnil qselebs, SesaZleblobis safuZvelze Seqmnili qselebi xSirad droebiTia, sxva sityvebiT rom vTqvaT, isini funqcionirebs manam, sanam arsebobs SesaZlebloba. aq cudi araferia, radgan arasamTavrobo organizaciebi xSirad droebiTobis principis safuZvelze iqmneba. Tumca, kargi iqneba, Tu amas gaviazrebT da ar SevecadebiT iseTi qselebis sicocxlis SenarCunebas, romlebic xelovnuradaa Seqmnili an realurad Rirebuleba ara aqvs. saqarTveloSi rigi qselebi swored imitom Seiqmna, rom amis SesaZlebloba gaCnda. amis kargi magaliTebia `saqarTvelos fsiqikuri janmrTelobis koalicia~ da `Sinmovlis koalicia~. mqonda saSualeba, Tavidanve medevnebina Tvalyuri orive qselisTvis da aseve, mogvianebiTac Semefasebina maTi organizaciuli muSaoba. qarTul arasamTavrobo organizaciebs, romlebic fsiqikuri janmrTelobisa da Sinmovlis sferoSi muSaoben, holandiurma donorma _ organizaciam Cordaid, romelic im dros aRmosavleT evropas tovebda, cal-calke dafinansebis magivrad, SesTavaza, konkretuli seqtoris Sesabamisad SeeqmnaT qseli da Tanxebic gamouyo. orive koalicia Seiqmna, Tumca dafinanseba drois SezRuduli periodiT gamoiyo. orive koalicia donorTa mier iyo stimulirebuli. ufro metic, arsebobda garkveuli safrTxec: arasamTavrobo organizaciebs cal-calke dafinanseba SeuwydaT da maT arc hqoniaT arCevani garda imisa, rom Tavis gadasarCenad am winadadebas daTanxmebodnen. (aRsaniSnavia, rom gamoyofili Tanxebi gacilebiT mcire iyo, vidre maSin, rode-
1 2 3 4 5
Cenais adamianTa uflebebis asociacia, indoeTi. BHWC _ bangladeSis qalTa jandacvis koalicia, bangladeSi. ABIA _ braziliuri interdisciplinaruli asociacia, brazilia. HAIN _ janmrTelobis RonisZiebebis sainformacio qseli, filipinebi. Comunidad Campesina San Juan de Catacaos, piura, peru.
29
sac arasamTavrobo organizaciebi calk-calke finansdeboda). saerTo damfinansebeli orive SemTxvevaSi erTi da igive donori iyo, anu, sxva sityvebiT rom vTqvaT, koaliciis wevrebi SeirCnen SemTxveviTad da ara arCevanis principiT. gasakviri ar aris, rom zogierTma arasamTavrobo organizaciam uari Tqva gawevrianebaze, rogorc es moxda `Sinmovlis koaliciis~ SemTxevaSi, an mogvianebiT datova koalicia Sida uTanxmoebebisa da konkurenciis (damatebiTi Tanxebis miRebis mizniT) gamo. miuxedavad amisa, orive koalicia gadarCa, rogorc qseli, Tumca erTi ufro ukeTes mdgomareobaSia, vidre meore. isini jer kidev arseboben, radgan marto donorTa mier Seqmnilni ki ar iyvnen, aramed Tavidanve gaaCndaT raRac saerTo: mimarTulebis SegrZneba, mkafio mizani da warmodgena imis Sesaxeb, Tu rogor unda mieRwiaT am miznisaTvis. sxva sityvebiT rom vTqvaT _ saerTo amocanebi.
dabolos, zogierTi qseli Camoyalibebul saerTo miznebs efuZneba, romlebsac zogjer amocanebs uwodeben, gansakuTrebiT maSin, rodesac saqme grZelvadian miznebs exeba. Tumca, SeiZleba iTqvas, rom safrTxisa da SesaZleblobis safuZvelze Seqmnil qselebsac, garkveulwilad, aqvT saerTo miznebi. praqtikaSi es uaRresad rTuli dasamtkicebelia, radganac dasawyisidanve isini iSviaTadaa formulirebuli da maSinac ki, rodesac asea, sakmaod bundovania da qselis wevrTa mier sxvadasxva saxis interpretacias eqvemdebareba. Tumca, SesaZlebelia, aseT qsels TandaTan ganvuviTaroT saerTo miznebi, nel-nela qseli stabiluri gavxadoT da misi momavalic SevqmnaT.
mkiTxveli, SesaZloa, fiqrobdes, rom qsels saerTo mizani aucileblad unda hqondes, magram xSirad, samwuxarod ase ar xdeba. gaerTianeba da erTad muSaobis dawyeba metnaklebad spontanurad, erT-erTi organizaciis SeTavazebis safuZvelze iwyeba, romelsac aqvs mkafio xedva da icis, Tu ratom unda imuSaon erTad. cxadia, maT es mizezi sxva organizaciebTan erTad unda ganixilon da yvela mxare winaswar unda SeTanxmdes. bundovnad formulirebuli an ucnobi saerTo amocanebi TiToeuli monawile arasamTavrobo organizaciis mxridan TiTqmis avtomaturad iwvevs sxvadasxvanairi aRqmebisa da molo-
30
i. voriseki
dinebis arsebobas da, adre Tu gvian, imedgacruebebi, uTanxmoebebi da konfliqtebi moaqvs. Tanac, zemoTxsenebuli winaswari SeTanxmebis miRweva rTuli da damRleli procesia, gansakuTrebiT maSin, roca axalma qselma arasamTavrobo organizaciebis didi raodenoba unda gaaerTianos. amis naTel magaliTad saqarTvelos qalTa arasamTavrobo da sazogadoebriv organizaciaTa koalicia gamodgeba, romelic, Seqmnisas, 2000 wels, 35 organizaciasa da 2 kerZo pirs (am droisaTvis saqarTveloSi arsebobda daaxloebiT 80 arasamTavrobo organizacia, romlebic genderis da qalTa sakiTxebze muSaobda) aerTainebda. qalebs bevri gansxvavebuli sfero ainteresebdaT: ganaTleba, janmrTeloba, ekonomika, politika da konfliqtebis mogvareba. amitomac, amocanebi Sesabamisad daiyo da jgufebi seqtorebis mixedviT Seiqmna. ukve 2001 wels, sami arasamTavrobo organizacia wavida koaliciidan, radgan koaliciis marTvis, maTi azriT, vertikalur struqturas ar daeTanxmnen. samagierod, koalicias 32 (!) regionaluri qalTa organizacia SeuerTda da is 66 wevrisagan Semdgar uzarmazar qselad iqca, magram, amave dros gaizarda sxvaoba qselis wevrebs, im sakiTxebsa da geografiul teritoriebs Soris, romlebTanac hqondaT saqme. garda amisa, nel-nela Semcirda ZiriTadi dafinanseba da teqnikuri daxmareba koaliciis mTavari donorisagan _ euTosagan (OSCE). am orma faqtorma koaliciis wevrebs Soris daZabuloba gazarda da bevrma arasamTavrobo organizaciam koalicia datova. 2007 wels, roca dafinanseba mTlianad Sewyda, koalicia daiSala. Tumca, zogierTi misi wevri organizacia dResac agrZelebs TanamSromlobas moklevadiani proeqtebis farglebSi. koaliciis amgvari mimdinare, konkretul SemTxvevaze gaTvlili TanamSromloba, rogorc Cans, Tavidanve iyo arasamTavrobo organizaciis _ `media klubis~ mier arCeuli orientiri. es iniciativa moklevadiani amocanis Sesasruleblad Seiqmna, rac gulisxmobda farTo sazogadoebrivi monawileobis miRwevas saqarTvelos sazogadoebriv mauwyebelSi, romelic im momentisaTvis xelisuflebis poziciis gamomxatvel arxad iTvleboda. 