ROTLLER Rotiller Grevi ve Yaps Tekerleklere gelen dey ve yatay kuvvetleri tar ve aracn dnmesi esnasnda direksiyon atallarna

pim vazifesi grr. Direksiyonun sisteminin istekleri dorultusunda hareketi rot kolundan alr ve direksiyon mafsalna iletir. Rotillerin ii kayan yzeylerinin yalanmas iin gres ile doldurulmutur. Binek otomobillerde kullanlan rotiller genelde yalanmayan tiptir. Bu nedenle anty azaltmak iin toz kapann szdrmaz olmas gerekmektedir. ekilde grld gibi rotiller direksiyon mafsaln alt ve st salncaklara balamaktadr. Her rotilin bir ucu ayarlanabilir durumdadr. Bu bakmdan rotillerin boylar deiebilir. n dzen alarnda toe-in ayrca buradan 1 yaplmaktadr.

Motorlu Tatlar Mekanii, Ders Sorumlusu Yrd.Do.Dr.Hilmi KUU

Rotillerde Yaplan Kontroller Direksiyon balantlarnda geveklik olup olmadna baklr. Bunu iin ara lift zerine alnr. Tekerlekler saa sola, ileri geri hareket ettirilir. Boluk n grlenden fazla ise sistem elemanlar kontrol edilir. Ara lifte iken bir levye yardmyla salncaklarn rotil ile balantlarnn gevek olup olmadna baklr. Boluu fazla olan rotiller sklr. Rotil gvdesinden mengeneye balanr, kresel cvatann klavuz alm ksmndan tutarak kresel mafsall cvata deiik ynlerde dorusal ve dairesel hareket ettirilir. Kresel mafsaln hareketinde zorluk, skma, tutukluk, metal srtnmesi grlmesi durumunda rotil, deitirilir. Byle bir durumla karlalmamsa rotil greslenir ve taklr. Fiber yatakl rotil tiplerinde greslemeye gerek yoktur. Rotillerin Arzalar Rotil konik cvatas ierisindeki gres eksilmi ya da zelliini kaybetmi ise rotil greslenir. Rotil ierisindeki yayn esneklii azalm ise yenisi ile deitirin. Toz lastii yrtk ya da zelliini kaybetmi ise yenisi ile deitirin.
3

Denge ubuklar, aralarn keskin dnler esnasnda ar savrulmasn ve devrilmesini engellemek amacyla kullanlan sspansiyon sistemi elemanlardr. Torsiyon yaylar gibi dnme etkisine diren gstererek , dnler srasnda aracn arlnn bir yandan dier yana doru kaymas sonucu aracn sspansiyon sisteminin bir tarafta ar skmasn dier tarafta ise esnemesini ve dolaysyla devrilmesini engellerler. Bu sayede, dnler srasnda kontrol arttrarak sr emniyetini salarlar.

Gnmz modern sspansiyon sistemlerinde iki tip denge ubuu kullanlmaktadr; kat tip denge ubuklar ve boru tipi denge ubuklar dr. Denge ubuunun ular, sspansiyon sisteminin kontrol ubuklarna ya dorudan ya da ksa linkler vastas ile balanr. Ayrca, burlar ile de dorudan asiye yada asi paralarna yataklanr.

N DZEN GEOMETRS

n dzen ayarlarlarnn nemi Kamber as Kaster as Rot (Toe) as Ayarlarn yapl

Direksiyon ve sspansiyon sistemlerinin grevlerini gzel bir ekilde yapabilmeleri iin n tekerlek alar doru olarak dzenlenmelidir. n dzen geometrisinin uygun ayarlanmas ile dinamik gerilmeler ve paralarn anmalar azalacaktr.n dzen a ve boyutlarnn ayarlar sspansiyon sistemine, tekerlek tahrik sistemine ve direksiyon sistemine gre deiir. Bu ayarlar sr performansn, direksiyon kararlln ve paralarnn dayanklln artrmak iin yaplr.Bamsz arka sspansiyona sahip aralarda, arka tekerleklere de n tekerleklerde olduu gibi kamber ve toe as verilir.
8

N DZEN GEOMETRSNN NEM

Kamber As Tatn n tekerleklerine nden bakldnda dey eksene gre, tekerlein st ksmnn aracn merkezine ya da dar doru eimine kamber as denir. Tekerlein st ksm da doru belirli bir a ile eim yapyorsa pozitif kamber, ie doru eimli ise negatif kamber olarak tanmlanr.Kamber alar genellikle pozitif verilir. Baz kk apl tekerlekler iin negatif kamber daha iyi sonular vermektedir.

Kamber as: Bir aracn nnden bakldnda, tekerlek ekseninin dey eksene gre yapt aya kamber as denir. Tekerlein, aracn dna doru yapt aysa pozitif (+) kamber as, aracn iine doru yaptm aya negatif () kamber as ad verilir. Kamber as doru ayarlanm bir tekerlekte, direksiyon ekseni ile tekerlek ekseni, tekerlein yola temas noktasnda birleir.

10

Kamber Asnn Amac Ve Etkileri Lastiin yol yzeyine iyi bir temas yapmasn salar, Pozitif kamber, lastiin yere temas noktasn yk ekseninin yola temas noktasna getirerek, meydana gelen momenti azaltr. Bylece direksiyon kolayl salar, Aracn arln dingil bana momentsiz bindirerek, dingil pimi burcunda veya rotillerdeki srtnmeyi azaltr direksiyon kolayl salar, Tekerlee gelen normal tepki kuvvetinden dolay dingil pimi veya rotillerde meydana gelen yk ve anmalar azaltr, Gereinden fazla pozitif kamber as tekerlein dtan anmasna negatif kamber ise iten anmasna sebep olur, Kamber asnn iki tarafta eit olmamas tatn bir tarafa ekmesine neden olur. Tat,(+) pozitif kamber asnn byk olduu tarafa ekme yapar. ki tekerlek arasndaki kamber as fark 0,5 dereceden byk olmamaldr.

11

KASTER AISI
Tat tekerleklerine yandan bakldnda grlen, dingil piminin veya alt ve st salncak rotillerini birletiren dorunun tatn nne veya arkasna doru yapt eime kaster denir. Tekerlee yan tarafndan bakldnda pimin st ksmnn arkaya doru eimi "Pozitif Kaster", tersi ise "Negatif Kaster olarak adlandrlr. Gnmz tatlarnda her iki duruma da rastlamak mmkndr.

12

Kaster Asnn Amac Ve Etkileri

Kaster asnn asl amac tata hareket kararll salamaktr. Pozitif veya negatif kaster verilmi ara tekerleklerinde, yolun durumundan dolay sapma meydana geldiinde, tekerlekler tekrar eski konumuna gelir. Dnlerden sonra tekerlekler tekrar dz duruma getirilmeye alldnda direksiyonun kolayca toplanmasna yardmc olur. rnein sa tarafa dnen arata sa tekerlek aks yere yaklatrlmaya allr. Ancak, tekerlek yere gmlmeyeceinden, aracn sa direksiyon mafsal yukar doru kalkar ve ara gvdesini de yukar kaldrr. Dnten sonra direksiyon serbest brakldnda aracn arl ve yol direncinin etkisiyle sa direksiyon mafsal tekrar aaya doru itilir ve tekerlekler tekrar dz konumuna dndrlr.

