Bases para unha antropoloxa

aplicada na Galicia rural

Por MARCIAL GONDAR PORTASANY
e XAVIER SAN MARTIN SALA
1. CONCEPTOS FUNDAMENTAl S DA ANTROPOLOXIA APLICADA
1.1. Conceptos fundamentais: Antropoloxa e persoa.
Cando as culturas ou segmentos de cultura entran en contacto
e unha tenta de influr na outra, ten para iso, teoricamente, ao seu
alcance, dous medios: a forza ou o convencemento. Os costos so-
ciais da primeira alternativa inclinan a utilizar normalmente a se-
gunda. A antropoloxa aplicada naceu coma unha sistematizacin
deste modo de actuar.
Un dos elementos constitut ivos da persoa humana a sa auto-
identidade. Todo o mundo al gun e sabe qun . Mais a identi-
dade frmase por procesos sociais ( BERGER-LUCKMANN, 1976"
216); a identidade dunha persoa constitese na identidade do pro-
pio mundo cultural como conxunto ou repertorio de solucins aos
diferentes problemas cos que o individuo ten de se enfrentar na.
sa actuacin diaria: problemas de tipo tcnico -trato coa natu-
reza-, problemas de tipo interpersoal ou interactivo ~ t r t o cos
outros-, a cultura dno-Ios modelos de comportamento para as di-
versas circunstancias da vida.
Cando, por calquera causa, algunha destas solucins, os valo-
res nos que se fundamentan ou a interpretacin da realidade en-
186 t ran en crise, ben por ar n desuso, ben por apareceren novas
alternativas no entorno dos indi iduos n competencia coas propias
que se puidesen ver afectadas por unha fal ta de credi bilidade, o
individuo atpase ante unha s ituaci n mbigua , ante un vao de
respostas, literalmente, non sabe que [acer; non sab a que a terse,
dira Or tega. Cando o afectad a l rn segmento clave d mundo
do indivi duo, resul ta tamn afectada a sa autoidentidade.
En tales casos danse varias sadas. Delas, das extremosas e
ou tras das de compromiso; no que s primeira se refi re, o indi -
viduo ou ben se enfrenta cult ura agresora mediante o rexeita-
mento -resistencia- a al quera innovacin ou influencia, ou ben
se autoelimi na suicidndose; polo que re pecta s se undas, as
persoas afe tadas poden quedar en si tuacin de desor i ntacin ao
non d isporen de marcos de r eferencia fixos e o desenlace ou trasp -
si ci n clesta o sndrome ou vivencia depresiva. Tamn cabe
acep ta-lo novo mundo e tra tar de se integrar nel, o que e acostuma
a fa cer negando o propi o; estas ituacin son propicias configu-
racin de compl xos de infer ioridad . En Calicia stam s a VIVIr
na actual idade unh de. tas si tuacin; a cult ur urbano-indu trial
est a p rovoca-la crise do istema t radic iona l de solucins, valores
e interpretacins, de xeito que podemos atopar entre os campe-
sios, dabon do os catr tipos de saelas das q ue
falamos .
Todo este pl' o"eso pdese lel' en d us eixes, no dos intereses do
conxunto urba no industrial , que na re li dacl e se r ,duce ao inter
daqueles que o dominan; e no dos intereses dos cam pesios afect a-
dos polo cambio.
1.2. Antropoloxa tecnocrtlca e etnocntrlca
Pomonos na primeira perspectiva; o inters que nela prima
a maximizacin econmica que impl ica u nha orientacin pro-
dutiva diferente da dominante no mundo rural. A influencia que a
cultura urbana tenta de exercer obor do campo ten mesmamente
como obxect ivo integralo no seu si s tema econmico. Non outro
o significado do tan t ra do e levado deseorolo agrario, que se pla-
nifica nos centros do poder poltico e econmico; como mais adian-
te mas ver, tal desemolo incidiu nos segmentos claves da cultura
campesma e provocou as situacins devanditas. Mais dende es ta187
perspecti va vese afectada a propia efectividade da planificacin
por un doble motivo; por unha banda porque o normal que
a tope serias resistencias nos campesios a cambia-los seus modos
tradi ionais; e pola outra porque a mesma rendabilidade pode su-
fri r se -como de esperar- a cr ise de identidade produce inesta-
bilidade, depresin e inseguridade persoal.
Ant e i to imponse percurar unha explicacin res istencia
innovacin; , poi s, necesario para poder actuar cunha meirandc
eficacia coece-Ios mecanismos da r esistencia ou da crise de per-
soalidade; sornentes deste xeito se podern f rmular estrat xias
orrectas pa ra supera-las dificultades. Tdolos cientficos sociais
es tn de acor do en recoecer esta dimensi n tcnica Antropolo-
xa a plicada.
o segundo eixe refn:sc aos intereses dos campesios. u:rto
que ordina riamente foi esta unha perspectiva esquencida polos an-
tropl ogos; a razn obvia: a ll ntropoloxa xeral naccv nos Esta-
dos coloniali stas, sendo a aplicada s unha utilizacin dos princi-
pios daquela para xplica-los atrancos que tales Estados tian n ~ ~
sas coloni as e as poder actuar con mais eficacia.
Esta ori xe comprometida non obsta a que tanto a Antropo-
loxa xeral omo a aplicada poidan ser cons ideradas coma ciencias
tericas ( BASTIDE, 1972, 163) teis para fin diversos. X vi mos
cal s seran os fins na que podemos hamar Antropol o a aplicada
tcnica ou tecnocrtica. Nela descrbese a situacin dende a pers-
pectiva da cla e -oupases- detentadores do poder poltico Ol!
econmico e o antroplogo ten que "axudar a que es ta clases
ou pa es acad n os seus obxectivos.
Nes tes casos o antroplogo non adopta ningunha actitude va-
lorat i\'a nin respccto aos que1Ie pagannn comuni dadeestudiada;
s tenta de satisfacer aos seus clien tes, non porque este sexa
m lIor ou peor , senn, sinxelamente, porque He pagan.
Non podemos deternos a cr itica-la falsedade desta actitude e
as consecuenci as que ela ten. Abonde sornentes con indicar que o
resultado do coloni alismo non [oi o desenroIo senn o subd'sen-
rolo, imposible de superar nas r elacins de produci n imperantes
188 (GUNDER FRANK, 1964). Non irnos decir que isto consecuen-
cia da Antropoloxa tecnocrtica; mais si poderiamos asegurar que
na medida na que esta serve s aos intereses do capitalismo e do
colonialismo, contribe depauperacin dos pases do Terceiro
Mundo e, coma no noso caso, proletarizacin desleigada da me-
rande parte dos campesios galegos.
