PROCESNA MJERENJA Vjeba 1.

_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
1

Prezime
i ime
Naticni
broj


VJEZBA 1:

Induktivni, kapacitivni, optiki i ultrazvuni
senzori prisutnosti

Cilj vjebe: Upoznavanje sa senzorima prisutnosti i snimanje njihovih
karakteristika

UVOD UVOD UVOD UVOD

Senzori prisutnosti (engl. proximity sensors) koriste se za detekciju prisutnosti
predmeta u blizini senzora. Na svom izlazu, oni putem naponskih razina daju
binarnu informaciju o prisutnosti (npr. '0' predmeta nema, '1' predmet
prisutan). Po svom fizikalnom principu rada, ti se senzori dijele na magnetske,
induktivne, kapacitivne, optike, ultrazvune i pneumatske.
U ovoj se vjebi promatraju karakteristike nekih od njih. Jedna od najvanijih
karakteristika senzora je udaljenost predmeta od senzora pri kojoj se mijenja
stanje izlaza senzora i naziva se udaljenost promjene (engl. switching
distance).

a) Induktivni senzori

Induktivni senzori rade na principu promjene induktiviteta zavojnice u LC
titrajnom krugu. Visokofrekvencijsko magnetsko polje zavojnice se zbog
upotrebe poluotvorene feritne jezgre dijelom nalazi i u zraku (sl. 1.1.).
Unoenje metalnog objekta u dio magnetskog polja koji je u zraku rezultira
promjenom induktiviteta zavojnice, a time i promjenom amplitude i frekvencije
titranja LC kruga. Druga mogunost interpretacije ove pojave je induciranje
krunih struja u metalnom objektu, koje izvlae energiju za titranje iz titrajnog
kruga, pritom smanjujui amplitudu i frekvenciju oscilacija. Okidni sklop s
histerezom u senzoru detektira te promjene i u odreenoj toki mijenja stanje
izlaza senzora.

b) Kapacitivni senzori

Unese li se materijal u elektrino polje izmeu ploa kondenzatora, kapacitet
kondenzatora se mijenja ovisno o obliku i relativnoj dielektrinoj konstanti
unesenog materijala. Promijeni li se kapacitet kondenzatora u RC
rezonantnom krugu, mijenjaju se i titrajna svojstva toga kruga, tj. amplituda i
frekvencija titranja. Te promjene se, slino kao i kod induktivnih senzora,
detektiraju sklopom s histereznim svojstvima iji je izlaz binarni.
PROCESNA MJERENJA Vjeba 1.
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
2
Elektrode kondenzatora su: tzv. aktivna elektroda na senzoru i pasivna, tj. sva
okolica na potencijalu zemlje. Da bi promjena kapaciteta bila uoljiva, predmet
se mora unijeti dovoljno blizu aktivnoj elektrodi, gdje su silnice elektrinog
polja kondenzatora jo relativno guste.

Sl.1.1. Princip rada induktivnog senzora prisutnosti


c) Opticki senzori

Optiki senzori koriste fotoelektrina svojstva pojedinih poluvodikih
materijala, tj. mogunost pretvorbe elektrinog signala u svjetlost (LED) i
mogunost promjene vodljivosti poluvodikog materijala obasjanog svjetlou
(fotodiode i fototranzistori). Za emitiranje svjetlosti pomou LED slui odailja
(engl. emitter), a za primanje koristei fotodiodu ili fototranzistor prijemnik
svjetlosti (engl. receiver). Tri su osnovne vrste optikih senzora: difuzijski
(engl. diffuse sensors), retro-reflektirajui (engl. retro-reflective sensors) i
senzori s prolaznom zrakom (engl. through-beam sensors). Difuzijski senzori
(slika 1.2.a) detektiraju svjetlost reflektiranu od objekta kojeg se treba
detektirati, retro-reflektirajui (slika 1.2.b) i senzori s prolaznom zrakom (slika
1.2.c) detektiraju objekt ako on sprijei put zrake svjetlosti od odailjaa do
prijemnika.

Kod retro-reflektirajuih senzora put od odailjaa do prijemnika ide preko
nekog reflektirajueg elementa, pa se odailja i prijemnik mogu nalaziti u
jednom kuitu, kao i kod difuzijskih senzora. Kod senzora s prolaznom
zrakom odailja i prijemnik su u zasebnim kuitima jer neometena
svjetlosna zraka ide direktno sa odailjaa na prijemnik. Na optike se
senzore u pravilu lako dograuje optiki kabel. Dodatno se, radi zatite od
lanih detekcija, svjetlosni signali na strani odailjaa kodiraju, kako bi se na
prijemniku lake razluila svjetlost iz odailjaa od svjetlosti nastale u raznim
drugim izvorima svjetlosti.
PROCESNA MJERENJA Vjeba 1.
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
3



