TAIT TTREM

SSPANSYON SSTEMLER

Yrd.Do.Dr. Erdem UZUNSOY

Otomotiv Anabilim Dal Makine Mhendislii Blm Makine Fakltesi Yldz Teknik niversitesi
uzunsoy@yildiz.edu.tr http://www.yildiz .edu.tr/~uzunsoy http://www.yildiz.edu.tr/~uzunsoy

YT

BLM 1 TAIT SSPANSYON SSTEMLER

YT

Temel Fonksiyonlar
Seyir Konforu:

1.

Tat ve yolcular yoldan giren, titreim ve grlt douran uyarmlardan izole eder Daha iyi bir eki, frenleme, ynlendirme ve stabilite iin tm koullarda tekerlek - yol aras temas salar

2.

yi bir yol tutu:

3.

Srn Gelitirilmesi:
Tekerlekleri konumlandrarak, hareketlerini dzenleyerek, ve tekerleklerin kolay ynlendirilmesine olanak tanyarak, uygun sr karakteristikleri salar. 3
YT

Temel Bileenleri

Sspansiyon Sisteminden ilk beklenen, yoldan gelen oklar emecek bir elastik diren gstermesidir. Bu temel Grev, Sspansiyon Yaylar ile salanr:

Yaprak Yaylar Helisel Yaylar Burulma ubuklar (yay) Hava Yaylar Kauuk Yaylar

Ancak Emilen enerji datlmazsa, tat aa-yukar salnmaya devam edecektir. Bu yzden mekanik enerjiyi s enerjisine eviren bir SNMLEYC (Amortisr) gereklidir.

YT

Sspansiyon Geometrisi
yi bir dorultu kontrol ve en az lastik ve para anmas iin n tekerleklerin geometrisi ayarlanmaldr: Sspansiyon Geometrisi terimi; Kamber, Kaster, King Pin, Toe in-out ve Scrub Radius (ynlendirme sapmas) kavramlarn ierir

Kamber As Tekerlein merkez simetri dzlemi ile lastik temas yzeyinden geen dey dzlemle yapt adr Tekerlek ykn Lastiin yere temas durumuna gre ayarlar Farkl Deyile: Lastik Anma As dr. Fazlas Lastii andrr. Tekerlekte ek yanal kuvvet oluumuna yol aar Otomobiller - Bamsz Sspansiyon 0- 0.25 Tat ynlendirildiinde kamber deiir ve deiim sspansiyon geometrisi tarafndan kontrol edilir n tekerleklerde negatif kamber baz spor arabalarda viraj kabiliyetini gelitirmek iin verilir 5
YT

Sspansiyon Geometrisi
Kaster As Amac Tekerlekleri ileri pozisyonda tutmaktr Ynlendirilen tekerlein yeniden ileri pozisyona gelmesine yardmc olur Lastii andrmaz Miktar aracn arlna gre deiir (3 - 6) Kolay Ynlendirme iin kk a gerekir Negatif Kaster; King-pin as uygun seilmediyse dorultu kontroln zorlatrr. (-) Kaster bununla birlikte normal olarak arkadan dorultu kontroll tatlarda kullanlr. Virajda d tekerde (-) kambere yolaar, bylece virak kuvvetini arttrarak ar ynlendirme eilimini arttrr.
6
YT

Sspansiyon Geometrisi

Tekerlek ynlendirildiinde lastik temas yzeyinde ilave bir tork elde edilir ve bu tork, dnlerde tekerlein yeniden ileri pozisyona ayarlanmasnda yardmc olur
7
YT

Sspansiyon Geometrisi

Kingpin As Rotil ekseni ile dey eksen aras kalan adr Tat tasarm ve Montajnda elde edilen a sabittir, deimez Amac Kamber ile ayndr. Tekerlek ynlendirilirken tatn n ucunun ykselmesini salar; bu durum da bir kendi kendine hizamala torku reterek daha iyi dorusal stabilite getirir. Virajda d tekerlekte (+) kamber retir: Bu zellik az ynlendirme karakteristiini arttrmak iin kullanlabilir. 0-7 derece aras deiir: Daha yksek deerler hafif tatlarda kullanlrken, 0 a doru olanlar ar tatlara yneliktir Negatif Sapma (Ofset) baz tatlarda bir tekerlekteki lastiin patlamas durumunda stabiliteyi gelitirmek iin uygulanr.

