G. DEMBOSKI, G. BOGOEVA-GACEVA: Mehanika svojstva staklo/PET kompozita iz pletenih predoblika - utjecaj finoe pree, Tekstil 56 (4) 221-228 (2007.

221

Mehanika svojstva staklo/PET kompozita iz pletenih predoblika - utjecaj finoe pree

Prof.dr.sc. Goran Demboski, dipl.ing. Prof.dr.sc. Gordana Bogoeva-Gaceva, dipl.ing. Tehnoloko-metalurki fakultet, Univerzitet Sv. Kiril i Metodij Skopje, Makedonija e-mail: goran@tmf.ukim.edu.mk Prispjelo 09.02.2007.

UDK 677.017:677.075.13 Izvorni znanstveni rad

Ispitivan je utjecaj finoe pree na mehanika svojstva staklo/PET termoplastinih kompozita od kulirnih pletenih predoblika. Primijenjeni su teoretski modeli modula i vrstoe istezanja za ispitivane kompozite. S poveanjem finoe pree postie se manja varijacija svojstava kompozita. Teoretski i eksprimentalni rezultati modula i vrstoe istezanja kompozita pokazuju slian trend promjene mehanikih svojstava s promjenom finoe pree. Razlika izmeu teoretskih i eksperimentalnih rezultata je najmanja kod kompozita s najfinijom preom. Kljune rijei: staklo/PET kompoziti, desno-desna kulirna pletiva, mehanika svojstva, utjecaj finoe pree

1. Uvod
Jedinstvene karakteristike kulirnih pletiva kao to su: fleksibilnost strukture, mogunost dobivanja trodimenzionalnih beavnih oblika, odlina udarna vrstoa, te visoka sposobnost oblikovanja, su razlog znaajnih istraivanja u podruju primjene kulirnih struktura za ojaavanje kompozita [1]. Potreba za tehnikim proizvodima s karakteristikama koje imaju kulirna pletiva, potaknula je znaajan razvoj tehnologije ravnog pletenja. Kao rezultat svega toga, danas, na proizvodnju tehnikog tekstila iz kulirnih pletiva otpada oko 9% ukupne potronje vlakana za tehnike tekstilije [2]. Osim oblikovanja integralnim pletenjem [3], postoji mogunost oblikovanja kompozita preanjem u kalupima (engl. deep drawing), postupak gdje se pletivo postavlja izmeu modeliranih kalupa i oblikuje prema obliku kalupa [4]. Ova tehnika se esto upotrebljava za proizvodnju dijelova za automobilsku i avioindustriju. Jedan od naina dobivanja kompozita je impregniranje tekstilne strukture rastopljenom smolom, odnosno smolastom masom. Najee se upotrebljavaju termoreaktivne poliesterske ili epoksidne smole. Ipak,

ekoloka i ekonomina proizvodnja termoplastinih kompozita se temeljiti na polimernim matricama, koje se ugrauju u tekstilnu strukturu u fazi izrade tekstilnih predoblika [5]. Specifina struktura pletiva, s meusobno povezanim oicama zakrivljene strukture, koje se mogu lako oblikovati, doprinosi velikoj sposobnosti oblikovanja strukture, to je vrlo traeno svojstvo kulirnih pletiva. Pritom, pletiva mogu oblikovati dvostruko zakrivljene povrine bez nabora. Meutim zbog velike sposobnosti oblikovanja, odnosno istezljivosti pletiva, djelovanje sile se koncentrira na matricu prije nego to se prenese na ojaavajua vlakna, to rezultira slabijim mehanikim svojstvima kompozita na savijanje i istezanje. To nastaje zbog zakrivljene strukture pree u oici, ogranienog udjela ojaavajuih vlakana u kompozitu i orijentacija vlakana izvan ravnine pletiva [6]. Istraivanja poveanja vrstoe kompozita ojaanih kulirnim strukturama su pokazala da uvoenje orijentiranih prea u strukturu pletiva [7, 8] i predistezanje predoblika [9] pozitivno utie na vrstou kompozita. Struktura prepletaja

[10], odabir hibridne pree [11] i meufazna granica [12], takoer utjeu na mehanika svojstva kompozita. U prethodnom radu ispitivan utjecaj obrade vlakana na mehanika svojstva kompozita [13]. Cilj ovoga rada je ispitivanje utjecaja finoe pree na mehanika svojstva staklo/PET kompozita od pletenih predoblika.

