Ey kardeþ! Benden birkaç nasihat istedin.

 Sen bir asker olduðun için askerlik temsilâtiyle,
hikâyecikler  ile   birkaç  hakikatý   nefsimle  beraber  dinle.  Çünki  ben nefsimi  herkesten ziyade na
muhtaç görüyorum. Vaktiyle sekiz âyetten istifade ettiðim “Sekiz Sözü” biraz uzunca nefsime dem
Þimdi kýsaca ve avam lisaniyle nefsime diyeceðim. Kim isterse beraber dinlesin.

BÝRÝNCÝ SÖZ
“Bismillâh” her hayrýn baþýdýr1. Biz dahi baþta ona baþlarýz. Bil ey nefsim! Þu mübarek k
Ýslâm niþaný olduðu gibi, bütün mevcudatýn lisan­ý hâliyle vird­i zebânýdýr.
“Bismillâh” ne büyük tükenmez bir kuvvet, ne çok bitmez bir bereket olduðunu anlamak isters
temsilî hikâyeciðe bak, dinle... Þöyle ki:
Bedevî Arab çöllerinde seyahat eden adama gerektir ki bir kabile reisinin ismini alsýn ve hima
girsin. Tâ þakîlerin þerrinden kurtulup hâcâtýný tedarik edebilsin. Yoksa tek baþiyle, hadsiz düþm
ihtiyacatýna karþý  periþan olacaktýr. Ýþte böyle bir seyahat için iki adam, sahraya çýkýp gidi
Onlardan birisi mütevâzi idi... Diðeri maðrur... Mütevâzii, bir reisin ismini aldý. Maðrur almadý... 
her   yerde   selâmetle   gezdi.   Bir   katý­üt­tarika   rastgelse   der:   “Ben   filân   reisin   ismiyle   gezerim.”
def’olur, iliþemez. Bir çadýra girse, o nâm ile hürmet görür. Öteki maðrur, bütün seyahatinde öyle b
çeker ki târif edilmez. Daima titrer, daima dilencilik ederdi. Hem zelil, hem rezil oldu.
Ýþte  ey   maðrur   nefsim!   Sen   o  seyyahsýn.  Þu   dünya ise,  bir   çöldür.  Aczin   ve  fakrýn  had
Düþmanýn, hâcâtýn nihayetsizdir. Madem öyledir; þu sahranýn Mâlik­i Ebedîsi ve Hâkim­i Eze
ismini al... Tâ bütün kâinatýn dilenciliðinden ve her hâdisatýn karþýsýnda titremeden kurtulasýn...
Evet,   bu   kelime   öyle   mübarek  bir   definedir  ki  senin   nihayetsiz   aczin   ve  fakrýn,   seni   niha
kudrete, rahmete raptedip Kadîr­i Rahîmin dergâhýnda aczi, fakrý en makbul bir þefaatçi yapar. Ev
kelime ile hareket eden, o adama benzer ki askere kaydolur. Devlet nâmýna hareket eder. Hiçbir kim
pervâsý kalmaz. “Kanun nâmýna, devlet nâmýna” der, her iþi yapar, her þeye karþý dayanýr.
Baþta demiþtik: Bütün mevcudat lisan­ý hâl ile “Bismillâh” der. Öyle mi?
Evet, nasýl ki görsen: Bir tek adam geldi. Bütün þehir ahalisini cebren bir yere sevk etti ve c
iþlerde çalýþtýrdý. Yakinen bilirsin: O adam, kendi nâmiyle, kendi kuvvetiyle hareket etmiyor. Belk
askerdir. Devlet nâmýna hareket eder. Bir padiþah kuvvetine istinat eder.
Öyle de her þey, Cenâb­ý Hakk’ýn nâmýna hareket eder ki zerrecikler gibi tohumlar, çekird
baþlarýnda koca aðaçlarý taþýyor. Dað gibi yükleri kaldýrýyorlar. Demek her bir aðaç “Bismillâh
Hazine­i Rahmet meyvelerinden ellerini dolduruyor, bizlere tablacýlýk ediyor. Her bir bostan “Bism
der. Matbaha­i Kudretten bir kazan olur ki çeþit çeþit pek çok muhtelif leziz taamlar, içinde b
piþiriliyor. Her bir inek, deve, koyun, keçi gibi mübarek hayvanlar “Bismillâh” der.  Rahmet feyzind
süt çeþmesi olur. Bizlere, Rezzâk nâmýna en latîf, en nazîf, âb­ý hayat gibi bir gýdayý takdim edi
Her bir nebat ve aðaç ve otlarýn ipek gibi yumuþak kök ve damarlarý, “Bismillâh” der. Sert olan 
topraðý deler geçer. “Allah nâmýna, Rahman nâmýna” der, her þey ona musahhar olur.
Evet,  havada  dallarýn  intiþarý ve meyve vermesi gibi, o sert  taþ ve topraktaki köklerin k
sühuletle intiþar etmesi ve yer altýnda yemiþ vermesi, hem þiddet­i hararete karþý aylarca nâzik
yapraklarýn   yaþ   kalmasý,   tabiiyyunun   aðzýna   þiddetle   tokat   vuruyor.   Kör   olasý   gözüne   parm
sokuyor. Ve diyor ki: En güvendiðin salâbet ve hararet dahi emir tahtýnda hareket ediyorlar ki o ipe
yumuþak damarlar birer Asâ­yý Mûsa (as) gibi, 2                                  emrine imtisal ederek taþlar
eder. Ve o sigara kâðýdý gibi ince nâzenin yapraklar birer âzâ­yý Ýbrahim (as) gibi ateþ saçan ha
karþý  3                              âyetini okuyorlar.
Madem   her   þey   mânen   “Bismillâh”   der..   Allah   nâmýna   Allah’ýn   ni’metlerini   getirip   b
veriyorlar. Biz dahi “Bismillâh” demeliyiz. Allah nâmýna vermeliyiz, Allah nâmýna almalýyýz. Öy
Allah nâmýna vermeyen gâfil insanlardan almamalýyýz.
Sual: Tablacý hükmünde olan insanlara bir fiat veriyoruz. Acaba asýl mal sahibi olan Allah, n
istiyor?
Elcevap: Evet, O Mün’im­i Hakiki bizden o kýymettar ni’metlere, mallara bedel istediði fiat 
þeydir. Biri: Zikir. Biri: Þükür. Biri: Fikirdir.
Baþta “Bismillâh” zikirdir. Âhirde “Elhamdülillâh” þükürdür. Ortada, bu kýymettar hârika­i 
olan ni’metler; Ehad, Samedin mu’cize­i kudreti ve hediye­i rahmeti olduðunu düþünmek ve derke
fikirdir. Bir padiþahýn kýymettar bir hediyesini sana getiren bir miskin adamýn ayaðýný öpüp, h
sahibini tanýmamak ne derece belâhet ise, öyle de; zâhirî mün’imleri medih ve muhabbet edip, Mü
Hakikiyi unutmak, ondan bin derece daha belâhettir.
Ey nefis! Böyle ebleh olmamak istersen, Allah nâmýna ver.. Allah nâmýna al.. Allah nâmýna b
Allah nâmýna iþle. Vesselâm.
 ÝKÝNCÝ SÖZ

4                                                                                              
Ýmanda ne kadar büyük bir saadet ve ni’met ve ne kadar büyük bir lezzet ve rahat bulund
anlamak istersen, þu temsilî hikâyeciðe bak, dinle...
Bir vakit iki adam, hem keyif, hem ticaret için seyahata giderler. Biri hodbîn, talihsiz bir 
diðeri, hudâbîn, bahtiyar diðer tarafa sülûk eder, giderler. Hodbîn adam, hem hodgâm, hem hod
hem bedbîn olduðundan, bedbînlik cezasý olarak nazarýnda pek fena bir memlekete düþer. Bakar k
yerde  âciz  biçareler,   zorba  müthiþ  adamlarýn  ellerinden  ve tahribatlarýndan vaveylâ ediyorlar. 
gezdiði yerlerde böyle hazîn, elîm bir hâli görür. Bütün memleket bir matemhâne­i umumî þeklini a
Kendisi, þu elîm ve muzlim hâleti hissetmemek için sarhoþluktan baþka çare bulamaz. Çünki: Herk
düþman ve ecnebi görünüyor. Ve ortalýkta dahi müthiþ cenazeleri ve me’yusane aðlayan yetimleri 
Vicdaný, azap içinde kalýr. Diðeri, hudâbîn, hudâperest ve hakendiþ, güzel ahlâklý idi ki nazarýnd
güzel bir memlekete düþtü.
Ýþte bu iyi adam, girdiði memlekette bir umumî þenlik görüyor. Her tarafta bir sürur, bir þehr
bir cezbe ve neþ’e içinde zikirhâneler... Herkes ona dost ve akraba görünür. Bütün memlekette yaþa
ve teþekkürler ile bir terhisat­ý umumiye þenliði görüyor. Hem tekbir ve tehlil ile mesrûrane ahz­ý
için   bir   davul,   bir   mûsikî   sesi   iþitiyor.   Evvelki   bedbahtýn   hem   kendi,   hem   umum   halkýn   ele
müteellim olmasýna bedel, þu bahtiyar, hem kendi, hem umum halkýn süruru ile mesrur ve müferra
Hem güzelce bir ticaret eline geçer, Allah’a þükreder.
Sonra döner, öteki adama rastgelir. Hâlini anlar. Ona der: “Yahu sen divane olmuþsun. Batný
çirkinlikler, zâhirine aksetmiþ olmalý ki gülmeyi aðlamak, terhisatý soymak ve talan etmek teve
etmiþsin. Aklýný baþýna al, kalbini temizle. Tâ þu musibetli perde senin nazarýndan kalksýn. Ha
görebilesin. Zira nihayet derecede âdil, merhametkâr, raiyetperver, muktedir, intizamperver, müþf
Melikin memleketi, hem bu derece göz önünde âsâr­ý terakkiyat ve kemâlât gösteren bir memleket,
vehminin gösterdiði surette olamaz.” Sonra o bedbahtýn aklý baþýna gelir. Nedamet eder. “Eve
iþretten divane olmuþtum. Allah senden razý olsun ki Cehennemî bir hâletten beni kurtardýn” der.
Ey   nefsim!   Bil   ki:   Evvelki   adam   kâfirdir.   Veya   fâsýk   gafildir.   Þu   dünya   onun   nazarýnd
matemhâne­i umumiyedir. Bütün zîhayat firak ve zeval sillesiyle aðlayan yetimlerdir. Hayvan ve ins
ecel pençesiyle parçalanan kimsesiz baþýbozuklardýr. Daðlar ve denizler gibi büyük mevcudat; ru
müthiþ   cenazeler   hükmündedirler.   Daha   bunun   gibi   çok   elîm,   ezici,   dehþetli   evham,   küfründ
dalâletinden neþ’et edip, onu mânen ta’zip eder.
Diðer   adam   ise   mü’mindir.   Cenâb­ý   Hâlýký   tanýr,   tasdik   eder.   Onun   nazarýnda   þu   dün
zikirhâne­i  Rahmân,  bir  tâlimgâh­ý beþer ve hayvan ve bir meydan­ý imtihan­ý ins ü cândýr. 
vefiyât­ý   hayvaniye   ve   insaniye   ise   terhisattýr.   Vazife­i   hayatýný   bitirenler   bu   dâr­ý   fâniden,   m
mesrurâne, daðdaðasýz diðer  bir âleme giderler. Tâ yeni vazifedarlara yer açýlsýn, gelip çalýþs
Bütün tevellüdat­ý hayvaniye ve insaniye ise, ahz­ý askere, silâh altýna, vazife baþýna gelmektir. 
zihayat birer muvazzaf mesrur asker, birer müstakîm memnun memurlardýr. Bütün sadalar ise, ya 
baþlamasýndaki zikir ve tesbih ve paydostan gelen þükür ve tefrih veya iþlemek neþ’esinden neþ’e
naðamattýr.  Bütün   mevcudat,   o   mü’minin   nazarýnda,  Seyyid­i   Kerîminin  ve Mâlik­i  Rahîminin
mûnis hizmetkârý, birer dost memuru, birer þirin kitabýdýr. Daha bunun gibi pek çok latîf, ulvî ve
tatlý hakikatlar, imanýndan tecelli eder, tezâhür eder.
Demek   iman,   bir   mânevî   Tûba­i   Cennet   çekirdeðini   taþýyor.   Küfür   ise   mânevî   bir   Zakk
Cehennem tohumunu saklýyor.
Demek selâmet ve emniyet, yalnýz Ýslâmiyette ve imandadýr. Öyle ise, biz daima                   
demeliyiz.

ÜÇÜNCÜ SÖZ
 6                                                                                             
Ýbadet, ne büyük bir ticaret ve saadet.. fýsk ve sefahet, ne büyük bir hasâret ve helâket old
anlamak istersen, þu temsilî hikâyeciðe bak, dinle...
Bir vakit iki asker, uzak bir þehire gitmek için emir alýyorlar. Beraber giderler, tâ yol ikileþ
adam orada bulunur. Onlara der: “Þu saðdaki yol, hiç zararý olmamakla beraber onda giden yolcu
ondan dokuzu büyük kâr ve rahat görür. Soldaki yol ise menfaatý olmamakla beraber on yolcus
dokuzu zarar görür. Hem ikisi kýsa ve uzunlukta birdirler. Yalnýz bir fark var ki intizamsýz, hükûm
olan sol yolun yolcusu çantasýz, silâhsýz gider. Zâhirî bir hiffet, yalancý bir rahatlýk görür. Ýnti
askerî altýndaki sað yolun yolcusu ise, mugaddî hülâsalardan dolu dört okkalýk bir çanta ve her a
alt ve maðlûp edecek iki kýyyelik bir mükemmel mîrî silâhý taþýmaya mecburdur.”
O iki asker o muarrif adamýn sözünü dinledikten sonra þu bahtiyar nefer saða gider. Bir b
aðýrlýðý  omuzuna ve beline yükler. Fakat kalbi ve ruhu, binler batman minnetlerden ve korku
kurtulur. Öteki bedbaht nefer ise askerliði býrakýr. Nizama tâbi olmak istemez. Sola gider. Cism
batman aðýrlýktan kurtulur. Fakat kalbi binler batman minnetler altýnda ve ruhu, hadsiz korkular a
ezilir. Hem herkese dilenci, hem her þeyden, her hâdiseden titrer bir surette gider. Tâ mahall­i ma
yetiþir. Orada, âsî ve kaçak cezasýný görür.
Askerlik nizamýný seven, çanta ve silâhýný muhafaza eden ve saða giden nefer ise kimseden m
almýyarak, kimseden havf etmiyerek rahat­ý kalb ve vicdan ile gider. Tâ o matlûp þehire yetiþir. O
vazifesini güzelce yapan bir namuslu askere münasip bir mükâfat görür.
Ýþte ey nefs­i serkeþ! Bil ki: O iki yolcu; biri, mutî­i kanun­u Ýlâhî.. Birisi de âsî ve hevây
insanlardýr. O yol ise hayat yoludur ki âlem­i er­vahdan gelip kabirden geçer, âhirete gider. O ça
silâh ise ibadet ve takvâdýr. Ýbadetin çendan zâhirî bir aðýrlýðý var. Fakat mânâsýnda öyle bir ra
ve hafiflik var ki târif edilmez. Çünki âbid, namazýnda der:           
Yâni: “Hâlýk ve Rezzâk, O’ndan baþka yoktur! Zarar ve menfaat, O’nun elindedir. O hem Hak
abes iþ yapmaz. Hem Rahîmdir; ihsaný, merhameti çoktur” diye itikat ettiðinden her þeyde bir ha
rahmet kapýsýný bulur. Dua ile çalar. Hem her þeyi kendi Rabbisinin emrine musahhar görür. Rab
iltica eder. Tevekkül ile istinat edip, her musibete karþý tahassun eder. Ýmaný, ona bir emniyet­i t
verir.
Evet, her hakiki hasenat gibi cesaretin dahi menbaý; imandýr, ubûdiyettir. Her seyyiat gibi ceb
dahi menbaý; dalâlettir!
Evet, tam münevver­ül­kalb bir âbidi, Küre­i Arz bomba olup patlasa, ihtimaldir ki onu korku
Belki hârika bir Kudret­i Samedaniyyeyi, lezzetli bir hayret ile seyredecek. Fakat, meþhur bir mün
ül­akýl denilen kalbsiz bir fâsýk feylesof ise, gökte bir kuyruklu yýldýzý görse, yerde titrer. “Ac
serseri yýldýz arzýmýza çarpmasýn mý?” der.. evhama düþer. (Bir vakit böyle bir yýldýzdan Am
titredi. Çoklarý gece vakti hânelerini terkettiler.)7
 Evet,   insan   nihayetsiz   þeylere   muhtaç   olduðu   halde,   sermayesi   hiç   hükmünde...   Hem   niha
musibetlere maruz olduðu halde, iktidarý hiç hükmünde bir þey... Âdeta sermaye ve iktidarýnýn d
eli nereye yetiþirse o kadardýr. Fakat emelleri, arzularý ve elemleri ve belâlarý ise; dâiresi, gözü, 
nereye yetiþirse ve gidinceye kadar geniþtir. Bu derece âciz ve zaif, fakir ve muhtaç olan ruh­u b
ibadet, tevekkül, tevhid, teslim; ne kadar azim bir kâr, bir saadet, bir ni’met olduðunu, bütün bütü
olmayan görür, derk eder. Mâlûmdur ki: Zararsýz yol, zararlý yola ­ velev on ihtimâlden bir ihtim
olsa ­ tercih edilir. Halbuki mes’elemiz olan ubûdiyet yolu, zararsýz olmakla beraber, ondan dokuz i
ile bir saadet­i ebediye hazinesi vardýr. Fýsk ve sefahet yolu ise ­ hattâ fâsýkýn itirafiyle dahi ­ menf
olduðu halde, ondan dokuz ihtimâl ile þekavet­i ebediye helâketi bulunduðu icma ve tevatür derece
hadsiz   Ehl­i   Ýhtisasýn   ve   müþahedenin   þehadetiyle   sabittir   ve   ehl­i   zevkin   ve   keþfin   ihba
muhakkaktýr.
Elhâsýl: Âhiret gibi dünya saadeti dahi, ibadette ve Allah’a asker olmaktadýr. Öyle ise biz 
8  demeliyiz ve Müslüman olduðumuza þükretmeliyiz...

