Burak Bakan - Sosyal Medya, Kimlik nas ve tekiletirme Yorum Yayn Tarihi : 14 /03 /2012

20. yzyl iletiim alannda en ok gelimelerin yaand yzyl oldu. Televizyonlar, radyolar insanlarn gndelik hayatna bu yzylda girdi. Bugn hayatn vazgeilmezlerinden olan internet teknolojisinin de yine insanln huzuruna kmas 20. yzyln sonlarnda gerekleti. 2000'li yllarla birlikte ise sosyal medya btn iletiim kurallarn batan aa deitiren yepyeni bir mecra olarak karmza kt. Sanal Benlik Kukusuz sosyal medya ile ilgili en ok zerinde durulmas gereken konularn banda, sanal benliin oluum sreci geliyor. Felsefe tarihi boyunca tartlagelen tin-beden ikililii, internet teknolojilerinin gelimesi ve tin-beden ikilisinin var olduu dnyaya paralel bir sanal dnyann ortaya kmas ile nc bir boyuta sahip oldu: ''Sanal benlik''. Beden ve tin, uzam ve zaman birlii ilkesi uyarnca tek bir mekanda ve tek bir zamanda var olurken, sanal benlik dierlerinin aksine zamandan ve uzamdan bamsz bir ekilde karmza kt. Bu durum, modernizmin dayand ''zaman-uzam birlii'' anlaynn yklmas asndan olduka dikkat ekici bir gelime oldu. Kukusuz sanal benlik ortaya k ve zaman-uzam birliinin bozulmas postmodernistlere, modernistlerle olan fikirsel mcadelelerinde byk bir avantaj salad. Sanal benlikle ilgili dier dikkat ekici nokta ise, sanal benliin bir yansmas olan sanal kimliin halihazrda olan deil, olmas gereken, dier bir ifadeyle idealize bir nitelie sahip olmas. Yani kiinin tin-beden ikilisi ile meydana getirdii kimlik ne kadar gerei temsil ediyorsa, sanal kimlik de bir o kadar olmas gerekeni, dier bir ifadeyle kiinin idealindeki kimlii yanstyor. Kii gerek kimliinin tad dezavantajlar, sanal kimliine birebir aktarmaktan imtina ediyor. Szgelimi gerekte maddi durumu ok iyi olmayan bir kii, idealize edilmi sanal kimliinde varlkl biri gibi grnebiliyor. Benzer ekilde, sosyal yaamda ve ikili ilikilerde baarl olamam bir kii, sanal kimliini olduka aktif bir sosyal hayata sahip ve ikili ilikilerde olduka baarl bir nitelikte sunabiliyor. Bu noktada, sanal kimlik retme srecinin, varolusal sorunlar olan bireyin bu varolusal sorunlardan kurtulmak iin bulduu bir yol mu, yoksa halihazrdaki varolusal sorunlarna ek tekil eden yeni bir sorun mu olduu, uzunca zerinde tartlmas gereken bir konu. teki zerinden Tanmlanan dealize Kimlik Sosyal medya ile ilgili en ok dikkat eken noktalardan biri ise, gndelik yaamda kesinlikle politize olmam bireylerin, sosyal medyada oluturduklar sanal kimlikleri zerinden srekli politik mesaj verme kaygs iine girmeleridir. Bu saptamann nedenleri zerine dnme eylemi bizleri, Friedrich Nietzche'nin erk istenci (will to power) kavramna ve Jean Paul Sartre'n zne-teki atks kavramna gtrmektedir. Nietzche'nin erk istenci anlayna gre, insanln hemen her dnemde bir savanm iinde olmasnn temelinde, btn varlk teklerinin hep daha gl olma dnceleri yatmaktadr. Btn inanlar, anlaylar, deer yarglar kendileri dndakilerin bastrlp, etkisiz hale getirilmesi iin varlklarn srdrmektedir[1]. nsanlar hayvanlardan ayran bu nemli isten neticesinde, insanlar sadece beslenme, reme gibi yaamlarn devam ettirecek temel faaliyetlerle yetinmezler, birey olarak var olmak ve glerini srekli olarak artrmak, dier bireylere stnlk kurmak iin abalarlar. Nietzsche'nin burada znenin tm faaliyetlerinin temeline erk istenci anlayn yerletirmesi bizleri, znelerin sanal benlii ina etme srelerine de erk istenci anlaynn etki ettii sonucuna ulatrmaktadr. Srekli daha gl olma peinde koan zne, sanal kimliini olutururken de, dier sanal kimliklerden daha stn bir kimlik ortaya koymaya almaktadr. Dier taraftan Sartre bilincin, teki bilinlerle ve bilincine varlan dnyayla srekli bir iliki iinde olduunu belirtmektedir. Sartre'a gre zne, kendi konumunun muhafazas iin, teki zneleri nesneye dntrme mcadelesine girimitir[2]. Dier bir ifadeyle dnya, znelerin birbirlerine kendi zneliklerini kantlama ve hatta kendi zneliklerini dayatma yeridir. Kendi zneliini