13

Direksiyonun Kendiliinden Toplamasnda Kaster Etkisi

14

Dingil Paralellii (z Takibi)

Tat hareket halinde iken, arka tekerleklerin n tekerleklerin izlerini paralel takip etmesi haline iz takibi denir. z takibinin amac n dzen ayarna balamadan nce arka sspansiyonlarn ve asi doruluunun uygun durumda olup olmadn belirlemektir. z takibinin hatal oluu, lastik anmasna ve direksiyon sertliine sebep olur. Sr Ekseni: Arka aksa dik olarak, aksn tam ortasndan geer. Bu eksen, aracn dz srndeki gidi ynn gsterir. Boyuna Eksen: Ara asisinin ortasndan boylamasna geen eksendir.
15

Simetrik Eksen: n ve orta aksn ortasndan geen eksendir.

z Takibinin Bozulmasnn Nedenleri

Arka kprnn kaymas n ve arka sspansiyon sistemi paralarndaki deformasyonlar asi erevesinin eik oluu
16

n Dzen lm
Tekerlek lastiklerinin kontrol (hava basnlar, lastik boyutlar, lastik profilleri, hasar ve lastik anma durumu) Tekerlek boluk kontrol,

Direksiyon sisteminde mafsall balantlarn, rot ve rotil boluklarnn kontrol, Direksiyon dili kutusunun boluk ve alma zorluuna kar kontrol Sspansiyonun (yaylarn ve amortisrlerin) boluk veya hasara kar kontrol

17

BALIK PM EKL (KNG PM)

Balk pimi,veya kataloglarda geen adyla,hemen hemen dilimize yerleen,king-pin serbest ask donanmlarnda ve sabit dingilli sistemlerde kullanlmaktadr. Fakat,ou otomobillerde artk balk pimi yerine kresel mafsall ask donanm kullanldndan pimin yerini tutan bir eksenden szetmek daha doru olmaktadr. nk balk piminin dikeye gre biraz ieriye,aracn merkezine doru olan bir eiklii vardr. Bu,kresel mafsall ask sisteminde alt ve st salncak kollarnn dingil yada n aks bana balantsn salayan kresel mafsallarn ikisinden geen eksen olarak ortaya kmaktadr ve phesiz yine dikeye oranla biraz ieriye yatktr. Bu eksenin veya balk piminin st ucunun deye oranla,ieriye olan yatklna,yani;aracn merkezine olan eikliine balk pimi eiklii yada direksiyon ekseni eiklii veya king-pim as denilir.

King-pim asnn tat zerindeki etkileri:

Tekerlein temas noktasn,pim eksenin yeri kestii noktaya yaklatrarak yol darbelerinin n takm ve direksiyon sistemi zerindeki olumsuz etkilerini azaltr. Dnlerde diren momenti azaltarak direksiyon kolayl salar. Dnlerden sonra tekerleklerin tekrar dz konuma gelmesini salar.
18

Direksiyon ekseni eiklii (king-pim as) Rotillerin veya balk pimi ekseninin st ucunun deye oranla, aracn merkezine doru olan eikliine direksiyon ekseni eiklii ( balk pimi eiklii, king-pim eiklii veya aks ba eiklii ) veya as denir. Direksiyon ekseni eikligi nemi ve etkileri: Direksiyon ekseni eikliinin verili nedeni; tekerlek ekseninin, direksiyon ekseni ile yol zerinde birletirmektedir. Tekerlek ekseni ile direksiyon ekseni tekerlein yola temas etme noktasnda birlemesi ara yknn lastikler zerine dengeli dalmasn salar. Ara yknn dengeli olarak lastikler zerinde dalmasnn nemi ve etkileri unlardr: 1. Lastikler dengeli anr, 2. Direksiyon daha kolay dner ve viraj k direksiyonun kendiliinden toplamasn salar. 3. Fazla kaster asna ihtiyac azaltr
19

20

TOE AISI

Toe-in As ( Tekerleklerin ie kapankll) Bir aracn n tarafndan ve stten bakldnda n tekerlerin n ksmnn arka ksmna gre bir miktar kapal olma durumuna toe-in denir.

21

Toe As (Toe-in veya Toe-out)

Araca hareket veren n tekerleklere stten bakldnda grlen,tekerleklerin n ksmnn arkaya gre farkl mesafede olmas durumudur. n tarafn arkaya gre kapal olmasna toe-in, ak olmasna da toe-out denir.

22

Toe-in asnn nemi ve etkileri: Toe-in asnn verili nedeni; seyir esnasnda n tekerlerin n ksmnn arka ksmna oranla almak istemesinin nne gemektir. Toe-in deeri bazen mesafe bezende a olarak verilir. Toe-in asnn verilmesiyle dururken n ksm kapal olan teker seyir esnasnda alarak birbirine paralel hale gelirler. Tekerlerin seyir halinde birbirine paralel gelmesinin nemi ve etkiler,i unlardr: Direksiyonda denge salanarak aracn direksiyon hakimiyeti artar. Lastiklerin dengesiz anmasnn nne geilir. Fazla toe-in as sa n lastii dtan, az toe-in as sol n lastii iten anmasna neden olur. Toe-in asnn sebep olduu lastik ants, keskin ke grnts verir. Dn as veya dnlerdeki toe-out as: Bir aracn dn esnasnda, n tekerleklerinde oluan a farklln ifade eder.

23

24

Toe-in asnn nemi ve etkileri : Ara viraja girdiinde dn emberinin merkezi, D noktasdr. Dta kalan n tekerlek daha kk bir a ile, ite kalan n tekerlek daha byk bir a ile dnmek zorundadr. n tekerleklerin birbirinden farkl alarda dnmeleri ayarlanamazlar ise dnlerde lastikler yuvarlanmann yan sra yola srtnerek kaymak durumunda kalrlar. Bu olayda lastiklerin abuk anmasna yol aar.

25

26

ROT AYARI
Aracnzn mekanik ve sspansiyon sistemlerindeki aksaklklar nedeni ile direksiyon ve ara yn ayn olmayabilir. n dzen bozukluu sadece lastiklerinizde ekonomik kayba neden olmakla kalmaz ayn zamanda aracnzn sspansiyon ve dner aksamna da zarar vererek zaman ierisinde yksek mekanik tamir ve bakm masraflarna yol aar

NASIL YAPILIR? Rot ayarlar anm paralar deitikten sonra yaplmal. Rot ayarnn ilk aamasnda otomobilin hayati paralarndan olan n takm elemanlar kontrol edilir. Eer n takm elemanlar iinde boluk yapan, geveyen yada mrn tamamlayan varsa ncelikle bu problemlerin giderilmesi ve sz konusu paralarn yenilenmesi gerekir. Rot ayar tekerlek balans ayarndan sonra yaplr. Olduka ksa bir srede hatasz olarak Rot ayar yaplabilen bilgisayarl makinelerin aparatlar n tekerleklere doru ekilde balanmaldr. Aparatlar doru taklmazsa Rot ayar doru olmayaca iin bu konuya dikkat edilmesi gerekir. Bilgisayar ekranndaki deerler fabrika deerlerine gelinceye kadar kamber, kaster, toe alar ayarlandnda Rot ayar tamamlanm olur.Rot ayarlar anm paralar deitikten sonra yaplmal.

