28

KIZILTES CCD KAMERALAR VE TEKNK ZELLKLER

Grcan BYKSALH
ZET

Bu almada, ilk nce kzltesi grntleyicilerin spektrumun grnr blgesinde alan
fotorafik sistemlere gre temel tasarm farkllklar zerinde ayrntl olarak durulmutur. Daha
sonra, kzltesi CCD (Charge Coupled Devices Yk Balamal Dzen) kameralarn yaplar ve
bunlarn fotogrametrik uygulamalar iin nemli olan geometrik ve radyometrik
karakteristiklerine deinilmitir. Ayrca, piyasada mevcut olan kameralarn performans
karakteristikleri izelgeler halinde sergilenmitir.

ABSTRACT

In this study, the main design differences between the infrared imagers and the photographic
systems that operate in the visible part of the electromagnetic spectrum have been primarily
discussed in detail. Afterwards, structures of the infrared CCD cameras and their geometric and
radiometric characteristics that are important for photogrammetric applications have been dealt
with. Additionally, the performance characteristics of the currently available cameras have been
given as tables.

1. GR

Fotogrametrik almalarda grnt elde etme ilemi ana aamadr. nk bu aamada, ilgili
nesnenin zerinde fotogrametrik lmeler yapabilmek iin gerekli olan grntler elde edilir. Bu
grnt zerinde yaplan lmeler daha sonra nesnenin zelliklerini veya boyutlarn belirlemek
iin bir veya birka fotogrametrik dnme tabi tutulur. Genelde, fotogrametrik yntem ile
grnt elde etme aamasnda optik ilemlere ihtiya duyulur. Bunun sonucu elde edilen
grntler tipik olarak elektromanyetik spektrumun grnr veya ona yakn blgelerine
duyarldrlar. Fakat, uzun dalga boylarnda alan mikrodalga radar ve radyometreler ise zel ve
farkl yntemler kullanrlar. Btn optik-tabanl sistemlerde, dalga boyu gz nne
alnmadnda, nesne alannn perspektif izdmnn kayd iin bir mercek sistemi ve odak
dzleminden yararlanlr.

Fotorafik uygulamalarda odak dzleminde elde edilen grnt, film veya cam zerine
yerletirilmi gm halojen tabanl emlsiyonlar tarafndan alglanr. Fotoraflk biliminin ok
gelimi olmas nedeniyle, fotorafik kaytlarn tamamll, duraanl ve uzun mrll
kontrol edilebilir. Fakat baz uygulamalar iin, klasik fotorafik emlsiyonlarn belirgin
olumsuzluklar, banyo ilemleri iin gerekli zaman ve grnt kaydnn ilemler tamamlandktan
sonraki deimezliidir. Fotorafn salam ve ulamnn kolay olmas ve daha nemlisi,
zellikle arazi artlarnda, grntnn gsterimi iin ek bir alete gerek olmamas nemli
avantajlardr.

1897 ylnda katot nl tpn gelitirilmesi, fotorafik olmayan grnt elde etme ihtimalini
ortaya karmtr. Fakat, iyi grnt elde edebilecek tp kamerann gelitirildii 1923 ylna

29
kadar uygulanamamtr. 1930larda yaym yapabilen televizyonlarn ortaya k, video
grntlemenin ok ynl kullanmna sebep olmutur. Video tp kamera sistemlerinin harita
retiminde ilk kullanl 1950lerde gerekletirilmitir /8/. Bu gelimelerle birlikte, grnt alm
sistemleri uzay grntleme, endstriyel lm kontrol, lbilim, gvenlik sistemleri ve yersel
fotogrametri gibi ok deiik uygulamalarda kullanlmlardr. Termal kzltesi grntleme iin
gr alannn optik-mekanik taramasn yapan video ereve tarama sistemleri de askeri
operasyonlarda, keif almalarnda ve uzay ve hava uzaktan alglamasnda geni uygulama
alan bulmulardr.

Video tp ve tarama sistemleri ya tarayclarda olduu gibi hareketli paralara ya da video tp
kameralarda olduu gibi elektromanyetik ve evresel etkilere duyarl paralara sahip olma gibi
dezavantajlar ierirler. zellikle, grnt tpnde asli olarak varolan stabilite eksiklii ve video
ereve tarayclarn kompleks optik ve tarama elemanlar ve yaplar bu sistemlerin doruluunu
ve gvenilirliini snrlamaktadr.