2. Eksperimentalni dio
Kulirni pleteni predoblici proizvedeni su za izradu kompozita. Koriten je postranini tip hibridne pree (SBS - side by side), u kojoj je termoplastina PET prea matrica, a staklena prea E tipa ojaiva. Za ispitivanje utjecaja finoe pree na mehanika svojstva kompozita, za proizvodnju pletiva upotrijebljene su pree razliite finoe, ali jednakih udjelia matrice i ojaivaa. Tehnike karakteristike pletiva su date u tab.1. Finoa hibridne pree pletiva bila je od 56 do 482 tex, a pletene su na pletaim strojevima razliitih finoa, tab.1, te su oblikovani kulirni pleteni predoblici povrinskih masa od 374 do 1 573 g/m2.

222

G. DEMBOSKI, G. BOGOEVA-GACEVA: Mehanika svojstva staklo/PET kompozita iz pletenih predoblika - utjecaj finoe pree, Tekstil 56 (4) 221-228 (2007.)

Tab.1 Tehnike karakteristike staklo/PET pletenih desno-desnih kulirnih predoblika

8]RUDN )LQRDVWDNOHQHSUH HWH[ )LQRD3(7SUH HWH[ )LQRDKLEULGQHSUH HWH[ +RUL]RQWDOQDJXVWRDSOHWLYD FP  9HUWLNDOQDJXVWRDSOHWLYD FP  .RHILFLMHQWJXVWRHSOHWLYD 3RYULQVNDPDVDSOHWLYD JP  )LQRDVWURMD1R( 6WDNOR3(7YROXPQLXGLR 6WDNOR3(7PDVHQLXGHR %URMVORMHYDSOHWLYDX NRPSR]LWX
  

$           

%           

&           

'           

* svaka druga igla na obe iglenice je iskljuena

Koeficijent gustoe pletiva se kree od 0,41 do 0,49, to znai da je dobijen slian oblik oice kod svih pletiva. U sljedeoj fazi, predoblici su uvreni u kompozite termopreanjem na poluindustrijskoj prei tipa Triulzi-100, uz uvjete uvrenja: temperatura 270 oC, pritisak 3 MPa u vremenu od 5 min. Da bi se dobila priblino jednaka debljina kompozita (2 mm), variran je broj slojeva predoblika u kompozitu. Tako kompozit iz predoblika A (pletivo najmanje povrinske mase) ima deset slojeva, dok D (pletivo najvee povrinske mase) ima dva sloja. Kod gotovih kompozita je ispitivana vrstoa savijanja prema ISO R 527 i vrstoa istazanja prema ISO 178. Uzorci su ispitivani u smjeru nizova (0o) i smjeru redova (90 oC). Najmanji broj ispitivanih uzoraka je pet u svakom smjeru. Ispitivanja savijanja i istezanja su izvedena na dinamometru tipa Schenk Hydroplus PSB250 kN.

Iz rezultata ispitivanja na savijanje, uoava se da se poveanjem finoe pree pletenih predoblika od 482 do 56 tex znaajno poveava vrstoa i modul savijanja kompozita u oba smjera ispitivanja. Kompozit s najfinijom preom (D) ima otprilike tri puta veu vrstou savijanja u odnosu na kompozit s najgrubljom preom (A). Zanimljivo je da najvea razlika u poveanju mehanikih svojstava nastala s pove-

anjem finoe pree od 120 tex (C) na 56 tex (D). Naime, kompozit D ima dva puta veu vrstou savijanja u smjeru nizova, u odnosu na kompozit C. U smjeru redova poveanje vrstoe savijanja s poveanjem finoe pree neto je manje. Modul savijanja takoer raste s poveanjem finoe pree. Kompozitima s najgrubljom preom (A) u odnosu na kompozite s najfinijom preom (D), poveava se modul savijanja za otprilike dva i pol puta. Kompozit D s najfinijom preom (56 tex) ima skoro dva puta vei modul savijanja u odnosu na kompozit C s preom finoe 120 tex. Isto tako, kod kompozita sa finijom preom, konstatirane su manje varijacije rezultata. Naime, uzorak A (najgrublja prea) ima najvee vrijednosti koeficijenata varijacije, tab.2. S poveanjem finoe pree, opadaju varijacije rezultata (cv). Tako uzorak D (najfinija prea) ima minimalni koeficijent varijacije od 0,6 do 3,1 (za vrijednosti s). Rezulati ispitivanje vrstoe i modula istezanja kompozita iz predoblika sa razliitom finoom pree prikazani su u tab.3. Kao i kod ispitivanja na savijanje, uzorak A (najgrublja prea 482 tex) ima najslabija mehanika svojstva

