i hc Quc gia h ni Trung tm nghin cu ti nguyn v mi trng

Ti liu ging dy
chuyn

Pht trin bn vng vi nhng vn mi trng ton cu v Vit Nam

Kha bi dng sau i hc tip cn sinh thi hc trong qun l ti nguyn thin nhin v pht trin bn vng

GS.TS. V Qu TS. V Thanh Sn

H Ni - 2008

Mc lc
M u .................................................................................................................................. 4 CHNG I. Cc thch thc v kinh t, x hi, mi trng v pht trin ........................................................................................................................... 6

1.1. Tri t - ni c s sng...................................................................................................8 1.2. Con ngi trong Sinh quyn..........................................................................................21 1.3. Bin i kh hu ton cu: thch thc mi i vi nhn loi.....................................37 1.4. S bng n dn s loi ngi........................................................................................42 1.5. Kt lun ............................................................................................................................47
Chng II. Khi nim, ni dung, m hnh v cc nguyn tc pht trin bn vng .................................................................................................. 49

2.1. Din trnh v pht trin bn vng..................................................................................49 2.2. Khi nim pht trin bn vng ......................................................................................54 2.3. M hnh v ni dung pht trin bn vng.....................................................................55 2.4. Cc nguyn tc pht trin bn vng .............................................................................59 2.5. Mc tiu ca pht trin bn vng..................................................................................63 2.6. Cc ch tiu v pht trin bn vng ..............................................................................65
CHNG III. KINH NGHIM QUC T TRONG XY DNG CHNG TRNH NGH S 21 v pht trin bn vng ..................................................... 75

3.1. Chin lc ca hip hi bo tn thin nhin th gii (IUCN) .....................................79 3.2. Xy dng Chng trnh ngh s ca Trung Quc........................................................81 3.3. Xy dng Chng trnh ngh s ca Canada ...............................................................92 3.4. Xy dng Chng trnh ngh s ca Philippin.............................................................92
CHNG iV. NH HNG CHIN LC PHT TRIN BN VNG CA VIT NAM (CHNG TRNH NGH S 21 CA VIT NAM) ................................ 95

4.1. Quan im, mc tiu, ni dung pht trin bn vng ca ng v Nh nc...........95 4.2. nh hng chin lc pht trin ca Vit Nam (Chng trnh ngh s 21 ca Vit Nam)..............................................................................96 4.3. Chng trnh hnh ng thc hin nh hng chin lc pht trin bn vng ca Vit Nam ......................................................................................106 4.4. T chc thc hin chng trnh hnh ng ca chnh ph .....................................118
CHNG V. XY DNG CHNG TRNH NGH S CA NGNH (SA21) V A PHNG (LA21) ....................................................................................................... 122

5.1. Mc ch, nguyn tc ch o v cc hng u tin pht trin ca xy dng LA21 v SA21 ...............................................................................................122 5.2. C s xy dng LA21, SA21 .......................................................................................123
2

5.3. Ni dung ca LA21, SA21............................................................................................124 5.4. K hoch thc hin .......................................................................................................125 5.5. Chng trnh ngh s (K hoch pht trin bn vng) ca mt s ngnh v a phng.......................................................................................................................128
CHNG VI. Cc cng c v tha thun quc t v mi trng .............................................................................................................................. 135

6.1. Tm quan trng ca quan h quc t trong pht trin bn vng ............................135 6.2. u t cho vic chm sc mi trng ........................................................................141 6.3. H tr cho vic pht trin.............................................................................................142 6.4. Cc cng c v tho thun quc t v mi trng m Vit Nam tham gia v ang xem xt tham gia .........................................................................143 6.5. Kt lun ..........................................................................................................................145
Li kt................................................................................................................................ 146 Ti liu tham kho ................................................................................................... 148

M u

Trc ngng ca ca th k XXI, cuc cch mng khoa hc - cng ngh (KHCN) hin i ca th gii (c bit l 4 cuc cch mng GRIN: Cng ngh sinh hc Genomics, T ng ho - Robobtics, Cng ngh thng tin - Informatics v Cng ngh nano - Nano Science and Technology) ang tip tc pht trin vi nhp iu ngy mt nhanh, to ra nhng thnh tu mang tnh t ph, lm thay i nhanh chng, su sc v quyt nh i vi s pht trin ca kinh t, x hi v bn thn con ngi. KHCN tr thnh lc lng sn xut trc tip; thi gian a kt qu nghin cu vo ng dng ngy cng thu hp, vng i cng ngh ngy cng rt ngn. Th gii ang hng ti nn kinh t tri thc ton cu ho. Bn cnh nhng thnh tu rc r v KHCN, loi ngi cng ang phi i mt vi nhng thch thc ln lao v chnh tr, vn ho, x hi v c bit l mi trng. Trong vi ba thp k gn y, do sc p gt gao v dn s v s pht trin kinh t thiu tnh ton, cc ngun ti nguyn trn Tri t ngy cng cn kit, mi trng b suy thoi nghim trng, thm ch mt s vng b ph hu hon ton. Hng lot cc vn v mi trng nh thay i kh hu, suy thoi tng zn, suy thoi a dng sinh hc, suy gim ti nguyn t v nc ngt... ang l nhng thch thc i vi s tn ti ca loi ngi, ca Tri t. Vn trm trng ti mc cc t chc quc t phi ng thanh ln ting: Hy Cu ly Tri t (IUCN, UNDP, WWF, 1991). p li li ku gi ny, cng ng quc t chuyn chin lc pht trin (nhn mnh s tng trng kinh t - x hi phc v li ch trc tip ca con ngi) sang chin lc Pht trin bn vng (nhn mnh tnh hi ho ca 3 yu t: tng trng kinh t, cng bng x hi v bo v mi trng, khng nhng cho th h hin ti m cn cho cc th h mai sau). Ni cch khc, Pht trin bn vng nhm mc ch nng cao cht lng cuc sng ca nhiu th h con ngi trong khun kh cho php ca cc h sinh thi. Sau Hi ngh Thng nh Tri t v Mi trng v Pht trin t chc ti Rio de Janeiro (Braxin) nm 1992 v c bit l Hi ngh Thng nh Tri t ti Johannesburg 2002 n nay c khong 120 nc trn th gii xy dng v thc hin CTNS 21 v pht trin bn vng cp quc gia v 6.416 CTNS 21 cp a phng, ng thi ti cc nc ny u thnh lp cc c quan c lp trin khai thc hin chng trnh ny. Cc nc trong khu vc nh Trung Quc, Thi Lan, Singapore, Malaysia...u xy dng v thc hin CTNS 21 v pht trin bn vng. Vit Nam, thc hin mc tiu pht trin bn vng t nc nh Ngh quyt ca i hi ng ton quc ln th IX v th X ra v thc hin cam kt quc t,
4

Chnh ph ban hnh "nh hng chin lc pht trin bn vng Vit Nam" (CTNS 21 ca Vit Nam). Hin nay, chin lc ny ang c trin khai mt cch mnh m cc cp, cc ngnh v cc a phng. t c mc tiu pht trin bn vng, yu t con ngi l quan trng nht. Mt mt, mi ngi dn d cng v no cng phi c mt s hiu bit, mt thc y v nhng hnh ng ng theo nhng nguyn tc ca pht trin bn vng. Mt khc, cng phi c nhng ngun nhn lc cao, ph hp xy dng mt cuc sng, mt x hi bn vng. Ti liu ging dy chuyn Pht trin bn vng vi nhng vn mi trng ton cu v Vit Nam trong khun kh Kha bi dng sau i hc Tip cn sinh thi hc trong qun l ti nguyn thin nhin v pht trin bn vng do Trung tm Nghin cu Ti nguyn v mi trng, i hc Quc gia H Ni t chc thc hin cp n nhng khi nim quan trng nht v Mi trng v pht trin bn vng thng qua cc chng: Cc thch thc v kinh t, x hi v mi trng v s pht trin (Chng I); Khi nim, ni dung, m hnh v cc nguyn tc PTBV (Chng II); Kinh nghim quc t trong xy dng CTNS 21 v PTBV (Chng III); nh hng chin lc PTBV ca Vit Nam (Chng IV); CTNS 21 ca ngnh (SA 21) v a phng (LA 21) (Chng V); Cc cng c v tha thun quc t v mi trng (Chng VI). Cun sch hy vng cng s l ti liu tham kho tt cho cc gio vin ging dy t cc lp tp hun ngn hn n cc chng trnh o to i hc, sau i hc; cho cc nh hoch nh chnh sch, cc cn b qun l cng nh cn b khoa hc, cc nh doanh nghip. Cun sch bao gm nhiu ni dung phc tp v mt ch mi, do mt tp th bin son ln u nn chc chn cn nhiu khim khyt. Rt mong nhn c nhng kin ng gp ca cc nh khoa hc v bn c gn xa.

CHNG I. Cc thch thc v kinh t, x hi, mi trng v pht trin Hin nay chng ta ang sng trong mt th gii c nhiu bin i ln: kh hu bin i, nhit qu t ang nng ln, mc nc bin ang dng ln, dn s tng nhanh, s xm nhp ca cc loi ngoi lai ngy cng nhiu, cc sinh cnh ang b co hp li v phn cch nhau, tc mt mt cc loi ngy cng gia tng, nhim mi trng ngy cng b suy thoi, sc p ca cng nghip ho v thng mi ton cu ngy cng ln. Tt c nhng thay i ang nh hng ln n cng cuc pht trin ca tt c cc nc trn th gii v c nc ta. Trong vi chc thp k va qua, nh c nhiu pht minh mi v khoa hc m nn kinh t ca cc nc c bc pht trin mnh m, tuy nhin s pht trin trn th gii ngy nay ang dn n nhiu vn v chnh tr v x hi ng lo ngi, s cch bit giu ngho trong tng nc v gia cc nc ngy cng xa, chin tranh sc tc, li sng sa o ang c nguy c pht trin. Loi ngi ang phi i mt vi thm ha cn kit ti nguyn thin nhin, mi trng sng b nhim, nhiu bnh tt mi xut hin v pht trin, thin tai ngy cng nng n, trong lc dn s ang tng nhanh. Loi ngi lm thay i cc h sinh thi mt cch ht sc nhanh chng trong khong 50 nm qua, nhanh hn bt k thi k no trc y. Din tch cc vng hoang d c chuyn i thnh t nng nghip, ch tnh ring t nm 1945 n nay ln hn c trong th k th 18 v 19 cng li. Din tch t hoang ha ngy cng m rng. Trong khong 50 nm qua, trn ton th gii mt i hn mt phn nm lp t mu cc vng nng nghip, trong lc nhiu vng t nng nghip mu m ang c chuyn i thnh vng cng nghip. Cc hot ng ca con ngi lm gim st mt cch ng k s lng v cht lng ngun nc ngt ca th gii. Cc hot ng thiu quy hoch hp l nh ngn sng, p p, chuyn i t ngp nc, mt rng, gy nhim, ng thi nhu cu ngy cng tng nhanh v nhiu ca con ngi v ngun nc ngt lm thay i cc dng nc t nhin, thay i qu trnh lng ng v lm gim cht lng nc. Tnh trng thiu nc trn th gii ngy cng lan rng, nn kh hn ko di gy nhiu hu qu v kinh t v x hi cho nhiu vng rng ln. Tt c nhng iu u tc ng tiu cc ln s pht trin, lm suy gim a dng sinh hc v chc nng ca cc h thng thu vc trn th gii. Mt a dng sinh hc ngy nay ang din ra mt cch nhanh chng cha tng c, k t thi k cc loi khng long b tiu dit cch y khong 65 triu nm v tc bin mt ca cc loi hin nay c tnh gp khong 100 ln so vi tc mt cc loi
6

trong lch s Tri t, v trong nhng thp k sp ti mc bin mt ca cc loi s gp 1.000 -10.000 ln (MA, 2005). C khong 10% cc loi bit c trn th gii ang cn phi c nhng bin php bo v, trong c khong 16.000 loi c xem l ang c nguy c b tiu dit. Tnh trng nguy cp ca cc loi khng phn b u gia cc vng trn th gii. Cc vng rng m nhit i c s loi nguy cp nhiu nht, trong o c nc ta, ri n cc vng rng kh nhit i, vng ng c min ni. Ngh khai thc thu sn b suy thoi nghim trng, v c n 75% ng trng trn th gii b khai thc cn kit hay khai thc qu mc (UNEP, 2007). c tnh c khong 60% kh nng dch v cho s sng trn Tri t ca cc h sinh thi nh ngun nc ngt, ngun c, iu chnh khng kh v nc, iu chnh kh hu vng, iu chnh cc thin tai v dch bnh t nhin b suy thoi hay s dng mt cch khng bn vng. Cc nh khoa hc cng cnh bo rng tc ng tiu cc ca nhng suy thoi ni trn s pht trin nhanh chng trong khong 50 nm sp ti. S tng nhit Tri t quan st c trong 50 nm qua l mt bng chng mi l, c khng nh l do nh hng ca cc hot ng ca con ngi v cc hin tng bt thng v kh hu tng dn v tn s, cng v thi gian, nh s ngy nng s nhiu hn, nhiu t nng nng hn, cc t ma to s nhiu hn, s ngy lnh s t hn trong nhng nm sp ti, bo t cng ngy cng d di hn. Mc thay i kh hu cng s tu thuc vo tng vng khc nhau, tuy nhin tt c cc vng trn th gii u c th b tc ng nhiu hay t, nhng hu qu ln nht s l cc vng nhit i, nht l ti cc nc ang pht trin cng nghip nhanh chu (Crutzen, 2005). Thin tai trong nhng nm qua xy gy ra hu qu ht sc nng n cho nhiu nc trn th gii, nhng u, nhng ngi ngho v nc ngho cng phi chu au kh nhiu nht. Chng ta ang dn Tri t, ngi nh chung ca chng ta n nhng gii hn chu ng cui cng ca n, v ng thi ang a chng ta n tng lai khng sng sa. cu ly Tri t, cu ly bn thn chng ta, chng ta phi xem xt li mt cch nghim tc cch thc m chng ta pht trin trong thi gian qua, rt nhng kinh nghim tht bi v thnh cng xy dng mt cuc sng tt p hn v bn vng cho bn thn chng ta v cho cc th h mai sau. c th thc hin c vic , chng ta phi hiu chng ta ang u v nhng thch thc m chng ta ang phi i mt trong cng cuc pht trin ca chng ta.

1.1. Tri t - ni c s sng 1.1.1. Ti sao trn Tri t c s sng Trong hn ba thp k qua, cc nh khoa hc cng tm hiu v s sng trn cc hnh tinh khc v nhn thy rng khng u c cc iu kin cho s sng tn ti. Ch Tri t l hi cc iu kin cho s sng. Mt iu ng ngc nhin l khi so snh Tri t vi Sao Ha v Sao Kim. C ba hnh tinh ny u c hnh thnh t nhng nguyn liu nh nhau v khi u cng c kh quyn cha nhiu dioxit ccbon. Ngy nay, Sao Ha hu nh khng c kh quyn v nhit trung bnh trn mt khong - 600 C v nhit ngy v m khc nhau kh ln. Cn Sao Kim th tri ngc li, c kh quyn vi nng kh dioxit cacbon rt ln v nhit trung bnh trn mt khong 4600C. Hon ton khc vi hai hnh tinh trn, phn ln din tch mt Tri t c nhit va phi, tc gi khng ln v c nc y , ni chung khng nng qu m cng khng lnh qu, khng mm qu m cng khng cng qu v hon ton ph hp vi s sng, m khng u c c. C c iu kin nh vy iu c bn l do bn cht ca kh quyn ca Tri t. Nu khng c kh quyn, nhit mt t s tng t nh trn Mt trng, trung bnh khong - 180 C. Khi chng ta tm hiu v kh quyn Tri t, chng ta t hi ti sao n li ph hp vi s sng m khng ging nh trn cc hnh tinh khc, l iu k l. Cc nh a cht hc cho bit l kh quyn Tri t ngy nay khc xa kh quyn c trc kia. Cc nh a cht hc cho rng Tri t c hnh thnh vo khong 4.600 triu nm v trc bng s ngng t ca cc phn t vt cht. Do sc ht ca trng lc m cc phn t t li lm tng nhit , rn li v cng c th chy ra v to nn s phn tro ca ni la. Mt khi lng ln dioxit ccbon v nc c phun ra mt ngoi do ni la. Do sc ht ca Tri t m kh dioxit ccbon v nc ng li to nn kh quyn v i dng. Sau , cng nh ngy nay, kh dioxit ccbon cho cc bc x ca Mt tri xuyn qua xung n mt Tri t, nhng thu gi li mt phn, ng thi cng lm gim s phn x ngc li v tr, nh vy nhit ca kh quyn tng ln n khong 280C. Tuy nhin mt kh quyn ton kh dioxit ccbon khng th ph hp cho bt k mt loi thc vt hay ng vt no c. Lm th no kh quyn u tin ch ton kh dioxit ccbon chuyn thnh mt kh quyn nh ngy nay vi 79% l nitrogen, 21 % xy v ch c mt lng nh dioxit cacbon, nc v cc kh him khc. Cc nh a cht hc cho rng, cc trm tch thuc cc thi k khc nhau c lin quan n cu trc ha hc ca kh quyn. Khi nghin cu cc lp trm tch cc nh a cht hc phc ha li lch s hnh thnh kh quyn Tri t. Khong 3.500 triu nm v trc, cc lp qung st c hnh thnh, cc lp ny c cha st v ch c th hnh thnh c trong mt kh quyn khng c xy. Sau khong mt triu
8

nm, cc thm to xanh-lc xut hin v thc hin s quang hp - mt qu trnh sng c bn. Trong qu trnh quang hp, nng lng mt tri c cc thc vt xanh s dng chuyn dioxit ccbon v nc thnh ng v cng qua , xy c to thnh. Mt khi to xanh-lc gii phng c mt t xy vo khng kh, th cc vi sinh vt bin thi (cc thc vt ni) pht trin nhanh chng nh quang hp. Mt lng ln thc vt (lng cc bon va c hnh thnh) lng dn xung y bin thnh cc lp trm tch. Khong 2.000 triu nm v trc, xy trong kh quyn tch lu c kh nhiu v ngn cn s hnh thnh qung st, v vo lc ny cc lp giu st c mu mu ca g st. Trong khong 1.000 triu nm tip theo, mt kiu tch t cc bon mi c hnh thnh: mt s ng vt v thc vt bt u to nn nhng b xng hay v bc bng vi. Trong iu kin thi by gi, sn phm ca cc sinh vt ny c tch t li thnh nhng di phn hay vi. Trong qu trnh tch t, xy trong kh quyn c tng ln dn cho n lc c iu kin cc loi thc vt v ng vt cn c hnh thnh. Vo khong 300 triu nm v trc, c mt thi gian m than c to thnh: ni mt cch khc l cacbon c gi li trong cy v xy c chuyn vo kh quyn. Mi sau ny con ngi mi pht hin ra l chnh cc cy v ng vt kt hp cc hp cht cc bon cng vi xy trong qu trnh h hp, to ra nng lng, trong than b t chy trong khng kh to nn nhit v thi ra dioxit ccbon. Trc y s cn bng gia hin tng quang hp v h hp chuyn hu ht lng ccbon c trong kh quyn vo cy, ng thi tng thm xy cho kh quyn. Nu xy trong kh quyn tng n mc no th c th to nn nguy c lm cho cy ci c th b n toc ra do b chy t ngt. Tuy nhin, s kt hp gia xy v amniac phun ln t ni la to nn nitrogen v lm dung ho phn ng ca khng kh. Ni tm li, qua hng ngn triu nm, to xanh-lc v cy ci chuyn ccbon ra khi kh quyn. S hin din ca cc i dng su, cc vng bin cn v cc vng nc trn mt Tri t to nn nhiu con ng khc nhau cho cc bon tch t li v tch khi xy. Trong qu trnh , kh quyn tr nn mt hn, do lng dioxit ccbon gim dn v mt lng ln xy c thi vo kh quyn to nn kh nng h hp v chy. Vi iu kin c bit, m cc dng sng phc tp xut hin t nhng dng sng n gin. Sau cc vt sng tin ho dn thnh nhng dng sng ngy cng phc tp hn, mi trng cng bin i theo v trong qu trnh tin ho, sinh vt v mi rng, k cc vt cht khng sng v cc qu trnh tin ho t iu chnh dn cho n lc c s n nh v cn bng. Tuy nhin s cn bng gia kh quyn v s sng cng thay i lun. Mt s thay i ca pha ny s lm cho pha kia cng phi thay i theo. Do s thay i v s sng ca cc ng vt v thc vt do thay i v chng qun v pht trin kinh t cng s lm cho kh quyn thay i v tt nhin s gy nh hng n cc h thng c lin
9

quan. Mt s h thng li c tc ng quyt nh ln h thc vt thin nhin v nng nghip, v bc tip theo l gy tc ng ln chu trnh cc bon v chu trnh nc v c lin quan n c vai tr ca bc x mt tri, ngun nng lng c bn ca tt c cc h thng t nhin. I.1.2 Chu trnh cc bon Nh trnh by trn, trong qu trnh tin ho ca Tri t, mt lng ln cc bon c ly ra t kh quyn v tch lu vo cc kho d tr a cht. Lng d tr cc bon c trong cc tng a cht ca thch quyn, trong i dng, trn mt t v trong kh quyn (xem hnh 1). Kh quyn 700 x 109 tn

i dng 10 035 703 x 109 tn

Mt t
3600 x109 tn

Trong (k c nng lng ho thch) 50 005 000 x 109 tn

Hinh 1. Chu trnh ccbon, cc kho d tr chnh v dng di chuyn.

Hin nay cha o c tt c cc dng, nhng cng c th c lng c mt phn: dng chuyn t kh quyn xung mt t c xem l ln nht vo khong 70 x 109 tn/nm; cc sinh vt bin hng nm hp thu khong 45 x 109 tn, nhng bn thn i dng c th ha tan mt lng ln hn. Cc qu trnh t nhin c th cn bng trong thi gian ngn. Dioxit ccbon c ly i t kh quyn trong qu trnh quang hp v ha tan vo i dng. Dioxit ccbon cng c gii phng vo kh quyn qua qu trnh h hp ca cc sinh vt trn cn, v ho tan vo nc bin cc i dng. Mt s thc vt v ng vt cn c gi li di dng cc lp than bn hay cc tng trm tch y i dng v khng th tr li kh quyn. Cc tng vi v san h c hnh thnh cng lu gi cacbonat canxi trong - tuy nhin dioxit cacbon cng c th c gii phng t cc loi vo kh quyn qua cc hot ng ca ni la. Kch thc ca cc kho d tr cc bon v dng di

10

chuyn cc bon rt khc nhau v lng dioxit ccbon trong kh quyn l rt nh so vi lng cc bon c cc kho d tr. Mt lng dioxit ccbon mi ng k ang c a vo kh quyn trong nhng nm gn y l do t cc cht t ho thch. Khong chng 5.000 triu tn hng nm, so vi dng ccbon thin nhin th rt b, nhng n cng chim n 0,7% ca ton th lng dioxit ccbon ca kh quyn, v nh vy lng dioxit cacbon thm hng nm ny c th tch lu dn trong mt vi thp k lm cho nng dioxit ccbon trong kh quyn tng dn. Theo cc s liu o c c th nng dioxit ccbon trong kh quyn tng t 315 phn triu (p.p.m) trong nm 1957 ln n 359 p.p.m vo nm 1987. Vi mc nh ngy nay th nng dioxit ccbon trong kh quyn s tng n 600 p.p.m. vo cui th k ny v chc chn iu s c tc ng ln n kh hu ton cu v tt nhin n nn kinh t x hi ca mi nc, mi dn tc trn th gii. I.1.3 Chu trnh nc Mi ngi trong chng ta u bit rng ma ri xung t my, chy theo sui xung sng ri ra bin khi. Chng ta Vit Nam u bit rng my t bin ng thng em theo ma. Nh vy l my c hnh thnh t hi nc do nc bin b bc hi. S di chuyn ca nc trn th gii to thnh mt chu trnh c gi l chu trnh nc: nc bin bc hi, bay vo khng kh to thnh my, sinh ra ma, ri xung mt t ri li chy ra bin. Cc nh khoa hc c lng c khi lng nc c trn t lin, trong bin c v trong khng kh v c khi lng dng nc lu chuyn t ch ny n ch kia (xem hnh 2). Trong cc khi bng cha 29 triu km3 nc; ao h v sng cha 0,2 triu km3; bin v i dng cha 1350 triu km3; trong kh quyn cha 0,013 triu km3 nc v trong sinh khi c 0,0006 triu km3 . Nh vy phn khi lng nc trn Tri t l cc i dng v ch mt phn rt b trong kh quyn. Hng nm c khong 99 000 km3 nc ma ri xung t lin v khong 324 000 km3 nc ma ri xung i dng; 62 000 km3 nc bc hi t t lin v 361 000 km3 t i dng. Theo tnh ton ca cc nh khoa hc th mi git nc c gi li trong kh quyn khong mt n hai tun trc lc ri xung thnh ma hay tuyt; ngc li mi git nc khi vo i dng th c gi li trung bnh khong 4 000 nm.

11

Hnh 2. Chu trnh nc

Nhn chung trn c th gii chu trnh nc nh m t, nhng trong thc t, mi vng ch nc rt khc nhau tu theo khng gian v thi gian. cc vng nhit i, ma nhiu hng nm trung bnh khong vi ba nghn mm, trong lc cc vng kh hn nh cc vng sa mc hay vng cc hng nm ch nhn c khong 100 n 200 mm ma hay tuyt. Lng ma c nh hng ln n s pht trin ca cc loi thc vt, tuy nhin cc loi thc vt cng lm gia tng lng nc chuyn vo kh quyn. Cng vi s bc hi t mt t mt lng nc nht nh c bc hi qua b mt ca l cy vo khng kh. Tng s khi lng nc tr li khng kh bng hi nc qua qu trnh bc hi c gi l qu trnh thot hi nc (evapotranspiration) nc bc hi qua l kh trn b mt l cy c th ln hn rt nhiu so vi khi lng nc bc hi thng thng. Ngc li m ln trong khng kh li to nn ma v thc y s pht trin ca cy. Nh vy l cc h t nhin thng c c ch ht sc phc tp. Cc chu trnh t nhin rt v i v l lng, nhng ti sao cc chu trnh y c th vn hnh c vi nng lng c cung cp nh th no? I.1.4 Ngun nng lng cn thit cho cc chu trnh t nhin Cng tng t nh i xe ap, mun xe chy th phi p, cc chu trnh thin nhin, nh chu trnh cacbon hay chu trnh nc, vn hnh c cng cn phi c ngun nng lng t ngoi a vo. Nng lng chnh l nng lng t mt tri, nhng tun theo mt nguyn tc c bn: ngun nng lng s dng trong cc cc quy trnh v mi trng chy lin tc, n t ni xut pht ri tan bin vo v tr, v ngun nng lng o c khi lng khng thay i v c th chuyn t trng thi ny qua trng thi khc. S chuyn i ca ngun nng lng cc k phc tp, v cng c th tm thi c tch lu li di dng cc cht t ho thch (nh than hay du m),
12

nhng ch l mt lng rt b nh n c Tri t v c gi li di cc hnh thc . Cn cc phn cn li th i u? S di chuyn ca ngun nng lng t mt tri n Tri t c m t hnh 3. Trong ton b ngun nng lng Mt tri chiu xung Tri t th khong 30% phn x tr li khng trung do my v bi. Khong 1/5 c kh quyn hp thu trc lc n c mt t; khong mt na n c mt t, k c t lin v bin c, trong khong mt phn t c phn x tr li khng trung, mt na lm bc hi nc mt t v bin v phn ln cn li to vo kh quyn v bi kh quyn hp thu, lm cho kh quyn m ln v to nn cc lung gi theo chiu thng ng; khong khng y 1% to nn cc lung gi trn mt Tri t v khong 0,2% dng cho chu trnh quang hp. Nh vy l ngun nng lng t mt tri i vo kh quyn rt ln nhng ch c mt phn rt nh c tch lu li qua qu trnh quang hp, trong c hn 30 % lng nng lng d tr c con ngi s dng.

Hnh 3. Ngun nng lng t Mt tri

Trong thc t ngun nng lng t Mt tri to xung mt t khng ng u theo thi gian v khng gian. Do gc n ca tia mt tri thay i theo vng v theo ma m vng nhit i v vo ma h, ngun nng lng t n nhiu hn cn cc vng cc v vo ma ng th t hn nhiu. Ngoi ra cc lung gi trong kh quyn v cc dng nc i dng cng to nn s xo trn nhit trn mt t, nng t cc vng nhit i ln vng cc v lnh t vng cc v vng nhit i. S chuyn i cng chu nh hng ca p sut khng kh, gi v ma ca cc vng khc nhau trn Tri t.

13

I.1.5. Sinh quyn - ni sinh sng ca con ngi Tri t l hnh tinh c nht c bit cho n nay l c s sng. Tri t c chia ra lm mt s quyn c bn nh sau: Thch quyn, thu quyn, kh quyn v sinh quyn. Thch quyn (lithosphere) l lp bn ngoi cng ca Tri t bao gm v Tri t v lp trn cng ca manti, tng rn dy 70 km y i dng hoc 150 km lc a. Thch quyn to nn cc mng cng nm trn quyn mm v c th di chuyn trn quyn mm . Thu quyn (hydrosphere) l ton b lp nc bao quanh Tri t, nm gia kh quyn v v Tri t, gm nc lng ca cc i dng, bin, sng, h, m ly v nc ngm, lp tuyt ph hay ng bng. S tun hon ca nc lm thay i a hnh ca Tri t, chi phi iu kin kh hu v quyt nh mi rng sng trn Tri t. Kh quyn (atmosphere) l mi trng kh bao quanh Tri t, c khi lng khong 5,15 x 1015 tn. Kh quyn chia thnh cc tng sau trn c s ca s phn b thng ng ca nhit v mt s thng s khc: tng i lu (troposphere), tng bnh lu (stratosphere), tng gia (mesosphere), tng tng nhit (thermosphere) v tng ngoi quyn. Kh quyn Tri t l bu kh quyn duy nht trong H Mt tri c kh nng lm pht sinh v duy tr s sng: c cha oxy, hi nc, c nhit thch hp, c lp ozon ngn cc sng ngn c hi cho s sng, vv. Hin nay do cc ngnh cng nghip pht trin, kh quyn Tri t b ph hoi nghim trng: lng kh gy nhim thi vo kh quyn ngy cng tng (cc loi kh CFC ph hoi tng ozon to ra cc l hng lt cc tia cc tm nguy him; cc kh CO2, CH4 gy hiu ng nh knh, vv..) lm nhit Tri t tng dn, do lm thay i kh hu ton cu, e do nghim trng s sng trn Tri t. Sinh quyn (Biosphere) l lp v mng v khng u, bao quanh mt Tri t m trong c tt c cc sinh vt sinh sng v cc nguyn t m cc sinh vt trao i vi mi trng v sinh. Nc chim khong 2/3 khi lng ca t bo sng, cn cc phn t cht hu c ca t bo, c to thnh nh cacbon, hytro, nit v xy ch chim mt 1/3 phn cn li. Cc cht ny v cc cht khc na ca cc c th sng thng xuyn c trao i, lun chuyn vi t, khng kh v nc ca sinh quyn. Nng lng to nn cu trc ca cc c th c lu gi li trong sinh quyn khi nh sng mt tri c cc vi khun, to v cy c sn xut ra cc phn t cht hu c nh qu trnh quang hp, v ngc li nng lng c d tr trong cc sinh vt ri khi Sinh quyn di hnh thc nhit. Cc sinh vt quang hp t to ra cht hu c, trong mt phn c chng s dng cho qu trnh sinh sng v pht trin ca bn
14

thn chng; cc phn cht hu c cn li l sn phm s cp. Ton b sn phm s cp do cc sinh vt quang hp to ra c tch lu qua nhiu th h - ngun vt cht ny l ngun nng lng cho ton b cuc sng trn Tri t tn ti v pht trin. Sinh vt xut hin v pht trin c trn Tri t l nh c nc, khng kh v t, l nhng yu t v sinh cn thit cho s sng. Cc yu t ny lin kt vi nhau rt cht ch nh nc nh l mt cht ho ho tan v l mi trng trung gian thc y cc phn ng ho hc c bn ca s sng. Trong lc cung cp cc iu kin cn thit cho s sng, cu trc v thnh phn ca cc yu t v sinh ca v ngoi Tri t cng b tc ng su sc mt cch lu di do cc c th sng. R rng nht, v cng quan trng nht, s tn ti ca mt lng ln cht xy t do trong khng kh, phn chnh c sinh ra l do qu trnh quang hp vi khun lam, c khi u cch y khong 2000 triu nm v trc. Nh vy, c th ni rng sinh vt cng gp phn quan trng trong vic lm thay i mi trng v sinh ca Tri t theo hng tt hay xu cho s sng, iu m nhng nm gn y c nhiu ngi quan tm. Sinh quyn l mt h sinh thi khng l, duy nht, bao gm tt c cc h sinh thi trn cn v di nc. Cc yu t cu thnh Sinh quyn gn b vi nhau bng cc chu trnh vt cht v dng nng lng trn phm vi ton cu. Khi nim v Sinh quyn ln u tin c nh bc hc ngi o E. Ziu a ra vo nm 1875. n u th k th XX, hc thuyt v Sinh quyn c V. I. Vernadxki (1863-1945) pht trin y trong cc cng trnh nghin cu Sinh quyn v sinh a ho hc.. Sinh quyn bao gm: Phn thp ca lp khng kh (kh quyn) hay cn gi l tng i lu, ni s sng c th tn ti n cao 10-15 km. Ton b lp nc (thu quyn), nc bin, ao, h, sng, sui, cc tng nc ngm, ni s sng c th tm thy su hn 11 km. Phn trn ca lp rn ca Tri t (thch quyn), lp phong ho, thng c b dy 30-60 cm, t khi ti 100-200m hoc su hn. Trong trng hp c bit c th tm thy s sng ngoi lp phong ho. V d tm thy vi sinh vt trong nc du m sau 4 500 mt. thch quyn v thu quyn, sinh vt c th sng trn vn chu k sinh trng v pht trin, cn trong kh quyn, sinh vt ch c th sng tm thi, di chuyn t ni ny n ni khc, khi sinh sn chng phi tr v mi trng rn (thch quyn) hoc mi trng nc (thu quyn). Sinh quyn l mt kho d tr nng lng khng l. Do s pht trin ca gii sinh vt, m s tch tr nng lng sinh hc t khi hnh thnh n nay, ngy cng tng v s lng. Trong Sinh quyn - h sinh thi khng l - gia cc sinh vt v cc yu t v c
15

ca Sinh quyn c s chuyn ho ln nhau. S tin ho ca sinh vt dn n nhng bin i v thc y s tin ho ca mi trng vt l v ho hc. S c mt ca Sinh quyn ng vai tr quan trng trong vic lm thay i c ch ho hc trong cc quyn ca Tri t. nh hng ca cc qu trnh sng lm thay i thnh phn ho hc ca kh quyn, thnh phn mui trong thu quyn, cu to ca thch quyn trong s hnh thnh th nhng v s thnh to, bin i ca trm tch. Nhng bin i ca mi trng li nh hng ti cc sinh vt. Nh Sinh quyn pht trin v tin ho t ti s cn bng n nh. Tuy vy, t khi loi ngi xut hin trn Tri t v tng dn v s lng, cc hot ng ca loi ngi c tc ng n Sinh quyn, lm cho Sinh quyn b tn thng theo hng c hi cho mun vt v chnh cho c con ngi. I.1.6. Gii hn phn b ca sinh vt trong sinh quyn Cc c th sng - cc sinh vt v ang sinh sng trong Sinh quyn rt a dng v cng l c trng ca Sinh quyn. Hin nay cc nh khoa hc cng cha th bit chnh xc l c bao nhiu loi sinh vt ang v sng trn Tri t. C th c lng khong chng 5 n 30 triu loi, thm ch c n 100 triu loi ang sng trn Tri t, nhng a s cc nh khoa hc tin l c khong 14 triu loi, trong ch mi c khong 1,7 triu loi c m t v t tn, cn s loi c nghin cu y th rt t. S loi ng vt chim khong 3/4 s loi bit, cn s loi thc vt ch khong 1/4. Mt s nhm c nghin cu k nh th, chim. Nhiu nhm cn bit c rt t, nh vi sinh vt, cn trng, cc nhm ng vt khng xng sng khc v cc loi sng cc y i dng Nhiu loi ng vt sng nh c vo cc loi thc vt l v cc loi thc vt c sinh khi rt ln, tuy rng s loi li rt t. Ton b khi lng cc cht hu c ca cc sinh vt c tnh c th tch khong 9 - 10 triu km3, trong khi lng thc vt ln hn khi lng ng vt khong 10 - 100 ngn ln. c bit rng l ni tch lu trn t lin khi lng khng l nhng cy c, chim 5-10 ln khi lng cy c ca ng c. Khi lng ng vt bin ln hn gp bi khi lng ng vt trn t lin.

16

Hnh 4. S khng gian ca Sinh quyn trn Tri t

Thc vt phn b trn Tri t to thnh mt tm thm, cn ng vt phn b ri rc trn tm thm . Tuy nhin khong khng gian ca Sinh quyn m ng vt chim c li ln gp 5 ln khng gian ca thc vt, bi v nhiu ch ng vt sinh sng c nhng li khng c thc vt, nh cc vng nc su chng hn. B dy ca Sinh quyn lc a cng nh i dng o c khong hng chc km, nhng a s sinh vt tp trung to thnh mt lp mng so vi b dy ca Sinh quyn. V d thc vt tp trung lp thp ca tng i lu trong khong t 10- 50 mt, ch c mt s trng hp c bit ln n cao 100-150 m so vi mt t, ni c th tm thy phn hoa, bo t, ht cy. Cn trong lng t, thc vt thng sng trong lp t mt, lp trn cng ca thch quyn. Vi sinh vt, cc ng vt khng xng sng v ng vt c xng sng tm thy nhng ch su hn, c khi n vi chc mt. bin v i dng, c th tm thy sinh vt tt c cc ni , tuy nhin thc vt ch tm thy tng mt, n su cn c th nhn c nh sng mt tri. Nhiu loi ng vt sng c y i dng, su trn 11 km. mt s ni trn Tri t khng c sinh vt sinh sng, v khng iu kin cho s sng tn ti nh ming ni la ang hot ng, nhng h v bin nh c nng mui qu cao, nhng sui nc nng trn 700 C, nhng vng nc b nhim kh c hydro sulfure (H2S), cht c arsenicV d bin kn hay bin cht Palestin c nng mui 231,3%, h Tuse Tollu Th Nh K c nng mui 320%, khng c mt sinh vt no c th sng c . Do phn ln cc sinh vt sinh sng tu thuc trc tip hay gin tip vo nh sng mt tri m nhng vng c nh sng mt tri to thnh nhng vng c bn ca Sinh quyn: nh lp mng vi cm ca mt t, lp trn ca ao h, sng sui v i dng, ni m nh sng mt tri c th xuyn n c.

