PANEVROPSKI UNIVERZITET APEIRON

Fa kul te t s po r t s ki h na u ka Ba n ja L u ka

PREDMET: TEORIJA SPORTSKOG TRENINGA (seminarski rad)

T E M A : S TR U KT UR A M O TO RI KI H SP O S OB N OS T I U F UD BAL U

Student: Ljubia Dolov

Predmetni nastavnik: Prof. Velibor Srdi Banja Luka, oktobar, 2013. godine

SADRAJ 1. UVOD ............................................................................................................................ 3 2. MOTORIKE SPOSOBNOSTI..................................................................................... 4 3. STRUKTURA MOTORIKIH SPOSOBNOSTI U FUDBALU ................................. 6 3.1.Brzina ..................................................................................................................... 6 3.1.1. Dosadanja istraivanja brzine ................................................................. 7 3.2.Snaga ...................................................................................................................... 8 3.2.1. Tipovi snage ............................................................................................. 8 3.3.Fleksibilnost ........................................................................................................... 9 3.4.Izdrljivost .............................................................................................................. 9 3.5.Koordinacija ......................................................................................................... 11 4. STRUKTURA RAZVOJA MOTORIKIH SPOSOBNOSTI KOD MLADIH

FUDBALERA .............................................................................................................. 13 5. ZAKLJUAK .............................................................................................................. 15 6. LITERATURA ........................................................................................................... 16

Strana 2 / 16

1. UVOD Fudbalske ekipe koje su dobro fiziki pripremljene imaju uvijek veu mogunost da ostvare pobjedu na utakmici. Optimalna fizika pripremljenost se postie razvojem motorikih sposobnosti kroz kondicioni trening. Motorike sposobnosti uestvuju u realizaciji svih vrsta kretanja. Svaka tjelesna vjeba sadri u sutini sve motorike sposobnosti (Prulj, 2005). Motorike sposobnosti dijelimo na: opte motorike sposobnosti fudbalera; specijalne motorike sposobnosti fudbalera (Hartvig, Miler, tokhauzen 1997). Motorike sposobnosti odgovorne su za efikasnost ljudskog kretanja. Raznim istraivanjima je utvreno da se motorike sposobnosti ne mogu djelotvorno opisati samo jednom, generalnom dimenzijom, ve je za opisivanje ovjekovih kretnih sposobnosti, potrebno raslanjivanje na vie kvantitativnih, snaga, brzina, izdrljivost i fleksibilnost i kvalitativnih, koordinacija, agilnost, ravnotea, preciznost, motorikih sposobnosti. Tjelesnim vjebanjem moe se znaajno uticati na razvoj i na odravanje postignutog nivoa pojedinih motorikih sposobnosti. Na neke sposobnosti mogue je uticati u veoj mjeri nego na druge, a to zavisi od stepena uroenosti pojedine sposobnosti, i o vjebanju u optimalnoj ivotnoj dobi. Na snagu se moe efikasno djelovati i u starijoj ivotnoj dobi, dok je uticaj vjebanja na brzinu i koordinaciju i pokretljivost bitno manji, a mogue je znaajnije uticati samo u ranoj mladosti. Metode i vjebe koje koristimo u pravilno programiranom fizikom vjebanju razlikuju se prilikom razvijanja razliitih sposobnosti. Sportovi se razlikuju i po strukturi pokreta koji su u njima prisutni, pa tako razlikujemo: Monostrukturalni sportovi su oni u kojima se jednostavna struktura pokreta ciklino ili aciklino ponavlja. Ciklino ponavljanje pokreta prisutno je u tranju, plivanju, veslanju i bicilizmu, a aciklino ponavljanje je prisutno u dizanju tegova, kuglanju, streljatvu i sl. Polistrukturalni sportovi su karakteristini po nizu specifinih kretnih struktura koje se izmjenjuju zavisno od situacije. U tu grupu sportova ubrajamo borilake sportove, tenis, stolni tenis, badmington i sl. Kompleksni sportovi su oni koji se sastoje od niza kretnih struktura koje se izvode u saradnji sa ostalim lanovima ekipe u igri. U tu grupu ubrajamo fudbal, koarku, odbojku i sl. Konvencionalni sportovi imaju standardizovane kretne strukture koje se izvode u zadanim ili varijabilnim uslovima. U tu grupu sportova ubrajamo sportsku gimnastiku, umjetniko klizanje, ples, i sl.
Strana 3 / 16