DÖRDÜNCÜ SÖZ

 9                                                                                              
Namaz, ne kadar kýymettar ve mühim hem ne kadar ucuz ve az bir masraf ile kazanýlýr.
namazsýz adam, ne kadar divane ve zararlý olduðunu, iki kere iki dört eder derecesinde kat’î an
istersen, þu temsilî hikâyeciðe bak, gör:
Bir zaman bir büyük hâkim, iki hizmetkârýný her birisine yirmi dört altýn verip ­ iki ay uza
has ve güzel bir çiftliðine ikamet etmek için gönderiyor. Ve onlara emreder ki: “Þu para ile yol v
masrafý yapýnýz. Hem oradaki meskeninize lâzým bazý þeyleri mübayaa ediniz. Bir günlük mesafe
istasyon vardýr. Hem araba, hem gemi, hem þimendifer, hem tayyare bulunur. Sermayeye göre binili
Ýki hizmetkâr, ders aldýktan sonra giderler. Birisi bahtiyar idi ki istasyona kadar bir parça
masraf   eder.   Fakat   o   masraf   içinde,   efendisinin   hoþuna   gidecek   öyle   güzel   bir   ticaret   elde   ed
sermayesi birden bine çýkar.
Öteki hizmetkâr, bedbaht, serseri olduðundan istasyona kadar yirmi üç altýnýný sarf eder. Ku
mumara verip zâyi eder. Bir tek altýný kalýr. Arkadaþý ona der: “Yahu, þu liraný bir bilete ver. 
uzun yolda yayan ve aç kalmayasýn. Hem bizim efendimiz kerîmdir; belki merhamet eder, ettiðin k
affeder. Seni de tayyareye bindirirler. Bir günde mahall­i ikametimize gideriz. Yoksa, iki aylýk bir
aç, yayan, yalnýz gitmeye mecbur olursun.” Acaba þu adam inat edip, o tek lirasýný bir define an
hükmünde olan bir bilete vermeyip, muvakkat bir lezzet için sefahete sarfetse; gayet akýlsýz, z
bedbaht olduðunu en akýlsýz adam dahi anlamaz mý? 
Ýþte ey namazsýz adam! Ve ey namazdan hoþlanmayan nefsim!
O hâkim ise Rabbimiz, Hâlýkýmýzdýr. O iki hizmetkâr yolcu ise biri mütedeyyin, namazýný
ile kýlar. Diðeri, gafil, namazsýz insanlardýr. O yirmi dört altýn ise, yirmi dört saat her gündeki öm
O has çiftlik ise Cennettir. O istasyon ise kabirdir. O seyahat ise, kabre, haþre, ebede gidecek 
yolculuðudur. Amele göre, takvâ kuvvetine göre o uzun yolu mütefavit derecede kat’ederler. Bir k
ehl­i takvâ berk gibi, bin senelik yolu bir günde keser. Bir kýsmý da hayal gibi, elli bin senel
mesafeyi bir günde kat’eder. Kur’ân­ý Azîmüþþan þu hakikate iki Âyetiyle iþaret eder10. O bi
namazdýr. Bir tek saat, beþ vakit Namaza abdestle kâfi gelir.
Acaba, yirmi üç saatini, þu kýsacýk hayat­ý dünyeviyeye sarf eden ve o uzun hayat­ý ebediye
tek saatini sarfetmiyen; ne kadar zarar eder, ne kadar nefsine zulmeder, ne kadar hilâf­ý akýl hareket
Zira, bin adamýn iþtirak ettiði bir piyango kumarýna yarý malýný vermek, akýl kabul ederse, h
kazanç ihtimâli binde birdir. Sonra yirmi dörtten bir malýný yüzde doksan dokuz ihtimâl ile ka
musaddak bir hazine­i ebediyeye vermemek ne kadar hilâf­ý akýl ve hikmet hareket ettiðini, ne
akýldan uzak düþtüðünü, kendini âkýl zanneden adam anlamaz mý?
Hâlbuki namazda ruhun ve kalbin ve aklýn büyük bir rahatý vardýr, hem cisme de o kadar aðýr
deðildir. Hem namaz kýlanýn diðer mübah dünyevî amelleri, güzel bir niyet ile ibadet hükmünü al
surette bütün sermaye­i ömrünü, âhirete mâl edebilir. Fâni ömrünü bir cihette ibka eder. 
 BEÞÝNCÝ SÖZ

                                                                                                    11 
Namaz kýlmak ve büyük günahlarý iþlememek, ne derece hakiki bir vazife­i insaniye ve ne
fýtrî, münasip bir netice­i hilkat­i beþeriye olduðunu görmek istersen, þu temsilî hikâyeciðe bak, din
Seferberlikte   bir   taburda,   biri   muallem   vazifeperver;   diðeri   acemi   nefisperver   iki   asker   b
bulunuyordu. Vazifeperver nefer, tâlime ve cihada dikkat eder, erzak ve tâyinatýný hiç düþünmezdi. 
anlamýþ   ki:   Onu   beslemek  ve  cihazatýný  vermek,  hasta   olsa  tedavi  etmek,  hattâ  indelhace   lok
aðzýna koymaya kadar devletin vazifesidir. Ve onun asýl vazifesi tâlim ve cihaddýr. Fakat bazý erz
cihazat   iþlerinde   iþler.   Kazan   kaynatýr,   karavanayý   yýkar,   getirir.   Ona   sorulsa:   “Ne   yapýyo
“Devletin angaryasýný çekiyorum” der. Demiyor: “Nafakam için çalýþýyorum.”
Diðer þikemperver ve acemi nefer ise tâlime ve harbe dikkat etmezdi. “ O devlet iþidir. Ban
derdi. Dâim nafakasýný düþünüp onun peþine dolaþýr, taburu terkeder, çarþýya gider, alýþveriþ e
Bir gün muallem arkadaþý ona dedi: “Birader, asýl vazifen tâlim ve muharebedir. Sen onun için b
getirilmiþsin. Padiþaha itimat et. O seni aç býrakmaz. O, onun vazifesidir. Hem sen âciz ve fakirsi
yerde   kendini   beslettiremezsin.   Hem   mücahede   ve  seferberlik   zamanýdýr.   Hem   sana   âsidir   der
verirler. Evet, iki vazife peþimizde görünüyor.
Biri : Padiþahýn vazifesidir. Bazen biz onun angaryasýný çekeriz ki: Bizi beslemektir.
Diðeri : Bizim vazifemizdir. Padiþah bize teshilât ile yardým eder ki tâlim ve harptir.”
Acaba o serseri nefer, o mücâhit mualleme kulak vermezse, ne kadar tehlikede kalýr... Anlarsýn
Ýþte ey tembel nefsim! O dalgalý meydan­ý harb, bu daðdaðalý dünya hayatýdýr. O taburlara t
edilen ordu ise cemiyet­i beþeriyedir. Ve o tabur ise þu asrýn Cemaat­ý Ýslâmiyesidir. O iki nefer i
feraiz­i   diniyesini   bilen   ve   iþliyen   ve   kebairi   terk   ve   günahlarý   iþlememek   için,   nefis   ve   þe
mücahede   eden   müttaki   Müslümandýr.   Diðeri,   Rezzâk­ý   Hakikiyi   ittiham   etmek   derecesinde  
maiþete dalýp, feraizi terk ve maiþet yolunda rastgelen günahlarý iþleyen fâsýk­ý hâsirdir. Ve o tâ
tâlimat ise ­ baþta namaz ­ ibadettir. Ve o harb ise nefis ve heva, cin ve ins þeytanlarýna karþý müc
edip günahlardan ve ahlâk­ý rezileden, kalb ve ruhunu helâket­i ebediyeden kurtarmaktýr. Ve o iki 
ise, birisi hayatý verip beslemektir. Diðeri, hayatý verene ve besleyene perestiþ edip yalvarmaktý
tevekkül edip emniyet etmektir.
Evet, en parlak bir mu’cize­i san’at­ý Samedaniye ve bir hârika­i hikmet­i Rabbâniye olan h
kim vermiþ, yapmýþ ise, rýzýkla o hayatý besleyen ve idame eden de O’dur. O’ndan baþka olmaz!
mi istersin? En zayýf, en aptal hayvan, en iyi beslenir. (Meyve kurtlarý ve balýklar gibi.) En âciz, en
mahlûk, en iyi rýzký o yer. (Çocuklar ve yavrular gibi.)
Evet, vasýta­i rýzk­ý helâl, iktidar ve ihtiyar ile olmadýðýný; belki, acz ve zaaf ile olduðunu an
için balýklar ile tilkileri, yavrular ile canavarlarý, aðaçlar ile hayvanlarý muvazene etmek kâfidir. D
derd­i maiþet  için namazýný terk eden, o nefere benzer ki tâlimi ve siperini býrakýp çarþýda dile
eder. Fakat, namazýný kýldýktan sonra Cenab­ý Rezzâk­ý Kerîmin matbaha­i rahmetinden tayin
aramak ­ baþkalara bâr olmamak için ­ bizzat gitmek güzeldir, mertliktir; o dahi bir ibadettir.
Hem insan ibadet için halk olunduðunu, fýtratý ve cihazat­ý mâneviyesi gösteriyor. Zira, h
dünyeviyesine lâzým olan amel ve iktidar cihetinde en edna bir serçe kuþuna yetiþmez... Fakat, h
mâneviye ve uhreviyesine lâzým olan ilim ve iftikâr ile tazarru ve ibadet cihetinde hayvanatýn sulta
kumandaný hükmündedir.
Demek ey nefsim! Eðer hayat­ý dünyeviyeyi gaye­i maksat yapsan ve ona dâim çalýþsan, en ed
serçe kuþunun bir neferi hükmünde olursun. Eðer hayat­ý uhreviyeyi gaye­i maksat yapsan ve þu 
dahi   ona   vesile   ve   mezraa   etsen   ve   ona   göre   çalýþsan,   o   vakit   hayvanatýn   büyük   bir   kuma
hükmünde   ve   þu   dünyada   Cenab­ý   Hakkýn   nazlý   ve   niyazdar   bir   abdi,   mükerrem   ve   muhtere
misafiri olursun.
Ýþte sana iki yol... Ýstediðini intihap edebilirsin.. Hidayet ve tevfiki Erhamü’r­Râhimînden iste