YT

Sspansiyon Geometrisi

Toe-in Toe-out Ayn akstaki tekerleklerin n taraflar aras mesafe daha ksa ise bu durum toe-in, tersi toe-out olarak adlandrlr. Toe-out genellikle dz bir kullanmda direksiyon balantlarndaki elastiklikten, ypranm paralardan ve virajda d tekerlek ile i tekerlein farkl alarda dnmesinden kaynaklanr. Kamber asndan dolay; tekerlek ekseni uzatlacak olursa yolu bir noktada kesecektir. Tekerlek bu nokta etrafnda bir koni gibi dnme eilimi gsterir. Bylece ayn akstaki lastiklerin birbirinden uzaklama eilimi doar. Toe-out lastik anmasna ve tmseklerde lastikte gezinmeye yolaar. Toe-in Toe-out etkisini yoketmek iin verilir Toe-in Direksiyon titreimlerini azaltr. Fazla Toe-in ar lastik anmasna ve yksek yuvarlanma direncine yolaar YT Toe-out a fark, Toe-in ise mesafe farkdr!!!

Tat Sspansiyon Tipleri

1. 2.

Sabit (Kat) Aks Sspansiyon Bamsz Sspansiyon

Her Grup ayrca n ve arka sspansiyonlar olarak snflandrlabilir

Kalite ltleri:

Kamber As z Genilii deiimi

Gvde Yalpas Tekerlek Hareket Serbestlii le birlikte ele alnr YT

10

Tat Sspansiyon Tipleri

Kamber as deiimi; tatn sr davrann deitireceinden, sr gereklilikleri ile uyum iinde olmaldr. z genilii deiimi istenmeyen bir olgudur. Dorusal kontrol, stabilite ve seyir konforunu olumsuz etkiler.

11

YT

Sabit Aks

l n Aks

Canl Aks

Sabit (Kat) Aks Sspansiyonlar: l Aks: tekerleklerde tahrik yoktur (Pratikte tme ar ticari tatlarn n
sspansiyonlarnda)

Canl Aks: tekerleklerde tahrik vardr (4WD hem n hem arka sspansiyonlar)
12
YT

Sabit Aks

Kat Aks Kamber Deiimi

Her 2 tip sabit aksta, tek tekerlein ykselmesi (sspansiyon hareket mesafesi) her iki tekerlekte kamber deiimine yolaar. Buna bal olarak ekildeki gibi iz genilii deiimi de olur. Buna karn gvde yalpasna bal kamber deiimi sabit akslarda sfr (0) dr.
YT

13

Sabit Aks
l Aks Sspansiyonlar

A - Dirsei

Panhard ubuu

En basit tipler olup ticari aralarn nlerinde kullanlrlar. Sabit bir aks ve yaprak yaylar, aks yatay-dey ve dorusal ynde sabitler. Yaprak yaylar aks her 3 eksende sabitlemek durumunda olduundan konumlama hassas deildir. zellikle; yaprak yaylar yerine helisel yaylar kullanldnda aks dorusal ve yatayda bakaca bir ekilde sabitlenmelidir. En genel konfigrasyonlar; dorusal kollar ve yanal konumlama iin de ya bir Panhard ubuu ya da AYT Dirseini kullanr. 14

Sabit Aks

Sabit aks Helisel Yay

Sabit Aks Yaprak Yay

15

YT

Sabit Aks

Tahrik Tekerleklerinde l Arka Aks Kullanm De Dion

16
YT

Bamsz Sspansiyon
n Sspansiyon Mac Pherson

Bir tekerlein hareketi dierini etkilemez

Mac Pherson Sspansiyonlar
17
YT

Bamsz Sspansiyon
Avantajlar ok kk yanal boluk gerektirir Asl olmayan ktle kktr ve yukar-aa hareket ok az kamber deiimi yaratr Tekerlein konumu dey ynde koaksiyel snmleyici ve yay tarafndan kontrol edilir. Yanal hareket tekerlek gbeine kresel bir mafsalla bal iz kontrol ubuu ile kontrol edilir. Dezavantajlar Dey drultuda nemli miktar boluk gerektirir, bu da daha dk C.Gli tat trendine uygun deildir. Yanal ykler Amortisrdeki srtnmeyi arttrarak seyir konforunu drr. Bu dezavantaj geometriyle oynayarak yenilebilir (ekil).

18

YT

Bamsz Sspansiyon

Mac Pherson Kuvvet Diyagram

19
YT

Bamsz Sspansiyon Double Wishbone

II. Dnya Sava sonras Amerikan arabalarnda yaygn Farkl Uzunluklarda 2 Yanal Kontrol Kolu st Kol yerine Yanal Linkler yeralabilir Alt Kol Yerine Yanal Link ya da Al Gerdirme Strut
Double Wishbone
20
YT

Bamsz Sspansiyon Double Wishbone

Double Wishbone (salncak)

21
YT

Bamsz Sspansiyon Double Wishbone

Kollar paralel ve eit uzunluktaysa; kamber deiimi gvde yalpa asna eit olacaktr. Bylece virajda d tekerde gerekleecek (+) kamberle viraj gc der, tat az ynlendirme karakteristii kazanr. Tmseklerde kamber deiimi olmaz ve z genilii deiimi gerekleir. Bu nedenle modern tatlarda kullanlmaz! st kol ksaltlarak bir miktar kamber deiimine bal iz genilii sabit tutulabilir. Virajda gvde yalpasna bal kamber deiimi azaltlr Eit uzunlukta olmayp Paralel de olmayan kollar ile sspansiyon hareketinin belli bir ksm iin d tekerlek gvde yalpasndan soyutlanarak dik tutulabilir bylece de sabit iz genilii salanabilir.
Double Wishbone (salncak)
22
YT