Anda cabe outro tipo de Antropoloxa aplicada, que pode-
riamos chamar etnocntrica, que est vixente nos pases america-
nos con polticas indixenstas, p. e. Mxico. Nes ta o antroplogo
acepta coma meta o desenrolo do indxcna en orde a promocionalo
" categora consciente de senti r se e actuar coma un dadn
mexicano (ESTEVA FABREGAT, 1975, 295). E ta unh antro-
poloxa i ntegradora cun obxect ivo que a fcli idade nacional,
como moi ben comenta o mesmo Esteva citando a Aguirre; es tes
antroplogos part ipan ne te programas cunha mstica naciona-
lista; chammoslle etnocntrica en canto que o antroplogo acepta
que o bo para os indxenas o integrarense nos Es tados actuais
sen se plante. aren out ras posibles alternativas.
A diferencia entre esta Antropoloxa e a outra radica en que
esta percura o ben e o dE' enrolo do indxena, pro dende a pers-
p ectiva do ladino, do branco; a Antrop 10xa tecnocrtica non
quere o ben do indixena senn o do seu cliente. A pesares di sto, a
etnocntrica sempre agacha un e tado de asoballamen lo 'e anque
o resultado puidcse se r unha mellora a certos n iveis dos indxenas,
tamn pode da rse unha negac in ou des trucin da s a persoali-
dade hstri a e, en calquera caso, da sa autonoma, por qlll; de
antemn se d cide que a a " felicida le nacional pasa poI a sa
integra in nas '- truturas csta tais dadas.
1.3. A Antropoloxa humanista
Cara a estes dous modelos de antropoloxa aplicada hai un
terceiro que se sita na persp ctiva da comunidade estudiada;
dende este punto de vista os in d xenas ou campesios son recoe-
cidos dende o pri meiro momento coma persoas en igualdade de
valor e dereitos que o mesmo antroplogo.
Irnos formula r brevemente os principios des ta Antropoloxa.
A Antropoloxa humanista realista. Se quere ser ciencia debe ter
un coecemento correcto da real idade, neste caso da mar ha das 189
tendencias h istricas, pois s iso He dar unha clara visin de
futuro.
A nivel antropolxico isto significa recoecer unha tendencia
converxente entre a multiplicidade de gr upos diversos que const i-
ten a especie. Ademais que est a tendencia converxente non se deu
nin no marco dunha Fil osofa da Historia -a Antropoloxa huma-
nista non pode ser metafsica- nin como desenrolo dun anceio de
realizar un <<ideal humano, senn como resultado da composicin
das actuacins de diversos grupos que se moven --e se moveron-
buscando a sa supervivencia u nhas veces e a sa hexemona outras,
polo tanto conquerindo e asoballando.
E. indubidable que o colonialismo e o capitalismo estn en-
marcados nese mesmo movemento; por outra banda coidamos que
tal movemento irreversible -posiblemente s se frenara co esna-
quizamento da espece-; e que ademas seguir ao lombo do espa-
llamento do capi talismo -DU no mellor dos casos: de capitalismos
de Estado con burocracias que pl anifican a integracin das etnias
menos desenroladas en condicins non mo diferentes das que im-
peran nos mbitos do capitalismo privado (BASTIDE, 1971 ,73 ss.).
En consecuencia, a Antropoloxa humanista pensa que o cam-
pesiado -neste caso o mundo rural galego- ' vai integrarse no
modo de pr oducn capitalista.
Xunto a es te principio realista, a Ant r opoloxa aplicada hu-
manista; o que non significa nada nin abstracto nin metafsico,
s o recoece-lo inalienable valor da persoa humana; pois este
somentes alienable ante o intento de ncgalo, ist o a Antropoloxa
aplicada s nega valor de per soa humana a aquel que nega fsica-
mente aos demais na medida en que poida faceJo; s as xustifica a
morte doutro en defensa propia ou do grupo. Mais que significa
este principi o ? Que tdal as persoas, que t doJos homes son igua is
en canto a persoas e que, polo tanto, os bens de que dispn a Hu-
manidade en cada momento histrico pertencen distributivamente
a toda persoa, o que conleva a loita pola eliminaci n das desigual-
dades .
E n terceiro lugar, e xa a nive l de actuacin prctica, a Antro-
poloxa aplicada humanista debe axudar ao descnrolo, isto ,
190 iI}tegr acin do campesiado na economa de mercado. Segundo o
principio reali s ta , coi da que isto est a suceder. Pr o ponse na pers-
pectiva da igualdade de dereitos dos campesi os e dos capitalistas:
polo tanto, os seus esforzos debern estar orientado ca r a eli-
minacin dos co tos sociais e persoais desa in tegracin e, en se-
gundo lugar, ca r a mai or par t icipacin pola banda dos campesi os
nas mellaras do capitalismo.
Agora ben, ao lempo, ten clara conciencia de que o sis tema
capitali sta pola sa propia natureza xera e mantn a desigual da-
de ent re as persoas en cont ra, polo tanto do seu segundo princi-
pio. Por islo, debe ser clara r especto aos campesiosil ust rndoos
ao mesmo tempo de que no modo de producin capi ta li sta, a inda
cando se acada e un gr ado de opti mizacin, perdur a r a a de-
sigua ldade; por iso, a Antr poloxa apli cada human is ta debe ser
,criti ca res pecto ao s istema e debe o'aball ar na for mulaci n de
novas s istemas de desenrolo que tean en contra lanlo os caracte-
res estrutur ais sociais coma os est r uturais ecolxicos.
Para levar prc tica o programa denantes men onado im-
pn:sci n dible como pri rne ir o paso coece-Ia ult ura n a que se quere
influr, e is to a diversos niv is : en pri meiro lugar imprescindible
o ter en conla a xnese h i t rica dos d iversos segment o d sa cul-
tura, pois non convn tra tala si t uacin actual ao ma rxc das pecu-
lia res rclacins his tri as que o campqsiado galego manti vo cos
pr pi tarios da terra. S as poderemos ter nocin clara do p ~ p l
que cada segm nto dcsenrol a no conxunto; coecido isto, ha i q ue
insistir na comprens in si n r nica da situacin social actual en
tdol os seus ni vcis inclundo os cambi os que estn a acontecer.
En tercei ro lugar ten de se est udia-la si tuacin cultural que
acompaa aos cambios, pois somentes as poderemos saber se os
cambios a ni vel realestrutural estn a tela sa contrapart ida a
ni v I cultural. de sorte que poidamos descubrilas arelas do cam-
pesiado e tentar de axeita-Ia pr axe capitalista a estes anceios.
2. ANALl SE DA ESTRUTURA SOCIAL
2.1. Campesiado e dependencia
As interaccins entre as persoas danse dentro dunha realidade
social estruturada composta de diversos individuos ou, mellar, de
conxuntos de individuos en mutua relacin e dependencia. Tal 191
dependencia unhas veces funcional para o conxunto, mentres que
outras somentes o para unha parte. Referndonos ao noso caso,
o campesiado, como categora antropolxica, implica a nocin de
dependencia; mais esta dependencia non funcional para aquel
como puidese se-la que o mecnico ten respecto ao dono do coche
averiado. En Galicia houbo unha primeira dependencia dos seores
feudais e mosteiros; logo vieron os foristas e foreiros absentistas;
na actualidade as pautas de dependencia veen marcadas polas leis
do mercado controladas en ltimo termo polos detentadores do
poder econmico, monopolios e mais multinacionais. Nos dous pri-
meiros casos a dependencia significaba que o acceso aos medios de
producin estaba controlado polos propietarios da terra que apro-
veitaban esa ventaxa para explotar aos campesios . Esta explota-
cin algo que se pode evaluar cuantitativamente se se teen en
conta, por un lado, as privacins de todo tipo que o campesiado
padeceu descanso, cultura, etc... . -; e, polo outro, os
luxos de que se rodeaban os donos da terra e que dependan do
traballo dos primeiros (HARRIS, 1975,402).