ALTINCI SÖZ

                                                                                                                                             12
Nefis ve malýný Cenâb­ý Hakka satmak ve Ona abd olmak ve asker olmak; ne kadar kâr
ticaret, ne kadar þerefli bir rütbe olduðunu anlamak istersen, þu temsilî hikâyeciði dinle...
 Bir zaman bir  padiþah,  raiyetinden iki adama, her birisine emaneten birer çiftlik verir ki 
fabrika, makine, at, silâh gibi her þey var. Fakat fýrtýnalý bir muharebe zamaný olduðundan, hiçb
kararýnda kalmaz. Ya mahvolur veya tebeddül eder gider. Pâdiþah, o iki nefere kemâl­i merhame
bir Yaver­i Ekremini gönderdi. Gayet merhametkâr bir Ferman ile onlara diyordu:
“Elinizde olan emanetimi  bana satýnýz. Tâ sizin için muhafaza edeyim. Beyhude zâyi olm
Hem,   muharebe   bittikten   sonra,   size   daha   güzel   bir   surette   iade   edeceðim.   Hem   gûya   o   e
malýnýzdýr; pek büyük bir fiat size vereceðim. Hem, o makine ve fabrikadaki âletler, benim nâmým
benim tezgâhýmda iþlettirilecek. Hem fiatý, hem ücretleri birden bine yükselecek. Bütün o kâr
vereceðim.   Hem   de   siz   âciz   ve   fakirsiniz.   O   koca   iþlerin   masarifatýný   tedarik   edemezsiniz.  
masarifatý   ve   levazýmatý   ben   deruhte   ederim.   Bütün   varidatý   ve   menfaatý   size   vereceðim.   He
terhisat zamanýna kadar elinizde býrakacaðým. Ýþte beþ mertebe kâr içinde kâr! Eðer bana satmaz
zaten görüyorsunuz ki hiç kimse elindekini muhafaza edemiyor. Herkes gibi elinizden çýkacaktýr
beyhude gidecek, hem o yüksek fiattan mahrum kalacaksýnýz. Hem o nâzik kýymettar âletler, miz
istimal edilecek þahane madenler ve iþler bulmadýðýndan, bütün bütün kýymetten düþecekler. Hem
ve muhafaza zahmeti ve külfeti baþýnýza kalacak. Hem, emanette hýyanet cezasýný göreceksiniz
beþ derece hasâret içinde hasâret!.. Hem de bana satmak ise, bana asker olup benim nâmýmla ta
etmek   demektir.  Âdi   bir  esir  ve baþý bozuða bedel, âli  bir Padiþahýn has, serbest  bir yaver­i 
olursunuz.”
Onlar, þu iltifatý ve Fermaný dinledikten sonra, o iki adamdan aklý baþýnda olaný dedi:
“Baþ üstüne, ben maaliftihar satarým. Hem bin teþekkür ederim.”
Diðeri   maðrur,   nefsi   fir’avunlaþmýþ,   hodbin,   ayyaþ,   gûya   ebedî   o   çiftlikte   kalacak   gibi,  
zelzelelerinden, daðdaðalarýndan haberi yok. De­ diki: “Yok!.. Padiþah kimdir? Ben mülkümü sa
keyfimi bozmam!..
Biraz zaman sonra birinci adam, öyle bir mertebeye çýktý ki herkes hâline gýpta ederdi. Padi
lütfuna mazhar olmuþ, has sarayýnda saadetle yaþýyor. Diðeri, öyle bir hâle giriftar olmuþ ki hem 
ona acýyor, hem de “Müstahak!” diyor. Çünki hatasýnýn neticesi olarak, hem saadeti ve mülkü g
hem ceza ve azap çekiyor.
Ýþte ey nefs­i pürheves! Þu misalin dürbünü ile hakikatin yüzüne bak. Amma o Padiþah ise
ebed  Sultaný   olan  Rabbin,   Hâlýkýndýr.  Ve o  çiftlikler, makineler,  âletler, mizanlar  ise, senin  d
hayatýn içindeki mâmelekin ve o mâmelekin içindeki cisim, ruh ve kalbin ve onlar içindeki göz 
akýl ve hayal gibi zâhirî ve bâtýnî hasselerindir. Ve o Yaver­i Ekrem ise, Resûl­i Kerîmdir. Ve o Fer
Ahkem   ise;   Kur’ân­ý   Hakîmdir   ki   bahsinde   bulunduðumuz   ticaret­i   azimeyi,   þu   âyetle   ilân   e
Ve o dalgalý muharebe meydaný ise, þu fýrtýnalý dünya yüzüdür ki durmuyor, dönüyor, bozuluyor 
insanýn aklýna þu fikri veriyor: “Madem her þey elimizden çýkacak, fâni olup kaybolacak. Acaba b
tebdil edip ibka etmek çaresi yok mu?” deyip düþünürken birden semavî Sadâ­yý Kur’ân iþitiliyor
“Evet var. Hem beþ mertebe kârlý bir surette güzel ve rahat bir çaresi var.”
Sual : Nedir?
Elcevap: Emaneti sahib­i hakikisine satmak... Ýþte o satýþta beþ derece kâr içinde kâr var.
Birinci Kâr: Fâni mal bekâ bulur. Çünki Kayyum­u Bâki olan Zat­ý Zülcelâle verilen ve 
yolunda sarfedilen þu ömr­ü zâil bâkiye inkýlâp eder. Bâki meyveler verir. O vakit ömür dakikalarý,
tohumlar, çekirdekler hükmünde zâhiren fenâ bulur, çürür. Fakat, âlem­i bekada saadet çiçekleri aça
sünbüllenirler. Ve âlem­i berzahta ziyadar, mûnis, birer manzara olurlar.
Ýkinci Kâr: Cennet gibi bir fiat veriliyor.
Üçüncü Kâr: Her âzâ ve hasselerin kýymeti, birden bine çýkar. Meselâ: Akýl bir âlettir. Eðer C
ý Hakk’a satmayýp belki nefis hesabýna çalýþtýrsan, öyle meþ’um ve müz’iç ve muacciz bir âlet o
geçmiþ   zamanýn   âlâm­ý   hazinânesini   ve   gelecek   zamanýn   ehvâl­i   muhavvifânesini   senin   bu  
baþýna yükletecek yümünsüz ve muzýr bir âlet derekesine iner. Ýþte bunun içindir ki fâsýk adam,
iz’aç ve tâcizinden kurtulmak için galiben ya sarhoþluða veya eðlenceye kaçar. Eðer Mâlik­i Haki
satýlsa ve Onun hesabýna çalýþtýrsan; akýl öyle týlsýmlý bir anahtar olur ki þu kâniatta olan niha
rahmet hazinelerini ve hikmet definelerini açar. Ve bununla sahibini, saadet­i ebediyyeye müheyya
bir Mürþid­i Rabbânî derecesine çýkar.
Meselâ: Göz, bir hassedir ki ruh bu âlemi o pencere ile seyreder.
Eðer   Cenab­ý   Hakk’a   satmayýp   belki   nefis   hesabýna   çalýþtýrsan;   geçici,   devamsýz
güzellikleri, manzaralarý seyr ile þehvet ve heves­i nefsaniyeye  bir kavvat derekesinde bir hizmetkâ
Eðer gözü, gözün Sâni­i Basirine satsan ve Onun hesabýna ve izni dairesinde çalýþtýrsan; o zam
göz, þu kitab­ý kebir­i kâinatýn bir mütalâacýsý ve þu âlemdeki Mu’cizat­ý San’at­ý Rabbaniyen
seyircisi ve þu küre­i arz bahçesindeki rahmet çiçeklerinin mübarek bir arýsý derecesine çýkar.
Meselâ: Dildeki kuvve­i zâikayý, Fâtýr­ý Hakimine satmazsan, belki nefis hesabýna, mide nâ
çalýþtýrsan   o   vakit,   midenin   tavlasýna   ve   fabrikasýna   bir   kapýcý   derekesine   iner,   sükut   eder.
Rezzâk­ý  Kerîme  satsan;  o  zaman, dildeki kuvve­i zâika, Rahmet­i  Ýlâhiye hazinelerinin bir  n
mâhiri ve Kudret­i Samedaniye matbahlarýnýn bir müfettiþ­i þâkiri rütbesine çýkar.
Ýþte ey akýl! Dikkat et! Meþ’um bir âlet nerede? Kâinat anahtarý nerede? Ey göz! Güzel bak
bir kavvat nerede? Kütüphane­i Ýlâhinin mütefennin bir nâzýrý nerede? Ve ey dil! Ýyi tad! Bir
kapýcýsý ve bir fabrika yasakçýsý nerede? Hazine­i Hassa­i Rahmet nâzýrý nerede?
Ve daha bunlar gibi baþka âletleri ve âzâlarý kýyas etsen anlarsýn ki hakikaten mü’min c
lâyýk ve kâfir cehenneme muvafýk bir mahiyet kesbeder. Ve onlarýn her biri öyle bir kýymet almala
sebebi mü’min, imaniyle Hâlýkýnýn emanetini, Onun nâmýna ve izni dairesinde istimal etmesid
kâfir, hýyanet edip nefs­i emmare hesabýna çalýþtýrmasýdýr.
Dördüncü Kâr: Ýnsan zaiftir, belâlarý çok. Fakirdir, ihtiyacý pek ziyade. Âcizdir, hayat yük
aðýr. Eðer Kadir­i Zülcelâle dayanýp tevekkül etmezse ve itimat edip teslim olmazsa vicdaný dâim
içinde kalýr. Semeresiz meþakkatler, elemler, teessüfler onu boðar. Ya sarhoþ veya canavar eder.
Beþinci Kâr: Bütün o âzâ ve âletlerin ibadeti ve tesbihatý ve o yüksek ücretleri, en muhtaç ol
bir   zamanda,   cennet   yemiþleri   suretinde   sana   verileceðine,   ehl­i   zevk   ve   keþif   ve   ehl­i   ihtis
müþahede ittifak etmiþler. 
Ýþte   bu   beþ   mertebe   kârlý   ticareti   yapmazsan,   þu   kârlardan   mahrumiyetten   baþka,   beþ  
hasâret içinde hasârete düþeceksin.
Birinci Hasâret : O kadar sevdiðin mal ve evlât ve perestiþ ettiðin nefis ve heva ve meftun ol
gençlik ve hayat zâyi olup kaybolacak. Senin elinden çýkacaklar. Fakat, günahlarýný, elemlerin
býrakýp boynuna yükletecekler.
Ýkinci Hasâret : Emanette hýyanet cezasýný çekeceksin. Çünki en kýymettar âletleri, en kýym
þeylerde sarfedip nefsine zulmettin.
Üçüncü  Hasâret  :   Bütün   o   kýymettar   cihazât­ý   insaniyeyi   hayvanlýktan   çok  aþaðý   bir   de
düþürüp, Hikmet­i Ýlâhiyeye iftira ve zulmettin.
Dördüncü Hasâret : Acz ve fakrýn ile beraber, o pek aðýr hayat yükünü, zaif beline yükleyip ze
firak sillesi altýnda dâim vaveylâ edeceksin.
Beþinci Hasâret : Hayat­ý ebediye esasatýný ve saadet­i uhreviye levazýmatýný tedarik etme
verilen akýl, kalb, göz ve dil gibi güzel Hedi­ye­i Rahmâniyeyi cehennem kapýlarýný sana açacak 
bir surete çevirmektir.
Þimdi  satmaða bakacaðýz...   Acaba o kadar  aðýr  bir  þey midir  ki  çoklarý  satmaktan kaçý
Yok!..   Kat’a   ve   asla!   Hiç   öyle   aðýrlýðý   yoktur.   Zira   helâl   dairesi   geniþtir,   keyfe   kâfi   gelir.   H
girmeye hiç lüzum yoktur. Ferâiz­i Ýlâhiye ise hafiftir, azdýr. Allah’a abd ve asker olmak, öyle lezze
þereftir ki târif edilmez. Vazife ise yalnýz bir asker gibi Allah nâmýna iþlemeli, baþlamalý.. ve
hesabiyle vermeli ve almalý.. ve izni ve kanunu dairesinde hareket etmeli, sükûnet bulmalý... Kusu
istiðfar etmeli: “Yâ Rab! Kusurumuzu affet... Bizi, kendine kul kabul et. Emanetini kabzetmek zam
kadar, bizi emanette emîn kýl. Âmin!..” Demeli ve Ona yalvarmalý...
 YEDÝNCÝ SÖZ

Þu kâinatýn týlsým­ý muðlakýný açan
13                 ruh­u beþer için saadet kapýsýný fetheden, ne kadar kýymettar iki týlsým­ý mü
küþâ olduðunu ve sabýr ile Hâlýkýna tevekkül ve iltica ve þükür ile Rezzâkýndan sual ve dua, ne
nâfi ve tiryak gibi iki ilâç olduðunu ve Kur’ân’ý dinlemek, hükmüne inkýyat etmek, namazý ký
kebâiri  terketmek;  ebed­ül­âbâd  yolculuðunda ne kadar mühim, deðerli, revnektâr bir bilet, bir
âhiret, bir nur­u kabir olduðunu anlamak istersen, þu temsilî hikâyeciðe bak, dinle...
Bir zaman bir asker, meydan­ý harb ve imtihanda, kâr ve zarar deverânýnda pek müthiþ bir va
düþer. Þöyle ki:
Sað   ve  sol   iki   tarafýndan   dehþetli   derin   iki   yara   ile   yaralý   ve   arkasýnda   cesîm   bir   arslan
saldýrmak için bekliyor gibi duruyor. Ve gözü önünde bir daraðacý dikilmiþ, bütün sevdiklerin
mahvediyor. Onu da bekliyor. Hem bu hâli ile beraber uzun bir yolculuðu var. Nefyediliyor. O bîça
dehþet içinde me’yusâne düþünürken, sað cihetinde Hýzýr gibi bir hayýrhah, nurânî bir zat peyda
Ona der: “Me’yus olma! Sana iki týlsým verip öðreteceðim. Güzelce istimal etsen, o arslan sana mu
bir at olur. Hem o daraðacý sana keyif ve tenezzüh için hoþ bir salýncaða döner. Hem sana ik
vereceðim.   Güzelce   istimal   etsen,   o   iki   müteaffin   yaralarýn,   iki   güzel   kokulu   Gül­ü   Muham
Aleyhissalâtü Vesselâm denilen latif çiçeðe inkýlâp ederler. Hem, sana bir bilet vereceðim. Onunl
gibi  bir  senelik   bir yolu  bir  günde kesersin. Ýþte eðer inanmýyorsan bir parça tecrübe et. Tâ 
olduðunu anlayasýn.” Hakikaten bir parça tecrübe etti. Doðru olduðunu tasdik etti.
Evet   ben,   yâni   þu   biçâre  Said   dahi  bunu   tasdik   ederim.  Çünki:   Biraz  tecrübe  ettim.  Pek 
gördüm. Bundan sonra birden gördü ki sol cihetinden þeytan gibi dessas, ayyaþ, aldatýcý bir adam
zînetler, süslü sûretler, fantâziyeler, müskirler beraber olduðu halde geldi. Karþýsýnda durdu. Ona
“Hey arkadaþ! Gel gel, beraber iþret edip keyfedelim. Þu güzel kýz sûretlerine bakalým. Þu hoþ þar
dinleyelim. Þu tatlý yemekleri yiyelim.”
Sual:  Hâ hâ.. Nedir aðzýnda gizli okuyorsun?
Cevap : Bir týlsým.
­ Býrak þu anlaþýlmaz iþi... Hazýr keyfimizi bozmýyalým.
S ­ Hâ þu ellerindeki nedir?
C ­ Bir ilâç.
 ­ At þunu. Saðlamsýn. Neyin var?! Alkýþ zamanýdýr.
S ­ Hâ þu beþ niþanlý kâðýt nedir?
C ­ Bir bilet. Bir tâyinat senedi.
­ Yýrt bunlarý. Þu güzel bahar mevsiminde yolculuk bizim nemize lâzým.. der. Her bir desise i
iknaa çalýþýr. Hattâ o biçare ona biraz meyleder. Evet, insan aldanýr. Ben de öyle bir dessasa aldand
Birden sað cihetinden, ra’d gibi bir ses gelir. Der: “Sakýn aldanma! Ve o dessasa de ki:
Eðer   arkamdaki   arslaný   öldürüp,   önümdeki   daraðacýný   kaldýrýp,   sað   ve   solumdaki   ya
def’edip, peþimdeki yolculuðu menedecek bir çare sende varsa, bulursan; haydi yap, göster, gö
Sonra de: Gel keyfedelim. Yoksa sus hey sersem!.. Tâ Hýzýr gibi bu zât­ý semâvî dediðini desin...”
Ýþte ey gençliðinde gülmüþ, þimdi güldüðüne aðlýyan nefsim! Bil!.. O biçare asker ise sen
insandýr.   Ve   o   arslan   ise   eceldir.   Ve   o   daraðacý   ise   ölüm   ve   zeval   ve   firaktýr   ki   gece­gün
dönmesinde, her dost veda eder.. kaybolur. Ve o iki yara ise: Birisi müz’iç ve hadsiz bir acz­i b
diðeri elîm, nihayetsiz bir fakr­ý insanîdir. Ve o nefy ve yolculuk ise; âlem­i ervahtan, rahm­ý mad
sabavetten,   ihtiyarlýktan,   dünyadan,   kabirden,   berzahtan,   haþirden,   sýrattan   geçer   bir   uzun  
imtihandýr. Ve o iki týlsým ise Cenâb­ý Hakka iman ve âhirete imandýr. Evet, þu kudsî týlsým ile 
insan­ý mü’mini, zindan­ý dünyadan bostan­ý cinana, huzur­u rahmana götüren  bir musahhar at ve
suretini   alýr.   Onun   içindir   ki   ölümün   hakikatini   gören   kâmil   insanlar,   ölümü   sevmiþler.   Daha
gelmeden ölmek istemiþler.
Hem zeval ve firak, memat ve vefat ve daraðacý olan mürur­u zaman, o iman týlsýmý ile, 
Zülcelâlin   taze   taze,   renk   renk,   çeþit   çeþit   mu’ci­zat­ý   nakþýný,   havarýk­ý   kudretini,   tecel
rahmetini,   kemal­i   lezzetle   seyr   ve   temaþaya   vasýta   suretini   alýr.   Evet,   güneþin   nurundaki   re
gösteren âyinelerin tebeddül edip tazelenmesi ve sinema ve perdelerinin deðiþmesi, daha hoþ, daha
manzaralar teþkil eder.
Ve o iki ilâç ise biri, sabýr ile tevekküldür. Hâlýkýnýn kudretine istinat, hikmetine itimattýr
mi? Evet, emr­i “kün feyekûn” e mâlik bir Sultan­ý Cihana, acz tezkeresiyle istinat eden bir adam
pervasý olabilir? Zira, en müthiþ bir musibet karþýþýnda:  14                             deyip itmi’nan­ý k
Rabb­ý  Rahîmine  itimat  eder.  Evet, ârif­i  billâh;  aczden, mehafetullahtan telezzüz eder. Evet, h
lezzet vardýr. Eðer bir yaþýndaki bir çocuðun aklý bulunsa ve ondan sual edilse: “En leziz ve en
hâletin   nedir?”   Belki   diyecek:   “Aczimi,   zaafýmý   anlayýp,   vâlidemin   tatlý   tokatýndan   korkarak
validemin þefkatli sinesine sýðýndýðým hâlettir.” Halbuki: Bütün validelerin þefkatleri, ancak bir le
tecelli­i Rahmettir15. Onun içindir ki kâmil insanlar, aczde ve havfullahda öyle bir lezzet bulmuþ
kendi   havl   ve   kuvvetlerinden   þiddetle   teberri   edip,   Allah’a   acz   ile   sýðýnmýþlar.   Aczi   ve  
kendilerine þefaatçi yapmýþlar.
Diðer ilâç ise, þükür ve kanaat ile talep ve dua ve Rezzâk­ý Rahîmin rahmetine itimattýr. Öy
Evet, bütün yer yüzünü bir sofra­i ni’met eden ve bahar mevsimini bir çiçek destesi yapan ve o sof
yanýna   koyan   ve  üstüne   serpen   bir   Cevâd­ý   Kerîmin   misafirine,   fakr   ve  ihtiyaç,   nasýl   elîm  ve
olabilir? Belki fakr ve ihtiyacý, hoþ bir iþtiha suretini alýr. Ýþtiha gibi, fakrýn tezyidine çalýþýr.
içindir ki kâmil insanlar, fakr ile fahretmiþler. (Sakýn yanlýþ anlama! Allah’a karþý fakrýný hi
yalvarmak demektir. Yoksa, fakrýný halka gösterip, dilencilik vaziyetini almak demek deðildir.)
Ve o bilet, senet ise; baþta namaz olarak edâ­i ferâiz ve terk­i kebâirdir. Öyle mi? Evet, bütün
ihtisas  ve  müþahedenin   ve  bütün   ehl­i  zevk ve keþfin  ittifakiyle; o uzun ve karanlýklý  ebed­ü
yolunda zâd ve zahîre, ýþýk ve burak; ancak Kur’ân’ýn evamirini imtisal ve nevahisinden içtinap il
edilebilir.   Yoksa,   fen   ve  felsefe,  san’at   ve hikmet,  o  yolda  beþ para  etmez. Onlarýn ýþýklarý 
kapýsýna kadardýr.
Ýþte ey tembel nefsim! Beþ vakit namazý kýlmak, yedi kebâiri terketmek, ne kadar az ve ra
hafiftir.   Neticesi   ve   meyvesi   ve   faidesi   ne   kadar   çok,   mühim,   ve   büyük   olduðunu   aklýn  
bozulmamýþ ise anlarsýn. Ve fýsk ve sefahete seni teþvik eden þeytana ve o adama dersin:
“Eðer   ölümü   öldürüp,   zevâli   dünyadan   izale   etmek   ve   aczi   ve   fakrý   beþerden   kaldýrýp
kapýsýný kapamak çaresi varsa, söyle dinleyelim. Yoksa sus!.. Kâinat mescid­i kebirinde, Kur’ân k
okuyor. Onu dinleyelim. O nur ile nurlanalým. Hidayetiyle amel edelim. Ve Onu vird­i zeban e
Evet, söz Odur. Ve Ona derler. Hak olup, Haktan gelip, Hak diyen ve hakikatý gösteren ve nurani h
neþreden Odur!..”
 SEKÝZÝNCÝ SÖZ

