Bnh hi: - mt b phn no ca tm hoc trng xm) - cy trng c th ln hn - mt b phn no ca - do nm, virus, vi khun, cy b thay i mu sc, khng cn mu sc bnh

nh thng (c th vng, nu, bnh thng, hoc cao hn bnh thng cy b bin dng, khng bnh thng tuyn trng ... gy ra

Thc vt b bnh l hin tng khi thc vt khng kh nng thch ng vi nhng bin i ca mi trng hoc vi nhng kch thch ca nhng sinh vt khc, lm o ln hot ng sinh l, gy bt li n sinh trng hoc lm thc vt b cht, nu trn din ln c th dn n tn tht v kinh t v sinh thi. Nm (ting Latin l Fungi, ting Hy Lp l Mycota) c hn 20.000 loi c ghi nhn, sng khp mi ni trn tri t; trong c trn 10.000 loi nm hoi sinh, hng trm loi nm sng k sinh trn ng vt v c th con ngi. Hn 10.000 loi nm gy bnh hi thc vt v trn 80% s bnh hi cy trng l do nm gy ra vi thnh phn loi rt phong ph, a dng. Nm c nhiu chc nng sinh hc hin nay cn cha bit ht. Ty thuc vo cch phn loi cc loi cy trng theo mc ch m ngi ta phn thnh m t s lnh vc nh trong bnh hc thc vt: Bnh cy nng nghip: Nhng bnh lin quan, nh hng n sinh trng v pht trin ca cc cy trng sn xut chnh trong nng nghip, lm tn tht v kinh t nng nghip. Bnh cy lm nghip:Bnh hi cy trng ch yu trong sn xut lm nghip.

Theo cc b phn b gy bnh m phn thnh: Bnh hi l: Gy tn thng dn b phn dinh dng l cy. Bnh hi ngn: nh hng n nh sinh trng ngn cy, ngn cnh Bnh hi cnh: C th l cc chng lm kh cnh, mc cnh,... Bnh hi v cy: nh hng n phn v cy. Bnh hi g: Thng l cc dng nm, ru, k sinh lm hi g. Bnh hi r: Tn cng b r ca thc vt.

Theo cc nguyn nhn gy bnh v cch truyn nhim m phn thnh: Bnh cy khng truyn nhim: Nguyn nhn gy bnh do cc yu t ca iu kin ngoi cnh (thi tit, m, thnh phn dinh dng)gy nn. Bnh cy truyn nhim: Do sinh vt gy nn: cy k sinh, nm, sinh vt nhh nguyn thy, phytoplasmas, giun trn,...

c im chung ca nm
Nm l mt loi vi sinh vt, kch thc b nh (n v o l micromet - m). T bo nm c nhn tht (c hch nhn v mng nhn). Nm khng c dip lc (chlorophyll). V vy chng l c th d dng, sng k sinh v c kh nng ng ho.

Ch tr vi loi nm c sinh c dng nguyn sinh bo (plasmodium), c quan sinh trng l si nm (hyphae) hu ht c cu to dng si (n hoc a bo) khng di chuyn, nhiu si nm hp thnh tn nm (mycelium). Nm sinh sn bng bo t (spore). Bo t nm l nhng n v c th b nh, cha b gene ca c th sng, c y cht dinh dng v c kh nng pht trin hnh thnh mt qun th nm mi. Bo t thng c mt, hai hoc nhiu t bo thng khng th t di chuyn (tr bo t ng zoospore). T cc c tnh c bn ni trn, trong nhiu nm qua c nhiu loi sinh vt sng c xp vo nm trc y c thay i. Mt vi loi mc nhy c c im ging nm, c bit l phng thc dinh dng v sinh sn bng bo t, hin nay chng c coi l sinh vt tin nhn (prokaryote). V vy, trong danh php ca nm gy bnh cy trn th gii hin nay ngi ta phn ra thnh hai nhm: nm gi (pseudofungi) v nm tht (kingdom fungi).