CCD kameralar ise kzltesi grntleme uygulamalar iin ksa zaman nce kullanlabilir
hale gelmilerdir. Bu sistemlerde grnt, fotorafik emlsiyonlarda meydana gelen kimyasal
deime veya video tpn hedef levhasnn yzeyi zerindeki ykte oluan deimeden farkl
olarak gelen fotonlarn elektrik ykne dnm ile alglanr. Bu kameralarn en nemli yarar,
k veya radyasyona duyarl elemanlar kimyasal zemine yerletirilmi ve bu da onlara video tp
ve tarama sistemlerinden ok fazla geometrik doruluk imkan salam olmasdr.

CCD kameralarn performans devaml olarak artmakta ve bunlarn yakn gelecekte grnt
elde etme konusuna btnyle hakim olmas beklenmektedir. Fakat, gnmzde bu sistemler
dk znrle, kk dinamik arala ve format boyutuna sahiptirler. Bu balamda, bir CCD
kameras bir hava fotorafnn verdii bilgiyi iermesi iin yaklak olarak 20000x20000 piksel,
ayn ekilde yersel kamerann verdii bilgiyi verebilmesi iin 6000x6000 piksel znrlne
sahip olmas gerekir /2/. Ayrca fotoraf, grnr ve yakn kzltesi blgede detaylarn ok
keskin belirlenmesini salarken, orta ve termal kzltesi blgede ise kullanlamama
dezavantajna sahiptir.

2. KIZILTES CCD KAMERALARIN ANA ELEMANLARI VE GENEL
ZELLKLER

Fotogrametrik uygulamalarda kullanlan kzltesi CCD kameralar, elektromanyetik
spektrumun orta kzltesi blgesinde alrlar. CCD kameralar deiik sistematie sahip
mekanizmalarn btnnden oluan bir sistemdir. ekil-1 de bir CCD kamerasnn ana elemanlar
ematik olarak verilmitir. Bu blmde herbir elemann temel ilevi ve zellikleri zerinde
durulacak ve ayrntl olarak aklanacaktr.

a. Optik Sistem

Kzltesi grntleme sistemlerinin uzun dalga boylarnda altrlmas bunlar optik ve
elektronik olarak, grnr ve yakn kzltesi blgelerde kullanlan fotorafik sistemlerden farkl
klmtr. zellikle znrlk, aberasyon ve difraksiyon etkileri, kullanlan radyasyonun uzun

30
dalga boyunun bir fonksiyonudur. Bu durum kzltesi optik sistemlerin grntleme
karakteristiklerini snrlam ve sistemden elde edilen grntler zerinde yaplan lmelerin
doruluunu etkilemi ve azaltmtr /4/. Buna ek olarak, spektrumun grnr blgesinde optik
eleman olarak kullanlabilen birok materyal, kzltesi blge iin effaf yani geirgen deildir.
Fotorafik sistemlerde kullanlan silikat-tabanl cam 2.5mden daha byk dalga boylu
radyasyonu geirmediinden, kzltesi grntleyicilerin imalatlar, optik paralarnn retimi
olduka pahal ve zor olan ve kolay bulunmayan materyalleri kullanmak zorunda kalmlardr.
Silisyum ve germanyum camlar kzltesi grntleme sistemlerinde youn olarak kullanlan
mercek materyalleridir. Bunlardan silisyum-tabanl materyaller orta-kzltesi blgesinde
altrlan CCD kameralarda, germanyum ise termal kzltesi blgede iletilen video ereve
tarayclarnda kullanlmaktadr.









ekil-1: Kzltesi CCD Kamerasnn ematik Grnm.

b. Elektronik Dedektrler

Elektromanyetik enerjinin alglanmas ya fotorafik ya da elektronik olarak salanr.
Fotorafik sistemler, grnt alannda oluan radyasyon deiimlerini alglamak iin a
duyarl film zerinde oluan kimyasal reaksiyonlar kullanrlar. Oluan grntnn kimyasal
olarak gelitirilmesiyle, alglanan sinyallerin kayd salanm olur. Burada film, hem alglayc
hem de kaydedici mekanizma olarak grev yapar. Kzltesi grntleme sistemlerinde ise,
alglama ve kaydetme aamalar, fotorafik emlsiyonlar orta ve termal kzltesi blgelere
duyarl olmadndan tamamyle farkl anlamlarda yrtlmek zorundadr. CCD kameralar,
fotorafik uygulamalardaki gm halojen tabanl emlsiyonlar yerine nesneden yaylan veya
yansyan ve grntleme sisteminin optik elemanlar tarafndan toplanan radyasyonu alglamak
ve onu elektrik sinyal formuna dntrmek iin elektronik dedektrler kullanr. Kzltesi
grntleme sistemlerinde kullanlan dedektrler iki snfa ayrlabilir, bunlar termal ve foton
dedektrlerdir.