27

BALANS
Dengelenmesi gereken hereye yaplan mdahaleye balans denir. Balanslama ilemi bir gvdenin dnerken yataklarna balans edilmemi merkezka kuvvetleri etkilemeyecek ekilde ktle dalmn slaha ynelen bir ilemdir. lemin sadece belirli bir dereceye kadar netice verecei, balanslama ileminden sonra da dnen elemanlarda balansszlk bulunaca gerektir. Bu standart, msaade edilen kalc balansszlk miktarna dairdir. Gnmzdeki l aletleri yardm ile balansszlk ok kk snrlara drlebilmektedir. Bununla birlikte snrlar ar derece drmek ekonomik olmayabilir. Balansszln hangi dereceye kadar drlecei, teknik ve ekonomik karlatrma yaplarak optimum deer geni lme teknii kullanlarak, laboratuar ve kullanma yerinde dorulukla tayin edilebilir. Dk profilli lastiklere duyulan ilginin giderek artmas, lastik btnne hassas bir balans ayar yaplmas gereksiniminin nemini ortaya karmaktadr. lastiklerde balansszlk eitli ekillerde grlebilir. lastik zplayabilir, yalpa yapabilir veya her ikisi birden grlebilir. Tipik bir durumla lastiklerdeki balansszlk, direksiyonda veya bir btn olarak arata titreim eklinde kendini gsterir. Balans ayar yaplnca da bu belirtiler ortadan kalkmaldr. Dzgn balans ayar, lastiin dzgn ve yumuak bir ekilde dnmesini salayarak rahat bir yolculuk salamakla kalmaz, aracn kontroln kolaylatrp gvenlii de artrr. Dengesiz bir lastik, frenleme mesafesini artrabilecei gibi, zellikle yal havalarda viraj alma yeteneini ters ynde etkileyebilir. Dzgn balans ayar, lastiklerin dzgn bir ekilde anmasn salayarak lastik mrn uzatr, ve dnme direncini azaltarak yakt tasarrufu salar.

28

Balansszlk etkileri
Lastik balansnn her 5 bin km de bir kontrol edilmesi gerekiyor. Yollarmzn ukur ve tmseklerle dolu olmas sadece amortisorlere zarar vermekle kalmayp otomobilin yerle temasn salayan tekerleklerin balansn ve otomobilin istenilen dorultuda gitmesini salayan n takmn ayarlarn da bozuyor. Otomobilin kullanm artlarna gre farkl kilometrelerde bozulan rot ayar ve tekerlek balans ilk sinyalleri vermeye balad zaman hemen bir rotbalans servisine gitmek gerekir. Otomobil reticileri tarafndan belirlenen kesin bir bakm kilometresi olmamasna karn uzmanlar bir problem hissedilmese bile yaklak 5 bin km'de bir bu bakmn yaptrlmasn neriyorlar Rot ayaryla birlikte lastik ve jantlarn da dengeli bir ekilde dnmesini salamak amacyla balans ayarnn yaplmas gerekir. Zaten balans ayar yaplmadan rot ayarnn doru yaplabilmesi mmkn deildir. Rot-balans ayar olarak anlan bu ilemler sayesinde ayarszlklar nedeniyle artan yakt tketimi ve lastik anmasmn nne geilebildii gibi rot kolu, rotil, amortisr gibi n takm paralarnn uzun sre dayanmas da salanr. Rot-balans ayarlarnn yaptrlaca serviste bilgisayarl sistemlerin olmas ok nemlidir. zellikle yeni model otomobillerde hassas olan n takm ayarlarnn fabrika llerine getirilmesi iin bilgisayarl sistemler idealdir. Eski sistem ayar makinelerinde hata oran ayar yapan kiinin kiisel becerisiyle de deitiinden bu konuda da 29 uzman kiilerin seilmesi yerinde olacaktr.

BALANS AYARI NASIL YAPILIR? Bilgisayarl sistemlerin hata oran ok dk.Otomobilin yerle temasn salayan tekerlekler jant ve lastik olmak zere iki farkl paradan oluur. Bu iki paradan herhangi birinde olabilecek bir yapsal dengesizlik tekerlein tam bir daire izmesini engelleyecei iin direkt olarak konfor ve yol gvenliini olumsuz etkiler. Tekerlek yukar-aa doru dengesiz dnyorsa, yani dn srasnda zplama oluyorsa statik balans ayar; saa sola doru engesiz bir dn varsa, tekerlek yalpalyorsa dinamik balans ayar yaplmas gerekir. Balans ayarlamak, otomobilin sarslmasn nlemek iin, tekerleklere gerei kadar balans pensi denen kurun paras takarak denge salanabilir, sfr lastiklere de yaplr ama onlara yaplmasnn sebebi ise jant ta mevcut olabilecek eriliklere kardr.

30

STATK VE DNAMK BALANS Tekerleklerin balans ayarlar iki aamada gerekletirilir. Statik ve dinamik ayarlar sabit balans makinesinde yapldktan sonra tekerlekler monte edilip bilye, kampana veya disklerle birlikte dnerken son balans ilemi yaplr. Statik ve dinamik balans ayarlar iin tekerlekler sklerek sabit balans makinesine balanr. Ancak balans ayar ilemine balanmadan nce jantlarda herhangi bir hasar olup olmad kontrol edilir ve lastik hava basnlar fabrikann ngrd deerlere getirilir. Eer jantta bir erilik veya hasar varsa bunun dzeltilmesi ya da yeni bir jant alnmas gerekir. Lastik hava basnlar farkl deerlerdeyken yaplan balans ayar, lastik havalar fabrika llerine getirildiinde yine ayarszlk meydana getirir. Bilgisayarl sabit balans makinesine balanan tekerlein hafif olan ksm ve ne kadar kurun arlk taklmas gerektii ekranda grlr. Gerekli arlk takldktan sonra tekrar dndrlen tekerlein arlk dalm tam olarak dengelendikten sonra ilem tamamlanr. Bu ilem drt tekerlee de ayr ayr yapldktan sonra tekerlekler araca monte edilir. Son balans ilemi iin kullanlan makinenin tekerlei dndren ksm belirli bir dnme devrine ulatnda makine zerindeki bir lamba belli aralklarla yanp snmeye balar. Lastikten yansyan n makine zerindeki optik bir sensr tarafndan okunmasyla yine hafif olan blge tespit edilip gerekli kurun arlk taklarak balans ayar tamamlanr. Tekerlek yukaraa doru dengesiz dnyorsa, yani dn srasnda zplama oluyorsa statik balans ayar; saa sola doru dengesiz bir dn varsa, tekerlek yalpalyorsa dinamik balans ayar yaplmas gerekir.
31

NEDEN BALANS YAPILIR? Balans ayar dnen paralarn dzensiz titreimlerini nlemek amacyla gereklidir. Lastik ve dolaysyla ara dengelenmedii takdirde: Sr konforunda azalma. Lastiin sspansiyon, direksiyon, dn unsurlarnda bozulma meydana gelecektir. Sr esnasnda titreimler hissedilmez. Ara tarafndan bu titreimler yok edilse dahi n jantlar da balanslama ok nemlidir. Balanszlk arac kullanrken hissedilmese bile araca zarar veriyor olabilir. Bu nedenle hem n hem arka lastiklere balans ilemi uygulanr. Lastiklerinizin balans ayarnn doru olup olmad kontrol edilmelidir.Kt bir balans ayar sr annda rahatszla veya direksiyon organlarnn, rulmanlarn ve lastiklerin vaktinden nce anmasna neden olur. n lastiklerin hatal balans ayar, direksiyon sisteminde zararsz da olsa anormal durumlar ortaya kabilir. Balans ayar dner organlarn titreimlerinin yok edilmesini salar.