Tal nivel de explotacin econmica, que en moitos casos carre-
xaba a miseria (Cfr. DOPI CO, 1978, 116),s era posible porque a
cIase dominadora exerca un absoluto control poltico da situacin.
A explotacin econmica remitase claramente a unha situacin de
subordinacin poltica.
o mantemento dunha si tuacin de dependencia explotadora,
anda remitndose como derradeiro recurso forza , acostuma a man-
terse normalmente por controles de tipo ideolxico ( BALANDIER,
1969,92 ss. y 115 ss.). Isto importante para o noso tema; nefeuto,
na medida en que es te tipo de controles asumido polo campesiado'
pasan a cons titur parte da sa cultura. Deste xeito atopmonos. co
feito de que determinados segmentos da cultura canYlPesia non
son senn instrumentos xustificadores da dependencia. As catego-
ras de obediencia e respeto son claves para a reproducin do sis-
tema comentado. Estas mesmas categoras son peares fundamen-
tais da estrutura familiar -obediencia dos filIos, asoballamento da
mulJeI'--. Sera interesante estudia-la insistencia das instancias so-
cializadoras oficiais -Igrexa, Escola- na defensa destas catego-
ras tradicionais na sociedade do Antigo Rxime.
192 2.2. Demografa, ecoloxa e estrutura de dependencia
E xa, pois que deixamos e tablecida a situacin de d penden-
cia e explot acin do campesiado con respecto aos donos da terra,
pasemos a ve-la dinmica desta estrutura constatando' os cambios
e mailas sas causas_
Para t ratarmos esta cuestin teremos en conta que o campesi -
ado non mantn rel acins estruturais s mentes cos detentadores
do poder, senn que as mantn tamn c m dio ecolxico. As varia-
bles aqu en xogo son a capacidade produtiva da ter ra e a cant idade
de poboacin que esta permit e manter. Por iso a ecol oxa impn Con-
dicins e caIquera alteracin no rr,edio ecolxi co, na densidade
demogrfica, inci de na es tru tura, no noso caso, poI a dependen ia.
Un exemplo tpico sera a perda do cas lieiro que e, bullou aos cam-
pes ios dunha i mpor tante fonte de al imentacin e que aceleroll a
adaptacin dun novo tipo de a limento: a p taca ; ist levaba con igo
novas fo rmas de cult ivo, mais t r ra, cte., ca que o sistema tia de
se alterar.
Doutra banda, necesariamente deberemos ter en conta a den-
sidade demogrfica. E. sabido que Ga licia mosLra xa dende comen-
zas da Edade Moderna unha tendencia ao incremcnt d ndi ce
demogrfi ' o. Pro xa que a existencia ou esca eza da terra dispoi-
ble dependa mais ca nada, da vontade dos propietarios -seores
feudai , mos teiros, Estado... -, nestas conclicins de Sllpor que
o xcedentc demogrfico s igni fica, como en toda sociedacl c cam-
pesia -se cadra podiamos decir "humana ( HARRIS, 1978)- un
. permanente estado de desequil ibrio, poi que a integracin de toda
esa poboaci n excedentaria non podcr a senn levar ao mprobe-
cemento, e a non integracin significaba a n ~ e s i d de de encami-
a-la herdanza de cara a un dos f ilIos como mlodo claro de limita-
cin das casas - decir, da poboacin- dun lugar (LISON TO-
LOSANA, 1974, 350).1
Doutra banda a presin demogrfica empurra no marco da
dependencia, ao incremento das rendas. xa sabido como foroJ1
estas aumentando dende a Baixa Edade Media at os tempos da
1 Comprese isto co xeito semellante con que en Euskalert la se limitaba a pOboacin
por medio da fida lguia ou igu.:::tlitarismo dos vascos (OTAZU y LLANA, 197.), 95. 113>'
desamortizacin. Cando chegou a hora de reconverti-Ia propiedade, 193
sobre todo a partir das leis da redencin dos foros dos anos 1926
e 1927, o incremento das rendas acabou por se convertir nunha
caresta da terra, ao que o campesio non poda facer frente se non
era recurrindo emigracin para obter cartos, da mesma maneira
que no sculo XVIII somentes acudindo emigracin temporeira
podan satisfacerse as altas rendas que tian de se entregar aos fo-
reiros absentistas (GARC1A FERNNDEZ, 1975, 109).
o resultado de toda esta situacin o que poderiamos chamar
punto de partida para a nova etapa que se vai iniciar polos anos
60. Podemos considerar toda esta poca -primeira metade do scu-
lo XX- como un perodo cun resultado que a constitucin dun
campesiado na meirande medida propietario dunha pequena ex-
tensin oscilante dende as 0,5 Ha. da costa de Vigo e Pontevedra
ate algunhas Has. por Lugo e Ourense que lle dan o necesario para
subsistir, non con moitas comodidades, pro si cun considerable gra-
do de autonoma.
De tdolos xeitos segue a haber un problema de tipo estrutural
e ecolxico: o aumento demogrfico que nas actuais circunstancias
est a solucionar mediante o recurso emigracin. A razn
que un nmero considerable dos case tres millns de Has. de Gali-
cia son improdutivas, minimamente produtivas ou pertencen a un
Estado centralista teimando nunha intensa repoboacin forestal;
polo tanto, non hai moitas posibilidades de novos asentamentos.
Esta limitacin a que empurra a emigrar ao excedente de filIos
que nun momento foran teis economa da casa ( familiar a es-
tampa do pequeno apastando a vaca para aproveita-la herba que
medra beira do camio e que complementa a pouquedade das
leira ).
2.3. Algns aspectos do cambio
Nesta situacin cando o campesiado galego entra en con-
tacto cunha nova realidade: o mundo capitalista que est a plani-
fica-lo seu espallamento no campo. At agora o campesiado de-
pendera das clases dominadoras que percuraban explotalo ao m-
ximo, pro sen endexamais tentaren modifica-las bases e estruturas
da producin; o nico que !les interesaba era extrae-la sa renda.
194 Agora o capi t ali mo ten qu contar ca campo para a sa difusin,
pois chegada a hora de converti lo en proveedor de man de obra
barata, en mercado para os produtos indust ri as e en produtor pri-
mario de bens alimenticios baratos necesarios para a subsistencia
da cidade.