Sl. 1.2.a. Princip rada optikog
difuzijskog senzora prisutnosti


Sl. 1.2.b. Princip rada optikog
retro-reflektirajueg senzora
prisutnosti


Sl. 1.2.c. Princip rada optikog senzora prisutnosti s prolaznom zrakom


d) Ultrazvucni senzori

Ultrazvuni senzor odailje zvuni val u ultrazvunom frekvencijskom
podruju, te prima taj isti reflektirani val s objekta ukoliko je objekt prisutan.
Medij prijenosa zvunog vala je najee zrak. Znajui brzinu irenja zvuka,
moe se utvrditi i udaljenost predmeta, a ne samo prisutnost. Slika 1.3. daje
prikaz zvunog konusa kojeg stvara senzor, a slika 1.4. daje prikaz amplitude
zvunog vala u ravnini senzora pri detekciji.



Sl. 1.3. Prikaz zvunog konusa kojeg stvara ultrazvuni senzor


PROCESNA MJERENJA Vjeba 1.
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
4


Sl. 1.4. Prikaz zvunog vala u aktivnoj ravnini senzora pri detekciji


PROCESNA MJERENJA Vjeba 1.
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
5
RADNAVJEZBl RADNAVJEZBl RADNAVJEZBl RADNAVJEZBl

Vjeba 1.1. Udaljenost promjene induktivnog senzora prisutnosti kod
razliitih vrsta i povrina metalnih test-objekata

Za razne materijale mjeri se udaljenost promjene induktivnog senzora. Prikaz
razmjetaja komponenata potrebnih za izvoenje vjebe dan je na slici 1.1.1.
Komponente su tablino dane u tablici 1.1.1.


Sl. 1.1.1. Postav aparature za vjebu 1.1.


Naziv i ifra komponente
Napajanje, D.ER-VERT-SENSOR
(komponenta br. 1. na slici 1.1.1.)
Komponenta za pozicioniranje, D.ER-VS-FP1110
(komponenta br. 2. na slici 1.1.1.)
Pomino mjerilo, D.AS-MS
Induktivni senzor 1, D.ER-SIEH-M18B-..
(komponenta br. 3. na slici 1.1.1.)
Tab. 1.1.1. Potrebne komponente za vjebu 1.1.


Postavite komponente prema slici 1.1.1. Induktivni senzor 1 (D.ER-SIEH-
M18B-..) treba postaviti centralno ispred komponente za pozicioniranje (D.ER-
VS-FP1110). Test-objekte valja uvrstiti u utor na komponenti za
PROCESNA MJERENJA Vjeba 1.
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
6
pozicioniranje i izmjeriti udaljenost na kojoj senzor detektira prisutnost
predmeta (toka ukljuenja, engl. switch-on point), te potom udaljenost na
kojoj, po ukljuenju, senzor prestaje registrirati prisutnost predmeta (toka
iskljuenja, engl. switch-off point). Razlika ovih dviju udaljenosti predstavlja
histerezu (engl. hysteresis) koju takoer valja odrediti. Konano treba odrediti
i tzv. faktor redukcije (engl. reduction factor) kao odnos udaljenosti ukljuenja
za neki materijal i udaljenosti ukljuenja za meki elik. Sve izmjerene i
izraunate podatke unesite u tablicu 1.1.2.


Test-objekt
Toka
ukljuenja
(mm)
Toka
iskljuenja
(mm)
Histereza
(mm)
Faktor
redukcije
Meki elik (St 37),
komad br. 3

1.00
Nehrajui elik,
komad br. 4

Aluminij,
komad br. 5

Mjed,
komad br. 6

Bakar,
komad br. 7

Tab. 1.1.2. Rezultati eksperimenta


Zato dolazi do razlika u udaljenosti ukljuenja kod raznih materijala?

______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________

Moe li se induktivnim senzorom detektirati isti izolator i zato?

______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________

U nastavku se razmatra utjecaj veliine povrine test-objekta na toku
ukljuenja induktivnog senzora prisutnosti. Svi test-objekti bit e od istog
materijala, mekog elika. Induktivni senzor valja udaljiti za oko 5 cm u stranu
od centra komponente za pozicionranje.

Za komade mekih elika raznih povrina unesite dobivene udaljenosti na
kojima se ukljuuje senzor prisutnosti u tablicu 1.1.3.

