Dunyada Ve Turkiyede Komurun Gelecegi

1 Bartn-Amasra, 26-27 Ekim 2013
DNYADA VE TRKYEDE KMRN GELECE

Dr. Nejat Tamzok
KMRN KISA TARH 1

90 80 70 60 50
(%) Petrol Kmr Doal gaz Biyomas
M. 1000: Kmrn bilinen ilk kullanm. 18.-19. yy Sanayi Devrimi: Kmr talebinde srama. 1910-1920: Enerji tketiminde kmrn pay %60. 1920-1970: Petroln ykselii, kmrn d.
Nkleer
Hidrolik Dier yenilenebilir
40 30 20
10
0
?
1850 1860 1870 1880 1890 1900 1910 1920 1930 1940 1950 1960 1970 1980 1990 2000 2010 2020 2030
1960larn ortalar: Kmr tahtn petrole brakyor. 1970lerin ba: Doal gazn da rekabetiyle kmrn pay %25lere iniyor. 1970li yllar petrol krizleri: Kmrn payndaki gerileme duruyor, ancak sonraki dnemde ortaya kan evre hareketleri ve doal gaza olan talep nedeniyle 2000lerin balarna kadar %25 civarnda seyrediyor.
Kaynaklara gre dnya enerji tketimi, 1850- 2011

Kaynaklar: J. Laherrere 2005, IEA Data Services, IEA Key World Energy Statistics 2005-2013
KMRN KISA TARH 2

4500 4000 3500 Mtpe 3000 2500 2000
Beklenti: 1980lerden ya da 1990lardan bakldnda, kresel enerji tketimi iinde kmrn paynn 2000ler sonrasnda %20lerin altna deceini syleyebilmek mmkndr. Gerekleme: Sonraki gelimeler bu beklentinin tam tersi ynde olmutur: Dnya kmr tketiminde son yllarda arpc bir gelime sz konusudur.
1999
2001 2003 2005 2007 2009 2011
Petrol
Kmr
Doal gaz
Kmr tketim art 1970-2000 (30 yl): %60 2000-2011 (11 yl): %57 2000-2011 aras tketim art petrolde %16 ve doal gazda %28 olmutur.
Dnya fosil yakt tketimleri, 1999- 2011

Kaynaklar: IEA Data Services, IEA Key World Energy Statistics 2005-2013
KMR NEREYE ?
Birincil Enerji 1973 Kmr Petrol Doal gaz Nkleer Bioyakt-p Hidrolik Dier 24,6 46,0 16,0 0,9 10,6 1,8 0,1 2011 28,8 31,5 21,3 5,1 10,0 2,3 1,0 Elektrik retimi 1973 38,3 24,6 12,2 3,3 21,0 0,6 2011 41,3 4,8 21,9 11,7 15,8 4,5
Petroln pay hzla dm, doal gaz payndaki art eski hzn kaybetmitir. Kmrn pay hzla artmaktadr. Kresel enerji tketiminde fosil yaktlarn arl srmekte: 1973: %97,2 ve 2011: %91,6 (yenilenebilir pay hala %1,0) Kresel enerji savalarnda rekabet fosil yaktlar arasnda gemekte ve daha uzun sre de sz konusu kaynaklar arasnda geecek gibi grnmektedir. Bu yarn son 10 yllk performansna bakldnda; kmrn, krallk tahtn yeniden ele geirme ans ciddi bir ekilde ortaya kmtr.
Birincil enerji arz ve elektrik retiminde kaynak paylar

Kaynak: IEA Key World Energy Statistics 2005-2013
KMR NEREYE ?
45 Elektrik retimindeki Pay (IEA) Elektrik retimindeki Pay (US/DOE) Birincil Enerji Pay (IEA)
yleyse kmr ne yne gidecektir? Kresel kmr tketiminde zellikle son on yl ierisinde gerekleen ciddi art oranlar, bu enerji kaynann gelecei konusunda youn tartmalarn gndeme gelmesine neden olmu, kmrn gelecekteki ynnn ne olacana ilikin eitli deerlendirmelerin yaplmasna yol amtr. 2010 2035 29,6 27,9 41,7 36,6
40
35 (%)
30
25 Birincil Enerji Pay (US/DOE) 1973 2015 2025 2035
Birincil enerji pay (IEA) Birincil enerji pay (DOE) Elektrik retimindeki pay (IEA) Elektrik retiminde pay (DOE)
28,8 28,1 41,3 39,8
20
Dnya kmr tketim tahminleri (referans senaryo)

Kaynaklar: US/DOE International Energy Outlook 2013, IEA World Energy Outlook 2012
KMRN KRESEL JEOPOLT

Kmr; bol, yaygn, ucuz ve gvenilir bir enerji kayna MI?
I - Rezervlerin Yeterlilii ve Gvenilirlii zerine Soru aretleri II - Rezervler zerinde Az Sayda lkenin Denetimi III - retim ve Tketim Corafyalarnda Eksen Kaymalar IV - Kresel Piyasada Rekabet Sorunu
V - Kresel Kmr Ticaretinde Gelimeler

VI - Fiyat Davranlarnda Deiim ve Yukar Doru Hareketlenme
KMRN KRESEL JEOPOLT

I - Rezervlerin Yeterlilii ve Gvenilirlii zerine Soru aretleri Yeterlilik Sorunu 140 120 100
00: WEC 00: BP
250 200 150 100 50 0

1980 1984 1988 1992 1996 2000 2004 2008 2012
Kmr
?
2016 2020
Petrol Doal gaz
80
60 40 20 119 yl 109 yl
Fosil kaynaklarn yllar itibariyle mrleri (yl)
59.6 yl 55.7 yl
47.3 yl 52.9 yl
Petrol
0
Kmr Doal gaz
250 200 150 100 50 0

1980 1984 1988 1992 1996 2000 2004 2008 2012 2016 2020 2024 2028 Yllk %4,5 tketim hzyla kmrn kalan mr (yl)
Kmr Petrol Doal gaz
Fosil kaynaklarn mrleri (yl)

Kaynaklar: WEC, World Energy Resources, 2013; BP, Statistical Review of World Energy 2013
KMRN KRESEL JEOPOLT

I - Rezervlerin Yeterlilii ve Gvenilirlii zerine Soru aretleri Gvenilirlik Sorunu
Dnya kmr rezerv rakamlar ve rezervlerin kalan mrleri ciddi ekilde tartmaldr.
Dnya kmr rezervleri konusunda kullanlan kaynaklarn genellikle gvenilir olmad, gerek kresel gerekse ulusal lekte ortaya konulan rakamlarn ounlukla eski tarihli olduu ve rezerv rakamlarnn abartlarak yaynland sklkla ileri srlmektedir.
KMRN KRESEL JEOPOLT

II - Rezervler zerinde Az Sayda lkenin Denetimi
100 90 80
70 60
(%)
Kanada G.Afrika Kazakistan Ukrayna Almanya Hindistan

Avustralya
Petrol rezervlerinin %19,1i ve doalgaz rezervlerinin %23,9u tek lkenin elindeyken kmr rezervlerinin %27,6s tek bir lkede bulunmaktadr. Yine, petrol rezervlerinin %81,6s ve doalgaz rezervlerinin %77,2si toplam 10 lkenin envanterindeyken kmr rezervlerinin ise %91,8i toplam 10 lkededir.
100 90 80
70
50 40 30 20 10 0
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
in
Rusya
(%)
60 50 40
30
20
Kmr
Petrol Doalgaz
ABD
10 0 1 2 3 4 5 6 lke says 7
10
Dnya kmr rezervlerinin lkelere dalm
Dnya kmr, petrol ve doalgaz rezervlerinin lkelere gre paylar
KMRN KRESEL JEOPOLT