                                      

Þu dünya ve dünya içindeki ruh­u insanî ve insanda dinin mahiyet ve kýymetlerini ve eðer Din
olmazsa, dünya bir zindan olmasý ve dinsiz insan, en bedbaht mahlûk olduðunu ve þu âlemin týlsý
açan, ruh­u beþerîyi zulûmattan kurtaran                                                     olduðunu anlamak istersen, þu t
hikâyeciðe bak, dinle:
Eski  zamanda  iki   kardeþ   uzun bir  seyahate beraber gidiyorlar. Gitgide tâ yol ikileþti. O i
baþýnda, ciddî bir adamý gördüler. Ondan sordular: “Hangi yol iyidir?” O dahi onlara dedi ki: “Sað 
kanun ve nizama tebaiyet mecburiyeti vardýr. Fakat o külfet içinde bir emniyet ve saadet vardýr. Sol
ise serbestiyet ve hürriyet vardýr. Fakat o serbestiyet içinde bir tehlike ve þekavet vardýr. Þimdi intih
ihtiyar sizdedir.”  
Bunu dinledikten sonra güzel huylu kardeþ sað yola 18                     deyip gitti. Ve nizam ve int
tebaiyeti kabul etti. Ahlâksýz ve serseri olan diðer kardeþ, sýrf serbestlik için sol yolu tercih etti. Z
hafif, mânen aðýr vaziyette giden bu adamý hayalen takip ediyoruz. Ýþte bu adam, dereden tepeden
gitgide tâ hâli bir sahraya girdi. Birden müthiþ bir sadâ iþitti. Baktý ki dehþetli bir arslan, meþe
çýkýp   ona   hücum   ediyor.   O   da   kaçtý.   Tâ   altmýþ   arþýn   derinliðinde   susuz   bir   kuyuya   rast  
Korkusundan  kendini içine  attý.  Yarýsýna kadar düþüp elleri bir aðaca rast geldi, yapýþtý. Ku
duvarýnda göðermiþ olan o aðacýn iki kökü var. Ýki fare, biri beyaz, biri siyah, o iki köke musalla
kesiyorlar. Yukarýya baktý gördü ki: Arslan nöbetçi gibi kuyunun baþýnda bekliyor. Aþaðýya baktý
ki: Dehþetli bir ejderha içindedir. Baþýný kaldýrmýþ otuz arþýn yukarýdaki ayaðýna takarrüp 
Aðzý   kuyu   aðzý   gibi   geniþtir.   Kuyunun   duvarýna   baktý   gördü   ki:   Isýrýcý   muzýr   haþarat   etr
almýþlar. Aðacýn baþýna baktý gördü ki: Bir incir aðacýdýr. Fakat hârika olarak muhtelif çok aða
meyveleri, cevizden nara kadar baþýnda yemiþleri var.  
Ýþte   þu   adam   sû­i   fehminden,   akýlsýzlýðýndan   anlamýyor   ki   bu,   âdi   bir   iþ   deðildir.   Bu
tesadüfî olamaz. Bu acip iþler içinde garip esrar var. Ve pek büyük bir iþleyici var olduðunu 
etmedi. Þimdi bunun kalbi ve ruh ve aklý, þu elîm vaziyetten gizli feryat ve figan ettikleri halde
emmaresi, gûya bir þey yokmuþ gibi tecâhül edip, ruh ve kalbin aðlamasýndan kulaðýný kapayýp,
kendini   aldatarak   bir   bahçede   bulunuyor   gibi   o   aðacýn   meyvelerini   yemeðe   baþladý.   Halb
meyvelerin bir kýsmý zehirli ve muzýr idi. Bir Hadis­i Kudsîde Cenâb­ý Hakk  buyurmuþ :
Yâni: “Kulum beni nasýl tanýrsa, onunla öyle muamele ederim.”19 Ýþte bu bedbaht adam, sû
ile ve akýlsýzlýðý ile gördüðünü, âdi ve ayn­ý hakikat telâkki etti. Ve öyle de muamele gördü. Ve gö
Ve görecek!.. Ne ölüyor ki kurtulsun. Ne de yaþýyor. Böylece azap çekiyor. Biz de þu meþ’um
azapta býrakýp döneceðiz. Tâ öteki kardeþin hâlini anlýyacaðýz.
Ýþte, þu mübarek akýllý zat gidiyor. Fakat biraderi gibi sýkýntý çekmiyor. Çünki güzel a
olduðundan güzel þeyleri düþünür, güzel hülyâlar eder. Kendi kendine ünsiyet eder. Hem birade
zahmet ve meþakkat çekmiyor. Çünki nizamý bilir, tebaiyyet eder. Teshilât görür. Asayiþ ve em
içinde   serbest   gidiyor.   Ýþte   bir   bahçeye   rastgeldi.   Ýçinde,   hem   güzel   çiçek   ve   meyveler   var.
bakýlmadýðý için murdar þeyler de bulunuyor. Kardeþi dahi böyle birisine girmiþti. Fakat murdar þ
dikkat edip meþgul olmuþ, midesini bulandýrmýþ. Hiç istirahat etmeden çýkýp gitmiþti. Bu zat ise
þeyin iyisine bak” kaidesiyle amel edip, murdar þeylere hiç bakmadý. Ýyi þeylerden iyi istifad
Güzelce istirahat ederek çýkýp gidiyor. 
Sonra gitgide bu dahi evvelki biraderi gibi bir sahra­i azimeye girdi. Birden hücum eden bir ars
sesini   iþitti.   Korktu.   Fakat   biraderi   kadar   korkmadý.   Çünki   hüsn­ü   zanniyle   ve   güzel   fikriyle
sahranýn bir Hâkimi var: Ve bu arslan o Hakimin taht­ý emrinde bir hizmetkâr olmasý ihtimali var
düþünüp teselli buldu. Fakat yine kaçtý. Tâ altmýþ arþýn derinliðinde bir susuz kuyuya rastgeldi; k
içine attý.  Biraderi gibi  ortasýnda bir  aðaca eli yapýþtý;  havada muallâk kaldý. Baktý iki  hayv
aðacýn iki kökünü kesiyorlar. Yukarýya baktý, arslan; aþaðýya baktý, bir ejderha gördü. Ayný k
gibi bir acip vaziyet gördü. Bu dahi tedehhüþ etti. Fakat kardeþinin dehþetinden bin derece hafif... 
güzel ahlâký ona güzel fikir vermiþ. Ve güzel fikir ise, ona her þeyin güzel cihetini gösteriyor. Ý
sebepten þöyle düþündü ki: “Bu acip iþler birbiriyle alâkadardýr. Hem bir emir ile hareket ederle
görünüyor. Öyle ise bu iþlerde bir týlsým vardýr. Evet bunlar bir gizli Hâkimin emriyle dönerler. Öy
ben   yalnýz  deðilim;   o  gizli   Hâkim   bana  bakýyor; beni  tecrübe ediyor;  bir  maksat için beni  bi
sevkedip dâvet ediyor.” Þu tatlý korku ve güzel fikirden bir merak neþ’et eder ki: “Acaba beni te
edip kendini bana tanýttýrmak isteyen ve bu acip yol ile bir maksada sevkeden kimdir?”
Sonra tanýmak merakýndan týlsým sahibinin muhabbeti neþ’et etti. Ve þu muhabbetten tý
açmak arzusu neþ’et etti. Ve o arzudan týlsým sahibini râzý edecek ve hoþuna gidecek bir güzel v
almak iradesi neþ’et etti.
Sonra aðacýn baþýna baktý, gördü ki: Ýncir aðacýdýr. Fakat baþýnda binlerle aðacýn mey
vardýr. O vakit bütün bütün korkusu gitti. Çünki kat’î anladý ki: Bu incir aðacý bir listedir, bir fihri
bir sergidir! O mahfî Hâkim bað ve bostanýndaki meyvelerin nümunelerini bir týlsým ve bir mu’ciz
aðaca takmýþ ve kendi misafirlerine ihzar ettiði et’imeye birer iþaret suretinde o aðacý tezyin 
olmalý. Yoksa bir tek aðaç, binler aðaçlarýn meyvelerini vermez.
 Sonra niyaza baþladý. Tâ týlsýmýn anahtarý ona ilhâm oldu. Baðýrdý ki:
“Ey bu yerlerin Hâkimi! Senin bahtýna düþtüm. Sana dehalet ediyorum ve sana hizmetkârý
senin rýzaný istiyorum. Ve seni arýyorum.”
Ve bu niyazdan sonra birden kuyunun duvarý yarýlýp, þâhâne nezih ve güzel bir bahçeye bir
açýldý. Belki ejderha aðzý o kapýya inkýlâb etti. Ve arslan ve ejderha, iki hizmetkâr suretini giydil
onu içeriye dâvet ediyorlar. Hattâ o arslan, kendisine musahhar bir at þekline girdi. 
Ýþte ey tembel nefsim! Ve ey hayâlî arkadaþým!
Geliniz. Bu iki kardeþin vaziyetlerini muvazene edelim. Tâ iyilik nasýl iyilik getirir ve fenalýk
fenalýk getirir... Görelim, bilelim.
Bakýnýz: Sol yolun bedbaht yolcusu, her vakit ejderhanýn aðzýna girmeye muntazýrdýr, titriy
þu bahtiyar ise, meyvedar ve revnektar bir bahçeye dâvet edilir. Hem o bedbaht, elîm bir dehþette ve
bir korku içinde kalbi parçalanýyor. Ve þu bahtiyar ise leziz bir ibret, tatlý bir havf, mahbup bir m
içinde garip þeyleri seyir ve temâþa ediyor. Hem o bedbaht, vahþet ve me’yusiyet ve kimsesizlik 
azap çekiyor. Ve þu bahtiyar ise ünsiyet ve ümit ve iþtiyak içinde telezzüz ediyor. Hem o bedbaht k
vahþi canavarlarýn hücumuna mâruz bir mahpus hükmünde görüyor. Ve þu bahtiyar ise bir aziz mis
ki, misafiri olduðu Mihmandar­ý Kerîmin acip hizmetkârlarý ile ünsiyet edip eðleniyor. Hem o be
zâhiren   leziz   mânen   zehirli   yemiþleri   yemekle   azabýný   tâcil   ediyor.   Zira,   o   meyveler   nümune
Tatmaya izin var, tâ asýllarýna tâlip olup müþteri olsun. Yoksa hayvan gibi yutmaya izin yoktur. 
bahtiyar ise tadar, iþi anlar, yemesini tehir eder. Ve intizar ile telezzüz eder. Hem o bedbaht kendi ke
zulmetmiþ. Gündüz gibi güzel bir hakikatý ve parlak bir vaziyeti, basiretsizliði ile kendisine muz
zulûmatlý   bir   evham,   bir   cehennem   þekline   getirmiþ.   Ne   þefkate   müstahaktýr.   Ve   ne   de   kim
þekvaya hakký vardýr.
Meselâ: Bir adam güzel bir bahçede, ahbablarýnýn ortasýnda, yaz mevsiminde, hoþ bir ziya
keyfe kanaat etmeyip kendini pis müskirlerle sarhoþ edip, kendisini kýþ ortasýnda canavarlar içind
çýplak   tahayyül   edip,   baðýrmaya   ve   aðlamaya   baþlasa;   nasýl   þefkate   lâyýk   deðil.   Kendi   ke
zulmediyor. Dostlarýný canavar görüp tahkir ediyor. Ýþte bu bedbaht dahi öyledir. Ve þu bahtiy
hakikati görür. Hakikat ise güzeldir. Hakikatin hüsnünü derk etmekle, hakikat sahibinin kemâline h
eder. Rahmetine müstahak olur. Ýþte “Fenalýðý kendinden, iyiliði Allah’dan bil” olan hükm­ü Kur’
sýrrý zâhir oluyor. Daha bunlar gibi sâir farklarý muvazene etsen anlayacaksýn ki: Evvelkisinin 
emmaresi, ona bir mânevî cehennem ihzar etmiþ. Ve ötekisinin hüsn­ü niyeti ve hüsn­ü zanný ve h
hasleti ve hüsn­ü fikri, onu büyük bir ihsan ve saadete ve parlak bir fazilete ve feyze mazhar etmiþ.
Ey nefsim! Ve ey nefsimle beraber bu hikâyeyi dinleyen adam!
Eðer   bedbaht   kardeþ   olmak   istemezsen   ve   bahtiyar   kardeþ   olmak   istersen   Kur’ân’ý   din
hükmüne muti ol! Ve Ona yapýþ! Ve ahkâmiyle amel et!.
Þu hikâye­i temsilîyede olan hakikatlarý eðer fehmettin ise, hakikat­ý dîni ve dünyayý ve insa
imaný ona tatbik edebilirsin. Mühimlerini ben söyliyeceðim. Ýncelerini sen kendin istihraç et.
Ýþte  bak!   O  iki   kardeþ   ise; biri, ruh­u  mü’min  ve  kalb­i  sâlihdir. Diðeri,  ruh­u  kâfir  ve 
fâsýktýr. Ve o iki tarikten sað ise, tarik­i Kur’ân ve imandýr. Sol ise, tarik­i isyan ve küfrandýr.
yoldaki bahçe ise, cemiyet­i beþeriye ve medeniyet­i insaniye içinde muvakkat hayat­ý içtimâiye
hayýr ve þer, iyi ve fena, temiz ve pis þeyler beraber bulunur. Âkýl odur ki :   20                         kaid
amel eder, selâmet­i kalb ile gider.
Ve o sahra ise þu arz ve dünyadýr. Ve o arslan ise ölüm ve eceldir. Ve o kuyu ise beden­i in
zaman­ý   hayattýr.   Ve   o   altmýþ   arþýn   derinlik   ise   ömr­ü   vasatî   ve   ömr­ü   galibi   olan   altmýþ   s
iþarettir. Ve o aðaç ise müddet­i ömür ve madde­i hayattýr. Ve o siyah ve beyaz iki hayvan ise ge
gündüzdür. Ve o ejderha ise aðzý kabir olan tarik­i berzahiye ve revak­ý uhrevîdir. Fakat o aðýz, m
için zindandan bir bahçeye açýlan bir kapýdýr. Ve o haþarat­ý muzýrra ise musîbât­ý dünyeviyedir.
mü’min   için,   gaflet   uykusuna   dalmamak   için   tatlý   îkazat­ý   Ýlâhiye   ve   iltifatat­ý   Rahm
hükmündedir. Ve o aðaçtaki yemiþler ise dünyevî ni’metlerdir ki Cenab­ý Kerîm­i Mutlak, onlarý
ni’metlerine bir liste, hem ihtar edici, hem müþabihleri, hem cennet meyvelerine müþterileri dâve
nümûneler suretinde yapmýþ. Ve o aðacýn birliðiyle beraber, muhtelif baþka baþka meyveler verm
Kudret­i Samedaniyenin sikkesine ve Rububiyet­i Ýlâhiyenin hâtemine ve Saltanat­ý Ulûhiyetin turr
iþarettir.
Çünki: “Bir tek þeyden her þeyi yapmak”; yâni, bir topraktan bütün nebatat ve meyveleri ya
hem bir sudan bütün hayvanatý halketmek21; hem basit bir yemekten bütün cihazat­ý hayvaniyey
etmek;  bununla  beraber  “Her  þeyi bir tek þey yapmak” yani, zîhayatýn yediði gayet muhtelif­ü
taamlardan o zîhayata bir lâhm­ý mahsus yapmak; bir cild­i basit dokumak gibi san’atlar, Zât­ý E
Samed   olan   Sultan­ý   Ezel   ve   Ebedin   sikke­i   hassasýdýr.   Hâtem­i   mahsusudur...   Taklit   edilm
turrasýdýr. Evet, bir þeyi her þey ve her þeyi bir þey yapmak, her þeyin Hâlýkýna has ve Kadir­i 
Þeye mahsus bir niþandýr, bir âyettir. Ve o týlsým ise, sýrr­ý iman ile açýlan sýrr­ý hikmet­i hilkatt
o miftah ise:                                                                                 dur. Ve o ejderha aðzý bahçe kap
inkýlâp etmesi ise iþarettir ki:
Kabir ehl­i dalâlet ve tuðyan için vahþet ve nisyan içinde zindan gibi sýkýntýlý ve bir ejderha
gibi dar bir mezara açýlan bir kapý olduðu halde, ehl­i Kur’ân ve iman için zindan­ý dünyadan bo
bekaya   ve   meydan­ý   imtihandan   ravza­i   cinana   ve   zahmet–i   hayattan   rahmet­i   Rahmâna   açýl
kapýdýr24  . Ve  o  vahþi arslanýn dahi mûnis bir hizmetkâra dönmesi ve musahhar bir at olma
iþarettir ki mevt, ehl­i dalâlet için bütün mahbubatýndan elîm bir firak­ý ebedîdir. Hem kendi ce
kâzibe­i dünyevisinden ihraç ve vahþet ve yalnýzlýk içinde zindan­ý mezara idhal ve hapis olduðu 
ehl­i hidayet ve ehl­i Kur’ân için öteki âleme gitmiþ eski dost ve ahbablarýna kavuþmaya vesiledir
hakiki vatanlarýna ve ebedî makam­ý saadetlerine girmeye vasýtadýr. Hem zindan­ý dünyadan bo
cinana bir davettir. Hem Rahmân­ý Rahîmin fazlýndan, kendi hizmetine mukabil ahz­ý ücret etme
nöbettir. Hem vazife­i hayat külfetinden bir terhistir. Hem ubûdiyet ve imtihanýn tâlim ve tâlimatýnd
paydostur...
Elhâsýl :  Her kim  hayat­ý fâniyeyi esas maksat yapsa zâhiren bir cennet içinde olsa da, m
cehennemdedir. Ve her kim hayat­ý bâkiyeye ciddî müteveccih ise, saadet­i dâreyne mazhardýr. Dü
ne kadar fena ve sýkýntýlý olsa da dünyasýný, Cennetin intizar salonu hükmünde gördüðü için hoþ 
tahammül eder, sabýr içinde þükreder.