Tab.2 vrstoa i modul savijanja stako/PET kompozita

8]RUDN )LQRDSUH H >03D@ >03D@ (>03D@ (>03D@

[

$ WH[ FY
[

% WH[ FY   

[

& WH[ FY   
[

' WH[ FY    

        

  

  

3. Rezultati i rasprava
U tab.2. su prikazani rezultati ispitivanja vrstoe i modula savijanja kompozita.

      

* x - srednja vrednost, cv - koeficijent varijacije, s-0 - vrstoa savijanja kompozita u smjeruu nizova, s-90 - vrstoa savijanja kompozita u smjeru redova, E-0 - modul savijanja kompozita u smjeru nizova, E-90 - modul savijanja kompozita u smjeru redova

G. DEMBOSKI, G. BOGOEVA-GACEVA: Mehanika svojstva staklo/PET kompozita iz pletenih predoblika - utjecaj finoe pree, Tekstil 56 (4) 221-228 (2007.)

223

Tab.3 vrstoa i modul istazanja staklo/PET kompozita

8]RUDN )LQRDSUH HWH[ >03D@ >03D@ (>03D@ (>03D@

$ WH[ [ FY        

% WH[ [ FY        

& WH[ [ FY        

' WH[ [ FY        

i najveu varijaciju rezultata, dok uzorak D od najfinije pree (56 tex) ima najvee vrijednosti vrstoe i modula istazanja a najmanji koeficijent varijacije. Znai, sa smanjenjem duljinske mase pree rasipanje rezultata se smanjuje. Kod uzorka D, koeficijent varijacije vrstoe i modula se kree od 2,2 do 5,5%, dok se kod uzorka A (najgrublja prea) kree od 14,5 do 19,7%. Usporedba rezultatata ispitivanja na savijanje i istezanje kompozita potvruje pravilo da se kod kompozita od kulirnih pletiva dobivaju vee vrijednosti vrstoe savijanja u odnosu na vrstou istezanja. Ovakvo ponaanje je rezultat je 3-D orijentacije pree koja izlazi iz ravnine (out of plane) u pletenoj strukturi, to veim vrijednostima otpornosti na savijanje [14]. Radi provjere dobivenih rezultata poveanja mehanikih svojstava kompozita kao rezultata primjene finije pree, uporeeni su eksperimentalni rezultati mjerenja s rezultatima dobivenim na bazi teoretskih modela odreivanja mehanikih svojstava kompozita iz kulirnih predoblika. 3.1. Teoretski model izrauna modula istezanja kompozita Jedan od najee koritenih modela za predvianje elastinih svojstava kompozita je tzv. zakon o mjeavinama (rule of mixtures) [15]. Prema ovom modelu, elastina svojstva kompozita su rezultat udjela elastinih svojstava ojaivaa i matrice (1). Ec = Em . Vm + Ef . Vf (1)

gdje su: E c - modul elastinosti kompozita, Em - modul elastinosti matrice, Vm - volumni udio matrice u kompozitu, Ef - modul elastinosti ojaivaa, Vf volumni udio ojaivaa u kompozitu. Ovaj model pretpostavlja idealni kompozit ija su svojstva zbirna svojstva matrice i ojaivaa. Nedostak modela je to ne uzima u obzir interakciju izmeu ojaivaa i matrice u kompozitu. Unato ovom pojednostavnjenju, model daje dobre rezultate, posebno u predvianju elastinih svojstava usmjerenih kompozita odnosno tzv. unidirekcionalnih (UD) kompozita, gdje je ojaiva postavljen pravocrtno i to u smjeru ispitivanja [15]. Kako bi se omoguila primjena zakona o mjeavinama, uzima se da je efikasnost ojaivaa kod UD kompozita 1 (odnosno 100%). Prepreka primjeni ovog modela za kompozite ojaane kulirnom strukturom je zakrivljena struktura oice kao osnovne jedinice konstrukcije pletiva. Da bi se omoguila primjena zakona o mjeavinama u predvianju elastinih svojstava kompozita ojaanih kulirnim pletivima, C.D. Rudd i sur. [16], a kasnije i S. Ramakrsihna [17], kombiniraju model Krenchela i poznati zakon o mjeavinama. Prema njima, elastina svojstva kompozita ojaanih vlaknima geometrije razliite od UD strukture, mogu se aproksimirati uvoenjem faktora efikasnosti ojaivaa. Efikasnost ojaivaa je funkcija orijentacije ojaivaa, odnosno njegovog poaja u kompozitu u odnosu na pravac optereenja. Kod UD kompozita rauna se da je efikasnost ojaivaa