Ademais o campesino es t, dende unha perspecti va pol tica,
absolutamente dominado e non representa ningn perigo dunha
reaccin inmediata. Ofrece pas un campo aber to accin expansiva
do capit al; ndubi dab le apoio para es t penetracin ser mesma-
ment a s ituacin de probeza deri a da de toda a hi storia da pro-
piedade da terra.
O capitalis mo escomenza por canaliza-la emigra Ion de cara
aos mercados de t r ballo europeos, coma lI nha exportacin de man
de obra qu nece ita o capital para o seu mesmo es paIl amento;
este non pode invert irse nas comarcas de onde procede a man de
obra, xa que supora un corte nas fontes de aprovisionamento
d sa man de obr a barata. Est sit uacin non se altera sustanc ial-
mente polo feit da e istencia dal gns focos industri a is aut ctonos
que s absorben unha mnima proporcin da man d obra non
urbana .
O r esul tado a dr stica perda de poboacin, .ini cialmente ao
marxe de calqller a camb io tecnolxico, an da ma is a l do mnimo
necesario para mante-lo si stema produt ivo que, dada a tecnoloxa
simple, se baseaba mais ca nada na forza de t raball o (abonado,
recollida de toxo, !impeza da corte, compl exo da h rha, comple-
xo da malIa , etc.). A perda da poboacin rompe as bases do sistema
produtivo; a consecuencia o acentuado descens da extens in do
cul tivo naquelas zonas ma is afectadas pala e mi graci n. Na par ro-
quia de Gllamil , Concello de Baos de Mol gas (Ou rense), a
de centeo baixa duns 50.000 Kgrs . polos anos 50 a uns 15.000 no
ano 77; a do mill o pala sa banda, pasa na mesma data de 6 1.000
Kgrs. a 21.000, m ntndose constante a producin de patatas, mais
de 97 Tm. 2
Podersenos pregu nt ar por que a poboacin deixa o campo
abandonando a produci n. A razn obvia. Un dos maiores proble-
2 Datos tomados dun traballo levado a no Dpto. de Ant.ropoloxia no. Facultade de
Filosofla e Ciencias da Educacin por D. Rom n Montero Prol
mas do campes io consiste en facerse con numer ario co que sa-195
tisface-las necesidades do pago da renda, merca r determinados
bens , gas tos ceremoniais, adqueriment o de terras, etc. (WOLF, 1975,
16-20). f. nor mal que se agora He ofrecen a posibilidade de conque-
r ilo en pouco tempo o acepte axi a sen ter en conta as consecuen-
cias que a nivel global acar rexa esa acti tude.
O pri mci r o result ado que unha parte do campesiado se viu
convert ida da noite para a ma en Lwnpenproletariat a morea-
dos en arrabaldos ou bar raca s dos ncleos industria is de Europa,
tota lmente alonxados do e ntorno li ngstico, xeogrfi co e humano
en que medraron e que constite o marco de referencia do seu mun-
do si mblico.
A parte que queda no campo enfrntase co problema de reorga-
niza-lo aparello produtivo en dous sensos: por unha banda, ten
que conseguir unha r endabilidadc econmica que, en xer al , dadas
as novas po b ilidad s e ofert as coas qu' est en contacto, non sc
vai limitar subsisten ia, senn que tender ma imizacin. Para
acadar is to, s upos ta a fall de forza d t r aballo e o r udimentario
da s a t ccnoloxa ir cambi ando a orientacin do sis tema tradicio-
nal de axuda, no que vai per der importancia a [uncin expresiva de
relacins veciais e de consolidacin do grupo pa ra quedar redu-
cida sa nova funcin econm ica (ITURRA, 1977 ) . 3
A mostra de que di spomos sobre comarcas suburbanas, por
excmplo, a zona de Redon dela, autorzanos a deci r que a base do
eh mado proletariado s imbitico e t na maximizacin do sistema
de axuda. s veces hai que acudir aos xornaleiros retribudos en
metlico. Un caso particul a r dis to dse na bisbarra de Pontevedra
e na devandit a de Redondela onde a fi gur a do "labrador que vai
o a ra do e bois s casas que o solicitan acada xornais astra de 2.000
p esetas diarias . Est claro que nestas circunstancias necesario in-
t roduci-l o clculo econmico da rendabilidade capitalista.
Toda esta nova situacin est levando cara ao monocultivo
acentuando a dependencia do s istema econmico imperante que
3 o traballo teri co de RAUL ITURRA esta ori entado precIsamente en gran medida n
demos trar esta tese . Queremos aproyeitar aqu a primera oportunldade que ternos para agra-
der;erlle a sa xenerostdade sen lmites ao deixarnos de xeito absolutnme.nte des interesado todo
o seu material indito.
196 ser o que nos impoa os precios tanto dos produtos coma dos
bens de equ ipo necesarios para producilos.
Tal situacin est a ter graves consecuenci as a n ivel de est ru-
tura social do campesiado. A convers in da asa nunha empresa
onde predomina a r acionalidade capitalista destre o equilibrio cul-
tural trad icional como veremos lago.
3. ANALlSE DA ESTRUTURA CULTURAL
At aqu estivemos a ver como as relacins duns individuos cos
outros e co seu medio, mostran unha chea de problemas que son
un desafo para a subsistencia do grupo e, en l timo termo, do in-
dividuo mesmo. Estas solucins vanse sedimentando astra consti
tur un corpo terico de respostas que o que configura a cultura
no senso estrito. Intentaremos analizar esta orientacin cognitiva
do campesino.
As coma as regras gramaticais estruturan e guan o compor-
tamento do falante, por mais que non sexan coecidas polo que as
usa, os indi viduos dunha sociedade, froito da funcin socializado-
ra, reciben coma herdanza do seu grupo unha serie de supostos e
premisas que normalmente non se coe e n nin cuestionan, pro
que guan e estruturan o comportamento (ORTEGA, 1961,500; FOS-
TER, 1953, 293-315), de sorte que cando se atopan cun problema,
normalmente, van solucionalo de acordo con elas.
Salta vista que a patentizacin destas pautas ou, como
Ortega dira crenzas, son de especial relevancia par comprender
a un pobo. A diferencia dos contidos explci to do p\:: nsamento, as
crenzas non as ternos , mais ben smolas , estamos dentro de-
las. A sa natureza non imediatamente consciente fai que s con
dificultade poidan ser criticadas, son un suposto e como t al con-
dicionan e limitan todo o que enriba se constre (CANCIAN, 1975,
23-56) .
o economista, o educador, o tcnico ou calquera que tea que
ver coa comunidade ten que t er presentes estas pautas se quere
que a sa accin non dea coa indiferencia ou r exeitamento daque-
les aos que vai dirixida ou ben que se atope cunhas consecuencias
enteiramente imprevistas ou catastrficas.
o noso intento neste apartado consistir en desvelar algo dese 197
sistema profundo de respostas elaborado polo universo no urbano
de Galicia. O mundo rural como quedou dito non unha unidade
autnoma senn que totalmente dependente do urbano. Cada
agricultor atpase participando nun doble sistema de relacins in-
ternas e externas que corresponden a cada un des tes dous mundos,
conflitivos entre s. Na imposibilidade de analizala sa actitude
perante todos e cada un dos elementos des tes dous sistemas esco-
llemos aqueles que nos pareceron mais determinantes. Do mu_ndo
rural, a familia, as relacins cos vecios e o clero. Do urbano, a
cultura, a tcnica e a actitude campesina de cara ao mundo ofi-
cial . 4
3.1. Actitude cara ao mundo interno
3.1. 1. Actitude cara familia.