III - retim ve Tketim Corafyalarnda Eksen Kaymalar
100% 90%
80%
100% 90%
80%
70% 60% 50%

40%
Dier Asya-Pasifik
Rusya-Ukrayna
70% 60% 50%

40%
Dier Asya-Pasifik
AB-27 Kuzey Amerika
30% 20% 10%

0%
1994
1985 1988 1991 1997 2000 2003 2006 2009
AB-27
Kuzey Amerika
30% 20% 10%

0%
1985 1988 1991 1994 1997 2000 2003 2006 2009
retim corafyasnda deiim
Tketim corafyasnda deiim
1985 ylnda, ABD ile AB-27 toplam kresel retimden yaklak %45 ve Asya-Pasifik Blgesi ise %31,7 pay alrken, 2010 ylnda tablo tersine dnm ve taraflarn paylar %20 ve %67,2 olmutur. 1985 ylnda, ABD ve AB-27 toplam kresel tketimden yaklak %46 ve Asya-Pasifik ise %31,9 pay alrken, 2010 ylnda ABD ve AB-27nin pay %24 ve Asya-Pasifik Blgesinin pay ise %67,1 olmutur
KMRN KRESEL JEOPOLT

IV - Kresel Piyasada Rekabet Sorununu
Kresel kmr retiminin giderek daha byk blm daha az sayda lkenin elinde toplanmaktadr.
1985 ylnda retimin yaklak %90 toplam 13 lke tarafndan yaplmaktayken, 2010 yl itibariyle %90 sadece 7 lke tarafndan yaplmaktadr. Daha lml olmak zere benzer bir gelime tketim tarafnda da mevcuttur. 1985 ylnda dnya kmr arznn %90 18 lke tarafndan tketilirken, bu oran 2010 yl itibariyle 14 lkeye dmtr. Kmr sektrnde uluslararas irketlerin etkinliinin dier pek ok sektre gre azmsanmayacak lde olduu grlmektedir. 2007 yl itibariyle dnya buhar kmr ticaretinin %40 toplam 4 byk firmann kontrolndedir: BHP Billiton, Anglo-American, XSTRATA/Glencore ve Rio Tinto.
KMRN KRESEL JEOPOLT

100 90 80 Dier in Dier Asya
70
60 (%) 50
Yirmi yl nce yarm milyar ton olan dnya takmr ticareti 2010 yl itibariyle bir milyar ton dzeyine ykselmitir. Dnya kmr ihracatnn %83 6 lke tarafndan gerekletirilmektedir: Avustralya, Endonezya, Rusya, ABD, Gney Afrika ve Kolombiya. Kmr ithalatnda ise, Asya-Pasifik blgesindeki 3 lke %51 ile en byk pay almaktadr: Japonya, in ve Gney Kore.
Japonya
40 OECD Avrupa 30 20 10 0
1994
1990
1992
1996
1998
2000
2002
2004
2006
2008
Dnya kmr ithalatnn geliimi
2010
KMRN KRESEL JEOPOLT

Kanada (33 mton)
1 5 34 54
Rusya (87 mton)
25 20
Uzak Douya
Amerika (64 mton)
32 Kanadadan 25 19 Amerikadan 20 264 268

Avustralya (300 mton)
Dnya kmr ticareti, neredeyse sadece 10 lke ve bir ekonomik birliin tekelinde kalm gibi grnmektedir. Sz konusu lkelerin bei ihracat ve dier bei ile birlikte AB-27 ise ithalat konumundadr. Bu profilin ierisinde, Avrupa Birlii, phesiz- gl bir oyuncu olarak etkin roln srdrmektedir. Bununla beraber, AB-27nin ithalat paynn son on ylda %30 dzeyinden %18lere gerilemi olmas dikkate alndnda, sz konusu rol devam ettirip ettiremeyecei konusu kmr endstrisinin geleceini ekillendirecek nemli faktrlerden biri olacaktr.
2 39 5 13
11
in (19 mton)
25 3 10
Kolombiya/ Venezuella (77 mton)
21
Gney Afrika (68 mton)
Endonezya (277 mton)
42 24
Kresel kmr ticareti haritas
KMRN KRESEL JEOPOLT

VI - Fiyat Davranlarnda Deiim ve Yukar Doru Hareketlenme
250,00
200,00 150,00 100,00 50,00 0,00 1987 1991 1995 1999 2003 2007 2011 Kuzeybat Avrupa marker fiyat US Central Appalachian spot fiyat endeksi Japonya koklaabilir cif fiyat Japonya buhar kmr cif fiyat
250
200
$/ton
150
100
50
0 Oct 1981 Nov 1983 Dec 1985 Jan 1988 Feb 1990 Mar.92 Apr 1994 May.96 Jun 1998 Jul 2000 Aug 2002 Sep 2004 Oct 2006 Nov 2008 Dec 2010
Dnya kmr fiyatlarnn geliimi

Kaynak: BP 2013
Avustralya buhar kmr fiyatlarnn geliimi

Kaynak: Index Mundi 2011
Kmr fiyatlar, 2004 ylna kadar son derece dar bir aralkta deiim gstermitir. Bu yldan itibaren gerek buhar kmr gerekse koklaabilir kmr fiyatlar hzla ykselme eilimi ierisine girmitir. 1988-2003 yllar arasndaki 16 yllk dnemde kmr fiyatlar neredeyse sabit kalrken, 2004 ylndan itibaren, kmrn 200 yllk tarihinde grlmemi fiyat art oranlarna rastlanlmtr.
KLM DEKL TARTIMALARININ KMRN GELECE ZERNE ETKS VE TEKNOLOJ SORUNU

I - CO2 Emisyonlar
35.000 30.000 25.000 20.000 Mton CO2 Mtoe 1800 1600 1400 1200 1000 800 600 400 5.000 0 1965 1969 1973 1977 1981 1985 1989 1993 1997 2001 2005 2009 200 0 Dier in AB-27 ABD
nsanolu, kmrden kolay kolay vazgeememektedir.
15.000
10.000
Bununla beraber, kmr madencilii ve kmr kullanm, ayn zamanda her aamas evre zerinde etkili olan ve belirli dzeylerde evre kirliliine neden olan bir faaliyetler btndr. Kmrn yaklmas sonucunda ortaya kan ve kresel snmaya neden olan CO2 emisyonlar, gnmzde kmrden kaynaklanan en nemli problem olarak ortaya kmaktadr. Kmrn kresel snmaya yol aan etkilerinin ne ekilde giderilebilecei konusu gnmzn en nemli dnya meseleleri arasnda yerini almaktadr.
Kmr kullanm ile CO2 emisyonu arasndaki iliki