Termal dedektrler sya duyarl materyal kullanrlar. Gelen radyasyon dedektr zerine
dtnde, bu onun scaklnda artma veya azalma meydana getirir ve bu bir llebilir fiziksel
deiiklie yol aar. Termal dedektrler gelen radyasyonun spektral dalmna deil miktarna
duyarldr. Bu nedenle, dk termal duyarlklarna ve olduka yava alglamalarna ramen
evre scaklnda altrlma olanana sahiptirler. Foton dedektrler ise termal dedektrlerden
Kzltesi
Mercek
CCD
Dedektr
Seramik
Zemin
Kamera
Elektronik
Yaps
Video Sinyal kts
G Girii
Soutucu
Sistem

31
farkl olarak zerlerine den radyasyon onlarn kritik dalga boyundan kkse tepki
vermektedirler. rnein, CCD sistemlerinde yaygn olarak kullanlan InSb (ndiyum Antimonit),
PbSe (Kurun Selenyum), PbTe (Kurun Tellrit) ve PtSi (Platin Silisit) gibi dedektrlerin kritik
dalga boyu 7m dir ve bu deerden daha byk dalga boylu radyasyona cevap vermemektedirler.
ekil-2 de foton ve termal dedektrlerin spektral duyarlklar karlatrlmtr.









ekil-2: Foton ve Termal Dedektrlerin Spektral Duyarlklar /3/.

c. Dedektr Soutucu Mekanizma

Grlty en aza indirmek ve iletkenlerin snmas sonucu doan etkileri azaltmak iin foton
dedektrler belli bir scaklk deerine kadar soutulmaldr. Kzltesi uygulamalarda kullanlan
soutma yntemi, iletilen scakla ve sistem gereklerine gre deiir. Soutucular drt ayr
grupta incelenebilir:

(1) Sv nitrojen,
(2) Joule-Thompson mini soutucu,
(3) Stirling devirli buzdolab, ve
(4) Peltier etki tabanl termoelektrik soutucu.
Bunlardan ilk mekanik olarak alrken sonuncusu tamamen elektriksel bir olaydr.

izelge-1 den grlebilecei gibi, termal kzltesi blgesinde (8-14m) ve 77K (-196C) de
altrlan dedektrlerin ou sv nitrojenle soutulabilir. Bu eit soutma ilemi, sv
buharlatka yeniden doldurmak gerektiinden olduka uygunsuz ve yorucu bir ilemden
ibarettir. Bu nedenle sistem ancak sv nitrojen ihtiyacnn rahatlkla karlanabilecei laboratuvar
artlarnda kullanlabilir. Arazi artlarnda, operatr emei gerektirmeyen Joule-Thompson mini
soutucusunu kullanmak daha uygundur. Fakat, gnmzde, Stirling devirli kk
buzdolaplarnn kullanm da hayli artmtr.

Orta kzltesi blgede alan dedektrlerin ou Peltier etki tabanl termoelektrik
soutucularla salanan 196K (-77C)de altrlrlar. Ancak, bu blgede, InSb, PbSe ve PbTe
gibi 77K (-196C)de altrlan dedektrler genelde mekanik soutma sistemleri ile zellikle
laboratuvar artlarnda kullanlan sv nitrojenle soutulur.

Spektral
Duyarlk
Foton
Dedektr
Termal
Dedektr
Dalga boyu

kritik

32

izelge-1: Belli Bal Foton Dedektr Materyalleri /4/.

Materyal Operasyon Scakl (K) Kritik Dalgaboyu (m)
InSb 196 6.0
InSb 77 5.2
PbSe 196 5.1
PbSe 77 6.6
PbTe 77 5.4
Pb
1-x
Sn
x
Te
x=0.85 77 10.0
x=0.83 77 11.0
x=0.81 77 12.0
x=0.80 77 13.0
Hg
1-x
Cd
x
Te
x=0.219 77 10.0
x=0.212 77 11.0
x=0.206 77 12.0
x=0.201 77 13.0
x=0.314 196 4.2
x=0.297 196 4.6
x=0.282 196 5.0
PtSi 77 5.1

d. Kzltesi Grntlerin Nakli

Bugn iin kzltesi radyasyonun insan gz tarafndan grlebilen formu mmkn
olmadndan kzltesi sistemlerle grnt elde edilmesi, gsterimi ve kayd video tabanl olarak
yaplmak zorundadr. Gerekten gnmz kzltesi tarayc ve kameralarn video teknolojisi
destei olmakszn aktif hale getirmek olanakszdr. Bundan baka, grntlerin kzltesi
sistemlerden, kullancnn gsterim ve ileme merkezine nakli televizyon yaymnda uluslararas
bazda kullanlan analog video sinyalleri ile salanr. Adndan anlalaca zere analog video,
devaml sinyal formunda ve radyo frekansnda, atmosfer veya koaksiyel (iie) kablo yoluyla
geirilir. Bu sinyallerin zaman ve teknik zellikleri televizyon yaym sistemleri iin tanmlanm
ve gelitirilmi zellikler ve standartlarla belirlenmitir. izelge-2de bu tr grntlerin
aktarlmasnda kullanlan uluslararas televizyon standartlar PAL, SECAM ve NTSCnin sinyal
karakteristikleri verilmitir.