2. MOTORIKE SPOSOBNOSTI Ovaj pojam razliiti autori drugaije nazivaju (antropomotorike sposobnosti, biomotorike dimenzije, kinezioloke sposobnosti, kretne navike, motorike dimenzije itd.), ali svi oni govore o svojstvima ovjeka koja izraavaju njegovu fiziku pripremljenost za neki rad, kao i stvaralako ispoljavanje sopstvene linosti. Pojam motorikih sposobnosti, najee preveden u termin fizike sposobnosti, pojavio se u radovima teoretiara fizikog vaspitanja, krajem XIX i poetkom XX vijeka. Osim termina ,,fizike sposobnosti, u upotrebi su bili i drugi, kao npr. ,,kretne osobine, ,,fiziki kvaliteti, ,,kretni kvaliteti i drugi. U posljednje vrijeme, meutim, najee se primjenjuje termin motorike sposobnosti, koji se, barem u eksperimentalnim istraivanjima, obino svodi na operacionalno definisane latentne dimenzije izvedene iz nekog sistema mjernih instrumenata. Sutini naziva motorikih sposobnosti moda je najprimjerenija interpretacija Zaciorskog, koji motorikim sposobnostima smatra one aspekte motorike aktivnosti koji se pojavljuju u kretnim strukturama koje se mogu opisati jednakim parametarskim sistemom, izmjeriti identinim skupom mjerila i u kojima nastupaju analogni fizioloki, biohemijski, kognitivni i konativni mehanizmi. Tako definisane motorike sposobnosti razlikuju se od motorikih navika i motorikih vjetina, iako je, naravno, manifestacija motorikih sposobnosti mogua samo preko nekog konkretnog motorikog akta. Pod pojmom bazine motorike sposobnosti podrazumijevamo osnovne fizike sposobnosti ovjeka, dok pod pojmom specifine motorike sposobnosti smatramo one sposobnosti koje su steene kao rezultat specifinih treninga u pojedinim sportovima. Opte fizike sposobnosti pojedinca predstavljaju osnovu za sve ostale specifine fizike sposobnosti koje su, sa tog aspekta, dominanta uspjene obuenosti i osposobljenosti sportista. I. Rao i J. Malacko (2004), motorikim sposobnostima nazivaju one sposobnosti ovjeka koje uestvuju u rjeavanju motorikih zadataka i uslovljavaju uspjeno kretanje, bez obzira na to da li su steene treningom ili ne. Ispoljavaju se kroz dva prostora, i to: 1) manifestni (koji se moe vidjeti, ocijeniti, mjeriti) i 2) latentni (ne moe se jasno vidjeti, ali se moe na posredan nain procijeniti i utvrditi). Najee prihvaena podjela (Zaciorski,1961, Matveev, 1964, Kureli i saradnici, 1975, Platonov, 1984, orevi, 1989, Kukolj 1996) bazinih motorikih sposobnosti je podjela koja obuhvata:

Strana 4 / 16

 brzinu, snagu, izdrljivost, fleksibilnost, preciznost i ravnoteu. Svaka od navedenih bazinih motorikih sposobnosti ima nekoliko svojih manifestacija (prema akcionom i topolokom kriteriju podjele), tako da je, u stvari, broj bazinih motorikih sposobnosti i njihovih dimenzija mnogo vei od nabrojanih.1

Paspalj, D.: ,,Uticaj bazinih motorikih sposobnosti na efikasnost izvoenja tehnika bacanja iz programa specijalnog fizikog obrazovanja, Fakultet fizikog vaspitanja i sporta, Univerzitet u Banjoj Luci, god. 2008.,str.13 14.