PROCESNA MJERENJA Vjeba 1.
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
7
Komad i veliina brida Toka ukljuenja (mm)
Meki elik (St 37), 30 mm
komad br. 11,

Meki elik (St 37), 25 mm
komad br. 12

Meki elik (St 37), 20 mm
komad br. 13

Meki elik (St 37), 15 mm
komad br. 14

Meki elik (St 37), 10 mm
komad br. 15

Meki elik (St 37), 5 mm
komad br. 16

Tab. 1.1.3. Rezultati mjerenja


Objasnite rezultate mjerenja:

______________________________________________________________
______________________________________________________________
PROCESNA MJERENJA Vjeba 1.
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
8
Vjeba 1.2. Udaljenost promjene kod kapacitivnih senzora prisutnosti,
ovisnost o vrsti materijala i njegovoj debljini

Aparaturu treba postaviti prema slici 1.2.1, lista potrebnih komponenti dana je
u tablici 1.2.1.


Sl. 1.2.1. Postav aparature za vjebu 1.2.


Naziv i ifra komponente
Napajanje, D.ER-VERT-SENSOR
(komponenta br. 1. na slici 1.2.1.)
Komponenta za pozicioniranje, D.ER-VS-FP1110
(komponenta br. 2. na slici 1.2.1.)
Pomino mjerilo,
D.AS-MS
Kapacitivni senzor, D.ER-KAS-M12-..
(komponenta br. 3. na slici 1.2.1.)
Tab. 1.2.1. Popis potrebne aparature za vjebu 1.2.


Koristei meki elik treba potenciometrom na senzoru namjestiti udaljenost
promjene na 8 mm. Nakon toga provesti mjerenja za sve ostale materijale, a
rezultate unesti u tablicu 1.2.2.

PROCESNA MJERENJA Vjeba 1.
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
9
Test-objekt
Toka
ukljuenja (mm)
Toka
iskljuenja (mm)
Histereza
(mm)
Meki elik (St 37),
komad br. 3

Nehrajui elik,
komad br. 4

Aluminij,
komad br. 5

Mjed,
komad br. 6

Bakar,
komad br. 7

Karton,
komad br. 8

Guma,
komad br. 9

Plastika, prozirna,
komad br. 10

Tab 1.2.2. Rezultati mjerenja


Dodatno se sada razmatra utjecaj debljine materijala na toku ukljuenja
promjene kapacitivnog senzora prisutnosti. Uz senzor namjeten kao u
prethodnim mjerenjima, koristi se plastika raznih debljina kao test-objekt.
Provesti ista mjerenja kao gore, a rezultate upisati u tablicu 1.2.3.

Napomena: Pazite da oduzmete debljinu materijala od izmjerene vrijednosti,
ako ste test primjere okrenuli prema senzoru.


Debljina materijala (mm) Toka ukljuenja (mm)
Plastika, komad br. 23: 2.0
Plastika, komad br. 24: 3.0
Plastika, komad br. 25: 5.0
Plastika, komad br. 26: 8.0
Plastika, komad br. 27: 11.0
Plastika, komad br. 28: 14.0
Plastika, komad br. 29: 17.0
Tab. 1.2.3. Rezultati mjerenja

PROCESNA MJERENJA Vjeba 1.
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
10
Ovisnost prikazanu tablino u tablici 1.2.3. prikaite grafiki na slici 1.2.2.

Sl. 1.2.2. Grafiki prikaz ovisnosti toke ukljuenja kapacitivnog senzora
prisutnosti o debljini plastinog materijala kojeg treba detektirati


to je uzrok tee detekcije plastike pri manjim debljinama plastinih uzoraka?

______________________________________________________________
______________________________________________________________
Debljina materijala (mm)
T
o

k
a

u
k
l
j
u

e
n
j
a

(
m
m
)

PROCESNA MJERENJA Vjeba 1.
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
11
Vjeba 1.3. Udaljenost promjene difuzijskog optikog senzora bez i s
optikim kabelom

U ovoj vjebi razmatra se ovisnost udaljenosti detekcije o svojstvima povrine
materijala kod optikih difuzijskih senzora prisutnosti, bez i s optikim
kabelom. Pri koritenju senzora bez optikog kabela, aparaturu valja postaviti
kao na slici 1.3.1.

Sl. 1.3.1. Postav aparature za vjebu 1.3


Potrebna aparatura prikazana je u tablici 1.3.1.

Naziv i ifra komponente
Napajanje, D.ER-VERT-SENSOR
(komponenta br. 1. na slici 1.3.1.)
Optiki senzor (za koritenje sa optikim kabelom), D.ER-SOE-L-Q-PP
(komponenta br. 2. na slici 1.3.2.)
Optiki senzor (za koritenje bez optikog kabela), D.ER-SOE-RT-Q-PP
(komponenta br. 3. na slici 1.3.1.)
Komponenta za pozicioniranje, D.ER-VS-FP1110
(komponenta br. 4. na slici 1.3.1.)
Mjerna skala, D.AS-LIN
(komponenta br. 5. na slici 1.3.1.)
Optiki kabel, polimerski, D.ER-SOEZ-LLK-RT-..
(komponenta br. 6. na slici 1.3.2.)
Dra za optiki kabel, D.ER-SOE-LK-RT-PP
Pomino mjerilo, D.AS-MS
Tab. 1.3.1. Popis potrebnih komponenti za vjebu 1.3.1
PROCESNA MJERENJA Vjeba 1.
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
12
Namjestite potenciometar senzora D.ER-SOE-RT-Q-PP tako da se bijela
strana Kodakove sive kartice detektira na oko 15 cm. Izmjeriti udaljenosti
promjene za materijale navedene u tablici. Rezultate upisati u tablicu 1.3.2.