Orta
Kzltesi

Termal
Kzltesi
Termal
Kzltesi

Orta
Kzltesi

33
izelge-2: Uluslararas Televizyon Standartlarnn Teknik zellikleri /1/.

Standartlar PAL SECAM NTSC
ereve frekans (Hz) 25 25 30
Alan frekans (Hz) 50 50 60
Bir erevedeki izgi says 625 819 525
Bir erevedeki aktif izgi says 575 737 497
izgi frekans (Hz) 15,625 20,475 15,750
Bir izgideki piksel says 767 982 663
Bir izgi tarama zaman (s) 64.0 48.8 63.5

e. Dijital Grnt Elde Edimi

Analog (continuous-devaml) video sinyalleri kullanlarak oluturulan ve kaydedilen kzltesi
grntlerin bilgisayarla ilenmesi iin dijital (discrete-ayrk) forma dntrlmesi
gerekmektedir. Bu dnm, normalde PC ve dier bir eit bilgisayara yklenmi olan video
saysallatrc (frame grabber) ile gerekletirilir. ekil-3de bir rnei grlen bu alet, bellek ve
ileme elemanlarndan olumaktadr. Gelen analog sinyal nce dijital hale getirilmekte daha
sonra da bilgisayar tarafndan ulalabilen bellek ksmnda saklanmaktadr. Bylece dijital
grnt istenildii zaman bellekten arlmakta ve bilgisayar ekrannda gsterimi yaplmaktadr.
Bu da doal olarak kullancya grnt zerinden bir takm metrik ve yorumsal bilgileri alma ve
ller yapma olana vermektedir.


ekil-3: Standart Video Sinyalleri in Shark II Video Saysallatrcs


34
3. DEDEKTR DZNLER (MATRSLER)

deal olarak, maksimum duyarlk iin grnt alanndaki resim noktalarnn bire-bir karln
veren ve yeterli sayda dedektr elemanndan oluan iki boyutlu dedektrler dizini
kullanlmaldr. Bu eit dizinler, spektrumun orta-kzltesi blgesinde alan CCD kameralarda
son yllarda kullanlmaya balanmlardr. Bunlarn yapmndaki zorluk ve oluan yksek maliyet
nedeniyle bugnk teknoloji, uzay ve havadan grntleme uygulamalar iin istenilen gr
alanlarn verecek byk matrislerin retimine izin vermemektedir. Fotogrametrik almalarda
kullanlan bir CCD kamera iin en nemli parametreler, dedektr matrisinin boyutu ve piksel
geniliidir. Yukarda aklanan nedenlerden dolay u an piyasada mevcut kzltesi CCD
kameralar 35-50 m piksel geniliine sahip 320*240 veya 512*512 piksel boyutlarnda dedektr
matrisleri kullanabilmektedir. Fakat spektrumun grnr blgesinde alan CCD kameralar ise
5120*5120 piksel gibi olduka byk dedektr matrisi kullanmakta ve piksel geniligi 10 mnin
altnda olacak ekilde retilebilmektedir. ki boyutlu dedektr matrislerinin retimindeki
teknoloji ve fabrikasyon gelitike byk dizinlerin yapm gerekleebilecektir. Bylece,
bunlarn yakn zamanda kzltesi grntleme pazarn tmyle kaplamalar olana doacaktr.

a. Dedektr Matrislerinin Veri-k Mekanizmalar

Dedektr matrisleri, her bir dedektr elemannda oluan elektronik yk, matrisin dna
transfer etmekte kullanlan veri-k mekanizmalarna gre karakterize edilirler. Bu
mekanizmalar aadaki ekilde snflandrlabilirler:

(1) Metal Oksit Yar letken (Metal Oxide Semi-Conductor - MOS),
(2) Yk itimli Dzen (Charge Injection Devices - CID),
(3) Yk Balamal Dzen (Charge Coupled Devices - CCD).