17

Nh vy trong Sinh quyn, sinh vt phn b khng u, chng tp trung nhng ni c iu kin sinh sng thun li, ch cng c nhiu iu kin thun li, cng c nhiu loi sinh vt sinh sng vi s lng ln. Do s chuyn ho cht trong cc sinh vt khng thc hin c hay thc hin mt cch chm chp khi khng c nc, m nhng vng thiu nc, sinh vt rt tha tht nh cc vng cc hay trn cc nh ni rt cao, ni c bng vnh cu, hay cc sa mc. Tuy nhin ranh gii ny cng khng r rng. S phn b ca sinh vt trong thu quyn, thch quyn v kh quyn cng rt khc nhau tu theo cc vng a l, c xu hng t dn t xch o n min cc, t vng thp ln vng cao, t ch cn n ch su hn. Thu quyn, v l thuyt m ni th ch no cng c iu kin cho s sng v th m hu nh u cng c th tm thy sinh vt sinh sng, v cng v th m thu quyn chim th tch ln nht ca Sinh quyn. Tu thuc vo trong ca nc, m vng c nh sng mt tri, c th l vi ba cm mt nc hay su n vi ba trm mt, tuy nhin vng sng i dng c th m rng n c nhng ni su nht, ni hon ton khng c t nh sng mt tri no, su hn 10 km. y sinh vt sinh sng c nh vo cc cht b hu c thng xuyn lng xung nh ma t cc lp nc pha trn. Ngoi ra cc y i dng cn c cc qun x ng vt sng da vo cc vi sinh vt nhn c nng lng t ngun hytro sulphit ca cc sui nng. su di vi trm mt cc i dng, khi lng sinh vt thng rt thp. iu kin sng i dng cng nh trong cc thu vc lc a tng i n nh, nn sinh vt khng nhng sng c tt c mi ni c nc, m cn tp trung mt s lng ln ti nhng ni thun li nh cc vng nhit i. Do iu kin tng i n nh nn hn ch vic hnh thnh cc loi mi, cng v th m s lng loi sinh vt bin t hn so vi sinh vt trn cn, nhng cc loi sinh vt bin li c tui a cht cao hn cc loi trn cn. Hin nay xc nh c trong s 63 lp ng vt th c n 52 lp c mt i dng, trong 31 lp ch c bin m khng c trn lc a. Trong 33 lp thc vt trn Tri t, th i dng tm thy 10 lp, trong c 5 lp ch sng mi trng nc mn. n nay, trong cc i dng bit trn 200.000 loi sinh vt, gm cc sinh vt tri ni (Plankton), sinh vt y (thc vt y Phytobenthos v ng vt y zoobenthos), ng vt t bi trong cc tng nc trung gian (Nekton) nh c, mc, rn bin, ra bin, th bin, sinh vt sng trn mng nc (Pleiston v Neiston), sinh vt b. Tng sn lng sinh vt ca i dng c nh gi nh sau: Phytoplankton 550 t tn, Phytobenthos 0,2 t tn, Zooplankton 53 t tn, Zoobenthos 3 t tn v Nekton 0,2 t tn. Tng sn lng chung ca ton b thc vt bin l 550,2 t tn, cn ng vt khong 56,2 t tn. Nh vy, i dng, tc l trong thu quyn, khi lng thc vt sinh vt

18

t dng cng ln hn sinh vt d dng (ng vt) nhiu ln, nhng phm vi phn b ca ng vt li ln hn phm vi ca thc vt nhiu ln. Trn lc a, iu kin sng rt khc nhau, ngay c trong mt khu vc nh. Mi vng a l ch thch hp vi mt nhm sinh vt. Tuy vy vi din tch ch chim 29% din tch b mt Tri t, s lng cc loi sinh vt (ng vt v thc vt) trn t lin rt ln, ln hn nhiu ln so vi cc loi ng vt v thc vt trong thu quyn. Phn ln cc sinh vt trn cn u phi lin h vi t. t l gi th, l ni sinh sng, kim n, sinh sn ca rt nhiu loi sinh vt. Nhng i su vo lng t th s lng loi ng vt cng t. R cy cng ch n su vo lng t mc nht nh. Thng r cy v cc loi ng vt ch sng trong lp t phong ho khng qu 10 mt. Chui su vo lng t, ng vt khng kim c thc n. Tnh cht c hc ca cc lp t cng hn ch kh nng ng vt chui su vo lng t, ng thi chui su vo lng t cng khng c nh sng m nhit li tng ln dn. C chui su vo lng t 100 m, nhit tng ln 1 C, do su n 3 km trong lng t sinh vt khng th sng c. Tuy nhin trong trng hp c bit ngi ta tm thy ging c Gasteresteus neubatus ging su 128 m v tm thy vi sinh vt ging khoan su 2,5-3 km, thm ch i khi cn tm thy c trong cc ging du m su 4500 m. Trong kh quyn, cc sinh vt tp trung lp di cng ca kh quyn gi l tng i lu. Trong lp ny thc vt ch tp trung sinh sng t mt t ln n cao 50 m, ni di chuyn chnh ca cc phn hoa, bo t v ht cy. Nhiu ng vt bay vo kh quyn cng ch tm cao ngang hay trn cc ngn cy cht t. Nhng loi ng vt bay gii nh chim, cn trng v di c th bay cao n 200-300 m. Ch mt s loi chim c th bay cao n hn 3.000 m. Trn ng di c, ngng tri, su c th bay qua trn ngn ni Evret (cao 8.858 m) ca dy Hymalaya. Vi khun c th tm thy cao 22 km. Gii hn cao nht ca s sng trong kh quyn c th l 50 km. Gii hn ny c quy nh bi nhit , p sut thp v ch yu do tia t ngoi ca nh sng mt tri git cht sinh vt cao . Cc sinh vt cng khng th sng trong khng kh ch qu cao v cuc sng ca chng lun gn lin vi b mt Tri t. S phn b ca sinh vt trn cc lc a thay i theo chiu nm ngang ca cc i kh hu v chiu thng ng ca cao ca ni. Trn lc a , nhng c tnh kh hu ca mi vng a l xc nh cc biom (biome) - l cc qun x ca min rng ln ng vt v thc vt c cc dng sng v cc iu kin mi trng ging nhau thch nghi vi iu kin ca khu vc, l n v a l sinh vt ln nht v c gi theo kiu u th ca thm thc vt, nh rng ma nhit i hoc ng c. T vng cc n vng xch o, c nhng biom chnh sau: i nguyn hay ng ru (Tundra), rng l kim (Taiga), rng l rng rng l theo ma ca vng n i, rng

19

nhit i, rng ma nhit i. Theo mc kh cn c cc biom nh tho nguyn, xa van nhit i, tho nguyn vng n i, hoang mc, sa mc. Nu xt v mc a dng v loi v phong ph cc c th phn b t vng xch o ti vng cc c th nhn xt chung nh sau: s lng loi sinh vt gim dn, cn s lng c th ca mt loi li tng dn t vng xch o n vng cc. Theo sn ni, i t chn ni ln nh, nhng iu kin ca mi trng sng thay i dn: nhit gim, trn dnh ni cao thng c chm bng, m, ch d gi, s chiu sng nhng sn ni khc nhau, bin i ng k. Nhng iu kin lm cho cc qun x sinh vt t chn ni ln nh c nhng bin i tng t nh t vng xch o ln vng cc. Ni tm li trong Sinh quyn s phn b ca sinh vt khng ng u. Ni no c thc n, c iu kin sinh thi thun li th ni c sinh vt sinh sng. Cng c nhiu thc n, sinh vt tp trung cng ng. iu kin sng cng thun li, sinh vt cng phong ph. Nhng ni sinh vt tp trung ng hnh thnh nhng trung tm phong ph. Ni hnh thnh loi gi l trung tm pht sinh. Nh vy nhng nhn t sinh thi ca mi trng c nh hng ti s phn b khng ng u ca cc sinh vt trong Sinh quyn, ng thi l yu t nh hng ti quy lut phn b a l ca cc sinh vt trn Tri t. I.1.7 Vai tr ca a dng sinh hc trong sinh quyn Sinh vt khng nhng l thnh phn c bn ca sinh quyn m cn ng vai tr ht sc quan trng ca cc chu trnh sinh a ho, vi s tham gia ca nhiu nhm sinh vt khc nhau (cc vi khun c nh m v cc sinh vt quang hp) trong cc qu trnh khc nhau. Ni mt cch n gin, mt phn ca a dng sinh hc l rt cn thit duy tr Sinh quyn hot ng mt cch bnh thng nh hin nay, trong a dng vi sinh vt gi vai tr c bn, c bit quan trng. Tuy nhin, cn c a dng sinh hc vi mc bao nhiu c th m bo c hot ng bnh thng ca Sinh quyn, c phn no a dng sinh hc l tha thi khng, hin nay vn cha ai xc nh c. Cho n nay, mi lin quan gia a dng sinh hc vi s cc hot ng ca ton b cc h sinh thi, k c s cn bng, tnh bn vng, tnh mm do v nng sut vn cn cha c bit r. Tuy nhin cng ngy cng c nhiu cng trnh nghin cu v l lun v thc tin ch ra rng tnh a dng gi vai rt quan trng trong chc nng lu di ca cc h sinh thi. Cc h sinh thi l nhng c my sn xut ca tri t cng vi cc cng ng cc loi sinh vt sinh sng v pht trin trong nhng iu kin nht nh v tng tc rt cht ch vi nhau v vi cc iu kin vt l ca ni chng sinh sng. l cc khu rng, vng ng c, sng, h, vng b bin, cc hi o, cc vng nc su, ni, cc vng sn xut nng nghip v c cc thnh ph na. Mi h sinh thi l mt kiu gii quyt cuc sng trong iu kin v mi trng nht nh, c hnh thnh v tn ti
20

hng nghn nm. Mi h sinh thi l mt kho t liu, tch lu nhng bi hc v tn ti v pht trin ca sinh vt, tnh hiu qu v thch nghi ca mun loi nh vic vn n ch c nh sng mt tri, nc, thc n v khng gian. Nu lt b ht cc h sinh thi th Tri t cng s c hnh nh tng t nh Mt trng hay Sao ho. Hnh nh cng ni ln s kh khn bit chng no c th hi phc li cc h sinh thi mi khi b suy thoi hay bin mt. Ch ni ring t mu m chng ta cy cy l mt qu tng v cng qu gi ca thin nhin, c hnh thnh nn qua hng triu nm ca cc qu rnh v c v hu c. K thut ngy nay cng c th ti to c cc cht dinh dng cho t trng trt, nhng nhn chung gi c qa t , kh lng chp nhn c. 1.2. Con ngi trong Sinh quyn Theo chiu pht trin ca lch s th loi ngi c bt ngun t mt loi vn c no , c th l chu Phi cch ngy nay khong 5 triu nm v trc. Cc du vt ho thch thuc v ging Homo tm thy vo k Pleistocene, c tui khong 2 triu nm, cn du vt con ngi hin i tm thy khang 100.000 nm v trc. Nng nghip c pht trin c lp vi nhau ti vi vng vo khong 10.500 nm v trc v u l nhng vng c dn c pht trin. Dn s loi ngi tng thm mt cch chm chp cho n u th k 19, cho n khi nng nghip v cng nghip pht trin th dn s loi ngi cng pht trin mt cch nhanh chng cho n ngy nay. Con ngi l loi sinh vt khi u vic t chc sn xut ra ngun ti nguyn ca Tri t bng bin php nng nghip. Cng t con ngi chuyn i nhiu vng thin nhin rng ln trn t lin thnh vng nng nghip v s dng hn 1/3 ton b sn lng s cp nguyn ca Tri t. Con ngi cng gp phn chnh vo vic hu dit nhiu loi th v chim c ln trn t lin trong thi tin s, v ang phi chu trch nhim v s bin i nhiu vng sinh thi t nhin, khai thc qu mc ti nguyn v gy nn s sa st v a dng sinh hc v bin mt ca nhiu loi trong thi hin ti. Con ngi cng ang gy nn s bin i kh hu ton cu. I.2.1. Ngun gc loi ngi Loi ngi c sinh ra trn Tri t mt cch t nhin nh mun loi khc, l mt thnh phn ca th gii sinh vt, sinh sng trong mt h sinh thi. Loi ngi cng phi l thuc vo cc loi khc v cc qun x trong h sinh thi c c nhng nhu cu c bn cho cuc sng tn ti v pht trin v cng phi gp phn vo vic bo tn Sinh quyn. Nh chng ta ni n trn, cc hp cht hu c c to ra trong cc sinh vt quang hp l im khi u m nng lng mt tri c chuyn vo Sinh quyn. Con
21

ngi v cc loi ng vt khc khng c kh nng thu c nng lng bng cch quang hp, phi n v tiu ho cc sn phm s cp hay cc ng vt n cc sn phm s cp c c nng lng cn thit t cc hp cht hu c giu nng lng cn thit cho cc hot ng ca bn thn mnh. Trong lc con ngi khng lm c iu c bn g khc cc loi ng vt khc, nhng nh c t chc x hi v k thut m loi ngi c kh nng khai thc c ti nguyn thin nhin mt cch mnh m hn cc loi khc v v th m loi ngi cng l loi ng vt c nht t c kt qu . iu hin nhin, l loi ngi khng phi ch trong sm chiu m t c v tr c tn trn hnh tinh Tri t. S pht trin nh hng ca loi ngi c khi u vi triu nm v trc vo khong k Pleistocene, khi m cng c bng u tin c loi kh dng ngi thuc h Homonidae s dng u vng ng Phi. T lc xut hin trn Tri t cho n ngy nay, loi ngi c lch s pht trin kh di.

Hnh 5. Con ng pht tn ca loi ngi

Ngun gc v lch s vo bui ban u ca loi ngi hin cn nhiu bn ci, cha c s thng nht. D sao th t tin xa xa ca loi ngi c bt ngun t mt loi vn chu Phi vo cui k Miocene, khong 6 n 5,5 triu nm v trc c pht hin Ethiopia vi tn gi l Ardipethecus, v c xem l du vt c nht v vn ngi 1 . Mt loi khc cng ging c tm thy vo khong 4 triu nm v trc cng vi hai loi khc thuc Australopithecus v Paranthropus ng phi c tui tr hn.
1

Haile-Selassie Y., 1999

22

Ho thch c nht v du vt con ngi, loi Homo habilis c tm thy vo khong gia v hu k Pleistocene, c tui khong 2 triu nm, Kobi Kora thuc Kenya, c cho l bt ngun t ging Australopithecus2 . Tuy nhin, hai chic s cn kh nguyn vn c tm thy gn y vng Caucase (nam Georgia) c tui khong 1,8 triu nm thuc loi Homo ergaster 3 . Nhiu cng c bng rt c c tm thy Th Nh K v nam c tui khong 1,5 triu nm, v bc , c tui khong 1,4 triu nm 4 . Tt c nhng kt qu nghin cu ni ln rng con ngi c Homo c mt chu u , ng v nam chm hn chu Phi t lu.

Hnh 6. Con ng pht tn ca loi ngi (tip theo)

Loi ngi hin i Homo sapien xut hin trn Tri t vo khong vi trm ngn nm v trc. Nhiu chng c v ho thch ngi hin i c tm thy ti chu Phi, Trung ng v gn y c ng v ng c tui khong 100.000 nm. chu u du vt ngi hin i tm thy sm nht vo khong 40.000 nm v trc 5 . Ngoi chu Phi, v u, du vt ca con ngi hin i c tm thy mt vi ni khc trn th gii. Nm 1974 tm thy mt b xng ngi h Mingo c c tui khong 62.000 nm, c l con ngi ny di c t lc a n y vo thi 6 .

2 3

Larick R. and Ciochon R.L., 1996 Gabunia L. et all. , 2000 4 Zhu R.X. et all., 2001 5 Cann R.L., 2001; Roger A.R., 2001 6 Roberts R.G. et al., 2001

23

 chu M du vt con ngi tm thy sm nht b bin Chile c tui 14 00015.000 nm 7 . Cng c kin cho rng du vt con ngi tm thy bc Brazil sm hn, khong 32.000 nm v trc 8 . Bc M con ngi tm thy vo khong 12 000 nm v trc, cn vng Carib, k c Cuba v Hispaniola du vt con ngi c tm thy chm hn vo khong 6.000 nm v trc 9 . Cc du vt c sinh vt hc chng t rng con ngi chuyn n cc o Thi Bnh Dng, Tn Guinea vo khong 4.000 nm v trc, Fiji v Samoa khong 3.500 nm, n Hawai, Tn Ty Lan v c cc o n Dng, Madagascar khong 1.500 nm v trc. 10

Hnh 7. Bng thuyn nh th ny, con ngi n c cc o i dng t thi xa xa.

Sau mt thi gian kh di loi ngi c mt nhiu vng trn th gii v c l loi ngi cng l loi ng vt u tin tc ng ln Sinh quyn mt cch c o, lun l tim nng gy nn s mt cn bng sinh thi, lm cho Sinh quyn ng trc nguy c suy thoi dn. T khi xut hin, loi ngi vi tin b khng ngng v k thut, cng vi s tng trng dn s mt cch chng mt, tc ng ln mi trng t nhin mt cch mnh m, gy nn s ph hu cha tng c trong lch s pht trin ca Tri t. Nh vy loi ngi t khi xut hin l loi c nht phi chu trch nhim v s suy thoi ca Sinh quyn, m theo cc nh sinh thi hc v c sinh vt hc, qu trnh vn cha t n cc nh. Trong qu trnh pht trin ca tr thng minh v c nhng tin b v sinh hc trn con ng hon thin con ngi, chng ta, loi ngi pht minh ra nhng phng php khai ph thin nhin, nhng cng c, nhng k thut khng ngng c hon
7 8

Dillehay T.D., 1997 Guidon N. and Delibrias G. 1986 9 Harcourt C.S. and Sayer J.A., 1995 10 Pimm L.S., Moulton M.P. and Justice L.J., 1995; Dewar R.E., 1984.

24

thin cho php chng ta khai thc b mt Tri t, cc ti nguyn thin nhin mt cch tn bo, khng cng bng, thiu suy ngh, khng quy hoch, gy nh hng xu n cc loi khc c mt ti y trc chng ta nhiu, v chnh nhng tc ng li nh hng xu n chng ta m chng ta khng lng trc c. Nhng tin b v tr thng minh ca con ngi c, ri n con ngi hin i (Homo sapien) to nn mt th tm l tai hi m khng tng c hay rt him hoi trong cc loi ng vt khc. Th tm l , cho n ngy nay vn ang thc y chng ta tm mi cch khai thc cc loi ti nguyn, cng nhanh cng tt, cng nhiu cng tt, vi lng tham lam khng y m khng tr liu c s suy tn ca mi trng sng ca chnh bn thn chng ta. C l cn lu, trong nn vn minh hin i, lng ham mun ca con ngi l c c mi li trc mt, ngn hn - s cn ko di, dn n vic tip tc khai thc qu mc cc ngun ti nguyn thin nhin. V iu c th tin liu c l Sinh quyn, ni sinh sng v pht tin ca loi ngi s b tn li n mc khng th khi phc li c, nu nh chng ta khng c nhng bin php ngn chn kp thi. 1.2.2. Tc ng ca k thut ln Sinh quyn La c l l pht minh u tin ca loi ngi c ngha ht sc to ln i vi cuc sng ca h. T khi xut hin trn Tri t, loi ngi cng nh nhiu loi ng vt khc trn th gii sng mt cch ht sc hi ho vi thin nhin, t nht l v mt sinh thi hc. T tin u tin ca loi ngi, vo thi i c, vi s lng dn c cha ln, nn tc ng ca h ln thin nhin cng ht sc hn ch. H sn bt , hi lm, sinh sng trong thin nhin nh l mt thnh vin ca qun lc sinh vt , tng t nh nhng thnh vin khc ca qun lc cng tham gia vo chu trnh vt cht v dng nng lng ca Sinh quyn. Nhng t khi cc th sn thi c tm ra la, h c cch tc ng mi ln thin nhin, c tnh cht ph hu, lm suy thoi, khc vi nhng hot ng yu t, km hiu qu trc ca h. Ngy nay chng ta tin rng, bng cch dng la, loi ngi to ra c mt th cng c c th nh ui hay bao vy con mi, v vi la, hng trm nghn nm qua, loi ngi cng to nn s o ln trong cc qun x thc vt, nhiu min khc nhau trn Tri t. Chu Phi l ni b tn ph u tin v ri n cc vng khc nh Trung u, Bc cng c lc b la tn ph d di vo thi c. Ti cc vng nhit i v c th c cc vng n i na, nhiu khu rng nguyn thu rng ln b la tn ph v la cng hn ch s phc hi rng sau . Hn na, cc lp ph thc vt t nhin cc vng thuc chu Phi, chu v M nhit i tip tc b con ngi lm suy tn to nn cc vng ng c, thun li cho cc loi th mng guc pht trin hn l cc rng nguyn sinh. Nh vy l, chnh nhng m chy do con ngi gy nn v c nhng m chy t nhin lm cho nhiu vng rng bin thnh nhng trng c Ty Phi, Bc . hn mt chc nghn nm, ngi Indien
25

Bc M cng vi cch tng t , l t rng to nn cc ng c cho loi b bison pht trin. Thng thng th s bin i ca qun x thc vt do la to nn trong cc trng hp ni trn lm suy yu kh nng sinh hc ca mi trng nh c chng minh trong cc nghin cu c thc hin vng Bin Ng (Lamotte v cs. , 1967) v c Brazin v Guyane. Tuy nhin cc th sn thi c khng phi ch lm bin i v suy thoi cc qun th thc vt trn nhng vng rng ln, bng cch dng la kt hp vi mt s k thut sn bn , h cng lm bin i cu trc ca ca h ng vt c xng sng c ln c mt khp cc vng trn Tri t vo thi . Ngy nay, chng ta c nhng bng chng ho thch ni ln s phn thnh ca cc loi th ln vo thi Neogen v s dit vong ca hng lot ca nhiu loi vo thi Pleistocene tip theo (Martin, 1967). Vo khong 50.000 nm v trc , vng chu Phi nhit i, hn mt na s th c ln tng sng y vo k tam b tiu dit. Cng bng cch nh vy, cc th sn vo thi i c, khong 12.000 nm v trc cng tiu dit hn 60% cc loi th ln vng Mahgreb. Nhng ngi Indien c Bc M cng loi tr loi Ma mt v c loi b bison c (Bison antique). Ngi ta cng tm thy du vt cc h cha y xc cht ca loi ny b cc th sn bao vy bng la v dn chng vo trong mt hm ni hay cc ng hm do chnh h o thnh. Cc nh c sinh vt hc cng chng minh c nhiu loi th ln khc v c nhng loi chim c ln Madagascar v Tn Ty Lan b tiu dit do con ngi. I.2.3. Nng nghip, nguyn nhn u tin gy nn s suy thoi ti nguyn. Vo u thi i mi, con ngi bt u bit trng trt v chn nui. S pht minh v nng nghip cng vi s tng dn s cha tng c ca con ngi tc ng ln Sinh quyn mt cch mnh m. y l cuc cch mng th hai v k thut ca x hi loi ngi, l ng lc tc ng ln cc cu trc x hi v nn vn ho t thi v cn ko di cho n ngy nay ti nhiu nc cn c nn kinh t km pht trin. S pht trin ca trng trt cng gy nn s nhiu lon ln u tin cho Sinh quyn . S nhiu lon cn c thc y mnh hn do nhng ngi chn nui lm bin i cu trc cc qun x ng vt bng cch lm gim thiu cc loi ng vt ln cc ng c v h cho rng cc ng vt hoang d cc ng c l c hi cho s pht trin ca cc ng vt chn nui ca h. Do nng nghip pht trin m cc biom rng nguyn sinh b thay th bng cc ng c chn nui v cc vng canh tc.Cc hot ng nng nghip c bt u bng cc hnh ng ph hu nhng h sinh thi t nhin rng ln vi mc a dng sinh hc cao thay th vo l nhng vng trng trt vi s loi thc vt ht sc hn ch, c chn lc theo yu cu cung cp lng thc v thc phm ca con ngi.

26

S m rng nng nghip dn dn ph hu nhiu h sinh thi t nhin trn t lin . Vic ph hu ba bi nhiu khu rng rng ln, thiu quy hoch trn nhng vng t nhy cm, d suy thoi cc min n i v nhit i lm cho nhiu vng b suy thoi nng n m khng th cng li c. Ngoi ra, vic to nn nhng h nng nghip, trong con ngi gim thiu tnh a dng loi vn c ti nhng vng sinh thi trc , bng mi cch loi tr tt c nhng loi c th cnh tranh vi mt s t loi c trng trt, nng nghip cn ko theo cng vic chn nui mt s t loi ng vt, trong c mt s loi c s dng lm sc ko. cho cng vic nng nghip t hiu qu cao, tng nhanh khi lng lng thc trn mt n v din tch, ng thi khi lng nng lng c s dng cng c tng ln mt cch tng ng. Nh vy trong thi k c, con ngi sinh sng bng cch hi lm v sn bt. H phi s dng tt c vng rng ln thin nhin c tim nng thu hi thc n v sn bt con mi, v thin nhin lc cng ch kh nng nui sng mt chng qun ngi vi mt dn s thp. T khi pht minh ra vic trng trt v chn nui, dn s tng ln kh nhanh do khi lng lng thc c sn xut ngy cng nhiu. X hi loi ngi dn dn chuyn t phng thc du c n nh c. Nhiu k thut trng trt v chn nui mi c pht minh, nh s dng phn bn, t phn hu c, ri phn ho hc, v k thut v thu li. Thm vo , con ngi dn dn cng bit khai thc ngun li thu sn di do t bin c b sung cho ngun thc n nui sng mnh. Kt qa bc u t c rt kh quan. Cuc sng ca loi ngi bt i nhiu ni gian trun. Tuy nhin vic t chc trng trt khng ng lc, khng hp thi trn nhng vng t nhy cm, khng ph hp vi cu trc th nhng lm cho nhng vng t ny b thoi ho nhanh chng v lm cho mi trng t nhin b bin i mnh, mt cn bng sinh thi. S ph hu cc qun x thc vt t nhin t chc trng trt hay chn nui thng l khi u ca hin tng kh hn ri tin ti sa mc ho c nhng vng rng ln. Vic s dng la ca nhng ngi chn nui thi tin s qun l ng c cho gia sc, ti nhiu vng a Trung Hi v cc vng khc ph hu nhiu rng t nhin t nhiu nghn nm v trc nhng vng ny. Vic lm o ln nhiu vng t nhin xy ra vo khong vi nghn nm v trc, vo u cng nguyn. Nhiu vng t tng l ci ni ca nn vn minh nh vng t nam Palestine, bc Syrie v vng Lng H (Irak ngy nay) ko di n pha ng Iran. Nn nng nghip xut hin ti y vo khong 10.000 nm v trc. Tt nhin vo thi vng t ny ht sc phong ph, dn c ng c, l ni sn xut lng thc ln v l
27

vng chn nui cu tr ph. Trng trt v chn nui pht trin ph hu dn rng t nhin, ri tip theo l t v c ngun ncNgy nay, sa mc ct kh cn chim lnh hu ht cc vng t phong ph thi tin s Trung-ng vo khong 8.000 nm v trc, nn vn minh nng nghip thi k mi. Cho n ngy nay, mc du k thut nng nghip c nhiu tin b, nhng cn nhiu x hi vn tip tc gi nhng nt truyn thng c bn v sn xut nng nghip ca thi mi. n nhng nm gn y, nhiu thnh ph xut hin, cng nghip pht trin, tuy nhin phn ln dn s loi ngi vn sinh sng nng thn nh vo sn xut nng nghip. V mt m ni, tc ng ca loi ngi ln thin nhin v c bn vn cha thay i nhiu, cho mi n gia th k XIX, khi nhng pht minh ca cc nh khoa hc c cc nh t bn ln pht huy, v l c s ca s pht trin ca nn vn minh cng ngh ng i. Hp 1. Lch s s dng t ai v tht bi 1). 7000 - 1800 BC :Vng Mesopotamia/Sumer - Vng nng nghip Sumer b mn ho v ngp nc. Vo khong 7000 BC, nhn dn vng Mesopotamia/Sumer (nay ch yu thuc Iraq) bt u khai thc v lm bin i mi trng thin nhin. V thiu ngun nc ma, t ai trng trt phi c ti lng thc nui sng s dn tng nhanh. Do ti tiu khng hp l nn c vng t nng nghip b mn ho v ngp nc. C vng t b trng xo do mui cho n tn nm 2000 TGS. Vo khong 1800 TGS, h thng nng nghip nn tng ca nn vn ho nng nghip Sumer hon ton b sp . 2). 2600 BC n ngy nay: Vng Lebanon -S dng v khai thc qu mc rng cy Tuyt tng (Cedar) c mt thi vng ni Lebanon Hy Lp c rng cy Tuyt tng ni ting che ph, cy c dng p v g tt. n Solmon c xy dng chnh bng g Tuyt tng khai thc ti y. hn hai nghn nm qua, Hy Lp xut cng g Tuyt tng nng cao cuc sng cho dn v dng g Tuyt tng xy dng. Du cy Tuyt tng cn c dng p xc. n nay rng Tuyt tng cn kit, ch cn st li 4 lm cy nh. 3). 2500 BC 900: ch Mayan - Xi mn t, h sinh thi nng nghip suy tn Dn tc Mayan tng sinh sng ti vng t m nay l Mexico, Guatemala, Belize v Hunduras. K thut nng nghip kh pht trin - ph rng trn i ni lm nng nghip, xy dng ng ng mc gim bt xi mn t, khi mng ti cc vng m ly ly t p lip trng cy. Tuy nhin h thng nng nghip c khai
28

thc qu mc, t b suy thoi, xi mn, sn lng nng nghip gim dn, bn cc sng sui ngy cng nhiu lp ht c vng t c ci to. Sn lng lng thc gim st, cnh tranh ti nguyn cn st lai gay gt lm cho nn vn minh Mayan suy tn. 4). 800 BC- 200 BC: Hy Lp hi Vo thi Ho me, t nc Hy Lp phn ln c rng tt che ph. Qua thi gian, rng b ph hu cng nhiu ly t lm nng nghip, ly ci nu v si m v ly g lm vt liu xy dng. Do chn nui qu mc m t ai b suy thoi. Cy liu c trng ti nhiu ni c hiu qu kinh t cao do cy ny pht trin tt ti vng t kh cn. 5). 200 BC n ngy nay : Trung Quc - Sa mc ho dc con ng T la Vic cng c Vn l trng thnh vo i Hn to iu kin y mnh vic trng trt vng Ty v Bc Trung Quc, cng vic bun bn cng pht trin, nht l dc theo con ng ni ting c goi l con ng T La. Sa mc dn dn lan n dc con ng ny v dn s y tng nhanh ng thi kh hu cng thay i theo. 6). 50 BC - 450 : ch La M - Sa mc ho v s suy tn ca h thng nng nghip ti Bc Phi Vic cung cp lng thc cho nhn dn v i qun ng c lm cho ch La M lun lun phi lo ngh. Cc tnh Bc Phi, l ni cung cp chnh cc sn vt nng nghip cho ch La M, nht l cc loi lng thc. Do nhu cu v lng lng thc qu ln, thc y sn xut nng nghip n mc qu ti trn nhng vng t khng ph nhiu gy nn xi mn t.. Cc vng t kh cn dn dn v b sa mc ho . H thng thu li m ngi La M xy dng ph thuc vo vng rng u ngun li b ph tri, sn lng nng nghip sa st n ch suy tn. 7). 1400 1600 : o Canary - Khai thc nhn lc v ti nguyn thin nhin, gy suy thoi nng n Ngi Guanches, c ngun gc t Bc Phi n sinh sng o Canary hn 1000 nm trc khi thc dn Ty Ban Nha n xm chim vo nhng nm 1400 . Thc dn Ty Ban Nha bt ngi Guanches lm n l, bt h ph rng, xy dng cc nng trng trng ma. Vo nhng nm 1600, ngi Guanches b cht v bnh tt, lao ng nng nhc v iu kin sinh sng qu cc kh. Cng nh o Canary, nhiu vng khc chu M, chu Phi, v c chu , nhn dn ngho cng buc phi trng ma, cao su, c ph, bng, chui, du c xut khu. Cc hot ng lm cho rng b suy thoi, t b xi mn, mt a dng sinh hc v tt nhin l nn kinh t c cc nc bn a phi ph thuc vo cc nc thc dn vo thi by gi.
29

- Ph hu v chuyn i rng vng a trung

8). 1800 loi ngoi lai

: Chu c v Tn Ty Lan - Mt a dng sinh hc, xm ln ca cc

Trc khi ngi chu u n nh c Chu c v Tn Ty Lan vo th k 18, y khng c cc loi th mng guc . Cc loi th ny c ngi chu u du nhp vo y khi h n. Ch trong vng 100 nm c hn mt triu con cu v b. Cc n gia sc ny ph hu cc ng c t nhin, git cht nhiu loi c a phng v khng chu ng c vic chn th qu mc. Sau khi du nhp nhiu loi cy v con ngoi lai vo y, a dng sinh hc ca o b suy thoi, nhiu loi b hu dit. Do h thc vt v h ng vt ca o c pht trin trong tnh trng cch ly hng triu nm, nn y khng c cc loi n tht t nhin. V th m nhiu loi chim khng bit bay y d dng tr thnh con mi cho nhng loi ngoi lai. D kin c n 90 % s chim b tiu dit l cc loi o. 9). 1800 : Bc M - Chuyn i, mt sinh cnh v git hi ng vt khng thng tic Do rng b ph hu xy dng cc khu nh c v ly t trng trt nhiu vng trn th gii m ni sinh sng ca cc loi ng vt b suy thoi v thu hp li; vic sn bt nhiu loi ng vt ly tht, da, sng, ng v cc sn phm khc, hoc gii tr gia tng. Bc M, c n b rng Bison ng n khong 50 triu con b sn bt cho n lc gn b tuyt dit vo cui th k 19. Cc loi ng vt nc, cng nh cc ng vt trn cn tr thnh i tng khai thc mnh m. Vo th k 19, c voi b git hng lot cung cp nguyn liu cho kinh t cng nghip ang cn lng ln du c voi, ch yu thp sng v bi trn. Bc M, chng qun c voi ng bn b tuyt chng vo th k 20. 10). 1800-1900 : c v Nht - Cng nghip ho cht u c cc h thng nc ngt Cch mng cng nghip gy tc ng ln ln cc ngun nc trn th gii. Cc con sng chy qua cc vng cng nghip, nh sng Rhin c, hay cc con sng chy qua vng khai thc khong sn , nh sng Watarase Nht b nhim nng n vo th k 19. Cng nghip ho cht c u c sng Rhin ti t n mc loi c hi vo nm 1765 cn rt phong ph m n nm 1914 tr nn rt him. Vic khai thc qung ng Nht rt quan trng. Vo nhng nm 1980 cc cht thi ca qung ng c thi vo sng Watarase cng vi vic thi axit sulfuric gy nhim nc sng, ph hu hng nghn hecta rng v thc vt quanh vng. C v cc loi chim nc b cht, cn nhn dn quanh vng th b au m. T l sinh sn ca dn thnh ph Ashio gn h thp di mc t l cht vo nhng nm 1980.

30

11). 1900 : Hoa K v Canada - Xi mn t v mt a dng sinh hc Hoa K v Canada Vng Great Plains (ng bng ln) Hoa K v Canada c cy ba vo cui th k 19 v u th k 20 trng ging la m mi c kh nng chu hn. Khi ng c nguyn thu bo v t b ph b, hn hn vo nhng nm 1930 xy ra rt gay gt, gi bo cng mnh hn v thi bay lp t kh trn mt . Vo nhng nm 1950 v 1970 hn hn cng xy ra nng n hn, nhng thit hi gim bt, do c nhng bin php bo v t hu hiu. 12). 1928 n ngy nay : Khp th gii - Cng nghip ho cht gy tc ng mnh ln tng zon Cht Chlorofluorocarbons (CFCs) l nhng cht bc hi c sn xut vo cui th k 19, c cho l nhng cht khng c , khng chy , do m vic s dng cht ny pht trin rt nhanh chng v khi lng sn xut CFC ln n nh vo nm 1974, vo ng nm m cc nh khoa hc pht hin ra rng cht CFC c th gy tc ng ln sc kho con ngi v ph hu tng zon. Vo nm 1985, mt l thng zon c pht hin Nam cc, trng vo nm m cng ng th gii ln u tin khuyn ngh gim bt vic sn xut cc cht CFC v cc cht phc hu zon khc. D kin vic s dng CFC s b cm hn vo nm 2010. Rt cuc, nn vn minh nng nghip lm bin i mt cch mnh m cc h sinh thi t nhin, nhng thc ra vn cha n mc o ngc chu trnh vt cht v dng nng lng ca Sinh quyn. Chng ta cng c th ni rng h sinh thi nhn sinh, trong hnh thi x hi , cng ang bao gm ton b cc hin tng sinh thi t nhin.

Hnh 8. Dng nng lng v chu trnh vt cht trong nn vn minh nng nghip

31

D mc pht trin ca mt nhm ngi trnh no i na, chng ta cng c th s ho t chc, hot ng, mi lin h ca h vi sinh cnh v nhng phn cn li ca qun lc sinh vt xung quanh, tng t nh s ca mt h sinh thi t nhin. Chng ta cng c th hnh thnh c s c bn v dng nng lng ca chu trnh vt cht trong nn vn minh nng nghip, n cng c cu trc tng t nh cu trc c bn ca cc h sinh thi khc. T khi xut hin nhng nt vn minh u tin ca nn vn minh nng nghip ca thi k mi cho n vo gia th k XIX, chu u, h sinh thi nhn sinh trc tin da trn c s khai thc vng nng thn , vi mt s t ngh th cng ht sc hn ch , ch bin cc nguyn liu c ngun gc thc vt, c kh nng bin cht bng con ng sinh hc v mt t kim loi d b n mn. S khc bit ca h sinh thi , d c c n gin ho cng c nhng nt dc th: ng c t nhin, t b hoang, rng, cc mnh t nh a canh gm nhiu sinh cnh c bin i cht t hay khng b bin i. Nhng h sinh thi nh vy sn xut ra cc sn phm s cp (cc thc vt trng trt hay t nhin) m con ngi dng lm lng thc v thc phm trc tip hay gin tip qua cc sn phm th cp (ng vt chn nui, hay ng vt hoang d c sn bt) v dng lm nguyn liu (g, ci, si thc vt). Con ngi l vt tiu th chnh ca h sinh thi . Tt c cc th m con ngi tiu th s chuyn thnh cc cht thi c th b phn hu theo c ch sinh hc bi mt s nhm cc sinh vt trong h sinh thi, l cc sinh vt phn hu. Cc sinh vt ny phn hu tt c cc cht thi ca x hi con ngi chuyn thnh cc hp cht n gin hn (cc phtphat, nitrat v cc mui kim loi) c cc sinh vt t dng s dng trong qu trnh quang hp cng vi CO2. Kh nng t lm sch mi trng ca nc v t vo lc ny cng khng b lm ri lon do qu ti. Dng nng lng do nh mt tri cung cp chuyn qua c th con ngi di dng ho hc, mt phn c chuyn ho t thc n do con ngi tiu th (khong 4.000 kcalo/ngy/ngi), cng thm mt phn khc l ngun nng lng b sung, c con ngi s dng di dng nhit (ci t) v c hc (sc ko ca sc vt). Ngun nng lng con ngi c th s dng, c cung cp theo tng ma do sn xut cc cy trng ngn ngy hay c sn xut vi chu k nhiu nm, nh cc cy lm ci t. Ni chung, tng ngun nng lng cho mi con ngi cng cn b hn ch. Chng ta c th tnh ton mt cch s b, khong 12.000 kcalo/ngy/ ngi vo thi mi v khong 22.000 kcalo/ngy/ngi vo cui thi trung i. Ni tm li, h sinh thi nhn sinh trong nn vn ho nng nghip c tnh ni cn bng cao. Tuy rng trong thi k ny, con ngi lm bin i kh nhiu cc yu t ca mi trng t nhin m rng nng nghip, nhng cc hot ng ca con ngi trong mt x

32

hi nng nghip vn nm trong gii hn ca cc chu trnh sinh a ho v khng lm bin i dng nng lng ca Sinh quyn, nh trong nn vn minh k thut v sau. I.2.4. X hi k thut ng i v tc ng ca n ln Sinh quyn Vo u th k th XVIII , khi u nhng bin i u tin, to iu kin cho s ny n ca mt x hi k thut m hin nay chng ta ang sinh sng trong . Trong thi gian ny, cu trc kinh t ca nhiu nc chu u thay i nhanh chng. S pht minh ca nhng my cng nghip, vic p dng cc k thut mi, thc y mt cch mnh m vic xy dng cc nh my. Cng trong thi k ny, nhiu loi cy mi cng c trng trt, tin b v k thut trng trt v chn nui pht trin nhanh chng v t nng sut trong nng nghip tng nhanh. Tt c nhng bin i to nn nhng s thay i mt cch c bn mi quan h ca x hi loi ngi ln thin nhin, ln Sinh quyn. Mi quan h ca loi ngi ln thin nhin th hin mt cch r rng bt u t na sau ca th k XIX cng vi s pht trin ca nn cng nghip hin i. Chng ta quan st cu trc v s hot ng ca h sinh thi nhn sinh trong nn vn minh cng nghip ng i, chng ta s thy c nhng c im v mt sinh thi hc l c 3 ngun chnh to nn s nhiu lon, v hiu ho kh nng t iu chnh s cn bng v ph v s cn bng sinh thi t nhin m khng c cch no c th hi phc c. S sau y c th din t s hot ng ca nn vn minh cng nghip hin i (Hnh 9).

Hnh 9. Dng nng lng v chu trnh vt cht trong nn vn minh cng nghip

Tnh a dng ca cc qun x sinh vt c trong cc h sinh thi m con ngi khai thc b suy thoi ngy cng nng n. S to lp cc vng thnh th hon ton nhn to, s n iu ho cc vng nng thn bng cch trng trt mt s t loi cy trn nhng vng rng
33

ln lm nguyn liu cho cng nghip ph hu tnh a dng ca h thc vt t nhin, rng b suy thoi, trit h cc sinh cnh m chng ta ng nhn l khng c hiu qu kinh t, khng khai thc c (nh cc vng t ngp nc). Trong lc sinh khi ca cc loi ng vt hoang d, khng c con ngi chn lm i tng chn nui hu nh b loi tr ra khi nhng vng pht trin. Nhng s mt mt v a dng sinh hc to nn s mt cn bng quan trng v ko theo thm hi v cc hot ng ca h sinh thi nhn sinh. I.2.5. Chu trnh vt cht b ph hu Cc cht thi ca cc hot ng ca con ngi ngy cng nhiu n mc thin nhin khng sc phn hu ht, gy nh hng n cc chu trnh vt cht. Cc hot ng ca cc vi sinh vt trong t, trong nc ngy cng b c ch bi cc loi cht nhim rt c c thi vo thin nhin. Ngoi ra cc nh my cn sn xut ra nhiu cht khng th b bin i theo con ng sinh hc (nh cc loi ti nha). Cc cht ny c tch lu ngy cng nhiu trong thu quyn, trong kh quyn v trong t, lm ri lon cc hot ng t nhin ca phn ln cc h sinh thi. S tch lu khng ngng cc loi cht thi khng th chuyn ho c trong cc loi sinh cnh khc nhau s lm o ln cc chu trnh sinh a ho ca t nhin. Nh vy, con ngi a vo trong sinh quyn mt s nhn t mi vi s lng ngy cng nhiu, l nhng cht hon ton nhn to, sn phm ca nn cng nghip. Thm vo , vic tiu th khng ngng mt khi lng khng l cc nhin liu ho thch to nn s thay i mt cch su sc cc chu trnh cacbon v sunfua, v mt phn no c chu trnh Nit. Con ngi li cn khai thc trong thch quyn nhiu loi khong sn ( v t cc khong sn sn xut cc sn phm khc nh phn ho hc), mt s kim loi nng rt him trong sinh quyn (nh thu ngn), v th m nhiu th kim loi pht tn vo khng kh, vo nc v vo t mt lng kh ln, m trong iu kin t nhin rt t khi tm thy chng. Trong s cc cht do con ngi sn xut ra ngy ngy cng c nhiu cht c hi, kh phn hu m trc y, lc mi pht minh ra, con ngi tng l nhng cht khng c hi cho con ngi hay mi trng, ly v d cht dit su b DDT (1945) v gn y l cht ioxin c trong thuc dit c v lm rng l cy (Agent Orange) m qun i M s dng mt cch rng ri Vit Nam trong thi k chin tranh va qua. Hu qu ca dioxin ln mi trng v c th con ngi l ht sc nghim trng. hn 35 tri qua, k t khi kt thc chin tranh m nhng hu qu ca dioxin ln mi trng v con ngi vn cha kt thc.
34

Mt iu nghch l l x hi cng pht trin, cng nghip cng pht trin, khng nhng ngun ti nguyn c hn b suy thoi nhanh chng m cht thi ngy cng nhiu n mc khng th x l kp gy nhim mi trng mt cch nng n k c mi trng khng kh, nc, t, bin. Nhng cht nhim lc u ch nm gn trong mt vng hp, th nay lan rng ra khp th gii v nh hng n tt tt c cc nc. Nhiu cht c hi tm thy trong thc vt, ng vt v c trong thc n hng ngy ca chng ta. S tch lu khng ngng nhng cht thi rt khc nhau, ng v lu di m ni s gy ra nhng hu qu ht sc nguy him cho sc kho con ngi v c v phng din sinh thi. Tm quan trng ca vn to ra cc cht thi trong nn vn minh ng i khng d nhn thy v phng din sinh hc, nh cc cht rc sinh hot, nhim nc cc thnh ph hay nhng ng rc khng l khng x l ht cc khu dn c ln. I.2.6. Dng nng lng hon ton b bin i trong x hi cng nghip ng i X hi cng nghip bt u pht trin mt cch ht sc mnh m ti ty u v Hoa k. Ly Hoa K lm v d, vo khong nm 1985, dn s ch chim khong 4,9% dn s ton th gii, nhng tiu th trong nm khi nng lng bng mt phn t nng lng sn xut ra trn ton th gii vi tng s khong 7,4x109 TEP 11. Cng Hoa K, ngi ta c th c lng nng lng tiu th trn u ngi vo nm 1985 l 210.000 kcalo/ngy/ngi m ch yu l tiu th nng lng t nhin liu than v du m. Nh th l nng lng m con ngi tiu th di hnh thc thc n, tng ng vi lng khai thc cc loi thc vt c to thnh do nng lng mt tri qua qu trnh quang hp. Phn nng lng cn li l t nhin liu ho thch, c ngha l ngun nng lng c tch lu t ngun nng lng mt tri trong hng trm triu nm thnh cc thc vt v tch t li trong cc m than v m du. Cng nh c ngun nng lng ho thch ni trn m con ngi pht trin nhanh chng cc sn phm nng nghip trong nhng th k qua. Nh c sc ko c kh m loi ngi m rng nng nghip trn nhiu vng rng ln, m trc kia c dng sn xut ra cc ng vt lm sc ko. V vn ny, H.T Odum (1971) a ra nhn xt ht sc ng n: Mt o nh ht sc tn bo ca nn vn minh cng nghip l khng hiu c cc cng c khc nhau qua m cc dng nng lng thm su vo trong h thng ht sc phc tp, l c im ca s hot ng ca x hi cng nghip v nui dng tt c cc hp phn ca h thng . Sai lm ln ca con ngi cng nghip l tng lm rng s tng trng sn lng nng nghip l do bit cch s dng mt tri mt
11

TEP = tn tng ng-du

35

cch hu hiu thu c sn lng. l o nh bi v con ngi cng nghip khng cn c n khoai ty ch c sn xut ra bng con ng quang tng hp. By gi h n khoai ty, mt phn c sn xut ra t du ha. Tht ra, phn ng gp ca nng lng khng c ngun gc quang tng hp vo cc sn phm nng nghip l thng qua cc cng c lm t, l s dng phn ho hc, thuc tr su c to thnh nh vic s dng nng lng ho thch. Nu chng ta quan st s pht trin ca nhu cu nng lng ca th gii trong khong cui th k qua, chng ta s thy rng nhu cu ny tng theo mt nhp chng mt, to nn mt sc p ln ln du v kh t. Vo nhng nm 1850 tng khong 2,5% hng nm, vo nhng nm 1950 tng 5% hng nm, vo nhng nm 1970 tng 9%. S tiu th nng lng tng nhanh khng km hm ni trong nn vn minh cng nghip ko theo s nhim mi trng rt ng lo ngi, s cn kit cc ngun ti nguyn khng phc hi, s tiu th mt cch qu mc cc ngun ti nguyn ca Sinh quyn. Tt c cc hin tng cn c thc y mnh thm do s bng n dn s. C th ni rng khng th c mt loi sinh vt no c th tn ti c mt cch lu di m li khng tun theo quy lut cn bng ca qun lc sinh vt. Tt c chng qun mt loi, nu tiu th vt cht vi mc cao hn lng vt cht m h sinh thi c chng qun sinh sng, sn xut ra - c ngha l tiu th khng nhng phn li m c phn vn - th sm hay mun loi cng s b dit vong. Loi ngi thc ra ang i theo con ng m cha nhn ra c sai lm ca mnh. C rt nhiu thch thc m loi ngi ang phi i u - nh mt rng, xi mn t, sa mc ho, mn ho, sa st a dng sinh hc, thiu ngun nc ngt - u l nhng vn c t rt lu trong lch s pht trin ca loi ngi. S khc bit l mc , tc v tnh cht di ca ca cc tc ng ca x hi loi ngi hin i ln cc h sinh thi ca Tri t. Trc thi cch mng cng nghip, s suy thoi mi trng din ra mt cch chm chp - c khi ko di hng trm hay hng nghn nm - v thng l ch b hp trong mt s a phng nht nh. Cc hot ng pht trin v tng nhanh ca x hi cng nghip ho, lm cho vn mi trng ngy cng phc tp v kh gii quyt. Ma axit, kh nh knh (m thnh phn ch yu l CO2 do cc hot ng ca con ngi pht thi vo kh quyn), suy thoi tng zon, cc cht thi c hi, nhim phng x, v nht l nng ln ton cu v..v.. l nhng vn ang gy hu qu xu khp mi ni trn Tri t, m nguyn nhn chnh xut pht t cc nc cng nghip, giu c, v nay lan ra c cc nc ang pht trin. Hu qu ca hin tng nng ln ton cu ngy cng nng n ln kinh t, x hi v mi trng trn ton th gii.

