Rrjetet kompjuterike

far sht nj rrjet?

Ka lloje t ndryshme rrjetesh, q na sigurojn lloje t ndryshme shrbimesh. P.sh., gjat dits nj person mund t bj nj telefonat, t shoh nj shfaqje televizive, t dgjoj radion, t krkoj pr dika n Internet. T gjitha kto aktivitete q bhen n jetn e prditshme varen plotsisht nga rrjete t ndryshme. Rrjetet sigurojn mundsin q t lidhin njerzit dhe pajisjet pavarsisht se ku ndodhen n bot. Njerzit i prdorin rrjetet pa menduar ndonjher sesi funksionojn ose sesi mund t ishte nse rrjetet nuk do ekzistonin.

Disa nga rrjetet kryesore t prdorshme sot jan:

Rrjetet kompjuterike/t t dhnave, t cilt jan rrjete q sigurojn komunikime midis prdoruesve kompjuterik me an t lidhjeve me tela bakri, fibr optike dhe me val. - Rrjetet telefonike lidhin telefonuesit dhe mundsojn lidhje me modem, me an t linjave toksore tradicionale dhe atyre me val, si telefonia celulare. - Rrjetet televizive sigurojn transmetime t rregullta dhe me cilsi t lart me val, me kabllo dhe satelit. Teknologjia e komunikimit n vitet 1990 dhe m par, krkonte rrjete t ndara pr z, video dhe t dhna kompjuterike. Secili nga kto rrjete krkonte nj lloj t ndryshm pajisje pr t hyr n kto rrjete. Telefonat, televizort dhe kompjuterat prdornin teknologji specifike dhe struktura rrjeti t ndryshme t dedikuara, pr t komunikuar. Por far ndodh nse njerzit duan ti aksesojn t gjitha kto shrbime rrjeti t prmendura m sipr n t njjtn koh, ndoshta duke prdorur dhe nj pajisje t vetme? Teknologjit e reja krijojn nj lloj t ri rrjeti q siguron m shum se nj lloj shrbimi. Ndryshe nga rrjetet e dedikuar, kto rrjete t reja t konvergjuara jan n gjendje t sigurojn shrbime zanore, video dhe t dhnash mbi t njjtin kanal komunikimi ose struktur rrjeti. Produktet e reja q sot jan n treg shfrytzojn t gjitha mundsit q ofrojn kto rrjete informacioni t konvergjuara. Tani njerzit mund t shohin transmetime video direkte n kompjuterat e tyre, t bjn nj telefonat me an t Internetit, ose t bjn krkime n Internet duke prdorur televizorin. Rrjetet e konvergjuara e mundsojn fare mir kt. -

T mirat e rrjeteve
Rrjetet jan me madhsi t ndryshme. Ata ndryshojn nga rrjete t thjeshta q prbhen nga dy kompjuter, n rrjete q lidhin miliona pajisje. Rrjetet e instaluara n zyra t vogla ose n zyra n shtpi njihen si rrjete SOHO (Small Office Home Office). Rrjetet SOHO mundsojn ndarjen e resurseve, si printera, dokumente, fotografi dhe muzik, ndrmjet disa kompjuterave t lidhur lokalisht. N biznes, rrjete t mdha mund t prdoren pr t reklamuar dhe shitur produktet, porositur pajisje dhe komunikuar me klientt. Komunikimi n rrjet zakonisht sht m i efektshm dhe m i lir se format tradicionale t komunikimit, si posta e zakonshme ose telefonatat jasht rrethit dhe shtetit. Rrjetet lejojn komunikim t shpejt, si posta elektronike dhe mesazheri i astit, dhe sigurojn ruajtje dhe marrje informacioni nga servera t ndryshm n rrjet. Rrjetet e biznesit dhe ato SOHO zakonisht kan nj lidhje n Internet. Interneti konsiderohet rrjeti i rrjeteve, sepse ai n t vrtet prbhet nga mijra rrjete q lidhen me njri-tjetrin.

Disa prdorime t tjera t nj rrjeti dhe Internetit

Shkmbimi i skedarve t muziks dhe atyre video Pun krkimore dhe edukim n distanc Bisedim n koh reale Planifikim t punve t ndryshme Blerje pajisjesh, libra etj.

Po ashtu ka prdorime t shumta t rrjeteve, pa t cilat n kohn e sotme vshtirsohet puna e prditshme. Rrjetet e vogla shtpiake jan rrjete q lidhin disa kompjutera me njri-tjetrin dhe n prgjithsi kan nj lidhje t prbashkt n Internet. Rrjetet SOHO mundsojn lidhjen e kompjuterave n nj rrjet tjetr t kompanis pr t komunikuar dhe shkmbyer resurset e ndryshme. Rrjetet mesatare deri n t mdha, si ato q prdoren nga kompanit e mdha ose shkollat, mund t ken disa pika, t cilat prmbajn me qindra e mijra kompjutera t lidhur me njri-tjetrin. Rrjetet mbar botrore, si Interneti, jan rrjete t rrjeteve q lidhin qindra miliona kompjutera n mbar botn.