Hnh thi v cu to ca si nm
Si nm l c quan sinh trng dinh dng, c quan bn gi, bo tn t sinh ra cc c quan sinh sn ring bit. Si nm c th n bo (khng mng ngn), hoc a bo (nhiu mng ngn), c th phn nhiu nhnh. Chiu rng ca si nm thng bin ng trong khong 0,5-100 m (nm gy bnh cy thng c kch thc chiu rng t 5-20 m). Chiu di si nm thay i tu thuc tng loi nm v iu kin dinh dng. Cu to t bo si nm gm 3 phn chnh: v (vch) t bo, t bo cht v nhn. Vch t bo cu to ch yu bng cc polysaccharide, chitin v cellulose. Thnh phn ho hc ca vch t bo bin i ty thuc vo loi nm, nhit , pH mi trng v tui ca t bo... T bo cht bao gm mng t bo cht, cc ribosome, h thng ti th v cc cht d tr. Mng t bo cht c tnh thm thu chn lc (tnh bn thm) cho cc cht cn thit i qua. Ribosome l trung tm tng hp protein ca t bo. Ngoi ra t bo non cn c nhiu khng bo trong t bo cht. T bo nm c mt h thng men rt phong ph v sc t cc nhm khc nhau. Trong t bo si nm c khong 90% l nc, 10% cht kh bao gm cc hp cht carbon, nitrogen, cht khong v nguyn t vi lng... Si nm sinh trng theo kiu tia x, vn di ra t nh sinh trng ca si.

Bin thi ca nm
Bnh thng si nm lm nhim v dinh dng sinh trng. Trong nhng trng hp c bit nh gp iu kin ngoi cnh bt li (nhit qu cao, qu thp, kh hn, thiu dinh dng...), si nm c th thay i hnh thi, cu to bin thnh cc cu trc c bit lm tng kh nng chng chu, bo tn ca si nm lu di hn trong cc iu kin bt li ca ngoi cnh. Nm thng c cc dng bin thi chnh nh sau: B si (rhizomorph): l hnh thc bin thi n gin, b si gm nhiu si nm xp st song song to ra nhng b si to nh khc nhau, bn ngoi gm nhng t bo c mu tng i thm v dy. V d: nm mng nhn hi c ph.

Hch nm (sclerotium): l hnh thc bin thi phc tp, nhiu si nm an kt cht ch, chng cht vi nhau to thnh nhng khi rn chc c kch thc, hnh dng khc nhau, c khi nh li ti nh ht ci, c loi hnh bu dc, hnh ca g.

Bin thnh dng r gi (rhizoid): si nm bin i thnh dng hnh r cy ch lm chc nng bm gi trn b mt vt ch.

Vi ht (haustorium): mt s loi nm k sinh chuyn tnh, h si nm trn b mt t bo hoc pht trin trong gian bo c th hnh thnh vi ht xuyn qua mng t bo k ch i vo nguyn sinh cht ht cc cht dinh dng trong t bo. Vi ht ca nm thng c nhiu hnh dng khc nhau: hnh di trng, hnh tr ngn m nhnh ging chm r, hnh chic xng, hnh bn tay... V d: nm phn trngErysiphe, nm sng mai Peronospora, nm r st Puccinia.

Dinh dng k sinh v trao i cht ca nm

Trao i cht l c s ca s sng v s pht trin ca c th nm. T si nm l c quan sinh trng dinh dng, chng tit ra cc enzyme (ngoi enzyme), phn gii ngun hp cht hu c phc tp bn ngoi thnh hp cht n gin d ho tan, nh tnh bn thm chn lc ca mng t bo cht chng hp th cc cht dinh dng c sn vo c th.

Sinh sn ca nm
Nm sinh sn bng nhiu phng php khc nhau vi tc nhanh, s lng nhiu. Sn phm c hnh thnh trong qu trnh sinh sn c gi l bo t. Do cc hnh thc sinh sn khc nhau m cc bo t cng rt khc nhau c v hnh thc, mu sc, kch thc v cht lng.