Test-objekt
Bez ili s
optikim
kabelom
Toka
ukljuenja
(mm)
Toka
iskljuenja
(mm)
Histereza
(mm)
Siva Kodak kartica,
bijela strana,
komad br. 17
Bez
S
Siva Kodak kartica,
siva strana,
komad br. 17
Bez
S
Plastika,
prozirna,
komad br. 18
Bez
S
Plastika,
crvena,
komad br. 19
Bez
S
Plastika,
plava,
komad br. 20
Bez
S
Plastika,
crna,
komad br. 21
Bez
S
Karton,
bijeli,
komad br. 22
Bez
S
Meki elik (St 37),
komad br. 3
Bez
S
Nehrajui elik,
komad br. 4
Bez
S
Alumminij,
komad br. 5
Bez
S
PROCESNA MJERENJA Vjeba 1.
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
13
Mjed,
komad br. 6
Bez
S
Bakar,
komad br. 7
Bez
S
Guma,
komad br. 9
Bez
S
Tab. 1.3.2. Rezultati mjerenja


U nastavku se iste materijale detektira optikim senzorom D.ER-SOE-L-Q-PP,
ali nadograenim jo i optikim kabelom. Aparaturu treba posloiti kako je
dano na slici 1.3.2.


Sl. 1.3.2. Postav aparature za mjerenja s optikim kabelom


Komponentu za pozicioniranje treba postaviti 5 cm ispred i 5 cm u stranu u
odnosu na slobodni kraj polimerskog optikog kabela, a potenciometar
senzora namjestiti tako da se bijela strana sive Kodak kartice registrira na
PROCESNA MJERENJA Vjeba 1.
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
14
maksimalnoj udaljenosti. Rezultate mjerenja za ostale materijale unijeti u
tablicu 1.3.2. Koristite i pomino mjerilo, kao u prvoj vjebi.


Koje su prednosti, a koje mane koritenja optikog kabela?

______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________






PROCESNA MJERENJA Vjeba 1.
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
15
Vjeba 1.4. Svojstva ultrazvunih senzora prisutnosti

Aparaturu valja postaviti kako je pokazano na slici 1.4.1. Popis potrebnih
komponenti za provedbu ove vjebe dan je u tablici 1.4.1.


Sl.. 1.4.1. Postav aparature potrebne za vjebu 1.4.


Naziv i ifra komponente
Napajanje, D.ER-VERT-SENSOR
(komponenta br. 1. na slici 1.4.1.)
Ultrazvuni senzor prisutnosti, D.ER-SUE-M18-..
(komponenta br. 2. na slici 1.4.1.)
Komponenta za pozicioniranje, D.ER-VS-FP1110
(komponenta br. 3. na slici 1.4.1.)
Mjerna skala, D.AS-LIN
(komponenta br. 4. na slici 1.4.1.)
Tab. 1.4.1. Popis potrebne aparature


Na udaljenost oko 15 cm ispred ultrazvunog senzora postavljati test-objekte,
tako da im povrina bude okomita na os senzora, navesti detektira li ih senzor
i pod kojim maksimalnim kutom otklona od ravnine okomite na os senzora
senzor jo uvijek detektira test-objekt. Rezultate unesite u tablicu 1.4.2.



PROCESNA MJERENJA Vjeba 1.
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
16
Test-objekt Detekcija (da/ne)
Maksimalni kut
otklona ()
Meki elik (St 37),
komad br. 3

Nehrajui elik,
komad br. 4

Aluminij,
komad br. 5

Mjed,
komad br. 6

Bakar,
komad br.7

Karton,
komad br. 8

Guma, hrapava strana,
komad br. 9

Plastika,
komad br. 10

Tab 1.4.2. Rezultati mjerenja


Koja je prednost ultrazvunih senzora u odnosu na ostale govorei u svjetlu
vrsta materijala koje se mogu senzorom detektirati?

______________________________________________________________
______________________________________________________________
_____________________________________________________________


Objasnite vezu izmeu hrapavosti povrine test-objekta i njegovog
maksimalno mogueg otklona u odnosu na ravninu okomitu na os senzora.

______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________