2009 wels, saqarTvelos prezidentma gaakeTa gancxadeba sajaro mediis `depolitizaciisa~ da reformirebis Sesaxeb. aqtiuri samoqalaqo poziciis mqone Jurnalistebma gamoiyenes es SesaZlebloba da `media klubis~ garSemo gaaerTianes arasamTavroboTa qseli, romlis samiznec aRniSnuli sazogadoebrivi telearxi iyo; ZiriTadi amocana ki _ neitraluri sajaro mauwyeblobis arseboba. lobirebis, protestis gamoxatvisa da sajaro ganxilvebis gziT, sabolood `media klubma~ miaRwia imas, rom televiziis sameTvalyureo sabWoSi mmarTveli da opoziciuri partiebis warmomadgenlebis gverdiT samoqalaqo sazogadoebis apolitikurma warmomadgenlebma, Tavdapirvelad dagegmili erTi adgilis nacvlad, sami adgili miiRes. roca mizans miaRwies da cvlilebebi parlamentma daamtkica, `media klubis~ garSemo gaerTianebulma qselma CaTvala, rom amocana Sesrulebulia da qseli daiSala. es SemTxveva, Cemi azriT, SesaniSnavi magaliTia warmatebuli qselisa, romelmac ara marto mizans miaRwia, aramed imis gaazrebac SeZlo, rom misi Semdgomi arseboba aucilebeli aRar iyo. am magaliTs unda mibaZon sxva arasamTavrobo organizaciaTa qselebma, romlebic sakuTar arsebobas TviTmiznad aRiqvamen da yvelanairad cdiloben, gaagrZelon arseboba, miuxedavad imisa, rom arc saerTo amocana (Tu aseTi saerTod Tavidan mainc hqondaT) aRar aqvT da arc raime Rirebuleba. Tumca, rogorc ki gaCnda mediis mesakuTreTa gamWvirvalobis Sesaxeb sakanonmdeblo cvlilebebis advokatirebis SesaZlebloba, arasamTavrobo organizaciaTa koalicia imave SemadgenlobiT kvlav Seikriba da daiwyo aqtiuri kampania mediis mesakuTreTa ofSorul zonebSi registraciis sruli akrZalvis moTxovniT. es ar niSnavs, rom saerTo amocanis formulireba iolia, gansakuTrebiT maSin, roca bevri da gansxvavebuli wevri arsebobs, rogorc es saqarTvelos qalTa arasamTavrobo organizaciebis koaliciis SemTxvevaSi moxda. magaliTad, amJamad uaRresad warmatebul `saqarTvelos Sinmovlis koalicias~ neitraluri fasilitatorebis efeqturi xelmZRvanelobis qveS, erT weliwadze meti dasWirda imisaTvis, rom SeTanxmebuliyo mTavari amocanebisa da principebis Taobaze. miuxedavad amisa, Tavdapirveli eqvsi potenciuri wevridan ori mainc ar daeTanxma aRniSnul amocanebsa da principebs da koalicia datova.
31
riskebi da dabrkolebebi
qselebis sferoSi msoflioSi arsebuli gamocdilebis miuxedavad, mravali problema iCens Tavs xolme iseTi qselis formirebisas, romelmac didxans unda gaZlos. ratom xdeba ase? ratomaa rTuli Tanxmobis miRweva saerTo mizanTan dakavSirebiT? arian Tu ara qalTa arasamTavrobo organizaciebi dainteresebulni qalTa cxovrebis gaumjobesebiT? nuTu ase gansxvavebuli Sexedulebebi aqvT fsiqiatriis sferos profesionalebs maTi miznobrivi jgufebis fsiqikuri janmrTelobis gaumjobesebis gzebTan dakavSirebiT? marTlac, aseTi gansxvavebulia miznobrivi jgufebi? am kiTxvebze pasuxis gacema arc ise martivia. SeiZleba, arsebobdes gansxvavebuli mosazrebebi imis Sesaxeb, Tu ra unda iqnas miRweuli da rogor. profesionalebs SeiZleba gaaCndeT sxvadasxva xedva imasTan dakavSirebiT, realurad ras niSnavs fsiqikuri janmrTeloba, adamianis uflebebi, Sinmovla an qalebisaTvis uflebebis miniWeba. definicia SeiZleba, survilisamebr, uaRresad viwro an uaRresad farTo iyos. reproduqciuli janmrTeloba viRacisTvis ojaxis dagegmvas niSnavs, xolo sxvani daJinebiT moiTxoven skolaSi seqsualuri ganaTlebis, rogorc misi fundamentur nawilis swavlebas. qalebis winaaRmdeg ojaxur ZaladobasTan brZola gansxvavdeba maTTvis Tanabari samuSao SesaZleblobebis Seqmnisagan. analogiuri azrTa sxvadasxvaoba Cndeba maSinac, roca saqme exeba yvelaze adekvatur midgomas saerTo amocanis Sesasruleblad. Tumca, sabolood, konsensusis miRweva SesaZlebelia im faqtorebze koncentrirebis gziT, rac potenciur wevrebs aerTianebT, imis nacvlad, rac maT erTmaneTis aSorebT. sxva sityvebiT rom vTqvaT, unda iyos saerTo SeTanxmeba, risi gakeTeba sjobs erTad da risi _ cal-calke. es procesi moiTxovs drosa da Zalisxmevas, magram amis miRweva SesaZlebelia. sabolood, romelime arasamTavrobo organizacia, SesaZloa, gamovides procesidan, magram unda gvesmodes, rom es procesis normaluri nawilia. qselis mizani unda iyos garkveuli Rirebulebebi, e.i. xarisxi da ara ubralod wevrTa ricxvi, anu raodenoba. TanamSromlobaze uaris Tqmis, qselidan gamosvlis an, yvelaze uares SemTxvevaSi, qselis daSlis mizezebi SesaZloa, gansxvavebuli iyos, Tumca amis aRiarebis survili bevrs ar gaaCnia. konfliqti mravalma faqtorma SeiZleba gamoiwvios, magram msoflios masStabiT warumateblobis zogierTi mizezi geografiuli mdebareobis miuxedavad, nikaraguaSi, filipinebze, keniasa Tu moldovaSi erTnairi SeiZleba iyos. yvelaze xSirad, saboloo warumateblobis mizezebi SigniTaa saZebni da mWidrod ukavSirdeba arasamTavrobo organizaciisa da misi wevrebis tipebs. iSviaTad, qselis arastabilurobis mizezebi SesaZloa, iyos gare, da safrTxeebsa da SesaZleblobebs ukavSirdebodes. modiT, CamovTvaloT isini:
1. wevrTa codnisa da gamocdilebis, Rirebulebebis, principebisa da Sexedulebebis Seusabamoba arasamTavroboebi gansakuTrebuli tipis organizaciebia. maT Sesaxeb bevri Tqmula, Tumca _ arc Tu ise kargad. arakomerciuli arasamTavrobo organizaciebi fuls sxvisagan iReben, raTa es fuli isev sxvebis sasargeblod daxarjon. isini iSviaTad mimarTaven sakuTar beneficiarebs (maSinac ki, rodesac saubroben da fuls agroveben maT sasargeblod) da ufro iSviaTad _ mTel sazogadoebas. maTi sazogadoebasTan urTierTobis (PR) saqmianoba ar aris mimarTuli sazogadoebisaken; piari ki, aRiarebis mosapoveblad TiTqmis eqskluziurad mTavrobasa da donorebisken miimarTeba. amitomac, maTma beneficiarebma realurad ar ician, vin arian arasamTavrobo organizaciebi da ratom cdiloben isini maT daxmarebas. mosaxleobis farTo wreebi cdiloben amis gamocnobas da maTi versiebi am procesSi yovelTvis swori ar aris. arasamTavrobo organizaciebs xSirad qarizmatuli, Zlieri adamianebi afuZneben. es organizaciebi waradgenen sakuTar Tavs rogorc socialuri transformaciis Zravebs, romlebic aRniSnuli cvlilebebis miRwevas SezRuduli da daucveli jgufebisa da pirebis daxmarebis gziT cdiloben. Tu gamovricxavT oportunistul arasamTavrobo organizaciebs, arasamTavroboebi ZiriTadad uaRresad motivirebulni, inovaciurni, proaqtiulni arian da