CID ve CCD dedektr matrislerinin her ikisi de foton dedektr kullanrken, farkl veri-k
mekanizmasna sahiptirler. CCD matrislerinde kullanlan Charge Coupling olay, komu
potansiyel kutularndaki yk transfer etmek iin bir elektrot iftinin kullanld ilemi tanmlar.
Bu elektrotlardaki voltajlar yk bir kutudan dierine geiren bir dzenle yrtlrler. Dedektr
hattnn sonunda yk k kaydedicilerine transfer edilerek ilem tamamlanr.

ekil-4de, fazl CCD nin ( elektrotu kapsayan) alma prensibi grlmektedir. Buna
gre, t=t
0
zamannda,
1
deki voltaj deeri
2
ve
3
den daha byk olduundan yk
1

elektrotunun altndaki potansiyel kutusunda biriktirilir. t=t
1
zamannda,
1
ve
2
zerinde ayn
voltaj mevcuttur. Fakat,
1
deki potansiyel kutusu biriktirilen yk nedeniyle ksmen dolduu iin

2
altndaki potansiyel kutusu
1
dekinden daha botur. Bu durum
1
den
2
elektrotuna yk
transferi ilemini salar. Bylece t
1
<t<t
3
de
1
elektrotu zerindeki voltaj azalrken, yk
2

elektrotu altndaki blgeye doru azalmaya devam eder. t=t
3
zamannda yk tamamen
2

elektrotu altnda birikmi olur ve bylece pikselin 1/3lk ksmndaki tanma tamamlanm olur.
Daha sonra faz yrtme pulslar ile birlikte yk
2
den
3
e tanr ve ayn ilem btn matris
boyunca devam eder.

35


ekil-4: CCD Dedektrlerde Yk Transferi lemi /10/.

b. CCD Dedektr Matrislerinin Farkl Organizasyonlar

CCD dedektr matrisleri grntleme ve k niteleri iin farkl tipte mantksal
organizasyonlar kullanrlar. ereve Transfer (T) CCD dedektr dizinleri, sadece dedektr
elemanlarndan oluan grntleme alanlarna sahiptirler. Bu tip dizinler kendi iinde, Alan T
CCD ler ve Tam T CCD eklinde ayrlabilirler. Alan T CCDlerde dedektr dizini hem
grntleme blgesi hem de biriktirme alann kapsarken, Tam T CCDlerde ise dizinler
yalnzca alglayc elemanlar ierirler. Dier bir tip organizasyon olduka karmak yapya sahip
Aralkl Transfer (AT) dedektr dizinleridir. ATlerdeki bu karmaklk dizinlerin grnt
kn yapabilmek iin alglama zellii olmayan dedektrler kullanmasdr.

c. CCD Dedektr Dizinlerinin Geometrik Karakteristikleri

CCD dedektr dizinlerinden beklenen geometrik performans byk nem tamaktadr.
Dedektr eleman aralnn homojenlii ve dedektr yzeyinin dzgnl, elde edilebilecek
geometrik dorulua etken balca faktrlerdir. Fakat imalatlar dedektr elemanlarnn yzey
dzgnl veya aralk homojenlii hakknda herhangi bir zel bilgi salamamaktadrlar.

(1) Dedektr Elemanlarnn Geometrisi

CCD dedektr dizinleri bir alt silikon tabakas zerine katmanlar serisinin biriktirilmesi
sonucu retilir. Her katman belirli amaca yneliktir, rnein ya yaltkan olarak ya da elektrotlar
Faz
potansiyelleri

1

3
t
5
t
0
t
1
t
2
t
3
t
4
t
5
t
0
t
1

Bir Piksel Zaman
Bir Piksel
Elektrotlar
1 2 3
Transfer Dorultusu
Dedektr
Yk
Transfer
Zaman
t
0

t
1

t
2

t
3

Faz Yrtme
Pulslar

3


36
serisi olarak grev yaparlar. Bu ylm katmanlarn geometrisi, silikon tabanl elektronik
devrelerin imalatnda yaygn olarak kullanlan fotolitorafi ilemi ile kontrol edilir. Bu ilemde,
ayn kartografik almalardaki renk ayrmnda olduu gibi maskeler kullanlmaktadr. Kullanlan
maskeler sonu rnden olduka byk boyutta hazrlanrlar ve sonra optik ve fotorafik
kltme ilemleri kullanlarak doru boyuta getirilirler. Yksek performansl devrelerin
retiminde yaygn olarak kullanlan fotolitografik aralardan biri, kademeli tekrar sistemidir. Bu
sistemin l birimi, baslabilen en kk karakter boyutu olarak adlandrlan tasarm deeridir.
1970li yllarn balarnda, tipik tasarm deeri olarak 6-8m kullanlrken bugnn optik tekrar
sistemleri 0.2mye ulaan mikrometre-alt tasarm deerlerine sahiptirler. Ancak, zellikle
byk CCD dedektr dizinleri iin hala tasarm deerleri 1.2 ila 2m arasnda deimektedir /9/.
Kademeli tekrar sisteminin genel kapasitesi stun hatalarna, ayar dzeneinin presizyonuna ve
para admcsnn sralama presizyonuna baldr. Tasarm deerinin, stun ve sralama
hatalarnn kabul edilebilir dzeyde olmas ve ayar dzenei presizyonunun 0.1m iinde
kalmas durumunda 0.5mlik tasarm deerine ulat grlmektedir /7/. Dier nemli bir
parametre olan dedektr elemanlar aral, yaplan laboratuvar lmeleriyle kontrol edilmi ve
45.54m dedektr aral iin imalatnn verdii deerden en fazla 0.2m sapld
grlmtr /5/.