DOKUZUNCU SÖZ

      25                                                                                         
Ey   birader!   Benden,   namazýn   þu   muayyen   beþ   vakte   hikmet­i   tahsîsini   soruyorsun.   Pe
hikmetlerinden yalnýz birisine iþaret ederiz.
Evet   her   bir   namazýn  vakti,   mühim   bir   inkýlâp   baþý   olduðu   gibi,   azîm   bir   tasarruf­u  Ýl
âyinesi ve o tasarruf içinde ihsanat­ý külliye­i Ýlâhiyenin birer ma’kesi olduðundan, Kadîr­i Zülce
vakitlerde daha ziyade tesbih ve tâzim ve hadsiz ni’metlerinin iki vakit ortasýnda toplanmýþ yekû
karþý þükür ve hamd demek olan namaza emredilmiþtir. Þu ince ve derin mânâyý bir parça fehm
için beþ nükteyi nefsimle beraber dinlemek lâzým.
Birinci   Nükte:   Namazýn   mânâsý,   Cenâb­ý   Hakk’ý   tesbih   ve  tâzim   ve   þükürdür.   Yâni,   Ce
karþý,   kavlen   ve   fiilen   “Sübhanallah”   deyip   takdis   etmek...   Hem   Kemâline   karþý,   lâfzen   ve  a
“Allahu Ekber” deyip tâzim etmek... Hem Cemâline karþý, kalben ve lisanen ve bedenen “Elhamdü
deyip þükretmektir. Demek Tesbih ve Tekbir ve Hamd, namazýn çekirdekleri hükmündedirler. Ond
ki namazýn harekât ve ezkârýnda bu üç þey, her tarafýnda bulunuyorlar. Hem ondandýr ki nam
sonra,  namazýn   ma’nâsýný   te’kit  ve takviye için  þu  Kelimat­ý  Mübareke,  otuz  üç defa  tekrar  
Namazýn ma’nâsý, þu mücmel hülâsalarla te’kit edilir...
Ýkinci Nükte : Ýbadetin mânâsý þudur ki: Dergâh­ý Ýlâhîde abd, kendi kusurunu ve acz ve fa
görüp   kemâl­i   Rububiyetin   ve   Kudret­i   Samedâniyenin   ve   Rahmet­i   Ýlâhiyenin   önünde   hay
muhabbetle secde etmektir. Yâni, Rububiyetin saltanatý nasýl ki ubûdiyeti ve itaati ister; Rubub
kudsiyeti, paklýðý dahi ister ki abd, kendi kusurunu görüp istiðfar ile ve Rabbýný bütün nekaisten p
müberra ve ehl­i dalâletin efkâr­ý bâtýlasýndan münezzeh ve muallâ ve kâinatýn bütün kusurât
mukaddes ve muarra olduðunu Tesbih ile, Sübhanallah ile ilân etsin.
Hem de Rububiyetin kemâl­i kudreti dahi ister ki abd, kendi za’fýný ve mahlûkatýn aczini gör
Kudret­i Samedaniyenin azamet­i âsârýna karþý istihsan ve hayret içinde Allahu Ekber deyip hu
rükûa gidip, Ona iltica ve tevekkül etsin.
Hem, Rububiyetin nihayetsiz hazine­i rahmeti de ister ki abd, kendi ihtiyacýný ve bütün mahlû
fakr ve ihtiyacatýný sual ve dua lisaniyle izhar ve Rabbinin ihsan ve in’amatýný þükür ve sena 
Elhamdülillâh ile ilân etsin. Demek, namazýn ef’al ve akvali, bu mânâlarý tazammun ediyor ve 
için taraf­ý Ýlâhîden vaz’edilmiþler.
Üçüncü Nükte : Nasýl ki insan þu âlem­i kebîrin bir misâl­i musaððarýdýr. Ve Fâtiha­i Þerî
Kur’ân­ý Azimüþþanýn bir timsâl­i münevveridir. Namaz dahi bütün ibadatýn envaýný þâmil bir fih
nurâniyedir. Ve bütün esnaf­ý mahlûkatýn elvan­ý ibadetlerine iþaret eden bir harita­i kudsiyedir.
Dördüncü Nükte: Nasýl ki haftalýk bir saatin sâniye ve dakika ve saat ve günlerini sayan m
birbirine bakarlar, birbirinin misâlidirler ve birbirinin hükmünü alýrlar. Öyle de Cenâb­ý Hakk’
saat­ý kübrasý olan þu âlem­i dünyanýn sâniyesi hükmünde olan gece ve gündüz deverâný.. ve daki
sayan seneler.. ve saatleri sayan tabakat­ý ömr­ü insan.. ve günleri sayan edvâr­ý ömr­ü âlem; bir
bakarlar, birbirinin misâlidirler ve birbirinin hükmündedirler ve birbirini hatýrlatýrlar. Meselâ:
Fecir zamaný: Tulûa kadar; evvel­i bahar zamanýna, hem insanýn rahm­ý madere düþtüðü âvâ
hem semavat ve arzýn altý gün hilkatinden birinci gününe benzer ve hatýrlatýr ve onlardaki þu
Ýlâhiyeyi ihtar eder.
Zuhr zamaný ise: Yaz mevsiminin ortasýna, hem gençlik kemâline, hem ömr­ü dünyadaki hi
insan devrine benzer ve iþaret eder. Ve onlardaki tecelliyat­ý rahmeti ve füyuzat­ý ni’meti hatýrlatýr
Asr   zamaný   ise:   Güz   mevsimine,   hem   ihtiyarlýk   vaktine,   hem   âhirzaman   Peygamb
(aleyhissalâtü   Vesselâm)   Asr­ý   Saadetine   benzer.   Ve   onlardaki   þuunat­ý   Ýlâhiyeyi   ve   in’a
Rahmâniyeyi ihtar eder.
Maðrib zamaný ise: Güz mevsiminin âhirinde pek çok mahlûkatýn gurubunu, hem insanýn vef
hem dünyanýn kýyamet iptidasýndaki harâbiyetini ihtar ile tecelliyât­ý Celâliyeyi ifham ve beþeri
uykusundan uyandýrýr.. ikaz eder...
Ýþâ vakti  ise: Âlem­i zulûmat, nehar âleminin bütün âsârýný siyah kefeni ile setretmesini
kýþýn beyaz kefeni ile ölmüþ yerin yüzünü örtmesini, hem vefat etmiþ insanýn bâkiye­i âsârý dah
edip nisyan perdesi altýna girmesini, hem bu dâr­ý imtihan olan dünyanýn, bütün bütün kapanm
ihtar ile Kahhâr­ý Zülcelâlin celâlli tasarrufatýný ilân eder.
Gece vakti ise: Hem kýþý, hem kabri, hem âlem­i Berzahý ifham ile ruh­u beþer Rahmet­i Rah
ne derece muhtaç olduðunu insana hatýrlatýr. 
Ve   gecede   teheccüd   ise:   Kabir   gecesinde   ve   berzah   karanlýðýnda   ne   kadar   lüzumlu   bir
olduðunu   bildirir..   ikaz   eder.   Ve   bütün   bu   inkýlâbat   içinde   Cenâb­ý   Mün’im­i   Hakikinin   niha
ni’metlerini ihtar ile ne derece hamd ve senaya müstahak olduðunu ilân eder.
Ýkinci sabah ise: Sabah­ý haþri ihtar eder. Evet, þu gecenin sabahý ve þu kýþýn baharý ne
mâkul ve lâzým ve kat’î ise haþrin sabahý da, berzahýn baharý da o kat’iyyettedir.
Demek bu beþ vaktin her biri, bir mühim inkýlâp baþýnda olduðu ve büyük inkýlâplarý ihtar
gibi, Kudret­i Samedaniyenin tasarrufat­ý azîme­i yevmiyesinin iþaretiyle, hem senevî, hem asrî
dehrî kudretin mu’cizatýný ve rahmetin hedayasýný hatýrlatýr.
Demek, asýl vazife­i fýtrat ve esas­ý ubûdiyet ve kat’î borç olan farz namaz, þu vakitlerde lây
ve enseptir.
Beþinci Nükte: Ýnsan, fýtraten gayet zaifdir. Halbuki her þey ona iliþir, onu müteessir ve müt
eder.   Hem,   gayet   âcizdir.   Halbuki   belâlarý   ve   düþmanlarý   pek   çoktur.   Hem   gayet   fakirdir.   H
ihtiyacatý pek ziyadedir. Hem, tembel ve iktidarsýzdýr. Halbuki hayatýn tekâlifi gayet aðýrdýr.
insaniyet   onu   kâinatla   alâkadar   etmiþtir.   Halbuki   sevdiði,   ünsiyet   ettiði   þeylerin   zevâl   ve   f
mütemâdiyen onu incitiyor. Hem, akýl ona yüksek maksatlar ve bâki meyveler gösteriyor. Halbu
kýsa, ömrü kýsa, iktidarý kýsa, sabrý kýsadýr.
Ýþte bu vaziyette bir ruh, fecir zamanýnda bir Kadîr­i Zülcelâlin, bir Rahîm­i Zülcemâlin derg
niyaz ile, namaz ile müracaat edip arz­ý hâl etmek, tevfik ve medet istemek, ne kadar elzem ve peþ
gündüz âleminde baþýna gelecek, beline yüklenecek iþleri, vazifeleri tahammül için ne kadar lüzum
nokta­i istinat olduðu bedaheten anlaþýlýr.
Ve   zuhr   zamanýnda   ­ki   o   zaman­   gündüzün   kemâli   ve   zevale   meyli   ve   yevmî   iþlerin   â
tekemmülü ve meþâðilin tazyikinden muvakkat bir istirahat zamaný ve fâni dünyanýn bekasýz ve
iþlerin verdiði gaflet ve sersemlikten ruhun teneffüse ihtiyaç vakti ve in’amat­ý Ýlâhiyenin tezahür
bir andýr. Ruh­u beþer o tazyikten kurtulup, o gafletten sýyrýlýp, o mânâsýz ve bekasýz þeylerden ç
Kayyum­u Bâki olan Mün’im­i Hakikinin dergâhýna gidip el baðlayarak, yekûn ni’metlerine þük
hamd   edip   ve   istiâne   etmek   ve   Celâl   ve   Azametine   karþý   rükû   ile   aczini   izhar   etmek   ve   K
Bîzevâline ve Cemâl­i Bîmisâline karþý secde edip hayret ve muhabbet ve mahviyetini ilân etmek d
olan   zuhr   namazýný   kýlmak;   ne   kadar   güzel,   ne   kadar   hoþ,   ne   kadar   lâzým   ve   münasip   old
anlamayan insan, insan deðil...
Asr vaktinde ­ki o vakit­ hem güz mevsim­i hazinânesini ve ihtiyarlýk hâlet­i mahzunânes
âhirzaman mevsim­i elîmanesini andýrýr ve hatýrlattýrýr. Hem yevmî iþlerin neticelenmesi zamaný
o günde mazhar olduðu sýhhat ve selâmet ve hayýrlý hizmet gibi niam­ý Ýlâhiyenin bir yekûn­u
teþkil ettiði zamaný; hem o koca güneþin ufûle meyletmesi iþaretiyle, insan bir misafir memur ve h
geçici, bîkarar olduðunu ilân etmek zamanýdýr. Þimdi, ebediyeti isteyen ve ebed için halkolunan ve 
karþý perestiþ eden ve firaktan müteellim olan ruh­u insan; kalkýp abdest alýp þu asr vaktinde 
namazýný kýlmak için Kadîm­i Bâki ve Kayyum­u Sermedînin dergâh­ý Samedaniyesine arz­ý mü
ederek zevalsiz ve nihayetsiz Rahmetinin iltifâtýna iltica edip, hesapsýz ni’metlerine karþý þükür ve
ederek, Ýz­zet­i Rububiyetine karþý zelîlâne rükûa gidip Sermediyet­i Ulûhiyetine karþý mahviyetk
secde ederek, hakiki bir teselli.. bir rahat­ý ruh bulup, huzur­u Kibriyasýnda kemerbeste­i ubûdiyet 
demek olan asr namazýný kýlmak; ne kadar ulvî bir vazife, ne kadar münâsip bir hizmet, ne kadar y
bir borc­u fýtrat eda etmek, belki gayet hoþ bir saadet elde etmek olduðunu insan olan anlar.
Maðrib vaktinde ­ki o zaman­ hem kýþýn baþlamasýndan yaz ve güz âleminin nazenin ve
mahlûkatýnýn  veda­yý  hazinanesi içinde gurub  etmesinin  zamanýný andýrýr.  Hem, insanýn  ve
bütün   sevdiklerinden   bir   firak­ý   elîmane   içinde   ayrýlýp   kabre   girmek   zamanýný   hatýrlatýr.  
dünyanýn zelzele­i sekerat içinde vefatiyle bütün sekenesi; baþka âlemlere göçmesi ve bu dar­ý im
lâmbasýnýn   söndürülmesi  zamanýný andýrýr, hatýrlatýr. Ve zevâlde  gurub eden  mahbublara  pe
edenleri þiddetle ikaz eder bir zamandýr. Ýþte akþam namazý için böyle bir vakitte fýtraten bir C
Bâkiye âyine­i müþtak olan ruh­u beþer, þu azîm iþleri yapan ve bu cesîm âlemleri çeviren, tebdi
Kadîm­i Lemyezel ve Bâki­i Lâyezâlin arþ­ý azametine yüzünü çevirip, bu fânilerin üstünde “A
Ekber” deyip, onlardan ellerini çekip, hizmet­i Mevlâ için el baðlayýp Dâim­i Bâkinin huzurunda k
edip, “Elhamdülillâh” demekle.. kusursuz kemâline, misilsiz Cemâline, nihayetsiz Rahmetine karþý
ü senâ edip,                       26                    demekle.. muînsiz Rububiyetine, þeriksiz Ulûhiyetine, ve
Saltanatýna   karþý   arz­ý   ubûdiyet   ve   istiâne   etmek,   hem   nihayetsiz   Kibriyâsýna,   hadsiz   kudreti
acizsiz izzetine karþý rükûa gidip bütün kâinatla beraber zaaf ve aczini, fakr ve zilletini izhar etm
27                        deyip, Rabb­i Azimini tesbih edip, hem zevâlsiz Cemâl­i Zâtýna, tegayyürsüz S
Kudsiyesine,   tebeddülsüz   Kemâl­i   Sermediyetine   karþý   secde   edip,   hayret   ve   mahviyet   içinde
mâsiva ile muhabbet ve ubûdiyetini ilân edip, hem bütün fânilere bedel bir Cemîl­i Bâki, bir Ra
Sermedî bulup,   28                       demekle; zevâlden münezzeh, kusurdan müberra Rabb­ý A’l
takdîs   etmek..   sonra   teþehhüd   edip   oturup   bütün   mahlûkatýn   tahiyyat­ý   mübarekelerini   ve   sal
tayyibelerini kendi hesabýna o Cemil­i Lemyezel ve Celîl­i Lâyezâle hediye edip ve Resul­i Ekr
selam etmekle, bîatýný tecdid ve evâmirine itaatýný izhar edip ve imanýný tecdid ile tenvir etmek i
kasr­ý kâinatýn intizam­ý hakîmanesini müþahede edip Sâni­i Zülcelâlin Vahdâniyetine þehadet e
hem Saltanat­ý Rububiyetin dellâlý ve mübellið­i marziyatý ve kitab­ý kâinatýn tercüman­ý âyâtý
Muhammed­i Arabî Aleyhissalâtü Vesselâmýn Risâletine þehadet etmek demek olan maðrib nam
kýlmak ne kadar latîf, nazif bir vazife, ne kadar aziz, leziz bir hizmet, ne kadar hoþ ve güzel bir ubû
ne kadar ciddî bir hakikat ve bu fâni misafirhânede bâkiyane bir sohbet ve dâimane bir saadet old
anlamýyan adam, nasýl adam olabilir!..
Ýþâ vaktinde ­ki o vakit­ gündüzün ufukta kalan bâkiye­i âsârý dahi kaybolup gece âlemi, k
kaplar.    29                     olan Kadir­i Zülcelâlin, o beyaz sahifeyi bu siyah sahifeye çevirmes
tasarrufat­ý Rabbâniyesiyle yazýn müzeyyen yeþil sahifesini kýþýn bârid beyaz sahifesine çevirmes
30                        olan Hakîm­i Zülkemâlin icraat­ý Ýlâhiyesini hatýrlatýr. Hem, mürur­u zamanla
kuburun bâkiye­i âsârý dahi þu dünyadan kesilmesiyle bütün bütün baþka âleme geçmesindeki “H
mevt ve hayâtýn” þuunat­ý Ýlâhiyesini andýrýr. Hem, dar ve fâni ve hakir dünyanýn tamamen harap
azîm   sekerâtiyle   vefat   edip,   geniþ   ve   bâki   ve   azametli   âlem­i   âhiretin   inkiþafýnda   “Hâlýk­ý   a
semavatýn” tasarrufat­ý Celâliyesini ve tecelliyat­ý Cemaliyesini andýrýr, hatýrlattýrýr bir zamandý
Hem, þu kâinatýn Mâlik ve Mutasarrýf­ý Hakikisi, Ma’bud ve Mahbub­u Hakikisi, O Zât olab
gece gündüzü, kýþ ve yazý, dünya ve âhireti bir kitabýn sahifeleri gibi sühuletle çevirir, yazar, 
deðiþtirir; bütün bunlara hükmeder bir Kadîr­i Mutlak olduðunu isbat eden bir vaziyettir.
Ýþte  nihayetsiz  âciz,  zaif,   hem  nihayetsiz  fakir,  muhtaç,  hem  nihayetsiz  bir   istikbal  zulüm
dalmakta, hem nihayetsiz hâdisat içinde çalkanmakta olan ruh­u beþer, yatsý namazýný kýlmak i
mânâdaki Iþâda, Ýbrâhimvâri  31                   deyip Ma’bud­u Lemyezel, Mahbûb­u Lâyezâlin derg
namaz ile iltica edip ve þu fâni âlemde ve fâni ömürde ve karanlýk dünyada ve karanlýk istikbald
Bâki­i Sermedî ile münâcat edip bir parçacýk bir sohbet­i bâkiye, birkaç dakikacýk bir ömr­ü bâki 
dünyasýna nur serpecek, istikbâlini ýþýklandýracak, mevcudatýn ve ahbabýnýn firak ve zevâlinde 
eden yaralarýna merhem sürecek olan Rahmân­ý Rahîmin iltifat­ý Rahmetini ve nur­u hidayetini 
istemek.. hem muvakkaten onu unutan ve gizlenen dünyayý, o dahi unutup, dertlerini kalbin aðlam
dergâh­ý Rahmette döküp.. hem ne olur ne olmaz, ölüme benziyen uykuya girmeden evvel son v
ubûdiyetini yapýp, yevmiye defter­i amelini hüsn­ü hâtime ile baðlamak için salâte kýyam etmek
bütün fâni sevdiklerine bedel bir Ma’bud ve Mahbub­u Bâkinin ve bütün dilencilik ettiði âcizlere
bir Kadir­i Kerimin ve bütün titrediði muzýrlarýn þerrinden kurtulmak için bir Hafîz­i Rahîmin huz
çýkmak.. hem Fâtiha ile baþlamak, yâni bir þeye yaramýyan ve yerinde olmýyan nâkýs, fakir mahl
medih ve minnettarlýða bedel, bir Kâmil­i Mutlak ve Ganiyy­i Mutlak ve Rahîm, Kerîm olan Ra
âlemini medh ü senâ etmek.. hem     32                                 hitabýna terakki etmek; yâni, küçüklüðü, h
kimsesizliði ile beraber ezel ve ebed Sultâný olan Mâlik­i Yevmiddine intisâbiyle þu kâinatta nazd
misafir ve ehemmiyetli bir vazifedar makamýna girip 33                          demekle bütün mah
nâmýna kâinatýn cemaat­ý kübrâsý ve cemiyet­i uzmasýndaki ibadat ve istianatý Ona takdim etmek
Hem,   34                        demekle, istikbal karanlýðý içinde saadet­i ebediyeye giden, nurân
olan Sýrat­ý Müstakîme hidayeti istemek.. hem, þimdi yatmýþ nebâtat, hayvanat gibi gizlenmiþ gün
hüþyâr   yýldýzlar,   birer   nefer   misillü   emrine   musahhar   ve  bu   misafirhâne­i   âlemde   birer   lâmba
hizmetkârý olan Zât­ý Zülcelâlin Kibriyasýný düþünüp “Allahu Ekber” deyip rükûa varmak.. hem
mahlûkatýn secde­i kübrâsýný düþünüp, yâni þu gecede yatmýþ mahlûkat gibi her senede, her as
enva­ý   mevcudat,   hattâ   arz,   hattâ   dünya,   birer   muntazam   ordu,   belki   birer   mutî   nefer   gibi   v
ubûdiyet­i dünyeviyesinden Emr­i 35               ile terhis edildiði zaman, yâni âlem­i gayba gönde
vakit, nihayet intizam ile zevalde gurub seccadesinde, “Allahu Ekber” deyip secde ettikleri.. hem 
den gelen bir sayha­i ihya ve ikaz ile yine baharda; kýsmen aynen, kýsmen mislen haþrolup kýyam
kemerbeste­i hizmet­i Mevlâ olduklarý gibi; þu insancýk, onlara iktidaen o Rahmân­ý Zülkemâ
Rahîm­i Zülcemâlin bâr­gâh­ý huzurunda hayret­âlûd bir muhabbet, beka­âlûd bir mahviyet, izzet­âl
tezellül   içinde   “Allahu   Ekber”   deyip   sücûda  gitmek;   yâni,   bir   nevi   Mi’râca  çýkmak  demek  ola
namazýný kýlmak, ne kadar hoþ, ne kadar güzel, ne kadar þirin, ne kadar yüksek, ne kadar aziz ve
ne   kadar   mâkul   ve   münasip   bir   vazife,   bir   hizmet,   bir   ubûdiyet,   bir   ciddi   hakikat   olduðunu   e
anladýn.
Demek   þu   beþ  vakit;  her   biri,  birer inkýlâb­ý  azimin iþârâtý ve icrâat­ý  cesîme­i Rabbân
emarâtý ve in’amat­ý külliye­i Ýlâhiyenin alâmatý olduklarýndan borç ve zimmet olan farz nama
zamanlara tahsisi, nihayet hikmettir..
 YÝRMÝBÝRÝNCÝ SÖZ
(Ýki Makamdýr)
Birinci Makam