32
i. voriseki
bevrs muSaoben. isini damoukideblobas inarCuneben da sifrTxiliT ekidebian nebismier gare Carevas (donorTa garda). gasakviri arc aris, rom roca saqme exeba muSaobas sxva msgavs arasamTavroboebTan erTad, Tavs iCens sxvaobebi. arasamTavrobo organizaciebis Zlieri mxarea is, rom motivirebulni arian da arCeuli mimarTulebiT bevrs muSaoben; maTi sisuste ki isaa, rom fiqroben _ swored maT ician yvelaze ukeT, beneficiarebis mdgomareoba rogor unda gaaumjobeson. qselis umTavresi problema iyo da iqneba damokidebuleba me yvelaze ukeT vici~ da arasamTavrobo organizaciaTa mier damoukideblobis dacvis survili, gansakuTrebiT, rodesac maT gamokveTili lideri, qarizmatuli pirovneba xelmZRvanelobs, romelic xSirad organizaciis damfuZnebelicaa. aseT dros, sxva arasamTavrobo organizaciebTan nebismieri saxis TanamSromloba uaRresad rTuldeba, garda im SemTxvevisa, rodesac sxva organizaciebi iziareben lideris rolsa da mosazrebebs, rac iSviaTad xdeba. amitomac, aseTi qseli, Tu is saerTod iwyebs arsebobas, araoficialur doneze rCeba, rac mxolod informaciis, ideebisa da gamocdilebis gacvla-gamocvlas gulisxmobs. nebismier aqtiur TanamSromlobas codnis, gamocdilebisa da Rirebulebebis Seusabamobac abrkolebs. qselis farglebSi, Cveulebriv, gaerTianebulni arian ufro momwifebuli arasamTavrobo organizaciebi, romelTac grZelvadiani gamocdileba aqvT, agreTve axali arasamTavroboebic, romelTac jer kidev bevri ram unda iswavlon. axal organizaciebs Zvelebisagan swavlis didi survili gamoarCevT, Tumca, piriqiT ki iSviaTad xdeba. gamocdil arasamTavroboebs xSirad uCndebaT grZnoba, rom maT iyeneben da samagierod arafers aZleven~. arsebobs socialur sferoSi momuSave religiuri organizaciebi, romelTac mtkice religiuri rwmena gamoarCevT. radgan am rwmenas yovelTvis ver iziareben arareligiuri organizaciebi, isini cdiloben Tavi Seikavon sakuTari qselebis farglebs gareT gasvlisagan (magaliTad, Caritas Internationalis aris saerTaSoriso qseli, romelsac 150-ze meti wevri hyavs da romelic ukve 60 weliwadze metia, rac arsebobs, magram is kaTolikuri eklesiis socialuri samsaxuria, e.w. karitasi). protestantebsa da sxva religiur konfesiebs aseve aqvT msgavsi qselebi, magaliTad APRODEV (eklesiaTa msoflio sabWos ganviTarebis organizaciebis asociacia). maTi mTavari SemakavSirebeli faqtori religiaa. politikur arasamTavrobo organizaciebsac msgavsi midgoma aqvT _ isini msoflios masStabiT muSaoben imave politikuri orientaciis mqone organizaciebTan, magram ara maT gverdiT myof arapolitikur arasamTavrobo organizaciasTan (Tu es ar moutans maT garkveul politikur sargebels). ase rom, umetesoba qselebisaTvis, izolacionizmi da qedmaRloba yvelaze didi problemaa. amitomac, sjobs daviwyoT ori-sami Ria da msgavsi orientaciis mqone arasamTavrobo organizaciiT, vidre miznad davisaxoT nacionaluri, 20 an meti arasamTavrobo organizaciisagan Semdgari qselis Seqmna _ Zalisxmeva, romelic adre Tu gvian aucileblad warumateblobiT damTavrdeba.
2. gadafarva da konkurencia problemaa isic, rom arasamTavrobo organizaciebi xmamaRla acxadeben _ isini sakuTar sferoSi ara mxolod saukeTesoni, aramed unikalurnic arian; magaliTad, xSiria aseTi gancxadebebi: Cven varT erTaderTi arasamTavrobo organizacia saqarTveloSi, romelic muSaobs ama da am sakiTxze~ da es iSviaTad Seesabameba simarTles. praqtikaSi, Cveulebriv adgili aqvs an saqmianobebis (mag. ZiriTadi jandacviTi momsaxureba) an beneficiarebis (mag. SezRuduli SesaZleblobebis mqone bavSvebi), an orive maTganis gadafarvas. arasamTavrobo organizaciebs Soris dafinansebis (mwiri) mosapoveblad yovelTvis iyo da iqneba garkveuli konkurencia. gadafarva, cxadia, am yvelafers ufro amZafrebs. qselis Seqmna an qselSi gawevrianeba saqmianobebis kombinirebas, gayofas an zogierTi monawilis TamaSidan gasvlasac ki gulisxmobs. Tumca, es ar niSnavs, rom romelime arasamTavrobos monawileoba aucileblad unikaluri da saukeTesoa. iseTi liderisaTvis, romelsac Tavi yvelaze ukeTesi hgonia, es damarcxebis tolfasia; Sesabamisad, aseTebi iSviaTad wevriandebian raime qselSi _ Tu is maT mierve ar aris Seqmnili. aq qselisaTvis saintereso SekiTxva Cndeba: es safrTxea, Tu piriqiT? imisa-
33
Tvis, rom Tavidan aviciloT xelisSemSleli konkurencia, qselis wevrebi erTmaneTSi naTlad unda SeTanxmdnen, Tu romel saqmianobebs da romeli Tanxebis mozidvas ganaxorcieleben erTad da romelTa ganxorcieleba ajobebs cal-calke. rogorc sCans, lobireba da advokatireba yvelaze efeqturia maSin, rodesac isini erToblivad xorcieldeba, xolo konkretul momsaxurebebTan dakavSirebuli saqmianobebi, gansakuTrebiT, rodesac saqme exeba sxvadasxva beneficiarebs (da maTTvis Tanxebis mozidvas), umjobesia, cal-calke ganxorcieldes. 3. erTmaneTis mimarT undobloba da pativiscemis nakleboba zemoaRniSnulis fonze, savsebiT gasagebia, rom aseT garemoSi ndoba da pativiscema _ ori umTavresi piroba stabiluri da nayofieri urTierTobisaTvis _ rTuli mosapovebeli da kidev ufro rTuli SesanarCunebelia. iseve rogorc qorwinebisas, didi molodini da gulubryviloba, SesaZloa, urTierTobis sawyisad iqces, magram, Semdeg, rodesac erTi partniori aRmoaCens, rom meorem ar gaumarTla imedebi, an ubralod Ralatobs, _ qreba. Tumca, iseT rTul viTarebaSi _ rogoric ekonomikuri krizisia, partniorebi Cveulebriv erTad rCebian xolme. roca arasamTavrobo organizaciaTa qsels namdvili gamocdis xana udgeba, is Cveulebriv ganqorwinebiT~ mTavrdeba, _ Tavis gadarCenis mizniT TiToeuli arasamTavrobo organizacia sakuTari TanxebisaTvis iwyebs brZolas, bolos ki isini `miwaze erTad eSvebian~. ndobisa da pativiscemis gareSe, nebismieri qseli Tavidanve ganwirulia. dawyeba mcire masStabiT, ramdenime iseTi arasamTavrobo organizacis gaerTianebiT sjobs, romlebic icnoben da pativs scemen erTmaneTs. aman SeiZleba momdevno etapebze didi imedgacrueba agvacilos Tavidan.