Caracterstica de toda sociedade tradicional a relacin de ser-
vidLlme familiar ou sexa, o dominio persoal que sobor dos seus
membros -que ao mesmo tempo son trabaIladores familiares-
exerce o pai . En Galicia o mesmo sistema de herdanza fomentou
t radicionalmente esta situacin. A mellora arma estratxica coa
que o pai xoga at o derradeiro instant e como instrumento do con-
trol dos fill os.
As novas alternativas de aLltoafirmacin econmica autnoma
que a emigracin ofrece ao filio estn a desbarata-la situacin que
posibilitaba e enforteca este control. O noso inters consista en
ver en que medi da este novo estado de cousas incidira a nivel de
crenzas nunha d mocratizacin da unidade familiar e concretamen-
te na valoracin posit iva da autonoma dos filIos finxindo unha
situacin hipot tica. Empregouse, como indicador: se tivese un
filIo de 18 anos s coa escola primaria feita, a qu o emprrara:
agricultor, obreiro, outra cousa, deixara escoller a ej". O xucio
emitido a permitir determinar cantos eran os agricultores que res-
4 Os datos emp1ricos en que fundamentamos es ta parte do traballo pertencen a unha
enquisa dirixida por un dos autores no vran de 1977. A mostra abarca 1.318 unidades. Polo
sist.ema de clusters )) cubrase todo o pas gal t go. Obxp.cti vo percurado era p6-las bases para
unha anlise do cambio social no nos o agro , tomando como punto de referencia o movemenlo
cooperat ivo. Esperarnos que a publicacin rpida da monografa poida prestarlO marco 3>..eitado
de cara comprensin dos datos aqu{ aportados .
198 petaban a li bertade do fillo, porque nos serva de ndice do autori-
tarismo do pa na vida familiar. S o 9,6% deu a resposta ideal:
deixarao escoller. Se poemos is to beira da autonoma real que
nos permite induci-Io ndice de emigracin campesia, poderrws
h ipotizar que a alta diferencia resul tante por forza ten de xerar
unha aguda conflit ividade a nivel cultural; xa que, se dende a per s-
pectiva da est r utura real, como quedou vis to, a casa se convi r te
nunha empresa na que predomina a r acionalidade capitalista, den-
de o punt o de vista da estrutura cogni t ivo-cul tural contina .a vivi-
lo model o t radi ci na1.
3. 1.2. Actitude de cara aos vecios.
O individuo, aparte de desenvolve-la sa actividade na propia
casa, neces ita establecer lazos coa s casa que estn ao seu arredor,
cons ti tundo as as r elacins de veci anza . Nas sociedades tradicio-
nais estas relacins estn sometidas a unhas coord 'nadas par ticu-
lares . Como a sa economa se basea na tena e sta ordina ri amente
limitada no senso de qu non se pode acrecentar n1n en extensi n
11in en produti vidade dada a deficiencia teclolxica, un indi vi duo
ou unha famili s p den m ll ora-la sa posicin can ta dos ou-
tras . O que merca, v. g., unha Icira qu se vende na parroquia,
st impedindo que cl,dqu ra outro vecio poida me rcala. E como
exis te sempre a in e uridade de qu n a ira merca r , a ameaza
percibi da non contra dunha fami lia concreta, senn contra todas>
( FOSTER, 1965, 293-315; USON, 1973, 137). Aa proxectarse ao
nivel si mbli co estas relacin de confl ito xorden, por unha banda,
e, por outra , o encubrimento; ilIanse as casas, disimlanse as
ganancias, fomn tase o part icularismo familiar. O refrn do:
non confes, nin fe , nin emp reste e vivirs mell r do que qui-
xeres.
Tendo e n conta que a maior das mello ras que quei ran indu-
ci r se no campo tcrn el e pr porse como obxectivo pri ri tario a
soli dari dade do campesi ado, parcenos importante de eara a des-
cubri-J o grado de aceptaci n polo labrador dun obxcct ivo dcst tipo,
ana li za-l o nivel de subsistencia das tendencias part iculari ta .
hora de percurarmos unha representacin intuitiva da soli-
dariedade pareceunos til botar man do movemento cooperativo.
As preguntas, plantexadas a un nivel progresivo, foron:
Para os produtos dun campesino, que e mais ventaxa, le- 199
valos directamente ao mercado, vendelos a un comerciante,
formar con outro unha cooperativa de venda, outra cousa... ?
- Ten Vde. a idea de se os non socios se interesan, anda que
sexa s agachadas e sen o admitiren, nos asuntos das coope-
rativas?
Di rixiuse a Vde. un socio /Vde. a algn socio en percura de
informacin ou conseIlo sobre problemas agrcolas?
As das primeiras pr eguntas no campo das opinins tentan de
detecta-la posible uti li dade en abs tracto da colaboracin. Coa ter-
ceira, xa a nivel de feitos, tntase de saber se esa ut ilidade crida,
de habela, tratou de porse en prctica.
A mostra, estr ati ficada en: cooperadores, vecmos de coopera-
tivas e grupo de control (labradores de zona non cooperativa) lan-
zou os s guintes resuh ados: a opcin formar unha cooperat iva
fo elexida s paj o 24,8% daqueles qu debern se-los mximos con-
vencidos pola idea: os mesmos cooperadore ; polo 16,6% dos veci-
os e polo 20% do gr upo de control que, por definicin, est fra
da infl uencia da cooperat iva. A explicacin da primeira cifra coi-
damos que est en funcin da escasa rendabilidade que a cooper -
cin est acadando en Galicia. A terceira cifra de comprensi n
mais complicada cos dats de que dispomos. A alta depauperacin
que est a vi vi- Ia agr icultura tradicional sen man de obra nova poI a
emigracin, vai na facendo consciente da sa inminente desapari-
ci . n se non se toman solucins radicais . Dentro desta doble dinmi-
ca explcase tamn o comportamento do grupo de vecios : o con-
tacto ca fracaso dos seus vecios cooperadores fai que minge o
nivel d confi anza (1 6,6 %) . Para compraba-lo pouco que est ca-
llando a solucin coopera tiva na Galicia abonda ve-la porcentaxe
acadada pola solucin tradi cional: venta directa no mercado
unha media que supera o 50%.