jedan, i to ako je ojaiva postavljen u pravcu ispitivanja, a nula ako je postavljen okomito na pravac ispitivanja. Pristup Krenchela [17] tretira preu skupinom paralelnih vlakana i pritom zanemaruje transverzalna izduenja i naprezanja na vlaknu u bilo kojem poloaju u odnosu na pravac optereenja. Pritom se pretpostavlja idealna adhezija izmeu ojaivaa i matrice. Naprezanja u ojaivau se tada raunaju kao da se radi o vlaknima orijentiranima paralelno na pravac optereenja. Efikasnost ojaivaa se zatim rauna kao odnos naprezanja koja djeluju na ojaavajua vlakna u smjeru ojaivaa i u smjeru ispitivanja. Isto naelo moe se primijeniti na skupine paralelnih vlakana razliito orijentiranih u kompozitima za izraunavanje ukupne efikasnosti ojaivaa zbrajanjem udjela pojedinih skupina. Vrijednost faktora efikasnosti ojaivaa (h) prikazana je izrazom (2).
K

DQ FRV  D Q

(2)

gdje su: an - udio ojaavajuih vlakna u bilo kojem pravcu, an - orijentacija ojaavajuih vlakana u odnosu na pravac optereenja. Na slian nain, efikasnost ojaivaa zakrivljenog oblika se moe izraunati integriranjem izraza za efikasnost po duljini ojaivaa (3).
K

DQ FRV  D Q GO

(3)

gdje je l duljina ojaavajuih vlakana. Vrijednost efikasnosti ojaivaa se zatim moe upotrijebiti za izraun modula elastinosti kompozita primjenom zakona o mjeavinama (4).
(
F

(   9   ( 9 K
P I I I

(4)

Geometrijski model za desno-desne strukture pletiva [17] prikazan je na sl.1. Primjena ovog modela podrazumijeva odreena pojednostavnjenja: - oice lica i nalija desno-desne strukture pletiva imaju jednaku geometriju,

224

G. DEMBOSKI, G. BOGOEVA-GACEVA: Mehanika svojstva staklo/PET kompozita iz pletenih predoblika - utjecaj finoe pree, Tekstil 56 (4) 221-228 (2007.)

- sve oice imaju jednake dimenzije, - duljina oice za povezivanje lica i nalija je zanemarljiva, - oice lee u ravnini i dodirne toke oica nemaju 3-D komponentu, - nema promjene geometrije oica tijekom procesa preanja ili impregnacije kompozita. Prema shematskom prikazu na sl.1, radijus oice R utjee na vrijednost duljine oice l (5).

Tab.4 Efikasnost ojaivaa i parametri desno-desne strukture pletiva

8]RUDN 3NRUDNRLFHPP +YLVLQDRLFHPP .RHILFLMHQWJXVWRHSOHWLYD HILNDVQRVWRMDLYDDXVPMHUXQL]RYD HILNDVQRVWRMDLYDDXVPMHUXUHGRYD

Efikasnost ojaivaa kod optereenja u smjeru nizova (uzduno) moe se izraunati izrazom (9).
K 5 T S I FRV  T GT O T I

$     

%     

&     

'     

(9)

Za efikasnost ojaivaa kod optereenja u smjeru redova (popreno) moe se upotrijebiti izraz (10).
K 5 T S I  VLQ TGT O T I

(10)

Sl.1 Geometrijski model desno-desnog pletiva

O S5   5I

(5)

gdje su:

5
I

3 
+ VLQ  3

(6) (7)

P - korak oice, H - visina oice. Pod pretpostavkom da se ukupna duljina oice moe izraunati zbrojem malih linearnih duljina oice dl postavljene pod kutom T u odnosu na pravac u smjeru optereenja, efikasnost ojaivaa se moe izraziti izrazom (8).
K
T S I T I

FRV  T

5GT O

(8)

Efikasnost ojaivaa u smjeru nizova i redova, izraunata prema izrazima (9) i (10) prikazana je u tab.4. Efikasnost ojaivaa kod svih ispitivanih uzoraka je slina, ali postoji velika razlika u vrijednostima efikasnosti u smjeru nizova i redova. U smjeru nizova vrijednosti su znatno vee (oko 50%). Najveu efikasnost u smjeru nizova, a najmanju u smjeru redova ima uzorak A, koji ima maksimalnu vrijednost koeficijenata gustoe. Suprotno, najmanju efikasnost u smjeru nizova i najveu u smjeru redova ima uzorak C, koji ima najmanji koeficijent gustoe pletiva. Razlika u efikasnosti ojaivaa izmeu pojedinih uzoraka je rezultat razliite geometrije oice. Na sl.2 i 3 su prikazani eksperimentalni i teoretski rezultati modula istezanja kompozita s razliitim finoama prea u smjeru nizova i redova. Postoji znaajna razlika izmeu teoretskih i eksperimentalnih vrijednosti modula istezanja u oba smjera ispitivanja. Teoretski i eksperimen-