Kaynak: BP 2011

I - CO2 Emisyonlar
100,0% 90,0% 80,0% 70,0% Dier Japonya Hindistan AB-27 ABD in 100,0% 90,0% 80,0% 70,0% Dier Doal gaz Petrol Kmr 100,0% 90,0% 80,0% 70,0% Dier Endstri ve inaat Elektrik ve s
60,0%
50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0%
60,0%
50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0%
60,0%
50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0%
Dnya CO2 emisyonlarnn %65i 5 lke + AB-27 tarafndan yaylmaktadr. (2010) CO2 emisyonlar
Kaynak: BP 2011, IEA 2009, IEA 2011
Dnya CO2 emisyonlarnn %43 kmr kullanmndan kaynaklanmaktadr. (2009)
Kmr kl CO2 emisyonlarnn %71i elektrik ve s retimi kaynakldr. (2009)

II - Kmre dayal termik santrallardan CO2 emisyonlarn snrlamaya ynelik AB stratejisi
2010-2015
2015-2020 2020-2030
ADIM 1
ADIM 2 ADIM 3
Santrallarda en son teknoloji kullanm, Verimlilik: %4445, 1/3 orannda daha az CO2 emisyonu
Termik santral teknolojilerinde daha ileri gelimeler, Verimlilik: %50-55, 1/3 orannda daha az CO2 emisyonu
Sfr CO2 santrallarn devreye girii (CO2 tutma ve depolama, CCS), Verimlilik: %52-55, SIFIR CO2 EMSYONU

III Teknolojiye ilikin sorunlar
CO2 emisyonlarnn snrlandrlmasna ynelik stratejinin en gerekli ayan yatrm yani sermaye oluturmaktadr. Ancak, yeni teknolojilere yatrm yapma konusunda ne sanayilemi ne de gelimekte olan lkeler fazla istekli deildir. Bu nedenle, sz konusu teknolojiler, bugne kadar sklkla ticari yaamda deil ama power-point sunumlarda grlebilmektedir. Gnmzde, yeni santral ya da CCSe ilikin pek ok teknoloji halen aratrmagelitirme aamasndadr. Bugn iin, sz konusu teknolojilerin ticari lekte kullanlabilirliinin mmkn olabilecei, ancak bunun olduka uzun bir zaman alaca konusunda genel bir uzlama olduu sylenebilir. Bununla beraber, sz konusu srenin yenilenebilir kaynaklar ya da nkleer enerji teknolojilerinin gelitirilebilmesi iin de geerli olaca ve bu bakmdan yar nihai kazanacak olann bugnden ngrlebilmesinin g olduu da sylenmelidir.

III Teknolojiye ilikin sorunlar CCS teknolojilerine ilikin olarak; henz, maliyet ve ticari yaplabilirlik yannda, depolama gvenlii, depolama yerinin seimi, mlkiyet haklar, ruhsatlama, enjeksiyon ve izleme/kontrol ve kurumsal yaplarn da tanmland yasal dzenlemeler konusunda da henz byk boluklar olduu anlalmaktadr. Son olarak, gerek yeni santral teknolojileri gerek CCS teknolojileri konusunda en fazla yolu Avrupa, ABD ve Avustralyann ald grlmektedir. Bununla beraber, ne dnyann ikinci byk kmr tketicisi ABDnin ne de dnyann en nemli kmr ihracats Avustralyann sz konusu maliyetli teknolojileri uygulama konusunda fazla heveskar davranacaklar dnlmemektedir. Ayn ekilde, kresel kmr tketiminin %70ine yaknn tketen ve kresel CO2 emisyonunun yaklak yarsn reten in bata olmak zere Gneydou Asya lkelerinin de sz konusu teknolojilere mesafeli yaklaaca aktr.
SON SZ
Kmrn gelecekteki yn, byk lde, kendisine rakip enerji kaynaklaryla ilgili yaanacak gelimelere de bal olacaktr. Bununla beraber, bugnden bakldnda, kmrn geleceini belirleyecek asl unsurlar, kmr endstrisinin kendi i dinamiklerinden kaynaklanacak gibi grnmektedir.
Bu erevede, yaklak ikiyz yldr dnya ekonomileri zerinde belirleyici rol oynayan kmrn geleceine ilikin bir zmlemenin, birbirinden ayr, ancak sebep-sonu ilikileriyle srekli birbirleriyle etkileim halinde olan ve genel olarak jeopolitik, evre ve teknoloji balklar altnda toplanabilecek bir dizi parametrenin incelenmesi yoluyla yaplabilmesi mmkndr.
TRKYE ENERJ TALEB

Trkiyenin tkettii birincil enerji miktar son yirmi ylda %111 artarken lke iindeki enerji retimi sadece %26 arttrlabilmi ve tketim artnn sadece %10luk ksm yurtii retim art ile karlanabilmitir. Trkiye, yirmi yl nce birincil enerji ihtiyacnn yaklak yarsn yerli enerji kaynaklarndan temin edebilirken, bugn neredeyse drtte n dardan ithal etmek zorundadr. Bu tablonun sonucu olarak, enerji ithalat faturas giderek kabarmaktadr. Son 5 ylda (2008-2012) enerji ithalatna denen dviz toplam 231 milyar Dolar dzeyindedir ve bu miktar ayn dnemde yaplan toplam ithalatn %23ne karlk gelmektedir. Trkiyenin enerji talebi hzla artmaktadr ve yerli enerji retiminin toplam enerji tketimini ne lde karlayabilecei konusu nmzdeki yllarda Trkiye iin giderek daha yaamsal hale gelecektir.
BRNCL ENERJ TKETMNN KAYNAKLARA DAILIMI

35 30 25 20 milyon tep % 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 5 0 Doal gaz Petrol Yerli kmr thal kmr Hidrolik 1971 0 9,3 4,7 0 0,2 5,8 0 20,0 1981 0 15,7 6,9 0,4 1,1 7,7 0,2 32,0 1991 3,8 23,3 12,5 5 2 7,2 0,5 54,3 2001 14,9 30,9 12,6 6,8 2,1 6,2 1,4 74,9 2011 36,9 30,5 18,1 17,7 4,5 3,5 3,2 114,4 Petrol Yerli kmr thal kmr Hidrolik 10% 0% Doal gaz 1971 0,0 46,5 23,5 0,0 1,0 29,0 0,0 1981 0,0 49,1 21,6 1,3 3,4 24,1 0,6 1991 7,0 42,9 23,0 9,2 3,7 13,3 0,9 2001 19,9 41,3 16,8 9,1 2,8 8,3 1,9 2011 32,2 26,6 15,8 15,5 3,9 3,1 2,8
15
10
Odun-artk Dier
Toplam
Odun-artk Dier
Art oranlar: Son on ylda %53 ve son yirmi ylda ise %111
NHA ENERJ TKETMNN KAYNAKLARA DAILIMI

35 30 25 20 milyon tep % 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 5 0 Elektrik Doal gaz Petrol Linyit+asfal. Tak.+kok 1971 0,7 0,0 7,5 1,6 2,0 5,8 0,1 17,7 1981 1,9 0,0 12,8 3,1 2,0 7,7 0,1 27,6 1991 4,1 1,2 19,8 4,9 4,9 7,2 0,4 42,5 2001 8,2 5,3 24,4 2,2 6,7 6,2 3,0 56,0 2011 16,0 18,4 28,4 5,8 11,6 3,5 3,3 87,0 10% 0% Elektrik Doal gaz Petrol Linyit+asfal. Tak.+kok 1971 4,0 0,0 42,5 8,9 11,2 32,9 0,5 1981 6,8 0,1 46,4 11,1 7,2 28,0 0,4 1991 9,7 2,9 46,4 11,6 11,5 16,9 1,0 2001 14,6 9,4 43,5 4,0 12,0 11,1 5,3 2011 18,4 21,1 32,6 6,7 13,3 4,0 3,8
15
10
Odun-p Dier
Toplam
Odun-p Dier
Art oranlar: Son on ylda %55 ve son yirmi ylda %105
ENERJ TKETMNN SEKTREL DAILIMI