36                                                                                         
Bir zaman sinnen, cismen, rütbeten büyük bir adam bana dedi: “Namaz iyidir. Fakat hergün h
beþer defa kýlmak çoktur. Bitmediðinden usanç veriyor?”
O zâtýn o sözünden hayli zaman geçtikten sonra, nefsimi dinledim. Ýþittim ki ayný sözleri söy
Ve ona baktým gördüm ki tembellik kulaðýyla þeytandan ayný dersi alýyor. O vakit anladým: O
sözü,   bütün   nüfus­u   emmarenin   nâmýna   söylemiþ   gibidir.   Veya   söylettirilmiþtir.   O   zaman   ben
dedim: “Madem nefsim emmaredir. Nefsini ýslâh etmeyen baþkasýný ýslâh edemez. Öyle ise nefs
baþlarým.”
Dedim: Ey nefis!.. Cehl­i mürekkeb içinde, tembellik döþeðinde, gaflet uykusunda söyledið
söze mukabil “BEÞ ÝKAZ” ý benden iþit...
Birinci ikaz : Ey bedbaht nefsim!. Acaba ömrün ebedî midir?. Hiç kat’î senedin var mý ki g
seneye,   belki   yarýna   kadar   kalacaksýn?.   Sana   usanç   veren   tevehhüm­ü   ebediyettir.   Keyf   için,
dünyada kalacak gibi nazlanýyorsun. Eðer anlasa idin ki ömrün azdýr, hem faidesiz gidiyor. Elbette
yirmi dörtten birisini, hakiki bir hayat­ý ebediyenin saadetine medar olacak bir güzel ve hoþ ve ra
rahmet bir hizmete sarfetmek; usanmak þöyle dursun, belki ciddî bir iþtiyak ve hoþ bir zevki t
sebep olur.
Ýkinci ikaz : Ey þikem­perver nefsim! Acaba her gün her gün ekmek yersin, su içersin, h
teneffüs edersin; sana onlar usanç veriyor mu? Madem vermiyor; çünki, ihtiyaç tekerrür ettiðinden
deðil, belki telezzüz ediyorsun.
Öyle ise: Hâne­i cismimde senin arkadaþlarýn olan kalbimin gýdasý, ruhumun âb­ý hayatý ve l
Rabbâniyyemin   hava­yý   nesimini   cezp   ve   celbeden   namaz   dahi,   seni   usandýrmamak   gerektir.
nihayetsiz   teessürat   ve   elemlere   maruz   ve   müptelâ   ve   nihayetsiz   telezzüzata   ve   emellere   meft
pürsevda bir kalbin kut ve kuvveti her þeye kadir bir Rahîm­i Kerîmin kapýsýný niyaz ile çalmakl
edilebilir.  Evet,  þu  fâni  dünyada ke­mâl­i sür’âtle vaveyla­yý firaký koparan giden, ekser mevc
alâkadar   bir   ruhun   âb­ý   hayatý   ise   her   þeye  bedel   bir   Ma’bûd­u   Bâkinin,   bir   Mahbûb­u   Serm
çeþme­i  rahmetine namaz  ile teveccüh etmekle içilebilir. Evet, fýtraten ebediyeti istiyen ve ebe
halkolunan ve ezelî ve ebedî bir Zâtýn âyinesi olan ve nihayetsiz derecede nâzik ve letâfetli bu
zîþuur bir sýrr­ý insanî, zînur bir latîfe­i Rabbâniye, þu kasâvetli, ezici ve sýkýntýlý, geçici ve zulü
ve   boðucu   olan   ahvâl­i   dünyeviye   içinde,   elbette   teneffüse   pek   çok   muhtaçtýr.   Ve   ancak   nam
penceresiyle nefes alabilir.
Üçüncü   ikaz:   Ey   sabýrsýz   nefsim!   Acaba   geçmiþ   günlerdeki   ibadet   külfetini   ve   nam
meþakkatini   ve   musibet   zahmetini,   bugün   düþünüp   muzdarip   olmak;   hem   gelecek   günlerdeki  
vazifesini ve namaz hizmetini ve musibet elemini, bugün tasavvur edip sabýrsýzlýk göstermek, hiç
akýl   mýdýr?   Þu   sabýrsýzlýkta   misalin   þöyle   bir   sersem   kumandana   benzer   ki   düþmanýn   sað  
kuvveti onun saðýndaki kuvvetine iltihak etmiþ, ve ona taze bir kuvvet olduðu hâlde o tutar müh
kuvvetini sað cenâha gönderir, merkezi zayýflaþtýrýr. Hem, sol cenahta düþmanýn askeri yok ik
daha   gelmeden   büyük   bir   kuvvet   gönderir,   “ateþ   et”   emrini   verir!   Merkezi   bütün   bütün   kuv
düþürtür. Düþman iþi anlar; merkeze hücum eder, tar ü mar eder. Evet, buna benzersin. Çünki g
günlerin zahmeti, bugün rahmete kalbolmuþ. Elemi gitmiþ, lezzeti kalmýþ. Külfeti, kerâmete iltih
meþakkati, sevâba inkýlâp etmiþ. Öyle ise ondan usanç almak deðil belki yeni bir þevk, taze bir ze
devama ciddî bir gayret almak lâzým gelir. Gelecek günler ise mâdem gelmemiþler. Þimdiden dü
usanmak ve fütur getirmek, aynen o günlerde açlýðý ve susuzluðu ile bugün düþünüp baðýrýp çaðý
gibi bir divâneliktir. Madem hakikat böyledir, âkýl isen, ibadet cihetinde yalnýz bugünü düþün. Ve 
bir saatini, ücreti pek büyük, külfeti pek az, hoþ ve güzel ve ulvî bir hizmete sarfediyorum” de. O
senin acý bir füturun, tatlý bir gayrete inkýlâp eder.
Ýþte ey sabýrsýz nefsim! Sen, üç sabýr ile mükellefsin.37
Birisi : Tâat üstünde sabýrdýr.
Birisi : Ma’siyetten sabýrdýr.
Diðeri   :   Musibete   karþý   sabýrdýr.   Aklýn   varsa,   þu   üçüncü   ikazdaki   temsilde   görünen   ha
rehber tut. Merdâne: “Yâ sabûr” de! Üç sabrý omuzuna al. Cenâb­ý Hakkýn sana verdiði sabýr kuv
eðer yanlýþ yolda daðýtmazsan her meþakkate ve her musibete kâfi gelebilir.. ve o kuvvetle dayan...
Dördüncü ikaz : Ey sersem nefsim! Acaba þu vazife­i ubûdiyet neticesiz midir? Ücreti az mý
sana usanç veriyor? Halbuki bir adam sana birkaç para verse veyahut seni korkutsa, akþama kada
çalýþtýrýr. Ve fütursuz çalýþýrsýn. Acaba bu misafirhâne­i dünyada âciz ve fakir kalbine kut ve gý
elbette bir menzilin olan kabrinde gýda ve ziya ve her halde mahkemen olan mahþerde senet ve be
ister   istemez   üstünden   geçilecek   Sýrat   Köprüsünde   nur   ve   burak   olacak   bir   namaz,   neticesiz   m
Veyahut ücreti az mýdýr?
Bir adam sana yüz liralýk bir hediye va’detse yüz gün seni çalýþtýrýr.. hulfü’l­va’d edebilir; o a
itimat edersin, fütursuz iþlersin. Acaba, hulfü’l­va’d hakkýnda muhal olan bir Zât, cennet gibi bir üc
saadet­i ebediye gibi bir hediyeyi sana va’detse.. pek az bir zamanda, pek güzel bir vazifede seni ist
etse, sen hizmet etmezsen veya isteksiz, suhre gibi veya usançla, yarým yamalak hizmetinle Onu va
ittiham ve hediyesini istihfaf etsen, pek þiddetli bir te’dibe ve dehþetli bir tâzibe müstahak olac
düþünmüyor   musun?   Dünyada   hapsin   korkusundan   en   aðýr   iþlerde   fütursuz   hizmet   ettiðin
cehennem gibi bir haps­i ebedînin havfý, en hafif ve latîf bir hizmet için sana gayret vermiyor mu?
Beþinci ikaz : Ey dünya­perest nefsim! Acaba ibadetteki füturun ve namazdaki kusurun, meþ
dünyeviyenin kesretinden midir? Veyahut derd­i maiþetin meþgalesiyle vakit bulamadýðýndan m
Acaba sýrf dünya için mi yaratýlmýþsýn ki bütün vaktini ona sarfediyorsun? Sen istidat cihetiyle 
hayvanatýn fevkinde olduðunu ve hayat­ý dünyeviyenin levazýmatýný tedarikte iktidar cihetiyle bir
kuþuna yetiþemediðini biliyorsun. Bundan neden anlamýyorsun ki vazife­i asliyen hayvan gibi çaba
deðil, belki hakiki bir insan gibi, hakiki bir hayat­ý dâime için sa’yetmektir. Bununla beraber meþ
dünyeviye dediðin, çoðu sana ait olmýyan ve fuzûli bir surette karýþtýðýn ve karýþtýrdýðýn mâ
meþgalelerdir. En elzemini býrakýp, güya binler sene ömrün var gibi, en lüzumsuz malûmat ile
geçiriyorsun.   Meselâ:   “Zühalin   etrafýndaki   halkalarýn   keyfiyeti   nasýldýr?   Ve   Amerika   tavukla
kadardýr?”   gibi   kýymetsiz   þeylerle   kýymettar   vaktini   geçiriyorsun.   Güya,   kozmoðrafya   ilmind
istatistikçi fenninden bir kemâl alýyorsun!..38
Eðer desen: “Beni namazdan ve ibadetten alýkoyan ve fütur veren öyle lüzumsuz þeyler deðil
derd­i maiþetin zarûrî iþleridir.” Öyle ise ben de sana derim ki: “Eðer yüz kuruþ bir gündelik ile çalý
sonra biri gelse, dese ki: “Gel on dakika kadar þurayý kaz, yüz lira kýymetinde bir pýrlanta ve bir z
bulacaksýn.”  Sen   ona:   “Yok,   gelmem.   Çünki   on  kuruþ  gündeliðimden  kesilecek.  Nafakam  aza
desen.. ne kadar divanece bir bahane olduðunu elbette bilirsin. Aynen onun gibi, sen þu baðýnda na
için iþliyorsun. Eðer farz namazý terketsen, bütün sa’yin semeresi, yalnýz dünyevî ve ehemmiyet
bereketsiz bir nafakaya münhasýr kalýr. Eðer sen, istirahat ve teneffüs vaktini ruhun rahatýna, 
teneffüsüne medar olan namaza sarfetsen, o vakit bereketli nafaka­i dünyeviye ile beraber, senin na
uhreviyene ve zâd­ý âhiretine ehemmiyetli bir menba olan iki mâden­i mânevî bulursun:
Birinci Mâden: Bütün baðýndaki (Hâþiye) yetiþtirdiðin ­çiçekli olsun, meyveli olsun ­ her ne
her aðacýn tesbihatýndan, güzel bir niyet ile bir hisse alýyorsun.
Ýkinci Mâden: Hem, bu baðdan çýkan mahsulâttan kim yese ­hayvan olsun, insan olsun, inek 
sinek olsun, müþteri olsun, hýrsýz olsun­ sana bir sadaka hükmüne geçer.39 Fakat o þart ile k
Rezzâk­ý Hakiki nâmýna ve izni dairesinde tasarruf etsen ve O’nun malýný O’nun mahlûkatýna ver
tevziat memuru nazariyle kendine baksan...
Ýþte bak: Namazý terk eden ne kadar büyük bir hasâret eder. Ne kadar ehemmiyetli bir s
kaybeder. Ve sa’ye pek büyük bir þevk veren ve amelde büyük bir kuvve­i mânevî te’min eden
neticeden ve o iki mâdenden mahrum kalýr, iflâs eder. Hattâ ihtiyarlandýkça bahçecilikten usanýr
gelir.   “Neme   lâzým”   der..   “Ben   zâten   dünyadan   gidiyorum.   Bu   kadar   zahmeti   ne   için   çekece
diyecek, kendini tembelliðe atacak. Fakat evvelki adam der: “Daha ziyade ibadetle beraber, sa’y­i 
çalýþacaðým.   Tâ   kabrime   daha   ziyade   ýþýk   göndereceðim.   Âhiretime   daha   ziyade   zahire   t
edeceðim.”
Elhâsýl : Ey nefis! Bil ki: Dünkü gün senin elinden çýktý. Yarýn ise senin elinde senet yok 
mâliksin. Öyle ise hakiki ömrünü bulunduðun gün bil. Lâakal günün bir saatini ihtiyat akçesi gibi, 
istikbâl için teþkil olunan bir sandukça­i uhreviye olan bir mescide veya bir seccadeye at. Hem bil k
yeni gün; sana, hem herkese bir yeni âlemin kapýsýdýr. Eðer namaz kýlmazsan, senin o günkü â
zulûmatlý ve periþan bir halde gider. Senin aleyhinde âlem­i misalde þehadet eder. Zira herkesi
günde, þu âlemden bir mahsus âlemi var. Hem o âlemin keyfiyeti o adamýn kalbine ve ameline t
Nasýl   ki   âyinende   görünen   muhteþem   bir   saray,   âyinenin   rengine   bakar.   Siyah   ise,   siyah   gö
Kýrmýzý ise, kýrmýzý görünür. Hem onun keyfiyetine bakar. O âyine þiþesi düzgün ise, sarayý
gösterir. Düzgün deðil ise, çirkin gösterir. En nâzik þeyleri kaba gösterdiði misillü sen, kalbinle, ak
amelinle, gönlünle, kendi âleminin þeklini deðiþtirirsin. Ya aleyhinde ya lehinde þehadet ettireb
Eðer namazý kýlsan, o namazýn ile, o âlemin Sâni­i Zülcelâline müteveccih olsan, birden sana 
âlemin   tenevvür   eder.   Âdeta   namazýn   bir   elektrik   lâmbasý   ve   namaza   niyetin   onun   düðm
dokunmasý   gibi,   o   âlemin   zulûmatýný   daðýtýr.   Ve   o   herc   ü   merc­i   dünyeviyedeki   karmakar
periþaniyet içindeki tebeddülât ve harekât, hikmetli bir intizam ve mânidar bir kitabet­i kudret old
gösterir.   40                              âyet­i pürenvarýndan bir nuru, senin kalbine serper. Senin o 
âlemini, o nurun in’ikâsiyla ýþýklandýrýr. Senin lehinde nurâniyetle þehadet ettirir.
Sakýn deme: “Benim namazým nerede.. þu hâkikat­ý namaz nerede!” Zirâ bir hurma çekirde
hurma aðacý gibi kendi aðacýný tavsif eder. Fark yalnýz icmal ve tafsil ile olduðu gibi, senin ve 
gibi bir âmînin ­ velev hissetmezse ­ namazý, büyük bir velinin namazý gibi, þu nurdan bir hissesi v
hakikattan bir sýrrý vardýr ­velev þuurun taallûk etmezse.­ Fakat, derecata göre inkiþaf ve tenevvür
ayrýdýr.   Nasýl   bir   hurma   çekirdeðinden   tâ   mükemmel   bir   hurma   aðacýna   kadar   ne   kadar   m
bulunur?.. Öyle de: Namazýn derecatýnda da, daha fazla merâtip bulunabilir. Fakat bütün o merâti
hakikat­ý nurâniyenin esasý bulunur... 
                                                                                                                                         41           
                                                    