(2) CCD Matrislerinin Yzey Dzgnl

CCD dedektr dizininin dzgnl hem silikon altlnn genel biimi hem de onun
yzeyinin yaps bakmndan gznne alnmas gereken bir sorundur. lk CCD dizinleri dk
znrle daha nemlisi kk formata sahiptiler. O nedenle yzey dzgnl olduka kk
bir sorundu. Zamanla, artan dizin znrl, format boyutunda art meydana getirdi. Buna
ramen gnmzde genelde CCD imalatlarnn byk ounluu yzey dzgnl deerlerini
vermemektedirler. Bunun sebebi, ounluunun yksek geometrik hassassiyet gerektirmeyen
almalarda kullanlmasdr. Dedektr dizin yzeyinin dz olmay ve yk transferinde
kullanlan elektrotlarn yaps yzey przllne yol amaktadr. Yzey przll elektron
mikroskobu ile llm ve 0.5m dzeyinde olduu bulunmutur /6/. Elektrotlarn ve
yaltkanlarn birka katmannn ylm da 1m dzeyinde ek bir yzey deiimi
oluturmaktadr.

d. CCD Dedektr Dizinlerinin Radyometrik Karakteristikleri

Dizinin radyometrik karakterini deitiren etkiler, bunlardan doan sistematik ve srekli olan
parazit sinyallerdir. Bunlar ya CCD dedektr dizininin fabrikasyonundaki kusurlardan ya da CCD
teknolojisindeki eksiklerden kaynaklanr. En nemli etkiler; koyu akm, fluluk, leke, kapanlar ve
kusurlar olarak verilebilir. Btn bu etkiler grnt kalitesinde azalmaya sebep olur ve sadece
CCD kamerasnn radyometrik kalibrasyonu ile giderilebilir.

(1) Koyu Akm

Herhangi bir yar iletkenin snmas sonucu doan ek yk koyu akm olarak adlandrlr.
CCDlerde, koyu akm dedektr dizini zerine den radyasyona kar cevap olarak doan

37
elektronik yklerden ayrlamaz. Bunun sonucu grnt zerinde farkl ve yanl bir gri deeri
olumasna sebep olur. Koyu akm, CCD kamerasnn iletme scaklna kuvvetli ekilde
baldr. Scakln 5 ila 10C azaltlmas koyu akmn 2 kat daha az meydana gelmesine sebep
olur. 3 ila 5m dalga boylar blgesinde kullanlan orta kzltesi CCD kameralar daha nce de
belirtildii gibi, ilerinde soutucu sistemler bulundururlar ve bylece dedektr dizininin
radyometrik duyarln ve dinamik araln arttrmak iin iletim scakln 77Cye
drrler.

(2) Fluluk

Bir dedektr eleman veya dedektr elemanlar grubu zerine olduka fazla radyasyon
dtnde, potansiyel kutularn yk kapasiteleri alm olur. Bu durumda fazla yk komu
elemanlar zerine taar. Fluluk; CCD dedektr dizinlerinden tamamen giderilemezken anti-fluluk
kanallarnn eklenmesi ile bu problem gnmz CCD lerinde ilk CCD lere oranla olduka
azaltlmtr. CCDlerde fluluu azaltmak iin iki eit anti-fluluk yaps eklenmitir. Dey anti-
fluluk yaplar zel derin yaynm ile ekstra yk silikon altln iine eken bir sistem kullanr.
Yatay anti-fluluk yntemi, ek elektrotlar ve kanal duraklar yardmyle fazlalk yk ortadan
kaldrrlar. Yatay anti-fluluk kanallar AT CCDlerde transfer elektrotlarna yakn, T CCDlerde
ise kanal duraklarna paralel olarak yerletirilmilerdir.

(3) Leke

Leke, youn radyasyon kaynann stun ynndeki parlakl etkilemesi olarak
tanmlanabilir. Lekenin ekli btn dedektr tiplerinde ayn olurken, fiziksel kayna farkl CCD
tiplerinde farkl olabilir. T CCDlerde leke, ykn grntleme alanndan biriktirme alanna
transferi srasnda ortaya kan artm sonucu oluur. Bu nedenle leke, T CCDlerde transfer iin
gereken zaman azaltmak suretiyle byk lde giderilir. Fakat AT CCDlerde ise leke, yk
transferi srasnda radyasyonun ieri girmesiyle oluur.