36

1.3. Bin i kh hu ton cu: thch thc mi i vi nhn loi Hin nay chng ta ang sng trong mt th gii c nhiu bin i ln: kh hu bin i, nhit qu t ang nng ln, mc nc bin ang dng ln, dn s tng nhanh, s xm nhp ca cc loi ngoi lai ngy cng nhiu, cc sinh cnh ang b co hp li v phn cch nhau, sc p ca cng nghip ho v thng mi ton cu ngy cng ln, trao i thng tin ngy cng rng ri, nhanh chng, thun li. Tt c nhng thay i ang nh hng ln n cng cuc pht trin ca tt c cc nc trn th gii v c nc ta, trong c vic thc y nhanh cn kit ti nguyn thin nhin v nhim mi trng. Bin i ton cu gm c nhiu lnh vc: l sinh hc, kh hu, kinh t, x hi, dn s, th ch, thng tin, vn ho, v.v y chng ta ni v mt s kha cnh ca bin i ton cu m phn chnh l do cc hot ng ca con ngi gy ra v c lin quan nhiu n mi trng v ngun ti nguyn thin nhin m chng ta ang khai thc tn ti v pht trin. Ti nguyn thin nhin l c s ca s sng cn v pht trin ca cc dn tc, d thi i no hay a phng no trn th gii. Bin i ton cu ang c xu hng nh hng xu n cc dng ti nguyn thin nhin nh t, nc, a dng sinh hc v lm gim st cht lng mi trng ngy cng r rng khp mi ni, gy nh hng ln n s pht trin bn vng. Con ngi lm thay i mt cch c bn Tri t bng cc hot ng ca mnh: - Lm cho cc h sinh thi v sinh cnh b bin i v phn mnh. Loi ngi lm thay i cc h sinh thi mt cch ht sc nhanh chng trong khong 50 nm qua, nhanh hn bt k thi k no trc y. Din tch cc vng hoang d c chuyn i thnh t nng nghip, ch tnh ring t nm 1945 n nay ln hn c trong th k th 18 v 19 cng li. Tt c nhng iu gy nn nhng s mt mt v a dng sinh hc trn th gii mt cch nghim trng khng th no o ngc c, trong c khong 10 n 30% s loi chim, th v b st hin ang c nguy c b tiu dit. Cc chuyn gia cng cnh bo rng s bin i ca cc h sinh thi, nh suy thoi rng s gy thm bnh tt cho con ngi, nh bnh st rt, bnh t, v c nguy c bng n ca nhiu bnh mi. Bo v rng khng ch c ngha bo tn a dng sinh hc m cn cung cp nc ngt v gim bt kh CO2 pht thi. (Chng trnh nh gi thin nin k v h sinh thi, Millenium Ecosystem Assessment (MA) Synthesis Report, 2005). - Thay i chu trnh thu vn. Cc hot ng ca con ngi lm gim st mt cch ng k s lng v cht lng ngun nc ngt ca th gii. Cc hot ng
37

thiu quy hoch hp l nh ngn sng, p p, chuyn i t ngp nc, gy nhim, ng thi nhu cu ngy cng tng nhanh v nhiu ca con ngi v ngun nc ngt lm thay i cc dng nc t nhin, thay i qu trnh lng ng v lm gim cht lng nc. Tt c nhng iu u tc ng tiu cc ln s pht trin, ln a dng sinh hc, ln chc nng ca cc h thng thu vc trn th gii, thm ch dn n xung t gia cc quc gia. trn th gii, nhng v tranh chp ngun nc gia cc quc gia u v cng cng thng v khng t trng hp dn n xung t qun s (in hnh l Trung ng), Trong cc cuc xung t tranh chp ngun nc Trung ng v Nam , nhng quc gia vng u ngun cc dng sng u lun th thng phong. - S xm nhp ca cc loi ngoi lai ang tng ln vi tc ng lo ngi do tng nhanh cc hot ng bun bn hng ho v cc loi sinh vt mt cch rng ri trn th gii. S xm nhp ca cc loi ngoi lai (nh c bu vng hay cy mai dng nc ta) hin ang l mi e da ln nht ln tnh n nh v a dng ca cc h sinh thi, ch sau nguy c mt sinh cnh. Cc o nh v cc h sinh thi thu vc nc ngt l nhng ni b tc ng nhiu nht. - Mt a dng sinh hc ngy nay ang din ra mt cch nhanh chng cha tng c, k t thi k cc loi khng long b tiu dit cch y khong 65 triu nm v tc bin mt ca cc loi hin nay c tnh gp khong 100 ln so vi tc mt cc loi trong lch s Tri t, v trong nhng thp k sp ti mc bin mt ca cc loi s gp 1.000 -10.000 ln (MA, 2005). C khong 10% cc loi bit c trn th gii ang cn phi c nhng bin php bo v, trong c khong 16.000 loi c xem l ang c nguy c b tiu dit. Trong s cc loi thuc cc nhm ng vt c xng sng chnh c nghin cu kh k, c hn 30% cc loi ch nhi, 23% cc loi th v 12% cc loi chim (IUCN, 2005), nhng thc t s loi ang nguy cp ln hn rt nhiu. Tnh trng nguy cp ca cc loi khng phn b u gia cc vng trn th gii. Cc vng rng m nhit i c s loi nguy cp nhiu nht, ri n cc vng rng kh nhit i, vng ng c min ni. S phn b ca cc loi nguy cp nc ngt cha c nghin cu k, nhng kt qu nghin cu mt s vng cho bit rng cc loi nc ngt nhn chung c nguy c b tiu dit cao hn rt nhiu so vi cc loi trn t lin (Smith v Darwall 2006, Stein v cs. 2000). Ngh khai thc thu sn b suy thoi nghim trng, v c n 75% ng trng trn th gii b khai thc cn kit hay khai thc qu mc (UNEP, 2007). Nguyn nhn mt mt a dng sinh hc chnh l mt ni sinh sng v ni sinh sng b phn cch; khai thc qu mc cc loi hoang d; xm nhp ca cc loi ngoi

38

lai; nhim; thay i kh hu ton cu. S gim bt s cc loi c nui trng, ng thi lm gim ngun gen trong nng nghip, lm nghip v chn nui. c tnh c khong 60% kh nng dch v cho s sng trn Tri t ca cc h sinh thi nh ngun nc ngt, ngun c, iu chnh khng kh v nc, iu chnh kh hu vng, iu chnh cc thin tai v dch bnh t nhin b suy thoi hay s dng mt cch khng bn vng. Cc nh khoa hc cng cnh bo rng tc ng tiu cc ca nhng suy thoi ni trn s pht trin nhanh chng trong khong 50 nm sp ti (Hans van Ginkel, 2005). - Bin i kh hu ton cu. Hin nay chng ta khng nhng ang sinh sng trong hon cnh m kh hu ca Tri t ang tng ln mt cch t ngt do s thay i thnh phn ho hc ca kh quyn, m cn trong tnh trng mt mt a dng sinh hc v suy thoi cc h sinh thi nh bo co ca Ban lin chnh ph v Bin i kh hu (IPCC) v MA, 2005 nu ln. Bt u t cui th k th 18, s nhiu lon cc h t nhin ca Tri t, c khng nh phn ln l do hot ng ca con ngi, to nn mt k nguyn mi, m tin s Crutzen P.J. , gii thng Nobel v hoa hc 1995 gi l K nguyn con ngi (Crutzen, P.J. 2002). Cc hot ng ca con ngi gy nn nhiu bin i ln v kh hu: Thay i kh hu ton cu ang xy ra phn ln l do tc ng ca kh nh knh (66% l kh CO2) qua cc hot ng ca con ngi. Nng CO2 trong kh quyn hin nay cao hn 30-35% so vi nng t nhin khong 10.000 nm v trc. Trc thi k cng nghip, nng kh CO2 o c l 280 ppm; nm 1989 l 351 ppm v d kin n nm 2030 s l 560 ppm. Do tc ng ca kh nh knh m nhit ca Tri t ang tng dn ln, v loi ngi ch mi xc nh c bt u t nm 1860. Nhit b mt Tri t tng ln t nm 1970 c xc nh l do tc ng ca kh nh knh m con ngi to ra v c th hin r rng nht l t nm 1910 n nm 1940 v t nm 1980 n nay. Theo bo co nm 2001 ca IPCC, nhit ca Tri t tng trung bnh 0,6 C so vi th k 20 v d kin c th tng ln n 1,4 5,8 C vo nm 2100, mt mc cha tng c trong khong 10.000 nm qua. S tng nhit cng khng ng u cc vng trn tri t. chu u, nhit tng khong 1,4 C so vi trc thi k cng nghip. Vng bc cc ca Lin bang Nga tng khong 3% trong vng 90 nm qua (Russian 3rd Nat. Comm 2002, ACIA 2994). Theo IPCC (2001) S tng nhit Tri t quan st c trong 50 nm qua l mt bng chng mi l, c khng nh l do nh hng ca cc hot ng ca con ngi. Do nng ln ton cu m cc lp bng tuyt b tan ra v s tan nhanh hn trong nhng nm sp ti. Trong th k 20 trung bnh hng nm mc nc bin dng ln 1,7 mm v mc nc bin s dng ln t 0,18 mt n 0,59 mt vo nm 2100 (IPCC 2007).
39

Theo IPCC (2001), thay i kh hu ton cu lm cho: Trong th k th 20, lng ma cc vng c v trung bnh v cao, c mt thp k tng t 0,5 n 1%; Trong na cui th k th 20, cc vng c cao trung bnh v cao, thuc Bc bn cu, s ln ma to tng khong 2 n 4%; Cc d liu nh v tinh cho bit din tch c tuyt bao ph trn th gii gim khong 10% k t cui nhng nm 1960 n nay; Din tch vng bng gi Bc bn cu gim khong t 10-15% k t nhng nm 1950; Mc nc bin nng ln khong 0,1 dn 0,2 mt trong th k th 20. Trong th k th 20, nhiu vng bng h trn th gii khng cn na.

Theo d kin th cc hin tng bt thng v kh hu s tng v tn s, cng v thi gian, nh s ngy nng s nhiu hn, nhiu t nng nng hn, cc t ma to s nhiu hn v s ngy lnh s t hn trong nhng nm sp ti. Hu qu do thay i kh hu gy ra s khng ng u trn th gii: nghim trng cc vng c v cao, v t hn ti cc vng khc. Mc thay i kh hu cng s tu thuc vo tng vng khc nhau, tuy nhin tt c cc vng trn th gii u c th b tc ng nhiu hay t, nhng hu qu ln nht s l cc vng nhit i, nht l ti cc nc ang pht trin cng nghip nhanh chu (Crutzen P.J., 2005). Thay i thay i kh hu ton cu s c tc ng ln ln a dng sinh hc k c cc loi nui trng v con ngi. Trong thin nhin, a dng sinh hc, nht l cc h sinh thi rng l ni chnh tch lu tr li ngun kh CO2 pht thi ra to thnh cht hu c. Trong lc , chng ta li v ang cht ph rng lm nng nghip, chn nui, xy dng nh ca, thnh ph. S tn ph rng lm gim bt kh nng hp th CO2 v gin tip tng thm kh CO2 vo kh quyn, gp phn lm cho bin i kh hu ton cu tng nhanh. Nh vy, s gim st a dng sinh hc nht l gim st din tch rng thc y s gia tng bin i kh hu ton cu, nhng ngc li s nng ln ton cu cng nh hng ln n s pht trin v tn ti ca cc loi sinh vt v a dng sinh hc. Cc nh khoa hc cng pht hin thy hng trm loi thc vt v ng vt buc phi thay i vng phn b v thi gian ca chu k sng ca chng thch ng vi s bin i kh hu. Nhng pht hin ny v mt s pht hin khc na c rt ra t kt qu ca hng nghn cng trnh nghin ca nhiu chuyn gia hng u v cc lnh vc c lin quan, trong nhiu nm v trn nhiu vng khc nhau trn th gii. Sau y l mt s kt lun chnh:

40

 Vng phn b ca nhiu loi cy, cn trng, chim v c chuyn dch ln pha bc v ln vng cao hn; Nhiu loi thc vt n hoa sm hn, nhiu loi chim bt u ma di c sm hn, nhiu loi ng vt vo ma sinh sn sm hn, nhiu loi cn trng xut hin sm hn Bc bc cu. San h b cht trng ngy cng nhiu. Chng ta cng bit rng cc loi sinh vt, mun pht trin mt cch bnh thng cn phi c mt mi trng sng ph hp, trong mt sinh cnh tng i n nh: v nhit , m, nh sng, t ai, thc n, ngun nc, v.v... v cng ng cc loi sinh vt trong sinh cnh . Ch mt trong nhng yu t trn ca mi trng sng b bin i, s pht trin ca loi sinh vt s b nh hng nng hay nh, thm ch c th lm cho loi b dit vong, ty thuc vo mc bin i nhiu hay t. Theo d bo th ri y, nu khng c bin php hu hiu gim bt kh thi nh knh, nhit mt t s tng ln 1,8 C n 6,4 C vo nm 2100, lng ma s tng ln 5-10%, bng hai cc v cc ni cao s tan r nhiu hn, v do nhit nc bin m ln, ri b dn n m mc nc bin s dng ln khong 70-100 cm v tt nhin nhiu bin i v kh hu, thin tai theo s din ra vi mc kh lng trc c c v tn s v mc . Nc bin dng ln nhiu hay t, cn tu thuc vo iu kin ca tng vng, s gy nn xi mn b bin, ngp lt vng ven b, lm suy thoi t ngp nc, nc mn xm nhp git cht cc loi thc vt. Ti nhng vng m bin i kh hu lm tng cng ma th cc dng nc ma s lm tng xi mn t, l lt, st l t, v c th gy nh hng n cu trc v chc nng ca cc thu vc, lm nhim ngun nc. Tt c nhng hin tng u nh hng n cc loi sinh vt v ti nguyn sinh vt, lm cho nhiu h sinh thi b suy thoi, gy kh khn cho s pht trin kinh t v x hi, nht l ti cc nc ngho m cuc sng a s ngi dn cn ph thuc nhiu vo thin nhin. Hin nay cha c nhiu nghin cu v nh hng ca bin i kh hu ln a dng sinh hc. Tuy nhit tri t trong thi gian qua ch mi tng ln trung bnh khong 1 C, nhng do phn b nhit li khng u theo thi gian v khng gian, c vng nng ln rt cao, c th cao hn 10 , nhng c vng nhit li thp hn mc bnh thng. Hin cng cha c thng k c bao nhiu loi b nh hng do bin i kh hu ton cu gy ra. Cng phi ni thm rng, ring nhit mt t tng hay gim, hay mc nc bin dng ln c th nh hng n s sng ca cc sinh vt, nhng tc nhn chnh ca s bin i kh hu l s tch hp ca nhiu nhn t v mi trng do nh hng ca bin i kh hu gy ra cng mt lc tc ng ln sinh vt nh hn hn, thiu thc n, nhim nc, bnh tt v ni sng khng n nh, b suy thoi v.v... Ring v sc kho con ngi th nhng t nng xy ra vo thng tm nm 2003
41

chu u gy t vong n 35 000 ngi ni ln tm quan trng ca vn . Hn mt thng rt bt thng bc Vit Nam va qua, cng c th l hu qu ca nng ln ton cu, lm cht hn 120 000 gia sc (Bo co VP Chnh ph 28/2/08), hng ngn tn c, tm nui cc ao m b cht v rt, l cha ni n thit hi v la, cc hoa mu khc v cc cy con hoang d cc vng cao b bng gi trong nhiu ngy lin, liu cn kh nng sng st khng, hin cha bit r. Thin tai trong nhng nm qua xy ra ti nhiu nc trn th gii, gy hu qu ht sc nng n, nhng nhng ngi ngho v nc ngho l phi chu au kh nhiu nht. Bin i kh hu ton cu ang gy ra tnh trng suy thoi mi trng trn phm vi ton cu, thc y cho s suy thoi cc loi ti nguyn thin nhin din ra nhanh chng hn, l vn quan trng nht hin nay m th gii cn phi hnh ng ngay ch khng th chn ch thm na (Bo co Trin vng Mi trng ton cu ca LHQ, 2007). Mt vn khc m loi ngi ang phi i u l tng dn s. 1.4. S bng n dn s loi ngi 1.4.1. Dn s loi ngi tng nhanh S tng dn s mt cch khinh sut ca loi ngi cng vi s pht trin trnh k thut l nguyn nhn hng u gy ra s suy thoi Sinh quyn. Tuy rng dn s loi ngi tng ln vi mc kh cao ti nhiu vng chu trong nhiu th k qua, nhng ngy nay s tng dn s trn th gii to thnh mt hin tng c bit ca thi i ca chng ta c bit n l s bng n dn s trong th k XX. Hin tng ny c l cn ng ch hn c pht minh v nng lng nguyn t hay pht minh v iu khin hc. Nm 1987, cc chuyn gia v dn s hc th gii d kin l dn s loi ngi t n con s 5.026 triu ngi, vi t l tng dn s l 1.7% hng nm. Tnh trng qu ng dn s loi ngi trong Sinh quyn t trung bnh khong 33 ngi trn km2 trn t lin (k c sa mc v cc vng cc). Vi dn s nh vy loi ngi ang ngy cng gy sc p mnh ln vng t c kh nng nng nghip sn xut lng thc v c ln nhng h sinh thi t nhin khc. iu ng lo ngi l dn s loi ngi ngy nay qu ng so vi sc ti ca Sinh quyn, th m li ang cn pht trin vi tc cha km hm c. Hin nay dn s loi ngi t trn 6,4 t, v sau vi chc nm na c th tng ln n 8-9 t v cng khng c nh khoa hc no c th ni c dn s loi ngi s c n nh vo lc no. S tng dn s vo th k XX, XXI l mt hin tng c th so snh vi nhng thm ho a cht ln tng lm o ln c mt hnh tinh Tri t.
42

Hnh 10. Pht trin dn s qua cc thi k lch s

Lch s pht trin dn s loi ngi ngy nay c bit trn nhng nt c bn, mc du cn thiu cc dn liu trc nm 1650. Nhiu thnh tu nghin cu v c sinh vt hc v v kho c hc cho php chng ta d on kh chnh xc dn s vo nhng thi xa xa, k c vo thi i c. Nu chng ta cng nhn rng nhng con ngi u tin thuc ging Homo xut hin vo khang 2 triu nm v trc, th cho n nay c khong 60 n 100 t con ngi tng sng trn tri t. Nh vy l dn s loi ngi hin nay ch chim khong 5% tng s . Vn ngi Australopitec (vn phng nam) v sau l nhng ngi c u tin xut hin chu Phi, vi dn s khng qu 125.000 c th vo khong mt triu nm v trc. Trong thi i c, s k v trung k, dn s loi ngi tng chm chp v ch sinh sng trn nhng vng c a, lc u chu Phi v sau lan dn ln vng Trung ng ri n chu , chu u, chu c. Dn s loi ngi t c con s mt triu u tin vo khong 100 000 nm v trc. Loi ngi xut hin vng tn a vo hu k c v n u thi i mi dn s loi ngi t con s 5 triu, cch ngy nay khong 10 000 nm. Nn vn ho nh c v nng nghip trong thi k ny cng vi s tng dn s mnh a dn s loi ngi ln n 150 triu vo u ch La M (khong 500 nm trc CN).

43

Hnh 11. Pht trin dn s cc vng khc nhau trn th gii

Vo u cng nguyn, dn s tng nhanh v n nm 1650, t n 545 triu. Tuy nhin trong thi gian ny nhiu s c xy ra nh chin tranh, i kht v dch bnh git hi nhiu ngi, hn ch tng dn s. Nn dch hch ln nht trong lch s xy ra trong th k XIV chu u lm thit mng khong 22 triu ngi vo nm 1348 v 1350. Ch trong hai nm, c n 25% dn s chu u b thit mng do dch bnh. T th k XVIII tr i, dn s loi ngi tng mnh vi cp s nhn, phn chnh l do sn xut nng nghip pht trin, nhiu loi cy trng mi c nng sut cao c a vo sn xut nh khoai ty chng hn, v k thut trng trt cng c ci tin. Nn cht chc vn xy ra mt cch nng n do chin tranh (khong 50 triu ngi b cht trong chin tranh th gii II). Dch bnh v nn i kht thng xuyn e da nhiu nc ngho thuc c nm chu. Tuy nhin dn s vn bng n, ch yu l cc nc ngho, nh chu Phi, n , Trung Quc v cc nc khc thuc chu . I.4.2. Tc ng ca con ngi ln Sinh quyn Hin nay dn s loi ngi hn 6,4 t, v ri y cn c th tng ln n 8-9 t hay hn na. Tt nhin mt lng ln sn lng s cp nguyn ton cu s c ng vin duy tr s tn ti v pht trin ca s dn ny. Theo tnh ton trc y th loi ngi s dng ht khong 1/3 ton b sn lng s cp nguyn ton cu. Con s c l qu thp v cn c nhiu th con ngi khng trc tip s dng nhng do hot ng ca con ngi m b suy thoi (t b xi mn nng, qu nhiu cht thi). Vi kt qu phn tch chi tit ti mt nc thuc chu u, v t suy ra th c l loi ngi tiu th n khong 50% tng sn phm s cp nguyn ton cu.
44

Hnh 12. D kin pht trin dn s ti cc chu lc

Con ngi ang tm mi cch chim ot cc sn phm c to ra do quang hp cng vi nhiu hot ng khc pht trin x rt phc tp, v v th m loi ngi gy nn tc ng cc k ln ln cc chu trnh sinh a ho. Con ngi lm thay th nhng vng rng ln ca tri t c h sinh thi t nhin phc tp v a dng v loi bng nhng h sinh thi n gin, c bit cho sn xut nng nghip. Bng cch t rng, t ci v than, canh tc trn cc loi t, s dng cc loi nhin liu ho thch trong cng nghip, loi ngi tng cng hot ng chuyn ccbon hu c vo kh quyn. Chu trnh nit, photpho v sulfua cng b loi ngi lm ri lon. Vic y mnh sn xut phn bn lm tng gp i mc c nh m v chuyn m vo t, cc hot ng cng nghip cng lm tng gp i mc chuyn sulfua t thch quyn vo kh quyn. Vic lm tng mc nit v photpho vo cht dinh dng c th gy nn s thay i c bn trong cc qun x t nhin, v sulfua cng l nguyn nhn chnh gy nn hin tng ma axit.

45

Hnh 13. ng h Lch s Tri t

Cc hot ng ca con ngi cng gy nn nhng tc ng su sc ln h sinh vt t nhin ca cc a phng. V n nay r rng l hot ng ca con ngi gy tc ng rng ri hn ln c hnh tinh, c bit l lm cho kh hu ton cu b bin i. Kt qu nghin cu v kh hu ca tri t trc kia qua du vt li trong cc lp bng a cc chng t rng nng CO2 v CH4 (kh nh knh) ngy nay trong kh quyn l cha tng c trong khong 420.000 nm trc y12. Mc du nng ca cc kh ny trong kh quyn l thp (CO2 khong 360 v CH4 1,7 phn triu theo th tch), nhng hai kh ny gi vai tr ht sc quan trng trong vic lm thay i kh hu ton cu. iu r rng l nng ca hai kh ny tng ln l do hot ng ca con ngi. Theo d bo mi nht ca IPCC (2007), cui th k ny, hm lng kh nh knh s tng ln gp i so vi thi k cng nghip, nhit b trung bnh ton cu s tng ln t 1,8 C n 6,4 C, c ngha l tng gp 3 - 6 ln so vi th k trc, khi mc nc bin s dng cao hn 28-58 cm (so vi nm 1989-1990) v c th ti 1 mt nu tc bng tan hai cc c tip tc nh hin nay. Trong bi cnh , thin tai nh bo, lc, ma ln, hn hn, nhng t nng nng, thm ch c nhng t bng gi, l ln trn sng, l qut v st l t cc vng ni s c xu hng tng ln v c nhng bin ng kh lng trc. Tt c nhng hin tng ang e do n s pht trin v tn ti ca tt c cc dn tc trn th gii. hiu r hn v con ngi, chng ta hy xem v tr con ngi ch no trong lch s Tri t, khong 4 t ri nm m cc tc ng ln Tri t ln nh vy. Nu ta ly lch s Tri t l 12 gi ca chic ng h (Hnh 15), chng ta s hiu r hn mi tng quan gia lch s loi ngi v lch s a cht lu di. Con ngi
12

Petit, J.R. et al. 1999

46

Homo sapien ch l mt loi trong mun loi tng sinh sng trn Tri t, ch mi c xut hin vo nhng giy cui cng ca lch s Tri t, ni mt cch chnh xc hn l vo khong 11:59:59. Cch mng nng nghip v cng nghip ca con ngi lm ri lon mi trng nh ngy nay ch mi din ra vo khong mt phn nh ca giy cui cng. 1.5. Kt lun Vo u th k 21, bn cnh nhng thnh tu rc r v khoa hc, cng ngh v pht trin kinh t, nhng chng ta, cng ang phi i mt vi hng lot nhng thch thc v nhiu mt, nhng mu thun kh gii quyt trong qu trnh pht trin. Cuc sng ca chng ta lin quan mt thit vi n nhng ngun ti nguyn m Tri t cung cp nh khng kh, t, nc, khong sn, thc vt v ng vt v c mi trng sng ph hp. Tuy nhin mi th ti nguyn cn thit cho cuc sng ca chng ta li c hn, khng th khai thc qu mc chu ng. Nn vn minh ca chng ta ngy cng lm nguy bi v chng ta ang lm dng ngun ti nguyn thin nhin v lm ri lon cc h t nhin. Chng ta ang gy p lc ln Tri t n gii hn chu dng cui cng. Nhng d khai thc thin nhin nhiu nh vy, m hin nay c hn mt t ngi vn ang phi vt ln vi nn i, khng t c mt i sng tm , khng kim thc n duy tr cuc sng, trong lc dn s loi ngi vn ang tng. Nn nhim mi trng lan ra khng kh, nc, k c i dng v ang ngy cng tr thnh mi nguy c e do n sc kho con ngi v cc h t nhin. Nhit ca tri t ang m dn ln, mc nc bin dng ln s nhn chm nhng vng t thp, ni c ng dn c sinh sng, thin tai ngy cng gia tng c v cng v sc tn ph. Theo thng k ca T chc Y t th gii, hin nay mi nm c khang 11 triu tr em di 5 tui b cht; 15 triu tr em b cht do cc nguyn nhn c th phng nga c. Nhiu bnh truyn nhim nh HIV/AIDS, cm gia cm ang c nguy c bng pht thnh i dch ln, nhiu bnh tt mi ang ny sinh, bnh lao, bnh st rt ang c nguy c lan truyn trn nhiu vng. tn ti v pht trin, chng ta phi xy dng c mt kiu pht trin kinh t x hi mi, ly con ngi lm trung tm v da trn c s bo tn, c ngha l ci thin cht lng cuc sng cho tt c mi ngi trn c s duy tr tnh a dng v nng sut ca thin nhin. t c mc tiu cn phi hnh ng trn nhiu lnh vc, nhng vic thc hin c nhng mi tht khng d dng, tr phi chng ta phi c nhng thay i trong mi quyt nh v t chc hnh ng cho tng ngi cng nh c tp th. Cn phi xc nh li cc vn u tin, ly pht trin bn vng l mc ch ch cht trong mi hot ng tt c cc bnh din, c nhn, cng ng, quc gia v ton th gii. Nh Chng trnh Ngh s Pht trin bn vng ton cu
47

c b sung l qu trnh pht trin c s kt hp cht ch, hp l, hi ho gia ba mt ca s pht trin, l: pht trin kinh t, pht trin x hi v bo v mi trng, nhm p ng nhu cu i sng con ngi trong hin ti, nhng khng lm tn hi n kh nng p ng nhu cu ca cc th h mai sau.

48

Chng II. Khi nim, ni dung, m hnh v cc nguyn tc pht trin bn vng 2.1. din trnh v pht trin bn vng Vo nhng nm u ca na cui th k 20 cng vi tc khi phc v pht trin nhanh chng ca nn kinh t th gii sau chin tranh th gii ln th 2, ngi ta nhn thy s cn kit ca mt s ngun ti nguyn thin nhin, s xung cp ca mi trng v s mt cn bng ca cc h sinh thi. iu khin nhiu quc gia bt u quan tm n s cn bng gia pht trin kinh t x hi vi bo v mi trng, t nn mng cho tip cn pht trin bn vng. 2.1.1. Giai on trc 1990 1963 Xut bn cun sch "Ma xun cm lng" ca Rachel Caron

Cun sch "Ma xun cm lng" (Silent Spring) ca n vn s Rachel Carson c xut bn nm 1962 vi nhng tit l v nhng him ha ca thuc tr su DDT hoi nghi mt cch bin chng nim tin ca nhn loi vo tin b khoa hc k thut ny v gip to ra mt sn khu cho cc phong tro mi trng. DDT, thuc tr su mnh nht tng c bit n trn th gii, lm tn thng ti cc h t nhin. Khng ging nh cc loi thuc tr su khc, nhng loi ch c kh nng dit mt hai loi su hi, DDT c th cng mt lc dit hng trm loi khc nhau. c sn xut nm 1939, DDT tr nn ni ting trong th chin th 2, gip qun i M dit sch cc mui truyn bnh st rt cc hn o pha nam Thi Bnh Dng. Chu u, DDT c s dng lm thuc dit chy rn. Ngi sng ch ra n c tng gii thng Nobel. Vo nm 1945, khi DDT c s dng cho cc mc tiu dn dng, c mt s ngi bt u thy mt tri ca n. Edwin Way Teale, mt nh vn chuyn vit v t nhin cnh bo rng Mt cht c mnh nh DDT c th ph hoi kinh t t nhin mnh nh mt cuc cch mng gy tn hi ti nn kinh t x hi. Chn mi phn trm cc loi su b l c ch, nu chng cng b tiu dit nh cc loi su hi khc th t nhin s ri vo tnh trng mt cn bng. Rachel Carson, mt n vn s c tn tui thi thu thp c nhiu thng tin v mt tri ca DDT nhng khng c tp ch no nhn ng ti cc bi vit ca b. Cui cng b phi c gng trong 4 nm chuyn ti tt c cc thng tin thu thp c v DDT trong mt cun sch Ma xun cm lng. Trong cun sch, b m t t m phng thc DDT thm nhp vo chui thc n v tch ly trong cc m m ca ng vt, k c con ngi, gy ra nhiu hu qu khc nhau. Ch mt ln phun DDT dit mt loi su hi cy trng, n khng ch dit c loi su bnh trong nhiu tun hoc nhiu thng m ng thi cng tiu dit lun nhiu loi cn trng c li khc v tn lu nh mt c cht trong mi trng. "Ma xun
49

cm lng" lm thay i nhn thc ca ngi dn M v mi trng, gp phn thc y cc chnh sch v mi trng ca Hoa K. 1969 Thng ip Nhng gii hn ca s tng trng ca Cu lc b Rome

Vo nm 1969, Cu lc b Rome (Club de Rome) c mt thng ip nhan Gii hn ca s tng trng (The limits of growth). Thng ip a ra mt khuyn co lm chn ng th gii: Sc ti ca Tri t c gii hn, nu vt khi gii hn ny s ti dit vong v xut mt chin lc pht trin mi, chin lc Tng trng c gii hn hoc Khng tng trng (Crossance zero) v l do l s pht trin kinh t khng tnh ton i i vi s tng dn s dn ti tnh trng cn kit ti nguyn, nhim mi trng. Gii hn c da trn mt m hnh m phng c tn gi WORLD III. Cc dng thc ca s cn kit c d on theo cc kch bn khc nhau ca m hnh m phng s bt u xut hin vo u th k 21, khi dn s th gii tng n nh im vi 10 t ngi, sn lng lng thc trn u ngi gim xung cn 15-25% ca nm 1970, nhim tng gp hng chc ln v cc ngun ti nguyn quan trng nht nh du la v kh t s cn kit.... "Gii hn" tr thnh ch ca cc cuc tranh lun gay gt, v Cu lc b Rome nhanh chng c coi l mt phong tro theo thuyt Man-tut ca nhng k ch ni v ngy tn th. Bo co tr ln ni ting trn ton th gii v tuy khng c s ng h ca cc nc nhng l mt ting chung cnh tnh v cc thm ho v mi trng c th xy ra nu c tip tc pht trin kinh t thiu tnh ton. 1971 Thnh lp Chng trnh Con ngi v Sinh quyn, UNESCO

Nm 1970, UNESCO thnh lp Chng trnh Con ngi v sinh quyn (Man and Biosphere Program) vi mc tiu l pht trin c s khoa hc cho vic s dng hp l v bo tn cc ti nguyn ca sinh quyn v ci thin quan h ton cu gia loi ngi v mi trng. 1972 Hi ngh LHQ v Mi trng Con ngi (Hi ngh Stockholm)

Vo nm 1972 trc tnh trng mc nhim ngy cng gia tng cc nc cng nghip pht trin, Hi ngh ca Lin Hip Quc (LHQ) v Mi trng Con ngi (The UN Conference on the Human Environment UNCHE) c t chc ti Stockholm (Thy in). Hi ngh c 113 quc gia tham d v t c nhng kt qu chnh sau: (i) Khi ng cc cuc i thoi Bc - Nam (North - South Dialog); (ii) Khi ng chng trnh " Vin cnh ton cu"; (iii) Khi ng s tham gia ca cc t chc phi chnh ph trong gim st v bo v mi trng; (iv) Thnh lp Chng trnh mi trng ca LHQ (UNEP); (v) ngh i hi ng LHQ ly ngy 5 thng 6 lm Ngy Mi trng Th gii v quyt nh rng vo ngy ny hng nm cc t chc thuc LHQ v tt c chnh ph cc nc tin hnh cc hot ng trn phm vi ton th gii ti khng nh mi quan tm ca c th gii i vi vic gn gi v ci thin
50

mi trng sng cho nhn loi. Hi ngh c mt tuyn b v mi trng con ngi, tho thun v mt chng trnh hnh ng quc t rng ln, thnh lp Chng trnh Mi trng ca LHQ (UNEP) v Ban th k thng trc v mi trng t ti Kenya, thnh lp Qu Mi trng. Hi ngh ngh mt khi nim mi Pht trin hp sinh thi (Ecodevelopment) vi ch trng bo v mi trng, tn trng mi sinh, qun l hiu qu ti nguyn thin nhin, thc hin cng bng v n nh x hi. ngh ny b cc nc pht trin chng i v v vy Hi ngh ch thng nht c quan im cho rng c mi quan h qua li gia cch sng ca con ngi v mi trng, gia pht trin kinh t - x hi vi bo tn ti nguyn... 1980 Chin lc bo tn th gii, IUCN

Tip theo Hi ngh Stockholm, cc t chc bo tn: Hip hi Bo tn Thin nhin Th gii (IUCN), Chng trnh Mi trng Lin Hp Qc (UNEP) v Qu Bo v Thin nhin th gii (WWF) a ra Chin lc bo tn th gii (World Conservation Strategy, 1980). Chin lc ny thc gic cc nc son tho cc chin lc bo tn quc gia ca mnh. Ba mc tiu chnh v bo tn ti ngyn sinh vt c nhn mnh trong chin lc nh sau: (a) Duy tr nhng h sinh thi c bn v nhng h h tr s sng (nh ci to t, ti sinh cc ngun dinh dng, bo v an ton ngun nc); (b) Bo tn tnh a dng di truyn; v (c) Bo m s dng mt cch bn vng cc loi v cc h sinh thi. T khi WCS c cng b ti nay c trn 60 chin lc bo tn quc gia c ph duyt. Trong chin lc ny, thut ng PTBV ln u tin c nhc ti tuy nhin mi ch nhn mnh gc bn vng sinh thi. Tip theo WCS, mt cng trnh khoa hc c tiu Hy cu ly Tri t (Caring for the Earth: A strategy for sustainable living) c IUCN, UNEP v WWF son tho v cng b (1991). Trong cun sch, nhiu khuyn ngh v ci cch lut php, th ch v qun tr c xut. 1987 U ban Th gii v Mi trng v Pht trin hay U ban Bruntland, vi bo co Tng lai chung ca chng ta U ban Th gii v Mi trng v Pht trin (World Commission Environment and Development) hay U ban Bruntland l t chc c i hi ng LHQ thnh lp nm 1983 vi nhim v nghin cu cc xung t tim nng gia bo v mi trng v tng trng kinh t. 21 thnh vin ca Hi ng c chn t cc nc c nn kinh t v chnh tr rt khc nhau. B Gro Harlem Bruntland, Th tng Na Uy c chn lm Ch tch. Thng 4/1987, U ban trnh by bo co Tng lai chung ca chng ta (Our common future).

51

Bo co Brundtland cnh bo v mi him ha ca cc tai bin mi trng v ku gi ton th gii ng thun hnh ng bo v mi trng nhm t c s pht trin bn vng v cc th th h mai sau: "Trong sut th k 20, mi quan h gia th gii loi ngi v Tri t tri qua mt s bin i su sc... Cc bin i ln, khng d tnh trc ang xy ra trong kh quyn, trong t, trong nc, trong th gii ng vt v thc vt v trong mi quan h gia tt c nhng i tng . Tc bin i ang vt xa kh nng ca cc mn khoa hc v kh nng hin ti ca chng ta nh gi v cho li khuyn. N lm tht vng s c gng ca cc th ch chnh tr v cc c quan kinh t, nhng th ch tin trin trong mt th gii khc, b v vn hn thch ng v i ph.... gi cho cc th h tng lai c ty la chn, th h hin ti phi bt u ngay t lc ny, v bt u cng nhau, c dn tc v c th gii..." Trong Bo co cn a ra nh ngha ca khi nim PTBV: PTBV l s pht trin nhm tho mn cc nhu cu hin ti nhng khng tn hi n kh nng ca cc th h tng lai p ng nhu cu ca chnh h. Nh vy, khi nim PTBV c mt ni dung bao qut, khng b g b bi nhng chun mc hoc quy tc nh trc v khng c tnh c th r rt, c th din gii theo nhiu cch, nhiu hng khc nhau. V vy, khi nim ny c th d p dng vo iu kin thc t trong mi hon cnh. C th xem PTBV l mt hng i dung ho ca hai ch trng Pht trin gii hn hay khng tng trng v Pht trin hp sinh thi. Sau Bo co Bruntland ra i (1987), Lin Hp Quc c t chc cc Hi ngh Thng nh v vn PTBV. 2.1.2. Giai on t 1990 n nay 1992 Hi ngh Thng nh Tri t v Mi trng v Pht trin

Hi ngh Thng nh Tri t v Mi trng v Pht trin ti Rio de Janeiro (1992) l hi ngh ln nht ca LHQ c v quy m v phm vi cc mi quan tm ca n. 179 nc tham gia Hi ngh thng qua Tuyn b Rio v Mi trng v Pht trin bao gm 27 nguyn tc c bn v CTNS 21 v cc gii php pht trin bn vng chung cho ton th gii trong th k 21. Hi ngh khuyn khch tng nc cn c vo iu kin c th ca mnh xy dng CTNS 21 cp quc gia, cp ngnh v a phng. Ti Hi ngh ny, cc nc cn thng qua ba Cng c quan trng lin quan ti mi trng, l: Tuyn b nhng nguyn tc v rng hng dn vic qun l, bo tn v pht trin bn vng mi loi rng vi nhn thc rng rng rt quan trng i vi pht trin kinh t v duy tr s a dng ca cuc sng trn Tri t.
52

 Cng c khung ca LHQ v bin i kh hu", c k bi hu ht cc nc tham d Hi ngh, nhm n nh kh nh knh trong kh quyn mc khng lm ri lon kh hu tri t n mc nguy him. iu i hi phi gim lng pht thi cc kh nh CO2, mt sn phm ph ca vic t nhin liu sn xut nng lng. Cng c v a dng sinh hc yu cu cc nc chp nhn cc phng thc v bin php nhm bo tn s a dng ca cc loi ng thc vt, s dng hp l ti nguyn sinh vt v m bo rng cc li ch thu c t chng phi c chia s mt cch cng bng. CTNS 21 l mt vn kin s, di 800 trang, gm 40 chng, 2.500 khuyn ngh hnh ng, trong c cc xut chi tit v vic gim lng ph trong sn xut v tiu dng, chng ngho i, bo v cht lng nc v khng kh, thc y nng nghip bn vng.v.v Vn kin gm 4 phn chnh: (1) Khun kh v kinh t v x hi; (2) Bo v ti nguyn v mi trng; (3) Tng cng vai tr ca cc nhm x hi chnh; (4) Cc phng tin thc hin. 1997 Hi ngh Rio + 5 (The Rio + 5 conference)

5 nm sau Hi ngh Rio, vo nm 1997, Hi ngh Rio + 5 c t chc ti Kyoto, Nht Bn nhm thc y "Qu trnh Rio", Hi ngh nh gi kt qu hot ng ca CTNS 21 cp quc gia, vng v a phng, v xut chng trnh hnh ng cho giai on 1998 - 2002. Ngay sau , nhiu hi ngh quc t khc c t chc: Hi ngh v qun l ngun nc ngt c t chc vi kt qu l t chc Global Water Partnership - Cng tc Nc Ton cu c thnh lp (1998); Hi ngh v Bin v i dng (1999); Hi ngh v Qun l Ti nguyn t (2000); Hi ngh v Kh quyn v Nng lng (2001). 2002 Hi ngh Thng nh Th gii v Pht trin bn vng (The

Johanesburg Summit - Rio+10) Mi nm sau Hi ngh Rio, nm 2002, Hi ngh thng nh Th gii c t chc ti Johannesburg, Cng ho Nam Phi (UN Johannesburg Summit, 2002). Tham gia Hi ngh c 196 quc gia, t chc quc t vi nhiu quan chc ng u quc gia. Nhng kt qu chnh ca Hi ngh bao gm: Khng nh li PTBV l mt yu t trung tm ca CTNS quc t v tip tc thc y cc hnh ng ton cu nhm gim s ngho i v bo v mi trng. Khi nim PTBV c m rng v cng c, c bit nhn mnh cc mi quan h gia ngho i, mi trng v s dng ti nguyn thin nhin.