32

Balans ayar bozukluu nasl anlalr? zellikle yksek sratlerde direksiyon simidinde bir titreme yada vuruntu hissediliyorsa n tekerleklerin balans ayarlar bozulmu demektir. Aracn arka tarafnda bir titreme veya vuruntu varsa bu arka tekerleklerin balans ayarnn bozulduunu gsterir. Rot ayarlarnn bozukluu nasl anlalr? Dz yolda direksiyon brakldnda ara herhangi bir yne doru sapyorsa, Virajlarda n tekerleklerden lastik sesi geliyorsa, Arka tekerlekler n tekerleklerin izini takip etmiyorsa, Tekerlekler tam kary gsterirken direksiyon simidi olmas gerekenden farkl bir konumda duruyorsa Rot ayarlar bozuk demektir.

33

LASTKLER

34

LASTKLERN GREV
Yol ile temas salamak. Arl tamak. Titreim ve darbeleri emerek rahatlk salamak. Sspansiyona yardm etmek. Hzlandrma ve durdurma glerinin iletimini salamak.

35

DYAGONAL LASTKLER: BUNLAR ZENT AISI 28-35 DERECE OLAN LASTKLERDR. RADYAL LASTLER:BU LASTKLERDE KARKASIN TEK KAT OLMASI HALNDE AI 90, OK KATLI OLMASI HALNDE SE 85-88 DERECEDR.BYLE BR KARKAS YK TAIYAMIYACAI N ETRAFINA ZENT AISI 14-20 DERECE OLAN KATLARDAN MEYDANA GELEN BR KUAK GERLR.

36

37

Pirelli (P) 60 R 14 82 H P6000 185

:BNEK OTOMOBL LAST :KEST ORANI :JANT API

:RETC FRMA

Pirelli (P) 185/60 R 14 82 H P6000"

:NOMNAL KEST GENL

:GVDE TAPISI (RADYAL) :YK NDEKS

TUBELLES DOT XJ J3

:LASTK DESEN KODU : LASTKSZ DOT XJ J3 XJJX 208

:HIZ SEMBOL

XJJX 208
38

:LASTK LSN BELRTEN KOD :RETM TARH :LASTK BELRTEN KOD

:LAST RETEN FRMA KODU

:ABD VE KANADA ONAY SEMBOL

39

40

41

42

43

GREV Hareket halinde olan arac yavalatmak, en ksa mesafe ve en ksa zaman ierisinde durdurmak, duran arac da sabitlemektir.

FREN SSTEM

KULLANILAN FREN ETLER

Mekanik Frenler (El freni): park yapldnda aracn tespiti iin kullanlr.mekanik olarak alr,genelde aracn arka tekerleklerine kumanda eder.duran arac sabitletirir.

Sv (Hidrolik) Frenler: Aralar seyir esnasnda kullanlr, arcn tm tekerleklerini kumanda eder.Fren pedalna PARALARI basldnda merkez tm pompasndaki hidrolik ya,tatbik edilen kuvveti tekerlek silindirlerine iletir.tekerlek silindirlerinin ierisinde bulunan pistonlar alarak fren balatalarn kampana - Fren pedal, temas ettirerek aracn durmasn salar diskli fren sisteminde - fren borular, baltalar ve disket yzeyi daha kolay sour kapana ve disket - Fren balatalar, yzeyleri bozulursa ayak frene basldnda, fren pedaln - Merkez pompas (ana merkez) titreme olur

- Tekerlek silindirleri, - Kampanalar veya diskler.

Egzoz Freni: Egzoz manifoldu iinde bulunan bir klape kapanarak,egzoz gazlarn dar k nlenir ve biriken gazlar motoru frenler,dolaysyla ayak freni daha az kullanlm olur.

44

 Haval Frenler: Bu fren sistemin hareket iletimi iin sv yerine hava kullanldndan,haval fren denilmektedir.basnl hava kullanlmakta suretiyle frenleme salanr daha ziyade kamyon, ekici ve otobs gibi aralarda meydana gelir. - Hava kompresr, - Hava depolar - Reglatr. lk alma esasnda basn ykselince kadar aralar hareket ettirmezler Ara Frenlerindeki Gvenlik Sistemleri: ABS sistemi (anti blokaj sistem):avantajlar Aracn direksiyon hakimiyetini kolaylatrr Yol ve hava artlarna gre,aracn yol zerinde kaymasn nler. ASR Sistemi (anti-patinaj sistem):avantajlar Aracn savrulmasn nler.
45

Sa ve sol tekerin dnn ayarlad iin ,gvenli sr ve duru salar.

FREN SSTEMNN BAKIMI VE BASIT ARIZALARI Fren Tutmamasnn Nedenleri: - Sistemde fren hidrolii yok veya azdr, - Boru ve balantlarda kaak vardr, - Balatalar anmtr, - Fren sisteminde hava vardr, - Balatlar yalanmtr, - Balatalarn ve fren sisteminin ar snmas, Fren Ayarlarnn Yaplmasnn Nedenleri: - Fren yaplnca aracn saa sola kaymasnn nlemek iin - Balata ve kampanalarn bir birine srtnmesini nlemek iin, - Fren ayarlar sk ise kampanalara snr,fren tutmaz El Freninin Souk Havada ekili Braklmasnn Mahsurlar: Don tehlikesi olan gnlerde el freni ekili kalrsa,balatalar kampanaya yapr ve donar. Ara altrdnda hareket etmez souk havalarda el freni ekili halde park edilmemelidir
46

 El Freni ekili ken Aracn Hareket Ettirilmesinin Sakncas: - Ara harekete zorlanr, - Balatalar snr e anr, - Frenler tutmaz ,kampanalar snr. Ara Hareket Halindeyken Motorun Stop Ettirilmesinin Sakncalar: - Vakum yardml (hidrovak) fren sisteminde motor almazsa frenler tutmaz Haval Fren Sisteminin Klk Bakm : -Bu sisteme sahip olan aralarda kn donmamas iin sistemde alkol kullanlr, -Gnlk bakmlarda hava tanklarnda oluan su tahliye edilir . Hava Frenli Arata Hava Basncnn Dmesinin Sebepleri: - Fren boru ve rekor balantlarnda kaak vardr, - Kompresr hava retmiyordur. Hava Frenli Arata Hava Basnc Yoksa Ara Hareket Ettirmemeli: Motor alrken hava basnc dm ise,ara hareket ettirilmez hareket halinde ise ara durdurulup arza giderilmelidir.hava basn gstergesi devaml gzlenmelidir.
47

Haval Fren Sistemleri

Gnmzde ar sanayi aralarnn fazlal ve karayolu ulam arac olarak otobs ve benzeri aralarn tercihi ile bu tip aralarn teknolojiye ayak uydurarak gelimekte olduu grlmektedir.zellikle bu tip aralarn arlnn 10 tonun zerinde olmas sebebiyle ara karayolunda seyrederken yavalamas veya durmas gerektiinde minimum ofr kuvveti ile aracn durdurulmas salanmaldr. Bu alanda ve uan kullanlan bu sisteme HAVALI FREN SSTEM ad verilir.Basnl hava fren sistemleri nite veya sistem olarak 4 ayr gruptan meydana gelir.Bunlarn birincisi Basnl hava besleme nitesi, ikincisi Srekli fren sistemi, ncs Ayak fren sistemi, drdncs ise El freni nitesinden meydana gelir. imdi bu 4 sistemi ayr ayr inceleyecek olursak; Basnl hava besleme nitesi: Bu sistem ana nite olarak ta geer.Basnl havann retilip, yan niteler tarafndan kullanlmak zere hazr duruma getirilen sistemdir. nite; Kompresr: Basnl hava reten paradr. Basn reglatr: Sistemdeki hava basncnn ayarlanmasn salayan paradr.(7.38.1 bar) Antifriz pompas: Skan ve snan havann zamanla suya dntnde donmamas iin antifriz eklenir.(alkolde ekleyenler vardr.) Devreli emniyet supab: Ana nitenin son ve en nemli parasdr.Basnl havann ilgili yerlere birbirinden bamsz olarak datld yerdir.4 devreli denmesinin sebebi ayak fren sistemine iki tane, el frenine bir tane ve srekli fren sistemine bir tane hah gndermesidir. 48