(4) Kapanlar

Kapanlar, yk transfer ileminin etkinliinin azaltlmasna sebep olan kusurlu devreler olarak
ortaya kar. Bunlar yk paketlerinden transfer edilmekte olan ykleri yakalar ve onlar kapan
iindeki yk dengeye geldiinde yavaa brakr. Kapanlar, fabrikasyon ilemi sonucu oluan
tasarm bozukluklar, materyal eksikliklerinden meydana gelir. Bunlar fabrikasyon ilemi ve
materyallerin kalitesini arttrmak suretiyle azaltlabilir. Dier bir yol, kapanlar srekli ykle dolu
tutmaktr. Ama bu teknik dedektr dizininin dinamik araln azaltma dezavantajn tar.

(5) Kusurlar

CCD dedektr dizinleriyle elde edilen grnt zerindeki kusurlar ska silikon materyalin
yapsndaki bozukluklardan veya fabrikasyon ilemi srasnda oluan hatalardan meydana gelir.
Kusurlar; nokta, alan ve stun veya satr bozukluu eklinde karakterize edilir. Bunlar srasyla
tek bir dedektr eleman, dedektr elemanlar grubu veya bir stun veya satr olarak etki yapar.

38
Nokta ve alan kusurlar ounlukla elektrotlar veya elektrot ve silikon altlk arasndaki koyu
akm kaynaklarndan doar. Yksek koyu akma sahip dedektr elemanlar beyaz nokta veya
alanlar retir. Alan kusurlar girdapl dzende ve beyaz bulutlar halinde ortaya kar. AT
CCDlerdeki stun kusurlar genellikle kanal duraklarnn fabrikasyonundaki eksikliklerden
oluur. Satr bozukluklu dedektrler genelde imalatlar tarafndan kusur dzeltme devrelerinin
eklenmesiyle azaltlr.

4. PYASADA MEVCUT CCD KAMERALAR

Daha ncede belirtildii gibi, kzltesi CCD kameralar son yllarda askeri uygulamalardan,
ok ynl sivil kullanma gemilerdir. zellikle tbbi ve belli endstriyel kullanmlar gibi yersel
uygulamalarda 1980li yllardan beri bu kameralardan yararlanlmaktadr. Yazar tarafndan
bilinen ve piyasada mevcut kzltesi CCD kameralarn performans karakteristikleri izelge-3de
verilmitir. Bu zellikler, kameralar reten firmalar tarafndan yaynlanan brorlerden elde
edilmitir. izelgeden grlebilecei gibi, kameralar arasndaki ana farkllklar, kameralarn
kulland dedektr tipi ve znrlnden meydana gelmektedir.

5. SONU

Kzltesi grntleyiciler ncelikle askeri uygulamalarda kullanlmak zere
gelitirilmilerdir. Gnmzde kzltesi CCD kameralar, belirli hava ve uzay uygulamalarnda
kullanlmaya balamasna ramen en iyi kullanlabilecei alan yersel fotogrametri
uygulamalardr. Bu tr kameralarla yaplan uygulamalarda, rnein endstri alannda, elde
edilen grntler baka hibir yolla elde edilemeyecek bilgileri salamaktadr. Ancak; bunlarn
fotogrametrik uygulamalarda kullanmlar, dk znrlkleri nedeniyle snrl dzeyde
kalmtr. Bu durumda bile, askeri personelden tp uzmanlarna kadar ok geni kullanc
spektrumu tarafndan yararlanlabilecek kzltesi grntlerden, belirli miktarda metrik ve
topografik bilgi karmak mmkndr. Elektromanyetik spektrumun grnr blgesi ile
karlatrnca ana eksiklik znrlktr. Gnmzde piyasada mevcut olan kzltesi CCD
kameralar, ok yksek znrlk isteyen fotogrametrik lmeler iin uygun olmayan
maksimum 512*512 piksel gibi dk bir znrle sahiptirler. Bunlarn znrlndeki
art, teknoloji tarafndan retilebilecek dedektr dizin boyutundaki arta baldr. Kzltesi
radyasyona duyarl byk boyutlu CCD dizinlerinin mevcudiyeti grntlerle elde edilebilecek
znrln ve geometrik doruluun artn salayacaktr. Byk boyutlu dizin gelitirimi ise
ancak dizinin radyometrik kalibrasyonu ile belirlenebilecek ok sayda l ve kusurlu pikselin
oluumuna sebep olabilecektir. Ayrca, bu kameralar grnr blgedeki karlklar ile
kyaslannca video kt sistemi, yk transfer ve veri-k mekanizmas gibi kullanlan elektronik
ve fiziksel yaplarn ounun benzer olduu grlr. Temel farkllk, bu sistemlerde kullanlan
materyallerdir. Bunun sebebi, kzltesi kameralarn altrld dalga boyunun grnr
blgeninkine gre yaklak 10 kat byk olmasdr.