Da segunda e terceira pregunta merece resaltarse: a) a con-
ciencia que, en media, teen as cooperativas de non constitur case
un grupo de referencia para os de fra. Nunha escada de 5 puntos
(moito-nada): o 43,8 % responde: case nada. b) a abundante con-
firmacin que os feitos dan a esta opinin: ao 54,6% dos coopera-
dores s dunha a cinco veces lle pediron informacin. c) a expec-
200 tativa do grupo de vecmos de cheo est de acordo co 'eu compor-
tamento. O 66% que manifesta ter case ningn inter ' corres pn-
dese, se cadra por demais, con ese 60,7% que di bus 'al- conscll o s
dunha a cinco veces. d) o grupo ele c ntrol de novo mos t r a dificul-
tades de interpretacin . O 12 e mail o 36% manifes tan tcr inters
dabondo e pouco, o que di fcilmente se compaxina co 87% el
total abs tencin en canto a peticin de informacin ou consello. A
explicacin mais doada deste der radeiro fe ito sera pensar mos que o
mesmo illamento con respecto s zonas cooperativas a causa des
te modo de comportamento. Tmola sospeita de que o problema
moito mais complexo. un feito a sensacin de naufraxio que, de-
ciamos, est a afectar agricultura galega e que a abre a novas
solucins. Pro tamn outro feito, como manifestan os ndices de
permanencia que no noso propio traballo estamos a atopar: a re-
sistencia da cult ura campesa a morrer. A peticin de consello ou
informacin faise, de ordinario, ante un cambio relativamente in-
mediato. A loita entre a permanencia e o cambio de momento re-
slvese en Galicia a nivel prctico con ventaxa para a primeira. O
cambio neste sector, a diferencia do que pasaba coa familia onde
a base econmica fora removida dende o exter ior s est comen-
zando a afectar ao nivel das opini ns. E esta dinmica de stmggle
and progress a que, coidamos, explica mais fondamente a actitude
aparentemente paradxica deste grupo ao tempo que nos serve de
resume do estado da loita ind ividuo/comunidade, que se est a li
brar no campo galego.
3.1.3. Actitude de cara ao clero
Unha caracterstica do tipo ideal das soci edades campesias
a ausencia de diferenciacins netas entr o so ial, o poltico e
mailo r elixioso, o que fai imposible unha autonomia destes mbi-
tos. Nunha sociedade na que o pr incipio ltimo da cohesin a
autoridade de Deus coma a mais alta, e a instituci n reli xiosa coma
a sa manifes taci n, esta vai ter como funcin principal a lcxitima
cin da or de establecida. Se centr ndonos na Galicia, engadimos a
isto que o crego estaba ent!"' os contados element os que tian
acceso cultura oficial, non de extraar que a sa figura tea un
moi especial relevo acentuado aDda mais polo prestixio do sacro
(PEREZ VILARINO, 1972, 158). .
Tendo en conta que entre ns o Seminario foi practica mente 20 1
o nico luga r de promocin social das clases campesias, non de
ext r aar que moitos cregos aproveitasen esta sit uacin de priviJe-
xio par a actuar coma autnticos caciques anda que s veces o fosen
sen qu relo e d nde unha postura paternalista ( PEREZ VIL'ARI-
O, l b.). As as cousas, ao non ter en conta esta figura nunha an-
lise do agro, significa despreciar un elemento cl ave para a com-
prensin dunha ampla gama de comportamentos e actitudes . Para
saber que expectativa de rol do crego ten neste momento o labre-
go, especialmente se tende a quedar reducido sa specfica fun-
cin r lixi osa ou conserva o seu polimorfismo funcional, eIabo-
rouse esta batera de preguntas:
Coida que o crego debe aconseJlar en problemas. de her-
danza?
I dem no futuro do seus fillos?
Idem nas eleccins e demais actividades polticas?
Debe promociona-la creacin de cooperativas?
As respostas permiten deducir que o poliformismo de funcins
consrvase sen grandes quebraduras. A porcentaxe mais alta de
dependencia respecto do crego aparece en todo o que se relaciona
coa actividade poltica. O 58,8% do total dos enquisados contesta
afirmativamente terceira pregunta. Hai das cousas que o cam-
pesio de certa edade considera igualmente diablicas: os protes-
tantes e a poltica . Os dous veen de fra, de onde, na sa opinin,
veen as cousas malas: os impostos , os abogados, o servicio mili-
tar, etc. non de extraar que se acuda ao crego - o elemento da
parroquia que por residencia e, a maiora das veces, por nacemento,
de dentro e, por formacin, coece ese mundo exterior que eles
non acaban de comprender e que precisamente por iso temen-
;cando se trata de saber cal o mal menor se a necesidade os
obri ga a se enfrentaren con estes problemas.
Despois do poltico seguen en importancia os prcblemas que
afectan herdanza e promocin de cooperativas (36,2% e 42'):,
respectivamente). O porqu dis tinto en mbolos casos. A dinmi-
co do conflito xerada polos nosos sist mas de herdanza, especial-
mente a meJlora, fan que os tribunais de xusticia non sexan un final
202 atpico. campesrno cando acode ao cr ego est facendo o que na
praxe xurdica ser un acto de conciliacin do que se eliminaron
as costas, ao menos en cartos. No caso das coopera tivas, en cam-
bio, como pasaba coa poltica, explicase dende a r elacin de ntro/
fra. A cooperativa algo que vn de fora, da que non acost uma
haber experienci a na parroquia; de aqu que se faga necesario acu-
dir a esa figura que est a cabalo dos dous mundos, aparte da
autoridade moral de que goza para unir xente.
3.2. Actitude cara ao mundo externo
3.2. 1. Act itude cara tcni ca e cultura oficial.
A sit uacin normal do campesiado , como xa sabemos, a do
pequeno produtor agr col a de s ubsis tencia que non coloca as sas
p roducins no mercado ou s o fa i sporadicamente cando ten ex-
cedentes non con umiblcs por el mi smo ou necesita determinados
produ tos do mer cado. Pro es ta non ; en absoluto unha sit uac in
estable: o ava nce do modo capita lis ta de p r oducin est a conver t ir
aos campesios nunha clase marxina da e abocada ext incin con
p ibili dade de subsistencia mnima. A nca sada vibel a cor to
e medio prazo para o campo ga lego a pa ul a ti na conversin desta
producin de subsistcncia ll unha agricultunl na que pr domine a
pcqucna I,;xplo tacin mercant t! , conservando coma base o rxime
de traball o famili ar e in t roducindo o a ala ri ado tan s ocasional-
men te e coma refo rzo ( VAELLO, 1977, 100 ). Agora b n, o vence-
llarse mais intensamente co mcrcado e ixe pr e en relacin -de
s rte que non semeIlen cousa aUea>- coas ca tegoras men tais e
bagaxe tcnica indis pensabl no funcionamento des te modo de
p roducin.
Coece-Io estado desa mentali zacin cultural e t cni a na Gali-
cia rural fundamental para toda planificacin neste te rreo. m-
todo que seguimos para logralo foi a percura de indicadores que
nos permitisen unha prospeccin do inters campesio polos novas
valores a travs dunha seri de Crculos concntricos. O primeiro
crculo, o mais amplo, pretenda medir en senso xeral a recept ivi-
dade que suscitaba o mundo externo e os seus problemas. Escoli e-
mos coma indicador a prensa por implicar, ao noso entender, unha
actitude na que a dimensin activa est mais desenrolada. Ao
peridico hai que "ir , frente radio e TV que veen a ns.203
O segundo crculo xa mais especfico inten ta percibi-Io inters do
agricultor polas solucins que a moderna tcnica aporta aos pro-
blemas do campo, pro quedndonos a un nivel mera mente terico.