Ayak fren nitesi: Bu sistem retilen basnl havann ofr mahalindeki normal fren pedal yardmyla aracn frenlemesini salayan sistemdir. Sistem: hava tank(iki adet), basn uyar nitesi, iki devreli ayak fren supab, fren reglatr ve fren silindirlerinden oluur. El freni nitesi: El freni sistemi dz yada eimli yollarda ara dururken srcnn olmad durumlarda aracn sabit kalmasn salar.Ayrca pnmatik ve hidrolik enerji kesildii durumlarda bu fren sistemi bamsz ve otomatik olarak alr. Sistem: Tek ynl supap, el freni supab, role supab ve birleik fren silindirinden oluur. Srekli fren nitesi: Aracn tekerlekler zerinden deil de hareket etmesini salayan motor ve aktarma organlarna etki ederek frenlemeyi salayan sistemdir. Sistem: Basma dmeli supap ve alma silindirinden meydana gelir.Sistem eksoz mani foldu zerindeki klapeden faydalanlarak motor devrinin yavalatlmas ve ayn zamanda yakt pompas tarafndan yaktn kesilmesiyle aracn frenlemesine yardmc olunur. Hidrolik Fren Sistemi alma Prensibi: Hidrolik fren sistemi prensibi paskal kanunu esasna dayanr. Paskal Kanunu: Kapal bir ortamdaki svda basn tm ynlere eit olarak yaylr.Fren pedalna ayak kuvveti uygulandnda merkez pompasnda fren hidrolik basnc oluur.Bu basn fren borusu ve hortumlar iinden tekerlek fren silindirine kadar eit oranda yaylr.Burada hidrolik basn gerdirme kuvvetine dnr ve fren pabular ile 49 fren kampanalarna yada disklerine bask uygulanr.

50

Hidrolik fren sistemi ile Haval fren sisteminin karlatrlmas: - Haval fren sis. maliyeti yksektir.Hidrolik frenlerin ise dktr. - Haval fren sis. minimum pedal Hidrolik fren sistemleri ise havalya nazaran serttir. - Haval fren sis. max. frenleme salar.Hidrolik fren sistemleri de max. frenleme salar. - Haval fren sis. ara gcnden faydalanarak alr(kompresr). Hidrolik fren sistemlerinde ise byle bir sakncas yoktur. Hidrolik Fren Sisteminin Amac: Aracn hznda istenmeyen ivmelenmeyi engellemek, Aracn hzn drmek, Arac durdurmaktr. Hidrolik Fren Sisteminin Amac: Aracn hznda istenmeyen ivmelenmeyi engellemek Aracn hzn drmek Arac durdurmaktr. Hidrolik Fren Sisteminin stnlkleri: Kolay kuvvet aktarm Hissedilir kumanda ve frenin hzl bir ekilde devreye girmesi Eit oranl gerdirme kuvveti Tm tekerleklerin ayn anda frenlemesi ok iyi etkileme derecesi (% 90) Dk arlk, kk sistem paralar

51

Fren Sistemi Ksmlar: 1- Kumanda dzeni(Fren pedalndan merkez silindirine kadar olan pedal kuvvetini iletme mekanizmas) 2- Mekanik kuvveti hidrolik basn halinde oluturan ve fren tekerlek silindirlerine kadar ileten hidrolik dzen 3- Hidrolik basnc mekanik kuvvet haline dntrerek, fren teker mekanizmasnda srnme kuvvetlerinin ve dolays ile frenlemenin domasn salayan tama dzeni. Basit olarak hidrolik fren sistemini oluturan paralar; 1- Fren merkez silindiri 2- Hidrolik basncn iletimini salayan elik borular 3- Fren teker silindirleri 4- Fren teker mekanizmas
52

HDROLN ALIMA PRENSB Fren pedal bota iken, her iki pistonda geri gelmi durumdadr. Her ikisinin de nnde fren hidrolii vardr. Tanzim delikleri aktr.Fren pedalna basld zaman,pedal kuvveti birinci pistona iletilir ve piston ileriye doru harekete geer;tanzim deliini kapatarak nnde bulunan hidrolii sktrmaya balar.Birinci piston hareketine devam edince basncn ndeki pistonun arkasna iletir ve bu pistonun da hidrolii sktrmasn salar. FREN TEKERLEK SLNDRNN ALITIRILMASI Merkez silindirinden gelen basnl hidrolik ,borular aracl ile teker silindirine gelir.Teker silindirinin iinde bulunan iki piston birbirinden uzaklaacak ekilde itilirler.Her pistona dayanm durumda olan itme ubuklar harekete geer.Bu hareketi pabulara iletirler.Ara diskli ise pabular diski sktrarak;kampanal ise pabular kampanaya doru alr ve kampanaya kuvvet uygulayarak kampanay durdurmaya alr.

53

54

AMORTSRLER

55

AMORTSR NEDR?
Bir arata,sadece yay ile donatlm bir sspansiyon olsa,ara herhangi bir yol sarsnts ile karlanca srekli olarak aa yukar bir salnm yapacaktr. Herhangi bir ekilde bu salnm durdurmak sr konforu ve sr emniyeti ,yani aracn yol tutuu asndan gereklidir. te bu nedenle,bu salnmlar snmlemek amac ile amortisrler kullanlr.

AMORTSR ETLER
Tipik amortisr Gaz basnl ift Tpl Amortisr Gaz basnl Monotp Amortisr

Tipik Amortisr
1- st balant (halka) 2- Toz tp 3- Ya keesi 4- Piston mili klavuzu 5- Krom kapl, sper fini yaplm piston mili 6- ok kademeli piston valfi (amada alr) 7- Hidrolik ya 8- ok kademeli taban valfi (kapanmada alr) 9- 56 Kauuk bur 10- Alt balant (halka)

Hidrolik Amortisrler
Hidrolik amortisrlerin alma prensibi;bir piston alt ucunda taban valfi olan ya doldurulmu bir silindir iinde aa yukar hareket eder. Ama: Mil yukar doru hareket ederken, pistonun st tarafndaki ya sktrlr ve ya kk deliklerden aa geerken diren oluturarak snmleme yapar. Bu esnada milin darya kan hacmi kadar ya rezerve borusundan basn borusu iine geer. Ama ve kapama esnasnda amortisr tarafndan oluturulan snmleme kuvveti sspansiyon yaynn yaylanmasn azaltr.
57

Kapama: Mil ieriye girerken,piston ile taban valfi arasndaki ya sktrlr.Ya taban valfinin kck deliklerinden aaya geerken diren oluturarak snmleme yapar.Bu esnada milin ieriye giren hacmi kadar ya basn borusu iinden rezerve borusu iine geer.