 HÂTÝME

   42

(Gafil kafaya bir tokmak ve bir ders­i ibrettir)
Ey gaflete dalýp ve bu hayatý tatlý görüp ve âhireti unutup, dünyaya talip bedbaht nefsim
misin   neye   benzersin?   Deve   kuþuna.   Avcýyý   görür   uçamýyor;   baþýný   kuma   sokuyor;   tâ   avc
görmesin. Koca gövdesi dýþarda. Avcý görür. Yalnýz o, gözünü kum içinde kapamýþ görmez. Ey
Þu temsile bak, gör:
Nasýl   dünyaya  hasr­ý   nazar;   aziz  bir  lezzeti,   elîm  bir  eleme  kalbeder.  Meselâ  þu  karyede
Barla’da)   iki   adam   bulunur.   Birisinin   yüzde   doksan   dokuz   ahbâbý   Ýstanbul’a   gitmiþler,   g
yaþýyorlar.   Yalnýz   bir   tek   burada   kalmýþ.   O   dahi   oraya   gidecek.   Bunun   için   þu   adam   Ýsta
müþtaktýr, orayý düþünür, ahbaba kavuþmak ister. Ne vakit ona denilse: “oraya git!” Sevinip g
gider. Ýkinci adam ise, yüzde doksan dokuz dostlarý buradan gitmiþler. Bir kýsmý mahvolmuþla
kýsmý ne görür, ne de görünür yerlere sokulmuþlar. Periþan olup gitmiþler zanneder. Þu biçâre ada
bütün onlara bedel yalnýz bir misafire ünsiyet edip teselli bulmak ister. Onunla o elîm âlâm­ý 
kapamak ister. 
Ey nefis! Baþta Habîbullah, bütün ahbabýn kabrin öbür tarafýndadýrlar. Burada kalan bir ­ ik
ise, onlar da gidiyorlar. Ölümden ürküp, kabirden korkup, baþýný çevirme! Merdâne kabre bak, di
talep eder! Erkekcesine ölümün yüzüne gül; bak ne ister! Sakýn gafil olup ikinci adama benzeme!
Ey nefsim! Deme: “Zaman deðiþmiþ, asýr baþkalaþmýþ, herkes dünyaya dalmýþ, hayata pe
eder, derd­i maiþetle sarhoþtur.” Çünki ölüm deðiþmiyor. Firak, bekaya kalbolup baþkalaþmýyor.
beþerî, fakr­ý insanî deðiþmiyor, ziyadeleþiyor. Beþer yolculuðu kesilmiyor, sür’ât peyda ediyor.
Hem deme: “Ben de herkes gibiyim.” Çünki herkes sana kabir kapýsýna kadar arkadaþlýk
Herkesle musibette beraber olmak demek olan teselli ise, kabrin öbür tarafýnda pek esassýzdýr.
Hem kendini baþý boþ zannetme! Zira, þu misafirhâne­i dünyada, nazar­ý hikmetle baksan 
þeyi nizamsýz, gayesiz göremezsin. Nasýl sen nizamsýz, gayesiz kalabilirsin? Zelzele gibi vâkýala
þu hâdisât­ý kevniyye tesadüf oyuncaðý deðiller.
Meselâ:   Zemine   nebatat   ve   hayvanat   envaýndan   giydirilen   birbiri   üstünde,   birbiri   içinde,
muntazam   ve   gayet   münakkaþ   gömlekler,   baþtan   aþaðýya   kadar   gayelerle,   hikmetlerle   müz
mücehhez olduklarýný gördüðün ve gayet âlî gayeler içinde kemâl­i intizam ile meczup mevlev
devredip   döndürmesini   bildiðin   hâlde,   nasýl   oluyor   ki   küre­i   arzýn;   Benî   Âdemden,   bahusus
imandan   beðenmediði   bir   kýsým   etvar­ý   gafletin   sýklet­i   mâneviyesinden   omuz   silkmeye   ben
zelzele   gibi   (Hâþiye)     mevt­âlûd   hâdisât­ý   hayatiyesini,   bir   mülhidin   neþrettiði  gibi  gayesiz,  te
zannederek   bütün   musîbetzedelerin  elîm  zâyiatýný  bedelsiz  hebâen­mensur  gösterip  müthiþ  bir
atarlar. Hem büyük bir hata, hem büyük bir zulüm ederler. Belki öyle hâdiseler bir Hakîm­i Ra
emriyle, ehl­i imanýn fânî malýný, sadaka hükmüne çevirip ibka etmektir. Ve küfran­ý ni’metten
günahlara keffarettir. Nasýl ki bir gün gelecek, þu musahhar zemin; yüzünün zîneti olan âsâr­ý beþe
þirk­âlûd,   þükürsüz   görüp,   çirkin   bulur.   Hâlýkýn   emriyle,   büyük   bir   zelzele   ile   bütün   yüzünü
temizler. Allah’ýn emriyle, ehl­i þirki cehenneme döker. Ehl­i þükre: “Haydi, cennete buyurun” der.