53

 Cc chnh ph nht tr v khng nh li mt lot cc cam kt v mc tiu c th cho cc hnh ng nhm thc hin c hiu qu hn cc mc tiu PTBV. Nng lng v v sinh l cc ni dung ch yu m cc cuc m phn t c kt qu mc cao hn so vi cc cuc hi ngh quc t trc y. Thc y thnh lp mt Qu quc t v xa ngho i. i tc mi cho Pht trin Chu Phi (NEPAD - New Partnership for African Development) c xc nh qua cng ng quc t c th tp trung hn vo nhng c gng nhm p ng nhng nhu cu pht trin ca lc a ny. 196 nc tham gia Hi ngh thng qua Bn Tuyn b Johannesburg v Bn k hoch thc hin PTBV. Hi ngh tip tc cam kt thc hin y CTNS 21 v PTBV. Sau Hi ngh Thng nh ny, PTBV thc s tr thnh chin lc pht trin chung ca th gii. 2.2. Khi nim pht trin bn vng Thut ng Pht trin bn vng (PTBV Sustainable Development) ln u tin c s dng trong bn Chin lc bo tn th gii (World Conservation Strategy) do IUCN xut (1980). Mc tiu tng th ca chin lc l t c s PTBV bng cch bo v cc ti nguyn sinh vt v thut ng PTBV y c cp ti vi mt ni dung hp, nhn mnh tnh bn vng ca s pht trin v mt sinh thi nhm ku gi vic bo tn cc ti nguyn sinh vt. Nm 1987, trong bo co Tng lai chung ca chng ta (Our Common Future), U ban Quc t v Mi trng v Pht trin (WCED) ln u tin a ra mt nh ngha tng i y v PTBV l s pht trin p ng uc nhu cu ca hin ti m khng lm tn thng kh nng ca cc th h tung lai trong vic tho mn cc nhu cu ca chnh h. Bo co khng nh mi lin quan cht ch gia s pht trin v mi trng. Mi trng l ni chng ta sinh sng, pht trin, l nhng g chng ta lm c gng ci thin tt c mi th bn trong ni chng ta ang sng, v do vy, hai v ny khng th tch ri nhau (Gro Harlem Brundtland Ch tch WCED) Bo co ny cng nhn mnh 8 ni dung ca PTBV : 1. Quan nim li khi nim v tng trng; 2. Thay i cht lng ca s tng trng; 3. p ng cc nhu cu ct yu v vic lm, lng thc, nng lng, nc sch v v sinh ;
54

4. m bo s bn vng v dn s; 5. Bo tn v pht trin ti nguyn; 6. nh hng cng ngh v qun l ri ro; 7. Tch hp cng tc bo v mi trng v pht trin kinh t trong qu trnh ra quyt nh; 8. nh hng quan h quc t trong pht trin kinh t. nh ngha ca WCED v PTBV c s dng rng ri nht hin nay. Mt nh ngha khc cng c nhiu ngi nhc ti l trong cun sch Hy cu ly Tri t (IUCN, UNDP, WWF, 1991) trong nh ngha: PTBV l "s nng cao cht lng i sng con ngi trong lc ang tn ti, trong khun kh m bo ca cc h sinh thi", cn tnh bn vng l "mt c im c trng ca mt qu trnh hoc mt trng thi c th duy tr mi mi". Ni hm v PTBV c ti khng nh Hi ngh Rio - 92 v c b sung, hon chnh ti Hi ngh Johannesburg - 2002: " PTBV l qu trnh pht trin c s kt hp cht ch, hp l v hi ho gia ba mt ca s pht trin. l: pht trin kinh t, cng bng x hi v bo v mi trng". Mc d hin nay, thut ng PTBV c s dng mt cch rng ri nht khng ch phm vi quc t, m ngay cng c s dng rng ri hn cc cp quc gia v a phng, nhng cn rt nhiu ngi hoc l hiu sai khi nim ny hoc l cha yn tm v n (Trzyra, 1995) do h cha c quan im y v vn ny. y bn vng khng phi l mt mc tiu chnh xc m l mt tiu chun i vi quan im hnh ng, l "mt qu trnh tip din, c tnh lp i, lp li, thng qua kinh nghim trong vic qun l cc h thng phc hp, c tnh k li, c nh gi v c vn dng". Theo Stephen Viederman "Bn vng khng phi l mt vn k thut cn gii quyt m l mt tm nhn vo tng lai, m bo cho chng ta c mt l trnh v gip tp trung ch vo mt tp hp c gi tr v nhng nguyn tc mang tnh l lun v o c hng dn hnh ng ca chng ta". 2.3. M hnh v ni dung pht trin bn vng Ni mt cch khi qut, PTBV l s pht trin hi ho v c ba mt: kinh t, x hi, v mi trng nhm khng ngng nng cao cht lng cuc sng ca con ngi khng nhng cho th h hin ti m cn cho th h mai sau. C mt s m hnh/ s PTBV vi nhng sai khc nht nh v s hi ha gia cc lnh vc khc nhau ca hat ng kinh t x hi, chnh tr v mi trng.
55

V d: - M hnh PTBV ca WCED, 1987:

- M hnh PTBV ca Villen, 1990:

Kinh t Gi tr ca my mc Cnh tranh quc t Pht trin H thng quota Hp tc nng tri Chnh sch thu nhp Nghin cu pht trin

Nng nghip bn vng Bo v ngun nc Kim sot thuc BVTV Bo v cht lng cuc sng, vn ha trong NN

Pht trin bn vng

Sinh thi Bo v mi trng sng Cht lng cnh quan Cht lng nc a dng sinh hc

X hi Bnh n gi Qun l v bo v MT Du lch sinh thi vng nng thn Sc khe v s an ton Cc gi tr gii tr Chng tht nghip Bo v

- M hnh PTBV ca Jacobs v Sadler, 1990

H kinh t
Pht trin bn vng

H t nhin

H x hi

56

v quan h thi gian v khng gian gia cc h Kinh t X hi Mi trng:

Sn Xut

Kinh t

X Mi hi trng

Thi gian Vt cht Khng gian

- M hnh PTBV ca World Bank:

Mc tiu Kinh t

Pht trin bn vng Mc tiu x hi Mc tiu sinh thi

- M hnh PTBV ca Vaillancourt, 1995:

Sc tc X hi Bnh ng

Gii tnh

Giai cp

Gia cc th h

Quc t

Dn ch v quyn con ngi

H thng x hi chnh tr

Gii tr qun b v ho bnh

Pht trin bn vng H thng sinh thi v mi trng H thng kinh t v pht trin

57

- M hnh pht trin bn vng ca Vit Nam:

Theo cc m hnh trn, ni dung ca khi nim PTBV c th cn c nhng vn cha tht thng nht, thm ch cn tranh ci, song u c im chung l u tp trung ch ti phc li lu di ca con ngi v u bao hm nhng yu cu v s phi hp, lng ghp mt cch hi ha t nht l ba mt (Hnh 3): tng trng kinh t, cng bng x hi v bo v mi trng.

Bo v mi trng Tng trng kinh t

Pht trin bn vng

Cng bng x hi

Hnh 14. S pht trin bn vng

PTBV v kinh t: l s tin b v mi mt ca nn kinh t th hin qu trnh tng trng kinh t n nh v s thay i v cht ca nn kinh t, gn vi qu trnh tng nng xut lao ng, qu trnh chuyn dch c cu kinh t x hi v bo v mi trng theo hng tin b. Mc tiu ca PTBV v kinh t l t c s tng trng n nh vi c cu hp l, p ng c yu cu nng cao i sng ca ngi dn, trnh
58

c s suy thoi hoc nh tr trong tng lai, trnh li gnh nng n nn cho cc th h mai sau. t c s PTBV v kinh t, iu kin tin quyt l phi c : Tng trng kinh t cao v n nh, Tng trng kinh t phi da trn c s chuyn dch c cu kinh t theo hng tin b, Tng trng kinh t phi da vo nng lc ni sinh l ch yu v phi lm tng nng lc ni sinh.

PTBV v x hi: L qu trnh pht trin t c kt qu ngy cng cao trong vic thc hin tin b v cng bng x hi, m bo ch dinh dng v chm sc sc khe cho ngi dn, mi ngi u c c hi trong gio dc, c vic lm, gim tnh trng i ngho, nng cao trnh vn minh v i sng vt cht v tinh thn cho mi thnh vin ca x hi. PTBV v x hi cn ch nhng ni dung sau : Tng trng kinh t phi i i vi gii quyt vic lm cho ngi lao ng, Tng trng kinh t phi i i vi xa i gim ngho, Tng trng kinh t phi m bo n nh x hi v nng cao cht lng cuc sng ngi dn.

PTBV v mi trng: L khai thc hp l, s dng tit kim v hiu qu ti nguyn thin nhin, phng nga, ngn chn, x l v kim sot c hiu qu nhim mi trng. Trong PTBV ngi ta cn cp ti kha cnh o c ca vn : l mi ngi u c cc quyn c bn nh nhau nh quyn c sng, quyn c t do, quyn c hng ti nguyn v mi trng ca tri t. Cc th h u c quyn nh nhau trong vic tha mn cc nhu cu pht trin ca mnh. Cc loi sinh vt to nn sinh quyn nm trong khi thng nht ca cc h t nhin ca Tri t phi c m bo quyn tn ti cho d n c ngha nh th no i vi con ngi. Mi ngi u c quyn li v ngha v nh nhau trong vic bo v ti nguyn v mi trng Tri t, cng nh vic bo v con ngi vt ln trn mi ranh gii a l, x hi, t tng, vn ha. 2.4. Cc nguyn tc pht trin bn vng Pht trin bn vng l xu th tt yu trong tin trnh pht trin ca x hi loi ngi. Ti Hi ngh thng nh th gii nm 1992 Rio de Janerio, cc nh hot ng v kinh t, x hi, mi trng cng vi cc nh chnh tr thng nht v quan im PTBV, coi l trch nhim chung ca cc quc gia, ca ton nhn loi v ng thun thng qua Tuyn b Rio gm 27 nguyn tc c bn v PTBV v CTNS 21, xc nh
59

cc hnh ng cho s PTBV ca ton th gii trong th k th 21. y l nhng nguyn tc chung nht cc quc gia c th vn dng vo vic xy dng cc nguyn tc PTBV cho ph hp vi iu kin t nhin, c im kinh t x hi v th ch chnh sch ring ca nc mnh, sau Hi ngh ny nhiu nc xy dng CTNS 21 quc gia. 27 nguyn tc v PTBV ca th gii: 1. Con ngi l trung tm ca nhng mi quan tm v s pht trin lu di. Con ngi c quyn c hng mt cuc sng hu ch v lnh mnh, hi ho vi thin nhin. 2. Ph hp vi Hin chng LHQ v nhng nguyn tc ca Lut php Quc t, cc quc gia c ch quyn khai thc nhng ti nguyn ca mnh theo nhng chnh sch v mi trng v pht trin ca mnh, v c trch nhim m bo rng nhng hot ng trong phm vi quyn hn v kim sot ca mnh khng gy tc hi g n mi trng ca cc quc gia khc hoc nhng khu vc ngoi phm vi quyn hn quc gia. 3. Cn phi thc hin pht trin p ng mt cch bnh ng nhng nhu cu v pht trin v mi trng ca cc th h hin nay v tng lai. 4. thc hin c s PTBV, bo v mi trng nht thit phi l b phn cu thnh ca qu trnh pht trin v khng th xem xt tch ri qu trnh 5. Tt c cc quc gia v tt c cc dn tc cn hp tc trong nhim v ch yu l xo b ngho nn nh mt yu cu khng th thiu c cho s PTBV gim nhng chnh lch v mc sng v p ng tt hn nhu cu ca i a s nhn dn trn th gii. 6. Cn dnh s u tin c bit cho cc nhu cu ca cc nc ang pht trin, nht l cc nc km pht trin nht v nhng nc d b tn hi v mi trng; nhng hot ng quc t trong lnh vc mi trng v pht trin cng nn ch n quyn li v yu cu ca tt c cc nc. 7. Cc quc gia cn hp tc trong tinh thn "chung lng u ct'' ton cu gn gi, bo v v phc hi s lnh mnh v tnh ton b ca h sinh thi ca Tri t. V s ng gp khc nhau vo vic lm thoi ho mi trng ton cu, cc quc gia c nhng trch nhim chung nhng khc bit nhau. Cc nc pht trin cng nhn trch nhim ca h trong cc n lc quc t v pht trin bn vng do nhng p lc m x hi ca h gy ra cho mi trng ton cu v do nhng cng ngh v nhng ngun ti chnh ca h chi phi, iu khin.

60

8. t c s PTBV v cht lng cao hn cho mi ngi, cc quc gia nn gim dn v loi tr nhng phng thc sn xut v tiu dng khng bn vng v y mnh nhng chnh sch dn s thch hp. 9. Cc quc gia nn hp tc cng c, xy dng nng lc hi sinh cho PTBV bng cch nng cao s hiu bit khoa hc thng qua trao i kin thc khoa hc v cng ngh v bng cch y mnh s pht trin v thch nghi, truyn b v chuyn giao cng ngh, k c nhng cng ngh mi v ci tin. 10. Cc vn mi trng c gii quyt tt nht vi s tham gia ca dn chng c lin quan v cp thch hp. cp quc gia, mi c nhn c quyn c cc nh chc trch cung cp cc thng tin thch hp lin quan n mi trng, bao gm nhng thng tin v nhng nguyn liu v hot ng nguy him trong cng ng v c hi tham gia vo qu trnh quyt nh. Cc quc gia cn khuyn khch, tuyn truyn v to iu kin cho s tham gia ca nhn dn bng cch ph bin nhng thng tin rng ri. Nhn dn cn c to iu kin tip cn c hiu qu nhng vn bn lut php v hnh chnh k c un nn v sa cha. 11. Cc quc gia cn ban hnh lut php hu hiu v mi trng, cc tiu chun mi trng, nhng mc tiu qun l v nhng u tin phi phn nh ni dung mi trng v pht trin m chng gn vi. Nhng tiu chun m mt vi nc p dng c th khng ph hp v gy tn ph v kinh t - x hi khng bin minh c cho cc nc khc, nht l cc nc ang pht trin. 12. Cc nc nn hp tc pht huy mt h thng kinh t th gii thong v gip nhau dn n s pht trin kinh t v PTBV tt c cc nc, nhm ng hn vo nhng vn thoi ho mi trng. 13. Nhng bin php chnh sch v thng mi vi nhng mc ch mi trng khng nn tr thnh mt phng tin phn bit i x c on hay v l hoc mt s ngn cn tr hnh i vi thng mi quc t. Cn trnh nhng hot ng n phng gii quyt nhng vn thch thc ca mi trng ngoi phm vi quyn hn ca nhng nc nhp cng. Nhng bin php mi trng nhm gii quyt nhng vn mi trng ngoi bin gii hay ton cu da trn s nht tr quc t cao nht c th t c. 14. Cc nc cn son tho lut quc gia v trch nhim php l v bi thng cho nhng nn nhn ca s nhim v tc hi mi trng khc. Cc quc gia cng cn hp tc mt cch khn trng v kin quyt hn pht trin hn na lut quc gia v trch nhim php l v bi thng v nhng tc hi mi trng do nhng hot ng trong phm vi quyn hn hay kim sot ca h gy ra cho nhng vng ngoi phm vi quyn hn ca h.
61

15. Cc quc gia nn hp tc mt cch c hiu qu ngn cn s thay th v chuyn giao cc quc gia khc bt c mt hot ng no v mt cht no gy nn s thoi ho mi trng nghim trng hoc xt thy c hi cho sc kho con ngi. 16. bo v mi trng, cc quc gia cn p dng rng ri phng php tip cn ngn nga tu theo kh nng tng quc gia. ch no c nguy c gy tc hi nghim trng hay khng sa cha c th khng th nu l do l thiu s chc chn khoa hc hon ton tr hon p dng cc bin php hu hiu nhm ngn chn s thoi ho mi trng. 17. Cc nh chc trch ca mi quc gia nn c gng y mnh s quc t ho nhng chi ph mi trng v s dng cc bin php kinh t cn c vo quan im cho rng v nguyn tc ngi gy nhim phi chu ph tn nhim, vi s quan tm ng mc ti quyn li chung v khng nh hng xu n nn thng mi v u t quc t 18. i vi nhng hot ng c th gy nhng tc ng xu ti mi trng cn c s nh gi nh mt cng c quc gia v tc ng mi trng v tun theo quyt nh ca mt c quan quc gia c thm quyn. 19. Cc quc gia cn thng bo ngay cho cc quc gia khc v bt c mt thin tai no hay tnh hnh khn cp no c th gy nhng tc hi t ngt i vi mi trng ca nc . Cng ng quc t phi ra sc gip cc quc gia b tai ho ny. 20. Cc quc gia cn phi thng bo trc, kp thi v cung cp thng tin c lin quan cho cc quc gia c kh nng b nh hng v nhng hot ng c th gy nh hng xu ng k n mi trng vt ra ngoi bin gii v cn tham kho kin ca cc quc gia ny sm v c thin . 21. Ph n c mt vai tr quan trng trong qun l v pht trin mi trng. Do , vic h tham gia y l cn thit t c s PTBV. 22. Cn huy ng tinh thn sng to, nhng l tng v s can m ca thanh nin th gii nhm to nn mt s chung lng u ct t c s pht trin bn vng v m bo mt tng lai tt p hn cho tt c mi ngi. 23. Nhn dn bn x, nhng cng ng ca h v cc cng ng khc ca a phng c vai tr quan trng trong qun l v pht trin mi trng v s hiu bit v tp tc truyn thng ca h. Cc quc gia nn cng nhn v ng h thch ng bn sc vn ho v nhng mi quan tm ca h, khin h tham gia c hiu qu vo vic hng ti s PTBV. 24. Mi trng v ti nguyn thin nhin ca cc dn tc b p bc, b thng tr v b chim ng cn phi c bo v.
62

25. Chin tranh vn d l yu t ph hoi s PTBV. Do , cc quc gia cn phi tn trng lut php quc t, bo v mi trng trong thi gian c xung t v trang v hp tc pht trin mi trng hn na. 26. Ho bnh, Pht trin v Bo v mi trng ph thuc nhau v khng th chia ct c. Cc quc gia cn phi gii quyt mi bt ho v mi trng mt cch ho bnh v bng cc bin php thch hp theo Hin chng LHQ. 27. Mi quc gia v dn tc cn hp tc c thin vi tinh thn chung lng u ct trong vic thc hin cc nguyn tc c th hin trong bn tuyn b ny v trong s pht trin hn na lut php quc t trong lnh vc pht trin bn vng. 2.5. Mc tiu ca pht trin bn vng Pht trin bn vng khng ch l mt chin lc, mt li sng, mt quan nim o c m l mt qu trnh ho nhp s pht trin mi mt ca con ngi, x hi loi ngi vi thin nhin. Ti Hi ngh Thung nh, cc mc tiu pht trin thin nin k / PTBV cng uc nht tr vi 8 mc tiu s uc thc hin n truc nm 2015 l: Xo tnh trng ngho i cng cc; Thc hin ph cp gio dc tiu hc; Khuyn khch bnh ng v gii v nng cao a v ca ph n; Gim t l t vong tr em; Nng cao sc kho sinh sn; Phng chng HIV/AIDs, st rt v cc bnh khc; Bo m bn vng v mi trung; v Pht trin quan h i tc ton cu phc v hot ng pht trin.

thc hin cc mc tiu ny, 18 ch tiu uc xut vi cc tiu ch nh gi c th. Trong ch tiu quan trng nht l s gim mt na s ngui sng trong tnh trng ngho i cng cc n truc nm 2015. CTNS 21 quc t xc nh mt cch r rng vai tr ht sc quan trng i vi s thnh cng ca PTBV l s ng gp, tham gia ca tt c cc thnh vin x hi vo qu trnh . Tuy nhin, CTNS 21 ch ra 9 nhm x hi chnh cn tham gia mt cch tch cc nht vo qu trnh pht trin t c mc tiu PTBV. l: - Gii doanh nhn: y l cc i tng tc ng tch cc vo tng trng, pht trin kinh t, nhng ng thi cng gy tc ng tiu cc gp phn dn ti hu qu lm cn kit ti nguyn v suy thoi mi trng.
63

- Nng dn: Lc lng ng o tham gia tch cc vo qu trnh sn xut nng lm nghip, pht trin kinh t, nhng cng ng thi gy tc hi tn ph mi trng. Ch v sinh k m h khai thc ba bi cc ti nguyn thin nhin. - Chnh quyn a phng: L cc cp trc tip xy dng, qun l v ch o trin khai thc hin chng trnh PTBV trn a bn a phng. - Cng ng cc nh khoa hc: L lc lng c vai tr quyt nh v cht lng ca chng trnh v hiu qu ca vic thc hin chng trnh PTBV. - Cc dn tc t ngi: y l nhng ngi bn x c hnh thnh v sng lu nm nhng khu vc nht nh. H c cc phong tc tp qun hng ngn i v s dng ti nguyn mt cch hi ho (kin thc bn a). Mt khc, hin nay do sc p v dn s v pht trin kinh t, nhiu ni h li l nhng ngi khai thc ti nguyn (nht l rng) mt cch ba bi. Trong PTBV, c hai mt tri ngc ny cn phi c ch mt cch tho ng. - Ph n: Ph n chim hn mt na dn s th gii. C hai kha cnh quan trng nht trong mi quan h ca ph n v PTBV. Mt l, ph n l ngi chu nh hng trc tin ca cc tc ng tiu cc ca s pht trin khng bn vng. Th hai l h c vai tr rt ln trong ti to dn c nhn loi, gio dc th h tng lai hng ti PTBV, to ra v qun l cc nhu cu s dng ti nguyn ca Tri t. - Cc t chc phi chnh ph (NGO) nhiu nc: Thng thng cc t chc NGO c nhiu thun li trong vic thc hin cc d n thuc cc lnh vc quyn con ngi, gim ngho v qun l ti nguyn. So vi cc t chc chnh ph, NGO t b nhng quyn li chnh tr quc t, thng mi, ngoi giao chi phi. Cc NGO thng hiu bit su sc hn v cc vn a phng v vy h d dng thc hin c hiu qu cc d n pht trin cng ng. y l 9 nhm x hi c vai tr rt quan trng cn c huy ng tham gia vo cc hot ng nhiu mt ca tin trnh PTBV.

64

2.6. Cc ch tiu v pht trin bn vng 2.6.1. V b ch tiu pht trin bn vng B ch tiu (indicator set) PTBV l mt khi nim khng mi i vi nhiu nc, song trn thc t d b lm ln. V vy, trc khi cp n b ch tiu, cn lm r mt s khi nim c lin quan.

D liu th: Ton b thng tin nh tnh v nh lng c th thu thp c trong lnh vc quan tm; S liu thng k: Ton b s liu thng k c cc c quan c thm quyn thng k theo nh k hoc thu c qua cc cuc iu tra, tng iu tra; Cc ch tiu: Thng tin c tnh ton t s liu thng k th hin hng thay i hay mt trng thi no ca i tng nghin cu; Ch s B ch tiu: L nhng ch tiu c nhm thnh mt tp hp lin quan ti nhau theo nhiu chiu; Ch s: L mt o tng hp mc cao, c tnh t cc ch tiu v b ch tiu.
B ch tiu Cc ch tiu S liu thng k D liu th

Trong biu trn c th thy di cng ca hnh thp l d liu th vi chi tit cao. T d liu th, mt phn c thng k phc v cng tc nghin cu khoa hc. Trn c s s liu thng k, cc ch tiu c tnh ton. Vic la chn t cc ch tiu ny mt nhm ch tiu phn nh mt vn c mi quan h vi nhau theo nhiu chiu (chng hn vn pht trin bn vng th hin mi quan h ca kinh t - x hi - mi trng) cho ta mt b ch tiu. T b ch tiu c la chn, cc ch s c tnh ton nhm n gin ho tnh phc tp ca h thng qua mt con s, song vn phn nh c bn cht ca h thng ny; nhng thng tin quan trng c th hin thng qua cc ch s nhm phc v cc nh hoch nh chnh sch. Vic xy dng b ch tiu PTBV nhm p ng cc mc tiu sau y: - Hiu bit v s bn vng: Cc ch tiu thng cung cp cc thng tin v xu th, m t mt trng thi. Cc ch tiu c th gip xc nh cc thnh phn lin quan ca s PTBV, lm tng cng s hiu bit v trng thi ca bn vng. Vic ch ra mi quan h gia hai ch tiu hoc s pht trin theo thi gian ca mt ch tiu no s gip mi ngi hiu bit th no l PTBV.
65

- H tr cc quyt nh: Cc ch tiu c th h tr vic ra quyt nh mt cch h thng, minh bch, ton din, kp thi Cc ch tiu gip o c s bn vng v do vy qun l c. Cc ch tiu ang c s dng nhiu hn cho vic xc nh cc mc tiu v tiu chun. - Ch o: Kt hp theo di, nh gi, lm sng t nhng pht hin v lu v hng dn v kim tra hot ng hng ti mc tiu. Vic ch o din ra trong giai on trin khai. Nhng kha cnh lin quan ca PTBV c xc nh, cc ch tiu c xy dng v s dng nhm cung cp s phn hi v s tin trin. - Gii quyt cc mu thun v xy dng s ng thun: Cc ch tiu to nn mt ngn ng chung trao i v xc nh cc im ging v khc nhau. Cc ch tiu c th ch ra nhng u im v nhc im ca cc phng n v gip tm ra phng n ti u. Phn loi cc ch tiu PTBV B ch tiu PTBV thng c phn loi theo lnh vc v theo tnh cht. Bn lnh vc thng c xem xt l kinh t, x hi, mi trng v th ch. Ngoi ra, cc ch tiu cn c phn loi theo tnh cht sau: - Cc ch tiu trng thi: ch r trng thi ca h thng ti mt thi im c th, v d nh: cht lng khng kh hin ti, mc n bn cnh cc trc giao thng (k hiu l nhm S - State). - Cc ch tiu mc tiu, mc ch: d kin trng thi ca h thng trong tng lai, v d: chun mc cho cht lng khng kh mong mun (k hiu nhm T Target). - Cc ch tiu p lc: l cc ch tiu trc tip tc ng n cc vn mi trng, v d: thi kh CO2, ting n (k hiu nhm P - Pressure). - Cc ch tiu ng lc: cp n cc yu t kinh t - x hi lm tng thm p lc i vi mi trng, v d: pht trin cng nghip, tng dn s (k hiu nhm D - Driving force). - Cc ch tiu nh hng: ch r cc tc ng n s thay i trng thi, v d: t l cht v bnh tim do ting n gy ra (k hiu nhm I - Impact). - Cc ch tiu hng ng: ch r n lc ca x hi gii quyt cc vn , v d: cc chng trnh nng cao cht lng khng kh (k hiu nhm R - Response). 2.6.2. B ch tiu kin ngh ca Hi ng PTBV ca Lin Hip quc (UN CSD) Nm 1995, trong phin hp ln th ba ca Hi ng Pht trin bn vng ca Lin hp quc (vit tt ting Anh l UN CSD), Chng trnh xy dng cc ch tiu pht trin bn vng c thng qua, ng thi cng pht i li ku gi cc t chc ca LHQ,
66

cc t chc lin chnh ph v phi chnh ph tham gia cc hp phn ca chng trnh ny. Mc tiu chnh ca chng trnh ca CSD l xy dng cc ch tiu pht trin bn vng h tr vic hoch nh chnh sch tm quc gia, gii thch v phng php lun xy dng cc ch tiu, v tp hun ngun nhn lc. Thng qua vic trin khai Chng trnh mt s nc la chn trong giai on 1995-2000, nhng ch then cht pht trin cc ch tiu pht trin bn vng nhm phc v trong qu trnh ra quyt nh tm quc gia c m t chi tit. Thng 8 nm 1996 Hi ng pht trin bn vng (UN CSD) cng b d tho 134 ch tiu cho cc nc s dng bo co cho th gii v s pht trin bn vng. S n lc phi hp gia cc chnh ph, cc t chc quc t, cc vin nghin cu, cc t chc phi chnh ph v cc c nhn gip UN CSD cng b vo nm 2001 khun kh mi v 58 ch tiu ct li pht trin bn vng nhm h tr cc nc trong vic o lng bc tin trin hng ti s PTBV. Khun kh ch tiu cui cng gm 15 ch v 38 ch nhnh c xy dng nhm dn dt vic pht trin cc ch tiu quc gia sau nm 2001. Cc ch tiu PTBV v mt x hi (Bng 1)
Bng 1. B ch tiu Pht trin bn vng v mt x hi Ch Cng bng Ch nhnh Ngho i Cng bng v gii Tnh trng dinh dng T l cht Ch tiu 1) Phn trm dn s sng di mc ngho kh 2) Ch s Gini v bt cn i thu nhp 3) T l tht nghip 4) T l lng trung bnh ca n so vi nam 5) Tnh trng dinh dng ca tr em

Y t

Gio dc Nh An ninh Dn s

6) T l cht di 5 tui 7) K vng sng ca tr mi sinh iu kin v sinh 8) Phn trm dn s c thit b v sinh ph hp Nc sch 9) Dn s c s dng nc sch 10) Phn trm dn s tip cn c cc dch v y t ban u Tip cn dch v Y 11) Tim chng cho tr em t 12) T l s dng cc bin php trnh thai 13) Ph cp tiu hc i vi tr em Cp gio dc 14) T l ngi trng thnh t mc gio dc cp II. Bit ch 15) T l bit ch ca ngi trng thnh iu kin sng 16) Din tch nh bnh qun u ngi 17) S ti phm trong 100.000 dn s Ti phm Thay i dn s 18) T l tng dn s 19) Dn s thnh th chnh thc v c tr khng chnh thc

67

Bng 2. B ch tiu Pht trin bn vng v mt mi trng Ch Ch nhnh Thay i kh hu Khng kh Ph hu tng ozon Cht lng khng kh Ch tiu 20) Pht thi kh gy hiu ng nh knh 21) Mc tn ph tng ozon 22) Mc tp trung ca cht thi kh khu vc thnh th 23) t canh tc v din tch cy lu nm Nng nghip 24) S dng phn ho hc 25) S dng thuc tr su 26) T l che ph rng Rng 27) Cng khai thc g t Hoang ho th ho i dng, bin v b bin Khu vc b bin 31) Phn trm dn s sng khu vc b bin Ng nghip 32) Loi hi sn chnh b bt hng nm 33) Mc cn kit ca ngun nc ngm v nc mt so vi tng ngun nc Nc sch Cht lng nc 35) Mc tp trung ca Faecal Coliform trong nc sch a dng sinh hc a dng sinh hc 36) Din tch h sinh thi ch yu c la chn H sinh thi 37) Din tch c bo v so vi tng din tch Loi 38) S a dng ca s loi c la chn 34) BOD trong khi nc 28) t b hoang ho 29) Din tch thnh th chnh thc v phi chnh thc 30) Mc tp trung ca to trong nc bin

68

Cc ch tiu PTBV v mt kinh t (Bng 3)

Bng 3. B ch tiu PTBV v mt kinh t Ch Ch nhnh Hin trng kinh t Thng mi C cu kinh t Tnh trng ti chnh Tiu dng vt cht S dng nng lng Ch tiu 39) GDP bnh qun u ngi 40) T l u t trong GDP 41) Cn cn thng mi hng ho v dch v 42) T l n trong GNP 43) Tng vin tr ODA hoc nhn vin tr ODA so vi GNP 44) Mc s dng vt cht 45) Tiu th nng lng bnh qun u ngi hng nm 46) T l tiu dng ngun nng lng c th ti sinh 47) Mc s dng nng lng 48) X thi rn ca cng nghip v th 49) Cht thi nguy him 50) Cht thi phng x 51) Cht thi ti sinh Giao thng vn ti 52) Khong cch vn chuyn theo u ngi theo mt cch thc vn chuyn

Mu hnh sn xut v tiu dng

X thi v qun l x thi

Bng 4. B ch tiu PTBV v mt th ch Ch Khung kh th ch Ch nhnh Qu trnh thc hin chin lc PTBV Hp tc quc t Tip cn thng tin Ch tiu 53) Chin lc PTBV quc gia 54) Thc thi cc Cng c quc t k kt 55) S lng ngi truy cp Internet/1000 dn

C s h tng thng tin lin lc 56) ng in thoi chnh/ 1000 dn Nng lc th ch Khoa hc v cng ngh Phng chng thm ho 57) u t cho nghin cu v pht trin tnh theo % ca GDP 58) Thit hi v ngi v ca do cc thm ho thin nhin

69

2.6.3. H thng cc ch tiu v pht trin bn vng ca Vit Nam (VNA21) D tho h thng cc ch tiu PTBV ca Vit Nam bao gm:

Cc ch tiu v kinh t
Ch tiu 1. Tng trng ca nn kinh t - Tc tng tng sn phm quc ni (GDP); - Tc tng gi tr tng thm ca ngnh cng nghip v xy dng; - Tc tng gi tr tng thm ca ngnh nng, lm, ng nghip; - Tc tng gi tr tng thm ca ngnh dch v. Ch tiu 2. C cu kinh t - T trng ngnh nng nghip trong GDP; - T trng ngnh cng nghip trong GDP; - T trng ngnh dch v trong GDP; - T trng khu vc kinh t nh nc trong GDP; - T trng khu vc kinh t tp th trong GDP; - T trng khu vc kinh t t nhn trong GDP. Ch tiu 3. Cc cn i ln trong nn kinh t - S dng tng sn phm trong nc (tch ly tiu dng); - Tng sn phm trong nc bnh qun u ngi; - Qu tiu dng bnh qun u ngi; - T l huy ng GDP vo ngn sch; - T l chi ngn sch so vi tng thu, trong chi cho pht trin v chi thng xuyn, c cu cc khon thu chi; - T l huy ng GDP cho u t pht trin ton x hi, c cu ngun vn huy ng v c cu u t; - Ch s gi tiu dng. Ch tiu 4. V sn xut cng nghip - Tc tng gi tr sn xut cng nghip; - C cu sn xut trong cc ngnh cng nghip; - T l gi tr cc sn phm sn xut trong cc doanh nghip cng ngh cao v cng ngh sch trong tng gi tr sn xut cng nghip; - Tc i mi cng ngh trong sn xut cng nghip theo hng pht trin bn vng (cng ngh sch, cng ngh cao);
70

- Khi lng sn xut mt s sn phm cng nghip ch yu nh nng lng, khai khong, vt liu xy dng, sn phm ch bin, ch to my mc, thit b; Ch tiu 5. Sn xut nng, lm, ng nghip - Tc tng gi tr sn xut nng, lm, ng nghip; - C cu sn xut trong cc ngnh nng, lm, ng nghip; - T l gi tr cc sn phm sn xut bng cc phng php cng ngh sinh hc, v cng ngh sch trong tng gi tr sn xut cng nghip; - Tc i mi v p dng quy trnh cng ngh, quy trnh sn xut nng, lm, ng nghip theo hng cng nghip ha, hin i ha; - Khi lng sn xut mt s sn phm nng, lm, ng nghip ch yu nh tng sn lng lng thc c ht; sn lng lng thc bnh qun u ngi; cc sn phm cy cng nghip, lm nghip, thy sn; - Cc ch tiu v pht trin h tng c s nng thn nh tng s x c dch v y t, c in nc sinh hot, c trung tm thng mi, c ng t n trung tm, c im vn ha, c trm bu in Ch tiu 6. Cc ngnh thng mi, dch v - Tc tng trng gi tr cc ngnh dch v; - C cu cc ngnh dch v, trong , t trng cc ngnh dch v cng ngh cao; - Khi lng vn chuyn, lun chuyn hng ha, hnh khch, gi tr doanh thu vn ti; - Cc ch tiu dch v bu chnh vin thng, s my in thoi/100 dn, s ngi s dng Internet, t l x c in thoi, gi tr doanh thu ngnh bu chnh vin thng; - Cc ch tiu dch v du lch: lng khch du lch quc t, lng khch du lch ni a, gi tr doanh thu x hi v hot ng du lch; - Tng mc lu chuyn bn l hng ha, dch v trn th trng; - Gi tr kim ngch xut khu, c cu cc mt hng xut khu; - T trng cc mt hng xut khu qua ch bin; - Gi tr kim ngch nhp khu, c cu cc mt hng nhp khu.

Nhm ch tiu v cc ngnh v lnh vc x hi

Ch tiu 1. V xa i, gim ngho - T l h ngho chung theo chun quc t; - T l h ngho theo chun ngho quc gia;
71

- S h thot khi i ngho; - Khong cch ngho; - T l tiu dng ca nhm 20% ngho nht/tng tiu dng x hi; - T l h ngho v lng thc thc phm theo chun quc t; - T l phn trm x ngho c ng t n trung tm x; - T l phn trm x ngho c cng trnh thy li nh; - T l phn trm x ngho c trm y t x; - T l phn trm x ngho c trng tiu hc, nh tr, lp mu gio; - T l phn trm cm x ngho c trng trung hc c s; - T l phn trm x ngho c ch x/ lin x; - T l phn trm x ngho c bu in vn ha x; - T l phn trm x ngho c trm truyn thanh; - T l phn trm x ngho c in; - T l h ngho th tip cn cc dch v thit yu trong khu vc th; - T l phn trm h ngho c tip cn nc sch; - T l phn trm x ngho v cc qun, huyn c h thng nc sinh hot bo m v sinh. Ch tiu 2. Lao ng v vic lm - Tng s vic lm c to ra hng nm, nng sut lao ng; - T l lao ng n trong tng s vic lm mi; - T l h ngho c tip cn tn dng, vay vn to vic lm; - T l lao ng c o to so vi tng s lao ng, c cu trnh tay ngh ca lao ng; - Tng s lao ng k thut cao c o to hng nm; - Bin ng c cu lao ng theo vng lnh th; - T trng lao ng hot ng trong cc ngnh (nng nghip, cng nghip, dch v); - T l thi gian lao ng c s dng ca lc lng lao ng trong tui nng thn; - T l lao ng trong tui cha c vic lm khu vc thnh th. Ch tiu 3. Ph cp gio dc - T l hc sinh i hc mu gio, tiu hc, trung hc c s ng tui;
72

- T l hc sinh tt nghip tiu hc; - T l ngi bit ch trong tui 15 n 24; - S tnh, thnh ph trong ton quc, s huyn, qun trong tnh, thnh ph, s x, phng trong qun, huyn hon thnh vic ph cp gio dc trung hc c s; - S hc sinh cao ng, i hc, trn i hc tuyn mi hng nm; - Tuyn mi cng nhn k thut. Ch tiu 4. Khoa hc v cng ngh - Tc i mi cng ngh trong cc ngnh kinh t ch yu nh: khai khong, luyn kim, ha cht, nng lng, cng nghip ch bin, ch to c kh,; - T trng cc doanh nghip cng ngh cao trong tng cc doanh nghip ca tng ngnh kinh t ch yu; - S ti nghin cu c a vo ng dng trong cc ngnh kinh t c hiu qu, trong s ti ng dng cng ngh cao. Ch tiu 5. Y t, Vn ha, X hi - T l tng dn s, dn s trung bnh thnh th, nng thn; - T l t vong ca tr s sinh; - T sut t vong ca tr em di 5 tui; - T l tr em di 5 tui suy dinh dng; - S ging bnh/1000 dn; - S y, bc s/100.000 dn; - T l x c trm y t, t l trm y t c bc s; - T l s bnh vin k thut cao trong tng s cc bnh vin t tuyn tnh tr ln; - T l ngi b nhim HIV/AIDS trong tng dn s; - T l gia nh t chun gia nh vn ha. T l lng, xm, khu ph t chun vn ha quc gia, t l x, phng c nh vn ha; - T l cc h gia nh xem c i truyn hnh Vit Nam; t l h gia nh nghe c i ting ni Vit Nam.