Strana 5 / 16

2. STRUKTURA MOTORIKIH SPOSOBNOSTI U FUDBALU Vrhunska dostignua u fudbalu uticala su na to da se fudbal razvija neobino brzim tempom. Poboljavaju se svi vidovi priprema fudbalera, mijenjaju se uslovi treninga, usavravaju metode i sredstva, koriste dostignua savremenih nauka o ovjeku, podie nivo strunog kadra, poveavaju finansijska ulaganja i dr. Ovom rapidnom napretku fudbala i njegovom dominantnom mjestu u svijetu sporta doprinijeli su, sa jedne strane poboljani cjelokupni uslovi i sve jaa konkurencija, a sa druge strane nauna istraivanja, posebno ona koja se odnose na vrhunske pripreme i nastupe fudbalera. Posljednjih godina posebno je izraena tendencija za ubrzanjem fudbalske igre. Veliki procenat uspjeno realizovanih akcija zavrava se u kratkom vremenskom intervalu, sa brzim osvajanjem prostora i malim brojem kontakata igraa sa loptom. Danas savremeni fudbaler mora da odgovori postavljenim zadacima kako u fazi odbrane tako i u fazi napada, pa je zbog toga od izuzetne vanosti da se u pripremnom periodu, svaka za fudbal bitna motorika sposobnost, podigne na to vei nivo. Da bi se to postiglo neophodan je pravilan odabir metoda i sredstava treninga kao i pravilno dozirano optereenje. Samo na taj nain moemo doi do pravilnog razvoja i poboljanja pojedinih motorikih sposobnosti fudbalera kao to su aerobna i anaerobna izdrljivost, brzina, snaga, fleksibilnost, itd.2

2.1.Brzina Elementarni faktori od kojih zavisi brzina, kao motoriko svojstvo ljudi, u velikoj su mjeri nezavisni jedni od drugih. Drugim rijeima, brza reakcija nije uslov za brzo izvoenje pojedinanog pokreta, kao to ni brz pojedinaan pokret, kao takav, nije uslov za brzu lokomociju, odnosno izvoenje neprekidnog niza pojedinanih pokreta ija je posljedica kretanje tijela u prostoru. To ukazuje na injenicu da optimalna kombinacija uvjebanosti i usklaenosti sva tri osnovna faktora ispoljavanja brzine uslovljava i dobro razvijenu generalnu motoriku sposobnost (sposobnost brzog ispoljavanja kompleksnih pokreta ili kretnji), to je veoma bitno u odnosu na bilo koji sport. Pod brzinom se najee podrazumijeva sposobnost ovjeka da neko kretanje izvri za najkrae vrijeme ili da jedan pokret izvede to je mogue bre u datim uslovima. Svaki pokret
2

Popov, V.: ,,Uticaj specifinih sadraja rada na razvoj motorikih sposobnosti u pripremnom periodu fudbalera uzrasta od 14 do 16 godina, Diplomski rad, , Fakultet sporta i fizikog vaspitanja, Univerzitet u Beogradu, god. 2012., str. 3.

Strana 6 / 16

se moe izvesti odreenom brzinom, koja moe biti u rasponu od male do maksimalne. Pokret se moe izvesti samo jednim segmentom tijela ili cjelim tijelom. U sluaju pokreta koji se izvodi segmentom tijela moe se govoriti o brzini pojedinanog pokreta, dok se u sluaju pokreta koji se izvodi cjelim tijelom moe govoriti o brzini lokomocije. Brzina se ispoljava kroz nekoliko vidova, i to: latentno vrijeme motorikih reakcija, brzina pojedinanih pokreta, frekvencija pokreta. Mnoga istraivanja su pokazala postojanje i drugih pojavnih oblika ispoljavanja brzine tokom sloenih motorikih zadataka, i to: sposobnost maksimalnog ubrzanja pri lokomociji, maksimalna brzina lokomocije, sposobnost maksimalnog usporenja pri lokomociji, sposobnost promjene brzine promjene pravca kretanja, sposobnost maksimalno brzog izvoenja kompleksnih kretanja, sposobnost maksimalne frekvencije pokreta. 3 2.1.1. Dosadanja istraivanja brzine Dimenzija brzine jednako je tako ekstenzivno istraivana, ali ni u ovom podruju ne postoje radovi koji bi omoguili preciznu razliku izmeu razliitih sposobnosti tog segmenta motorikog prostora. Tako se pod pojmom brzine esto podrazumijeva brzina tranja ili sprint koji su izolovali Wendhler (1938), Sills (1950), McClloy (1956), Simens i saradnici (1969), turn (1970), mada se ta dimenzija gotovo redovno nalazi kao mjera eksplozivne snage u onim ispitivanjima u kojima je bilo dovoljno dobro zastupljeno ovo podruje snage. Osim ovog, u literaturi se spominje i faktor segmentalne brzine, koji je definisan pokretima udova sa to veom frekvencijom i konstantnom amplitudom (ovaj faktor utvrdili su, izmeu ostalih i Tumbee, 1953.; Hempel i Fleishman, 1955.; Simens, 1969. i turn 1970). Slino je struktuisan i kao dimenzija koju Rimoldi (prema Cattellu, 1966.) naziva faktorom frekvencije brzih pokreta. Neki autori dijele faktor brzine i na brzinu pokreta ruku (Fleishman, 1954), kao i na faktor vremena reakcije (Seshore; Thurstone; Rimoldi; Fleishman, Cattell, 1966). Ovaj
3

Paspalj, D.: ,,Uticaj bazinih motorikih sposobnosti na efikasnost izvoenja tehnika bacanja iz programa specijalnog fizikog obrazovanja, Fakultet fizikog vaspitanja i sporta, Univerzitet u Banjoj Luci, god. 2008., str. 18.