Pjest prbrse baz t rrjeteve

Ka shum pjes prbrse q mund t jen pjes e nj rrjeti, pr shembull kompjuterat personal, serverat, pajisjet e rrjetit dhe kabllimi. Kto pjes prbrse mund t grupohen n katr kategori kryesore: - Kompjuterat - Periferikt e prbashkt - Pajisjet e rrjetit - Mjedisi i transmetimit i rrjeteve Pjest prbrse t rrjeteve me t cilat njerzit jan m shum t familjarizuar jan kompjuterat dhe pajisjet periferike. Kompjuterat jan pajisje q drgojn dhe marrin mesazhe direkt n rrjet.

Periferikt e prbashkt nuk lidhen direkt n rrjet, por lidhen me kompjuterat. Kompjuteri sht prgjegjs pr vnien n dispozicion t periferikut n rrjet, si p.sh. nj printer. Kompjuterat kan softuer kompjuterik t konfiguruar q tu mundsoj njerzve n rrjet t prdorin pajisjet periferike t lidhura me to. Pajisjet e rrjetit, si dhe mjedisi i transmetimit, prdoren pr t ndrlidhur kompjuterat me njritjetrin. Disa pajisje mund t luajn m shum se nj rol, n varsi t lidhjes. Pr shembull, nj printer i lidhur direkt te nj kompjuter (printer lokal) sht nj pajisje periferike. Nj printer i lidhur direkt n nj pajisje rrjeti dhe q komunikon direkt n rrjet quhet pajisje fundore rrjeti.

Rolet e kompjuterit n rrjet

T gjith kompjuterat e lidhur n rrjet, q komunikojn me an t rrjetit, futen te grupi i pajisjeve fundore t rrjetit. Kompjuterat dhe pajisjet fundore t rrjetit mund t drgojn dhe marrin mesazhe n rrjet. N rrjetet moderne, kompjuterat mund t sillen si klient, server ose t dyja njkohsisht. Softueri i instaluar n kompjuter prcakton rolin q luan kompjuteri. Serverat jan kompjutera q kan softuer t instaluar, q u mundsojn atyre t sigurojn informacion, si e-mail apo faqe uebi, te kompjuterat e tjer n rrjet. do shrbim krkon softuer t veant serveri. Pr shembull, nj kompjuter krkon softuer uebi pr t siguruar shrbime uebi n rrjet. Klientt jan kompjutera q kan softuer t instaluar, q u mundsojn atyre t krkojn dhe afishojn informacionin e marr nga serveri. Nj shembull i softuerit klient sht nj shfletues uebi, si Internet Explorer ose Mozilla Firefox.

Disa nga rolet e serverave dhe klientve n rrjet

Klient dhe server uebi: Serveri i uebit ekzekuton softuer serveri dhe klientt prdorin softuerin e tyre t shfletimit, si Internet Explorer ose Mozilla Firefox, pr t hapur faqet e uebit q ruhen n server. Klient dhe server skedarsh: Serveri i skedarve ruan skedarin, pajisja e klientit akseson skedarin me softuer klient si Windows Explorer-i. Klient dhe server e-mail-i: Serveri i posts elektronike ekzekuton softuer serveri dhe klientt prdorin softuerin e klientit t e-mail-it, si Microsoft Outlook, pr t aksesuar e-mail-in n server. Nj kompjuter me softuer serveri mund t siguroj shrbime t njkohshme n nj ose m shum klient. Prve ksaj, nj kompjuter i vetm mund t ekzekutoj lloje t shumta softuersh serveri. N shtpi, ose te bizneset e vogla mund t jet e domosdoshme q nj kompjuter t shrbej si server skedarsh, server uebi dhe server e-mail-i. Nj kompjuter i vetm, gjithashtu, mund t ekzekutoj lloje t shumta softuersh klienti. Duhet t ket softuer klient pr do shrbim q krkohet. Me shum klient t instaluar, nj kompjuter mund t lidhet me shum servera n t njjtn koh. Pr shembull, nj prdorues mund t kontrolloj e-mail-in dhe t shoh nj faqe uebi, kur n t njjtn koh bn chat dhe dgjon radio n Internet.

Rrjetet peer-to-peer (nj-me-nj)

Softuert klient dhe server zakonisht ekzekutohen n kompjutera t veant, por sht gjithashtu e mundur q nj kompjuter ti kryej t dyja rolet n t njjtn koh. N bizneset e vogla dhe n