Nhm ch tiu v mi trng

Ch tiu 1. V bo v rng - T l che ph rng; - T l din tch rng c dng c bo tn;
73

- T l rng ngp mn c bo tn; - Mc a dng sinh hc trong cc vng rng c bo tn. Ch tiu 2. V nh - T l h gia nh sinh sng trong cc nh chut v nh tm; - T l % thnh ph, th x c hn 5% din tch l nh chut; - T l % thnh ph v th x khng c nh chut; - T l % thnh ph v th x c hn 10% din tch l nh tm; - T l % thnh ph, th x khng c nh tm. Ch tiu 3. Pht trin, bo v mi trng sng, sinh hot - T l % thnh ph, th x c 100% nc thi, cht thi rn v cht thi nguy hi c x l; - T l % cc thnh ph v th x c 100% cht thi rn c thu gom v vn chuyn n bi an ton; - Cht lng nc v khng kh cc khu th, khu cng nghip tp trung; - T l h dn nng thn c cng trnh v sinh; - T l h dn nng thn v thnh th s dng nc hp v sinh. Ch tiu 4. Gim tn tht do s c mi trng - Tng vn u t c huy ng vo cc d n mi trng nhm gim nh bin i kh hu v hn ch nhng nh hng c hi ca bin i kh hu, gp phn phng, chng thin tai; - Tn tht s c mi trng trong nm; - T trng tn tht s c mi trng so vi GDP. (Da theo ti liu Xc nh b tiu ch Pht trin bn vng v c ch xy dng mt c s d liu Pht trin bn vng Vit Nam, D n VIE/01/021, 2005)

74

CHNG III. KINH NGHIM QUC T TRONG XY DNG CHNG TRNH NGH S 21 v pht trin bn vng T sau Hi ngh Thng nh Tri t v Mi trng v Pht trin c t chc ti Rio de Janeiro (Braxin) nm 1992 n nay c gn 120 nc trn th gii xy dng v thc hin CTNS 21 v pht trin bn vng cp quc gia v 6.416 CTNS 21 cp a phng, ng thi ti cc nc ny u thnh lp cc c quan c lp trin khai thc hin chng trnh ny. Cc nc trong khu vc nh Trung Quc, Thi Lan, Singapore, Malaysia...u xy dng v thc hin CTNS 21 v pht trin bn vng. Theo tinh thn v cc nguyn tc v pht trin bn vng ca CTNS 21, cn c vo thc tin pht trin ca mi nc, cc quc gia trn th gii v ang thc hin vic xy dng chin lc pht trin bn vng ca quc gia mnh theo mt trong cc phng thc nh sau: Chin lc PTBV ton din, a chiu: Thc cht ca phng n chin lc ny l phng n pht trin m bo cho s pht trin ton din, tng hp c v mt kinh t, x hi v mi trng; nhm mc tiu m bo s pht trin hi ho, khng gy xung t gia con ngi vi t nhin; m bo tng trng kinh t cao, n nh, bn vng; x hi pht trin lnh mnh; mi trng c bo v. V d, chin lc pht trin bn vng ca Anh l nhm m bo mt cht lng sng tt hn cho mi ngi, trong th h hin ti v tng lai. Vi mc tiu c th l: Tin b x hi trong nhu cu ca tng ngi c tha nhn; bo v mi trng c hiu qu; s dng mt cch cn trng ti nguyn thin nhin; duy tr cc mc tng trng kinh t, cng n vic lm cao v n nh. C 4 quc gia ang pht trin (Nam Phi, n , Ba Lan v Costa Rica) v 6 quc gia pht trin (Thu S, Thu in, Vng quc Anh, Lin minh Chu u, c, an Mch) l nhng quc gia xy dng chin lc pht trin bn vng theo cch tip cn ny. Chin lc PTBV nhiu lnh vc: Cc chin lc pht trin bn vng trong tng lnh vc gn kt cht ch vi cc chnh sch x hi, cu trc v kinh t v m ca mt nc nhn c tr gip t cc nc ngoi v ti chnh cho nhu cu tng trng v gim ngho; vi n lc pht trin ca quc gia ny. 5 quc gia theo ui phng php tip cn ny bao gm 4 quc gia pht trin (Nam Phi, Madagasca, Camerun, v Marc) v 1 quc gia pht trin (Hn Quc). Chin lc PTBV theo tng lnh vc: Chin lc pht trin bn vng cho mt ngnh c th trong lng ghp cc vn kinh t, x hi , mi trng. V d chin lc PTBV ca b. Canada l quc gia duy nht s dng phng php tip cn ny. Cc quc gia khc cng xy dng chin lc pht trin bn vng
75

cho b, ngnh nhng ch l mt nhnh trong chin lc pht trin bn vng cp quc gia. Gn pht trin bn vng trc tip vo cc qu trnh quy hoch pht trin. Mt s quc gia khng xy dng chin lc PTBV theo phng n tng th, ton din, a chiu; theo lnh vc hay tng lnh vc m li gn trc tip vn pht trin bn vng vo cc qu trnh quy hoch pht trin. Mehico v n l 2 nc thc hin chin lc pht trin bn vng theo cch tip cn ny. Mt biu thi gian m t s xut hin cc quy trnh chin lc ny ti mt s quc gia m t Hnh 4. Quan st hnh minh ho cho thy mt s quc gia theo ui nhiu hn mt phng php tip cn chin lc ti mt thi im hoc ti cc thi im khc nhau. V d, Costa Rica c ti liu Chin lc PTBV quc gia vo nm 1989 nhng hin ti cng ang theo ui phng php tip cn t di ln thng qua vic thc hin cc d n Agenda 21 cp a phng lm nn tng m ng cho mt Agenda 21 cp quc gia hay K hoch pht trin con ngi bn vng cp quc gia nh chnh thc c cp n nhiu ln. Hn Quc cng ang theo ui mt K hoch hnh ng quc gia thc hin Agenda 21. Tm quc gia khc cng gi phng php tip cn ca h l Chin lc PTBV quc gia. Cc phng php tip cn Chin lc PTBV Chin lc PTBV ton din Agenda 21 QG Philipin 1996 Chin lc PTBVQG Costa Rica 1989 2001 Cc d n trnh din Agenda 21 a phng hng ti Agenda 21 QG Chin lc PTBVQG Philipin 1987
76

Chin lc PTBVQG Vng quc Anh 1999 sa i 2004

Agenda 21 QG Braxin 2002

Agenda 21 QG Hn Quc 1996

Chin lc PTBV Chin lc PTBVQG ca Lin minh an Mch 2002 Chu u 2001

Chin lc PTBVQG c 2002

Agenda 21 QG Trung Quc 1993 sa i vo 1996.Cng c vo nm 2004

Chin lc PTBV Thu S 2002

Chin lc PTBVQG Ba Lan 2002 Sch trng v Chnh sch QLMT ca Nam Phi 1997 Chin lc BVMT v PTBV Marc 1996 K hoch hnh ng mi trng QG Madagasca 1997 K hoch QLMTQG Camerun 1996 Chin lc gim ngho Camerun 2003

Chin lc PTBV lin ngnh

K hoch hnh ng v MT Marc 2002

Chin lc gim ngho Madagasca 2003

Chin lc PTBV theo ngnh Lng ghp PTBV vo qui trnh lp k hoch hin c 1980

Chin lc PTBV theo ngnh ca Canada, 1995, 1998, 2001, 2002

K hoch 5 nm ln th 9 v PTBV ca n 1997 2002 1990 2000

K hoch pht trin QG lng ghp PTBV Mhic 2001-2006

2005

Hnh 15. Biu thi gian m t s xut hin cc quy trnh chin lc PTBV ti mt s quc gia

Xy dng trch nhim phi hp v r rng cho vic thc hin cc sng kin chnh sch c ra trong chin lc PTBV quc gia l rt quan trng m bo s tin b. tt c cc quc gia nghin cu trong biu thi gian trn, trch nhim thc hin cc hnh ng c th trong chin lc PTBV c phn xung cc b v c quan ring l. Trch nhim chung ca vic thc hin chin lc c giao cho B Mi trng trong hu ht cc trng hp, trc tip hay gin tip thng qua u ban iu phi hoc u ban hay hi ng PTBV. Trao trch nhim thc hin cho mt c quan m c
77

quan khng c quyn s dng nh hng ca mnh i vi cc c quan khc th khng phi l s phn chia trch nhim mt cch chin lc.
Bng 5. Nhng thch thc, phng php tip cn v s i mi trong giai on thc hin

Thch thc Trch nhim

Phng php tip cn v cng c

V d v s i mi

- Chuyn trch nhim sang th - c, Mhic, Hn Quc, tng chnh ph/tng thng Camerun - Costa Rica, Ba Lan, Thu in

Cung cp ti - Lp ngn sch xanh chnh - Xo n HIPC - Phi hp ti tr

- Camerun, Madagasca

- Xem xt s phi hp vi qui trnh - Madagasca lp ngn sch quc gia Hn hp cc - Cc k hoch hnh ng sng kin PTBV c th - Cc sng kin chnh sch chi tiu - Cc sng kin chnh sch kinh t - an Mch, Madagasca, Lin minh Chu u, Hn Quc - Vng quc Anh, Marc - Thu in, Lin minh Chu u, Vng quc Anh, c

- Hn Quc - Cc sng kin chnh sch lut - Philipin php - Cc sng kin chnh sch th ch Nh vy, phng php tip cn chin lc ph bin nht trong cc nghin cu tnh hung l chin lc PTBV ton din v a phng tin. Trong mt s trng hp, chin lc ton din cn hn c mt bn son tho cc chin lc v kinh t, x hi v mi trng v cc sng kin chnh sch hin c trnh by ti Hi ngh Thng nh th gii v PTBV. Trong nhiu trng hp, phng php tip cn chin lc ny th hin tnh mc ch hn trong vic cung cp mt khung kh nhm kt ni hnh ng chin lc v phi hp cp quc gia hng ti s PTBV. Cc v d in hnh v cc chin lc PTBV quc gia ton din c quan st thy ti cc quc gia nghin cu l Vng quc Anh v Philipin. Di y l mt s v d v xy dng chin lc pht trin bn vng trn th gii.

78

3.1. Chin lc ca hip hi bo tn thin nhin th gii (IUCN) IUCN trc ht l mt t chc v bo tn thin nhin. Tuy nhin, IUCN nhn thc rt r rng cc nguyn nhn gy ra cc vn mi trng bc sc hin nay li ch yu l cc nguyn nhn v chnh tr, x hi v kinh t (nguyn nhn su xa). V vy, Chng trnh ca IUCN giai on 2006-2010 s tp trung vo gii quyt c nhng cc nguyn nhn trc tip v cc nguyn nhn sau xa v kinh t-x hi lm suy thoi mi trng v ti nguyn. Chng trnh s ch n mi lin quan gia sc kho mi trng (Environment health) v con ngi (human beings) v tham gia tch cc vo vic thc hin cc mc tiu Thin nin k v K hoch PTBV ca Hi ngh Thng nh Tri t Johannesburg (2002). Ni cch khc l gii quyt cc vn mi trng phi c lng ghp tng ho vi cc vn pht trin KT-XH theo s Hnh 5, thm ch theo s cht ch hn (Hnh 6). Chng trnh ca IUCN giai on 2006-2010 c thc hin thng qua 26 hot ng thuc 6 lnh vc chnh (Key Result areas-KRAs) (Hnh 7), trong : - KRA 1: Hiu bit v a dng sinh hc, - KRA 2: Cng bng x hi trong chia s li ch bo tn, - KRA 3: Sng kin v ti chnh cho cng tc bo tn, - KRA 4: Cc tho c quc t, qui trnh, qui ch cho bo tn, - KRA 5: H sinh thi v sinh k bn vng, - KRA 6: T chc trin khai Chng trnh. Trong cc hot ng ny, c hai iu mu cht cn nhn mnh: Qun l c hiu qu v bn vng cc h sinh thi (trn cn, bin) bng cch tch hp cc mc ch kinh t, x hi v mi trng c ba cp: a phng/vng, quc gia v xuyn bin gii;

L thuyt

Hin ti

Cn thay i

Hnh 16. M hnh pht trin bn vng l thuyt, hin ti v cn thay i (IUCN)
79

Mi trng

Kinh t

X hi

Hnh 17. S pht trin bn vng mc cao (IUCN)

Kinh t

X hi

Mi trng

Hnh 18. Mc lin ngnh ca su lnh vc hot ng chnh (KRA) ca Chng trnh IUCN 2006-2010

80

Cch tip cn h sinh thi l mt chin lc qun l ti nguyn t, nc v sinh vt nhm y mnh mc tiu bo tn v s dng bn vng ti nguyn thin nhin vi nhng mc tiu c th sau: Duy tr cc chc nng ca HST; Nng cao i sng cng ng; Chia s li ch cng bng; y mnh qun l thch nghi nhm to iu kin cho ngi dn c la chn mt cch c hiu bit; Cch qun l ti nguyn ca h, C ch qun l phi tp trung ho ngi dn c iu kin tham gia qun l ti nguyn ca h; Thc y hp tc lin ngnh nhm t c hiu qu ln hn thng qua quan h i tc. 3.2. Xy dng Chng trnh ngh s ca Trung Quc Chnh ph Trung Quc rt coi trng nhng vn pht trin v mi trng, v ti tr Hi ngh B trng cc nc pht trin v Mi trng v pht trin Bc Kinh thng 6 nm 1991. Hi ngh ng h Tuyn b Bc Kinh m trong c nu r quan im nguyn tc ca Chnh ph Trung Quc. Phi on ca Trung Quc do Th tng L Bng dn u tham d Hi ngh Rio. Th tng L Bng c din vn ti Hi ngh Rio v cam kt thc hin tt c nhng vn kin do Hi ngh ny thng qua bao gm c CTNS 21. Thng 7 nm 1992, U ban bo v mi trng ca Hi ng Nh nc quyt nh giao cho U ban k hoch nh nc (SPC) v U ban Khoa hc v Cng ngh mi trng (SSTC) m trch vic t chc hn 50 v, vin v hn 300 chuyn gia xy dng CTNS 21 ca Trung Quc v Cc chng trnh u tin c lin quan. Trung tm hnh chnh CTNS 21 ca Trung Quc (ACCA21) c thnh lp thc hin cng vic qun l thng nht. Cng vic ny c Chng trnh pht trin Lin hip quc ng h v coi vic xy dng v thc hin CTNS 21 ca Trung Quc l mt chng trnh hp tc quan trng vi Chnh ph Trung Quc. UNDP c mt s phi on t vn quc t sang Trung Quc cng tc vi cc i tc Trung Quc. Nh nhng kin ng gp v cc xut ca t vn quc t, khun kh v hnh thc t chc CTNS 21 c son tho theo ng cc thng l quc t. T 25-29 thng 10 nm 1993, Hi tho quc t v CTNS 21 ca Trung Quc do SPC, SSTC v UNDP ng t chc Bc Kinh. Khong 100 nh t vn trong v ngoi nc r sot v sa i k lng D tho CTNS 21 ca Trung Quc. H tho lun con ng v phng din l thuyt v thc t m Trung Quc c th s theo ui t c mc tiu PTBV. hon thnh CTNS 21 ca Trung Quc, cc chuyn gia phi mt 15 thng lm vic, t thng 8 nm 1992 n cui nm 1993. CTNS l s kt tinh tr tu, tri thc v kin ca nhng v vin, cc nhm cng tc khc nhau, t vn quc t v trong nc. CTNS 21 ca Trung Quc t ra nhng chin lc tng th, cc chnh sch v bin php PTBV v iu phi gia cc yu t kinh t, x hi, cc ngun lc v mi
81

trng, xut pht t iu kin thc t trong nc v cc mi lin quan gia mi trng v pht trin ca Trung Quc. CTNS 21 ca Trung Quc c U ban nh nc ph chun ngy 25 thng 3 nm 1994 v cn c gi l Sch trng v Dn s, Mi trng v pht trin ca Trung Quc trong th k th 21. CTNS s l mt vn kin quc gia quan trng phc v pht trin kinh t x hi trung hn v di hn. CTNS ca Trung Quc c xy dng theo li tip cn ton din v a phng din. CTNS 21 ca Trung Quc c 20 chng bao gm 78 lnh vc Chng trnh, vi tng di vn bn khong 200.000 ch Trung Quc. Ni dung CTNS 21 ca Trung Quc bao gm 4 mc chnh (xem s tm tt Hnh 8 - trang bn): Cc chin lc v chnh sch chung v PTBV; PTBV x hi; PTBV kinh t; Bo v ti nguyn v mi trng. Mi mc bao gm mt s chng, mi chng bao gm 2 phn: gii thiu v cc lnh vc chng trnh. Phn gii thiu nu ln mc ch, tm quan trng, cc iu kin v nhng vn chnh. Cc lnh vc chng trnh gii thch c s hnh ng, cc mc tiu, gii php i vi nhng vn v nhng i php c th. Nhng ni dung ny phn nh c nhng yu cu cp bch m Trung Quc phi gii quyt cng vi qu trnh pht trin kinh t PTBV. Trung tm qun l Agenda 21 trc thuc B Khoa hc v Cng ngh, v U ban Quy hoch v Pht trin ca Chnh ph.

82

Chng trnh ngh s 21 ca TQ

Cc chin lc tng th Cho pht trin bn vng

Pht trin x hi bn vng

Pht trin kinh t bn vng

Bo v cc ngun ti nguyn v mi trng

Gii thiu

Dn s, tiu dng v cc dch v x hi

Cc chnh sch kinh t pht trin bn vng

Bo tn v s dng bn vng cc ngun ti nguyn thin nhin

Cc chin lc v cc chnh sch pht trin bn vng

3 lnh vc chng trnh

lnh vc ch4 ng trnh

8 lnh vc chng trnh

2 lnh vc chng trnh

Cc hot ng Xo ngho i

Cc hot ng Pht trin nng thn & nng nghip bn vng

Cc hot ng Bo tn a dng ho sinh hc

Cc hot ng Lut php pht trin bn vng v vic thc hin lut

1 lnh vc chng trnh

7 lnh vc chng trnh

1 lnh vc chng trnh

Cc hot ng 2 lnh vc chng trnh Cc hot ng Sc kho v v sinh Cc hot ng Cc ngun ti chnh v cc c ch 5 lnh vc chng trnh 6 lnh vc chng trnh Cc hot ng 3 lnh vc chng trnh Cc hot ng Cc khu nh c con ngi bn vng Cc hot ng Gio dc v xy dng nng lc pht trin bn vng 4 lnh vc chng trnh 6 lnh vc chng trnh Cc hot ng Cc hot ng Gim thin tai Sn xut v tiu dung nng lng bn vng Pht trin bn vng cng nghip, giao thng & thng tin lin lc

Cc hot ng Chng sa mc ho

4 lnh vc chng trnh

Cc hot ng Bo v khng kh

4 lnh vc chng trnh

Cc hot ng Qun l thn mi trng cc cht thi rn

6 lnh vc chng trnh

Cc hot ng Tham gia ca qun chng vo pht trin bn vng 4 lnh vc chng trnh 3 lnh vc chng trnh Cc hot ng

5 lnh vc chng trnh

Cc hot ng

Cc hot ng

83

3.2.1. Cc chin lc v chnh sch chung v pht trin bn vng Trong qu trnh pht trin kinh t vi tc cao nh hin nay, Trung Quc ang m trch nhng nhim v quan trng v tng hiu qu x hi, tng cng sc mnh quc gia tng th v ci thin mc sng ca ngi dn. ng thi, Trung Quc cng ang gp phi nhng kh khn v nhng vn rt nghim trng nh dn s qu ln, thiu ti nguyn, nhim mi trng v cn ang trong qu trnh pht trin kinh t. Nhng kh khn ny to ra sc p ln i vi tng lai pht trin ca t nc. Xt tnh hnh thc t v cc mc tiu chin lc t ra cho tng lai, Trung Quc khng th ch tp trung vo nng cao cht lng, coi nh vic s dng bn vng cc ngun ti nguyn. Thay vo , Trung Quc cn phi nghin cu cc chin lc pht trin kinh t x hi quc gia trn c s cc yu cu v PTBV nn kinh t t nc c th m rng lin tc, nhanh chng v lnh mnh. Trong phn ny bao gm 6 ni dung nh sau: Gii thiu; Cc chin lc v chnh sch PTBV; Xy dng h thng php lut v PTBV v vn thc hin lut; Cc ngun ti chnh v ch ti; Gio dc v xy dng nng lc cho s PTBV; S tham gia ca qun chng vo cng cuc PTBV.

Sau y s ln lt gii thiu cc ni dung trn: Chng 1: Gii thiu Chng ny ch yu cp n bi cnh quc t, cc mc tiu, tm quan trng v khun kh ca CTNS 21 ca Trung Quc cng nh cc cng c thc hin. Chng 2: Cc chin lc v chnh sch pht trin bn vng Trong qu trnh pht trin kinh t vi tc cao nh hin nay, Trung Quc ang m trch nhng nhim v quan trng v tng hiu qu x hi, tng cng sc mnh quc gia tng th v ci thin mc sng ca ngi dn. ng thi, Trung Quc cng ang gp phi nhng kh khn v nhng vn rt nghim trng nh dn s qu ln, thiu ti nguyn, nhim mi trng v cn ang trong qu trnh pht trin kinh t. Nhng kh khn ny to ra sc p ln i vi tng lai pht trin ca t nc. Xt tnh hnh thc t v cc mc tiu chin lc t ra cho tng lai, Trung Quc khng th ch tp trung vo nng cao cht lng, coi nh vic s dng bn vng cc ngun ti nguyn. Thay vo , Trung Quc cn phi nghin cu cc chin lc pht trin kinh t x hi

84

quc gia trn c s cc yu cu v PTBV nn kinh t t nc c th m rng lin tc, nhanh chng v lnh mnh. Cc chin lc pht trin bn vng v nhng sng kin chnh Nhng chnh sch chnh thc hin nhng chin lc nu trn bao gm nhng ni dung chnh sau: Thc hin ci t, tng cng m ca i vi bn ngoi, coi pht trin kinh t l trng tm; Tng cng xy dng nng lc PTBV, c bit tiu chun ho vic thnh lp cc h thng chnh sch, lut php, qui nh v cc ch s v cc mc tiu chin lc; Hn ch s gia tng dn s, nng cao cht lng dn s v ci thin c cu dn s; Pht trin nng nghip bn vng ph hp vi iu kin a phng; Pht trin ngnh cng nghip s dng cc ngun nng lng ti s dng v nng lng sch; Tng cng bo v cc ngun nc, xy dng h thng x l nc thi, bo v v m rng din tch trng rau, s dng hp l cc ngun li sinh hc bo v a dng sinh hc, ci thin cht lng mi trng khu vc, tng hiu qu s dng t ai v gim thin tai. Chng 3: Xy dng h thng php lut v PTBV v vn thc hin lut Khi m cc ng li kinh t, chnh tr v x hi ca Trung Quc cng i vo l trnh php lut v t nc cng tham gia thm vo cc hip c v thng c a phng v mi trng v pht trin th cng cn phi tng cng xy dng php lut v PTBV thc hin trong tng lai. Nhng ni dung chnh bao gm : i) Xy dng h thng php lut v pht trin bn vng; ii) Tng cng xy dng h thng php lut v pht trin bn vng; Chng 5: Cc ngun ti chnh v ch ti m bo tng u t l s bo m quan trng cho pht trin bn vng. Da ch yu vo ngun ti chnh trong nc, Trung Quc nn tm kim s h tr quc t, ri dn dn pht trin thnh c ch quyn gp qu a knh v a m hnh. Nhng hot ng c trin khai bao gm: i) Lng ghp Chng trnh ngh s 21 ca Trung Quc vo cc k hoch pht trin kinh t x hi cc cp; ii) Xy dng cc qu

85

pht trin Chng trnh ngh s 21 ca Trung Quc; ii) Cng c v hon thin lut php v ti chnh, thu v kinh t pht trin bn vng Chng 6: Gio dc v xy dng nng lc cho s pht trin bn vng Gio dc v xy dng nng lc khng ch lin quan n tt c cc lnh vc pht trin m cn gi vai tr ch cht i vi cc chin lc pht trin. Tuy nhin, nng lc yu km hin ti ca Trung Quc hin ang gy cn tr i vi vic t mc tiu PTBV. Cc ni dung chnh c trin khai bao gm : i) Hon thin h thng qun l pht trin bn vng; ii) Pht trin gio dc; iii) Pht trin ngun nhn lc v xy dng nng lc; iv) Pht trin khoa hc v cng ngh xy dng nng lc; v) Xy dng cc h thng thng tin pht trin bn vng; v vi) Lin tc hon thin Chng trnh ngh s 21. Chng 20: S tham gia ca qun chng vo cng cuc pht trin bn vng Con ng v mc tham gia ca qun chng vo PTBV s quyt nh vic thc hin cc mc tiu ny. Tuy nhin, cc t chc qun chng v cc t chc khc nhau cn tham gia vo qu trnh PTBV theo hnh thc v c ch mi. Mc ch ca Chng ny l tin hnh nhng sp xp mang tnh chin lc c qun chng tham gia. Nhng i tng quan trng nht tham gia vo cng cuc pht trin bn vng bao gm: i) Ph n tham gia vo pht trin bn vng; ii) Thanh thiu nin tham gia vo pht trin bn vng; iii) Cc dn tc thiu s tham gia vo pht trin bn vng; iv) Cng nhn v cc t chc cng on tham gia vo pht trin bn vng; v) Tng cng vai tr ca gii khoa hc v cng ngh trong pht trin bn vng; 3.2.2. Pht trin bn vng x hi Chin lc pht trin bn vng s nhn mnh vo cc mt x hi trong PTBV. t c iu ny, phi kim sot cht ch dn s, khuyn khch tiu dng hp l, pht trin vn ho v gio dc, ch trng cc cn b gio dc cc cp, c bit nng cao kh nng ca h thc y PTBV. (Trch Chng trnh ngh s 21 ca Trung Quc , 2.2) Nhng ni dung chnh bao gm : i) Dn s, tiu dng v cc dch v x hi; ii) Xo i gim ngho; iii) Sc kho v v sinh; iv) Pht trin nh c con ngi bn vng v v) Gim nh tc ng thin tai. Chng 7: Dn s, tiu dng v cc dch v x hi Trung Quc t c nhng thnh tch ng k trong vic thc hin c hiu qu cc chnh sch v hn ch gia tng dn s v cc chng trnh k hoch ho gia nh. Tuy nhin, qui m pht trin dn s v m hnh tiu dng khng hp l to ra nhng sc p rt ln i vi ngun cung cp nng lng v ti nguyn ca t nc. V vy, nht
86

thit phi tip tc chnh sch kim sot s pht trin dn s, tng cng cht lng cuc sng v hnh thnh m hnh tiu dng bn vng v hp l. Nhng hot ng c bn nht bao gm: i) Kim sot s gia tng dn s v nng cao nng lc con ngi; ii) Hnh thnh m hnh tiu dng bn vng; iii) Tch cc pht trin cc dch v x hi v cc ngnh thuc lnh vc dch v; iv) Chng 8: Xo i gim ngho Trong 4 thp k qua, cc hot ng gim ngho ca Trung Quc tr thnh mt phn quan trng trong chin lc ton cu. Trung Quc thc hin mt khi lng ln cc cng vic v t c nhng thnh tu ng k. Tuy nhin, ngho i vn ang l mt thch thc ln i vi cc nc pht trin trong n lc PTBV ca h v cng l mt vn chnh m Chnh ph Trung Quc cn phi gii quyt trong qu trnh pht trin tng lai. Cc hot ng xo i gim ngho bao gm : i) Thc hin hng lot cc bin php xo i gim ngho c hiu qu; ii) Tng cng xy dng nng lc ca cc khu vc ngho i; iii) Gii thiu cc d n u tin, tin ti xa ngho i nhm t c mc tiu PTBV v iv) Thc hin hp tc quc t v ku gi thm h tr quc t. Chng 9: Sc kho v v sinh K t khi thnh lp nc cng ho nhn dn Trung Hoa, vic chm sc sc kho cho mi cng dn Trung Quc c ci thin ng k. Hin nay, tiu chun sc kho ca ngi dn Trung Quc ang ng u trong cc nc ang pht trin. Tuy nhin, dch v chm sc sc kho cn gp phi nhiu kh khn v thch thc. Mc tiu chung ca ngnh y t Trung Quc trong thp k 1990 v u th k 21 l m bo tt c cc cng dn c tip cn vi dch v chm sc sc kho c bn tng ng vi mc sng ca h. Nhng ni dung c bn bao gm: i) p ng nhu cu c bn v chm sc sc kho; ii) Gim tc ng ca nhim mi trng i vi sc kho ngi dn; iii) Kim sot cc bnh ly nhim; iv) Gim tc ng c hi ca bnh do tha hoc thiu khong cht; v) Bo v nhng ngi d b tn thng; v vi) i u vi nhng thch thc v v sinh mi trng th Chng 10: Pht trin nh c con ngi bn vng Mc tiu ca pht trin nh c con ngi l pht trin cc im dn c c thit k v b tr hp l, trang thit b cng cng hon thin, mi trng yn tnh v sch s, cnh qun ti p, iu kin sng thoi mi. Mc ch ny c th s khng thc hin c nu khng c s tham gia ca cc nhm x hi v ngi dn. Trong qu trnh ny, chnh ph v cc c quan php lut phi ra nhng lut l v qui nh hp l, cc
87

chin lc pht trin v k hoch hnh ng hng dn qu trnh pht trin. Mc tiu ny c th thc hin trong 6 chng trnh sau y: A. Qun l qu trnh th ha v cc khu nh c con ngi B. Xy dng c s h tng v ci thin chc nng nh c con ngi C. Ci thin mi trng cc im dn c D. Cung cp ch hp l cho tt c mi ngi E. Thc y pht trin bn vng ngnh cng nghip xy dng F. Bo tn nng lng v tng cng hiu qu nng lng trong cc im dn c. 6 chng trnh trn c th c thc hin thng qua cc hat ng qun l, nghin cu khoa hc, xy dng cc d n trnh din, xy dng nng lc v hp tc quc t. Chng 11: Gim nh tc ng thin tai Trung Quc l mt trong nhng nc c nhiu thin tai nht trn th gii. Tnh trng thin tai xy ra thng xuyn v mc nghim trng do mi trng a l c bit ca Trung Quc v do nh hng ca s pht trin kinh t x hi gy nn. i vi Trung Quc, iu quan trng l tng cng nng lc phng chng thin tai, phn u gim nhng tn tht ti mc ti thiu, v tng cng nng lc ngn chn thin tai ca x hi. Nhng ni dung c bn bao gm : i) Ci thin h thng qun l thin tai ; ii) Thc y thnh lp cc h thng phng chng thin tai, gim bt tn tht do thin tai gy ra ; iii) Gim thin tai do nhn t con ngi gy ra hoc tc ng ti. 3.2.3. Pht trin bn vng kinh t Khi nn kinh t pht trin nhanh chng, nht thit phi s dng hp l cc ngun ti nguyn, bo v mi trng. Trung Quc cn phi i theo con ng tin ti pht trin vng. (Trch Chng trnh ngh s 21 ca Trung Quc , 2.1) Nhng ni dung chnh bao gm : i) Cc chnh sch kinh t pht trin bn vng; ii) Pht trin nng thn v nng nghip bn vng; iii) Pht trin bn vng cng nghip, giao thng vn ti thng tin lin lc; iv) Sn xut v tiu dng nng lng mt cch bn vng. Chng 4: Cc chnh sch kinh t pht trin bn vng K t cui nm 1978, nn kinh t Trung Quc pht trin rt mnh. tng cng hn na sc mnh quc gia v ci thin mc sng ca ngi dn, Trung Quc phi duy tr pht trin kinh t mt cch bn vng, nhanh chng v lnh mnh. ng
88

thi cn phi n lc bo v ngun ti nguyn v mi trng, cn phi c cc phng php hnh chnh h tr gii quyt tt hn na mi quan h gia bo v mi trng v pht trin kinh t. Cc hot ng c bn bao gm: i) Hnh thnh h thng kinh t th trng x hi ch ngha; ii) Thc y pht trin kinh t; iii) S dng c hiu qu cc cng c kinh t, c ch th trng thc y pht trin bn vng; v iv) Hnh thnh h thng kt hp k ton kinh t v mi trng. Chng 11: Pht trin nng thn v nng nghip bn vng Nng nghip l nn tng ca nn kinh t quc gia. Pht trin nng nghip v nng thn bn vng l s m bo quan trng cho PTBV ca t nc. Cc n lc s c tp trung thc y nng sut nng nghip n nh, ci tin sn xut thc phm, pht trin kinh t nng thn, ci thin mi trng nng nghip, s dng hp l cc ngun thin nhin p ng nhu cu gia tng pht trin kinh t v i sng nhn dn. Nhng hot ng c bn bao gm: i) Thc y qun l ton din pht trin nng nghip bn vng; ii) Tng cng an ton thc phm v h thng tin cnh bo; iii) iu chnh c cu nng nghip v la chn ti u s kt hp gia cc ngun ti nguyn v cc nhn t sn xut; iv) Tng cc yu t u vo cho nng nghip v nng cao nng sut ton din; v) S dng bn vng cc ngun ti nguyn nng nghip v bo v mi trng t nhin; vi) Pht trin khoa hc v cng ngh pht trin nng nghip bn vng; v vii) Pht trin cc doanh nghip hng trn, xy dng cc trung tm nng thn. Chng 12: Pht trin bn vng cng nghip, giao thng vn ti v thng tin lin lc T nm 1949, cng nghip, giao thng vn ti v thng tin lin lc Trung Quc c nhng bc tin ng k. Tuy nhin, trnh cng nh cht lng cng ngh cn non km. V vy, cn phi iu chnh li c cu cng nghip thit lp mt nn kinh t x hi ch ngha. Xt v tng th, cng cn thit phi ci t cc ngnh truyn thng, ch trng pht trin cng ngh cao, khuyn khch sn xut sch hn v ci tin cht lng sn phm. Nhng ni dung chnh bao gm : i) Hon thin c cu cng nghip v phn phi; ii) Pht trin nhng sn phm xanh v sn xut sch hn; iii) Pht trin v ng dng cng ngh cng nghip; iv) Ci tin v tng cng qun l cng nghip; v) Thc y pht trin bn vng giao thng vn ti v thng tin lin lc; Chng 13: Sn xut v tiu dng nng lng mt cch bn vng Do s pht trin kinh t mnh m, ngnh nng lng ca Trung Quc ang chu nhng sc p do pht trin kinh t v bo v mi trng. Thay i cc phng thc sn
89

xut v tiu dng nng lng l mt b phn quan trng trong chin lc pht trin bn vng ca Trung Quc. V vy, cn thit phi ci tin qu trnh hoch nh v qun l nng lng, xy dng v ban hnh cc chnh sch v khun kh php lut lin quan n nn kinh t th trng, pht trin v ph bin cc cng ngh sn xut v s dng nng lng tin tin, nng cao ngun thu kinh t t nng lng, gim nhim v cui cng l duy tr PTBV cng nghip nng lng. Cc ni dung c bn bao gm: i) K hoch ha v qun l nng lng mt cch ton din; ii) Nng cao hiu qu ca nng lng v bo tn nng lng; iii) Ph bin cc cng ngh than sch v cng ngh khai thc than t gy nhim; v iv) Pht trin cc ngun nng lng ti to v nng lng mi; 3.2.4. Cc ngun ti nguyn v bo v mi trng Cc c im kinh t x hi quan trng ca Trung Quc, nhng hn ch v mi trng v ngun ti nguyn cho thy r rng nu vn s dng hp l cc ngun ti nguyn v bo v mi trng khng c xem xt trong qu trnh lp k hoch pht trin kinh t tng th, th rt kh c th duy tr tng trng kinh t v rt kh c th xy dng c nhng iu kin pht trin kinh t bn vng cho cc th h tng lai (Trch Chng trnh ngh s 21 ca Trung Quc , 2.11) Nhng ni dung chnh bao gm : i) Bo tn v s dng bn vng ti nguyn thin nhin; ii) Bo tn a dng sinh hc; iii) Chng sa mc ho; iv) Bo v khng kh v v) Qun l cht thi rn. Chng 14: Bo tn v s dng bn vng ti nguyn thin nhin Trong qu trnh pht trin kinh t x hi, vic s dng ti nguyn vi chi ph mi trng thp nht ang l mt vn i vi tt c cc nc. S lng cc ngun ti nguyn quan trng tnh trn u ngi Trung Quc nh t canh tc, nc ngt, rng u thp hn mc trung bnh ca th gii. Nhng ni dung chnh bao gm: i) Thnh lp h thng qun l ti nguyn trn c s c ch th trng v qun l kinh t v m chnh ph; ii) Thc hin h thng nh gi tc ng ca pht trin bn vng trong qu trnh ra quyt nh qun l cc ngun ti nguyn; iii) Bo v v s dng ti nguyn nc; iv) Qun l v pht trin bn vng ti nguyn t; v) Trng, bo v, qun l v pht trin bn vng ti nguyn rng; vi) Pht trin bn vng v bo tn cc ngun thy sn; vii) Pht trin hp l, s dng v bo v ti nguyn khong sn; viii) S dng bn vng v bo tn ti nguyn t ng c

90

Chng 15: Bo tn a dng sinh hc Cc ngun ng thc vt phong ph v c o Trung Quc l biu hin v a dng sinh hc ca th gii. Trung Quc k Cng c Lin hip quc v a dng sinh hc v chun b mt k hoch hnh ng cp nh nc thc hin cng c ny. Trong thi gian ch i, Trung Quc tin hnh hng lot cc bc bo tn v a dng sinh hc bao gm vic thnh lp cc khu bo tn thin nhin, nghin cu v nhn ging cc ng vt him nh gu trc, c su Trung Quc, trng cc loi cy him. Chng 16: Chng sa mc ho Vn sa mc ho Trung Quc ang ngy cng tr nn nghim trng, Tng din tch sa mc chim 8% din tch t. Trong nhng nm gn y, Chnh ph Trung Quc xy dng k hoch tng th v pht trin t ai, cc chng trnh qun l v pht trin ton din lin tnh, ng thi tng cng cc chnh sch qun l t ai v bo v cc ngun rng, tng cng trng cy gy rng hn ch tnh trng xi mn t. Nhng ni dung chnh bao gm: i) Phc hi ton din t ai b sa mc ho xy dng phng thc qun l; ii) Pht trin kinh t trong cc khu vc c nguy c sa mc ho Bc Trung Quc; iii) Ngn nga ton din v qun l xi mn t; iv) Xy dng v qun l cng ngh sinh thi bo tn t. Chng 18: Bo v khng kh Trung Quc ph thuc vo ngun nng lng than, v vy gy nn tnh trng nhim khng kh nghim trng. Trung Quc tham gia Cng c khung Lin hip quc v bin di kh hu v ch trng rt ln n hn ch nhim khng kh. Bng cch iu chnh c cu cng nghip, Trung Quc phn u gim nhim mi trng. Trung Quc t ra hn nh thi gian cho cc doanh nghip, cc ngnh ngh v cc khu vc gy nhim nghim trng. Nhng nm gn y, Trung Quc c nhng n lc ln pht trin cng ngh sn xut sch hn, than sch v nhng cht thay th nhin liu than. Nhng ni dung chnh bao gm: i) Ngn nga v hn ch nhim khng kh v ma a xt; ii) Ngn nga s suy gim tng zn trong kh quyn (ODS); iii) Hn ch thi kh nh knh; iv) Xy dng cc h thng dch v, d bo v kim sot bin i kh hu Chng 19: Qun l cht thi rn Vi tc pht trin kinh t cao, Trung Quc rt ch trng n vn thi v ti s dng cht thi rn cng nghip. Bng cch thnh lp cc bi cht thi rn, cc l

91

thiu rc v cc thit b ti s dng ton din, cht thi rn s c thi b mt cch c hiu qu v vn qun l thn mi trng c p dng. Ni dung chnh bao gm: i) Qu trnh thi v qun l cc cht thi rn; ii) Qun l cht thi phng x mt cch an ton v thn thin vi mi trng; iii) Qun l cht thi rn th; iv) Qun l cht thi c th ti ch 3.3. Xy dng Chng trnh ngh s ca Canada Canada khng xy dng chin lc pht trin chung cho c nc m xy dng chin lc PTBV theo tng lnh vc. Chin lc PTBV cho mt ngnh c th trong lng ghp cc vn kinh t, x hi , mi trng. V d chin lc PTBV cho tng b, ngnh ring l. Trch nhim xy dng chin lc ca tng b ngnh ring l c ghi r trong Lut Tng Kim Ton ca Canada, trong nu r cc b c 3 nm mt ln phi trnh ln Quc hi cc chin lc PTBV ca b mnh. Cc b c trch nhim xc nh cc vn c th trong phm vi qun l ca mnh v xy dng cc chnh sch, cc quy nh t c mc tiu PTBV. Vn phng Tng Kim Ton c vai tr quan trng trong vic t vn cho quy trnh xy dng chin lc cp b thng qua cc bo co v xut v kim ton, Nhng hng dn cho vic xy dng chin lc PTBV cp b bao gm: H s cp b: Xc nh cng vic m b cn lm v cch thc hin cc cng vic ; Xc nh vn : nh gi cc hot ng ca b trn gc tc ng ca cc hot ng n PTBV; Bo co ca cc bn: Quan im ca khch hng, i tc v cc bn lin quan v cc u tin ca b i vi vn PTBV v cch thc t c chng; Mc tiu, mc ch v kt qu: Xc nh mc tiu v mc ch ca b v s PTBV, bao gm cc tiu chun b s dng trong vic gim st nh gi vic thc hin; K hoch hnh ng: Phng thc bin cc mc tiu PTBV ca b thnh cc kt qu c th, bao gm c cc thay i v chnh sch, chng trnh, php lut, quy nh v hot ng; nh gi, phn tch v bo co kt qu hot ng: Thit lp cc c ch gim st v ci thin hot ng.

3.4. Xy dng Chng trnh ngh s ca Philippin Agenda 21 ca Philippin a ra mt hnh nh v cht lng cuc sng tt hn, da trn nhng khi nim c bn nh s lng ghp, s tham gia ca cc bn lin quan, s
92

nht tr v ch ngha hnh ng. Vi phng php tip cn tp trung vo con ngi v da vo s bn vng ca h sinh thi PTBV. Chin lc ra cc vn then cht cho PTBV trong 30 nm ti, cc chin lc thc hin cng nh cc mc tiu, thi gian, cc t chc tham gia. Cc bin php hnh ng c phn nhm thnh cc giai on ngn hn, trung hn v di hn. Chin lc c cu trc thnh 3 phn: Chng 1: Cc nguyn tc ca s ho hp Chng 2: K hoch hnh ng Chng 3: Cc chin lc thc thi

Trong phn cc nguyn tc ca s ho hp gii thiu 15 nguyn tc PTBV, l nhng nguyn tc: u tin pht trin tim nng con ngi ton din; S dng khoa hc v cng ngh thch hp; S nhy cm vn ho, o c v tinh thn; Tnh t quyt nh; Ch quyn quc gia; S nhy cm v th gii; Ho bnh, trt t v thng nht quc gia; Cng bng x hi, cng bng trong cng mt th h v gia cc th h v cng bng v khng gian; Dn ch vi s tham gia ca ngi dn; S vng vng v th ch; Pht trin kinh t trn din rng; hp l v vng vng; Bn vng v mt dn s; Lnh mnh v sinh thi; S cn bng sinh a l v qun l ti nguyn da vo cng ng; Hp tc ton cu.

Agenda 21 ca Philippin s dng hai chin lc mi nhn xy dng k hoch hnh ng: Thit lp cc iu kin h tr cc bn lin quan xy dng nng lc hng ti PTBV; v nh hng nhng n lc v bo tn, qun l, bo v v ti to cc h sinh
93

thi. K hoch hnh ng tp trung vo vic qun l s qu hng ti PTBV, lng ghp PTBV vo trong qun l, a ra cc chnh sch kinh t ph hp, u t vo pht trin con ngi v x hi, xy dng khun kh php l v gii quyt cc mi quan tm chin lc v quan trng. Qu trnh thc hin Agenda 21 ca Philippin bao gm qu trnh a phng ho Agenda ca Philippin, k hoch ngn hn v thng tin, gio dc v tuyn truyn v PTBV nhm mc ch to ra mt mi trng thun li cho vic trin khai thc hin Agenda 21 thng qua s tham gia ca ton th x hi. Ngnh hnh php v lp php ti cc n v chnh quyn cp quc gia v a phng chu trch nhim huy ng s tham gia ca ton x hi, s ng h ca cc n v, chnh quyn a phng cc cp trong vic thc hin cc chnh sch lng ghp vi PTBV. Cng c thc hin Agenda 21 ca Philippin l da vo th trng, gim st nh gi v php lut.

94

CHNG iV. NH HNG CHIN LC PHT TRIN BN VNG CA VIT NAM (CHNG TRNH NGH S 21 CA VIT NAM) Vit Nam sm tham gia vo tin trnh chung ca th gii trong vic xy dng CTNS 21. Nm 1992, on i biu Chnh ph Vit nam tham d Hi ngh Thng nh tri t v Mi trng v Pht trin Rio de Janero (Braxin) k tuyn b chung ca th gii v mi trng v pht trin, CTNS 21 ton cu, cam kt xy dng Chin lc PTBV quc gia v CTNS 21 a phng. Nm 2004 Vit Nam ph chun Chin lc quc gia v bo v mi trng thi k n 2010 v nh hng n 2020. Vit Nam cng tham gia nhiu cam kt quc t nhm bo v mi trng v pht trin x hi, nm 2000 Vit Nam cam kt thc hin cc mc tiu thin nin k ca th gii. Hi ng PTBV quc gia cng c thnh lp theo Quyt nh ca Th tng Chnh ph s 1032/Q-TTg ngy 27/9/2005. Hi ng do Ph Th tng Chnh ph lm Ch tch, B trng B K hoch v u t l Ph Ch tch thng trc. C quan Thng trc gip vic cho Hi ng PTBV l Vn phng PTBV t ti B K hoch v u t. 4.1. Quan im, mc tiu, ni dung pht trin bn vng ca ng v Nh nc Ha nhp vi cng ng Quc t, trong qu trnh i mi kinh t v x hi, PTBV vi nhng ni hm pht trin ton din v c hiu qu v kinh t, i i vi thc hin tin b, cng bng x hi v bo v mi trng lun lun l mc tiu pht trin trong tng thi k k hoch ca t nc. i hi ng ln th IX thng qua mc tiu chin lc 10 nm (2001-2010) m ni dung tp trung vo nhng nhn t pht trin bn vng: a nc ta ra khi tnh trng km pht trin, nng cao r rt i sng vt cht, vn ho, tinh thn ca nhn dn. To nn tng n nm 2020 nc ta c bn tr thnh mt nc cng nghip theo hng hin i; ngun lc con ngi, nng lc khoa hc v cng ngh, kt cu h tng, tim lc kinh t, quc phng, an ninh c tng cng; th ch kinh t th trng nh hng x hi ch ngha c hnh thnh v c bn. V th ca nc ta trn trng quc t c nng cao. thc hin mc tiu PTBV nh Ngh quyt i hi ng ton quc ra v thc hin cam kt quc t v PTBV, Th tng Chnh ph ph duyt nh hng Chin lc Pht trin bn vng Vit Nam (CTNS 21 ca Vit Nam). y l chin lc khung, bao gm nhng nh hng ln lm c s php l cc B, ngnh, a phng, cc t chc v c nhn trin khai thc hin v phi hp hnh ng nhm bo m pht trin bn vng t nc trong th k 21.