58

Gaz basnl ift Tpl Amortisr

1- st balant (saplama) 2- Dk srtnmeli kee sistemi 3- Teflon kaplama burlu piston mili klavuzu 4- Krom kapl, sper fini yaplm piston mili 5- Dk basnl gaz 6- Yay tablas 7- Teflon segmanl piston 8- ok kademeli piston valf sistemi 9- Hidrolik ya 10- Alt balant 11- ok kademeli taban valfi
59

Gaz basnl Monotp Amortisr

1- st balant (saplama) 2- Hidrolik ya 3- Ya keesi 4- Piston mili klavuzu 5- Toz tp 6- ok aamal valf sistemi (hem kapama hem ama) 7- Yzer piston 8- Yksek basnl nitrojen gaz 9- Kauuk bur 10- Alt balant (halka) 11- Krom kapl sper fini yaplm piston mili

60

Ama: Mil yukar doru hareket etmeye baladnda piston, st ksmdaki ya sktrr ve ya piston zerindeki kk delikten aa ksma gemeye alrken diren oluturarak snmleme yapar.Bu arada gaz, milin darya kan hacmi kadar genileyerek azalan hacmi telafi eder ve ya sabit basnta tutar.
61

Kapama: Mil aa doru hareket etmeye baladnda piston, nndeki ya sktrr ve ya piston zerindeki kk delikten pistonun st ksmna gemeye alrken diren oluturarak snmleme yapar.Bu arada gaz,milin ieri giren hacmi kadar skarak artan hacmi telafi eder ve yan basn dengesini korur.

62

Skmeden nce;

AMORTSRLER TAKILIRKEN UYULMASI GEREKEN KURALLAR!

reticinin kullanm talimatn dikkatlice okuyun veya modeli ilgilendiren el kitabna bavurun. Eer gerekiyorsa aracn altndaki sspansiyon sisteminin bulunduu blgeyi temizletin. Sspansiyon ekline gre arac kaldrn ve lastiklerini skn. Orijinal amortisrn pozisyonunu dikkatle gzleyin ve sklen her parann yerini not edin. Baz amortisrlerde zellikle yatay olanlarda montaj yn nemlidir.
63

Montaj Esnasnda; st somunu skarken piston milinin dnme riski olduundan haval tabanca kullanmaynz. Bu ya keesinin anmasna ve pistonun gevemesine sebep olabilir. Piston milini zarar verebilecek aletlerle (pense, kerpeten, vb.) tutmaynz, bu davran krom kaplamaya zarar vererek ya keesinin erken anmasna sebep olur. Kartu amortisr, kovan yaladktan sonra taknz. Montajdan nce daima amortisr birka kez ap kapatarak kullanma hazrlayn. Bu ilem amortisrn, ara altnda duraca konumda tutularak yaplmaldr. Amortisr 64 somunlarn arac yere oturttuktan sonra sknz.

Amortisr Arzalar

65

66

67

YAYLAR
Bir aracn asisi araca bindirilmi yk aktarma organlarn ve motoru tar. asi erevesi ise yaylar ve dier balant elamanlar yardmyla tekerlere bindirilir. Yaylar tekerlekler ile dingil arasna yerletirilir. Yaylar enerjiyi depolayan elamandr. Seyir halindeki tata yoldan gelen darbeler tekerlekler aracl ile yaylara kinetik enerji olarak iletir.

YAYLARIN GREV:
Tata ait arlk ve ktle kuvvetlerini stne alr. Sr konforu iin yolu darbelerini karlar ve yumuak titreimlere dntrr. Sr gvenlii iin tekerlerin yol yzeyine iyi tutulmasn salar.

YAYLARIN ETLER:
Yaprak yaylar Helezon yaylar Burulma ubuklu yaylar Hava yaylar(pnmatik ve hidro-pnmatik yaylar)
68

1)Yaprak Yaylar: Motorlu tatlarda yaprak yaylar ounlukla arka sspansiyon donanmnda kullanlr. Makas olarak da adlandrlan yaprak yaylar gnmzde binek otomobillerinde pek kullanlmaz ounlukla i makineleri kamyon ve kamyonetlerde kullanlr. Yaprak yaylarn yaps: Yaprak yaylar yass elikten bant eklinde kvrlarak yaplrlar. Bir ka ince yapran ksadan uzuna doru st ste demetlenmesiyle oluur

1)Merkez cvata 2)Kelepe 3)Yaprak yay 4)Balant kpesi 5)Yay gz 6)Lastik bur

69

70

Yaprak Yayn n Ask Donanmnda Kullanlmas:

Yaylar n dingile iki adet U cvatas ile sabitlenmitir. Amortisr n dingil ile asi arasna balanm. Yaprak yayn n taraf asiye sabitlenmi arka ksm ise yay kpesi vastasyla serbest hareket edebilecek ekilde asiye balanmtr. Daha ok ticari amal kamyon ve i makinelerinde kullanlr.

71

Hafif yk tatlarnn arka sspansiyon sisteminde kullanlrlar. Bu ask donanm makaslarla beraber kullanlan aks tipi, diferansiyel, aks milleri ve poyrann beraberce oluturduu sabit nitedir. Yaprak yaylar frenleme kuvvetine yklerin oluturduu kuvvetlere ve tahrik kuvvetine dayanacak ekilde aa yukar hareket eder. Sabit aks kovan yaprak yaylarla gvdeye tutturulmutur.

Yaprak Yayn Arka Ask Donanmnda Kullanlmas:

72

2)Helezon Yaylar: Helezon yaylar, sl ilem uygulanm, bklp helezon ekiller verilen zel yay eliklerinden yaplr. Genellikle yayn bir ucu asi erevesine dier ucu aksa ya da ask tertibatna baldr. Titreimleri engellemek iin yayn alt ve st ksmlarna kauuk takoz ve pabular konulmutur. Bir helezon yayn zerine yk tatbik edildiinde yayn tamam esneyerek boyu ksalr. Harici enerji depolanarak darbe snmlenir.

73

74

Helezon Yayn n Ask Donanmnda Kullanlmas:

Helezon yayl n sspansiyon donanm arka sspansiyon donanmna gre biraz daha karktr. Helezon yaylar direksiyon sisteminin istekleri dorultusunda tekerleklerin aa yukar saa sola hareket etmesine imkan verir.

75

Helezon Yayn Arka Ask Donanmnda Kullanlmas:

Bu ask dzenei daha kk ticari ara, kamyonet minibs tr aralarda tercih edilmi yaprak yaylara nazaran daha konforlu sr salamaktadr.

76

3) Burulma ubuklu Yaylar: Bklebilmeye ve burulmaya dayankl yay eliinden yaplrlar. ubuun bir ucu hareketsiz bir ekilde gvdeye, dier ucu dnebilecek sertlikte serbestlikte alt ya da st salncaa balanr. Burulma ubuklu yaylar yapsal olarak drt grupta toplanrlar. a)Yuvarlak ubuklu yay b)Dikdrtgen ubuklu yay c)Kaplanm ubuklu yay d)Demet ubuklu yay

77

78

79

4) Haval Yaylar: Gazlar zelliini kaybetmeden sktrlabilir. Hava yaylar da gazlarn sktrldnda yay gibi esnemesi zelliinden yararlanlarak yaplmtr. Hava yay tertibat metal bir hcre ierisine yerletirilen esnek bir torbadan ibarettir. Bu hava dolu torba aracn arln zerinde tar.