45 40 35 30 milyon tep 25
20
15 10 5 0 Elektrik san. Kok fabr. Petrokimya tk./kayp Sanayi Ulatrma Konut/hizm. Tarm Enerji D 1971 2,2 1,2 0,4 0,3 1981 4,8 1,7 0,9 0,4 1991 11,7 3,7 1,2 2,0 2001 26,3 3,1 1,7 1,4 2011 41,4 3,8 1,7 0,4
4,4 3,4 8,8 0,7 0,4
8,0 5,3 12,7 1,0 0,6
15,2 8,3 15,9 2,0 1,2
21,3 12,0 18,1 3,0 1,6
30,8 16,0 30,0 5,8 4,4
BRNCL ENERJ RETM

20 18 16 14 12 milyon tep 10 8 6 4 2 0 Kmr Hidrolik Odun-p Petrol Doal gaz Dier Toplam 1971 4,8 0,2 5,8 3,6 0,0 0,0 14,4 1981 6,9 1,1 7,7 2,5 0,0 0,1 18,3 1991 11,0 2,0 7,2 4,7 0,2 0,5 25,6 2001 12,3 2,1 6,2 2,7 0,3 1,1 24,7 2011 17,9 4,5 3,5 2,6 0,7 3,1 32,3 % 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Kmr Hidrolik Odun-p Petrol Doal gaz Dier 1971 33,3 1,4 40,3 25,0 0,0 0,0 1981 37,7 6,0 42,1 13,7 0,0 0,5 1991 43,0 7,8 28,1 18,4 0,8 2,0 2001 49,8 8,5 25,1 10,9 1,2 4,5 2011 55,4 13,9 10,8 8,0 2,2 9,6
Art oranlar: Son on ylda %31 ve son yirmi ylda %26
TRKYE ENERJ TKETM, RETM VE KMRN PAYI

120.000 90
80
100.000 70 80.000 bin tep 60 50 60.000 40 40.000 30 20 20.000 10 0 0 %
lkemiz enerji tketimi son yirmi ylda %111 art gsterirken, enerji retimimiz %26 arttrlabilmitir. Kmr retimindeki art ise son yirmi yllk dnemde %62 oranndadr. Dolaysyla, enerji retimimizdeki art enerji tketimindeki art hznn nemli lde gerisindedir. Bu nedenle, yerli retimin tketimi karlama oran yirmi yl nce %47 dzeyindeyken sz konusu oran 2011 yl itibariyle %28e kadar dmtr. Ayn ekilde yerli kmr retiminin enerji tketimini karlama orannda da gerileme sz konusudur. Bu oran, 1991 ylnda %20,3 ve 2001 ylnda %16,3 dzeyindeyken 2011 ylnda %15,6 eklinde gereklemitir.
Enerji tketimi Enerji retimi Kmr retimi Enerji retiminin enerji tketimini karlama oram Kmr retiminin enerji tketimini karlama oran
2010
1970
1974
1978
1982
1986
1990
1994
1998
2002
2006
ENERJ THALATI
120
Yerli retim 100 Net ithalat 40 50
Petrol Doal gaz
Kmr Kok-petrokok
80 milyon tep milyon tep 30
60
20 40 10
20
0 1979 1983 1987

1971 1975 1991 1995 1999 2003 2007 2011
0 1971 1975 1979 1983 1987 1991 1995 1999 2003 2007 2011
Petrol ithalatna ilave olarak 1973 ylndan itibaren kmr ithalatna ve 1987 ylndan itibaren ise doal gaz ithalatna balanlmtr. 1990 ylndan itibaren net enerji ithalat yerli retimi gemitir. 1971 ylnda arzn %72si yerli kaynaklar tarafndan karlanmaktayken krk yl sonra denge tersine dnm ve 2011 yl itibariyle arzn %73 ithal kaynaklarca karlanmak zorunda kalnmtr.
NET ENERJ THALATININ KAYNAKLARA DAILIMI, 2011

Net enerji ithalatmz 2011 ylnda toplam 81,1 milyon tep dzeyindedir.
thalat ierisinde petrol ve doal gazn her birinin paylar yaklak %40lar dzeyinde ve kmrn pay ise %17dir. Kalan yaklak %3 oranndaki ksm kok ve petrokok ithalat oluturmaktadr. 2011 ylnda; 43,9 milyar m3 doal gaz, 34,5 milyon ton petrol, 23,7 milyon ton kmr, 310 bin ton kok ve 2,7 milyon ton petrokok ithalat yaplmtr.
Kmr, kok, petrokok 21,0%
Petrol 36,7%
Doal gaz 42,4%
TRKYE KMR THALATI

35
30
1980li yllardan nce son derece dk miktarlarda balayan kmr ithalat, 1990l yllarda 10 milyon tonun ve 2000li yllarda ise 20 milyon tonun zerine kmtr. Kmr ithalatndaki art oran son on ylda %106 ve son yirmi ylda ise %540 oranndadr.
25
Milyon ton
20
15
2012 ylnda kmr ithalatmz bir nceki yla gre yaklak %24 art gstererek 30 milyon ton dzeyine ykselmitir.
Son yllarda kmr ithalatndaki artn en nemli nedeni, elektrik retimi amal kullanlmakta olan buhar kmrlerine olan talepteki ciddi arttr. Sz konusu eilim dikkate alndnda, ithalatn nmzdeki yllarda da artarak srecei ve kmr ithalat faturasnn doal gaz faturasna yakn dzeylere ykselebilecei anlalmaktadr.
10
0 1980 1982 1984 1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012
KMR THALATINA DENEN DVZ VE ORTALAMA THALAT MALYETLER
5,0 4,5 4,0 Milyar Dolar 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5
200 180 160 140 120 100 80 60 USD/ton thalat Ortalama maliyet
1,0
0,5 0,0
40
20 0
1984
1990
1980
1982
1986
1988
1992
1994
1996
1998
2000
2002
2004
2006
2008
2010
2012
KMR THALATINDA LKE PAYLARI, 2012
ABD 14,6%
G. Afrika 11,2%
Avustralya 4,6%
Ukrayna 4,4%
Mozambik 2,4%
Dier 4,9%
Kolombiya 24,5%
Rusya 33,3%
KMR RETMLER
5,5 5,0 4,5 4,0 3,5 milyon ton 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 milyon ton 80
TAKMR
70 60 50 40 30 20 10
LNYT
1979
1973
1976
1982
1985
1988
1991
1994
1997
2000
2003
2006
2009
2012
1973
1976
1979
1982
1985
1988
1991
1994
1997
2000
2003
2006
lkemiz 2011 yl satlabilir kmr retimi; 72,5 milyon ton linyit, 2,6 milyon ton takmr ve 0,9 milyon ton asfaltit olmak zere bir nceki yla gre %3,4 artarak toplam 76 milyon ton olarak gereklemitir.
2009
201
LNYT RETMNDE KURULULARIN PAYLARI