95

nh hng chin lc v PTBV Vit Nam nu ln nhng thch thc m Vit Nam ang phi i mt, xut nhng ch trng, chnh sch, cng c php lut v nhng lnh vc hot ng u tin thc hin mc tiu PTBV. Vi nhng nh hng chin lc pht trin di hn, vn bn nh hng chin lc PTBV Vit Nam s thng xuyn c xem xt, b sung v iu chnh cho ph hp vi tng giai on pht trin, cp nht nhng kin thc v nhn thc mi nhm hon thin hn v con ng PTBV Vit Nam. 4.2. nh hng chin lc pht trin ca Vit Nam (Chng trnh ngh s 21 ca Vit Nam) CTNS 21 ca Vit Nam l khung chin lc xy dng cc chng trnh hnh ng. Trn c s phn tch thc trng pht trin ca Vit Nam di gc bn vng, CTNS a ra nhng nguyn tc PTBV, mc tiu v tm nhn di hn, cc lnh vc hot ng u tin, phng tin v gii php nhm t c s PTBV trong th k 21. Di y s ln lt im qua cc nt chnh c cp n trong CTNS. 4.2.1. Thc trng pht trin bn vng ca Vit Nam 1. Thnh tu Qua mi tm nm tin hnh cng cuc i mi, Vit Nam t c nhng kt qu to ln trong pht trin kinh t-x hi v bo v mi trng. a. V kinh t Nn kinh t Vit Nam tng bc chuyn i t kinh t k hoch ho tp trung sang kinh t th trng theo nh hng x hi ch ngha. Nn kinh t tng trng vi tc cao v tng i n nh. Trong nhng nm ca thp k 90 (th k 20), tng sn phm trong nc (GDP) tng bnh qun 7,5%/ nm, GDP nm 2000 gp hn 2 ln so vi nm 1990. Nm 2003 GDP tng 7,24%, bnh qun 3 nm 2001-2003, tc pht trin nn kinh t tng trn 7,1%/nm.

96

520 450

430 405 364 337 289 228 190 145 119 98 375 354

436

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2005

Hnh 19. GDP bnh qun u ngi (Tng cc Thng k)

Trong ngnh nng nghip, sn xut lng thc t mc 19,9 triu tn (quy thc) nm 1990 tng ln ti trn 37 triu tn nm 2003; lng thc c ht bnh qun u ngi tng t 303 kg nm 1990 ln 462 kg nm 2003, khng nhng bo m an ninh lng thc vng chc cho t nc m cn a Vit Nam vo danh sch nhng nc xut khu go hng u ca th gii. Nh bo m an ninh lng thc, cc cy nng nghip hng ho v chn nui c iu kin pht trin. Go, c ph, cao su, ht iu, ch, lc, rau qu, tht ln, thu hi sn tr thnh nhng mt hng nng sn xut khu quan trng ca Vit Nam. Cng nghip c c cu li v dn dn tng trng n nh. Tc tng bnh qun hng nm trong mi nm qua t mc 13,6%; trong khu vc quc doanh tng 11,4%, khu vc ngoi quc doanh tng 11,4% v khu vc c vn u t nc ngoi tng 22,5%. Tnh theo gi tr sn xut, quy m sn xut cng nghip nm 2000 gp 3,6 ln nm 1990. Trong 3 nm 2001-2003 cng nghip tip tc pht trin kh, gi tr sn xut tng 15%, trong cng nghip quc doanh tng 12,1%/nm, cng nghip ngoi quc doanh tng 19,8%/nm v cng nghip c vn u t nc ngoi tng 15,6%. Cc ngnh dch v c m rng v cht lng phc v c nng ln, p ng nhu cu tng trng kinh t v phc v i sng dn c. Gi tr sn xut cc ngnh dch v bnh qun 10 nm (1990-2000) tng 8,2%, bnh qun 3 nm (2001-2003) tng trn 7%. Th trng trong nc thng thong hn vi s tham gia ca nhiu thnh phn kinh t. Gi tr hng ho bn ra trn th trng trong nc nm 2000 t gp 12,3 ln so vi nm 1990. Trong 3 nm (2001-2003) th trng trong nc cng tr nn si ng, tng mc lu chuyn hng ho trn th trng tng bnh qun hng nm trn 12%.

97

C s h tng giao thng vn ti pht trin nhanh, p ng kh tt cho yu cu pht trin kinh t-x hi. Gi tr dch v vn ti, kho tng, thng tin lin lc tng 1,8 ln Du lch c bc pht trin kh, nhiu trung tm du lch c nng cp, trng tu, ci to, cc loi hnh du lch pht trin a dng, c bit trong nhng nm gn y tp trung khai thc nng cao gi tr nhn vn v bn sc vn ho dn tc trong cc tuyn du lch, lm cho du lch cng thm phong ph, hp dn khch du lch trong v ngoi nc. Dch v bu chnh vin thng pht trin nhanh, mng li vin thng trong nc c hin i ho v c bn. Nhiu phng tin thng tin hin i t tiu chun quc t c pht trin, bc u p ng nhu cu thng tin, giao dch thng mi v hi nhp kinh t quc t ca t nc. hnh thnh th trng dch v bo him vi s tham gia ca cc doanh nghip thuc cc thnh phn kinh t trong v ngoi nc. Dch v ti chnh, ngn hng c nhng i mi quan trng. Cc dch v khc nh t vn php lut, khoa hc v cng ngh, gio dc v o to, y t... bt u pht trin. Do sn xut pht trin v thc hin cc chnh sch iu tit ti chnh, tin t c hiu qu, mi trng kinh t v m n nh, to iu kin cho thu ht u t v nng cao mc sng nhn dn. b. V x hi Vit Nam t c nhiu thnh tu quan trng v pht trin x hi. u t ca Nh nc cho cc lnh vc x hi ngy cng tng, hin chim trn 25% vn ngn sch nh nc, trong c bit u tin u t cho xa i gim ngho, gii quyt vic lm, gio dc - o to, dy ngh, y t, chm sc sc kho nhn dn, phng chng cc t nn x hi, khoa hc-cng ngh, bo v mi trng cng nh cc dch v x hi c bn khc. Mt h thng lut php c ban hnh p ng c i hi ca thc tin v ph hp hn vi yu cu i mi ca t nc trong tnh hnh mi nh B Lut dn s; B Lut lao ng; Lut bo v sc kho nhn dn; Lut bo v, chm sc v gio dc tr em; Lut bo v mi trng; Lut gio dc; Lut khoa hc v cng ngh; Php lnh u i ngi c cng, Php lnh ngi tn tt, Lut bo him...

98

51
? Chu Chun QT

38
Chun VN Chu ?

30

30

13 9

17

3
1992 1998 2002 2010

Hnh 20. T l i ngho theo chun quc t v Vit Nam (V Tun Anh, 2002)

Nhiu chng trnh mc tiu quc gia v pht trin x hi v ang c trin khai thc hin v t hiu qu x hi cao. By chng trnh mc tiu quc gia giai on 1998-2000 v: xa i gim ngho; gii quyt vic lm; dn s v k hoch ho gia nh; phng chng HIV/AIDS; thanh ton mt s bnh x hi v bnh dch nguy him; nc sch v v sinh mi trng nng thn; xy dng lc lng vn ng vin ti nng v cc trung tm th thao trng im; phng, chng ti phm cng nh mt s chng trnh mc tiu khc v: pht trin kinh t - x hi cc x c bit kh khn min ni v vng su, vng xa; tim chng m rng cho tr em; xa m ch v ph cp tiu hc; phng chng cc t nn x hi... c trin khai thc hin v t hiu qu tt v mt x hi. Cc qu quc gia v xa i gim ngho, h tr to vic lm, qu n n p ngha, qu tnh thng, qu h tr tr em ngho vt kh... c thnh lp v hot ng c hiu qu. Giai on 2001-2005 c 6 chng trnh mc tiu quc gia v: xo i gim ngho v vic lm; nc sch v v sinh mi trng nng thn; dn s v k hoch ho gia nh; phng, chng mt s bnh x hi, bnh dch nguy him v HIV/AIDS; vn ho; gio dc v o to c ph duyt, ang tch cc trin khai thc hin v t c nhng kt qa ban u v mt x hi ng khch l. i sng nhn dn c thnh th v nng thn c ci thin r rt. Cng cuc xa i gim ngho t c nhng thnh tu c d lun trong nc v th gii nh gi cao. T l h ngho i trong c nc tnh theo chun ngho quc gia gim t 30% nm 1992 xung cn 10% nm 2000 (theo chun c), bnh qun mi nm gim c gn 300 nghn h. Tnh theo chun mi th n nm 2003 t l h ngho cn khong 11%. Tnh theo chun ngho c th so snh quc t ca iu tra mc sng dn c 1993 v 1998, th t l ngho chung gim t 58% nm 1993 xung 37% nm 1998 v t l ngho lng thc gim t 25% xung cn 15%. T nm 1991 n nm 2000, s ngi c vic lm tng t 30,9 triu ln 40,6 triu ngi, bnh qun mi nm tng thm khong 2,9%. Mi nm c khong 1,2 triu ch lm vic mi c to ra.
99

n nm 2000, c nc t tiu chun quc gia v xa m ch v ph cp gio dc tiu hc, trn 90% dn c c tip cn vi dch v y t, 60% s h gia nh c nc sch, sng truyn hnh ph 85%, sng pht thanh ph 95% din tch c nc. Cc ch tiu x hi c ci thin hn rt nhiu. Ch s pht trin con ngi (HDI) ca Vit Nam tng t 0,611 nm 1992 ln 0,682 nm 1999. Xp hng HDI trong s 162 nc, Vit Nam ng th 120 nm 1992; th 101 nm 1999 v th 109 trn 175 nc vo nm 2003. So vi mt s nc c tng sn phm trong nc - GDP trn u ngi tng ng, th HDI ca Vit Nam cao hn ng k. V ch s pht trin gii (GDI), nm 2003 Vit Nam c xp th 89 trong trong tng s 144 nc. Ph n chim 26% tng s i biu Quc hi, l mt trong 15 nc c t l n cao nht trong c quan quyn lc ca Nh nc. c. V s dng ti nguyn thin nhin v bo v mi trng Vit Nam c nhiu n lc nhm khc phc nhng hu qu mi trng do chin tranh li. Nhiu chnh sch quan trng v qun l, s dng ti nguyn thin nhin v bo v mi trng c xy dng v thc hin trong nhng nm gn y. H thng qun l nh nc v bo v mi trng c hnh thnh cp Trung ng v a phng. Cng tc qun l mi trng, gio dc thc v trch nhim bo v mi trng cho mi t chc, c nhn ngy cng c m rng v nng cao cht lng. Cng tc gio dc v truyn thng v mi trng ang c y mnh. Ni dung bo v mi trng c a vo ging dy tt c cc cp hc trong h thng gio dc quc dn. Vic thc hin nhng chnh sch trn gp phn tng cng qun l, khai thc hp l v s dng tit kim ti nguyn thin nhin; phng nga, ngn chn nhim, suy thoi v s c mi trng; phc hi v ci thin mt cch r rt cht lng mi trng sinh thi mt s vng. 2. Nhng tn ti ch yu Bn cnh nhng thnh tu ni trn, trong k hoch pht trin kinh t-x hi ca t nc, ngnh v a phng, tnh bn vng ca s pht trin vn cha c quan tm ng mc v vn cn mt s tn ti ch yu sau y: a. V nhn thc Quan im PTBV cha c th hin mt cch r rt v nht qun qua h thng chnh sch v cc cng c iu tit ca Nh nc. Cc chnh sch kinh t - x hi cn thin v tng trng nhanh kinh t v n nh x hi, m cha quan tm y , ng mc n tnh bn vng khi khai thc v s dng ti nguyn thin nhin v bo v mi trng. Mt khc, cc chnh sch bo v mi trng li ch trng vic gii quyt cc s c mi trng, phc hi suy thoi v ci thin cht lng mi trng, m cha nh
100

hng pht trin lu di nhm p ng nhng nhu cu tng lai ca x hi. Qu trnh lp quy hoch v k hoch pht trin kinh t - x hi v qu trnh xy dng chnh sch bo v mi trng cn cha c kt hp cht ch, lng ghp hp l vi nhau. C ch qun l v gim st s PTBV cha c thit lp r rng v c hiu lc. b. V kinh t Ngun lc pht trin cn thp nn nhng yu cu v PTBV t c iu kin vt cht thc hin. u t c tp trung ch yu cho nhng cng trnh mang li li ch trc tip, cn rt t u t cho ti to cc ngun ti nguyn thin nhin v bo v mi trng. S n hin nay ca Vit Nam so vi cc nc khc cha thuc loi cao v cha ti gii hn nguy him, song n ang tng ln nhanh chng v s c nguy c e do tnh bn vng ca s pht trin trong tng lai, nht l khi vn vay cha c s dng c hiu qu. Mc ch bin, ch tc nguyn vt liu trong nn kinh t Vit Nam cn rt thp v mc chi ph nguyn, nhin, vt liu cho mt n v gi tr sn phm cn cao; sn phm tiu dng trong nc cng nh xut khu phn ln l sn phm th; s tng trng kinh t ch yu l theo chiu rng...trong khi nhng ngun ti nguyn thin nhin ch c hn v b khai thc n mc ti hn. Xu hng gim gi cc sn phm th trn th trng th gii gy ra nhiu kh khn cho tng trng nng nghip Vit Nam. Vi c cu sn xut nh hin nay, t c mt gi tr thu nhp nh c t th trng th gii, Vit Nam phi bn i mt s lng hng ho hin vt nhiu hn trc. Cc mc tiu pht trin ca cc ngnh c s dng ti nguyn thin nhin cn mu thun nhau v cha c kt hp mt cch tho ng. Cc cp chnh quyn c Trung ng v a phng cha qun l c hiu qu vic s dng ti nguyn thin nhin v bo v mi trng. c. V x hi Sc p v dn s tip tc gia tng, tnh trng thiu vic lm ngy mt bc xc, t l h ngho cn cao vn l nhng tr ngi ln i vi s PTBV. Cht lng ngun nhn lc cn thp. S lng v cht lng lao ng k thut (v c cu ngnh ngh, k nng, trnh ) cha p ng c yu cu ca th trng lao ng. Khong cch giu ngho v phn tng x hi c xu hng gia tng nhanh chng trong nn kinh t th trng. M hnh tiu dng ca dn c ang din bin theo truyn thng ca cc quc gia pht trin, tiu tn nhiu nguyn vt liu, nng lng v thi ra nhiu cht thi v cht c hi. M hnh tiu dng ny , ang v s tip tc lm cho mi trng t nhin b qu ti bi lng cht thi v s khai thc qu mc. Mt s t nn x hi nh nghin ht, mi dm, cn bnh th k HIV/AIDS, tham nhng cn cha c ngn chn c hiu qu, gy tht thot v tn km cc ngun ca ci, to ra nguy c mt n nh x hi v ph hoi s cn i sinh thi.

101

d. V s dng ti nguyn thin nhin v bo v mi trng Do ch trng vo pht trin kinh t, nht l tng trng GDP, t ch ti h thng t nhin, nn hin tng khai thc ba bi v s dng lng ph ti nguyn thin nhin, gy nn suy thoi mi trng v lm mt cn i cc h sinh thi ang din ra ph bin. Mt s c s sn xut, kinh doanh, dch v, bnh vingy nhim mi trng nghim trng. Qu trnh th ho tng ln nhanh chng ko theo s khai thc qu mc ngun nc ngm, nhim ngun nc mt, khng kh v ng cht thi rn. c bit, cc khu vc giu a dng sinh hc, rng, mi trng bin v ven bin cha c ch bo v, ang b khai thc qu mc. Tuy cc hot ng bo v mi trng c nhng bc tin b ng k, nhng mc nhim, s suy thoi v suy gim cht lng mi trng vn tip tc gia tng. iu ny chng t nng lc v hiu qu hot ng ca b my lm cng tc bo v mi trng cha p ng c yu cu ca PTBV. Cng tc bo v mi trng c tnh lin ngnh, lin vng, lin quc gia v ton cu, cn phi c tin hnh t cp c s phng x, qun huyn. Chng ta cn thiu phng thc qun l tng hp mi trng cp vng, lin vng v lin ngnh, trong khi li c s chng cho chc nng, nhim v gia cc cp, cc ngnh trong cng tc bo v mi trng. Qun l nh nc v mi trng mi c thc hin cp Trung ng, ngnh, tnh, cha hoc c rt t cp qun huyn v cha c cp phng x. Mt s quy hoch pht trin kinh t - x hi vng c xy dng, song cha c c ch bt buc cc a phng v cc ngnh tham gia khi xy dng v thc hin quy hoch ny. 4.2.2. Nhng mc tiu, quan im, nguyn tc trong pht trin bn vng Vit Nam 1. Mc tiu Mc tiu tng qut trong Chin lc pht trin kinh t-x hi 2001-2010 ca i hi i biu ton quc ng Cng sn Vit Nam ln th IX l: "a t nc ra khi tnh trng km pht trin; nng cao r rt i sng vt cht, vn ho, tinh thn ca nhn dn; to nn tng n nm 2020 Vit Nam c bn tr thnh mt nc cng nghip. Ngun lc con ngi, nng lc khoa hc v cng ngh, kt cu h tng, tim lc kinh t, quc phng, an ninh c tng cng; th ch kinh t th trng nh hng x hi ch ngha c hnh thnh v c bn; v th ca t nc trn trng quc t c nng cao". Quan im pht trin trong Chin lc trn c khng nh : "Pht trin nhanh, hiu qu v bn vng, tng trng kinh t i i vi thc hin tin b, cng bng x hi v bo v mi trng"; "Pht trin kinh t-x hi gn cht vi bo v v ci thin mi trng, bo m s hi ho gia mi trng nhn to vi mi trng thin nhin, gi gn a dng sinh hc".
102

Mc tiu tng qut ca PTBV l t c s y v vt cht, s giu c v tinh thn v vn ha, s bnh ng ca cc cng dn v s ng thun ca x hi, s hi ha gia con ngi v t nhin; pht trin phi kt hp cht ch, hp l v hi ho c ba mt l pht trin kinh t, pht trin x hi v bo v mi trng. Mc tiu PTBV v kinh t l t c s tng trng n nh vi c cu kinh t hp l, p ng c yu cu nng cao i sng ca nhn dn, trnh c s suy thoi hoc nh tr trong tng lai, trnh li gnh nng n nn ln cho cc th h mai sau. Mc tiu PTBV v x hi l t c kt qu cao trong vic thc hin tin b v cng bng x hi, bo m ch dinh dng v cht lng chm sc sc kho nhn dn ngy cng c nng cao, mi ngi u c c hi c hc hnh v c vic lm, gim tnh trng i ngho v hn ch khong cch giu ngho gia cc tng lp v nhm x hi, gim cc t nn x hi, nng cao mc cng bng v quyn li v ngha v gia cc thnh vin v gia cc th h trong mt x hi, duy tr v pht huy c tnh a dng v bn sc vn ho dn tc, khng ngng nng cao trnh vn minh v i sng vt cht v tinh thn. Mc tiu ca PTBV v mi trng l khai thc hp l, s dng tit kim v c hiu qu ti nguyn thin nhin; phng nga, ngn chn, x l v kim sot c hiu qu nhim mi trng, bo v tt mi trng sng; bo v cc vn quc gia, khu bo tn thin nhin, khu d tr sinh quyn v bo tn s a dng sinh hc; khc phc suy thoi v ci thin cht lng mi trng. 2. Tm nguyn tc chnh cho pht trin bn vng ca Vit Nam t c mc tiu nu trn, trong qu trnh pht trin chng ta cn thc hin nhng nguyn tc chnh sau y: Th nht, con ngi l trung tm ca PTBV. p ng ngy cng y hn nhu cu vt cht v tinh thn ca mi tng lp nhn dn, xy dng t nc giu mnh, x hi cng bng, dn ch v vn minh l nguyn tc qun trit nht qun trong mi giai on pht trin. Th hai, coi pht trin kinh t l nhim v trung tm ca giai on pht trin sp ti, bo m an ninh lng thc, nng lng pht trin bn vng, bo m v sinh v an ton thc phm cho nhn dn; kt hp cht ch, hp l v hi ha vi pht trin x hi; khai thc hp l, s dng tit kim v hiu qu ti nguyn thin nhin trong gii hn cho php v mt sinh thi v bo v mi trng lu bn. Tng bc thc hin nguyn tc "mi mt: kinh t, x hi v mi trng u cng c li". Th ba, bo v v ci thin cht lng mi trng phi c coi l mt yu t khng th tch ri ca qu trnh pht trin. Tch cc v ch ng phng nga, ngn chn nhng tc ng xu i vi mi trng do hot ng ca con ngi gy ra. Cn
103

p dng rng ri nguyn tc "ngi gy thit hi i vi ti nguyn v mi trng th phi bi hon". Xy dng h thng php lut ng b v c hiu lc v cng tc bo v mi trng; ch ng gn kt v c ch ti bt buc lng ghp yu cu bo v mi trng trong vic lp quy hoch, k hoch, chng trnh v d n pht trin kinh t - x hi, coi yu cu v bo v mi trng l mt tiu ch quan trng trong nh gi PTBV. Th t, qu trnh pht trin phi bo m p ng mt cch cng bng nhu cu ca th h hin ti v khng gy tr ngi ti cuc sng ca cc th h tng lai. To lp iu kin mi ngi v mi cng ng trong x hi c c hi bnh ng pht trin, c tip cn ti nhng ngun lc chung v c phn phi cng bng nhng li ch cng cng, to ra nhng nn tng vt cht, tri thc v vn ho tt p cho nhng th h mai sau, s dng tit kim nhng ti nguyn khng th ti to li c, gn gi v ci thin mi trng sng, pht trin h thng sn xut sch v thn thin vi mi trng; xy dng li sng lnh mnh, hi ho, gn gi v yu qu thin nhin. Th nm, khoa hc v cng ngh l nn tng v ng lc cho cng nghip ha, hin i ha, thc y pht trin nhanh, mnh v bn vng t nc. Cng ngh hin i, sch v thn thin vi mi trng cn c u tin s dng rng ri trong cc ngnh sn xut, trc mt cn c y mnh s dng nhng ngnh v lnh vc sn xut c tc dng lan truyn mnh, c kh nng thc y s pht trin ca nhiu ngnh v lnh vc sn xut khc. Th su, PTBV l s nghip ca ton ng, cc cp chnh quyn, cc b, ngnh v a phng; ca cc c quan, doanh nghip, on th x hi, cc cng ng dn c v mi ngi dn. Phi huy ng ti a s tham gia ca mi ngi c lin quan trong vic la chn cc quyt nh v pht trin kinh t, x hi v bo v mi trng a phng v trn quy m c nc. Bo m cho nhn dn c kh nng tip cn thng tin v nng cao vai tr ca cc tng lp nhn dn, c bit ca ph n, thanh nin, ng bo cc dn tc t ngi trong vic ng gp vo qu trnh ra quyt nh v cc d n u t pht trin ln, lu di ca t nc. Th by, gn cht vic xy dng nn kinh t c lp t ch vi ch ng hi nhp kinh t quc t PTBV t nc. Pht trin cc quan h song phng v a phng, thc hin cc cam kt quc t v khu vc; tip thu c chn lc nhng tin b khoa hc cng ngh, tng cng hp tc quc t PTBV. Ch trng pht huy li th, nng cao cht lng, hiu qu, nng lc cnh tranh. Ch ng phng nga, ngn chn nhng tc ng xu i vi mi trng do qu trnh ton cu ha v hi nhp kinh t quc t gy ra. Th tm, kt hp cht ch gia pht trin kinh t, pht trin x hi v bo v mi trng vi bo m quc phng, an ninh v trt t an ton x hi.

104

CTNS cng cp n 19 lnh vc u tin trong chnh sch pht trin. Bao gm 5 lnh vc u tin pht trin kinh t; 5 lnh vc u tin nhm pht trin x hi bn vng v 9 lnh vc u tin nhm pht trin ti nguyn thin nhin v mi trng. Sau y s ln lt gii thiu v cc lnh vc u tin ni trn. 4.2.3. Nhng lnh vc u tin trong pht trin kinh t - Duy tr tng trng kinh t nhanh v n nh trn c s nng cao khng ngng tnh hiu qu, hm lng khoa hc - cng ngh v s dng tit kim ti nguyn thin nhin v ci thin mi trng. - Thay i m hnh v cng ngh sn xut, m hnh tiu dng theo hng sch hn v thn thin vi mi trng, da trn c s s dng tit kim cc ngun ti nguyn khng ti to li c, gim ti a cht thi c hi v kh phn hu, duy tr li sng ca c nhn v x hi hi ha v gn gi vi thin nhin. - Thc hin qu trnh "cng nghip ha sch", ngha l ngay t ban u phi quy hoch s pht trin cng nghip vi c cu ngnh ngh, cng ngh, thit b bo m nguyn tc thn thin vi mi trng; tch cc ngn nga v x l nhim cng nghip, xy dng nn "cng nghip xanh". - Pht trin nng nghip v nng thn bn vng. Trong khi pht trin sn xut ngy cng nhiu hng ha theo yu cu ca th trng, phi bo m v sinh, an ton thc phm, bo tn v pht trin c cc ngun ti nguyn: t, nc, khng kh, rng v a dng sinh hc. - PTBV vng v xy dng cc cng ng a phng PTBV. 4.2.4. Nhng lnh vc u tin trong pht trin x hi - Tp trung n lc xa i, gim ngho, to thm vic lm; to lp c hi bnh ng mi ngi c tham gia cc hot ng x hi, vn ho, chnh tr, pht trin kinh t v bo v mi trng. - Tip tc h thp t l gia tng dn s, gim bt sc p ca s gia tng dn s i vi cc lnh vc to vic lm, y t v chm sc sc khe nhn dn, gio dc v o to ngh nghip, bo v mi trng sinh thi. - nh hng qu trnh th ha v di dn nhm PTBV cc th; phn b hp l dn c v lc lng lao ng theo vng, bo m s pht trin kinh t, x hi v bo v mi trng bn vng cc a phng. - Nng cao cht lng gio dc nng cao dn tr, trnh ngh nghip thch hp vi yu cu ca s nghip pht trin t nc.

105

- Pht trin v s lng v nng cao cht lng cc dch v y t v chm sc sc khe nhn dn, ci thin cc iu kin lao ng v v sinh mi trng sng. 4.2.5. Nhng lnh vc u tin trong s dng ti nguyn & bo v mi trng - Chng thoi ha, s dng hiu qu v bn vng ti nguyn t. - Bo v mi trng nc v s dng bn vng ti nguyn nc. - Khai thc hp l v s dng tit kim, bn vng ti nguyn khong sn. - Bo v mi trng bin, ven bin, hi o v pht trin ti nguyn bin. - Bo v v pht trin rng. - Gim nhim khng kh cc th v khu cng nghip. - Qun l c hiu qu cht thi rn v cht thi nguy hi. - Bo tn a dng sinh hc. - Gim nh bin i kh hu v hn ch nhng nh hng c hi ca bin i kh hu gp phn phng, chng thin tai. 4.3. Chng trnh hnh ng thc hin nh hng chin lc pht trin bn vng ca Vit Nam 4.3.1. Xy dng v ch o thc hin chng trnh pht trin kinh t nhanh v bn vng Trn tm v m, chng trnh s i su nghin cu cc gii php v trin khai thc hin cc ni dung nh : 1. Tip tc i mi nn kinh t, duy tr kh nng pht trin nhanh v bn vng - Tip tc r sot cc c ch chnh sch nhm pht trin mnh nn kinh t a s hu. Khuyn khch tt c cc thnh phn kinh t trong v ngoi nc tham gia xy dng v pht trin kinh t- x hi ca t nc theo hng bn vng; - Nghin cu sa i, ban hnh cc vn bn to iu kin thng thong cho cc t chc, c nhn thc s bnh ng trong qu trnh tip cn vi cc yu t phc v cho sn xut, kinh doanhnh t ai, vn, lao ng, khoa hc v cng ngh; - Hon thin khung php l, bo m v duy tr mi trng cnh tranh lnh mnh; kim sot c quyn trong kinh doanh. 2. Pht trin nhanh ng b h thng th trng trn c s to mi trng cnh tranh lnh mnh cho mi doanh nghip, nh u t

106

- Nghin cu b sung cc gii php nhm pht trin h thng th trng y , ng b vi s tham gia bnh ng ca mi doanh nghip trn tt c cc th trng c v pha cung v pha cu v trn cc loi hnh th trng, trn tt c cc lnh vc ca nn kinh t, nht l cng nghip, xy dng, ti chnh, ngn hng, gio dc, o to...; - T chc nghin cu ban hnh v thc hin cc chnh sch thc y pht trin v hnh thnh ng b h thng th trng, c bit ch ti cc th trng cha pht trin nh: th trng lao ng, th trng bt ng sn, th trng khoa hc v cng ngh; pht trin v hon thin th trng vn v tin t; - Xy dng v thc hin n m rng mng li d bo gi c, th trng tiu th tng loi sn phm, to iu kin thun li nht cho cc doanh nghip, cho nng dn tip cn trc tip vi th trng, nm bt kp thi nhu cu tiu dng ca tng nhm dn c lm cn c cho vic hoch nh cc chng trnh sn xut, kinh doanh. 3. Tng tim lc v kh nng ti chnh quc gia - Nghin cu, b sung cc c ch chnh sch nhm tip tc i mi v lnh mnh ho h thng ti chnh - tin t, thc hnh trit tit kim, tng t l Ngn sch ginh cho u t pht trin, khng ch mc bi chi Ngn sch, tin ti cn bng thu chi v tng d tr; - Xy dng v thc hin n pht trin v lm lnh mnh nn ti chnh quc gia, bao gm ti chnh nh nc, ti chnh doanh nghip v ti chnh khu vc dn c; tng tim lc ti chnh quc gia; tng cng hiu lc v i mi c ch qun l Ngn sch Nh nc; - Xy dng v thc hin n i mi h thng thu v ph theo hng nui dng ngun thu, thc hin cng khai, minh bch, gii quyt hi ho mi quan h li ch gia Nh nc, doanh nghip v dn c, khuyn khch pht trin sn xut v bo m cng bng x hi; xy dng v trin khai thc hin chng trnh gim thu quan theo tin trnh cam kt AFTA v cc cam kt quc t khc; - Xy dng Lut qun l vn v ti sn nh nc; sa i Lut cc T chc tn dng. Xy dng Lut k ton nhm i mi v nng cao hiu lc ca ch k ton, kim ton; - Nghin cu xy dng k hoch chi tiu ngn sch trung hn nhm ch ng trong chi ngn sch hngs edn cc mc tiu pht trin bn vng; - Tip tc thc hin mc tiu kim ch v kim sot lm pht, loi tr cc nguy c ti lm pht cao cng nh tnh trng gim pht. Tip tc i mi c ch qun l ngoi hi v th trng ngoi t, tng bc tin hnh vic thc hin kh nng chuyn i ca ng tin Vit Nam.
107

4. Tng cng hiu lc ca cc cng c chnh sch kinh t v m, nhm huy ng tt cc ngun lc pht trin trong nn kinh t - Nghin cu, b sung, ban hnh mi cc c ch chnh sch, cc lut v php lnh nhm ng b ho khung kh lut php, n nh mi trng v m, thc y cc hot ng u t v sn xut kinh doanh trong tt c cc thnh phn kinh t, k c trong v ngoi nc. - Nghin cu sm hnh thnh v ban hnh nt s chnh sch mi to mi trng thng thong tng kh nng huy ng cc ngun lc pht trin ca cc thnh phn kinh t trong v ngoi nc a vo u t pht trin. Ban hnh Lut u t thng nht cho u t nc ngoi v u t trong nc. Ban hnh Lut Doanh nghip thng nht chung cho t c cc thnh phn kinh t. - Tip tc nghin cu, xut, ban hnh cc gii php v th tc u t, gii phng mt bng... nhm gim thiu chi ph u t v to nhiu c hi u t cho cc nh u t trong nc v ngoi nc. - H tr cho khu vc doanh nghip va v nh pht trin mt cch n nh. i mi mnh m cng tc k hoch ho theo hng s dng mnh m hn cc chnh sch v cc cng c qun l kinh t v m. 5. Hon thin khung php l hi nhp c hiu qu - Tp trung nghin cu, xy dng chin lc thu ht ngun vn u t nc ngoi 5 nm 2006-2010, to iu kin cho cc thnh phn kinh t tham gia hp tc u t vi nc ngoi; - Xy dng chin lc xut khu v trao i ngoi thng giai on 2006-2010, ch ng tham gia tch cc vo cc c ch hp tc song phng v a phng; - Nghin cu cc c ch chnh sch nhm y mnh hi nhp kinh t th gii mt cch ton din gn vi gi vng an ninh chnh tr v gi gn bn sc dn tc. 6. Xy dng cc c ch chnh sch thc y chuyn dch c cu kinh t theo hng pht huy hiu qu trong tng ngnh, lnh vc v trong ton b nn kinh t - Xy dng n chuyn dch c cu nng nghip v nng thn theo hng cng nghip ha, pht huy th mnh ca tng vng; pht trin sn xut nng sn hng ho c cht lng v hiu qu, gn sn xut vi th trng trong nc v th trng quc t nhm nng cao hiu qu s dng ti nguyn (t ai, lao ng v ngun vn), nng cao thu nhp trn mt n v ha t canh tc, trn mt ngy cng lao ng; ci thin i sng ca nng dn;

108

- Xy dng n chuyn dch c cu cng nghip theo hng gn sn xut vi th trng. Pht trin cc ngnh cng ngh cao v cc ngnh cng nghip c li th cnh tranh; - Xy dng n chuyn dch c cu cc ngnh dch v theo hng tng nhanh cc nghnh dch v h tr sn xut kinh doanh, cc ngnh dch v c ngun thu ln nh dch v vn ti, dch v bu chnh vin thng, du lch; cc loi hnh dch v ti chnh, ngn hng, kim ton, dch v bt ng sn, dch v khoa hc cng ngh... 4.3.2. Xy dng chng trnh pht trin cng nghip v thng mi theo hng bn vng 1. Xy dng v trin khai thc hin n i mi cng ngh trong cc ngnh cng nghip - Xy dng n pht trin cng ngh thng tin, cng ngh vt liu mi, cng ngh t ng ho v cng ngh sinh hc vo cc ngnh sn xut cng nghip, quy hoch xy dng cc khu cng ngh cao v doanh nghip cng ngh cao nhm nng cao hiu qu v sc cnh tranh ca sn phm cng nghip. - Xy dng n chuyn dch c cu cng nghip theo hng gn sn xut vi th trng. Pht trin cc ngnh cng ngh cao v cc ngnh cng nghip c li th cnh tranh. - Xy dng chng trnh i mi cng ngh trong cc ngnh cng nghip, c bit l cng nghip ch bin, nng cao cht lng sn phm, tng kh nng tiu th trn th trng. - Xy dng n pht trin th trng cng ngh, to ng lc v li ch thc y hot ng khoa hc, cng ngh gn b vi sn xut, kinh doanh, hng vo nng cao nng lc cnh tranh ca tng sn phm, tng doanh nghip cng nh ca ton nn kinh t. - Xy dng chnh sch h tr nhp khu cng ngh mi, mi nhn, t chc tt vic tip thu v lm ch cc cng ngh . Ci thin khung kh php lut lin quan n vn s hu tr tu, chuyn giao cng ngh, hp ng khoa hc cng ngh nhm bo m quyn s hu tr tu, quyn cng b, trao i, chuyn giao, chuyn nhng kt qu nghin cu. 2. Xy dng v trin khai thc hin n pht trin cng nghip khai thc theo hng bn vng - Xy dng chin lc khai thc cc loi khong sn v phi khong theo hng bn vng, tit kim, s dng c hiu qu cc ngun ti nguyn khong sn ca t nc sao
109

cho khng nh hng n th h mai sau. S dng cc cng ngh tin tin, cng ngh sch trong cng nghip khai thc, trnh gy nguy hi cho mi trng. - Nghin cu n chuyn hng khai thc v s dng ti nguyn ca t nc t dng th khng c hiu qu sang khai thc v ch bin dng tinh, nng cao gi tr gia tng t mt n v khai thc ti nguyn 3. Xy dng v trin khai thc hin n pht trin h thng nng lng theo hng bn vng - Xy dng chin lc pht trin bn vng ngnh nng lng, bo m an ton nng lng quc gia trn c s khai thc ng b, theo hng bn vng, tit kim, s dng c hiu qu cc ngun nng lng. Pht trin v khuyn khch s dng cc ngun nng lng sch, khng nguy hi cho mi trng. - Xy dng h thng cc chnh sch s dng hp l, tit kim ngun nng lng quc gia. 4. Xy dng v trin khai thc hin n pht trin cng nghip ch bin theo hng bn vng - Xy dng chin lc pht trin ngnh cng nghip ch bin gn vi quy hoch pht trin vng nguyn liu trong tng vng sinh thi; - R sot v iu chnh cc cc tiu chun k thut v nng cp cng ngh tiu tn t nguyn liu, nhm mc ch nng cao hiu qu mi trng ca cc sn phm tiu dng; - Xy dng cc chnh sch khuyn khch pht trin ngnh cng nghip ch bin s dng cc cng ngh hin i, cng ngh sn xut sch hn v thn thin vi mi trng, cng ngh ti ch v ti s dng nguyn liu. 5. Xy dng v trin khai thc hin chng trnh pht trin h thng giao thng theo hng bn vng - Xy dng quy hoch pht trin h thng giao thng vn ti ng b, ng st , ng bin, ng hng khng phc v cho pht trin kinh t v cc hot ng x hi; - Chng trnh pht trin giao thng nng thn v cc vng cn kh khn nhm khai thc li th trong tng vng, h tr cho cng tc xo i gim ngho v pht trin bn vng; - Chng trnh pht trin giao thng ni th, giao thng cc vng kinh t tp trung v khu vc ng dn c; - Xy dng chnh sch huy ng vn. Xy dng c ch vn hnh, phn cp qun l, duy tu bo dng h thng giao thng vn ti.
110

6. Xy dng v trin khai thc hin pht trin h thng dch v v du lch theo hng bn vng - Xy dng n pht trin cc ngnh dch v, nng cao ng gp cc ngnh dch v trong GDP; - Xy dng n chuyn dch c cu cc ngnh dch v theo hng tng nhanh cc ngnh dch v h tr sn xut kinh doanh, cc ngnh dch v c ngun thu ln nh dch v vn ti, dch v bu chnh vin thng, du lch; cc loi hnh dch v ti chnh, ngn hng, kim ton, dch v bt ng sn, dch v khoa hc cng ngh...; - Xy dng v thc hin chng trnh pht trin, hin i ho dch v bu chnh, vin thng, tin hc, xy dng v hon thin l trnh gim gi cc bu chnh vin thng ph hp vi yu cu hi nhp v s pht trin cng ngh thng tin, kch thch sc mua ca khch hng; - Xy dng n pht trin nhanh cc loi hnh dch v ti chnh, ngn hng, kim ton, dch v bt ng sn, dch v khoa hc cng ngh... ; - Xy dng n pht trin mnh th trng trong nc, cc trung tm thng mi thnh th, m rng mng li thng mi c vng ven , vng nng thn ng bng, min ni, ven bin v hi o; m rng h thng ch nng sn, ch thu sn nng thn, vng ven bin; pht trin cc ch cc trung tm cm x min ni. Xy dng chng trnh ng dng thng mi in t trong cc hot ng kinh doanh; - Xy dng chin lc pht trin ngnh du lch theo hng bn vng. Pht trin du lch sinh thi, du lch nhn vn; ngn nga tc ng xu ca du lch n mi trng. 4.3.3. Xy dng chng trnh pht trin nng nghip v nng thn theo hng bn vng 1. C cu li sn xut nng nghip v pht trin kinh t nng thn theo hng bn vng - Xy dng chin lc pht trin nng nghip v nng thn theo hng cng nghip ho, hin i ho, a dng ngnh ngh v chuyn i c cu kinh t nng thn; - Xy dng chng trnh a nhanh tin b khoa hc v k thut v nng nghip; nht l chng trnh ging. Xy dng v m rng m hnh sn xut hng ho vng ni kh khn; - iu chnh, b sung cp nht quy hoch pht trin nng, lm, ng nghip trong tng vng kinh t v lin vng theo hng PTBV gn sn xut vi th trng, gn vng nguyn liu vi cng nghip ch bin;
111

- Xy dng n chuyn dch c cu nng nghip v nng thn theo hng cng nghip ha, pht huy th mnh ca tng vng; pht trin sn xut nng sn hng ho c cht lng v hiu qu, gn sn xut vi th trng trong nc v th trng quc t nhm nng cao hiu qu s dng ti nguyn (t ai, lao ng v ngun vn), nng cao thu nhp trn mt n v ha t canh tc, trn mt ngy cng lao ng; ci thin i sng ca nng dn. 2. Xy dng n s dng hp l ti nguyn nng nghip v nng thn - Xy dng v thc hin chng trnh nng cao nng sut s dng t, s dng hp l ngun ti nguyn nc; p dng h thng sn xut nng lm kt hp; nng lm ng kt hp ph hp vi iu kin sinh thi ca tng vng, nhm s dng hp l v c hiu qu ngun ti nguyn t, nc, kh hu; - Xy dng chng trnh a nhanh tin b khoa hc v k thut v nng nghip; nht l cng ngh sinh hc; thc hin chng trnh ci to cc ging cy, ging con. 3. Xy dng v thc hin chng trnh pht trin th trng nng thn, tng kh nng tiu th nng sn. - Xy dng v thc hin chng trnh pht trin th trng nng thn, tng kh nng tiu th nng sn. Nghin cu ban hnh cc c ch chnh sch, cc vn bn php quy nhm thc y mi lin kt gia nhng ngi sn xut nguyn liu, c s ch bin v khu lu thng; - Xy dng n pht trin a dng ngnh ngh v dch v nng thn; to vic lm phi nng nghip, tng thi gian lao ng v c cu li ngun lao ng nng thn. 4.3.4. Xy dng chng trnh pht trin th theo hng bn vng 1. Xy dng chin lc pht trin th theo hng bn vng - Xy dng chin lc pht trin v hnh thnh h thng th trong qu trnh cng nghip ha, hin i ha t nc, theo hng xy dng h thng th v tinh, th xanh vng nng thn, trnh tp trung qu mc vo cc thnh ph ln; - Xy dng cc tiu ch cho vic xc nh cc loi hnh v cc cp th. Tng bc nng cp h thng tiu chun v qun l th, h tng th, dch v th v v sinh mi trng th theo hng vn minh, p ng nhu cu pht trin bn vng. Xy dng khng gian th xanh, sch, p. H thng h iu ho, cy xanh, cng vin, khu vui chi gii tr...