4. movaleobebisa da pasuxismgeblobebis mkafio gadanawileba SeqmnisTanave, qselTa umetesoba koncentrirebulia imaze, Tu rogori iqneba qselis saxelwodeba, sareklamo masalebi da is, Tu vin iqneba Tavmjdomare. yvela saerTo Sexvedraze gansakuTrebiT aqtualuri Tavmjdomareobis sakiTxia, rac SesaZloa, qselisTvis Semaferxebel garemoebad iqces. safrTxe kidev ufro realuria, Tu ar arsebobs sakmarisi ndoba da pativiscema, an Tu qselis romelime wevrs aqvs ambicia, rom maincdamainc TviTon unda gaxdes lideri. araoficialur qsels centraluri figura an lideri ar sWirdeba, magram Tu gvinda, oficialuri qseli SevqmnaT, aucileblad unda gvqondes struqtura. am dros ki, adre Tu gvian saWiro xdeba lokalizacia, procesis daCqareba, gamartiveba da, magaliTad, informaciisa da dokumentaciis centralizebuli Segroveba, Senaxva da gavrceleba. imis Sesaxeb davisas, Tu vin unda iyos Tavmjdomare, qselis bevr wevrs aviwydeba, rom saerTo amocanis misaRwevad, monawileebs Soris samarTlianad unda iqnas gansazRvruli da ganawilebuli movaleobebi da pasuxismgeblobebi. sxva SemTxvevaSi, realur Sedegebs ver mivaRwevT, qseli TviTmiznad iqceva da maSinve daiSleba, rogorc ki donori dafinansebas Sewyvets. nebismieri qselis ZiriTadi mizani, erTi mxriv, winaswar gansazRvruli unda iyos da amasTanave, ganuwyvetliv unda xdebodes miznis miRwevis mimarTulebiT progresis monitoringi.
5. gare Careva maSinac ki, roca qselisaTvis saTanadodaa SerCeuli arasamTavrobo organizaciebi, maT ar akliaT profesionalizmi, arian Sedegze orientirebulni, aqvT kargad Camoyalibebuli saerTo miznebi, gare Carevis Semdeg, SesaZloa, mainc yvelaferi cudad ganviTardes. xandaxan procesSi xelisufleba ereva, gansakuTrebiT maSin, Tu arasamTavroboebs sakuTar safrTxed aRiqvams. cxadia, qseli ufro Zlieria, vidre calkeuli arasamTavrobo organizaciebi, amitom saxelmwifom SesaZloa Zveli romauli sibrZnis gamoyeneba scados _ gaTiSe da ibatone~. sainteresoa, Tu rogor iolad ebmeba calkeuli arasamTavrobo organizacia maxeSi, rac xSirad qselis arsebobis dasasruls moaswavebs. kidev erTi xrikia arasamTavrobo organiza-
34
i. voriseki
ciis an mTeli qselis dakavSireba samTavrobo struqturasTan. es rogorc wesi, efeqturi saSualebaa qselisTvis molaparakebebis procesSi winaaRmdegebis unaris dasasusteblad da sazogadoebis TvalSi misi avtoritetis Sesalaxad. amgvari warumatebeli TanamSromlobis magaliTebis mosayvanad bevri Zieba ar dagWirdebaT. donorebs Cveulebriv ar undaT xolme im qselis daSla, romelic xSirad maT miervea Seqmnili an romlis stimulireba (da dafinansebac) Tavad ganaxorcieles. miuxedavad amisa, maT SeiZleba aRar gaagrZelon qselis xelSewyoba sakuTari organizaciis struqturaSi an `grZelvadian~ politikaSi momxdari, xSirad politikurad motivirebuli cvlilebebis, an ubralod, imis gamo, rom veRar xedaven qselis arsebobis gamarTlebas. es SeiZleba ucnaurad mogveCvenos, radgan Tavidan swored isini daexmarnen da daafinanses qseli. magram, donorTa warmodgena imis Sesaxeb, Tu ras unda niSnavdes, an ras unda akeTebdes qseli, SeiZleba mniSvnelovnad gansxvavdebodes TviTon qselis xedvisgan. momsaxurebis mimwodebelTa qseli uecrad ver daakmayofilebs donoris axal moTxovnas, rom gaxdes cvlilebis agenti~. mimdinare Semcirebebi damfinansebel saagentoebSi, TanamSromelTa xSiri cvla da axalgazrda (e.i. ufro iafi), gamoucdeli TanamSromlebis daqiraveba kidev ufro amZafrebs aRqmaTa sxvadasxvaobas da gaugebrobebs. pirdapirma da xSirma komunikaciam xelisuflebasTan da donorebTan SeiZleba dawmindos urTierTobebi da Tavidan agvacilos gaugebrobebi, Tumca, orive struqturaSi TanamSromelTa xSiri cvla samuSaos Zalian damRlels xdis.
daskvna
arasamTavrobo organizaciebis (an donorebis) miznebi axali qselis Sesaqmnelad SeiZleba damajerebeli da keTilSobiluri iyos. miuxedavad amisa, amocanebi iSviaTadaa naTlad gamokveTili an ubralod, realuri ar aris. SesaZloa, TiToeul arasamTavrobo organizacias misi codnis, aRqmisa da molodinebis Sesabamisad, sxvadasxva mizezebi hqondes. deklarirebuli mizezi _ Cven erTad ufro Zlierni varT~, xSirad mxolod met potencials gulisxmobs, ZiriTadad, adamianuri resursebis TvalsazrisiT, magram miznebs ver akonkretebs. zogierTi saqmianoba, magaliTad, lobireba da advokatireba, erToblivi ZalisxmeviT, udavod ukeT da warmatebulad ganxorcildeba, magram sxva SemTxvevebSi warmateba garantirebuli ar aris. ufro metic, zogjer, SesaZloa, erTad saqmianobam daZabuloba Seqmnas, gansakuTrebiT maSin, rodesac wevrebs sxvadasxva gamocdileba an xedvebi aqvT. Tanac, qselis wevroba avtomaturad yvelafris erTad keTebas ar niSnavs. Sesabamisad, mniSvnelovania winaswar SeTanxmeba imis Taobaze, Tu romel saqmianobebs eqneba ufro meti warmateba erToblivad ganxorcilebis SemTxvevaSi da romelTa ganxorcieleba sjobs cal-calke. sakiTxis aseTma winaswar mkafiod gansazRvram SeiZleba mxolod gazardos nebismieri qselis warmatebis Sansebi da muSaobis procesSi Tavidan agvacilos uTanxmoeba. jer kidev farTodaa gavrcelebuli mcdari azri, rom qselebi ukeTesia, vidre calkeuli arasamTavrobo organizaciebi da rom maT imdenive xans unda icocxlon, ramden xansac arasamTavrobo organizaciebi arseboben (SesaZloa, ufro met xansac ki). SeiZleba, asec iyos iseTi organizaciebis SemTxvevaSi, romelTac iseTi sxva, Zlieri SemakavSirebeli faqtori (denominatori) aqvT, rogoricaa religia; amis magaliTia indoeTis kaTolikuri hospitalebis asociacia (CHAI), romelic ukve 67 wlis manZilze arsebobs (Tumca, maT hqoniaT problemebic). miuxedavad amisa, zogadad, qselebi droebiTi struqturaa, arasamTavrobo organizaciebze droebiTic ki. bolos da bolos, mTel msoflioSi arasamTavrobo organizaciebi imisaTvis Seiqmna, rom oficialuri xelisuflebisaTvis ufro ukeTesi gzebi daenaxvebinaT, daxmarebodnen maT, monitoringi ganxorcilebinaT da Secdomebi SeesworebinaT. isini ar Seqmnila xelisuflebis Canacvlebis mizniT. roca mTavroba Sesabamisad ver funqcionirebs, magaliTad, omis dros, humanitaruli organizaciebi zogjer sakuTar Tavze amgvar pasuxismgeblobas iReben, magram es gansakuTrebul SemTxvevebSi xdeba da droebiTi movlenaa. donorTa waxalisebiT Seqmnili qselebi warumateblobisagan gansakuTrebiT daucvelia, miT umetes, Tu isini mTlianad donorebze arian damokidebulni. maT warmatebis Sansebis ga-
35
sazrdelad mkafiod gansazRvruli erTi amocana sWirdebaT. Tu es ukanaskneli arsebobs, magram Tanxebi amoiwura, qselma SeiZleba mainc ganagrZos funqcionireba, SesaZloa naklebi ambiciiT, magaliTad, rogorc araofocialurma qselma _ regularul komunikaciis, informaciisa da gamocdilebis gacvlas gare dafinanseba ar sWirdeba. dabolos, SeiZleba iTqvas, rom warmatebuli, oficialuri qselebi mcire zomisaa; Sesabamisad _ naklebad diversificirebuli da ukeT marTvadi. maT mkafio, magram mokrZalebuli saerTo amocana aqvT. aseTi qselebi ara viRacis ambiciebs, aramed, urTierTpativiscemasa da urTierTgagebas emyareba. isini acnobiereben sakuTar SezRudulobasa da droebiT xasiaTs. agreTve imasac, rom erTad muSaoba~ niSnavs ufro met muSaobas, vidre cal-calke. bolos da bolos, sityvis network-is (qseli~) fuZea work (muSaoba, samuSao~). marTalia, es yvelaferi, warmatebis garantias ar iZleva, magram SesaZloa, warumatebloba agvacilos Tavidan.