Strana 7 / 16

faktor se, u stvari, odnosi na brzinu jednostavne psihomotorne reakcije. Premda je oigledno da ovakva podjela faktora brzine pretpostavlja postojanje opteg faktora brzine (koji je utvrdio Franck, 1951), treba istai da ima autora koji u svojim radovima nisu uspjeli potvrditi takvu pretpostavku (Seshore, 1951. i Martnilk 1969). Na osnovu dosadanjih istraivanja nesumljivo je postojanje faktora brzine, koji se u prostoru nieg reda vjerovatno dijeli na brzinu jednog izolovanog pokreta i na brzinu pokreta u ritmu, odnosno frekvenciju pokreta. Neizvjesno je bilo i postojanje nezavisnih faktora brzine pojedinih dijelova tijela.4 2.2.Snaga Snaga je sposobnost savladavanja otpora ili suprotstavljanja otporu naprezanjem miia. Za pojavu miine snage u sportskim aktivnostima karakteristina su etiri tipa miinog djelovanja: a) Izometrika kontrakcija mii se napree ali ne mijenja duinu. b) Koncentrina kontrakcija mii se napree i istovremeno skrauje duinu. c) Ekscentrina kontrakcija mii se napree i istovremeno izduuje. d) Pliometrijska kontrakcija koncentrinoj kontrakciji prethodi ekscentrina kontrakcija. Najea mjera za veliinu sile je 1 RM (engl. repetition maximum) i ona predstavlja jedinicu maksimalne sile koja se demonstrira iskljuivo u jednom pokuaju i koristi se kao polazna osnova za planiranje treninga za razvoj sile. 2.2.1. Tipovi snage Eksplozivna snaga je sposobnost da se uloi maksimalna energija u jednom pokretu za to krae vrijeme tj. maksimalna snaga u minimalnom vremenu. Koeficijent uroenosti 80%. Repetitivna (dinamika) snaga je snaga manifestirana u pokretu sa vidljivim pomjeranjem miinih pripoja. Sposobnost izvoenja pojedinanih i ponavljanih nekih jednostavnih pokreta. Koeficijent uroenosti 50%.

Paspalj, D.: ,,Uticaj bazinih motorikih sposobnosti na efikasnost izvoenja tehnika bacanja iz programa specijalnog fizikog obrazovanja, Fakultet fizikog vaspitanja i sporta, Univerzitet u Banjoj Luci, god. 2008., str. 25.

Strana 8 / 16

 Statika snaga je snaga dranja tijela, dijelova tijela ili tereta, prilikom ega miii rade sa naprezanjem bez vidljivih pomjeranja svojih pripoja. Koeficijent uroenosti 50%.5

2.3.Fleksibilnost Sposobnost izvoenja pokreta maksimalnom amplitudom, u jednom ili vie zglobova i jednom ili vie puta, ne zavisi samo od motorikih sposobnosti, nego i od nekih morfolokih obiljeja, kao i fleksibilnosti kao elementarnom uslovu za dobro kvalitativno i kvantitativno izvoenje pokreta. Samo optimalno fleksibilan fudbaler moe do maksimalnih granica iskoristiti svoje potencijalne mogunosti u drugim motorikim sposobnostima, naroito u svim tipovima eksplozivne snage i agilnosti, kao i preventivno djelovati na mogunosti i karakter nekih vrsta povreda. Sa obzirom da u fudbalu preovladavaju visoko dinamina kretanja, koja osim brze i snane muskulature zahtjevaju i veliku elastinost, rastezljivost i sposobnost oputanja aktivne muskulature, a i mnoga istraivanja pokazala su vanost treninga fleksibilnosti u prevenciji povreda. Fleksibilnost je brojem testova najzastupljenija motorika sposobnost, sa jedne strane zbog udjela ove komponente u svim ostalim sposobnostima, sa druge zbog velike vanosti za prevenciju povreda, a takoe i zbog nemogunosti generalizacije ove sposobnosti. Gledajui parcijalno, testira se: Fleksibilnost abduktora i aduktora (odnoenjem leei bono, raznoenjem leei na leima). Fleksibilnost prednjeg dijela natkoljenice i dijela karlinog pojasa (zanoenjem leei na stomaku). Fleksibilnost zadnje strane natkoljenice (prednoenjem leei na leima). Fleksibilnost lumbalnog dijela lea (pretklonom raznono).6 2.4.Izdrljivost Fudbalska utakmica se sastoji od ponavljanja kratkih napora visokog intenziteta, izmeu kojih postoje periodi tranja u srednjem i niskom intenzitetu, hodanja i stajanja. Iako su periodi rada u visokom intenzitetu kratki, oni su presudni za dolazak u posjed lopte, postizanja gola i konane pobjede kao krajnjeg cilja. Na koliinu tranja u visokom ritmu mogu uticati faktori