Chu k pht trin ca nm

Nm khng c dip lc, s dng cc cht hu c sn c ch yu l cc hp cht ngun carbon, ngun m, cht khong v vitamin ca cy thng qua tc ng ca mt h thng ni enzyme, ngoi enzyme v c t hon thnh chu k pht trin ca chng trn cy trng. Chu k pht trin ca nm l mt vng i bao gm cc giai on sinh trng, pht dc sinh sn tin hnh tun t k tip nhau theo mt trnh t nht nh lp li giai on ban u. Giai on ban u ca chu k pht trin thng l bo t (mm bnh). Sau khi ny mm xm nhp tin ti giai on sinh trng th dinh dng (th si) k sinh pht ra triu chng bnh ri ti giai on pht dc hnh thnh cc c quan sinh sn v to ra cc bo t th h mi v tnh ti xm nhim v hu tnh (bo tn). y l chu k pht trin hon ton ca nm.

Phn loi nm gy bnh cy

H thng phn loi nm da vo c im hnh thi c quan sinh trng v sinh sn, mt s c im ring bit v sinh l v cu trc gene di truyn c sp xp phn chia theo mt h thng

th bc c tnh truyn thng lch s. CC PHNG PHP PHN LP NM GY BNH HI

Phng php dng kim nhn:

S dng phng php ny phn lp tt c mi loi nm pht trin trn bt k mt c cht no. Cch lm: 1) t c cht cn phn lp (l, cnh cy mc,...) ln knh hin vi vt knh X10 ( phng i 10 ln) hoc ln knh lp. 2) Chnh tiu c quan st c bo t, cung sinh bo t t c cht. 3) Kh trng que nhn bng ngn la n cn. 4) a que nhn vo khong gia vt knh v c cht, nht bo t chuyn sang mi trng phn lp. 5) Nui cy bo t nhit 250C, quan st s ny mm ca bo t hng ngy n khi hnh thnh khun lc th chuyn sang mi trng thch nghing.

Phng php phn lp bo t n c:

S dng phng php ny phn lp nm gy bnh thc vt. Cch lm: 1) Chun b dch huyn ph bo t: Dng kim nhn nh bt 1 u, gn vo mt ci tay cm chc chn, dng que co vo ch trn l cy bnh c xut hin m nm, t sang lam knh c sn mt git nc v trng, khuy . 2) Dng u kim ly mt git nc c ho tan bo t v mt hnh tam gic ln mi trng thch nc (Water agar). 200C trong 24 gi. 3) Quan st bng knh hin vi, tm bo t ny mm trn mi trng thch a theo ng vin tam gic trn. nh du im c bo t ny mm bng bt vit knh mt di a thch. 4) Chuyn a mi trng thch c nui cy cc bo t trn sang knh lp. Quan st v tr nh du bo t ny mm. Thanh trng que cy, dng que cy ly bo t ny mm ra, chuyn sang ng nghim mi trng thch nghing nui cy.

Phng php dng vi thao tc Skerman:

Chun b dng c:

B vi thao tc Skerma gm 5 phn (hnh bn).

1) Ly mt ng pipet past h trn ngn la n cn, ko thnh ng rt nh, di khong 4cm, gn vo ng st trn cc nam chm D ( c nh bng parafin nng chy). 2) C nh phn dng c B vo vt knh 10 3) Gn nam chm c ng thu tinh vo rnh kim loi ca dng c B. 4) Di chuyn phn thit b c gn cc nam chm ln xung cho n khi nhn thy u ng thu tinh gia vi trng. 5) Gn u kim hn E vo bin th A v t vo v tr t tiu bn ca knh hin vi. 6) Chnh knh, tm vi trng, quan st u kim hn, iu chnh sao cho u que hn v ng thu tinh st nhau v u quan st c di knh hin vi. 7) Bt bin th A nc cao u que hn nng v tin v pha ng thu tinh, n que hn chm vo ng thu tinh ng thu tinh bt u nng chy, ko nhanh ng thu tinh khi kim hn to thnh que thu tinh thun nhn. 8) H nhit que hn bng cch gim bin th, dng u que hn chm nh vo u que thu tinh ko nh to thnh hnh ch L. Gi y ta c th bt u thc hnh ly tng bo t n c trn a thch. Cc bc tin hnh: 1) Chun b mu: l cy kh, cho vo hp nha hoc ti ni lng c cha nc v trng sn lm m, gi 2-3 ngy nhit phng, kch thch bo t ny mm. 2) Ly mu l trn cho vo cc thu tinh, cho thm nc ct, khuy nh nhng cho bo t ni ln mt nc.