literatura Paul G.H. Engel, Monique L. Salomon: Facilitating innovation for development, a RAAKS resource book, KITCTA-STOAS, Amsterdam, 1997 C. Alders, B. Haverkort and L. van Veldhuizen: Linking with farmers: networking for low external input and sustainable agriculture, 1997 London, Intermediate Technology Publications, p.25-35; E.von Hippel: Cooperation between rivals: informal know how trading, Research Policy, 16: 291-302, 1987
36
37
adamianebi Tu sistema
naTia zedginiZe, Tamar cirekiZe
1978 wels fexburTis Cempionatis finalur matCze erTmaneTs holandiis da germaniis gundebi Sexvdnen. varskvlavebiT savse holandiis nakrebi damarcxda. bednierma germaniis nakrebis mwvrTnelma interviuSi ganacxada: `Cemi gundi mTlianad varskvlavi iyo~. es ambavi maSin gagvaxsenda, roca saerTaSoriso eqspertebTan erTad USAID/FORCAST1 _ programis farglebSi qarTul sajaro organizaciebTan samuSaod vemzadebodiT. germaneli eqsperti im sakonsultacio kompaniis lideria, romelic garkveulwilad xarisxis marTvis sistemis gurus _ edvard demingis azrs iziarebs: `marTvis sistemaSi mTavaria procesze dafuZnebuli sistemuri midgoma.~ Cveni erToblivi seminari 2009 wels Catarda, im wels, rodesac germania msoflio Cempionatis finalur TamaSSi espaneTTan damarcxda. seminaris erT-erTma monawilem xumrobiT mi-
edvard demingi _ cnobili amerikeli mecnieri (19001993), ekonomisti, leqtori. iaponiaSi mis pativsacemad daaweses edvard demingis premia xarisxis marTvis mecnierul da praqtikul miRwevebSi.
programa, romelic miznad isaxavs adamianuri da instituciuri SesaZleblobebis ganviTarebas _ Caucasus Focus on Results: Enhancing Across Sectors in Transition.
39
marTa germanel kolegas: `Tqveni mosmenisas Tvalwin erTi organizacia damidga _ germaniis safexburTo nakrebi, romelic, momiteveT, magram ar miyvars, ai, espanelebze ki vgiJdebi da xom dagamarcxes kidec~. germanelma konsultantma aseTi pasuxi gasca: `rac fexburSi msoflio Cempionati arsebobs, germanelebi tragediad aRviqvamT, Tu Cveni gundi saprizo adgilis gareSe rCeba, me espanelebis gundi yovelTvis momwons, magram...~ da eSmakurad gadaxeda Tavis germanulenovan warmoSobiT espanel kolegas. da mainc, romeli azri ufro sworia: nebismieri sistemis efeqturi muSaoba 80%-iT sistemis gamarTulobazea damokidebuli, xolo darCenili 20% amave sistemaSi dasaqmebuli adamianebis rolze? Tu geri ramleris mosazreba _ `cudi sistema kvalificiuri adamianebis xarjze yovelTvis efeqturad ifunqcionirebs~2. pasuxi SemdegSi mdgomareobs: ra Tqma unda, orive. erTi gamonaTqvami meores sulac ar gamoricxavs. piriqiT, es ori sentencia erTmaneTs avsebs kidec. im swrafad cvalebad garemoSi, sadac Tanamedrove sazogadoebas uxdeba cxovreba, organizaciuli SesaZleblobebis ganviTareba da garemosTan adaptacia sul ufro met aqtualobas iZens. Sesabamisad, dRis wesrigSi dgeba TanamSromlebis potencialis efeqturi gamoyenebis sakiTxi. TiTqosda, ra unda sWirdebodes adamianebis ufro metad an ukeTesad amuSavebas da amoqmedebas? magram amocana sulac ar aris martivi. damkvidrebuli gamocdilebidan gamomdinare, organizaciis warumateblobis an Secdomebis mizezs xSirad mxolod TanamSromlebSi veZebT. ramdenjer gvsmenia frazebi: `ra vqna, roca TanamSromlebi ar mivarga?~, `Wkviania, magram mainc ver arTmevs Tavs ise, rogorc Cven gvinda!~, `motivacia rogor ara aqvs, magram mainc uWirs saqmis dasruleba! ar unda da ar akeTebs! droulad ar momawoda informacia da amitomac gafuWda saqme!~ da a.S. uamravi argumenti arsebobs imis dasamtkiceblad, rom Seferxebis mizezi organizaciaSi dasaqmebul adamianebSia. magram, modiT, sakiTxs sxva mxridanac SevxedoT: Tu davuSvebT, rom TanamSromlebis umetesobas arc kvalifikacia aklia, arc enTuziazmi da motivacia, magram seriozuli problemebi mainc arsebobs, maSin ra SeiZleba aferxebdes organizaciis efeqtur funqcionirebas?
erTiani xarisxis marTva _ Total Quality Management, romelic moiazrebs organizaciaSi procesebze dafuZnebul marTvas, romelic orientirebulia xarisxis mudmiv gaumjobesebaze. adamianuri resursebis marTva _ organizaciaSi dasaqmebuli adamianebis marTva, romelic gulisxmobs personalis dagegmvas, organizebas, liderobamotivacias da kontrols. procesebis marTva _ im qmedebebis da aqtivobebis marTva, romlebic qmnian organizaciis saboloo produqts, Sedegs.
2 3
erTi SexedviT ritorikuli kiTxvaa. magram, logikas namdvilad ar aris moklebuli. iseve, rogorc nebismier cocxal sistemaSi, iqneba es ekosistema, adamianis organizmi Tu sxva, organizaciis yvela Sida da gare elementi erTmaneTTan mWidrod aris dakavSirebuli. rogorc adamianis organizmis SemTxvevaSi azri ara aqvs mkurnalobas swori diagnozis gareSe, aseve xSirad azrs moklebulia is kosmetikuri zomebi, rasac organizaciebSi vatarebT misi funqcionirebis gasaumjobeseblad. organizaciis Sefaseba da diagnozis dadgena ki sakmaod rTulia da kompleqsur midgomas gulisxmobs. swored amitom praqtikaSi farTod gamoiyeneba Semdegi aprobirebuli meTodologia: `samuSaos Sesrulebis teqnologia~ (Human Performance Technology - HPT3), romelsac safuZvlad udevs samuSao procesebis da adamianis mier samuSaos Sesrulebis analizi da Semdgomi gaumjobeseba. es ukanasknelni ki organizaciis SesaZleblobebis ganviTarebis winapirobaa. samuSaos Sesrulebis teqnologia organizaciis saqmianobaSi Carevas (intervencias) sxvadasxva disciplinebis gamoyenebiT axorcielebs. es disciplinebia: erTiani xarisxis marTva, procesebis marTva, adamianuri resursebis marTva da sxva. warmogidgeniaT adamiani, romelic arasodes Seuwuxebia janmrTelobas? aseve warmoudgenelia organizacia, romelsac aranairi problema ara aqvs. problemebis qona da maT gamosworebaze zrunva ganviTarebaze da swavlaze orientirebuli nebismieri organizaciis mudmivi saqmianobaa. iqneba es sajaro dawesebuleba, biznes kompania Tu sazogadoebrivi organizacia. cvlilebebi da cvalebad garemosTan Segueba procesia da ara erTjeradi RonisZieba. Zalian kargia, Tu organizacia periodulad ganvlil gzas gadaxedavs, Seafasebs da momavals dagegmavs. kidev ufro kargia, Tu am procesSi gamocdili konsultantebi gexmarebian. rac ar unda xangrZlivi istoriis mqone da Zlieri organizacia iyo, garedan mowveuli profesionali,
Rummler, G., Brache, A. (1991). Improving performance: How to manage the white space in the organizational chart. San Francisco: Jossey Bass. marTvis is meTodebi, rac dakavSirebulia organizaciaSi dasaqmebuli adamianebis ufro efeqtur da efeqtian marTvasTan.