zel Sektr 10,5%
TK 46,1%
TK, uhdesindeki linyit rezervlerini kendi makine park (%63) ve dardan hizmet alm yoluyla (%37) retmektedir. Sz konusu oranlar dekapajda; %37 - %63 eklindedir. EA 1989 ylndan itibaren sektre girmi olup, Afin-Elbistan, Ankaraayrhan ve Sivas-Kangaln yannda 2012 ylnda uhdesine ald Tekirda, atalca ve Karapnar sahalar ile birlikte toplam 6 adet kmr sahasna sahiptir. Sz konusu sahalardan Afin/Elbistan Klaky Sahas EA tarafndan iletilmektedir. Sivas-Kangal Sahas EA adna zel sektr tarafndan ve ayrhan Sahas iletme hakk devir szlemesi kapsamnda zel bir firma tarafndan iletilmektedir.
EA 43,4%
2011 YILI
zel Sektr 33,5% TK 23,0% EA 43,4%
SEYTMER VE MULANIN ZEL SEKTRE DEVRNDEN SONRA MUHTEMEL PAYLAR
zel sektr elinde bulunan linyit sahas ruhsat yaklak 380 adet olup 2011 ylnda bu sahalardan sadece 27 adedinde 50.000 tonun zerinde kmr retimi yaplmtr.
milyon ton 10 20 30 50 60 70 80
40
0 1990 1991 1992
1993
1994 1995 1996 1997
1998
1999 2000 2001 2002
2003
2004 2005 2006 2007
2008
2009 2010 2011 2012
LNYT RETMLERNN KURULULARA DAILIMI
Bartn-Amasra, 26-27 Ekim 2013
TK
ZEL
EA
34
TRKYE KMR TKETM

lkemizde 2011 ylnda tketilen kmr 26,2 milyon tonu yerli ya da ithal takmr ve 73,9 milyon tonu ise linyit olmak zere toplam 100,1 milyon ton olmutur. 2011 yl takmr arznn %38,6 oranndaki en byk ksm elektrik retiminde ve %25,8 oranndaki ksm ise snma amal olarak tketilmitir. Kok fabrikalarnn pay %19,8 ve dier sanayinin pay ise %15,8 dzeyindedir. Takmr tketiminde elektrik santrallerinin pay giderek artmaktadr.
30.000 25.000 20.000 ton 15.000 10.000 5.000
Takmr tketimleri
Dier Sanayi ve Isnma

Kok Fabrikalar Elektrik Santrallar
0
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
ELEKTRK SANTRALLARINDA TKETLEN ENERJ ERSNDE LNYTN PAYI
milyon tep 45 40
60 Elektrik santrallerinde toplam enerji tketimi (mtep)
50 35 30 25 30 20 15 10 10 20 40
Elektrik santrallerinde linyit tketimi (mtep)
5
0 1970 1974 1978 1982 1986 1990 1994 1998 2002 2006 2010 0 Linyitin toplam santral tketimi iindeki pay (%)
SANAY SEKTRLERNDE TKETLEN ENERJ ERSNDE LNYTN PAYI
milyon tep
35
30 25 20 15 10 5 0
20
18 16 14 12 10 8 6 4 Linyitin toplam sanayi tketimi iindeki pay (%) Sanayide linyit tketimi (mtep) Sanayide toplam enerji tketimi (mtep)
2
0
1978
1970
1974
1982
1986
1990
1994
1998
2002
2006
2010
KONUT VE HZMETLERDE TKETLEN ENERJ ERSNDE LNYTN PAYI
milyon tep 35 30
25
20 25 20 15 15
Konut ve hizmetlerde toplam enerji tketimi (mtep)
10
Konut ve hizmetlerde linyit tketimi (mtep)
10
5 5 0 1970 1974 1978 1982 1986 1990 1994 1998 2002 2006 2010 0 Linyitin toplam konut ve hizmetler tketimi iindeki pay (%)
KURULU G VE BRT ELEKTRK RETM NDE LNYTN PAYI
Linyit+asfalt it 14,1%
Yerli thal kmr takmr 6,4% 0,5%
Yenilenebilir 5,1% Petrol 2,5%
Linyit+asfalt it 14,8%
Yerli takmr 1,4%
thal kmr 12,2%
Yenilenebilir +atk 3,1% Petrol 0,7%
Hidrolik 34,7%
Hidrolik 24,2% Doal gaz 36,7% Doal gaz 43,6%
Kurulu g, Eyll 2013
Elektrik retimi, 2012
Eyll 2013 itibariyle kmre dayal santral kurulu gc 12.901 MW olup toplam kurulu gcn %21ine karlk gelmektedir. Linyite dayal kurulu g 8.553 MW ve asfaltite dayal kurulu g ise 135 MW eklindedir. 2012 ylnda yerli kmre dayal santrallardan toplam 38,8 TWh brt elektrik retilmi olup toplam brt elektrik retimi ierisindeki pay %16,2 dzeyindedir.
LNYTN KURULU G VE BRT ELEKTRK RETM NDEK PAYI

50 45 40 35 30 % 25 20 15 Linyitin Elektrik retimi indeki Pay Kurulu G inde Linyit Pay
10
5 0 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Linyitlerin lkemiz elektrik kurulu gc ve brt elektrik retimi iindeki pay hzla dmektedir. 1987 ylnda %35,5 dzeyine kadar ykselen kurulu g iindeki pay 2004 ylnda %17,5 dzeyine kadar gerilemi, 2005 ve 2006 yllarnda devreye alnan anakkale an ve Afin-Elbistan B santrallar ile %20 seviyesine kadar ykseltilebilmise de daha sonra bu alanda -135 MW kapasiteli asfaltite dayal tek bir santral dnda- yeni bir yatrmn devreye girmemesi nedeniyle 2012 ylnda linyitin -135 MW gcndeki tek asfaltit santral de dahil edildiinde- kurulu g iindeki pay %14,5 olarak gereklemitir.
TRKYEDE YERL KMRE DAYALI TERMK SANTRALLER

Kmr Kurulu
Santralin Ad
anakkale an Orhaneli
Mlkiyeti
Ruhsat EA EA TK TK
Yakt
G (MW) Linyit Linyit 320 210
lkemizde yerli kmre dayal 20 byk elektrik santrali bulunmaktadr. Bunlardan 2 adedi takmr, 17 adedi linyit ve 1 adedi ise asfaltit santralidir. Yerli kmre dayal santral kapasitesinin yaklak yars 1980-1990 yllar arasnda tesis edilmi olup, kk lekli baz otoprodktr santraller dnda bu santrallerin hemen tamam kamunun mlkiyetindedir. Byk kapasiteli yerli kmr santrallerinden ayrhan Santral hari tm EA ya da bal ortaklklarnca iletilmektedir. ayrhan Santrali ise, 1999dan itibaren Park Termik tarafndan letme Hakk Devir Szlemesi kapsamnda altrlmaktadr.
Soma
Seyitmer Tunbilek A Tunbilek B Yataan Yeniky Kemerky Afin-Elbistan A Afin-Elbistan B Kangal ayrhan
EA
EA EA EA EA EA EA EA EA EA EA
TK
EA TK TK TK TK TK TK TK EA EA
Linyit
Linyit Linyit Linyit Linyit Linyit Linyit Linyit Linyit Linyit Linyit
1034
600 65 300 630 420 630 1.355 1.440 457 620
obanyldz
Eti Soda Kker Marmara Kat-Bilorsa atalaz Kardemir Karabk Silopi
zel
zel zel zel EA zel zel
zel
zel zel zel TTK zel TK
Linyit/D.Gaz
Linyit Linyit Linyit Takmr Takmr Asfaltit
37
24 5 2 300 35 135
ELEKTRK RETM AMALI KULLANILABLECEK BALICA KMR SAHALARI