112

2. Xy dng cc chnh sch v cc m hnh qun l th theo hng bn vng - nh hng qu trnh th ha v di dn nhm phn b hp l dn c v lc lng lao ng theo vng, bo v mi trng bn vng cc th; - Pht trin ng b vi h thng c s h tng v cc dch v th, giao thng th, bo m pht trin bn vng; - Xy dng cc c ch chnh sch v bo v mi trng th. Nghin cu cc m hnh v sn xut v tiu th cc sn phm hng ho th theo hng thn thin vi mi trng, khng lm nhim mi trng. X l cht thi rn, cht thi nc; - Xy dng m hnh mi trng v sc kho, chun mi trng th; gim nhim khng kh, ting n cc th. 4.3.5. Xy dng chng trnh pht trin ngun nhn lc v cc vn x hi theo hng bn vng 1. Nng cao cht lng gio dc v o to, nng cao trnh dn tr trong cc vng - Xy dng n nng cao mt bng dn tr trong c nc, c bit l nhng vng trnh dn tr cn thp. Xy dng cc c ch chnh sch thc hin cng bng, th hng chnh sch gio dc ca Nh nc, bo m ngi dn c hc tp sut i; - Xy dng n i mi c bn chng trnh gio dc ph thng; ci tin phng php nh gi v ch thi c. Xy dng cc tin cn thit bao gm c c s vt cht v i ng gio vin n nm 2010 tt c cc trng ph thng ca c nc t chun quc gia nhm y nhanh tin hin mc tiu ph cp trung hc c s trong c nc; - Xy dng n v ch o thc hin vic sp xp li h thng o to i hc trong c nc, xy dng v trang b hin i cc i hc quc gia, xy dng v nng cp i hc vng, m rng hnh thc o to i hc v sau i hc cc vng c iu kin; - Xy dng n trin khai thc hin vic ci cch c bn mng li trng dy ngh theo quy hoch c Chnh ph ph duyt. Xy dng n m rng quy m v nng cao cht lng o to ngh v trung hc chuyn nghip, thc hin phn lung hc sinh sau trung hc c s vo cc trng dy ngh v trng trung hc chuyn nghip; - Xy dng, cp nht, b sung chng trnh pht trin gio dc min ni, vng ng bo dn tc v cc tnh kh khn, vng bo lt min Trung v ng bng sng Cu Long. Thc hin cc chnh sch h tr o to ngun nhn lc cho cc vng ny.
113

2. Xa i, gim ngho, thc hin tin b v cng bng x hi - Xy dng n tip tc thc hin chng trnh xa i, gim ngho, chng trnh xy dng c s h tng v cc chng trnh h tr khc v kinh t, x hi, mi trng cho vng ngho, x ngho; to iu kin cho vng ngho vn ln pht trin bn vng, tng thu nhp v ci thin i sng; - Xy dng cc nhm gii php chng ti ngho v nng dn mc sng trong vng. Quy hoch li cc cm dn c, nng cao trnh dn tr cho cc vng ngho, vng su, vng xa; o to ngun nhn lc, chuyn giao cng ngh. Tp trung hon thin mng li an sinh x hi ph hp, to iu kin cho ngi ngho tip cn thun li vi cc dch v v y t, gio dc, php l, bo m s tin b, cng bng v pht trin bn vng v mt x hi. 3. Tip tc gim mc tng dn s v to thm vic lm cho ngi lao ng - Xy dng n sc khe sinh sn, khuyn khch thc hin k hoch ha gia nh, nng cao hiu qu cng tc dn s ti cc tnh min ni, Ty Nguyn, vng c th...; - Xy dng chin lc pht trin ngun nhn lc, gii quyt vic lm v chuyn dch c cu lao ng c cht lng theo hng phn b li lao ng v dn c trong phm vi c nc, nhm thc y s pht trin bn vng. 4. Pht trin v nng cao cht lng cng tc chm sc sc kho, ci thin cc iu kin lao ng v v sinh mi trng sng - Xy dng n pht trin mng li y t, c vic xy dng c s khm, cha bnh, trang thit b y t, cc vng thin tai, bo, ngp lt, vng su, vng xa; p ng nhu cu c bn v sc khe nhn dn; - Xy dng c ch, chnh sch vin ph, chnh sch khm cha bnh cho ngi ngho, chnh sch i vi nhng ngi b tc ng bi hu qu ca cht c mu da cam; - Xy dng v trin khai n pht trin y t d phng, phng chng cc bnh truyn nhim; thit lp mng li gim st cc bnh tryun nhim gy dch nh st xut huyt, dch vim no, st rt, lao, t...; tng cng phng chng cc bnh khng nghim trng. 5. Nng cao mc sng ca cc tng lp dn c - Xy dng cc n nng cao mc sng vt cht v tinh thn ca cc tng lp dn c, tng thu nhp, ci thin iu kin , nht l cc tng lp dn c c thu nhp thp, nhn dn cc vng thng b thien tai, bo lt.

114

- Xy dng v trin khai thc hin cc n pht trin th dc, th thao, pht trin cc mt vn ho x hi; ci thin ng k tm vc, tui th v mc hng th vn ho ca ngi Vit Nam. 4.3.6. Xy dng chng trnh hnh ng thc hin cc mc tiu v mi trng 1. Xy dng v trin khai thc hin cc n v chng tnh trng thi ha t, s dng hiu qu v bn vng ti nguyn t - Cp nht, hiu chnh n quy hoch s dng t trong phm vi ton quc v trong tng vng; hon thin cc cc chnh sch v php lut, cc c ch qun l s dng ti nguyn t theo hng hiu qu, hp l v bn vng; - Xy dng n quy hoch u t thm canh s dng t theo chiu su bng cc bin php k thut tng hp (nng hc, sinh hc, ha hc, c hc); thc hin cc gii php tun hon hu c ti to t, nng cp cht lng t trng trt cc vng t dc; 2. Xy dng v trin khai thc hin cc n vBo v mi trng nc v s dng bn vng ti nguyn nc: - Xy dng n iu tra tng th v ngun nc, thc trng ca ngun nc (bao gm c nc mt, nc ngm ... s phn b ngun nc trong tng vng tng lu vc; phn loi cht lng tng ngun nc; - Xy dng chin lc bo v v s dng hp l ngun nc, bao gm nc mt, nc ngm ...; tu b cc sng ngi, nng cp v pht trin cc h thng ti tiu thy li, h thng h cha nc...; - Xy dng v thc hin cc chng trnh, d n x l tng hp cc ging sng theo hng pht trin bn vng, chng nhim ngun nc, trc ht tp trung vo lu vc sng Cu, lu vc sng ng Nai v la chn mt vi lu vc sng b nhim nng. 3. Xy dng v trin khai thc hin cc n v khai thc v s dng hp l, bn vng ti nguyn khong sn - Tip tc iu tra, kho st ngun ti nguyn khong sn, xy dng quy hoch khai thc v s dng ngun ti nguyn khong sn theo hng hiu qu, pht trin bn vng, gn gi cho mai sau; - Lp n i mi cng ngh khai thc, ch bin sng tuyn... theo hng tin tin, hin i, nng cao h s thu hi cc dng ti nguyn khong sn, gim thiu nhim mi trng trong qu trnh khai thc, ch bin;

115

- Xy dng phng n gn vic bi hon cc dng ti nguyn sau khai thc tr li mi trng sch p nghuyn xa nh hon th, trng cy xanh, khi phc thm thc vt, h sinh thi, ti s dng cht thi nhng vng m khai thc. 4. Xy dng v trin khai thc hin cc n v bo v mi trng bin, ven bin v hi o - Xy dng n iu tra ton din v bin v ti nguyn bin. Xy dng chin lc pht trin kinh t bin; qun l v khai thc ti nguyn bin, mi trng bin theo hng pht trin bn vng; - Quy hoch cc ngnh ngh kinh t bin theo hng va khai thc, va gi gn, ti to ti nguyn bin, bo m pht trin bn vng; tp trung vo lnh vc khai thc v nui trng cc sn phm bin nh nh bt c v nui trng hi sn; pht trin dch v hu cn ngh c; khai thc cc ngun khong sn di y bin... 5. Xy dng v trin khai thc hin cc n v bo v v pht trin rng: - Xy dng chin lc pht trin rng, trng rng, bo v v chm sc rng; n nh qu rng vi 3 triu ha rng c dng, 6 triu ha rng phng h v 10 triu ha rng sn xut; - Xy dng n khai thc rng theo hng bn vng, khai thc n u th c k hoch ti to rng n ; chng ph rng ba bi. 6. Xy dng v trin khai thc hin cc n v gim nhim khng kh cc thi v khu cng nghip: - Xy dng chin lc tng bc gim thiu nhim khng kh cc th v khu cng nghip theo hng bn vng, s dng cc dng nng lng sch, cc cng ngh hin i trong sn xut cng nghip, hn ch ti thiu cht thi kh cng nghip; trc mt, tp trung vo vic x l cht thi kh cc khu cng nghip nh nhit in chy than, sn xut vt liu xy dng, sn xut cc loi ha cht phn bn, cc c s luyn kim, cht thi kh ca cc ng c t trong chy bng xng, du nh t, xe my...; - Xy dng n lp cc trm quan trc theo di nh gi nhim bn khng kh, cc tc ng cc kh thi n mi trng, c th ngn chn t trc nhng nguyn nhn gy nhim khng kh. 7. Xy dng v trin khai thc hin cc n v qun l cht thi rn - Xy dng quy hoch thu gom, x l ton b cht thi rn cc thnh ph, cc khu cng nghip, ni dn c tp trung ng c; hnh thnh cc d n u t vi cc cng ngh hin i, tin tin x l cht thi rn cng nghip, cht thi rn sinh hot, cht thi rn bnh vin, bo m mi trng trong xanh, sch p;
116

- Xy dng v ban hnh k hoch kim sot mi trng, hnh thnh h thng kim tra mi trng, ch ng phng nga, ngn chn, x l, khc phc v tin ti kim sot c tnh trng nhim mi trngdo cc cht thi rn, lng, kh v cht thi nguy hi gy ra. 8. Xy dng v trin khai thc hin cc n v bo tn a dng sinh hc - Hon thin chnh sch v php lut lin quan n bo tn a dng sinh hc. Cp nht, b sung v iu chnh K hoch hnh ng a dng sinh hc quc gia cho ph hp vi nhng iu kin thc hin; gn kt nhng mc tiu trong k hoch hnh ng vi k hoch pht trin kinh t-x hi trong tng thi k; - Xy dng cc n cng c v m rng h thng cc vn quc gia, khu bo tn thin nhin; iu tra b sung a ng sinh hc; xy dng c s d liu quc gia v ti nguyn ng thc vt;xy dng, ban hnh v ph bin rng ri cc sch Vit Nam v cc ging, loi qu him c chnh sch bo tn nghim ngt. 9. Xy dng v trin khai thc hin cc n v gim nh bin i kh hu v hn ch nhng nh hng c hi ca bin i kh hu, gp phn phng, chng thin tai - Xy dng cc n, cc gii php thc hin c hiu qu Chng trnh quc gia v loi tr cc cht lm suy gim tng zn v k hoch qic gia thc hin cng c khung ca Lin hp quc v biin i kh hu; - Tng cng nng lc hot ng, d bo kh tng thy vn; b sung quy hoch xy dng cc trm quan trc kh tng thy vn; xy dng cc cng trnh phng chng thin tai mt s vng nhy cm vi thi tit, bo lt, nng hn...; 4.3.7. Xy dng chng trnh hnh ng thc hin chng trnh pht trin bn vng cc a phng 1. Xy dng chng trnh pht trin bn vng a phng - Xy dng quy hoch tng th pht trin kinh t x hi theo hng bn vng trong tt c cc tnh, thnh ph v cc vng kinh t; - Xy dng k hoch di hn trung hn v ngn hn pht trin bn vng kinh t, x hi v mi trng trong cc tnh, thnh ph; - Xy dng k hoch pht trin bn vng mt s vng sn xut cng nghip tp trung: Vng Cng nghip tp trung pha Bc, min Trung v phi Nam; - Xy dng k hoch pht trin bn vng mt s vng sn xut nng nghip tp trung: vng sn xut lng thc Ty Nam b, Vng trng cy cng nghip Ty Nguyn, vng nuo trng thy hi sn...
117

2. Trin khai Chng trnh hnh ng thc hin chng trnh pht trin tnh, thnh ph - Cn c vo Chng trnh hnh ng thc hin nh hng Chin lc PTBV ca Chnh ph v Chng trnh PTBV ca a phng, cc tnh, thnh ph xy dng Chng trnh hnh ng ca mnh thc hin cc mc tiu v PTBV ra. Trong chng trnh hnh ng c phn ra tin thi gian thc hin trong tng nm, c ch iu hnh v phn cng trch nhim ca tng c nhn, n v thc hin, c ch phi hp cc n v trong tnh, thnh ph, gia cc tnh thnh ph trong vng v gia cc a phng vi cc ngnh. - Lng ghp cc yu t v kinh t, x hi v mi trng trong k hoch PTBV ca ngnh v a phng. Huy ng s tham gia rng ri ca cc tng lp nhn dn. Tm nhn trung hn, di hn; cc mc tiu, cc ch tiu PTBV v cc gii php thc hin u c tho lun, bn bc c s ng thun trong cc cng ng dn c cc a phng. 4.4. T chc thc hin chng trnh hnh ng ca chnh ph m bo thc hin thnh cng nh hng pht trin bn, cn hon thin vai tr lnh o ca nh nc trong vic t chc thc hin, huy ng ton dn tham gia thc hin PTBV. C th: 4.4.1. Phn cng xy dng chng trnh hnh ng Chng trnh hnh ng ca Chnh ph thc hin nh hng PTBV bao gm 7 chng trnh c th c xy dng vi s phn cng nh sau: (1) V xy dng v ch o thc hin chng trnh pht trin kinh t nhanh v bn vng: Ch tr: B K hoch v u t. C quan phi hp: B Ti chnh, Ngn hng nh nc, B cng nghip, B Nng nghip v mt s B ngnh, cc on th lin quan. (2) V xy dng chng trnh pht trin cng nghip v thng mi theo hng bn vng: Ch tr: B Cng nghip; B Khoa hc v Cng ngh; B Giao thng Vn ti; Tng cc du lch (theo tng nhm chuyn ). C quan phi hp: B K hoch v u t, B Ti chnh, B Nng nghip, B Thng mi, B Xy dng cc tng cng ty trc thuc B Cng nghip v mt s B ngnh, cc on th lin quan.
118

(3) V xy dng chng trnh pht trin nng thn theo hng bn vng: Ch tr: Nng nghip v pht trin nng thn; B Thu sn. C quan phi hp: B K hoch v u t, B Ti nguyn v mi trng, B Cng nghip, B Thng mi, B Xy dng cc tng cng ty trc thuc B Nng nghip v mt s B ngnh, cc on th lin quan. (4) Xy dng chng trnh th pht trin bn vng: Ch tr: B Xy dng. C quan phi hp: B K hoch v u t, B Ti chnh, B Nng nghip, B Cng nghip, B Giao thng Vn ti; B Ti nguyn v Mi trng; B Thng mi, Tng cc du lch v mt s B ngnh, cc on th lin quan. (5). Xy dng chng trnh pht trin ngun nhn lc v cc vn x hi theo hng bn vng: Ch tr: B Gio dc v o to, B Lao ng Thng Binh v X hi, B Y t, B Vn ho v thng tin (theo tng nhm chuyn ). C quan phi hp: B K hoch v u t, B Ti chnh, B Khoa hc v Cng ngh; U Ban Dn tc Min ni, U Ban Dn s, b m v tr em, Tng cc th dc th thao. v mt s B ngnh, cc on th lin quan. (6). Xy dng chng trnh hnh ng thc hin cc mc tiu v mi trng: Ch tr: B Ti nguyn v mi trng. C quan phi hp: B K hoch v u t, B Ti chnh, B Khoa hc v Cng ngh; B Cng nghip; B Nng nghip; B Xy dng, B Y t v mt s B ngnh, cc on th lin quan. (7). Xy dng chng trnh hnh ng thc hin chng trnh pht trin bn vng cc a phng: Ch tr: Cc Tnh, Thnh ph. C quan phi hp: Cc B ngnh Trung ng. Trn c s chng trnh hnh ng ca Chnh ph ban hnh v nhng ni dung ch yu c nu ra trong chng trnh hnh ng ny; theo chc nng, nhim v c phn cng, cc ng ch B trng trc tip ch o xy dng chng trnh hnh ng ca B mnh, ngnh mnh; cc ng ch Ch tch cc tnh thnh ph trc thuc Trung ng trc tip ch o xy dng chng trnh hnh ng ca a phng mnh.

119

Trong chng trnh hnh ng c phn ra tin thi gian thc hin trong tng nm, c ch iu hnh v phn cng trch nhim ca tng c nhn, n v thc hin, c ch phi hp cc n v trong B, trong ngnh. 4.4.2. Huy ng cc t chc, on th cc hi ngh nghip, cc doanh nghip v ton dn tham gia xy dng v thc hin cc mc tiu trong nh hng chin lc pht trin bn vng PTBV l s nghip ca ton dn. Qu trnh hoch nh v thc hin cc chnh sch pht trin phi c ton dn tham gia theo phng thc "dn bit, dn bn, dn lm v dn kim tra". Cc B ngnh, cc a phng cn huy ng cc t chc chnh tr - x hi, x hingh nghip, cc on th qun chng, cc doanh nghip, cc nh qun l mi trng, cc trng hc, cc Vin nghin cu tham gia rng ri trong vic xy dng v trin khai thc hin Chng trnh hnh ng ca B, ngnh v a phng trn nguyn tc: - Bao gm nhiu thnh phn x hi tham gia (thng dn, cc ngnh kinh doanh, t chc, trng hc); - Tm nhn do tt c cc tng lp nhn dn ng thun a ra; - Lng ghp cc yu t kinh t, x hi v h sinh thi; - S hp tc gia chnh quyn v cc t chc a phng trong xy dng v iu hnh thc hin chng trnh; - C mt k hoch hnh ng c th gn vi nhng mc tiu lu di pht trin bn vng; - C cc tiu ch c a ra nh l mt cng c nh gi v gim st mc tiu pht trin bn vng; - C h thng gim st v bo co. Cc tiu chun trn s c c th ho trong vic xy dng k hoch PTBV (CTNS 21) ca ngnh v a phng. 4.4.3. a nhng ni dung ca chng trnh pht trin bn vng vo k hoch pht trin kinh t x hi 5 nm v hng nm Trn c s cc chng trnh hnh ng ca mnh, cc B, ngnh, a phng cn gn kt, a cc mc tiu, cc ch tiu v PTBV lng ghp vo cc mc tiu k hoch pht trin kinh t x hi ca B, ngnh v a phng. y l yu cu rt thc t cho cc mc tiu PTBV c trin khai thc hin ng b trn mt mt bng c ch chnh sch

120

v kh nng huy ng cc ngun lc hon thnh cc mc tiu. Vic lng ghp s c thc hin theo nguyn tc sau y: R sot tng nhm mc tiu v ch tiu pht trin trong tng lnh vc Kinh t - X hi - Mi trng trong nh hng Chin lc PTBV. a cc nhm mc tiu PTBV vo tng nhm mc tiu pht trin kinh t x hi; nhn mnh cc mc tiu cht lng, loi tr nhng mc tiu trng lp; hnh thnh mt h thng ch tiu chung cho pht trin kinh t-x hi- mi trng theo hng bn vng. Trn c s s hnh thnh cc nhm gii php thc hin cc nhm mc tiu. Vn phng Pht trin bn vng t B K hoch v u t s tng hp chung a vo k hoch pht trin kinh t x hi ca t nc. 4.4.4. Xy dng k hoch iu hnh hng nm thc hin Chng trnh hnh ng ca Chnh ph Trn c s chng trnh hnh ng ca cc B, cc ngnh c xy dng, Vn phng PTBV t B K hoch v u t s tng hp v xy dng k hoch iu hnh hng nm, gip Th tng ch o iu hnh thc hin chng trnh. Bn k hoch iu hnh hng nm c thit lp theo tin thi gian tng thng v theo ni dung tng cng vic m cc B, cc a phng xy dng; trong thit lp ch bo co, thnh th, ch trch nhim; c ch kim tra, kim sot, iu hnh v c ch phi hp thc hin tng ni dung cng vic. Vic iu chnh, b sung chng trnh hnh ng ca Chnh ph s c tin hnh trong qu trnh iu hnh thc hin, nhm bo m tnh thi s, tnh thuyt phc v hiu qu.
(Da theo nh hng chin lc PTBV ca Vit Nam (Agenda 21 ca Vit Nam), 2004)

121

CHNG V. XY DNG CHNG TRNH NGH S CA NGNH (SA21) V A PHNG (LA21)

Mi ngnh, a phng (tnh, thnh ph trc thuc Trung ng) cn xy dng nh hng chin lc v pht trin bn vng nhm khng nh nhng hot dng c th ca ngnh, a phng mnh tin ti pht trin bn vng trn c s tham chiu nhng nh hng ln ca chin lc pht trin bn vng Vit Nam . (Trch Chng trnh ngh s 21 ca Vit Nam) trin khai thc hin CTNS 21 nhm t c cc mc tiu PTBV, ngy 9 thng 3 nm 2005, B trng B K hoch v u t ban hnh Thng t s 01/2005/TTBKH hng dn cc b, ngnh, a phng thc hin. Ni dung ca Thng t nu r cc cc cn c xy dng, nguyn tc ch o v cc hng u tin pht trin, ni dung k hoch v cui cng l cc bc tin hnh v trin khai k hoch. 5.1. Mc ch, nguyn tc ch o v cc hng u tin pht trin ca xy dng LA21 v SA21 5.1.1. Mc ch CTNS 21 ca ngnh v a phng l k hoch hnh ng, c th ho cc mc tiu, cc ch tiu v cc gii php trong nh hng Chin lc PTBV cp Quc gia (CTNS 21 ca Vit Nam) do Th trng cc b, ngnh, Ch tch U Ban Nhn dn tnh/ thnh ph t chc nghin cu, xy dng v ch o thc hin. 5.1.2. Nguyn tc ch o v cc hng u tin pht trin 1. Con ngi l trung tm ca PTBV: PTBV cn ly con ngi lm ch ca s pht trin. Pht trin kinh t kt hp hi ho vi m bo tin b v cng bng x hi. Ch trng pht trin khoa hc v cng ngh, coi y l nn tng v ng lc cho pht trin nhanh v bn vng; s dng cng ngh hin i, cng ngh sch v thn thin vi mi trng. Tng cng hp tc kinh t quc t thc hin cc mc tiu PTBV. 2. PTBV l s nghip ca cc cp chnh quyn, ca cc b, ngnh v a phng, ca cc c quan, doanh nghip, on th x hi, cc cng ng dn c v mi ngi dn. Huy ng ti a s tham gia ca mi ngi c lin quan trong vic la chn cc quyt nh v pht trin kinh t, x hi v bo v mi trng a phng, ngnh v trn quy m c nc.

122

5.2. C s xy dng LA21, SA21 5.2.1 Cc tiu ch xy dng LA21, SA 21 CTNS 21 ca ngnh, a phng c xy dng trn c s vn dng 7 tiu chun a ra ti Hi ngh Thng nh v pht trin bn vng ti Johannesburg (Nam Phi, nm 2002), bao gm: 1. C s tham gia ca nhiu thnh phn x hi (mi ngi dn, cc ngnh kinh doanh, t chc, trng hc); 2. Tm nhn do tt c cc tng lp nhn dn ng thun a ra; 3. Gn kt (lng ghp) cc yu t kinh t, x hi v h sinh thi vo mc tiu pht trin bn vng; 4. C s hp tc gia chnh quyn v cc t chc a phng trong xy dng v iu hnh thc hin CTNS 21; 5. C mt k hoch hnh ng c th gn vi nhng mc tiu lu di pht trin bn vng; 6. C cc tiu ch c a ra nh l mt cng c nh gi v gim st mc tiu pht trin bn vng; 7. C h thng gim st v bo co; 5.2.2 Nguyn tc xy dng LA21, SA21 Vn dng cc tiu chun nu trn, vic xy dng CTNS 21 ca ngnh v a phng phi bo m cc nguyn tc nh sau: - CTNS 21 ca ngnh v a phng cn c xy dng trn c s phi hp lin ngnh v lin vng; kt hp cht ch k hoch PTBV gia ngnh v vng lnh th; gia pht trin kinh t, pht trin x hi v bo v mi trng. Vic gn kt cc yu t v kinh t, x hi v mi trng phi c th hin r trong k hoch PTBV ca tng ngnh, tng a phng; ph hp vi chin lc chung. - Trong qu trnh xy dng v trin khai thc hin CTNS 21 ca ngnh v a phng cn c s tham gia rng ri ca cc bn lin quan (cc t chc x hi, cc doanh nghip, trng hc, cc t chc phi Chnh ph, cc c quan Nh nc v Chnh ph) v huy ng rng ri s tham gia ca nhn dn. Tm nhn trung hn, di hn; cc mc tiu, cc ch tiu pht trin bn vng v cc gii php thc hin u c tho lun, bn bc c s ng thun trong cc cng ng dn c cc a phng). - Coi s nghip PTBV l s nghip ca ton dn, do dn v v dn. Thc hin phng chm dn bit, dn bn, dn lm, dn kim tra. Huy ng rng ri cc tng lp nhn dn tham gia vo cc khu: xy dng k hoch hnh ng v phi hp thc
123

hin k hoch ; gim st vic thc hin cc ch tiu nh gi PTBV; lng ghp cc mc tiu PTBV vo cc mc tiu pht trin kinh t x hi ca a phng. 5.3. Ni dung ca LA21, SA21 CTNS 21 ca ngnh v a phng phi th hin y cc ni dung sau y: 5.3.1 nh gi thc trng ca ngnh, a phng nh gi thc trng ca ngnh, a phng; rt ra nhng im mnh, nhng yu km, tn ti v cc lnh vc kinh t, x hi v mi trng, trn c s i chiu vi yu cu ca mc tiu PTBV nu trong nh hng Chin lc PTBV ca c nc . 5.3.2. C th ho cc quan im pht trin bn vng cho ngnh, a phng C th ho cc quan im pht trin bn vng trong nh hng Chin lc PTBV Vit Nam vo vic xy dng CTNS 21 ca tng ngnh v tng tnh, thnh ph. 5.3.3 Xc nh h thng cc mc tiu, cc ch tiu pht trin bn vng trn 3 lnh vc: kinh t, x hi, mi trng Xc nh h thng cc mc tiu, cc ch tiu PTBV ca ngnh, ca a phng trn 3 lnh vc: kinh t, x hi v mi trng. Nhng vn chnh cn tp trung gii quyt l s i ngho; cht lng dn s; sc kho; m hnh tiu dng v cc m hnh sn xut, m hnh pht trin trong cc ngnh kinh t; nh c, sch bu kh quyn; bo v ngun ti nguyn; gim nhim mi trng... 5.3.4. D bo ngun lc pht trin v kh nng huy ng cc ngun lc D bo ngun lc pht trin v kh nng huy ng cc ngun lc thc hin CTNS 21 ca ngnh v a phng. Tng b, ngnh, a phng cn xy dng cc chng trnh, cc d n PTBV c th ca ngnh v a phng mnh. 5.3.5. Xy dng k hoch hnh ng thc hin Chng trnh ngh s 21 ca ngnh v a phng Xy dng k hoch hnh ng thc hin CTNS 21 ca ngnh v a phng; bao gm h thng cc gii php thc hin k hoch PTBV; h thng iu hnh, gim st; huy ng ng o cc tng lp nhn dn, cc on th, cc doanh nghip thc hin cc mc tiu PTBV.

124

5.4. K hoch thc hin CTNS 21 ca ngnh v a phng c xy dng theo 4 bc sau y: 5.4.1. Bc chun b - Thnh lp Hi ng (hoc Ban ch o) Pht trin bn vng ca ngnh v a phng. Trng hp cha th thnh lp Hi ng (hoc Ban ch o) th nhanh chng hnh thnh nhm cng tc tm thi v c quan thng trc tin hnh cc bc chun b xy dng; - Hi ng, Ban ch o hoc nhm cng tc tm thi do B trng cc B, Th trng cc c quan ngang B, c quan trc thuc Chnh ph, Ch tch U Ban Nhn dn tnh, thnh ph trc thuc Trung ng quyt nh (c th giao cho S K hoch v u t cc tnh/ thnh ph; V k hoch, hoc cc n v nghin cu xy dng k hoch, quy hoch cc B, ngnh lm c quan u mi thng trc); - Hi ng, Ban ch o hoc nhm cng tc tm thi xy dng lch trnh, tin thi gian; k hoch phi hp, huy ng s tham gia ca cng ng; phn cng ngi ph trch tin hnh xy dng CTNS 21 ca ngnh v a phng;

Hnh 21. Hi ng pht trin bn vng cc cp

5.4.2. Bc iu tra c bn, xc nh thc trng Thc hin iu tra c bn ca ngnh v iu tra tng th kinh t x hi v mi trng ca a phng, trn c s phn tch, nh gi thc trng ca ngnh, ca a

125

phng, xc nh mt mnh, nhng li th v mt yu ca thc trng v kinh t, x hi v mi trng, tp trung vo nhng vic c th nh sau: - R sot, cp nht cc quy hoch pht trin ngnh, sn phm, cc quy hoch pht trin kinh t x hi ca cc a phng. - Xy dng h thng cc s liu iu tra c bn, cc tnh ton, d bo v kh nng khai thc cc li th, cc ngun tim nng, kh nng huy ng vn a vo thc hin k hoch PTBV. - So snh v thc trng v yu cu p ng cc mc tiu PTBV, nhng mt mnh, nhng mt yu cn c khc phc trong k hoch hnh ng.

Hnh 22. Cc bc xy dng Chin lc PTBV ca th gii (Nguyn Vn Sn, 2004)

5.4.3. Bc xy dng vn kin Chng trnh ngh s 21 ca ngnh v a phng - Hnh thnh chng trnh ton din v PTBV ca ngnh v a phng, bao gm cc vn : Xy dng cc quan im pht trin bn vng ca ngnh v a phng, cc mc tiu v h thng ch tiu PTBV, xy dng cc d n hnh ng, la chn cc m hnh PTBV ca ngnh v a phng. lm c vic ny, cc B, cc ngnh, cc a phng cn t chc nghin cu k CTNS 21 ca Vit nam, trn c s , tm ra nhng thch thc v trch nhim thuc lnh vc PTBV ca ngnh, a phng mnh. ra cc mc tiu ph hp vi cc nhm mc tiu PTBV, la chn cc bc i thch hp, cc c ch chnh sch thc hin.

126

Vic huy ng rng ri cc tng lp dn c, cc doanh nghip, cc on th qun chng, cc hi khoa hc k thut, cc trng i hc tham gia trong qu trnh xy dng CTNS 21 ca ngnh v a phng cn c quy nh c th, trn nhng nguyn tc nu phn trn. - Lng ghp cc mc tiu pht trin kinh t - x hi - mi trng vi nhau theo hng gn kt cht ch, hi ho. Vic lng ghp s c thc hin theo nguyn tc sau y: + R sot tng nhm mc tiu v ch tiu pht trin trong tng lnh vc Kinh t - X hi - Mi trng trong nh hng Chin lc PTBV ca Vit Nam. + a cc mc tiu pht trin bn vng vo tng nhm mc tiu pht trin kinh t x hi, bo v ti nguyn, mi trng ca ngnh v a phng. Cn nhn mnh cc mc tiu cht lng, loi tr nhng mc tiu trng lp, hnh thnh mt h thng ch tiu chung v pht trin kinh t-x hi- mi trng theo hng bn vng. + Hnh thnh cc nhm gii php thc hin cc nhm mc tiu.

Sn La Thi Nguyn Ninh Bnh Qung Nam Lm ng Bn Tre

Hnh 23. Mt s a phng c la chn th im LA 21

5.4.4. Bc ch o trin khai thc hin Tu tnh hnh c th tng a phng, tng ngnh, cn tin hnh hi ngh hoc din n vi s tham gia rng ri ca cc t chc, cc on th thng qua CTNS 21 ca ngnh v a phng, khi ng v phn cng trch nhim thc y thc hin Chng trnh trn c s sau:

127

- Xy dng chng trnh hnh ng thc hin cc mc tiu PTBV ca ngnh v a phng; phn cng c th cc c nhn, n v ph trch ch o, theo di tng vn , tng nhm mc tiu tht c th; - Xy dng h thng gim st v ch thnh th bo co nh k; - Xy dng cc tiu ch nh gi v vic thc hin cc mc tiu pht trin bn vng ca ngnh v a phng; - Xy dng ch trch nhim, c ch hp tc trong vic huy ng cc ngnh, cc cp, cc on th v cng ng dn c trong a phng tham gia thc hin mc tiu pht trin bn vng.

Hnh 24. Vai tr trung tm ca chnh quyn trong xy dng v thc hin LA21

5.5. Chng trnh ngh s (K hoch pht trin bn vng) ca mt s ngnh v a phng Thc hin Thng t s 01/2005/TT-BKH, nhiu b, ngnh, a phng trin khai xy dng chin lc PTBV cho b, ngnh, a phng mnh. Trong c th k n Chin lc quc gia v bo v mi trng n nm 2010 v nh hng n nm 2020, Chin lc pht trin kinh t x hi 2001-2010. 5.5.1. Chin lc quc gia v bo v mi trng n nm 2010 v nh hng n nm 2020 C th ni Chin lc quc gia v bo v mi trng l mt v d in hnh ca vic xy dng chin lc PTBV ca ngnh vi s tham gia ca nhiu cn b chuyn gia trong nc cng nh quc t thuc nhiu lnh vc khc nhau. Vi cu trc cht ch theo ng tinh thn hng dn ca Thng t 01/2005/TT-BKH.
128

Chng I. Thc trng mi trng v nhng thch thc 1. nh gi tnh hnh thc hin k hoch hnh ng quc gia v mi trng v pht trin bn vng giai on 1991-2000 2. Mi trng tip tc xung cp 3. Tc ng ca mi trng ton cu a. Vn mi trng ca cc lu vc sng Cu long v sng Hng; b. Vn bo v mi trng ca cc vng rng xuyn bin gii; c. Vn ma a-xt; d. nhim tng kh quyn v hiu ng nh knh; e. nhim bin v i dng; g. Thng tng zn; h. Chuyn dch nhim; 4. Nhng thch thc i vi mi trng Vit Nam Chng II. Quan im, mc tiu v cc ni dung c bn ca chin lc 1. Cc quan im v nguyn tc ch o 2. Cc mc tiu chin lc a. Bo v mi trng nc v s dng bn vng ti nguyn nc; b. Bo v mi trng t v s dng bn vng ti nguyn t; c. Bo tn a dng sinh hc; d. Bo v mi trng khng kh; e. Bo v mi trng th v khu cng nghip; g. Bo v mi trng nng thn; h. Bo v mi trng bin, ven bin v hi o; i. Bo v cc vng t ngp nc; J. Bo v mi trng thin nhin v di sn vn ha; k. Sn xut sch hn; n. Bo v mi trng gn vi pht trin kinh t - x hi vng; m. Bo v mi trng gn vi pht trin cc ngnh kinh t; o. Nghin cu khoa hc, cng ngh v mi trng.

129

Chng III. T chc thc hin chin lc 1. Tng cng gio dc v nng cao nhn thc v mi trng 2. Tng cng vai tr ca cng ng, doanh nghip, t nhn trong bo v mi trng 3. Tng cng v a dng ho u t bo v mi trng 4. Tng cng nng lc qun l nh nc v mi trng 5. M rng hp tc quc t v thu ht s ti tr ca quc t 6. Kt hp chin lc bo v mi trng quc gia vi chin lc pht trin kinh t x hi 7. La chn hnh ng u tin 8.Trch nhim v cc c quan thc hin 9. Gim st v nh gi vic thc hin chin lc Trong bn Chin lc c nhn nh tnh hnh v ch ra 8 thch thc i vi mi trng nc ta nh sau: - Nhiu vn mi trng bc xc cha c gii quyt trong ki d bo mc nhim tip tc gia tng; - Thch thc trong vic la chn cc li ch trc mt v kinh t v lu di v mi trng ca Nh nc v cc doanh nghip u b hn ch; - Kt cu h tng k thut bo v mi trng lc hu, ngun lc bo v mi trng ca Nh nc v cc doanh nghip u b hn ch; - S gia tng dn s, di dn t do v i ngho; - thc bo v mi trng trong x hi cn thp; - T chc v nng lc qun l mi trng cha p ng yu cu; - Hi nhp kinh t quc t t ra cc yu cu ngy cng cao v mi trng; - Tc ng ca cc vn mi trng ton cu, khu vc ngy cng ln v phc tp hn. Ngoi nhng thch thc trn, k ra cn phi nu ln ba vn khng km phn quan trng. l vic thi hnh php lut v mi trng cha nghim, v c th ni l yu. Ngoi ra, mun thc hin vic x hi ho cng tc bo v mi trng, hin cn thiu cc vn bn php quy v cc quy nh c th v c ch nhn dn tham gia, t vic xy dng v thc hin cc chnh sch, quyt nh v cc d n ln n cc hot ng c th v bo v mi trng, cho nn dn n cc tnh hung gay gt phc tp
130

nh v trng hp cc bi rc th. V hot ng a phng, cc s ti nguyn v mi trng ti cc tnh v thnh ph trc thuc Trung ng mi c thnh lp, cn c nhiu vic phi lm v mt xy dng t chc, nhn lc v c s vt cht, cgn nh quy nh v vic phn cng, phi hp vi cc s khc ti a phng. Trong khi th cc vn mi trng vn din ra hng ngy i hi gii quyt khng th ch i c. Hu ht cc thch thc l c tnh cht ch quan, bt ngun t cc hn ch v yu km ca bn thn nc ta. Cho nn, y l cc thch thc cn c quan tm nht, cn nhanh chng tm cch hn ch v khc phc. Bn Chin lc quc gia ra nhiu mc tiu c th n nm 2010, trong s c nng mc tiu ng lu , nh: V mt hn ch mc gia tng nhim: - 100% cc c s sn xut mi xy dng phi p dng cng ngh sch hoc c trang b cc thit b gim thiu nhim, x l cht thi t tiu chun mi trng. - 40% cc khu th, 70% cc khu cng nghip v khu ch xut c h thng x l nc thi tp trung t tiu chun mi trng; thu gom 90% cht thi rn sinh hot, cng nghip v dch v; x l trn 60% cht thi nguy hi v 100% cht thi bnh vin. - X l trit cc c s gy nhim nghim trng theo Quyt nh s 64/2003Q - TTg ca Th tng Chnh ph. - 30% h gia nh, 70% doanh nghip c dng c phn loi rc thi ti ngun; 80% khu vc cng cng c thng gom rc thi. V mt ci thin cht lng mi trng: - 40% th c h thng tiu thot v x l nc thi ring theo ng tiu chun quy nh. - 95% dn s th v 85% dn s nng thn c s dng nc sinh hot hp v sinh. - 90% cc c s sn xut kinh doanh t tiu chun v sinh, an ton lao ng v c cy trong khun vin thuc khu vc sn xut. V mt ti nguyn thin nhin: - Phc hi 50% cc khu vc khai thc khong sn v 40% cc h sinh thi b suy thoi. - Nng t l t c rng che ph t 43% tng din tch t t nhin, khi phc 50% rng u ngun b suy thoi. - Nng tng din tch cc khu bo tn thin nhin ln gp 1,5 ln hin nay, c bit l cc khu bo tn bin v vng t ngp nc.
131

- Phc hi din tch rng ngp mn ln bng 80% mc nm 1990. t c cc mc tiu trn, 8 gii php ch yu c ra. l: - Tuyn truyn, gio dc nng cao thc v trch nhim bo v mi trng. - Tng cng qun l nh nc, th ch v php lut v bo v mi trng. - y mnh p dng cng c kinh t trong qun l mi trng. - Gii quyt hi ho mi quan h gia pht trin kinh t vi thc hin tin b, cng bng x hi v bo v mi trng. - Tng cng v a dng ho u t cho bo v mi trng. - y mnh x hi ho cng tc bo v mi trng. - Tng cng hp tc quc t v bo v mi trng. Trong s cc gii php nu trn, t thc tin nhng nm va qua, c th thy gii php tuyn truyn gio dc, nng cao nhn thc v bo v mi trng c vai tr c bn nht, quan trng nht. Kt hp vi gii php , cn thit phi to c hi mi t chc, c nhn c iu kin tip cn thng tin c lin quan n bo v mi trng. 5.5.2. K hoch pht trin kinh t - x hi 5 nm 2006 - 2010 Ti k hp th 9, Quc hi kho XI, Quc hi thng qua Ngh quyt v k hoch pht trin kinh t - x hi 5 nm 2006 - 2010. Ngy 3 thng 7 nm 2006, Ch tch Quc hi Nguyn Ph Trng k chng thc Ngh quyt s 56/2006/QH11. Theo Ngh quyt ny, Quc hi c bn tn thnh Bo co ca Chnh ph v nh gi tnh hnh thc hin k hoch pht trin kinh t - x hi 5 nm 2001-2005 v nh hng pht trin kinh t - x hi 5 nm 2006-2010 vi cc mc tiu, nhim v, ch tiu, gii php ch yu, ng thi quyt nh mt s ni dung c th nh sau: 1. Mc tiu tng qut y nhanh tc tng trng kinh t, nng cao hiu qu v tnh bn vng ca s pht trin, sm a nc ra khi tnh trng km pht trin. Ci thin r rt i sng vt cht, vn ho v tinh thn ca nhn dn. y mnh cng nghip ho, hin i ho v pht trin kinh t tri thc, to nn tng d a nc ta c bn tr thnh mt nc cng nghip theo hng hin i vo nm 2020. Gi vng n nh chnh tr v trt t, an ton x hi. Bo v vng chc c lp, ch quyn, ton vn lnh th v an ninh quc gia. Tip tc cng c v m rng cc quan h i ngoi, nng cao v th ca Vit Nam trong khu vc v trn trng quc t.

132

2. Cc ch tiu ch yu trong 5 nm n nm 2010: a. V kinh t - Tng sn phm trong nc (GDP) nm 2010 theo gi so snh gp hn 2,1 ln nm 2000. Tc tng trn GDP 7,5-8%/nm, phn u t trn 8%/nm. GDP bnh qun u ngi theo gi hin hnh t tng ng 1.050-1.100 USD. - C cu ngnh trong GDP: khu vc nng nghip khong 15-16%; cng nghip v xy dng 43-44%; dch v 40-41%. - Kim ngch xut khu tng 16%/nm. - T l huy ng GDP hng nm vo ngn sch t 21-22%. - Vn u t x hi hng nm t khong 40% GDP. b. V x hi - Tc pht trin dn s khong 1,14%. - Lao ng nng nghip chim di 50% lao ng x hi. - To vic lm cho trn 8 triu lao ng ; t l tht nghip th di 5%. - T l h ngho cn 10-11%. - Hon thnh ph cp gio dc trung hc c s ; lao ng qua o to chim 40% tng lao ng x hi. - T l tr em suy dinh dng di 5 tui gim xung di 20%. c. V mi trng - T l che ph rng 42-43%. - T l dn c c s dng nc sch th l 95%, nng thn l 75%. - T l cc c s sn xut mi xy dng phi p dng cng ngh sch hoc c trang b cc thit b gim nhim, x l cht thi l 100%; t l cc c s sn xut, kinh doanh t tiu chun v mi trng l trn 50%; xy dng h thng x l nc thi ti 100% s t loi 3 tr ln, 50% s th loi 4 v tt c cc khu cng nghip, ch xut, 80-90% cht thi rn, 100% cht thi y t c thu gom v x l t tiu chun mi trng. Sau khi a ra mt s nhim v v gii php ln, phn t chc thc hin, Quc hi xc nh: Thc hin k hoch v pht trin kinh t x hi 5 nm 2006-2010 l nhim v ca tt c cc cp, cc ngnh, cc c quan, n v v cc tng lp nhn dn. Quc hi ku gi ton th ng bo, cn b v chin s c nc v ng bo ta nc ngoi nu cao tinh thn thi ua yu nc, pht huy tnh nng ng, sng to, vt
133

qua mi kh khn, thch thc, gp phn vo cng cuc i mi ton din v ng b, thc hin thng li mc tiu, nhim v ca k hoch pht trin kinh t, x hi 5 nm 2006-2010. C th thy, mc tiu pht trin kinh t x hi hi ho vi mc tiu bo v mi trng c th hin r nt trong bn k hoach, c bit nhim v, gii php ln th 9 nhn mnh: Kt hp hi ho gia pht trin kinh t x hi vi s dng hp l v c hiu qu ti nguyn thin nhin, bo v v ci thin mi trn; tp trung gii quyt tnh trng nhim mi trng cc khu cng nghip, cc khu dn c, lng ngh, cc thnh ph ln; nng cao hiu lc qun l Nh nc v bo v mi trng. Trin khai thc hin nh hng chin lc PTBV Vit Nam. T chc thc hin tt c cc cp, cc ngnh Chng trnh Ngh s 21 v PTBV.