Kondicioni trening-pojam, struktura, planiranje i programiranje, http://kakanjlive.com/kondicionitrening/ poglavlje1.pdf, pristupio stranici, 23.10.2013.god. 6 Stojakovac, A. (2011): http://www.fudbalskitrening.com/2011/08/metodolgija-razvoja-motorickih-sposobnostiii-2/, pristupio stranici:24.10.2013.god.

Strana 9 / 16

kao to su motivacija i taktika, ali se smatra da je osnovni faktor zbog koga neki igrai mogu da vre rad u visokom ritmu njihovi kapaciteti specifine fudbalske izdrljivosti. Izdrljivost je sposobnost pojedinih dijelova organizma ili organizma u cjelini da obavlja fiziku aktivnost tokom to dueg vremenskog perioda bez smanjenja efikasnosti rada. Izdrljivost je sposobnost organizma da se suprotstavi zamoru. U fudbalu, izdrljivost oznaava sposobnost fudbalera da izvodi sloene motorike akcije u visokom tempu tokom cijele utakmice. Senzitivna faza: aerobna izdrljivost poslije 12. godine, anaerobna izdrljivost poslije 14. godine. Mehanizam izdrljivosti: smjeten je u miinoj eliji energetski sistemi. Vrste izdrljivosti: a) prema mjestu i obimu ispoljavanja: 1. lokalna, 2. opta. b) prema specifinosti: 1. opta 2. specijalna:

brzinska izdrljivost, izdrljivost u snazi, brzinsko-snana izdrljivost, skona izdrljivost.

c) prema vrsti energetskog obezbjeenja: 1. aerobna, 2. anaerobna:

laktatna alaktatna.7

U periodu takmienja preteno se daje prednost optereenjima specifinim za takmienja koja nisu bila u stanju da odre baznu izdrljivost na dovoljno visokom nivou. Dok u pripremnom periodu dovoljno visoka optereenja izdrljivosti bila zastupljena u treningu to je vodilo do zapaenog poveanja aerobne izdrljivosti i uinka kada su ove skoro potpuno bile zanemarene za vrijeme perioda takmienja posljedica je bila trenutni pad snage i uinka. Snaga i sposobnost izdrljivosti fudbalera ona sadri kako optu aerobnu baznu izdrljivost
7

http://www.fudbalskitrening.com/2011/04/fizicka-priprema-u-radu-saloptom/, stranici pristupio 24.10.2013. god.