Escoll use como indicador a lectura de revis tas e bole tns agr-
colas. Tratbase de coecer no terceiro crculo at que punto ese
inters terico, de habelo, tia un reflexo prctico. A visita s fei-
r as agrcol as en canto son importante factor de informacin; a
part icipacin nas mesmas; a peticin de consello a un tcnico como
mostra de unha apert ura " do agricultor e a asis tencia a cursios;
mos t ra ranos nive is de compromiso desa prctica. O cuarto e de-
rradeiro crculo deba drno-Ia profundidade coa q ue callaran m:l
a necesi dade e esixencias dese mundo tecnificado. Utilizouse aqu
un mtodo indirecto pregun tando polo nivel necesario de instru-
ci n para un f uturo agricultor ao que, para interanali zar mai s a res-
posta, se concretou no filIo.
Con r especto aos dous primeiros crculos, os datos obtidos
permiten percibir un mnimo grado de inters tanto na informa-
cin xer al coma na especializada (o 78,6;, da mostra le o xornal
menos dunha vez ao mes ; o 97,3 % nunca ou case nunca le re-
vi s tas que t ra ten temas agrcolas). A aparicin de cifras tan a lt as,
coidamos que se explica fundamentalmente por das r azns. A pri-
meira a que puidesemos chamar medo letra . Anda nos ca os
nos que o campesio saiba ler ou escribir, o pouco exercicio que
fai des te coecemen to provoca que se sinta re trado e excuse a sa
prct ica o mais posible acudindo, cando a nccesidade o acucia, aos
ma is novos da casa. Outra dificultade nace do sistema de traballo.
A xornada psase fra. A casa frecun tase no breve inst ante das
comidas ---que a nda s veces se fan no campo- e noite para
durmir, cando o cansancio non favorece lectur a . A nda hai u nha
terceira razn que mais ben un corol rio das outras das : a pre-
fe rencia do campesi o pola comunicacin oral.
bei ra da fall a de inters pola lectura hai que sinalar un fe to
que a anlise cuantitat iva non pode percibir: o respe to de cara
letra im presa -os papeis- que fai considerar calquer a dato coe-
ciclo por este medio coma unha verdade de fe . O que se es ti ma
nesta act i tude ambivalente -indiferencia e es ti ma- a admira-
cin cara a u nha cultura que xulgan en motos aspectos superior
204pro, ao mesmo tempo, mis teriosa e que, poJo tanto, son incapaces
de manexar. A derradeira afirmacin axdanos a comprende-lo se-
gundo crculo. As revistas de divulgacin tcnica non estn pensa-
das para o a pesares do que s veces expresamente se
afirma. O xuicio de Felstenhausen para Holanda tamn valedeiro
entre ns: o conti do destes folletos est dirixido a lderes das or-
ganizacins agrarias, a funcionari os gubernativos, a investigadores
cientficos, asistentes tcnicos , a comerciantes, pro non aos agr i-
cultores mesmos (FELSTENHAUSEN, 1964, 80). A terminol oxa,
que se manexa neles, moi alonxada dos coecementos do a gricultor ,
as coma os plantexamentos contriben a acentua-lo desachego ini-
ciado polas razns devanditas.
No terceiro crculo e dentro da baixa tnica xeral hai que dis-
tinguir dous sectores: o que se r efire s feiras agrcolas e o de tc-
nicos e cursios. A linguaxe das feiras predominantemente visual e
concreta est dentro da forma de razoar do a gricultor, de aqu
que anda cando o contacto con elas conleva un maior esfo rzo que
a lectura du nha revista - normal mente hai que desprazarse--, non
obstante, o nivel de respostas m aior. Mai s non s a vi sit a, a par-
ticipacin mesma, ao inscribirse dentro do espritu de esforzo polo
prestixio, fai que vol vamos a atopar unha presencia superior ao
caso das revistas.
No que se r efire aos conc<) llos de tcnicos e aos cursios nos
que a maneira de actuar volve a ser tipicame nte urbana, decir, de
predominio terico, o nivel de aceptacin de novo faise inferior.
Con relacin ao cuarto crcul , a r es posta ideal sera a opcin maj o-
ritaria polos estudios agr r ios . A realidade est moi lonxe desta
meta. Tres fei tos merecen comentario: o rexci tamento do an alfa-
betismo, a opcin masiva polos estudios pri mari os e o baixsi mo
nmero dos que cren necesaria para o agricul t or unha for macin
terica especfica.
Se aceptamos que o home non ten un inters direc-
to na ramificacin dun corpo cientfico de coecementos fra da
sa esfera inmediata de inters prctico (PARSONS, 1976, 317),
podemos inferir que mentres se ve a necesidade duns coecementos
xerais, non sucede o mesmo cos coecementos tcnicos. A causa
desta doble actitude tamn doble. A necesidade dunha cultura
xeral -que o campesino sintetiza en ler, escribir e as catro re-
gras- motiva a influencia a tdolos niveis do mundo urbano. A205
falla de sensibilidade para a tcnica , entr oques, coidamos que ten
as sas races na cosmovsin relixiosa vhente. A af irmacin de
Parsons (1976, 314) ten perfecto cumprimento no noso caso: a
menos que o sistema relixioso sexa marcadamente dinmico e non
orientado tradicionalmente ( e anda tal dinamismo ter de selo de
xeito favorable aos intereses investigadores empricos) probable-
mente ter un efecto inhibitorio no desenrolo emprico' de coece-
mentos . Abonda con convivir cos campesinos para comprobar que
unha boa colleita, unha praga, unha treboada, todo se fai depender
da vontade de Deus. Se Deus quer a frase que, sobre todo pra
referi rse colleita, mais se ten na boca. Non extraa que este fata-
lismo non sexa o caldo de cultivo mais apropiado para a valora-
cin da tcnica .
Se unha educacin dende dentro do grupo non vai socavando
este modo de enxerga-Ia realidade, dificilmente conseguir o cam-
pesio galego integrar a tcnica. Sen dbida, que esta terminar
por vencer, arrasando a sa persoalidade e a sa cultura.