40
n. zedginiZe, T. cirekiZe
romelsac organizaciaSi sakuTari interesebi ar amoZravebs, xSirad ufro obieqturia da iseT raRaceebs amCnevs, rac yoveldRiur saqmianobaSi Caflul organizaciis TanamSromlebsa da xSirad, menejmentsac SeumCneveli an gauazrebeli rCebaT. amitom, madlobis meti ra gveTqmis amerikis SeerTebuli Statebis ganviTarebis saagentos (USAID) mimarT, romelic arsebuli programis farglebSi, erTi mxriv, qarTul sajaro organizaciebis gaZlierebas da meore mxriv, adgilobriv bazarze organizaciuli ganviTarebis konsultantebis gazrdas isaxavs miznad. 1999 wels, rodesac Cveni organizacia _ konsultaciis da treningis centri daarsda, organizaciuli ganviTarebis sakiTxebis da TanamSromelTa unarebis ganviTarebis treningebze moTxovna naklebad iyo. rac Seexeba konsultacias, ZiriTadad finansur sakiTxebSi auditoruli kompaniebis momsaxureba igulisxmeboda. dRes ki suraTi sxvagvaria. bevr kerZo kompanias da sajaro samarTlis iuridiul pirs sakuTari trening-centrebi aqvT gaxsnili. sakonsultacio momsaxurebazec gaizarda moTxovna. Tuki 10 wlis win ucxoeTidan Camosul trenerebsa da konsultantebs qarTul organizaciebSi xSirad SiSnarevi mowiwebiT xvdebodnen, dRes maT profesionalizms da gamocdilebas sakmaod mkacrad afaseben. Tu adre Statis ganaTlebis da gadamzadebis Tanxas ZiriTadad mxolod donorebis da saerTaSoriso programebis TanxebiT afinansebdnen, dRes bevri organizacia (da ara mxolod bizneskompaniebi) TavianTi xarjebiT afinanseben TanamSromlebis gadamzadebasa da kvalifikaciis amaRlebas. drom moitana es, Tu samive seqtorSi ucxoeTSi ganaTlebamiRebuli axalgazrdebis masiurma Semosvlam, mTavaria, rom sasikeTo Zvrebi aSkarad SeimCneva. arc saqarTveloSi arsebuli akademiuri saswavleblebis wvlili ar unda daviviwyoT. wlebis ganmavlobaSi Catarebulma treningebmac, albaT, Tavis nayofi gamoiRo. naTeli gaxda, rom SeiZleba adamiani brwyinvale specialisti iyo: iuristi, eqimi, agronomi, maswavlebeli Tu sxva, magram organizaciis Tu institutis, Tundac adamianebis mcirericxovani jgufis marTvas da ganviTarebas damatebiT gansxvavebuli codna da unarebi sWirdeba. amave dros, Tu nebismieri zemoTCamoTvlili profesiis daufleba warmoudgenelia wlebis ganmavlobaSi miRebuli akademiuri ganaTlebis gareSe, organizaciuli marTvis da ganviTarebis principebze garkveuli warmodgenis SeqmnisTvis ar aris aucilebeli biznes administrirebis an sajaro politikis dagegmvis magistris wodeba. saerTaSoriso organizaciebmac alRo auRes arsebul situacias da gacilebiT ufro didi gulisyuriT ekidebian saqarTveloSi gasagzavni eqspertebis SerCevas. Cveni gamocdilebidan or organizacias gamovarCevdiT: germaniis teqnikuri daxmarebis sazogadoeba (GTZ) da amerikis SeerTebuli Statebis ganviTarebis saagento (USAID). mTavari dainteresebuli mxare da ZiriTadi beneficiarebi ki, ra Tqma unda, adgilobrivi institutebi arian. saerTaSoriso eqspertebTan erTad, USAID/FORECAST-is programis farglebSi 2008-2010 wlebSi konsultaciisa da treningis centri TanamSromlobda saqarTveloSi arsebul Semdeg organizaciebTan: 1) garemos dacvisa da bunebrivi resursebis saministro, 2) aWaris avtonomiuri respublikis ganaTlebis, sportis da axalgazrduli saqmeebis saministro, 3) ganaTlebisa da mecnierebis saministros ganaTlebis akreditaciis erovnuli centri, 4) ganaTlebisa da mecnierebis saministros gamocdebis erovnuli centri, 5) ltolvilTa da gansaxlebis saministro. zemoxsenebul organizaciebSi samuSao ucxoeli kosultantebis gareSe Sesrulda. TiToeul SemTxvevaSi, proeqtebis ganxorcielebis aucilebloba ganpirobebuli iyo aRniSnul dawesebulebebSi arsebuli organizaciuli sistemis daxvewasa da moqnilobis, efeqturobis amaRlebaSi. TiToeuli proeqti TavisTavad saintereso da gamomwvevi aRmoCnda konsultaciisa da treningis centrisaTvis. es aixsneba im faqtiT, rom TiToeul SemTxvevaSi gamoviyeneT samuSaos Sesrulebis teqnologia (HPT4). modiT, mokled mimovixiloT mocemuli HPT modeli, raTa TvalnaTliv davinaxoT misi gamoyenebis praqtikuloba da efeqturoba sakonsultacio saqmianobisas.
41
arsebuli meTodologiiT muSaoba moicavs organizaciis Seswavlas sxvadasxva doneebze Sesabamis kiTxvebze orientirebiT: organizaciuli done _ ra aris organizaciis ZiriTadi daniSnuleba? ras akeTebs, visTvis, ratom da sad? roca am kiTxvebze pasuxi arsebobs, sxva kiTxva xdeba aqtualuri: rogor apirebs organizacia im yvelafris ganxorcielebas, rac ukve naTeli da dadgenilia? sxva sityvebiT rom vTqvaT, organizaciis doneze ori mniSvnelovani sakiTxi figurirebs: organizaciis strategiis SemuSaveba da strategiis ganxorcieleba. procesebis done: romelia is mniSnelovani procesi, romlis gaumjobesebisTvis zrunva aucilebelia organizaciisTvis, rogor unda moxdes arsebuli procesis marTva? ramdenad mniSvnelovania procesebis Sedegi organizaciis strategiuli miznebis ganxorcielebisTvis? samuSaos ganxorcielebis (individis) done: ra saxis samuSao poziciebia saWiro arsebuli procesis mimdinareobisas? ra moeTxovebaT arsebul poziciebze momuSave adamianebs, ras akeTebs organizacia imisTvis, rom arsebul poziciaze momuSave adamianebma maqsimaluri Zalisxmeva Cadon samuSaoSi? xSirad, adamianebis dabali Sromis nayofiereba mxolod imis maCvenebelia, rom organizaciaSi raRac ar midis ise, rogorc unda iyos da rom saWiroa ara marto `simptomebis~ Zieba, aramed gamomwvevi mizezebis fundamenturi kvleva. Sesabamisad HPT modeli gulisxmobs organizaciis kvlevas etapobrivad. sqematurad ki SeiZleba ase gamovsaxoT:
organizaciis analizi: 1. organizaciis misiis, miznebis, faseulobebis, strategiuli mimarTulebebis analizi 2. procesebis analizi 3. instituciuri garemos analizi 4. TanamSromlebis mier samuSaos ganxorcielebis analizi 5. xarvezebis aRmoCena
nebismieri sakonsultacio momsaxurebis ganxorcielebisas, bunebrivia, sakonsultacio organizacia yovelTvis iZens gamocdilebas, romelic mas saSualebas aZlevs ganazogados Sedegebi da gaakeTos daskvnebi. Sesabamisad, Cvenc ar varT gamonaklisi da Tu arsebul sajaro dawesebulebebSi da sxva seqtorebSic (biznesi da sazogadoebrivi organizaciebi) muSaobis gamocdilebas ganvazogadebT, Tavisuflad SeiZleba iTqvas, rom samive seqtorSi sakmarisi raodenobiT moiZebnebian saqmis mcodne, profesionali muSakebi, romelTac guli SestkivaT samuSaos ganxorcielebazec, organizaciazec da Sesabamisi dargis Tu profesiis ganviTarebazec. sirTuleebi qarTuli organizaciebis da gansakuTrebiT, institutebis ganviTarebaSi ufro sistemuri xasiaTisaa. sxva sityvebiT, sityva `ojaxs~ sityva `organizaciiT~ Tu SevcvliT, SegviZlia lev tolstois cnobili fraza mivusadagoT Cvens Tematikas: `yvela bednieri organizacia erTmaneTs hgavs da yvela ubedur organizacias ubedurebis gansxvavebuli mizezi gaaCnia~. swored amitom, sxvadasxva organizaciebis analizis Sedegad miRebuli `diagnozi~ SeuZlebelia trafaretuli da Sablonuri iyos. xSirad konsultantebi scodaven, roca ukve gamzadebuli receptebiT midian ama Tu im organizaciaSi. maT miaCniaT, rom erTi da igive `medikamenti~ yvela `pacients~ uSvelis. argumentad ki iSvelieben im saerTo simptomebs, romelic TiToeuli organizaciisaTvis damaxasiaTebelia.