80

81

Hidro Pnmatik Yaylar:

Her nitenin szdrmaz yapdaki hcresi (hava yast) yksek basn altnda azot gaz ile doludur. Bu hcrenin altnda ikinci bir hcre vardr ve buras da sv su ile doludur. Bunlara hidro-pnmatik yaylar denilmektedir. Sistemin biri dierinin zerinde olmak zere odaya blnm kap eklinde bir yapdan meydana gelmitir. Kubbe eklindeki en st oda azot gaz ile doludur ve ortadaki odadan bir diyafram vastasyla ayrlr. Ortadaki oda antifriz ve korozyon nleyici madde bulunan su ile doludur. nc ve alttaki oda ise yine hidrolik akkan ile doludur ve alt taraf diyaframla kapatlmtr. Diyaframn alt taraf sspansiyon vastasyla aa yukar hareket eden konik bir pistona kuvvet uygular. Hidro-pnmatik yayda ya basnc 100-200 bardr

82

1)Piston diyafram 5)Kresel oda 83 8)Konik piston

2)Akkan 3)Akkan girii 4)Azot 6)Ayrc diyafram 7)Konik etek

SSPANSYON SSTEM
Sspansiyon Sisteminin Grevleri Ara gvdesi ile tekerlekler arasna yerletirilen sspansiyon sistemi, yolun yapsndan kaynaklanan titreimleri snmlemek zere tasarlanmtr. Sspansiyon sistemi sr konforu ve gvenlii asndan ihtiya duyulan bir sistemdir. Direksiyon sistemi, n dzen geometrisi ve tekerleklerle bir btnlk ierisinde alr.

84

Otomobilin yol tutu yetenekleri sr gvenliinin salanmasndaki en nemli faktrdr. Otomobilin yerle balants ve yol tutuu birok parann birlikte almasyla salanr. Yryen aksam, direksiyon sistemi, sspansiyon sistemi, fren sistemi ve tekerlekler belli bir dzen ile karosere baldr. Sspansiyon sistemi otomobilin arln tad gibi lastiklerin yola tutunmasn da salamaldr. Otomobilin yol tutuu hayati nem tar; nk aracn aktif gvenlii, dengesi ve konforu bu sistemin salkl almasna baldr.

85

Sspansiyon Sisteminin Grevleri unlardr:

Sr esnasnda lastikler ile birlikte alarak yolcular veya tanan yk korumak ve sr konforunu iyiletirmek amacyla yol yzeyinin yapsndan kaynaklanan titreimleri, salnmlar ve ani oklar snmleyerek yumuatr. Ayn zamanda asi ve kaportay da korumu olur. Yol yzeyi ile tekerlekler arasndaki srtnmeye bal olarak ortaya kan sr ve fren kuvvetlerini gvdeye aktarr. Akslar zerinde gvdeyi tar ve gvde ile tekerlekler arasndaki uygun geometrik ilikiyi salar. Yol ile tekerlekler arasnda temas kaybetmeden gvenli dn yapmay salar.

86

87

Sallant Aracn arlk merkezine gre n ve arkasnn aa yukar hareket etmesidir. Bu sallant zellikle, aracn przl ve kasisli, ok ukurlu stabilize yollarda kullanld durumlarda meydana gelir. Yan Yatma Bozuk bir yolda ara dndnde veya hareket halinde iken aracn bir tarafndaki yay ksalrken dieri uzamaya balar. Bunu sonucunda aracn gvdesi bir taraftan dier tarafa yanal hareketler yapar. Zplama Aracn tmyle aa yukar hareketidir. Dzgn olmayan yollarda yksek hzlarda ara kullanld zaman meydana gelir. Yaylar yumuak olduunda da zplama da artar.
88

89

SABT ASKI (SSPANSYON) SSTEM

Sa ve sol tekerlekler, aks ya da aks muhafazas ile bir btn olarak birbirine baldr. Bu sisteme rijit aksl sspansiyon sistemi de denilir. Sa ve sol tekerlekler yaprak ya da helezon yay zerinden gvde veya asiye tutturulmu tek bir aks ile birbirine balanrlar. Sabit sspansiyon sistemi otobs, kamyon ve kamyonet gibi ar hizmet tipi aralarda n ve arka dingilleri fark etmeksizin ok geni kullanm alan bulmutur. Binek otomobillerinde ise konfor ynnden yetersiz olduu iin tercih edilmemektedir.

90

Genel Yaps ve Paralar

Gnmz sabit sspansiyon sistemlerinde yaprak yay, helezon yay ve burulma ubuklu yay kullanlabilmektedir. Ar yk altnda alan ticari aralarn n ve arka sspansiyonlarnda yaprak yaylar tercih edilirken binek otomobil, minibs ve kk apl kamyonetlerin n ask donanmnda helezon yaylar tercih edilmektedir.

91

Sabit Sspansiyon Sistemini almas

Arka ask donanmna yerletirilen yaprak yaylarn salnm ve yaylanma grevlerinin dnda da grevleri vardr. Motor gc dndrme momenti biiminde arka tekerleklere iletildiinde, tekerlek zeminin gstermi olduu kar bir kuvvete maruz kalr. Bu arka sspansiyon donanmn, tekerlein aksi ynnde dndrmeye zorlar. Buna arka kpr torku denir.

92

Yaprak yaylar Eski model binek arabalar ile yk tamacl yapan kamyonlarn n ve arka ask sistemlerinde kullanlr. Yay eliinden yaplr. Boylar birbirinden farkl, lama eklindeki paralarn st ste konmasyla meydana getirilir. Paralarn tm, bir merkez cvatasyla birbirine balanr. Yaylarn dalmasn nlemek iin sa kelepeler veya klflar kullanlr. Ana yapran her iki ucu kvrlarak yay balant gzleri oluturulur. n ask sisteminde n dingile, arka ask sisteminde arka kprye U cvatalaryla balanr.

93

SERBEST SSPANSYON DONANIMI

Genel Yaps ve Paralar
Serbest sspansiyon sistemi tekerleklerin yukar aa, saa sola birbirlerinden bamsz olarak hareket etmesini salar. Gvdenin hareketlerini snrlayarak yksek ynlendirme kabiliyeti salar. n sspansiyon sistemlerinde uygun geometri ile salncakl sistem bal olduu tekerlee uygun hareket imkan vermektedir. Paralarn fazlal nedeniyle karmak ve maliyeti yksektir.

94

Sspansiyon hareketiyle tekerlek izinin genilii devaml olarak deimektedir. Tekerleklerde zamanndan nce anmalara neden olan ovma hareketi meydana gelmektedir. Bu nedenle lastiklerin mrn uzatmak amacyla st ve alt salncaklarn boylar ile geli alar farkl olarak yaplmaktadr. Genelde iki salncak direksiyon kolunu destekleyecek ekilde gen bir yap meydana getirmektedir. Bu tasarmla ok az miktarda pozitif direksiyon hakimiyeti salanabilmektedir. st salncan grevi aracn n ksmnn dalmas veya kalkmasn nlemektir. ift salncakl sistemler arka aks tasarmlarnda da kullanlmakta ve sabit sspansiyon sistemlerine gre olduka konforludur.

95

Burulma ubuklu yaylar Burulma ubuklu yaylar; titreim kolu ile bir veya birden fazla uzun elik ubuklardan meydana gelir. Yayn bir ucu kare eklinde yaplarak aracn asisine dnmeyecek ekilde sabitlenir. Dier ucu da titreim kolundan ask sisteminin hareketli paralarndan birisine balanr. Tekerlein yol zerinde yapt salnm bu ubuu burulmaya zorlayarak yaylanmay salar. Krlmad srece herhangi bir bakma gerek duyulmaz.