Strana 10 / 16

(sa orijentacijom specifinom za fudbal) moe da se u dugom zimsko pripremnom period idealno tipino razvijati preko otprilike 8 sedmica. 8 2.5.Koordinacija Koordinacija je sposobnost realizacije da se sportske tehnike, umne, psihike karakteristike i druge sposobnosti, efikasno poveu u sportski sklop sposobnosti, koji je tipian za kretanje u sportu. Najefikasniji uzrasni period za razvoj koordinacije je od 8 do 12 godina starosti. U sportu se razlikuju: 1) bazina (opta, generalna) i 2) sportska koordinacija. Bazine koordinacione sposobnosti su znaajne za poetnike. Koordinacija je sklop od niza specijalnih sposobnosti koje su genetski uslovljene i po funkciji samostalne. Kao takve one se odlikuju malom mogunou za meusobne transfere. Povezivanje je sposobnost da se pojedini pokreti dijelova tijela kao i pojedine faze pokreta povezuju u jednu jedinstvenu sportsku tehniku, kojom se rjeava konkretan tehniki zadatak. Orijentacija je psihiki proces kojim se sportista fiziki orijentie u prostoru i vremenu u odnosu na znaajne orijentacione take i akcije (na mehanike elemente sporta). Osnove orijentacione take su trajektorija leta lopte, akcije protivnika (u napadu i odbrani) i akcije saigraa. Orijentacija se bazira na brzoj selekciji primljenih informacija i donoenju odluka o zauzimanju odreene pozicije prema orijentacionim takama. Diferencijacija je sposobnost koja se zasniva na psihikom procesu, za ,,finu usaglaenost strukturnih elemenata jedne tehnike, pri emu se postie visok stepen tanosti i ekonominosti akcije. U praksi se oznaava kao ,,osjeaj za loptu, za vrijeme ili prostor itd. Reakciona sposobnost je izraena brzom primjenom sportskih tehnika na neki signal, iz spoljanje ili unutranje sredine. Poznata je uloga finti u sportskim igrama. Povezivanje je sposobnost da se u treniranju ili na takmienju program postupaka prilagodi prema novonastaloj situaciji. Sposobnost za ritam ogleda se u izraavanju ritmikih pokreta i kretanja, pri emu se istiu dvije osnovne karakteristike:
8

Rao, I. i sar. : ,,Izdrljivost nogometaa, Sarajevo, Pedagoka akademija Mostar, god.2000.,str. 89.

Strana 11 / 16

a) da se jedan oblik spoljanjeg, zadatog, ritma uspjeno antropomotoriki reprodukuje i b) da se postojei nauen, specifian ritam aktivnosti ili pokreta svjesno reprodukuje u sportskim akcijama.9 Za razvoj koordinacije moemo da koristimo razliite rekvizite kao to su: prepreke, unjevi, merdevine, obruevi i razliite lopte. Kod poetnika treba poeti sa tehnikom pravilnog tranja. Tokom vremena osnovna koordinacija prerasta u finalnu koordinaciju. Pomou razliitih prepreka tjeramo igraa da adaptira duinu koraka. Razmak izmeu prepreka zavisi od godita igraa i cilja koji elimo da postignemo. Kada se uestalije trenira razdaljin a je malo manja, a ako se eli uvjebati dui korak razdaljina je vea. Visoke prepreke treba koristiti ako je izgraena solidna i konstatna tehnika, a to znai da su visoke prepreke suvine u radu sa najmlaim uzrastom. Dobru koordinaciju karakteriu:

osjeaj za ritam, ravnotea, pravovremena reakcija, orijentacija u prostoru, adekvatna kretanja, sinhronizovani pokreti.

Znaaj koordinacije za svestrani razvoj:

uestvuje u svakom pokretu, daje kvalitet pokretu, poveava motoriko bogatstvo, stvara iroku bazu za uenje i razvoj svih ostalih pokreta (koji nadolaze iz budunosti), osnova je za uenje i izvoenje sloenih dinamikih motornih stereotipa vieg reda omoguava lake i bre uenje novog.10

Kondicioni trening-pojam, struktura, planiranje i programiranje, http://kakanjlive.com/kondicionitrening/ poglavlje1.pdf, pristupio stranici, 23.10.2013.god. 10 http://www.igrajfudbal.com/index.php/trening/jedna/85, stranici pristupio 24.10.2013.god.