talni rezultati promjene modula istezanja u smjeru nizova s promjenom finoe pree imaju slinu tendenciju, ali su teoretski znatno vii, sl.2. U oba sluaja postoji tendencija poveanja vrijednosti modula s poveanjem finoe pree (uzorci A u odnosu na uzorke D). Kod uzorka C primjeuje se odstupanje od ove tendencije (kod teoretskih rezultata), to moe biti rezultat i oblika oice jer ovaj uzorak ima najmanju efikasnost ojaivaa u pravcu nizova, tab.4. Kod ispitivanja u smjeru redova se isto tako javljaju znaajne razlike izmeu eksperimentalnih i teoretskih vrijednosti modula, sl.3. 3.2. Teoretski model izrauna vrstoe istezanja kompozita vrstoa kompozita od pletenih predoblika ovisi prije svega o vrstoi ojaavajue pree u dijelovima oice koji premouju ravninu kidanja pri istezanju kompozita [18, 19]. Premostivi elementi (bridging elements) koji povezuju ravninu kidanja kompozita su stranice oica (kada sila djeluje u smjeru nizova) i glave oica (kada sila djeluje u smjeru redova), sl.4. Broj premostivih elemenata B-0, kada sila djeluje u smjeru nizova, odreuje se izrazom (11). (11) B 0 = 4 . Dh . n . b Broj premostovih elemenata B-90 kada sila djeluje u smjeru redova, odreuje se izrazom (12). (12) B 90 = Dv . n . b gdje su: Dh- horizontalna gustoa pletiva, Dv - vertikalna gustoa pletiva, n - broj slojeva pletiva u kompozitu, b - irina ispitivanog uzorka kompozita.

G. DEMBOSKI, G. BOGOEVA-GACEVA: Mehanika svojstva staklo/PET kompozita iz pletenih predoblika - utjecaj finoe pree, Tekstil 56 (4) 221-228 (2007.)
eksper eksper

225

Sl.2 Teoretske i eksperimentalne vrijednosti modula istezanja kompozita u smjeru nizova

Sl.3 Teoretske i eksperimentalne vrijednosti modula istezanja kompozita u smjeru redova

vrstoa kompozita u smjeru nizova (s-0) i redova (s-90) se moe izraunati izrazima (13) i (14).
V  %   I SU $

Zamjenom vrijednosti premostivih elemenata u izraze (13) i (14) dobivaju se krajnji izrazi za izraun vrstoe istezanja kompozita (15) i (16).

[MPa]

(13)

V  V  

 'K Q E

I SU

[MPa](15)

$ gdje su: fpr - vrstoa pree ojaivaa, A - popreni presjek kompozita.

V  

%   I SU

[MPa] (14)

'Y Q E I SU [MPa] (16) $

Vrijednosti vrstoe staklene pree [20] su prikazane u tab.5.

Tab.5 vrstoa staklene pree prema tehnikim specifikacijama proizvoaa

8]RUDN )LQRDVWDNOHQHSUH HWH[ %URMILODPHQDWDXSUH L 3UHNLGQDVLOD1 5HODWLYQDYUVWRDSUH HF1WH[

$    

%    

&    

'    

a)

b)

Sl.4 Premostivi elementi desno-desnog pletiva kod djelovanja sile: a) u smjeru nizova i b) u smjeru redova

Kao i kod ispitivanja modula, usporedba teoretskih i eksperimentalnih rezultata vrstoe istezanja u smjeru nizova pokazuje da su teoretske vrijednosti vrstoe znaajno vee od eksperimentalnih. Eksperimentalni i teoretski rezultati imaju istu tendenciju poveanja vrstoe sa smanjivanjem duljinske mase pree. Izuzetak predstavlja teoretska vrijednost vrstoe uzorka A, koja je neto vea u odnosu na uzorak B s preom vee finoe. Uzorak D s najfinijom preom ima najveu vrstou prema eksperimentalnim i teoretskim vrijednostima. Iz sl.6 se moe uoiti da eksperimentalni i teoretski rezulati vrstoe istezanja imaju istu tendenciju za sve ispitivane uzorke. Uzorak B ima najmanju, a D najveu vrijednost vrstoe. Treba napomenuti da staklene pree razliitih duljinskih masa nemaju jednaku relativnu vrstou, tab.5. Pree uzoraka C i D imaju relativnu vrstou 74 cN/tex, znatno veu od uzoraka A (59 cN/tex) i B (54 cN/tex). To je svakako i razlog zato je kod kompozita C i D postignuta maksimalna vrstoa istezanja (u oba smjera ispitivanja). Odstupanja eksperimentalnih i teoretskih vrijednosti vrstoe i modula istezanja prikazana su na sl.7 i 8. Kao to se vidi na sl. 7 i 8, razlike izmeu teoretskih i eksperimentalnih rezultata su manje u smjeru redova. Takoer se primjeuje da se