dayatmaya alan zne iin tekiler artk birer nesne haline dnr. Sartre'n zne ile teki arasndaki ilikiyi aklayan yaklam, sanal dnyada yaanan tekiletirme eylemlerinin de temelinde yatan dnceyi bizlere iaret etmektedir. zneler, sanal znelerini idealize ederken, dier zneleri de hzla nesneletirmektedirler. Kusursuz bir sanal kimlik oluturmak adna, dier znelerin tm eksiklikleri ortaya dklmekte, tekinin bu eksiklikleri zerinden kusursuz bir zne yaratlmaktadr. kililikler ve teki Sanal kimliin oluum srecini, ''idea''nn sanal dnyadaki tezahr olarak da deerlendirmek mmkndr. Dier bir ifadeyle sanal kimlik, gerekte asla sahip olunmayan zelliklerle donatlm, hibir kusuru olmayan bir idea grnmndedir. Sanal kimlik, gerek kimliin zorunlu olarak tabi olduu uzam-zaman kstlamasna maruz kalmad iin, gerek kimlie ikin deil, tam aksine gerek kimlii akn bir nitelie sahiptir. Bu akn kimliin oluturulma srecinde ise, ikilikler ara olarak karmza kmaktadr. Bireyler kendilerini tanmlama yoluna, ikilikler vastasyla gitmektedirler. Burada iyi-kt, vicdanl-vicdansz, vatansever-hain, barsever-savasever gibi ikilikler kilit bir rol oynamaktadr. Sz konusu ikilikler, ''teki''den ''sanal zne''e geite ve dier zneleri nesneletirme srecinde kpr vazifesi grmektedir. Bu ikiliklerdeki tm kt zellikler tekiye atfedilirken, tm iyi zellikler ise ''sanal ben''e yklenmektedir. Bylece tm dier zneleri nesneletirmi ve her trl olumsuz nitelikten azade bir ''kusursuz ben'' ina edilmektedir. Bireylerin gnlk hayatta politize deilken, sanal kimlikleri zerinden politik mesajlar verme abalarnn temelinde de tam olarak ''sanal kimlik''in oluum sreci yer almaktadr. Bireyler sanal dnyada en vicdanl, en ahlakl, en vatansever, en zgrlk, en eitliki, en demokrat gibi olumlu nitelikleri kendi ''sanal kimlik''lerine yerletirmeye alrken, bu kimlik ina srecinde setikleri tekileri de olumsuz niteliklerle hedefe oturtmaktadrlar. Dolaysyla ''szde demokrat- zde demokrat, szde zgrlk - zde zgrlk, szde vatansever – zde vatansever'' gibi tm ikilikler gnmz sosyal medyasnda en ska duyulan sfatlarn, aslnda bir sanal kimlik inasndan baka bir anlam yoktur. Tm bahsedilenlerden hareketle, birden fazla bireyin ayn teki zerinden ''sanal ben''i ina etme srecine ynelmesi ise sanal lin kltrnn ortaya kmasna yol amaktadr. En ok kullanlan sosyal medya kanallarnda, haftada en az birka defa bir kurbann sanal lincine tanklk etmemiz de tam bu yzdendir. Sonu olarak... tekiletirme ve sanal lin gnmzn en byk problemlerinden biri haline gelmi durumda. Sanal medya bir taraftan bireylerin kendilerini ifade etmelerine ve kitlelere seslerini duyurmalarna muazzam katklar salarken, dier taraftan paradoksal biimde bireylerin kendilerini doru ifade edememesine, tekilemesine, hatta kitlesel lin giriimlerine maruz kalmasna yol amaktadr. Hi phesiz bu yaznn amac sosyal medyay ktlemek deil, sosyal medyann gnmzn en nemli iletiim kanallarndan biri haline gelmesi neticesinde, bireylerin sanal kimlik inas srelerine dikkat ekmek, sosyal medyann halihazrdaki konumu ile ilgili skntlar dile getirmek ve gelecekte geirecei olas evrimlere katkda bulunmaktr. Burak Bakan, University of Southampton

[1] ''Erk istenci maddesi'', Felsefe Szl (hazrlayanlar: Abdulbaki Gl, Erkan Uzun, Serkan Uzun, . Hsrev Yolsal), Bilim ve Sanat Yaynlar, 2003, Ankara, s.485

[2] ''Sartre, Jean Paul maddesi'', Felsefe Szl (hazrlayanlar: Abdulbaki Gl, Erkan Uzun, Serkan Uzun, . Hsrev Yolsal), Bilim ve Sanat Yaynlar, 2003, Ankara, s.1249