Strana 12 / 16

3. STRUKTURA RAZVOJA MOTORIKIH SPOSOBNOSTI KOD MLADIH FUDBALERA Pod motorikim sposobnostima podrazumijevaju se jaina (sila), snaga, brzina, izdrljivost, koordinacija i gipkost. Kombinacija snage, brzine, koordinacije i gipkosti rezultuje agilnost. Svaka od ovih sposobnosti u manjoj ili veoj mjeri, a u zavisnosti od mjesta u timu, odreuje efikasnost igraa u fudbalskoj igri. Na primjer: jaina (sila) je znaajna u duel igri, odnosno borbi za prostor u polju ispred gola, kako odbrambenih igraa tako i igraa napada; snaga je znaajna kod uta, skoka, kratkih ubrzanja, ubacivanja dugih lopti iz auta; brzina je znaajna kod dugih sprinteva krilnih napadaa po boku terena; organizacije kontra-napada; izdrljivost (moe biti aerobna i anaerobna) znaajna je kako bi se visok tempo igre zadrao tokom cijelog mea (aerobna izdrljivost ubrzava procese oparavka nakon kratkotrajnih naprezanja), odnosno u presing igri kako bi se pritisak na igrae napada odrao na najviem nivou (anaerobna izdrljivost); koordinacija i agilnost su posebno znaajni kod igraa napada, al i i odbrane, prilikom prodora i fintiranja; gipkost izrazit znaaj ima u prevenciji povreda. Razvoj motorikih sposobnosti odreen je procesima rasta i sazrijevanja mladog organizma. Uticaje treninga na razvoj motorikih sposobnosti u periodu odrastanja neophodno je stoga prilagoditi zakonitostima ovih procesa. Pod pojmom rasta podrazumijeva se uveanje tjelesnih dimenzija (mase i visine tijela). Treba imati na umu da rast nije linearan, ve se razlikuju periodi breg i sporijeg rasta. Ako se izostavi prenatalni period, periodi rasta grubo se mogu podijeliti na 4 faze (sve uzrasne faze u ovom radu date su za djeake. Kod djevojica se poeci i zavreci pojedinih faza javljaju ranije.): 1. prva faza ubrzanog rasta (od roenja do 3. godine), 2. prva faza usporenog rasta (od 4. do 13. godine), 3. druga faza ubrzanog rasta (od 14. do 16. godine), 4. druga faza usporenog rasta (od 16. do 19. godine). Sa druge strane, pojam sazrijevanja je mnogo tee definisati od pojma rasta. esto se opisuje kao proces u okviru koga pojedini sistemi organizma dostiu punu bioloku zrelost. Ovaj proces se kod razliitih pojedinaca moe razlikovati u tempu i trajanju. To bi konkretno znailo da se dvojica mladih fudbalera istih tjelesnih dimenzija (na istom nivou rasta) mogu nalaziti na potpuno razliitim nivoima bioloke zrelosti. Kao posljedicu imamo razliite konane tjelesne dimenzije u odraslom dobu, to moe znaajno uticati na ispoljavanje pojedinih motorikih sposobnosti, pa samim tim i na efikasnost u fudbalskoj igri. Naime, u
Strana 13 / 16

periodu puberteta (druga faza ubrzanog rasta, od 14. do 16. godine), usljed ubrzanog polnog sazrijevanja, dolazi do pojaanog luenja mukog polnog hormona testosterona, ime se podstie ne samo rast u visinu, ve i razvoj miine mase. Ubrzanim razvojem miine mase znaajno se uveava maksimalna jaina (sila) miia, ali i snaga miia, kao i ukupna radna sposobnost. U periodu puberteta sazrijeva jo i nervni sistem, ime se takoe utie na uveanje maksimalne jaine (sile) miia, s obzirom da u njenom ispoljavanju razlikujemo uee kako miine (popreni presjek miia), tako i neuralne komponente (frekvencija pranjenja alfa-motoneurona). Iako su procesi sazrijevanja neizostavno prisutni u razvoju svakog mladog organizma, organizovanom i usmjerenom fizikom aktivnou moe se na efikasan nain poveati pozitivan uticaj procesa sazrijevanja na razvoj pojedinih motorikih sposobnosti. Pravilnim izborom sredstava i doziranjem optereenja u pojedinim kritinim periodima rasta i razvoja mladih fudbalera, proizvode se kljuni trenani uticaji, zahvaljujui kojima se u odraslom dobu mogu dostii maksimalni genetski potencijali. Proputanjem da se pravovremeno djeluje, motorike sposobnosti buduih fudbalera zasigurno e ostati na niem nivou od maksimalno mogueg. Kritini periodi rasta i razvoja izrazito osjetljivi na uticaje usmjerenih trenanih optereenja nazivaju se senzitivni periodi i oni su razliiti za razliite motorike sposobnosti.11

11

http://fudbalskikod.com/index.php?option=com_content&view=article&id=90, pristupio stranici 24.10.2013.

god.