42
n. zedginiZe, T. cirekiZe
da mainc, SeiZleba Tu ara gamoikveTos is raRac saerTo, rac mocemul momentSi saqarTveloSi moqmedi organizaciebis ganviTarebas uSlis xels? Cvenma gamocdilebam dagvanaxa Semdegi tipuri xarvezebi: pirveli, rac TvalSi gxvdeba, es komunikaciis simwirea. iSviaTad tardeba kargad dagegmili da Sedegze orientirebuli Sexvedrebi, sadac strategiuli gegmebis ganxorcielebis gzebze Tu masTan dakavSirebul struqturul cvlilebebze unda iyos saubari, xolo calkeuli departamentebis da operaciuli xazis muSakebis perioduli operaciuli gegmebi da angariSebi meqanikurad grovdeba, yovelgvari analizis da Semdgomi reagirebis gareSe. arsebuli situaciis gamosworebas xSirad konsultantebs avaleben: `egeb, iseTi struqtura gagvikeToT, romelic arasdros ar Seicvleba~; `Cven struqtura gvinda _ strategia raSi gainteresebT?~, `SegiZliaT, erT kviraSi organizaciis strategia dagviweroT? _ Tu CvenTan dagWirdaT mudmivad urTierToba da Cven unda giTxraT yvelaferi, maSin Tqven raRas akeTebT?~; amgvari kiTxvebi da SeniSvnebi, xSirad piradad mogvismenia. msgavsi Sexedulebebi imis maniSnebelia, rom rig SemTxvevebSi organizaciebSi gadawyvetilebis mimRebi pirebi organizaciuli marTvis da ganviTarebis sakiTxebs sakmaod iolad an araprofesionalurad uyureben. meore _ ar xdeba iseTi organizaciuli kulturis danergva da waxaliseba, sadac adamianebi Riad ilaparakeben samuSaos SesrulebasTan dakavSirebul problemebze da sxvebTan erTad monaxaven problemis gadaWris gzas. Riad saubari xSirad garkveul SiSs ukavSirdeba. ramdenjer gvsmenia: `amas rogor vityvi! mere samsaxuridan gamaTavisufleben!~; `sityva problema ar unda gaigos Cvenma menejerma! ifiqrebs, rom me vmuSaob cudad~ da a.S. mesame _ calke sakiTxia adamianuri resursebis marTvasTan (arm) dakavSirebuli problemebi. isev nacnobi frazebi: `liderobis treningi TqvenTanac gaiares da sxva organizaciaSic, magram liderebad mainc ver Camoyalibdnen~; `iciT, sami Tve ki SeecvalaT qceva klientebTan urTierTobaSi, magram mere isev daaviwydaT, rac iswavles da damkvirveblebisgan isev Zvel SeniSvnebs viRebT~; `TanamSromlebis Sefaseba rogor ar xdeba, magram maT ratom unda icodnen winaswar is kriteriumebi, riTac afaseben?~; `iZleviT garantias, rom Tqveni (2 dRiani!) treningis mere, Cveni TanamSromlebi ise moiqcevian, rogorc standartSi uweriaT?!~ _ msgavsi frazebi imis mimaniSnebelia, rom marTalia, bolo wlebSi mocemul Temas (arm) bevr organizaciebSi gacilebiT ufro meti yuradReba eTmoba vidre adre, magram adamianuri resursebis marTvasTan dakavSirebuli sistemebi da procesebi finansebTan, iuridiul sakiTxebTan da marketingTan mimarTebaSi, mainc `geris~ rolSi rCeba. yvela zemoT CamoTvlili problemebis arsebobis Sedegad organizaciebi Rebuloben erT saerTo suraTs: organizaciuli miznebi, organizaciaSi mimdinare procesebi da TanamSromelTa mier samuSaos SesrulebasTan dakavSirebuli sakiTxebi xSirad erTmaneTTan winaaRmdegobaSi modis. da ai aq, dRis wesrigSi dgeba HPT meTodologiis gamoyenebis aucilebloba, romlis mizania samive donis (organizacia, procesebi da adamianebi) WrilSi arsebuli xarvezebis Zieba, ganxilva, analizi da samoqmedo RonisZiebebis danergva. magram, aRniSnuli qmedebebis ganxorcieleba, ra Tqma unda, ar moiazrebs mxolod konsultantis `erTi moTamaSis~ principiT moqmedebas. mas sWirdeba meore gundis wevri _ organizaciis xelmZRvaneli piris Tu pirebis aqtiuri CarTva. sxva SemTxvevaSi, organizacia naTlad verasodes warmoidgens, Tu ra saxis produqts miiRebs sakonsultacio muSaobis Sedegad. amis gareSe procesSi CarTuli yvela mxare _ konsultantic, organizaciac da proeqtis damkveTic ukmayofilo darCeba. miRebuli mdidari gamocdilebis Sedegad sazogadoebas da gansakuTrebiT sxvadasxva tipis organizaciebis xelmZRvanelobas SegviZlia SevTavazoT Semdegi Svidi rekomendacia: rekomendacia 1: yvelas aqvs problema! Tqven gamonaklisi ar xarT! yovelTvis arsebobs garkveuli tipis problemebi, romlebic, erTi SexedviT, TiTqos adamianebis mier samuSaobs SesrulebasTan da maT Sromis nayofierebasTan aris dakavSirebuli. magram, es mxolod zedapiruli suraTia.