134

CHNG VI. Cc cng c v tha thun quc t v mi trng 6.1. Tm quan trng ca quan h quc t trong pht trin bn vng Trong thi i ngy nay, khng c mt quc gia no c th t cung cp c cc nhu cu pht trin ca t nc mnh. Cc ngun ti nguyn chung trn Tri t, c bit l kh quyn, i dng v cc h sinh thi ch c th qun l trn c s cng mt mc ch v mt gii php chung. Tt c cc nc u c li, hoc tt c s b e da nu t c hay khng t c s sng bn vng trn ton th gii v mi nc. Nu chng ta mun c c cuc sng bn vng trn hnh tinh ny, chng ta phi thit lp c mt khi lin minh cht ch gia tt c cc nc, da vo mt nn tng lut php quc t mnh. Cc nc thu nhp thp b thit thi v s pht trin khng bnh ng trn th gii nn cn phi c h tr h c th ng gp phn mnh vo vic xy dng mt cuc sng bn vng v bo v c mi trng sng ca h v c ca th gii. Khi lin minh ton cu cng i hi ng o cc quc gia v mi ngi tham gia, khng nhng cc chnh ph, m c cc nhm cng dn, cc ngnh doanh nghip v cc t chc quc t ch cht. 6.1.1. Tng cng lut php quc t c c b lut bao qut ton th gii, iu cn thit l cc quc gia phi c trch nhim vi Tri t. Cc tha c hp tc vi nhau thng l hnh thc tha thun, c th l tay i, hoc gia nhiu nc, hoc thc s ton cu. Mt trong nhng tho c u tin t c v qun l ti nguyn l Hip c v dng nc chung bin gii nm 1909, ho gii nhng bt ng gia Canada v M trong cch s dng dng nc chy qua c hai nc. Trong nhng thp k tip theo, ch mi c l t vi hip c v mi trng v ti nguyn thin nhin, nhng dn dn vn ny c ch hn nhiu. Bo v c voi tr thnh u ca hip c nm 1946, vn du lm nhim bin nm 1954 v chu Nam Cc nm 1959. u nhng nm 1970, cc nc k kt c mt s hip c quan trng. l Cng c RAMSAR v t ngp nc (1971), Cng c v di sn th gii (1972), Cng c v vn rc xung bin (1972), Cng c v bun bn cc loi ang b e do (CITES) (1973), Cng c v ngn chn nhim t tu thy (1973) v Cng c v cc loi ng vt di c (1979). Mt cng c u tin v cht lng khng kh l Cng c v nhim khng kh lan ra cc bin gii, c hon thnh ti Geneva nm 1979. Thc ra l mt cng c khu vc, nhng c nh hng tt n cc nc khc ngoi cng c. Mt vn nhim thc s c tnh cht ton cu l s suy thoi tng zn. y l mt hin
135

tng khc thng m tt c cc nc u phi c trch nhim, tuy mc khc nhau, v n c tc hi n tt c cc nc. Cng c Vin nm 1985 nhm bo v tng zn v cc quyt ngh b sung cng c sau u nhm bo v vn ny. Chu Nam Cc v Nam i Dng l ni c tr ca 54 loi chim bin v 21 loi th sng bin, trong c c voi. Nhng hot ng khoa hc v du lch m rng nhanh chng bt u gy ra nn nhim khu vc ny. Mt s loi c b khai thc cn kit v vic khai khong c coi l mi e da nghim trng. Thng qua vic hp tc quc t, Vng Nam Cc c xem l vng phi qun s v phi ht nhn. Nm 1991, mt hip c v vng Nam Cc c k kt, t ra mt ch bo v mi trng v nh ch mi hot ng khai khong v sn xut Hydro cacbon y trong 50 nm. Ln u tin mt cng c quc t ln c cng ng quc t cng nhn nhng gi tr thm m v song ca mt vng hoang d. Thng th cc cng c rt kh tha thun y bi v ni chung, cc cng c ku gi mt s hy sinh quyn li trc mt cho nhng li ch lu di. Kt qu l cha c mt cng c no t c mc ch l tng l bo v mi trng. Phn ln cc cng c u kh thc hin. Tuy vy y cng l mt bc u tin tin ti vic qun l tt mi trng th gii v to nn mt c s dn dn ci thin. iu quan trng l cc quc gia phi ht sc h tr v tch cc thc hin cc hip c ny. Cng cn phi c s hp tc cht ch hn na trong vic gii quyt cc vn nh kh hu, a dng sinh hc, cc ti nguyn rng v bin. Tht ra c nhng hip c v tho thun v mt s lnh vc. Ba vn quan trng ni trn c cp n Hi ngh Thng nh nm 1992 ti Rio de Janeiro, cc nc k kt c Cng c v a dng sinh hc, Cng c v Thay i kh hu, nhng trong nhng nm qua vn cha c nhng hnh ng kin quyt thc hin cc cng c . Cn y mnh vic hp tc cht ch hn na c c nhng hip c tng hp v s bn vng, nh mt bn tuyn ngn ton cu, ku gi v mt nn o c th gii cho mt cuc sng bn vng v nhng ngha v cn thc hin. Mt hip c nh vy s l khun kh cho nhng tho c mi v cho cc quc gia lu n nhng vn mi trng v pht trin. iu cng to iu kin thnh lp mt t chc ti chnh h tr cho vic thc hin s bn vng ton cu theo phng chm ca t chc Qu mi trng th gii (GEF).

Hp 2. Qu Mi trng th gii (GEF)

Qu Mi trng th gii l mt chng trnh th nghim do 25 nc lp ra nm 1990 di s iu hnh ca Ngn hng th gii, Chng trnh mi trng ca LHQ v Chng trnh Pht trin ca LHQ. GEF c nhim v cung cp vn u t cho bn mc tiu: Hn ch kh nh knh
136

bng cch bo v nng lng, dng ngun nng lng thay th v qun l rng; gi gn cc vng giu a dng sinh hc ; bo v cc vng lu vc sng v bin quc t khi b nhim ; chm dt tnh trng hu hoi tng zn bng cch gip cc nc thay th cht CFC v cc cht khc c nh hng n tng zn. Tuy vy s tin bc u dnh cho GEF cn lu mi hon thnh 4 mc tiu ra, v GEF cng cha c nhng chnh sch v c ch thch hp qun l vic chi tiu. Nhng vn ny ang c rt kinh nghim v hon chnh. 6.1.2. Hi ngh Thng nh Th gii Hi ngh LHQ v Mi trng v Pht trin, hay cn gi l Hi ngh Thng nh Th gii, c quc t t chc ti Rio de Janeiro, Brazil vo thng 6 nm 1992. n d c 114 v ng u chnh ph cc nc v hng nghn i biu, trong c cc i din ca LHQ, cc t chc chnh ph, phi chnh ph v cc c quan thng tn, bo ch. Tuy rng Hi ngh Thng nh ny l do cc chnh ph thc hin nhng chnh l do p lc thc y ngy cng tng ca qun chng. Ngi ta hy vng rng Hi ngh Thng nh ny khng nhng ch quyt nh nhng bc i cn thit ngn chn tnh trng suy thoi mi trng, hi phc li cc h sinh thi b hu hoi v tng cng pht trin, m cn bo m cung cp ngn sch thc hin hnh ng tip theo v t c s cho vic ci t li h thng t chc ca LHQ. Trong hai tun hi ngh, cc on i biu k kt c 5 hip c chnh sau nhng cuc bn ci gay go t my nm trc. Hai trong s ny l hip c c s, a ra nhng nguyn tc hnh ng, v trong khun kh , s c cc quyt ngh chi tit hn. Cng c v s Thay i kh hu c 154 chnh ph k kt, trc ht nhm mc tiu lm chm li v cui cng dng hn qu trnh nng ln ton cu. Cng c v a dng sinh hc, c 153 chnh ph k, nhm bo v tnh a dng cc h sinh thi v cc loi. C hai cng c ny cn c t nht 30 nc tin hnh ph chun th mi c hiu lc c. Hi ngh Thng nh cng t c ba tho thun na l Bn Tuyn ngn Rio, Chng trnh ngh s 21 v Tuyn b nhng Nguyn tc v rng. Tuy rng nhng tho thun ny cng vi nhng li tuyn b khc ca Hi ngh khng phi bt buc i vi cc chnh ph (h khng b rng buc v php l phi thc hin nhng iu m h ha), nhng cng l nhng li cam kt danh d m cc chnh ph kh lng trnh c. Trong nhng nm va qua hng nghn t chc phi chnh ph trn th gii theo ri st sao vic thc hin li ha ca cc chnh ph ca h. Tuyn ngn Rio cng b 7 nguyn tc chung v 27 nguyn tc c th m x hi da vo xy dng mt s nghip pht trin trn c s bn vng. Chng trnh ngh s 21 l mt bn k hoch chi tit di 800 trang, cp n cc vn v mi
137

trng v pht trin. l nhng kin xut sc ngh nhng hnh ng cn thit cho thp k sau v l kim ch nam cho cc chnh ph v cc t chc quc t. Li Tuyn b nhng Nguyn tc v Rng nh chnh tn gi ca n, khng rng buc cc chnh ph, nhng mt bn Cng c v vn s c son tho. 7 nguyn tc chung l : 1) Nguyn tc v s u thc ca nhn dn; 2) Nguyn tc phng nga; 3) Nguyn tc v s bnh ng gia cc th h; 4) Nguyn tc v s bnh ng trong ni b th h; 5) Nguyn tc phn quyn v u quyn; 6) Nguyn tc ngi gy nhim phi tr tin; 7) Nguyn tc ngi s dng phi tr tin. Tuy Hi ngh Thng nh t c mt s kt qu, nhng vn cn nhiu vic phi lm. Nh li ng Maurice Strong, tng th k Hi ngh Thng nh ni : Hi ngh Rio nh hng v tip sc cho cc hot ng chnh tr, nhng nhng iu ha s khng thnh hin thc nu nhn dn khp ni khng tham gia thc hin, trong s hp tc vi nhau, trong cc cng ng v trong cuc sng ca chnh h. Trong qu trnh lm vic, cc cuc tho lun ca Hi ngh b chi phi v nhng vn chnh tr v tnh hnh thi s trc mt nn cha c s quan tm ng mc n nhng vn ht sc c bn nh mi lin quan gia dn s, ti nguyn, mi trng v pht trin, v iu cn thit phi bn n l tnh bn vng v x hi, kinh t v mi trng. Mun t c kt qu, tt c cc hip c c c Rio cn phi ginh c s quan tm ng mc v u tin cao nht km theo ngn sch y cho tt c cc thnh phn tham gia. Ni cch khc, tt c cc nc v cc t chc quc t cn phi pht trin Chin lc v S sng bn vng da theo nhng ng li vch ra. Sau Hi ngh Rio 1992, Chng trnh Ngh s 21 tip tc c tho lun v thc hin thng qua mt s Hi ngh cp cao v cc vn nh Pht trin x hi, Cc thnh ph, Quyn con ngi, Ph n, Kh hu v s nng ln ton cu, Lng thc Nm 1997, i hi ng LHQ t chc kim im li qu trnh 5 nm thc hin cc cam kt Rio ti Hi ngh Rio + 5 c t chc ti Kyoto, Nht Bn nhm thc y qu trnh Rio. Hi ngh nh gi kt qu hot ng ca CTNS 21 cp quc gia, vng v a phng, v xut chng trnh hnh ng cho giai on 1998-2002. Ngay sau , nhiu hi ngh quc t khc c t chc : Hi ngh v qun l ngun nc ngt c t chc vi kt qu l T chc Cng tc nc ton cu (Global Water
138

Partenership) c thnh lp (1998) : Hi ngh v Bin v i dng (1999); Hi ngh v Qun l Ti nguyn t (2000); Hi ngh v Kh quyn v Nng lng (2001). Nm 2000, th gii bc sang Thin nin k mi vi dn s ton cu t 6 t ngi, nh du mt bc ngot mi v thch thc mi cho nhn loi. Thng 5 nm 2000, din n ton cu cp B trng Mi trng u tin c t chc ti Malto, Thu in. Cc i biu thng thn a ra vn m th gii ang phi i mt, l Mi trng v Ti nguyn thin nhin m bo cho s sng trn Tri t, v ang tip tc b suy thoi vi tc bo ng v c mt s tri ngc ln gia cc cam kt v hnh ng lin quan n PTBV. Tuyn b Malto ku gi n lc phi bin nhng cam kt thnh hnh ng. Ti Hi ngh thng nh Thin nin k vo thng 9 nm 2000, trong tuyn b Thin nin k do Tng th k LHQ trnh by nu: Chng ta phi i mt vi mt thc t ang xy ra. Nhng thch thc PTBV ln t cc ng ph ca chng ta. Tr mt s ngoi l, nhng ng ph ca chng ta l qu t, qu nh v qu mun. Tuy c nhiu cc tuyn b v PTBV v mi trng, nhng chnh ph cc nc trn th gii hin vn cn lng tng trong vic lng ghp cc vn mi trng vo cc quyt nh chnh sch ca mnh. C th nhn thy mt gc no , chng ta tht bi trong vic thc hin cc cam kt a ra 30 nm trc y ti Stockhom v c nhc li ti Rio. Tuy nhin iu khng c ngha l khng c s tin b no. 30 nm trc, chng ta nhn thc c vn , nhng nhng nhn thc cha y v ng cc quy m v s phc tp ca vn m chng ta c hin nay. 30 nm qua l qu trnh ca s trng thnh, t nhn thc n cam kt v cng nhau hnh ng v s PTBV ca nhn loi 6.1.3. Hi ngh Thng nh Th gii v Pht trin bn vng Johannesburg (The Johannesburg Summit - Rio + 10). Mi nm sau Hi ngh Rio, t ngy 26/8 n ngy 4/9 nm 2002, Hi ngh Thng nh Th gii c t chc ti Johannesburg, Cng ho Nam Phi. Tham gia Hi ngh c 196 quc gia, 92 t chc quc t, 55 quan chc ng u quc gia, 53 v th tng v 42 v ph tng thng v ph th tng cng hng trm v b trng, th trng v tng ng ca cc nc. Tng s cc quan chc chnh ph thuc cc on ln n khong 9.200 ngi, khong 627.000 ngi thuc cc t chc on th, x hi khc nhau, trong c 5.000 phng vin bo ch. C th coi y l mt trong nhng din n ng o nht t trc ti nay v PTBV, nh du mt mc quan trng ca loi ngi trong n lc tin ti mc tiu PTBV ton cu. Nhng kt qu chnh ca Hi ngh bao gm :

139

 Khng nh li PTBV l mt yu t trung tm ca CTNS 21 quc t v tip tc thc y cc hnh ng ton cu nhm gim s ngho i v bo v mi trng. Khi nim PTBV c m rng v cng c, c bit nhn mnh mi quan h gia ngho i, mi trng v s dng ti nguyn thin nhin. Cc chnh ph nht tr v khng nh li mt lot cc cam kt v mc tiu c th cho cc hnh ng nhm thc hin c hiu qu hn cc mc tiu PTBV. Nng lng v v sinh l cc ni dung ch yu m cc cuc m phn t c kt qu mc cao hn so vi cc cuc hi ngh quc t trc y. Thc y thnh lp mt qu quc t v xo i gim ngho. i tc mi cho Pht trin Chu Phi (New Parternership for African Development) c xc nh qua cng ng quc t c th tp trung hn vo nhng c gng nhm p ng nhng nhu cu pht trin ca lc a ny. 196 nc tham gia Hi ngh Thng nh ny thng qua Bn Tuyn b chnh tr Johannesburg v Bn K hoch thc hin PTBV. Hi ngh tip tc cam kt thc hin y CTNS 21 v PTBV. Tuyn b chnh tr ti khng nh nhng nguyn tc c bn v PTBV c thng qua ti Hi nghi Rio 1992, ng thi khng nh cam kt ca cc nc i vi PTBV, khng nh trch nhim chung xy dng 3 tr ct ca PTBV l : pht trin kinh t, pht trin x hi v bo v mi trng cc cp a phng, quc gia, khu vc v ton cu. Hi ngh cn nu 5 vn ch cht v mi trng mang tnh cht cp bch ton cu cn c tp trung gii quyt trong nhng nm trc mt : 1) Cung cp nc sch v x l nc thi; 2) Cung cp nng lng mi (nng lng sch) thay th nng lng than , du m; 3) Tp trung phng chng cc loi dch bnh nh HIV-AIDS, lao phi..; 4) Pht trin nng nghip, chng sa mc ho t ai, gim i ngho trn ton th gii; 5) Bo v s a dng sinh hc v ci to cc h sinh thi. Kt qu quan trng nht ca Hi ngh l bn k hoch thc hin nu ln mc tiu v thi gian biu nhm thc thi cc hnh ng v mt lot vn ch yu, bao gm gim mt s ngi khng c hng cc iu kin nc sch v v sinh mi trng vo nm 2015, gim 50% s lng ngi i ngho trn th gii vo nm 2015, ln
140

u tin cc quc gia nht tr a ra cam kt tng cng s dng nng lng ti to vi mt nhn thc v s cp bch ca vn . Ti Hi ngh xut hin nhng sng kin v quan h i tc c thit lp gia cc nc, cc nhm cng ng, gii kinh doanh. Nhng quan h i tc ny mang n cho cc bn nhng ngun h tr mi v ti chnh v k thut nhm t c nhng kt qu ng k i vi cng ng trn ton th gii. Hi ngh to ra hnh nh ca mt bc t bin c bn trong vic pht trin nhng quan h i tc. C th ni rng mc d cn nhng bt ng cha c gii quyt, Hi ngh t c nhng thnh cng nht nh. Trong bi pht biu b mc, Tng th k LHQ Kofi Annan ni : Hi ngh ny bin PTBV tr thnh hin thc, m ra cho chng ta con ng i nhm gim ngho trong khi bo v c mi trng, con ng m chng ta cng hng ti cho tt c mi ngi, c ngi giu v ngi ngho, cho hm nay v cho ngy mai. Nhng cam kt v hnh ng c th c nht tr ti y s to nn nhng thay i tht s cho mi ngi tt c cc vng trn th gii. ng kt thc bi din vn bng cu ni : n lc chng ta cn thc s vo cuc v hnh ng. Thi im kt thc Hi ngh hm nay chnh l thi im khi u cng vic ca chng ta. Tm li Hi ngh thng nh Johannesburg ra cc nhim v trng tm n nm 2015 bao gm : Xo i gim ngho; Thay i cch thc tiu dng v sn xut; Bo v v Qun l ti nguyn thin nhin; Pht trin bn vng trong iu kin ton cu ha; Nng cao sc khe con ngi, cam kt cng thc hin. Sau Hi ngh Thng nh Johannesburg, PTBV thc s tr thnh chin lc pht trin chung ca c th gii v nhiu nc ln lt xy dng Lch trnh pht trin cho t nc mnh. 6.2. u t cho vic chm sc mi trng Sc mnh ca khi lin minh ton cu r rng l do s tin u t ca cc nc quyt nh, va cho bn thn nc h va cho cc hot ng hp tc. Cng vic cn thc y l phi c gng tng hn na s h tr dch v k hoch ho gia nh, ci tin vic gio dc, chm sc sc kho v v sinh, khi phc li mi trng b suy thoi, bo v a dng sinh hc, gi vng sn lng nng nghip, m rng din tch trng cy gy rng, tng cng hiu qu nng lng v pht trin cc ngun ti nguyn nng lng c th ti to. S tin cn thit cho nhng mc tiu ny trn ton th gii kh m c lng c, nhng chc chn l rt ln, c tnh chi ph mi nm phi nhiu t la. Cc nc thu nhp cao c th cung cp c cho tt c cc nhu cu u t v mi trng nc h. Phn ln cc nc thu nhp trung bnh cng c th thc hin c nhng phn c bn. Nhng nhiu nc thu nhp thp v cc nc ang ngp n nn
141

khng th tp trung cho vic xy dng cuc sng bn vng bi v h cn phi khai thc ti nguyn thin nhin gii quyt nhng nhu cu cp bch, nhu cu trc mt ca cuc sng hng ngy. i vi cc nc ny, cn ci t nn kinh t th gii v c nhng h tr trc tip. Vic xo n v gii quyt tnh trng bun bn bt cng trn th gii ngy nay cn phi i mt on ng di na mi o ngc c chiu hng dng ti nguyn ang t cc nc thu nhp thp chy vo cc nc thu nhp cao. Cc khu vc cn mang n nhiu nht l vng Cn Sahara chu Phi, y s n trung bnh ngang vi tng thu nhp quc gia (GDP) v chu M La Tinh ln n 60% GDP. tr c nhng mn n khng l , cc nc buc phi hn ch mc sng ca nhn dn trong cnh bn cng v xut khu mt khi lng ln nhng ti nguyn him hoi ca h, v nh vy cng kch thch thm nn tn ph mi trng. iu c bn nht l phi gim cc mn n chnh thc (tc l n vay cc chnh ph v cc ngn hng nh nc) v cc mn n thng mi (vay t ngn hng thng mi) cho cc nc thu nhp thp. Mt bin php gim n tt nht l chuyn tin n thnh tin h tr thin nhin, tc l to iu kin cho nc mc n thc hin cc d n v mi trng. Nhng iu quan trng l phi trnh bt k s p t no gy cn tr cc nc trong vic t mnh qun l hon ton chin lc bn vng ca mnh. Cn ci thin iu kin bun bn cho cc nc ang pht trin. iu ny lin quan n vic xem xt li nhng s tin tr cp cho nng nghip cc nc thu nhp cao, gy nn tnh trng h gi gi to v lm gim kh nng xut khu lng thc ca cc nc thu nhp thp. Cn xem xt li nhng hng ro thng mi cn tr xut cng hng ho ca cc nc thu nhp thp, nhng phi gi li cc lnh cm bun bn nhng th thc phm b nhim. S giao ng gi c tin t v nn u c, gi c hng ho v t l tin li lm suy yu nhng nn kinh t vn km ci. Cn c cc hip c quc t h tr n nh gi c ca nhng mt hng s cp m nhiu nc ang phi l thuc vo . Thm vo cng cn khuyn khch u t cc nc thu nhp thp. Hin nay tin li t cc nc chu M La Tinh thng chui vo cc nc chu u v M. Nhng kiu u t c th gy ra tc hi cng nh n nn. Cch u t ng n l khng lm kit qu v ph hot mi trng ca cc nc c u t. 6.3. H tr cho vic pht trin Cc chng trnh h tr pht trin l s tin m cc nc thu nhp cao cam kt dng gip vic pht trin cc nc thu nhp thp. H s dng nhiu mn tin ln xy dng nhiu c s h tng v chuyn n nhiu loi hng ho v dch v. Nhng ch mi c mt s rt t nc thu nhp cao nhn thc c rng mc tiu lu di c nh ca s tin h tr pht trin phi t c 0,7 % GDP. Hn na trong nhng nm
142

gn y, dng ti chnh t nhng nc thu nhp thp chy n nhng nc c thu nhp cao tr n qu s tin h tr pht trin. Cc nc thu nhp cao cn nhn thc c rng quyn li lu di ca h chnh l ch tng cng ti chnh v h tr c hiu qu. Nhiu nc ra iu kin l phi dng sn phm v dch v ca h khi thc hin chng trnh h tr do h i th. Nhng cch thc ny khng chp nhn c v s ngn cn s pht trin ti nng v phng tin ca cc nc tip nhn. Cch thc h tr lch lc v tc hi ca vic h tr cng lm tng ln vn gay cn trong nhng nm gn y. Cc d n xy p nc v di dn l nhng vn c bit nghim trng. Nhiu d n di dn khng tnh n kh nng chu ng c ca nhng khu vc di dn n . Mt s ln p nc c xy ln m khng h quan tm y n s tn ph mi trng ln tnh trng khn kh ca nhn dn do n gy ra. Bi vy trong vic xy dng v thc hin cc d n ln v pht trin hin nay, ngi ta quan tm nhiu hn n cc nhn t mi trng v x hi. Ci gi l d n khng l khng cn c coi l hay ho nh trc y ngi ta thng ngh. Mt chuyn bin tin b hn l h tr k thut trnh by nhng phng php lm vic th no hin nay chim mt t l ln ca tng s ngn sch h tr pht trin. y l cch h tr tt nht, bi v n gip cc nc chm pht trin kh nng phn tch, nghin cu v t mnh gii quyt mi kh khn ca mnh. 6.4. Cc cng c v tho thun quc t v mi trng m Vit Nam tham gia v ang xem xt tham gia Trong nhng nm qua nh nc Vit Nam v ang xem xt cc cng c v tha thun quc t v dn dn tham gia tng bc a nc ta hi nhp vo khi lin minh ton cu tm kim s h tr ca quc t vo s pht trin ca nc ta, ng thi cng thc y nc ta pht trin kp vi cc nc trong khu vc v trn th gii. T nm 1980 n nay, nc ta c gng tham gia c mt s cng c v tho thun v mi trng. Sau y l nhng tho thun v cng c quc t m nc ta tham gia:
Tn Cng c Ngy k kt

Cng c ca LHQ v s bin i mi trng Cng c IAEA v thng bo sm s c ht nhn, 1987

26/8/1980 29/12/1987

Cng c IAEA v tr gip trong cc trng hp s c ht nhn, hoc 29/12/1987 cp cu v phng x, 1986 Cng c lin quan n bo v di sn vn ho v t nhin th gii, 1972
143

19/10/1987

Tho thun v mng li cc trung tm thu sn chu -Thi Bnh 2/2/1989 Dng, 1988 Cng c v vng t ngp nc c tm quan trng quc t, c bit nh 20/9/1989 ni c tr ca cc loi chim RAMSAR, 1971 - Ngh nh th b sung cng c v t ngp nc c tm quan trng quc t, c bit nh ni c tr ca cc loi chim nc, Pari, 1982 Cng c quc t v ngn nga nhim do tu thuyn MARPOL, 1973 - Bn b sung Lun n cho cng c, Lun n, 1990 - Bn b sung Copenhagen, 1992 Cng c v bun bn quc t nhng loi ng vt, thc vt c nguy c 20/1/1994 b e do (Cng c CITES), 1973 Ngh nh th Montreal v cc cht lm suy gim tng zn, 1987 Cng c Vienna v bo v tng zn, 1985 Cng c Lin Hip Quc v Lut bin, 1982 Cng c khung ca Lin Hip Quc v bin i kh hu, 1992 Cng c v a dng sinh hc, 1992 26/1/1994 26/4/1994 25/7/1994 16/11/1994 16/11/1994 29/8/1991

Cng c v kim sot vic vn chuyn xuyn bin gii cc cht thi 13/3/1995 nguy hi v vic loi b chng (Basel), 1989 Tuyn b quc t ca Lin Hip Quc v sn xut sch hn Cng c Chicago v hng khng dn dng quc t, 1944 Tho thun v thit lp U ban ngh c n Dng-Thi Bnh Dn Hip c v khong khng ngoi v tr, 1976 Cng c v cm pht trin , sn xut v tng tr v kh ho hc, vi trng v cng vic tiu hu chng Cam kt quc t v ph bin v s dng thuc dit cn trng FAO, 1985 Hin nay chng ta ang xem xt cc cng c v tha thn quc t sau y tham gia: 1- Cng c quc t v trch nhim hnh s i vi thit hi do nhim du, 1969. 2- Cng c quc t lin quan ti can thip vo cc biu v cao trong trng hp thit hi do nhim du, 1969. 3- Cng c v phng nga nhim do cht thi v cc cht khc, 1971
144

23/9/1999

4- Cng c v phng nga nhim bin do cht thi v cc cht khc, 1972. 5- Cng c quc t v bo tn cc loi ng vt hoang d di c, 1979. 6- Hip nh ASEAN v bo tn thin nhin v cc ti nguyn thin nhin, 1985. 7- Cng c quc t v s sn sng ng ph v hp tc i vi nhim du. 6.5. Kt lun Nh ni trn mi vic pht trin ca cc nc trn th gii c thun li v t c kt qu nh mong mun, cc nc phi hp tc vi nhau trong mt lin minh ton cu. Mt lin minh ton cu mun c hiu lc l phi qun l c ton b cc ngun ti nguyn ca nhn loi c th i ph c vi nhng th thch to ln trong cc thp k sp ti. iu ny c ngha l chnh ph cc nc cn hp tc cht ch vi cc t chc quc t , cc t chc phi chnh ph, cc nhm tn gio, cc dn tc bn a, cc ngnh doanh nghip, cng nghip v thng nghip trn th gii. Tt c u phi cng chung gii quyt cc vn v xc tin vic thay i trong cch sng. Cng cn phi lin kt vi nhau trong vic gim st v nghin cu to ra mt kho tri thc chung ngy cng phong ph c th p ng c mt cch hiu qu cc yu cu v pht trin bn vng cho mi dn tc v cho c nhn loi. Trn bnh din quc t, t chc LHQ l mt cng c thc hin nhiu vn quan trng, nhng t chc ny cn cng knh v cha c hiu lc nh mong mun. Phi c hnh ng cn thit hp l ho v tng cng sc mnh ca b my LHQ nhm m bo c s hp tc cht ch da trn mt chng trnh do ng o mi thnh phn tham gia quyt nh. Mi quan tm c phn nh trong Cc Hi ngh Thng nh Rio 1992 v Johannesburg 2002 v Mi trng v Pht trin v c c nhng tin b nht nh.

145

Li kt Ngy nay cuc sng ca chng ta ang tin ln ngy cng nhanh chng. Chng ta lm c nhiu vic, chng ta ng thi cng v ang tiu th nhiu ti nguyn, nng lng, i li nhiu v nht l lm vic nhiu. Cng vic hng ngy lm cho chng ta lun bn rn nn chng ta t ch n nhng vn xa xi khng lin quan n bn thn mnh hng ngy, nh vic cu ly Tri t, hay cu ly nhn loi khi b suy vong. D sao, thi gian cn li rt ngn ngi, s suy thoi ca h t nhin m chng ta phi l thuc s p n rt nhanh chng. Nhng tc ng ca n ln cuc sng ca con ngi ngy cng nghim trng, nh tn ph rng, suy thoi t, ngun nc cn kit, khai thc c qu mc, tt kh t ngp nc, khai thc ti nguyn v lm nhim mi trng. Kh nng hi phc li cc suy thoi ni trn ngy cng kh khn. D rng ri y khi chng ta tm ra c con ng tin ti pht trin bn vng, liu chng ta c cn thi gian thc hin khng, trc lc chng ta lm cho thin nhin v mi trng sng ca chng ta vt qu gii hn chu ng ca n. Chng phi lun ghi nh rng Tri t chng ta ang chung sng ging nh mt hn o nh. Hn o nh c th l thin ng, nh o Easter gia Thi Bnh Dng, cch xa ni c ngi khong 2.250 km, khi ngi Polynesian mi n y vo khong gia nhng nm 300 A.D v 900 A.D. Hng trm bc tng khng l sng sng trn o x xc, c pht hin vo nm 1722, khi ngi chu u n y ln u tin ni ln trn hn o ny tng tn ti mt lch s huy hong v mt nn vn minh kh pht trin vi dn s khong 6 n 30 ngn dn, mi trng thun li vi nhng rng cy tt ti, m nay l mt hn o ngho nn, khng cy ci vi s dn khong 2 000 ngi, chen chc sng trong cc hang t nhin v i kht. Trong qu trnh pht trin ngi dn o Easter dn dn cht ht cy ci trn o, ngun nc cn kit, t b suy thoi, chim mung v cc ng vt trn o khng cn ni sinh sng cng mt dn v cui cng ngi dn cn ht ngun sng. H bin vng t thin ng thnh mt ni y kh khn cho cuc sng. Tri t ca chng ta ang sng rng hn o Easter nhiu ln, ti nguyn phong ph hn, nhng dn s cng ng hn nhiu, nhng vn l mt hn o. Ti nguyn trn Tri t cng ang b suy thoi nghim trng do chnh hot ng pht trin ca chng ta. Nu chng ta khng thay i cch sng m chng ta ang eo ui th tng lai ca Tri t v x hi loi ngi chng ta s theo vt chn ca o Easter m khng th o ngc c. Tuy vy, chng ta tin vo tr thng minh ca chng ta, c th sm tm ra con ng kp a x hi loi ngi tin theo con ng pht trin bn vng trc khi chng ta tn ph qu mc chu ng ca Tri t. Chng ta lm suy gim ngun ti nguyn
146

thin nhin cho s pht trin ca chng ta, ng thi chng ta cng lm gim st kh nng sng st ca cc loi khc cng chung sng vi chng ta trn Tri t. Nu chng ta thc hin cc gii php pht trin bn vng, chng ta buc phi co hp cc hot ng ca chng ta li cht t, tng t nh phi chui qua nt c chai. Vn ch cht cho tng lai ca chng ta v ca Tri t ca chng ta l chng ta phi lm th no vt qua c kh khn ny, thot qua c c chai mt cch an ton nh nh sinh vt hc ni ting Edward O. Wilson vit: Th no ri ci c chai v mi trng cng s n vo th k 21. N s gy nn mt kiu din bin mi do s bin i v mi trng. Din bin cng c th mc ton cu, nhng s tn bo hn nh xy ra trong lch s , m chng ta bit l c mt nn vn minh ca mt vng b sp tr li thi hoang s, nh bc Lng H (nay l Irak), Hy Lp, Mayan, hay cc ni khc trn th gii s ln dn b cht mt cch au n. Mt s ngi khc phi tm ni trnh nn hay thanh ton nhau sng st. D sao con ngi cng phi tm cch co mnh li thot ra ch tht nt c chai m khng lm suy thoi thm mi trng, l ni sng cui cng ca chng ta. Chng ta ra Chng trnh Pht trin bn vng cho c Th gii v cho tng nc v phn u t c cng vic cng sm cng tt. Tuy nhin y l cng vic lu di v cng ht sc kh khn. L tng xy dng cuc sng bn vng khng th thnh cng nu nh ng o nhn dn khng nhn thc c tm quan trng ca vn . Mt quyt nh ca c nhn v bo v mi trng hay gim thiu tiu th khng th c hiu qu bng cng lc c nhiu ngi cng thc hin . Nhng c nhn cng c th gy nh hng n nhiu ngi khc bng cch tuyn truyn, gio dc, trao i thng tin v nht l xy dng c m hnh tt cho ngi khc noi theo. Thit ngh, khoa hc v mi trng c vai tr quan trng trong vic cung cp nhng thng tin cho mi ngi c th ng dng vo cng vic gii quyt nhng vn mi trng xung quanh mnh. Bng cch thc y nghin cu khoa hc, pht minh ra nhiu sng kin khc phc cc hu qu mi trng, ci thin cuc sng v gio dc cho mi tng lp nhn dn v khoa hc mi trng, chng ta hy vng s gp phn thc y cng cuc pht trin bn vng thc hin thnh cng. Cc tc gi

147

Ti liu tham kho

1. Agenda 21, 1992. United Nations Conference on Environment and Development. 2. Asia-Europe Foundation 2003. Finding the Path from Johannesburg. Proceedings of the Asia-Europe Environment Forum. First Roundtable on 29-30 September 2003 in Bangkok, Thailand. 3. Ban Khoa gio Trung ng, i hc Quc gia H Ni, 2002. Bo v mi trng v pht trin bn vng. NXB Chnh tr Quc gia, H Ni. 4. B K hoch v u t, D n VIE/01/021, 2003. Hi tho Hng ti pht trin bn vng Vit Nam. K yu Hi tho 08/03/2002. 5. B K hoch v u t, D n VIE/01/021, 2003. Kinh nghim xy dng v thc hin Chng trnh Ngh s 21 v Pht trin bn vng ca Trung Quc. VIE/01/21. 6. B Gio dc v o to (L Vn Khoa Ch bin), 2001. Khoa hc Mi trng. NXB Gio dc, H Ni. 7. B K hoch v u, D n VIE/01/021, 2004. Hi tho Tin trnh th ch ho CTNS 21 v nng cao vai tr gim st ca Quc hi v Pht trin bn vng. K yu Hi tho, 23/04/2004. 8. B Ti nguyn v Mi trng, 2004. Chin lc bo v mi trng quc gia n nm 2010 v nh hng n nm 2020. NXB. Chnh tr Quc gia, H Ni. 9. B Ti nguyn v Mi trng (Trng Quang Hc Ch bin), 2005. a dng sinh hc v Bo tn. 10. B Ti nguyn v Mi trng. Cc ti liu v cc Tho thun v Cng c quc t. http://www.nea.gov.vn. 11. Chnh ph Nc Cng ho X hi Ch ngha Vit Nam, 2004. nh hng chin lc pht trin bn vng Vit Nam (Chng trnh Ngh s 21 ca Vit Nam), H Ni, thng 8 nm 2004. 12. Cc Bo v Mi trng, B Ti nguyn v Mi trng, 2003. 10 nm pht trin bn vng chng ng t Rio de Janeiro 1992 n Johannesburg 2002, Hi tho v s pht trin bn vng ca Vit nam, H Ni thng 10 nm 2003. 13. Bhaskar Nath, Luc Hens and Dimitri Devuyst, 1996. Textbook on Sustainable Development. UNESCO, Paris.

148

14. Brian Groombridge and Martin D. Jenkins, 2002. World Atlas of Biodiversity Earths Living Resources in the 21 st Century. University of California Press, Berkeley Los Angeles London. 15. Cann R.L., 2001. Genetic clues to dispersal in human populations: Retracing the past from the present. Science 291: 1742-1748. 16. Crutzen, P.J., 2002. Geological of Mankind: The Anhtropocene, Nature, 415, 23. 17. Crutzen, P.J., 2005. The Anthropocene: the current human-dominated geologiacal era: Human impacts on climate and environment. Paper presented at GEA International Conference 05: Climate Change and its Effect on Sustainable Development. October 15-16, 2005, Tokyo, Japan. 18. DAC, 2001. DAC Guidelines: Strategies for Sustainable Development, OECD 19. David, C.K., 1996. Bc vo Th k XXI, Hnh ng T nguyn v Chng trnh Ngh s Ton cu. Nh xut bn Chnh tr Quc gia, H Ni. 20. Dewar R.E., 1984. Mammalian extinctions and stone age people in Africa. In: Partin P.S. and Klein R.G.. Quarternary extinctions, pp. 553-573. University of Arizona Press, Tucson. 21. Dillehay T.D., 1977. Monte Verde:A Late Pleistocene settlement in Chile, Vol. 1: The archaelogical context and interpretation. Smithsonian Institution Press, Washington DC 22. D n VIE/01/021. Xc nh b tiu ch pht trin bn vng v c ch xy dng mt s c s d liu pht trin bn vng Vit Nam. H Ni. 23. i hc Kinh t Quc dn, Khoa Kinh t Qun l ti nguyn Mi trng v th, 2006. Bi ging Pht trin bn vng. H Ni. 24. Gabunia L. et al. , 2000. Earliest Pleistocene hominid cranial remains from Dmanisi, Republic of Georgia: Taxonomy, geological setting, and age. Science 288:1019-1025. 25. Guidon N. and Delibrias G., 1986. Carbon-14 dates point to man in the Americas 32,000 years ago. Nature 321: 769-771 26. Jeffrey Sayer and Bruce Campbell, 2004, The Science of Sustainable Development: Local livelihoods and Global Environment. Cambridge University Press, 27. H Huy Thnh 2006. Pht trin bn vng: phng thc pht trin hin i ca aax hi loi ngi. Nghin cu pht trin bn vng. S 2, 2006. Vin nghin cu Mi trng v Pht trin bn vng. Vin Khoa hc X hi.
149

28. Hans van Ginkel, 2005. Imaginative Combinations: Towards More Successful Approaches to Mitigate and Adapt to Climate Changes. Paper presented at GEA International Conference 05: Climate Change and its Effect on Sustainable Development. October 15-16, 2005, Tokyo, Japan 29. Harcourt C.S. and Sayer L.A. , 1995. The Conservation atlas of tropical forests: The Americas. IUCN-the World Conservation Union, Cambridge and Gland. 30. Hardi, P; Zdan, T., 1997. Assessing Sustainable Development: Principles in Practice. International Institute for Sustainable Development. 31. IPCC , 2001. Technical Summary, Climate Change 2001: Impacts, Adaptetion and Vulnerability. Contribution of Working Group II to the Third Assessment Report of the Intergovermental Panel on Climate Change. IPCC. Cambridge University Press, New York, NY. 32. IPCC 2007. Climate Change 2007: The Physical Science Basis. Summary for Policymakers. Contribution of Working Group I to the Fourth Assessment Report of the Intergovermental Panel on Climate Change. Geneva. 33. IUCN, 2003. Sustainable Development Goals and Trade. IUCN& UNDP. 34. IUCN, 2004. The IUCN Programme 2005-2010: Many voices, one earth. 35. IUCN, 2004. Engaging People in Sustainability, IUCN, CEC. 36. IUCN, UNEP, WWF, 1996. Cu ly Tri t, Chin lc cho cuc sng b vng. CRES bin dich. Nh Xut bn KHKT. H Ni 1999. 37. Francois Ramade, 1989. Elements decologie, ecologie appliquee. Paris. 38. Larick R. and Ciochon R.L., 1996. The African emergence and early Asian dispersal of the genus Homo. American Scientist Nivember December. 39. L vn Khoa, Nguyn Ngc Sinh, Nguyn Tin Dng, 2001. Chin lc v Chnh sch mi trng. NXB. HQGHN, H Ni. 40. L V Khi, Nguyn Ngha Thn, 2001. a l Sinh vt. Nh xut bn i hc Quc gia H Ni. 41. Lu c Hi- Nguyn Ngc Sinh, 2001. Qun l Mi trng cho s pht trin bn vng. NXB HQGHN. 42. Martin P.S. , 1967. Pleistocene overkill. Natural History 76, No 10. 43. Meadows,D., 1998. Indicators and Information Systems for Sustainable Development. The Sustainability Institute.

150

44. Millennium Ecosystem Board, 2005. Ecosystems and Human Well-being. MEA, Malaysia and United States. 45. Neefjes, K., 2000. Environmental and Livelihoods: Strategies for Sustainability. Oxfam Publication. 46. Northern Arears, 2003. Strategy for Sustainable Development.IUCN, Pakistan. 47. Odum P.E., 1971. Fundamental of Ecology. Third edition. Philadenphia London- Toronto 48. Odum P.E., 1975. Ecology. Second edition. New York Chicago- San FranciscoToronto- London- Sydney. 49. Petit et al. , 1999. Climate and atmospheric history of the past 420,000 years from the Vostok ice core, Antarctica . Nature 399: 429-436. 50. Philip Sarre &Paul Smith with Eleanor Morris, 1991. One World for one Earth, Saving the Environment. Earthcan Publications Limited, London. 51. Roberts R.G. et al., 2001. New ages for the last Australian megafauna: Continentwide extinction about 46,000 uears ago. Science 292: 1888-1892.s 98: 779-780. 52. Rogers A.R., 2001. Order emerging from chaos in human evolutionary genetics. Proceedings of the National Academy of Science 98: 779-780. 53. Russian 3rd Nat. Comm. 2002. Tretie Nationalnoe Coovsenie rossiskoi federaxii. Moscow http://unfccc.int/resource/docs/natc/rusncr3.pdf (last accessed 17 April 2007). 54. Trng Quang Hc, 2004. Gio dc v Nghin cu khoa hc phc v mc tiu thin nin k. Bn tin HQGHN, H Ni. 55. Truong Quang Hoc, 2005. Education for Sustainable Development. Hanoi International Forum, Hanoi. 56. Trng Quang Hc, Phm Th Minh Th, V Thanh Sn 2006. Pht trin bn vng (L thuyt v Khi nim.) Ti liu ging dy dng cho Chng trnh Cao hc: Mi trng trong Pht trin bn vng. i hc Quc gia H Ni; B K hoach v u T. 57. Tyler Miller, G.Jr., 1996. Living in the Environment. Wadsworth Publishing Company, Belmont... Warshington.

151

58. Vandineanu, A., 2001. Sustainable Development: Theory and Practice Regarding the Transition of Socio-Economics System toward Sustainability. UNESCO. 59. Vietnam, 2001. National Plan for Environment & Sustainable Development, 1991-2000: Framework for Action. Project VIE/89/021. 60. V Qu 2008. Bin i kh hu ton cu v a dng sinh hc. Bo co trinh by ti Hi tho Bin i kh hu toan cu v gii php ng ph ca Vit Nam 2629 thng 2 nm 2008. Hoi Bo v Thin nhin v Mi trng Vit Nam. H Ni. 61. V Tun Anh, 2002. Tin ti pht trin bn vng Vit Nam. H Ni. 62. UNEP, 2007. GEO 4, Global Environment Outlook for Development. 63. World Resources 2000-2001. Part I Rethingking the link. Chapter 1 Linking People and Ecosystems. UNEP.
64. Zhu R.X. et al., 2001. Earliest presence of humans in northeast Asia. Nature 413:

413-417.

152