226

G. DEMBOSKI, G. BOGOEVA-GACEVA: Mehanika svojstva staklo/PET kompozita iz pletenih predoblika - utjecaj finoe pree, Tekstil 56 (4) 221-228 (2007.)

eksper

eksper

Sl.5 Teoretske i eksperimentalne vrijednosti vrstoe istezanja kompozita u smjeru nizova

Sl.6 Teoretske i eksperimentalne vrijednosti vrstoe istezanja kompozita u smjetu redova

sa smanjenjem duljinske mase pree smanjuje razlika izmeu teoretskih i eksperimentalnih vrijednosti: kod uzoraka D i C zapaaju se najmanje razlike izmeu teoriskih i eksperimentalnih vrednosti vrstoe istezanja, oito zbog homogenije strukture u odnosu na uzorke A i B. Analogni zakljuci nameu se i za modul istezanja, iako su kod modula razlike manje. Kao to je navedeno, kompozit D od pletiva sa najfinijom preom ima najbolja mahanika svojstva uz najmanju varijaciju rezultata, a i najmanja su odstupanja eksperimentalnih od teoretskih rezultata. Ove injenice nedvojbeno ukazuju na utjecaj finoe pree pletiva na mehanika svojstva kompozita. Upotrebom finije pree dobivaju se manje povrinske mase pletiva, a

vee gustoe. Pletiva vee gustoe osiguravaju ravnomjerniju rasporeenost ojaivaa u kompozitu, to sa svoje strane poboljava kvaenje zbog krae putanje rastopljene matrice. Ovo doprinosi boljoj adheziji, a samim tim i boljim mehanikim svojstvima. Budui da je debljina kompozita funkcija povrinske mase pletiva, za postizanje jednake debljine kompozita mora se primijeniti vei broj slojeva pletiva finije pree, ime se postie efekt homogenizcije ojaivaa i efekt dodatnog povezivanja slojeva u kompozitu. To svakako pozitivno utjee na mehanika svojstva [21]. Dodatno, pletiva od finijih prea, manjeg promjera pree, manje su orijentirana izvan ravnine to ide u prilog poveanju vrstoe kompozita [22].

s - 90

s-0

Uoene razlike izmeu eksperimentalnih i teoretskih vrijednosti za s i E, rezultat su nekoliko imbenika. U prvom redu valja istaknuti da prilikom procesa pletenja nastaje izvjesno oteenje staklenog vlakna, to utjee na mehanika svojstva kompozita. Istraivanja pokazuju da stupanj oteenja staklene pree (vlakna) u procesu pletenja moe iznositi 20-90% [23]. Primijenjeni geometrijski model ima odreene nedostatke u budui da realna konfiguracija oica ima 3-D komponentu i da znaajno odstupa u odnosu na idealnu konfiguraciju koja je uzeta u modelu. Ravnina kidanja kompozita nije idealna, odnosno mjesto prekida pree ne mora nastati u stranicama i glavama oica. Prilikom pripreme pletenog predoblika, a naroito kod preanja, dola-

u smjeru nizova u smjeru redova

u smjeru nizova u smjeru redova

Sl.7 Odstupanja teoretskih od eksperimentalnih rezultata vrstoe istezanja u smjeru nizova i redova

Sl.8 Odstupanja teoretskih od eksperimentalnih rezultata modula istezanja u smjeru nizova i redova

G. DEMBOSKI, G. BOGOEVA-GACEVA: Mehanika svojstva staklo/PET kompozita iz pletenih predoblika - utjecaj finoe pree, Tekstil 56 (4) 221-228 (2007.)