3) Thu thp bo t bng cch ly lam knh nghing 450 so vi mt nc ly nc trn b mt cc. Dng lam knh tri mt ng thng trn mt a mi trng phn lp nm LCA (Low cacbon agar), MEA (Malt extract agar). 4) Quan st a thch trn di knh hin vi, tm bo t c hnh dng c bit. Khi thy bo t cn tm th gi nguyn v tr. 5) Gn phn dng c hnh ch V (hnh C) ca b vi thao tc vo vt knh 10 ca knh hin vi. Tip n gn phn nam chm c que thu tinh hnh ch L va lm xong vo phn dng c ch V . iu chnh ln xung sao cho c th quan st c u ch L ca que thu tinh. 6) Nng knh ln sao cho b mt thch st vi u que thu tinh, lc ny ta c th quan st c c bo t nm cn tm v c u L ca que thu tinh. 7) Dng que L ko bo t cn ly ra phn mi trng sch ca a thch. Dng chnh kim phn ch L nh du im t bo t. 8) H a mi trng thp xung v dng que cy v trng ly bo t ti im nh du chuyn sang a thch mi trng MEA. Nui cy nhit phng v quan st s ny mm ca bo t hng ngy. Nu bo t ny mm th c th chuyn sang thch nghing gi ging sau khi thch a 2 -4 tun.

Phng php pha long:

Phng php ny dng cho cc mu t. 1. Trc ht cc mu t phi c x l trc khi phn lp bng cch phi kh nhit phng 2 -3 ngy, sau dng ry qua sng c kch thc 2-3mm. 2. Cn 1g t x l cho vo 9ml nc ct kh trng, dng vortex ho tan t. 3. Pha long mu cc nng pha long khc nhau: 10-4, 10-5 l 2 nng thch hp phn lp nm trong t Vit Nam. 4. Ht 0,5 ml dch pha long 2 nng trn nh ln a Peptri cha mi trng phn lp ( mi trng Martin, hoc mi trng c s). Dng que gt trang u dch trn b mt thch. 5. t a thch trong t 250C, phn lp nm si t nhng khun lc ring r trn a thch sau khong thi gian 4- 10 ngy.

Phng php pha long kt hp vi x l tia cc tm:

Tng t nh 4 bc ban u ca phng php pha long. Thm mt bc tip l t a Peptri cha mi trng phn lp v gt dch pha long u trn b mt thch vo t cy v bt n tm 20 pht. Cc bc khc tng t nh phng php pha long thng thng.

Phng php ra b mt:

Phng php ny dng phn lp nm t l ti hoc l rng. Cch lm: 1) Ct mu l cy (ti v kh), r cy, cnh cy,... ra thnh cc ming nh, sau cho vo ng nghim. 2)Thm 20ml dung dch 0.005% Aerosol OT (di-iso-octyl sodium sulfosuccinate) hoc dung dch 0.005% Tween 80, lc mnh bng my vortex khong 10 pht loi tr vi sinh vt bm trn b mt mu. 3) Bc lm kh mu: loi b nc trong ng nghim, dng kp v trng ly mu ra t ln b mt giy lc qua m trong t cy v trng, bc ny c tc dng loi b s nhim khun. 4) Dng kp v trng t mu lm kh ln b mt mi trng thch LCA ln mt vng mu l ( loi tp nhim (nu c) mt ln na), mi a thch c th chia lm 8 phn kim tra. 5) Sau chuyn mu sang a thch mi trng LCA v trng khc, mi a nn t mt mu, mi mu 5 ming ct. nhit 250C trong vng mt thng. 6) Trong khong thi gian hng ngy phi kim tra s ny mm ca cc vi sinh vt di knh lp, phn lp nm si nu c.