Strana 14 / 16

4. ZAKLJUAK Fudbal je fenomen koji vie od pola vijeka privlai panju miliona ljudi, na jednom mjestu okuplja vie od stotinu hiljada ljudi i broji vie od stotinu miliona poklonika. Kao pokazatelj dostignua pojedinih zemalja i evolucija jedne vjetine u svjetskim razmjerama, sve to i jo vie pretoeno je u jednu igru fudbal.12 Razlaganjem fudbala na pet komponenti (tehniku, taktiku, fiziku, teorijsku i psiholoku pripremu) dobija se dublji, a samim tim i bolji uvid u problematiku fudbalske igre. Pa se tako danas posjeduje formula uspjeha u fudbalu u zavisnosti od posjedovanja odreenih motorikih sposobnosti, odnosno - brzina, S - snaga, Ko - koordinacija i F - fleksibilnost.13 Po pitanju utvrivanja strukture motorikih sposobnosti ima jo uvijek dosta nejasnoa, a dosadanja istraivanja pokazuju da je problem njihove strukture tek poeo da se razrjeava. Sve se vie zapaa, da se motorike sposobnosti manifestuju u veoma sloenim i razliitim zadacima. Faktorskim pristupom u istrivanju ovog antropolokog prostora, vremenom se nakupilo sve vie informacija koje potvruju da postoji vie faktora snage, brzine, koordinacije i dr., to je dovelo do pitanja o strukturi motorikih sposobnosti, odnosno do pitanja koliko motorikih sposobnosti objektivno postoje i kakve su njihove meusobne relacije. Na osnovu istraivanja koja su imala taksonomski ili fenomenoloki karakter, strukturu motorikog prostora (faktori prvog reda) definisali su faktori akcionog tipa (snaga, brzina, fleksibilnost, ravnotea, koordinacija i preciznost) i topolokog tipa (snaga ruku i ramenog pojasa, snaga nogu, snaga trupa, fleksibilnost trupa, fleksibilnost zgloba kuka, fleksibilnost pojasa, koordinacija nogu, koordinacija ruku, itd.). jednaina specifikacije: JSn=(30% I + 25% B + 20% S + 15% Ko + 10% F), gdje je: I - izdrljivost, B

12

Loli, V., Goranovi, S., Jovanovi, M.,: ,,Teorija i metodika fudbala, Banja Luka, Panevropski univerzitet Apeiron, god.2008.str. 6. 13 Aleksi, J. (2011): Presing igra u fudbalu, Specijalistiki rad, Banja Luka, Panevropski univerzitet ,,Apeiron, Fakultet sportskih nauka, god.2011., str. 6.

Strana 15 / 16

5. LITERATURA 1) Aleksi, J. (2011): ,,Presing igra u fudbalu, Specijalistiki rad, Banja Luka, Panevropski univerzitet ,,Apeiron, Fakultet sportskih nauka, god. 2011. 2) Loli, V., Goranovi, S., Jovanovi, M.,: ,,Teorija i metodika fudbala, Banja Luka, Panevropski univerzitet Apeiron, god. 2008. 3) Paspalj, D.: ,,Uticaj bazinih motorikih sposobnosti na efikasnost izvoenja tehnika bacanja iz programa specijalnog fizikog obrazovanja, Fakultet fizikog vaspitanja i sporta, Univerzitet u Banjoj Luci, god. 2008. 4) Popov, V.: ,,Uticaj specifinih sadraja rada na razvoj motorikih sposobnosti u pripremnom periodu fudbalera uzrasta od 14 do 16 godina, Diplomski rad, , Fakultet sporta i fizikog vaspitanja, Univerzitet u Beogradu, god.,2012. 5) Rao, I. i sar. : Izdrljivost nogometaa, Sarajevo, Pedagoka akademija Mostar, god.2000. 6) Kondicioni trening-pojam, struktura, planiranje i programiranje, stranici,

http://kakanjlive.com/kondicionitrening/ 23.10.2013.god. 7) Stojakovac, A. (2011):

poglavlje1.pdf,

pristupio

http://www.fudbalskitrening.com/2011/08/metodolgija-

razvoja-motorickih-sposobnosti-ii-2/, pristupio stranici:24.10.2013.god. 8) http://www.fudbalskitrening.com/2011/04/fizicka-priprema-u-radu-saloptom/, stranici pristupio 24.10.2013. god. 9) Kondicioni trening-pojam, struktura, planiranje i programiranje, stranici,

http://kakanjlive.com/kondicionitrening/ 23.10.2013.god.

poglavlje1.pdf,

pristupio

10) http://www.igrajfudbal.com/index.php/trening/jedna/85, 24.10.2013.god.

stranici

pristupio

11) http://fudbalskikod.com/index.php?option=com_content&view=article&id=90, pristupio stranici 24.10.2013. god.

Strana 16 / 16