Toplam Saha Rezerv (ton) Afin-Elbistan Havzas ayrhan Havzas Ktahya Seyitmer Konya Karapnar Afyon Dinar Eskiehir Alpu AdanaTufanbeyli Bingl Karlova Bolu Gynk Bursa Orhaneli, Keles, Davutlar Manisa Soma Ktahya Tunbilek Tekirda Saray rnak Asfaltit Konya Ilgn ankr Orta Adyaman Glba 5.371.659 355.224 169.941 1.832.816 941.440 902.391 323.329 103.662 37.952 106.064 720.123 261.557 129.151 104.605 143.000 94.390 31.844 EA, MTA EA EA EA MTA MTA TK TK TK TK TK TK TK TK zel zel zel Kurum
Yerli kmrlerin elektrik retiminde kullanmnn arttrlmas hususunda istenilen mesafe alnamamtr. Yaklak 12 yldr yerli kmre dayal olarak temeli atlan santral kapasitesi toplam kurulu gcmzn %1i dzeyine bile yaklaamamaktadr. Bunun sonucu olarak, yerli kmrlerimizin toplam elektrik retimindeki pay %15lere kadar gerilemitir. Bununla beraber, lkemizde elektrik retimi amal kullanlabilecek nemli kmr rezervleri bulunmaktadr.
ELEKTRK RETM AMALI KMR RETM PROJELER

Tesis Sahibi Enerjisa Silopi Elektrik Hema Elektrik Hema Elektrik 3 S Enerji alk NTF Adularya Enerji Tam Enerji Galata Enerji Polat Elektrik Bat Karadeniz Elekt. Bat Karadeniz Elekt. rnak Elektrik Konya Ilgn Elektrik Polyak Eynez Enerji Aksa Enerji Bereket Enerji KLK Madencilik Hidro-Gen Enerji TEYO Yatrm Diler Elektrik elikler A.. elikler A.. Aksa Enerji Tesis Yeri Adana Tufanbeyli rnak Silopi Zonguldak Ereli Bartn Amasra ankr Orta ankr Orta Eskiehir Mihalk Sivas Kangal rnak Toptepe Ky Ktahya Tunbilek Zonguldak Ereli Bartn Amasra rnak Silopi Konya Ilgn zmir Knk Bolu Gynk ankr Orta Afyonkarahisar Dinar Manisa Soma Adana Tufanbeyli K.Mara Elbistan Bursa-Keles Harmanalan/Davutlar Ktahya Domani Bingl Karlova MWe 450 405 50 1.100 372 165 290 135 270 51 1.200 1.200 135 500 647 270 135 640 450 700 400 270 300 150 Yakt Cinsi Linyit Asfaltit Takmr/Metan Takmr/Metan Linyit Linyit Linyit Linyit Asfaltit Linyit Takmr Takmr Asfaltit Linyit Linyit Linyit Linyit Linyit Linyit Linyit Linyit Linyit Linyit Linyit Aklama Yatrm aamas I. nite iletmede Yatrma balanamad Yatrma balanamad Yatrma balanamad Yatrma balanamad Yatrm aamasnda Yatrm aamasnda Yatrma balanamad Yatrm aamasnda Proje Proje Yatrma balanamad Proje Proje Proje Proje Proje Proje Proje Proje Proje Proje Proje
YERL KMR YAKITLI TERMK SANTRAL PROJELER
EPDK verilerine gre, 2012 sonu itibariyle yerli kmre dayal 21 proje sz konusudur. Toplam kurulu gc 9.565 MW olan projelerden 4 adedi takmr, 3 adedi asfaltit ve 14 adedi ise linyit yaktldr.
Linyite dayal santrallerden henz hibiri iletmeye alnmam olup 7 adedi yatrm aamasnda ve dier 7 adedi ise proje safhasndadr. Sadece asfaltit yaktl rnakSilopi santralinde iletmeye geilmi olup, dier iki asfaltit yaktl santralde ise yatrma balanamamtr.
THAL KMR SANTRALLER

Yerli kmre dayal santral yatrmlar konusunda beklenen gelime salanamamakla beraber, ithal kmre dayal santral kapasitesi giderek artmaktadr. 2000 ylna kadar elektrik sistemimizde ithal kmr santrali bulunmazken 2011 sonu itibariyle sz konusu santrallerin kurulu g kapasitesi 3.820 MW dzeyine ulamtr. Mevcut gelimeler, ithal kmr santral yatrmlarnn nmzdeki yllarda da artarak sreceini gstermektedir. lkemizde iletmede olan 6 adet ithal kmr santrali bulunmaktadr. Toplam kurulu gc 3.913 MW olan bu santrallerin 2 adedi anakkale Bigada, dierleri AdanaYumurtalk, Kahraman Mara, Kocaeli-Gebze ve Zonguldak-atalaznda kuruludur. thal kmr yaktl elektrik retim tesislerine ilikin olarak toplam 28.713 MW kurulu gcnde 37 adet lisans bavurusu bulunmaktadr. Bunlardan 6 adedi tamamen ya da ksmen iletmeye alnm olup, 31 adedi henz proje aamasndadr. Proje safhasndaki bavurulardan; 7.625 MW gcnde 9 adedi Adana Yumurtalkda, 100 MW gcnde bir adedi Adana Ceyhanda, 3.375 MW gcnde 5 adedi anakkalede, 1.270 MW gcnde 3 adedi Zonguldakta, 3.960 MW gcnde 4 adedi skenderun Hatayda, 1.700 MW gcnde 3 adedi Aliaa zmirde, 3.279 MW gcnde 3 adedi Mersinde, 200 MW gcnde 1 adedi Elazda, 350 MW gcnde 1 adedi Tekirdada, 660 MW gcnde 1 adedi Mulada ve 1.200 MW gcnde 1 adedi Krklarelinde kurulmak zere lisanslandrlmlardr.
KMR REZERVLER
lkemizde, doal gaz ve petrol rezervleri olduka snrl olmasna karn, 512 milyon tonu grnr olmak zere, yaklak 1,3 milyar ton takmr ve 13,4 milyar tonu grnr rezerv niteliinde toplam 13,9 milyar ton linyit rezervi bulunmaktadr. Bu miktar dnya kantlanm iletilebilir kmr rezervlerinin %1,8ini oluturmaktadr. Linyit rezervlerimiz ise dnya linyit rezervlerinin %7,1i byklndedir.
Faaliyet Yeni Kefedilen Sahalar Sahalar Konya-Karapnar Sahasnda 1,8 milyar ton (EAa devir) Trakya erkezky Havzasnda 495 milyon ton (EAa devir) Elbistan MTA Sahasnda 515 milyon ton (EAa devir) Malatya-Yazhan Sahasnda 16 milyon ton Pnarhisar-Vize Sahasnda 140 milyon ton Eskiehir-Alpu Sahasnda 777 milyon ton Afyon-Dinar Sahasnda 545 milyon ton Afin-Elbistan EA Sahasnda 1,3 milyar ton Manisa-Soma TK Sahasnda ise 205 milyon ton
Rezerv Art Salanan Sahalar
KMR ENDSTRSNDE STHDAM
Sektrde istihdamn belirlenmesine ynelik kapsaml bir aratrma bulunmamakla beraber, dorudan istihdamn takmrnde 18.500 ve linyitte 37.000 olmak zere toplam 55.500 kii civarnda olduu tahmin edilmektedir.
ENERJ TALEP TAHMN