43
rekomendacia 2: calkeuli individi, romelic CarTulia organizaciul saqmianobebSi, rac ar unda kompetenturi da motivirebuli iyos, misi Sromis nayofiereba ver iqneba saTanado doneze, Tu procesebi da organizaciuli sistema ar aris gamarTuli. rekomendacia 3: nebismieri tipis organizaciaSi xarvezebi saerToa: komunikaciis simwire; resursebis simwire; adamianuri resursebis funqciebis gadafarva da xSirad dublireba samuSaoebis Sesrulebis procesSi; adamianuri resursebis ganviTarebis sistemis sisuste; adamianuri resursebis samuSaos Sefasebis sistemis ararseboba; monacemTa bazebis arasrulyofileba. Tumca, mTavaria yvela xarvezi dajgufdes saerTo niSnis mixedviT. rekomendacia 4: procesebis kvlevisas aucilebelia ganisazRros yvela is procedura da qmedeba, romlebsac logikuri Tanmimdevroba aqvT da romlebic konkretul Sedegzea orientirebuli. amasTan TiToeuli procesis Sesrulebis xarisxis donis winaswari gansazRvra winapirobaa samuSos efeqturi SesrulebisaTvis. rekomendacia 5: rac ar unda efeqturi sistema iqnes SeTavazebuli konsultantebis mier, warmatebis sawindari mmarTveli gundis aqtiuri mxardaWera da swori marTvis stilia. rekomendacia 6: personalis motivacias qmnis Tavad sistema da ara calkeuli individebi. adamianebi unda moergon sistemas da ara sistema adamianebs, winaaRmdeg SemTxvevaSi yovelTvis iqneba qaosi da gaugebroba. rekomendacia 7: adamianebis kvalifikacia unda ganisazRvrebodes ara sistemisgan ganyenebulad, aramed procesebis moTxovnidan da standartebidan gamomdinare. calkeuli individi Tavisi arsiT unikaluria da SesaZlebelia, did codnas da unarebs flobdes, magram SeiZleba, Seuferebeli aRmoCndes konkretuli qmedebebis Sesasrulebad, an ubralod, adamianis pirovnuli Tvisebebi ver moergos organizaciul miznebsa da amocanebs. rekomendaciebis nusxaSi, ra Tqma unda, srulyofilad araa asaxuli is detaluri samoqmedo RonisZiebebi da instrumentebi, romlebic Cven SevimuSaveT calkeuli sakonsultacio momsaxurebis ganxorcielebis Sedegad sxvadasxva tipis organizaciebSi, iqneba es saxelmwifo, kerZo Tu arasamTavrobo organizacia. Tumca, arsi Tavad HTP modelis praqtikul gamoyenebaSi mdgomareobs. am kuTxiT ki unda iTqvas, rom aRniSnuli modeli sakmaod efeqturia, radgan sakonsultacio momsaxureobis ganxocielebis etapebi mocemuli modelis mixedviT yovelTvis aris sinqronuli, Tanmimdevruli da rac mTavaria, produqtiuli samizne organizaciebisaTvis. garda amisa, HTP modelis produqtiuloba aixsneba im faqtiT, rom samizne jgufebi anu organizaciebi realurad xedaven sistemuri tipis xarvezebs, maT gamomwvev mizezebs da Sesabamisad, makoreqtirebeli da prevenciuli RonisZiebebis aucileblobasa da realurobas. marTlac da, rom ara xarvezebis Zieba Tavdapirvelad organizaciis doneze, Semdeg procesebis doneze da yvelaze bolos, individis doneze, Cven verasodes davinaxavT aisbergis fuZes. Sesabamisad, Tu ver vxedavT fuZes, ver davinaxavT problemebis gamomwvev realur mizezebs. mizezebis ar Tu ver danaxva ki niSnavs, rom organizaciis muSaobis Sedegebi arasodes iqneba iseTi efeqturi, rogoric SeiZleboda, rom realurad yofiliyo.
44
2008 wels konsultaciisa da treningis centrs daxmarebisaTvis mimarTa Tbilisis kerZo skola-pansionma `mTiebi~. skola qarTul saganmanaTleblo sivrceSi ukve didi xania arsebobs da mdidari gamocdilebac aqvs. Tumca, skolis ganviTarebasTan erTad sasurveli xarisxis SenarCuneba da marTva garTulda. Sesabamisad, sakonsultacio momsaxureba miznad isaxavda skolis bazaze xarisxis marTvis sistemebis danergvas, Semdgom etapze ki ISO 9001 standartis1 damadasturebeli sertifikatis miRebaSi daxmarebas. es samuSao Zalian saintereso iyo sakonsultacio organizaciisaTvisac. sakonsultacio momsaxurebis upirveles amocanad `mTiebSi~ arsebuli sistemis xarvezebis gamovlena davisaxeT. Semdgomi etapi ki konkretul drosa da sivrceSi samoqmedo RonisZiebebis danergvas gulisxmobda.
1
standartizaciis saerTaSoriso organizaciis mier Seqmnili da aRiarebuli oficialuri standarti xarisxis marTvis sistemebSi.
45
Casatarebeli samuSaoebi ramdenime etapad daiyo: 1) skolis sistemis kvleva, analizi, Sefaseba da rekomendaciebis SeTavazeba; 2) skolis personalis wvrTna da informireba xarisxis marTvis sistemebis Sesaxeb; 3) xarisxis politikis, procedurebis da dokumenturi formebis gawera; 4) yvela rekomendaciis gaTvaliswineba da praqtikuli danergva. pirveli etapis gansaxorcilebelad Cveni rekomendaciis safuZvelze Seiqmna mmarTveli gundi e.w `Steering Team~, romelic dawyebiTi, sabaziso da saSualo skolis (seqtorebis) direqtorebisagan dakompleqtda. gundis Seqmna gadavwyviteT, radgan, swored maTi aqtiuri monawileobiT jer erTiani xarisxis marTvis sistema unda SemuSavebulyo, xolo Semdeg ki _ danergiliyo. Sesabamisad, pirvel safexurze Catarda treningi, romelmac gundis wevrebs xarisxis marTvis principebi da is sargebeli gaacno, romelsac skola efeqturi sistemis danergvis Sedegad miiRebda. mas Semdeg, rac marTvis gundma gaiTavisa da gaiazra dasaxuli amocana, konsultaciis centri arsebuli marTvis sistemis Seswavlas Seudga. mocemul procesSi gamoyenebul iqna informaciis moZiebis martivi meTodi _ gamokiTxva. gamokiTxvis pirveli etapi Catarda skolis akademiur personalTan. misi mizani iyo daedgina, rogor muSaobs Sida organizaciuli sistema; rogoria Cveulebrivi rigiTi personalis damokidebuleba; rogoria motivaciis sistema; ramdenad sworad aris ganawilebuli funqciebi; ramdenad xdeba xarisxis monitoringi, kontroli da misi gaumjobesebis RonisZiebebis dagegmva da Sesruleba. amavdroulad, konsultanti gamokiTxvis Sedegad krebda informacias personalis funqciebisa da movaleobebis Sesaxeb, raTa Semdgom dokumenturi saxiT sistemasTan SesabamisobaSi gaweriliyo samuSaos aRwerebi. aRsaniSnavia isic, rom pirvel etapze pedagogebis da aRmzrdelebis damokidebuleba skeptikuri iyo _ erTgvari SiSic gaCnda imisa, rom skolaSi reorganizacia daiwyeboda, rasac personalis Semcireba mohyveboda. gamokiTxvis meore etapi mSoblebTan werilobiTi saxiT, anonimurad Catarda. am kvlevam mSoblebis swavlis xarisxTan dakavSirebuli molodinebi aCvena, rac friad mniSvnelovani iyo, radgan kvlevis Sedegebi SemdegSi skolis xarisxis amocanebis fundamenturi safuZveli gaxda. meore etapze daigegma treningebis Catareba skolis personalisaTvis. mizani mdgomareobda SemdegSi: skolis personals gaego xarisxis marTvis sistemis arsi, sistemis skolaSi danergvis mizani da sargebeli, romelsac moitanda es sistema; amasTan, personals unda gaecnobierebina sakuTari roli da wvlili aRniSnul saqmeSi. treningebi Catarda etapobrivad 90-mde personalisTvis. TiToeuli trening-gundi 20 adamianisagan Sedgeboda: pedagogebi, aRmzrdelebi, kaTedris xelmZRvanelebi da administraciuli personali. didi Zalisxmeva Caido mocemul treningSi, raTa akademiuri personali, upirveles yovlisa, imaSi dawmunebuliyo, rom xarisxis marTvis sistema maT muSaobas gaamartivebda da Semdeg ki swavlebis xarisxs aamaRlebda. konsultantma dagrovili ukukavSiris da informaciis safuZvelze moaxdina xarvezebis da maTi gamomwvevi mizezebis identificireba, xolo ukve Semdgom SesTavaza rekomendaciebi maTi daZlevis Sesaxeb; aseve gaiwera vadebi da pasuxismgebeli pirebi, vinc samoqmedo RonisZiebebs calkeul seqtorSi ganaxorcielebdnen. konsultaciis mesame etapze xarisxis marTvis konsultantma gawera xarisxis marTvis proceduris saxelmZRvanelo, romelic skolis erTian suraTs asaxavda _ skolis misiidan dawyebuli, procesebis aRweriT damTavrebuli. Seiqmna skolis xarisxis procedurebis saxelmZRvanelo, romelmac moicva: kadrebis marTva dokumentebis marTva saswavlo procesi saaRmzrdelo procesis marTva monitoringi da kontroli
46
n. zedginiZe