227

zi do deformacije strukture pletiva, to takoer utjee na mehanika svojstva. U izrazu za izraun modula istezanja, volumni udio ojaivaa i matrice predstavlja vrijednost za hibridnu preu. Moe se pretpostaviti da postoji izvjesno odstupanje vrijednosti odnosa volumena ovih komponenata u kompozitu. Model pretpostavlja idealnu adheziju izmeu staklenog vlakna i polimerne matrice. Iako je u ovom radu upotrijebljeno stakleno vlakno s najboljom obradom [13], ipak moe se pretpostaviti da postoje odstupanja od idealne adhezije. Sve navedeno upuuje na zakljuak o neophodnosti pronalaenja adekvatnijeg modela za opisivanje mehanikih svojstava kompozita ojaanih kulirnim predoblicima. Isto tako, zbog specifine strukture kulirnih pletiva, neki autori [24] preporuuju odreene modifikacije metoda ispitivanja za karakterizaciju kompozita od pletenih predoblika.

ju slian trend promjene mehanikih svojstava s promjenom finoe pree. Odstupanja teoretskih od eksperimentalnih rezultata su najmanja kod kompozita s najfinijom preom. Oteenje staklene pree u procesu pletenja, razlike izmeu realne geometrije oice i pojednostavnjene geometrije modela, zanemarivanje 3-D konfiguracije pletiva i pretpostavljanje idealne adhezije izmeu matrice i ojaavajueg vlakana neki su od razloga za odstupanja teoretskih i eksperimentalnih rezultata. Poboljanje mehanikih svojstva kompozita upotrebom pree vee finoe rezultat je ravnomjernije rasporeenosti sustava matrica/ojaiva kod pletiva s veom finoom prea i poboljanog kvaenja ojaivaa rastopljenom matricom zbog kraeg puta teenja polimerne otopine do armirajueg vlakna.
Literatura: [1] De Araujo M. et al: Modeling and Simulation of the Mechanical Behavior of Weft Knitted Fabrics for Technical Applications, AUTEX Research Journal 3 (2003) 3, 111123 [2] Power J.: Knitting Shells in the Third Dimension, Journal of Textile and Apparel, Technology Management 3 (2004) 4, 1-13 [3] Cebula H. et al: Structure-Properties Relation of Biaxial Reinforced Multilayer Weft Knitted Structures for Reinforced Plastics, 1st International Textile Clothing & Design Conference, Dubrovnik, Croatia 69th October, 2002, 165-170 [4] Savci S. et al: A Study of the Deformation of Weft-Knit Preforms for Advanced Composite Structures Part 1: Dry Preform Properties, Composite Science and Technology 60 (2000), 1931-1942 [5] Shishoo R. et al: Industrial-Research Strategies for Technical Textiles at TEFO/IFP, Journal of Textile Institute 88 (1997) 3, 103-121 [6] Gommers B. et al: Modeling the Elastic Properties of Knitted-Fabric-Reinforced Composites, Composite Science and Technology 56 (1996), 685-694

4. Zakljuak
Ispitivanja mehanikih svojstava termoplastinih kompozita od pletenih predoblika s razliitom finoom pree pokazuju da upotreba finije prea doprinosi dobivanju homogenijih svojstava kompozita s manjom varijacijom rezultata. Koeficijent varijacije rezultata vrstoe i modula istezanja u smjeru nizova i redova kompozita s preom finoe 56 tex iznosi od 2,2 do 5,5%, dok kod kompozita s preom finoe 482 tex od 14,5% dostie do 19,7%. Kompoziti imaju vee vrijednosti vrstoe savijanja u odnosu na vrstou istezanja kao rezultat 3-D orijentacije pletene strukture ojaivaa u kompozitu. Postoji znaajna razlika izmeu teoretskih i eksperimentalnih rezultata modula i vrstoe istezanja ispitivanih kompozita. Kod ispitivanja u smjeru redova dobiva se manja razlika izmeu teoretskih i eksperimentalnih vrijednosti nego kod ispitivanja u smjeru nizova. Teoretski i eksperimentalni rezultati pokazu-