300 250 200 mtep 150 100 50 0 1971 1975 1979 1983 1987 1991 1995 1999 2003 2007 2011 2015 2019 2023 2027 Birincil Enerji Talebi Nihai Enerji Talebi Elektrik Santralleri Talebi 200.000 180.000 160.000 140.000 Kurulu G (MW) Elektrik retimi (GWh) 800.000 700.000 600.000 500.000 400.000 300.000 200.000 100.000 0 1971 1977 1983 1989 1995 2001 2007 2013 2019 2025 Elektrik retimi, GWh
Kurulu G, MW
120.000 100.000 80.000 60.000 40.000 20.000 0
Enerji tketiminin son on yldaki art eilimini nmzdeki on be yllk dnem boyunca srdrecei varsaym esas alndnda; birincil enerji talebinin 2020 ylnda 2011 ylna gre yaklak %46 orannda art gstererek 168 milyon tep dzeyine, 2030 ylnda ise ayn dnemde %124 orannda artarak 256 milyon tep dzeyine ykselecektir. Ayn varsaymla; 2011 yl itibariyle 229.395 GWh olan elektrik retimi 2020 ylnda 404.493 GWh ve 2030 ylnda 759.641 GWh dzeyine ykselecek, 2011 yl sonu itibariyle 52.911 MW olan elektrik kurulu gc ise 2020 ylnda 93.363 MW ve 2030 ylnda 175.471 MW olacaktr.
FARKLI LNYT ARZ DZEYLERNN BRNCL ENERJ TALEBNE KATKISI
Birincil Enerji Talebi inde Linyitin Pay (%)
35 30 25 20 15 10 5 0 2020 Yl 2030 Yl
Linyit Arz (bin ton)
Yerli linyit arznn birincil enerji talebini karlamasna ilikin olarak 2011 ylndaki %14,3 orann koruyabilmesi iin linyit arznn 2020 ylnda 108 milyon ton ve 2030 ylnda 165 milyon tona ykseltilmesi gerekir.
300.000
100.000
150.000
200.000
250.000
50.000
FARKLI LNYT ARZ DZEYLERNN SANTRAL TALEBNE KATKISI
Santral Talebi inde Linyitin Pay (%)
80 70 60 50 40 30 20 10 0 2020 Yl 2030 Yl
Linyit Arz (bin ton)
Yerli linyitin elektrik retimine olan katksnn 2011 ylnda mevcut olan %26 orann koruyabilmesi iin linyit arznn 2020 ylnda 95 milyon ton ve 2030 ylnda ise 157 milyon tona ykseltilmesi gerekir.
300.000
100.000
150.000
200.000
250.000
50.000
FARKLI LNYT KURULU G DZEYLERNN TOPLAM KAPASTEYE KATKISI
Linyite Dayal Kurulu Gcn Toplam Kurulu G indeki Pay (%)
35 30 25 20 15 10 5 0 0 2020 Yl 2030 Yl
Linyite Dayal Kurulu G (MW)
Linyite dayal kapasitede son 10 yldaki %2,5 ortalama yllk byme hznn nmzdeki 15 yl iin de geerli olmas ve kapasitenin 2020 ylnda 9.962 MW ve 2030 ylnda 13.020 MW dzeyine ykselmesi durumunda linyit kurulu gcnn toplam kurulu g iindeki pay 2020 ylnda %10,7ye ve 2030 ylnda ise %7,4 dzeyine gerileyecektir.
30.000
10.000
15.000
20.000
25.000
5.000
SONU
Mevcut retim byklyle linyitlerin, lkemiz enerji talebini karlamadaki pay bakmndan her yl biraz daha geriye decei aktr. 2030 yl birincil enerji talebinin %20lik ksmnn yerli linyitler tarafndan karlanmas hedeflendiinde 2030 yl linyit arznn 230 milyon ton ve sadece %15lik ksmnn yerli linyitler tarafndan karlanmas hedeflendiinde ise 2030 yl linyit arznn 175 milyon ton civarnda gerekletirilmesi gerekecektir. Dolaysyla, yerli linyitlerin lkemiz enerji sektr ierisinde belirli bir arlnn gelecek yllarda da tesis edilebilmesi, mevcut linyit retiminin en azndan katna karlmas ile mmkn olabilecektir.
Ayn ekilde, bu almann varsaymlarndan hareketle yaplan hesaplamalara gre; 2030 ylnda linyite dayal kurulu kapasitenin toplam elektrik kurulu gcnn %20si dzeyinde olmas hedeflendiinde, 8.199 MW byklndeki mevcut kurulu gce 26.800 MW linyite dayal elektrik retim santralnn daha eklenmesi gerekecektir. Bununla beraber, linyite dayal bu byklkte bir kapasitenin yaplabilirlii olduka tartmaldr.
Son on yllk dnemde sanayi sektr ve snmada linyit tketimi ciddi oranlarda artarken elektrik retimi amal linyit tketimi nemli bir art gstermemitir. Bunun nedeni ise son on ylda linyite dayal kurulan termik santral kapasitesinin sadece 1.760 MW ile snrl kalmasdr. Sz konusu kapasite art 2012 yl sonu itibariyle Trkiye toplam elektrik kurulu gcnn sadece %3ne karlk gelmektedir. Bununla beraber, yerli linyitler iin en uygun gelime alan elektrik retim sektrdr. Enerji arz gvenliinin byk nem tad ve bu nedenle yerli kaynaa en fazla gereksinim duyulan elektrik retim sektr, yksek talep hacmiyle de yerli linyitler iin en ciddi pazar durumundadr. Yeni yakma teknolojilerinin de hzla gelitii bir ortamda, yerli linyitler iin talep tarafndaki en ciddi frsat olmas bakmndan bu alann hedeflenerek planlamalarn bu merkezde gelitirilmesi uygun olacaktr.
SONU
Kmr sektr, zellikle son yirmi ylda yeni kapasite yaratmakta zorlanmaktadr. Son dnemde iletmeye alnabilmi yerli kmr retim projesi says parmakla saylabilecek kadar azdr. Sektrde yeni retim projelerinin gelitirilememesinin arkasnda iki temel neden bulunduu dnlmektedir. lk olarak, lkemiz linyit kaynaklarnn ekonomik deeri tam olarak bilinmemektedir. lkemiz kmr rezervleri uluslararas alanda kabul gren standartlara gre ortaya konulamamtr. lkemiz kmr sektr, ncelikle, elindeki mevcut kmr varlnn ne kadarnn ve ayn zamanda hangi ksmlarnn teknik ve ekonomik bakmdan kazanlabilir rezerv olduu bilgisine sahip deildir. Mhendislik ekonomisi bakmndan nemli bir deer tayacak olan sz konusu bilginin, ancak detayl ve kapsaml mhendislik projeleriyle elde edilebilecei aktr. Kmr sektrnn mevcut talep karsnda gereken arz salayamamasnn dier bir nedeni ise, politikekonomik bir tercih olarak kamunun bu alanda yatrm yapmasnn snrlandrld bir ortamda yatrmlar yapmas beklenilen zel sektrn bu alana yatrm yapma konusunda son derece ekingen davranmasdr. Kamu kurulular tarafndan zel sektrn yatrm yapmasna ynelik gelitirilen tm modellere karn zel sektr firmalar tarafndan linyit sektrne ilikin yatrmlar bir trl gerekletirilememektedir. Son on ylda kmr sektrndeki retim artnn neredeyse tamam 2005 ve 2006 yllarnda devreye alnan anakkale an ve Afin-Elbistan B santrallar ile TK Kurumunun rdovans karl ve hizmet alm eklinde yklenici firmalara yaptrd yeralt iletmecilii retim ihalelerinden kaynaklanmaktadr. Dolaysyla sektrdeki retim artnn kayna ok byk oranda kamu kurululardr.
SONU
Dnya kmr endstrisi, son yllarda irket birleme ve satn almalarnn yaygnlamasna ve irket leklerinin giderek bymesine sahne olmaktadr. Sz konusu eilim gerek ulusal gerekse uluslararas alanda mevcuttur. irketler, lek ekonomisinden yararlanmak, bylelikle genel giderlerinin payn azaltmak istemektedirler. Kmr sektrnde lek ekonomisi, beraberinde verimlilii ve fiyat dlerini getirmektedir. Sektrde faaliyet gsteren uluslararas irketler ayn zamanda madencilik sektrnn dier alanlarnda da faaliyette bulunmaktadrlar. Bu tarz alma, kurulularn riski datmalarna ve daha karl alanlarda yatrm yapabilmelerine imkn tanmaktadr. Risk ynetimi bakmndan sz konusu kurulular tarafndan tercih edilen bir dier unsur ise, dikey entegrasyondur. Kurulular, bu suretle, zellikle tama ve elektrik retimi alanlarna da yatrm yapmakta ya da bu sektrlerdeki dier irketleri satn alma veya birleme yoluna gitmektedirler. Son yllarda, kresel kmr piyasalarndaki aksak rekabet koullarndan kanabilmek ve arz gvenlii kayglaryla; bata in, Japonya, Hindistan, Tayvan ve Bat Avrupa lkeleri olmak zere pek ok lke snrlarnn dnda kmr yatrmlar yapmaya ynelmektedir. Sz konusu lkeler, retimden datma kadar tm zincir boyunca alan byk lekli firmalar oluturmak suretiyle kmr arz maliyetlerini drmeyi hedeflemektedirler. Kmr madenciliindeki faaliyetler, gelimi lkelerde teknolojiye dayal sermaye youn ve yksek nitelikli personel vastasyla yaplmakta, gelimekte olan lkelerde ise emek youn ve dk nitelikli emee dayal olarak devam etmektedir. Yasal dzenlemeler asndan Dnya genelindeki gelime eilimi ise, zellikle evre ve i gvenlii alanlarnda ciddi kstlamalarn getirilmesi ynndedir.
SONU
Sonu olarak, enerji ithalat bamllnn giderek daha da artt bir ortamda, soruna zm olmas en muhtemel olan yerli linyitlerin 15-20 yl sonra Trkiyenin enerji talebinin %10unu dahi karlayamayacak bir noktaya gelmesi riski ciddi olarak mevcuttur. Dolaysyla, sz konusu riskin en aza indirilerek yerli linyit arznn arttrlmasna ynelik aklc ve gerek verilere dayal yasal ya da kurumsal tedbirlerin bugnden alnmasnda lkemiz enerji arz gvenlii bakmndan nemli yararlar bulunmaktadr.
DNLEDNZ N TEEKKR EDERM.