shtpi, shum kompjutera funksionojn si servera dhe klient n rrjet. Ky lloj rrjeti quhet rrjet nj-me-nj. Rrjeti m i thjesht nj-me-nj prbhet nga dy kompjutera t lidhur direkt, duke prdorur nj lidhje me kabllo ose me val. N mnyr t ngjashme, shum kompjutera mund t lidhen pr t krijuar nj rrjet m t madh njme-nj, por kjo krkon nj pajisje rrjeti, si hub, pr t ndrlidhur kompjuterat. Mangsia kryesore e nj mjedisi nj-me-nj sht se performanca e nj kompjuteri mund t ngadalsohet, nse ai punon edhe si klient, edhe si server n t njjtn koh. N bizneset m t mdha, pr shkak t mundsis pr sasi t mdha trafiku, shpesh sht e domosdoshme t ket servera t dedikuar pr tiu prgjigjur numrit t krkesave t shrbimeve. Avantazhet e rrjetit nj-me-nj jan: - I thjesht n konfigurim - Jo kompleks - Kosto m t ult, prderisa mund t mos krkohen pajisje rrjeti dhe servera t dedikuar - Mund t prdoret pr detyra t thjeshta, si transferimi i skedarve dhe ndarja e printerave Disavantazhet e rrjetit nj-me-nj jan: - Ska administrim t centralizuar - Jo shum i sigurt - Jo i zgjerueshm - T gjitha pajisjet punojn edhe si klient edhe si server, ka mund t ul performancn e tyre n rrjet

Topologjit e rrjeteve
N nj rrjet t thjesht t prbr nga disa kompjutera, sht e leht t shihet sesi lidhen t gjitha pjest prbrse t rrjetit. Ndrsa rrjetet zgjerohen, sht m e vshtir t ndiqen vendndodhja e do departamenti dhe sesi do pjes prbrse lidhet n rrjet. Rrjeti me kabllo krkon shum kabllime dhe pajisje rrjeti pr t siguruar lidhje pr t gjith pajisjet fundore t tij. Kur instalohen rrjetet, krijohet nj hart me topologjin fizike pr t shnuar se ku ndodhet do kompjuter dhe sesi lidhet n rrjet. Harta e topologjis fizike tregon, gjithashtu, se ku jan instaluar kabllot dhe vendet e pajisjeve t rrjetit q lidhin pajisjet fundore njra me tjetrn. Pr t paraqitur pajisjet aktuale fizike prdoren ikona brenda harts s topologjis. Mirmbajtja dhe prditsimi i hartave e topologjis fizike sht shum e rndsishme, pasi ndihmon instalimin dhe gjetjen e problemeve m von, kur bhen ndryshime. Prve harts s topologjis fizike, ndonjher sht e domosdoshme q t kemi dhe nj pamje logjike e topologjis s rrjetit. Nj hart e topologjis logjike grupon kompjuterat dhe pajisjet fundore nga mnyra sesi ato e prdorin rrjetin, pa pasur rndsi se ku ndodhen ato fizikisht. Emrat e kompjuterave, adresat, informacioni pr grupet dhe aplikimet mund t ruhen te harta e topologjis logjike. N grafikat m posht ilustrohet ndryshimi midis hartave t topologjis logjike dhe atyre fizike.

Topologjia fizike

topologjia logjike

Burimi, kanali dhe destinacioni

Qllimi parsor i do rrjeti sht q t siguroj nj metod pr t shkmbyer informacion. Nga njerzit m t hershm e deri te shkenctart m t avancuar sot, shkmbimi i informacionit me t tjert ka qen dhe mbetet i rndsishm pr zhvillimin njerzor. I gjith komunikimi fillon me nj mesazh ose informacion, q duhet t drgohet nga nj individ ose pajisje n nj tjetr. Metodat e prdorura pr drgimin, marrjen dhe interpretimin e mesazheve ndryshojn sipas kohs me avancimin e teknologjis. T gjitha metodat e komunikimit kan tre elemente t prbashkt. I pari nga kta element sht burimi i mesazhit, ose drguesi. Burimet e mesazhit jan njerzit, ose pajisjet elektronike q

duhet t komunikojn nj mesazh tek individt a pajisjet e tjera. Elementi i dyt i komunikimit sht destinacioni, ose marrsi i mesazhit. Destinacioni e merr mesazhin dhe e interpreton at. Nj element i tret, i quajtur kanal komunikimi, siguron rrugn n t ciln udhton mesazhi nga burimi n destinacion.

Rregullat e komunikimit
N do bised midis dy njerzve, ka shum rregulla e protokolle q t dy duhet t ndjekin, me qllim q mesazhi t shkoj me sukses dhe t kuptohet si duhet. Ndrmjet protokolleve pr komunikim njerzor t suksesshm jan: - Identifikimi i drguesit dhe marrsit - Mjedisi i transmetimit ose kanali i komunikimit i pranuar (ball pr ball, telefon, letr, fotografi) - Regjimi i duhur i komunikimit (me t folur, me shkrim, e ilustruar, ndrvepruese ose nj drejtimshe) - Gjuha e prbashkt - Gramatika dhe struktura e fjalis - Shpejtsia dhe ritmi i drgimit Imagjinoni se far do t ndodhte nse nuk do t ekzistonin protokolle ose rregulla pr t prcaktuar sesi njerzit t komunikojn me njri-tjetrin. A do kishit mundsi ti kuptonit ata? A jeni n gjendje t lexoni paragrafin q nuk ndjek protokollet e prbashkta t pranuara? T njjtat rregulla dhe protokolle komunikimi jan absolutisht t domosdoshme t zbatohen edhe n komunikimet e pajisjeve fundore n rrjetet kompjuterike.