3.2.2. Actitude de cara ao mundo oficial
As relacins rural/urbano non se dan s a nivel de cultura. As
institucins polticas e econmicas fan notar de coto a sa presen-
cia no campo e polo tanto forzan a unhas relacins especficas. O
Estado e, en xeral, todo o oficiaL> nas sociedades nas que a maior
parte da poboacin est organizada sobre a base de comunidades
campesias, tende a ser evitado. Unha das razns disto est no
feto de que a comunidade alde, como foco de soldariedade prima-
ri a , dificilmente senta relacins de identidade con todo aquil o que
se atopa fra dos seus lindeiros (PARSONS, 1976, 159) . Cando se
engade a isto unha experiencia de explotacin cunhas races que
afondan na hi storia, cando os organismos estatais non poucas ve-
ces actuaron coma succionadores de riqueza e non coma fonte de
beneficios comunidade, probable esperar que ese alonxamento
do poder central tente de se acentuar por tdolos medios. Pro este
alonxarnento se ben explicable, corre o risco de lanza-las posibles
ventaxas na bolsa dos inconvenientes. Por ci tarmos sornentes unha,
pensemos no crdito oficial; este acta de xeito benefactor nun
doble senso: o econmico, proporcionando un soporte financeiro
206a costo reducido. e psicosociolxico n canto que fomenta a aper-
t ura creando un hbi to favorable integracin nas es truturas ins-
titucionais de ti po moderno e especialmente nos mecanismos do
ro rcado.
Para examinar at que punto o agricultor galego segue man-
tendo ou non a dinmica pechada da sociedade tradi ional . formu-
lronselle as preguntas que seguen:
Solici tou Vde.. corno particular algn crdito agrcola a
unha ntidade oficial nos dous l ti mos anos?
- (Se non o fixo), por que?
Dos resultados. mais cs moi baixas cotas acadadas palas
solicitudes, i ntersanno-Ias razns da non util izacin: para o 29%
dos non usuarios a causa que o pr cedemento complicado por
demais ; o 19,7% non o rai por descQnfianza ou medo e ao 18.5%
non !le cmpre .
O problema da desconfi anza e da excesiva complicacin
flan nos da existencia dun cdigo dis t into ent r o rural e o urba-
no con moi difcil traduci6r. entre un e outro. Explicmonos : o
normal das relacins de prestacin de servicios dentro da a ldea .
que se leven a cabo dentro do modelo do ut des. A administracin.
como sab ido. non fai senn reproduci r a nivel de macro is t ma
este modelo. O quid do asunto est en que isto queda oculto ao cam-
pesio. Afeit ao predomi ni o das relaci ns int erpersoais. o Estado
non para el unha estrutura senn unhas persoas con retas. que
tende a identif icar cos funcionarios que coece, as que. por meras
razns de e nvcniencia e porque teen a fo rza. es xcnlle unhas pres-
tac ins: a cont ribucin. di ci ro que non He p ~ pala mente que
tea o fi n de rever ti r no seu benefici o, coma tampouco se lIes acor re
cando un seu fi llo levado para cumpr i-Io Ser vi cio Mili tar.
Cando nos ltimos anos a Admini stracin comenzou a se inte-
resar t imi damente polo campo. o agri cultor polo seu propi o siste ma
de valoracin que a propaganda ofi cial se encarga de confirmar.
experimentou este comportamento coma unha prestacin pola que
o donante, nes te caso o Estado. non reci be nada a cambio. Corno
el sabe moi ben, ningun guinda a casa pola xanela e o timbre da
des.confianza entrou en funcionamento e fxolle absterse prudente-
men te de tomar parte nun xogo t an inexplicable. A solucin vir207
s cando, vencellado a unha sociali zacin axei tada, endexamais s
palabras, caia na conta de que o dar e o recibir son tamn no
Est ado das caras dun mesmo proceso.
O terceiro ti po de resposta, ese 18,5 % que afirma non nece-
sitar os crdi tos, expresa un aspecto distinto pro dentro do mes-
mo modelo. O crdito ofi cial sempre cmpre. Anda no caso de dis-
par de dieira mais rendable invert ilo nout ra causa e pedi-lo
creta que entrega-l o propio. S se entende esta actitude aceptando
que a de mercado non ent rou nos cost umes do camp smo
e polo tanto non sente necesidad de mellora continua. A sa vida
discorre no modelo da sociedade tradicional.
* * *
A vis ta das conc!usins a que chegamos ao langa de todo es te
apartado, coidamos que se pode afirmar que, pese ao cambio que
se est a dar na sa cst r utura social, o nivel das crcnzas non expe-
rimentou unha evolucin correlati va senn que permanece pren-
dido aos esquemas preindustriais. Non ter en conta este feito pla-
nificando uni camente os cambios a nivel material significa estar
de cotfo a t ropezar coa parede da sa cultura. Os cos tos sern do-
bles: para labrego, a crise da sa autoidentidade; para o mun-
do urbano, unha delanga do pro eso, maiores costos e menor re n-
dabil idade.
REFEREN l AS BIBLIOGRFICAS
BALANDrER, G.
1969, Antropologa poltica, Pennsula, Barcelona.
BASTIDE, R.
1971, Antropologa aplicada, Amorrortu, Buenos Aires.
BERGER-LUCMAN
1976- La construccin social de la realidad, Amorrortu , BuerllOs Aires.
CANCI AN, F.
1975, What are Norms?, Cambridge Univcrsi ty Press, London.
D PICO, F.
1978, A il ustracin e a sociedade g(ega, Galaxia, Vi go.
20SESTEVA-FABREGAT, C.
1975, "Antropologa aplicada", en r i m ~ r a reunin de antroplogos espa-
oles, Universidade de Sevilla, pxs. 251-321.
FALSTENHAUSEN
1964, " Het \onderzoek over landbowbl-aden en publicaties" en Landbow-
kundig tidschrijt, n. 2, cit. por BENVENUTI-BURATO, Coopera-
zione e socializzazione, P.U. G., Roma 1968.
FOSTER, C. M.
1965, "The Peasants and the image of limited good", en American An-
thropologist, V. 67, n. 2.
CARCIA FERNA DEZ, J.
1975, Organizacin del espacio y economa rural en la Esparl.Ci Atlntica,
XXI, Madrid.
CUNDER FRANK, A.
1965, El desarrollo del subdesarrollo, Anagrama, Barcelona.
HARRIS, M.
1975, Culture, People, Nature, 2. ed., Cromwell, U.S.A.
1978, Canbales y Reyes, Argos-Vergara, Barcelona.
LISO TOLOSANA, C.
1974, Antropologa Cl/ltllral de Calica, 2. ed. 'XI, Madrid.
ORTECA y CASSET, J.
1961, "Vives" , Obras completas, VoL V, Rev. Oc., Madrid.
PARSONS, T.
1976, El sistema social, Rev. Oc. , Madrid.
PEREZ VILARI l'ii O e outros
1972, As relacins Eirexa-munckJ en Galicia, Sept, Vigo.
VAELLO
!977, "Notas sobre la agricultura y el desarr1011o capitalista", en Zona
Abierta, 12.
S UMMARy
After the first part in which is shown the theoretical basis for a humanist applied
anthropology, in this paper there are analysed the changes that a re taking place
in the social structure of the Galician peasantry. and at the same time confirms
the unba1ance at the level of the cognotive attitudes. hence the peasants remain
inmersed, at a cultural level, in pre-industrial schemes. Not bearing this in mind,
planifying the change at a material level means stumbling now and again with the
resistance which opposes their own culture. The costs are the refore double ; for the
peasant, (.he crisis of his identity; for the urban world. a delay in the process,
higher costs an less profibability.