Dr. Nejat Tamzok
nejattamzok@yahoo.com
Sunum ve kmre ilikin dier yazlarn indirilebilecei adres: http://independent.academia.edu/NejatTamzok

Dunyada Ve Turkiyede Komurun Gelecegi

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Dunyada Ve Turkiyede Komurun Gelecegi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

1 Bartn-Amasra, 26-27 Ekim 2013

DNYADA VE TRKYEDE KMRN GELECE

2 Bartn-Amasra, 26-27 Ekim 2013

KMRN KISA TARH 1

Kaynaklara gre dnya enerji tketimi, 1850- 2011

3 Bartn-Amasra, 26-27 Ekim 2013

KMRN KISA TARH 2

Dnya fosil yakt tketimleri, 1999- 2011

4 Bartn-Amasra, 26-27 Ekim 2013

Birincil enerji arz ve elektrik retiminde kaynak paylar

5 Bartn-Amasra, 26-27 Ekim 2013

25 Birincil Enerji Pay (US/DOE) 1973 2015 2025 2035

28,8 28,1 41,3 39,8

Dnya kmr tketim tahminleri (referans senaryo)

6 Bartn-Amasra, 26-27 Ekim 2013

KMRN KRESEL JEOPOLT

V - Kresel Kmr Ticaretinde Gelimeler

7 Bartn-Amasra, 26-27 Ekim 2013

KMRN KRESEL JEOPOLT

250 200 150 100 50 0

Petrol Doal gaz

Fosil kaynaklarn yllar itibariyle mrleri (yl)

250 200 150 100 50 0

Kmr Petrol Doal gaz

Fosil kaynaklarn mrleri (yl)

8 Bartn-Amasra, 26-27 Ekim 2013

KMRN KRESEL JEOPOLT

9 Bartn-Amasra, 26-27 Ekim 2013

KMRN KRESEL JEOPOLT

Kanada G.Afrika Kazakistan Ukrayna Almanya Hindistan

Dnya kmr rezervlerinin lkelere dalm

Dnya kmr, petrol ve doalgaz rezervlerinin lkelere gre paylar

10 Bartn-Amasra, 26-27 Ekim 2013

KMRN KRESEL JEOPOLT

70% 60% 50%

70% 60% 50%

30% 20% 10%

30% 20% 10%

retim corafyasnda deiim

Tketim corafyasnda deiim

11 Bartn-Amasra, 26-27 Ekim 2013

KMRN KRESEL JEOPOLT

12 Bartn-Amasra, 26-27 Ekim 2013

KMRN KRESEL JEOPOLT

Dnya kmr ithalatnn geliimi

13 Bartn-Amasra, 26-27 Ekim 2013

KMRN KRESEL JEOPOLT

Kanada (33 mton)

32 Kanadadan 25 19 Amerikadan 20 264 268

Kolombiya/ Venezuella (77 mton)

Endonezya (277 mton)

Kresel kmr ticareti haritas

14 Bartn-Amasra, 26-27 Ekim 2013

KMRN KRESEL JEOPOLT

Dnya kmr fiyatlarnn geliimi

Avustralya buhar kmr fiyatlarnn geliimi

15 Bartn-Amasra, 26-27 Ekim 2013

KLM DEKL TARTIMALARININ KMRN GELECE ZERNE ETKS VE TEKNOLOJ SORUNU

nsanolu, kmrden kolay kolay vazgeememektedir.

Kmr kullanm ile CO2 emisyonu arasndaki iliki

16 Bartn-Amasra, 26-27 Ekim 2013

KLM DEKL TARTIMALARININ KMRN GELECE ZERNE ETKS VE TEKNOLOJ SORUNU

Dnya CO2 emisyonlarnn %43 kmr kullanmndan kaynaklanmaktadr. (2009)

Kmr kl CO2 emisyonlarnn %71i elektrik ve s retimi kaynakldr. (2009)