Bamsz Sspansiyon Double Wishbone

Motoru nde, Arkadan Tahrikli Tatlara uyumu iyi

y Motora

daha geni alan salar y Kurulumunu desteklemek ve yk tayabilmesi iin ayr ereve gerektirir.
y D

Farkl uzunlukta kollarn kamber geometrisi:

tekerlekte Gvde Yalpasndan dolay kambere kar etki gstererek Kamberi dengeler y Ancak genellikle daha az istenen i tekerlekte kambere yol aar.

E Uzunluktaki kollar tekerlekteki istenmeyen durumlar ortadan kaldrrken d tekerlekteki avantaj da kaldrr.
23
YT

Bamsz Sspansiyon

Kk ticari aralarda kullanlr Ksa salnma yarapna bal yksek kamber deiimi sz konusudur. Sert virajda yksek viraj kuvveti reten d tekerlek gvde iine katlanr. (jacking) Ucuz
Esnek Yarm Aks Swing Axle
24
YT

Bamsz Sspansiyon

Multi link (5 linkli)

25

YT

Bamsz Sspansiyon
nden Tahrikte Popler ve Yksek performansl aralarda kullanlr. Rotiller Eme Momentini azaltrlar 4 Link; Tekerlein Yanal ve Dorusal Kontroln salar, Double Wishbonea benzer Bazen 5-Link Kullanlr (rot beinci link olur);

y Tekerlei

fazlasyla snrlar y Virajda Toe alarnn daha iyi kontroln salar

Multi link
26
YT

Bamsz Sspansiyon

Wolkswagen ve Porsche Paralel, e uzunluktaki trailing armlar yanal Burulma ubuklarna bal Tekerlekler Gvdeye paralel kalr ve Kamberi gvdeyle yapar Sabit aksla karlatrldnda asl olmayan ktle nemli lde dktr
27

Trailing Arm YT

Bamsz Sspansiyon
Sa ve sol kol dnme eksenleri birbirleriyle akmazlar BMW ve Mercedes Swing Aks ve Trailing Arm (Gvdeye gre kamber deiimi yok) arasndaArka Teker Kamber Kontrol mmkn Pivot eksenleri 25

Yar Trailing Arm
28
YT

Bamsz Sspansiyon

Yar Trailing Arm

29

YT

Birbirine Bal Sspansiyon

Hidropnmatik Sspansiyon
30
YT

Birbirine Bal Sspansiyon

Gvde ba vurma hareketi belli lde engellenebilir

Hidropnmatik Sspansiyon
31
YT

Denge ubuu

32

YT

Gvde Yalpa Merkezi

Tekerleklerde retilen Yanal Kuvvetin Asl Ktleye iletildii konumdur. Asl ve Asl olmayan ktle davranlarn, dolaysyla viraj davrann direk etkiler Sspansiyon Yalpa Merkezi: apraz Teker merkezlerinden geen dey dzlem iinde, yanal kuvvetlerin asl ktleye aktarlabildii ancak sspansiyon yalpas retmeyen noktadr.

33

YT

Gvde Yalpa Merkezi

34

YT

Yalpa Merkezi

Esnek Dingil (Swing Axle) Yalpa Merkezi

35

YT

Yalpa Merkezi

Esnek Dingil (Swing Axle) Yalpa Merkezi Yar Trailing Arm Yalpa Merkezi
36

YT

Aktif Sspansiyonlar

Pasif Sspansiyonlar Klasik Bileenler

y

Kendi kendine Seviye Ayarlamal Sspansiyon: Ayarlanabilir kaldrma bileenleriyle pasif sistemin eididirler Yar Aktif Sspansiyon: Yay ve Snmleyici zellikleri d kontrolle ayarlanabilir
y

Yay ve Snmleyiciler zamanla deimeyen zelliktedirler

Yava aktif seilebilir birka farkl kontrol seviyeleri

8 8 8 8 8

Sspansiyonda Reaktif kuvvetler retmek iin tam aktif Aktatrler

Fren Basnc, Ynlendirme As, Sspansiyon Hareketleri vb. ile tetiklenir Seviyenin, saniyenin bir kesri mertebesinde deiebilmesi: Asl ktlenin srama, kafa vurma ve yalpa hareketlerini kontrol edebilme Yavaa geri anahtarlama Dk Bant Genilii: Yay Hz ve/veya snmleme srekli olarak dk frekansl asl ktle hareketi iin ayarlanr (1-3 Hz) Yksek Bant Genilii: Dk ve Yksek Frekans (1-3 Hz ve 10-15 Hz)

37

YT