TEEKKR : Bu yaynn hazrlanmasnda gsterdigi katk ve verdii fikirlerden dolay yazar,
blm alma arkada Yrd.Do.Dr. Hakan Akine teekkrlerini sunmaktadr.

39






izelge-3: Orta Kzltesi Blgede alan CCD Kameralarn Teknik zellikleri

Model


Agema 550 Agema 510 Amber AE-4128 Amber AE-4256 Amber
Radiance

Hadland Photonics
PRISM
Mitsubishi
IR-300
Mitsubishi
IR-M500
Dedektr InSb 160 elemanl
lineer dizin
InSb InSb InSb PtSi

PtSi

PtSi

Piksel znrl 320 x 240 Bir alan iin
160 izgi
128 * 128 256 * 256 256*256 320*244 256*256 512*512
Piksel boyutu(m) 50 - 43 * 43 38 * 38 35 - - -
Soutma sistemi Stirling devirli Termoelektrik
(Peltier etkili)
Sv nitrojen Sv nitrojen Sv nitrojen Stirling devirli Stirling devirli Stirling devirli
alma scakl -15 to 50
0
C -20 to 55
0
C 0 to 40
0
C 0

to 40
0
C 0

to 50
0
C -10

to 55
0
C -10

to 50
0
C -10

to 50
0
C
Spektral duyarlk 3.6 to 5m 3 to 5m 1 to 5.5m 1 to 5.5m 3-5m 3-5m 3-5m 3-5m
Video kts PAL, NTSC PAL, NTSC PAL, NTSC PAL, NTSC PAL, NTSC PAL, NTSC PAL, NTSC PAL, NTSC
Mercekler 10
0
x 7.5
0
/1.5m
20
0
x 15
0
/ 0.5m
40
0
x 30
0
/ 0.3m
18
0
x9
0
/ 0.7m - - 11
0
/ 1.5m - - -
Scaklk hassasiyeti 0.1
0
C at 30
0
C 0.1
0
C at 30
0
C <20mK 10mK 0.025
0
C 0.1
0
C 0.2
0
C(27
0
C) 0.15
0
C(27
0
C)



zellikler

41
KAYNAKLAR

/1/ Amin, A.M., : Geometrical Analysis and Rectification of Thermal Infared Video
Frame Scanner Imagery and Its Potential Applications to
Topographic Mapping, Ph. D Thesis, University of Glasgow, 1986

/2/ Beyer, H., : Geometric and Radiometric Analysis of a CCD Camera Based on
Photogrammetric Close-Range System, Dissertation, ETH-Zurich,
1992

/3/ Burnay, S.G., :
Williams, T.L.,
Jones, G.H.,
Applications of Thermal Imaging, Adam Hilger, London, 1988

/4/ Byksalih, G., :

Geometric and Radiometric Calibration of Video Infrared Imagers
for Photogrammetric Applications, Ph. D Thesis, University of
Glasgow, November 1997

/5/ Curry, S., :
Baumrind, S.,
Anderson, J.M.,

Calibration of an Array Camera, Photogrammetric Engineering and
Remote Sensing, 52/5, 1986

/6/ Lee, T.H, :
Tredwell, T.J.,
Burkey, B.C.,

A 360000-Pixel Charge Coupled Image Sensor for Imaging
Photographic Negative, IEEE Transactions on Electron Devices,
Ed-32/8, 1985

/7/ Pol, V., :
Bennewitz, J.H.,
Jewel, T.E.,
Peters, D.W.,

Excimer Laser Based Lithography : A Deep Ultraviolet Waper
Stepper for VSLI Processing, Optical Engineering, 26/4, 1987

/8/ Rosenberg, P., :

Information Theory and Electronic Photogrammetry,
Photogrammetric Engineering, 21/4, 1955

/9/ Seitz, P., :
Vietze, O.,
Spirig, T.,

From Pixels to Answers Recent Developments and Trends in
Electronic Imaging, International Archives of Photogrammetry and
Remote Sensing, 30/5W1, 1995

/10/ Shortis, M.R., :
Beyer, H.,

Sensor Technology for Dijital Photogrammetry and Machine
Vision. In : K.B.Atkinson (ed), Close Range Photogrammetry and
Machine Vision, Whittles Publishing, 1996