[7] Cebulla H. et al: Fully Fashioned Biaxial Weft Knitted Fabrics, AUTEX Research Journal 2 (2002) 1, 1-13 [8] Mader E., U. Bunzel: Influencing the Properties of Continuous Fibre-Reinforced Thermoplastics by Textile Processing, International Techtextil Symposium, Frankfurt/Main, 1994, 327 [9] Demboski G., G. Bogoeva-Gaceva: Properties of Weft Knitted Composites Influenced by Preform Stretching, Applied Composite Materials 8 (2001) 371384 [10] Bini T.B. et al: Structure-Tensile Property Relationship of Knitted Fabric Composites, Polymer Composites 22 (2001) 1, 11-21 [11] Bogoeva-Gaceva G., E. Mader: Consolidation and Mechanical Properties of FIT-Based Composites-Competition to Commingled Yarns, Advancing with Composites 2000, Milan May 911, 2000, 115-120 [12] Karger-Kochis J., T. Czygany: Interfacial Effects on the Dynamic Mechanical Behavior of Weft Knitted Glass Fiber-Reinforced Polypropylene Composites Produced from Commingled Yarn, Tensile and Flexural Response, Advanced Composite Materials 4 (1997) 209-218 [13] Demboski G., G. Bogoeva-Gaceva: Mehanika svojstva staklo/ PET kompozita iz pletenih predoblika-utjecaj obrade vlakana, Tekstil 55 (2006.) 8, 383-395 [14] Karger-Kochis J. et al: Effects of Interphase and Fibre Content on the Mechanical Behavior of WeftKnitted Glass fibre Reinforced Polypropylene, Advanced Composites Letters 6 (1997) 2, 31-36 [15] Bogdanovic A., C. Pastore: Mechanics of Textile and Laminated Composites, Chapman & Hall, London 1998, 150-155 [16] Rudd C.D. et al: Mechanical Properties of Weft Knit Glass Fibre/Polyester Laminates, Composite Science and Technology 39 (1990.) 261-277 [17] Ramakrishna S., D. Hull: Tensile Properties of Knitted Carbon-Fibre-Fabric/Epoxy LaminatesPart II: Prediction of Tensile

228

G. DEMBOSKI, G. BOGOEVA-GACEVA: Mehanika svojstva staklo/PET kompozita iz pletenih predoblika - utjecaj finoe pree, Tekstil 56 (4) 221-228 (2007.)

Properties, Composite Science and Technology 50 (1994) 247258 [18] Ramakrishna S.: Analysis and Modeling of Plain Knitted Fabric Reinforced Composites, Journal of Composite Materials 31 (1997)1, 52-69 [19] Ramakrishna S.: Characterization and Modeling of the Tensile Properties of Plain Weft-Knit Fabric Reinforced Composites,

Composite Science and Technology 57 (1997) 1-22 [20] Vetrotex technical information [21] Ramakrishna S., D. Hull: Tensile Properties of Knitted Carbon-Fibre-Fabric/Epoxy LaminatesPart I: Experimental, Composite Science and Technology 50 (1994.) 237-247 [22] Gommers B. et al: Analysis of Knitted Fabric Reinforced Composites: Part II. Stiffness and

Strength, Composite Part A, 29A (1998) 1589-1601 [23] Hu H., Z. Mei: A study of the Degree of Breakage of Glass Filament Yarns During the Weft Knit Process, AUTEX Journal 5 (2005) 3, 141-148 [24] Karger-Kocsis J.: Towards Assessment of Reliable Mechanical Properties for Knitted Fabric-Reinforced Thermoplastic Composites, Advanced Composites Letters 7 (1998) 2, 39-43

SUMMARY Mechanical Properties of Glass/PET Composites from Knitted Preforms - Influence of Yarn Count The influence of yarn count on glass/PET weft knitted composites mechanical properties has been investigated. Theoretical model for estimating tensile strength and modulus of the composites has been applied. The theoretical and experimental values of tensile strength and modulus show similar trend with the change of preform yarn count. The sample of lowest yarn count shows the smallest difference between the theoretical and experimental values.
Key words: glass/PET composites, weft knitted preforms, mechanical properties, influence of yarn count St. Cyril and Methodius University, Faculty of Technology and Mettalurgy Skopje, Republic of Macedonia Received February 9, 2007

Mechanische Eigenschaften von Glas/PET-Verbundstoffen aus gestrickten Vorformen - Einfluss der Garnfeinheit Der Einfluss der Garnfeinheit auf mechanische Eigenschaften von Glas/ PET thermoplastischen Verbundstoffen aus kulierten gestrickten Vorformen wurde untersucht. Theoretische Modelle des Moduls und der Dehnungsfestigkeit fr die untersuchten Verbundstoffe wurden verwendet. Mit steigender Garnfeinheit lsst sich eine niedrigere Variation der Verbundstoffeigenschaften erzielen. Theoretische und experimentelle Ergebnisse des Moduls und der Dehnungsfestigkeit der Verbundstoffe zeigen einen hnlichen Vernderungstrend von mechanischen Eigenschaften mit Vernderung der Garnfeinheit. Die Differenz zwischen den theoretischen und experimentellen Ergebnissen ist bei Verbundstoffen aus dem feinsten Garn am kleinsten.