96

Bamsz Sspansiyon Sisteminin zellikleri

Yaysz ktleyi aada tuttuundan tekerleklerin yol tutular iyidir. Bylece sr hakimiyeti de iyidir. Bamsz sspansiyonlarda yaylar yalnz gvdeyi tar. Bu nedenle daha yumuak yaylar kullanlabilir. Tekerlekleri aks balants basit olduundan, deme ve motor balant pozisyonu daha aada olabilir. Tekerleklerin aa yukar hareketiyle temas yzeyi ve lastik ayarlar deiebilir. Kk ve orta byklkteki aralarda en ok kullanlan serbest sspansiyon sistemidir. Helezon yay Mc Pherson tipi dingilde amortisr ile i ie konumlandrlmtr. Direksiyon mafsal amortisrle aracl ile asiye balanmtr. Direksiyon kolunun alt ucu ise gen bir yapya bal olup bu ekilde uzun bir yay kolu meydana getirilmektedir. Alt salncak burlar vastasyla asiye (gvdeye) uygun bir yerden balanmtr. Aks alt salncak ile amortisr arasndan tekerleklere kolay bir ekilde hareket verebilmektedir. Amortisrler lastiklerden gelen dikey yklere maruz kalr. Tekerlek ve amortisr dikey eksenleri paralel deildir. Bu durum amortisrn pistonun da sese neden olur. Bu olumsuzluk amortisr ekseni ile piston kolunun eksenlerinin farkl yaplmasyla almtr.
97

98

Balant noktalarnn geni bir alanda tutulabilmesi, yap ve dayanma noktalarndaki yk azaltmakta ve yumuak yatak donanmlarnn kullanmna izin vererek konfor salamaktadr. Bu tasarmda pozitif ve negatif kaster as vermek mmkndr.

Mc Pherson Serbest sspansiyon sisteminin zellikleri

Sspansiyonun yaps basittir. Paralarn says az olduundan yaysz ktle azdr. Sistem az yer kaplar bylece motorun yerletirilebilecei alan genitir. Sspansiyon balant noktalar arsndaki mesafe fazla olduundan n dzen ayar bozulmasna neden olabilecek imalat ve montaj hatalar ok az etkilidir. Bu nedenle toe-in ayar hari baka bir ayara gerek yoktur.

99

Serbest Sspansiyon Sisteminin almas

Hareket halindeki bir arac, tekerleklerinin birinin tmsee kmas halinde, aadaki gibi bir durum ortaya kacaktr.

100

Lastik tmsee binmesiyle yukar doru hareket eder. Bu hareket sonucunda salncak yay sktrarak aksla beraber asiye yaklar. Bu skma amortisrn yardmyla kontroll olur. Tekerlek normal yola girdiinde ara arlnn ve daha nce ald enerjiyi geri vererek kontroll bir ekilde normal seyrine devam eder. Aracn ukura girmesi durumunda yayn etkisiyle salncak kollar aaya doru hareket eder. Oluan boluu yaylar alarak karlarken gvde bu sallanmadan yay ve amortisrn etkisiyle ok az etkilenir. Yol yzeyi normale dndnde yay kapanarak nceki konumuna gelir, bylece yoldan gelen darbeler gvde de fazla hissedilmez. Sr konforlu ve gvenli olur.

101

HAVALI SSPANSYON SSTEM Yaps

Haval (pnmatik) sspansiyon sistemleri kamyon, otobs ve lks binek otomobillerinde kullanlmaktadr. Yay etkisi yayl krklere hava baslmas ve havann geri emilmesi ile salanmaktadr. Mekanik ya da elektronik olarak kontrol olan seviye kontrol valfleri, krklere havay yke bal olarak gnderir ya da boaltr. Bu ekilde ara sr ykseklii btn artlar altnda sabit tutulmaktadr. Her bir aks iin bir ya da iki adet kontrol valfi bulunur, ancak bir arata bu valflerden en fazla adet bulunmaktadr. Bu ise baz istenmeyen durumlarda aracn sadece iki karlkl apraz yay kr zerinde durmamasn temin etmektedir. Basnl Havann Salanmas Sisteme basnl hava kompresr ile salanr ve u aamalardan sonra basnl hava elde edilir. . Kompresr . Filtre . Buz zme nitesi . Basn reglatr . Hava haznesi . Basn azaltma valfi (Yk boaltma valfi) . Drt yollu emniyet valfi

Haval Sspansiyon Sisteminin Paralar 1-Haval yay valfi 2-Aks destei 3-Basnl hava haznesi 4-Krkler

102

Haval Sspansiyon Sisteminin almas

Motordan hareket alan bir kompresr havay filtreden ve buz zme nitesinden geirerek eker. Bu temiz ve alkolle zenginletirilmi olan hava basn reglatrnden haval fren sisteminin basnl hava haznesine gnderilir. Maksimum basnca ulaldnda basn reglatr kompresrn rlantide almasn temin ederek haznedeki basnc kontrol eder ve basn mod deiimi srasndaki ilk basnca dnce kompresr tekrar pompa konumuna geirir. Fren sisteminin haznesindeki basn istenilen deere ulatnda sspansiyon hava haznesi sadece hava ile dolar. Hava, drt yollu emniyet valfinden, basn drme valfinden ve haval sspansiyon siteminin, hava haznesinin geri dn olmayan valfinden geerek fren sisteminden akmaya balar. Eer basn azalmas meydana gelirse haval (pnmatik) sspansiyon sisteminin hava ile olan balants kesilir ve kompresr sadece fren sistemi iin almaya devam eder.

103

104

AKTF (ELEKTRONK KONTROLL)

SSPANSYON SSTEM Yaps ve almas
Bilgisayar tarafndan denetlenen Bu sistem birka mili saniye ierisinde mevcut sr durumunun zelliklerine uyarlanabilmektedir. Btn tekerleklerin amortisrlerinin farkl seviyelerle ayarlanabildii sistemde, sensrler tekerleklerin ve aracn hz, direksiyon as ve yk durumuna ilikin bilgileri salamakla grevlidirler. Konfor veya sert sr arasnda seim yapan elektronik ilemcinin gnderdii kontrol sinyalleri ile hidrolik sistemdeki selenoid supaplar amortisrleri en iyi duruma getirmekte ayrca seviye kontrol de yapmaktadr. Hz arttka, elektro-hidrolik sistem aracn alalmasn salayarak dengeyi arttrmaktadr. Sistemin motordan 1015 hp civarnda g ekmesi en nemli dezavantajdr. Yeni gelitirilen pompa motor aksamlar ile bu sorun da giderilmitir. Ancak bu gelimi teknoloji pahal olup imdilik lks aralarda kullanlmaktadr.

ADS lemci
Sr rahatln ve konforunu salamak zere bu ilemci, direksiyon hareketleri, fren durumu, ara, hz ve yk, seici anahtarlarn bilgilerini deerlendirmektedir. Sensrlerden ald sinyalleri kullanarak tahmin edilen sr artlarna karar verir. Deerlendirme ve reaksiyon ilemi programl karakteristik haritas kullanlarak yaplmaktadr. Genellikle iki adet ayar mevcuttur. Bu ayarlar konfor iin yumuak ayar ve spor kullanm iin sert 105 ayardr. Sr artlarna bal olarak ADS ilemcisi iki ayar arasnda karar verir.

106

AKSLAR

107