Yâni “Ey insanlar! Sizi ve sizden evvelkileri yaratan Rabbinize ibadet ediniz ki takva merte
vâsýl olasýnýz. Ve yine Rabbinize ibadet ediniz ki arzý size döþek, semayý binanýza dam yapm
semadan sularý indirmiþ ki sizlere rýzk olmak üzere yerden meyve ve sâir gýdalarý çýkartsýn. Öy
Allah’a misil ve þerik yapmayýnýz. Bilirsiniz ki Allah’dan baþka ma’bud ve Hâlýkýnýz yoktur.” (B
2/21­22)

MUKADDÝME
Akaidî  ve  imanî   hükümleri   kavî   ve sabit   kýlmakla  meleke  haline  getiren,  ancak  ibadettir.
Allah’ýn emirlerini yapmaktan ve nehiylerinden sakýnmaktan ibaret olan ibadetle vicdanî ve akl
imanî hükümler terbiye ve takviye edilmezse, eserleri ve te’sirleri zayýf kalýr. Bu hâle, âlem­i Ýsl
hâl­i hazýrdaki vaziyeti þahittir. Ve keza ibadet, dünya ve âhiret saadetlerine vesile olduðu gibi ma
maade, yâni dünya ve âhiret iþlerini tanzime sebebdir; ve þahsî ve nevî kemalâta vâsýtadýr; ve Hâ
abd arasýnda pek yüksek bir nisbet ve þerefli bir râbýtadýr.
Ýbadetin dünya saadetine vesile olduðunu izah eden cihetler:
Birisi   :   Ýnsan,   bütün   hayvanlardan   mümtaz   ve   müstesna   olarak   acîp   ve   latîf   bir   miz
yaratýlmýþtýr. O mizaç yüzünden insanda çeþit çeþit meyiller, arzular meydana gelmiþtir. Meselâ: 
en müntehap þeyleri ister; en güzel þeylere meyleder; zînetli þeyleri arzu eder; insaniyete lâyýk bir m
ve bir þerefle yaþamak ister.
Þu meyillerin iktizasý üzerine yiyecek, giyecek ve sâir hâcetlerini istediði gibi güzel bir þ
tedarikinde çok san’atlara ihtiyacý vardýr. O san’­atlara vukufu olmadýðýndan ebna­yý cinsiyle te
mesai   etmeye   mecbur   olur   ki   her   birisi,   semere­i   sa’yiyle   arkadaþýna   mübadele   suretiyle   yard
bulunsun; ve bu sayede ihtiyaçlarýný tesviye edebilsinler.
Fakat   insandaki   kuvve­i   þeheviyye,   kuvve­i   gadabiyye,   kuvve­i   akliyye   Sâni’   tarafýndan  
edilmediðinden   ve   insanýn   cüz’­i   ihtiyarisiyle   terakkisini   te’min   etmek   için   bu   kuvvetler   ba
býrakýldýðýndan  muamelâtta  zulüm ve tecavüzler vukua gelir. Bu tecavüzleri  önlemek için  ce
insaniye, çalýþmalarýnýn semerelerini mübadele etmekte adâlete muhtaçtýr. Lâkin her ferdin aklý a
idrakten âciz olduðundan, küllî bir akla ihtiyaç vardýr ki fertler, o küllî akýldan istifade etsinler. Öyl
bir akýl da ancak kanun þeklinde olur. Öyle bir kanun, ancak Þeriattýr.
Sonra, o þeriatýn te’sirini, icrasýný, tatbikini te’min edecek bir merci, bir sahip lâzýmdýr. O
ve o sahip de ancak Peygamberdir. Peygamber olan zâtýn da zâhiren ve bâtýnen halka olan hâkim
devam ettirmek için maddî ve mânevî bir ulviyete ve bir imtiyaza ihtiyacý olduðu gibi, Hâlýk il
derece­i münasebet ve alâkasýný göstermek için de bir delile ihtiyacý vardýr. Böyle bir delil de 
mu’cizelerdir.
Sonra, Cenâb­ý Hakk’ýn emirlerine ve nehiylerine itaat ve inkýyadý te’sis ve te’min etmek
Sâniin   azametini   zihinlerde  tesbit   etmeye  ihtiyaç vardýr. Bu tesbit  de  ancak  akaid  ile, yâni ah
imaniyyenin tecellisiyle olur. Ýmanî hükümlerin takviye ve inkiþaf ettirilmesi, ancak tekrar ile tec
eden ibadetle olur.
Ýkincisi : Ýbadet, fikirleri Sâni­i Hakîme çevirttirmek içindir. Abdin Sâni­i Hakîme olan teve
itaat ve inkýyadýný intaç eder. Ýtaat ve inkýyat ise, abdi intizam­ý ekmel altýna idhal eder. Abdin in
altýna   girmesiyle   ve   nizama   ittiba   etmesiyle   hikmetin   sýrrý   tahakkuk   eder.   Hikmet   ise,  
sahifelerinde parlayan san’at nakýþlariyle tebarüz eder.
Üçüncüsü : Ýnsan, santral gibi bütün hilkatin nizamlarýna ve fýtratýn kanunlarýna ve kâin
nevâmis­i Ýlâhiyyenin þualarýna bir merkezdir. Binaenaleyh, insanýn o kanunlara intisap ve irtibat e
ve  o   namuslarýn   eteklerine  yapýþýp  temessük   etmesi  lâzýmdýr   ki   umumî  cerayaný  te’min   ets
tabakat­ý   âlemde   deveran   eden   dolaplarýn   hareketlerine   muhalefetle   o   dolaplarýn   çarklarý   a
ezilmesin. Bu da ancak, o emir ve nevahîden ibaret olan ibadetle olur.
 Dördüncüsü : Emirleri imtisâl, nehiylerden içtinap etmek sayesinde bir fert, hey’et­i içtimaiyed
mertebelerle   nisbet   peyda   eder   ve   alâkadar   olur.   Bilhassa   ahkâm­ý   diniyye   ve   mesalih­i   um
hususunda bir fert, bir nev’ hükmüne geçer. Yâni pek çok hukuklar, haysiyetler, irþadlar, tâlimler, ýs
gibi vazifeler, bir þahsa yüklenir. Eðer o emri imtisâl, nevahîden içtinap eden o þahýs olmasa o va
tamamen pâyimal olur.
Beþincisi   :   Ýnsan,   Ýslâmiyet   sayesinde,   ibadet   saikasiyle   bütün   müslümanlara   karþý   sab
münasebet peyda eder; ve kavi bir irtibat ve baðlýlýk elde eder. Bunlar ise sarsýlmaz bir uhuvvete, 
bir muhabbete sebep olur. Zaten hey’et­i içtimaiyenin kemaline ve terakkisine ilk ve en birinci basam
uhuvvet ile muhabbettir.
Ýbadetin þahsî kemalâta sebeb olduðunun izahý:
Ýnsan; cismen küçük, zaif ve âciz olmakla beraber, hayvanattan addedildiði halde pek yüks
ruhu taþýyor ve pek büyük bir istidada mâliktir ve hasredilmiyecek derecede meyilleri vardýr ve 
mütenahî emeller sahibidir ve addedilemez fikirleri vardýr ve gayr­i mahdud þeheviyye ve gadabiyy
kuvveleri   vardýr   ve   öyle   acaip   bir   yaratýlýþý   vadýr   ki   sanki   bütün   enva   ve  âlemlere   fihriste  
yaratýlmýþtýr. 
Ýþte   böyle   bir   insanýn   o   yüksek   ruhunu   inbisat   ettiren,   ibadettir;   istidadlarýný   inkiþaf   e
ibadettir; meyillerini temyiz ve tenzih ettiren, ibadettir;  emellerini tahakkuk ettiren, ibadettir; fiki
tevsi’ ve intizam altýna alan, ibadettir; þeheviyye ve gadabiyye kuvvelerini had altýna alan, iba
zâhirî   ve   bâtýnî   uzuvlarýný   ve   duygularýný   kirleten   tabiat   paslarýný   izale   eden,   ibadettir;   i
mukadder olan kemalâtýna yetiþtiren, ibadettir; abd ile Ma’bud arasýnda en yüksek ve en latîf olan n
ancak ibadettir.
Evet, kemalât­ý beþeriyenin en yükseði þu nisbet ve münasebettir.
Ýhtar : Ýbadetin ruhu, ihlâstýr. Ýhlâs ise, yapýlan ibadetin, yalnýz emredildiði için yapýlma
Eðer baþka bir hikmet ve bir faide ibadete illet gösterilse, o ibadet bâtýldýr. Faideler, hikmetler y
müreccih olabilirler; illet olamazlar.
(Ýþârât­ül­Ý’caz’dan)
 LÛGATÇE

A
Abd : Kul, köle, insan.
Abes : Boþ, faydasýz, saçma
Ab­ý hayat : Hayat suyu, içene ebedî hayat baðýþlayan efsanevî su, çok tatlý ve hafif su
Acîb : Þaþýlacak þey.
Addetmek : Saymak, itibar etmek.
Adüvv : Düþman.
Âdil : Doðru, Allah’ýn emirlerini noksansýz tatbik eden.
Ahlâk­ý rezîle : Fena huy, kötü ahlâk.
Ahz­ý asker : Askere almak.
Ahz­ý ücret : Ücret alma.
Akâidî : Ýman esaslarýyla alâkalý.
Âkil : Akýllý kimse, düþüncesi saðlam.
Aksetmek : Ses ve ýþýk bir yere çarpýp geri dönmek, ýþýk yere vurmak, ters, için
yansýmasý.
Âlâm­ý hazînâne :  Üzüntü veren elemler.
Âlem­i berzah :  Kabir âlemi.
Âlem­i ervah :  Ruhlar âlemi, madde âleminden baþka olan ruh âlemleri.
Âlem­i misâl : Rüyada görülen âlem.
Âmî : Avama ait, avamca.
Ârif­i Billâh : Allah’ý bilen.
Arz­ý münâcât : Allah’a duaya yöneliþ.
Âsâr­ý terakkiyât : Ýlerleme belirtileri, alâmetleri.
Âsî :  Ýsyan eden, günah iþleyip emirlere itaat etmeyen, þakî, haydut.
Asr­ý saâdet : Hz. Muhammed (sav)’in devri.
Asr vakti : Ýkindi vakti.
Avam : Halk, halkýn büyük kýsmý, herkes, ayak takýmý, fakirler sýnýfýndan, hakikat
erememiþ, tevhîdin derin hakikatlerinden haberdâr olmayan.
Âvan : Zaman.
Âyet : Kimsenin   inkar   edemeyeceði   açýk   delil,   niþan,   alâmet,   iþaret,   ibret,   Ku
Kerim’deki her bir cümle.
Azamet­i Âsâr : Eserlerin büyüklüðü.
Âzâ­yý Ýbrahim : Ýbrahim (as)’ýn vücudu.
Azîm : Büyük.

B
Bâkiye­i Âsâr: Geriye kalan izler.
Bâr : Yük.
Bârgah­ý huzur : Allah Teâlâ’nýn huzuru, dua yeri.
Bârid : Soðuk.
Batman : Aðýrlýk ölçüsü birimi (8 kg).
Batn : Ýç
Bedâheten : Açýkça.
Bedbaht : Talihsiz.
Bedbîn : Kötümser.
Bedevî : Çölde yaþayan, göçebe.
Bekâ­âlud : Bekâ yörüngeli.
Belâhet: Kalýn kafalýlýk, bönlük.
Berk : Þimþek.
Bostan­ý bekâ : Bekâ bahçesi.
Bostan­ý cinân : Cennet bahçesi.

C­Ç
Cebânet : Korkaklýk.
Cehl­i Mürekkep : Bilmemekle beraber bilmediðini de     bilmemek, kat kat cahillik.
Cemaat­i Ýslâmiye : Ýslâmî cemaatler.
Cemâl­i bî misal : Emsalsiz güzellik.
Cennet­i kâzibe­i dünyevî : Yalancý dünya cenneti.
Cesim : Büyük.
Cevâd­ý kerîm : Yüce ve cömert olan Allah.
Cihâzât­ý hayvâniye : Organik cihazlar.
Cihâzât­ý maneviye : Mânevî cihazlar.
Çendan: O kadar, o derece, o yönde.
 D
Daðdaða : Gürültü, boþ yere telaþ ve zorluklar.
Dâr­ý fâni : Dünya.
Dehr : Zaman, dünya.
Derd­i mâiþet: Geçim sýkýntýsý.
Derecât : Dereceler.
Dereke : Aþaðý mertebe.
Derketmek : Anlamak.
Deruhde etmek : Üstüne alma, yüklenme.
Ders­i hikmet : Ýbret dersi.

E
Ebedü’l­âbâd : Sonsuzluk yolu.
Ebleh : Ahmak, pek akýlsýz.
Ebna­yý cins : Ayný cinsten olanlar.
Efkâr­ý bâtýla : Bâtýl fikirler.
Ehad : Bir olan Allah.
Ehl­i ihtisas : Mütehassýs, uzman kiþiler, veliler.
Ehl­i keþif : Gerekli olan ve zâhir duyularla bilinemeyen hakikatleri Allah’ýn onlara
lütuf ve ihsanýyla bilen veliler.
Ehl­i takva : Takva sahipleri
Ehl­i tuðyan : Azgýn kiþiler.
Ehvâl­i mütehavvife : Dehþetli korkular.
Ehl­i zevk : Cenâb­ý Hakk’a yakýnlýk veya uyanýk kalble iman ve Kur’ân hakikatle
zevk alanlar.
Elvân­ý ibâdet : Ýbâdet türleri.
Enseb : En uygun.
Envâ : Çeþit.
Etvar­ý gaflet : Gaflet halleri.

F
Fatýr­ý Hakîm : Hakim yaratýcý, Allah.
Ferâiz­i dîniyye : Ýslâm Dininde Allah’ýn farz kýldýðý, yapýlmasý mecbûrî olan din
ve ibadetler, beþ vakit namaz gibi.
Feyiz : Bolluk, verimlilik, çokluk, ihsan, fazl, kerem.
Firak­ý ebedî : Ebedî ayrýlýk.
Fýtrî : Tabiî, yaratýlýþtaki.
Fütûr : Býkkýnlýk, usanç.

G
Gayr­ý mahdut : Sýnýrsýz.
Ganiyy­i Mutlak : Mutlak zengin, Allah (cc).

H
Hadisât: Olaylar.
Hadisât­ý kevniyye : Yer yüzü hadiseleri.
Hakendiþ : Hakký arayan, Hakký düþünen.
Hakîm : Herþeye hükmeden ve hikmetli iþ yapan Allah.
Hakîm­i Ezelî : Ezelî hakîm, Allah.
Halet­i maznûnâne : Hüzünlüce bir hal.
Hâlî : Boþ, ýssýz.
Hâlýk : Yaratýcý olan Allah.
Harika­i Hikmet­i Rabbâniye : Rabbânî hikmet harikasý.
Harika­i sanat : Ýnsanda hayret uyandýran sanatlar.
Hasâret: Manevî zarar.
Hasenât : Ýyi ameller.
Hasr­ý nazar : Sadece bir þeye bakýp dikkat etme.
Haþarât­ý muzýrra : Zarar verici haþereler.
Haþr : Kýyamet.
Hâtem : Mühür.
Hâtime : Son, nihayet.
Hâvârýk­ý Kudret : Kudret harikalarý. Allah’ýn kudreti    nin harikalarý.
Havf : Korku.
Hayat­ý ebediye : Ahiret hayatý.
Hayat­ý dünyeviye  : Dünya hayatý.
Hayret­alûd : Hayret yörüngeli.
Hayýrhah : Ýyilik sever.
Hazine­i ebediye : Sonsuz hazine, cennet ve Allah’ýn  cemâli.
Hazine­i rahmet : Rahmet hazineleri. Allah’ýn rahmet hazinesi.
Hebâen mensûr : Boþa gitmiþ, uçuþan toz zerrecikleri.
Hediye­i rahmet : Rahmet hediyesi.
Helâket­i ebediye  : Ebedî yýkým.
Herc ü merc : Karmakarýþýk, darmadaðýnýk.
Hevâ : Arzu
Hevâ­yý nesîm : Hafif esen rüzgâr.
Heves­i nefsâniyye : Nefse ait arzu.
Heyet­i içtimaiyye : Sosyal hayat.
Hiffet : Hafiflik.
Hikmet­i tahsis : Ayrýlýþ hikmeti.
Hilâf­ý akl : Akla zýd.
Hodbin: Bencil, egoist.
Hodendiþ : Kendini düþünen.
Hodgam : Kendini beðenmiþ.
Hulfu’l­va’d : Sözünden dönme.
Hüdâ bîn : Hakký ve hakikatý gören, Allah’u tanýyan.
Hüdâperest : Allah’a ibadet eden.
Hülâsa : Öz, kaynak.
Hüsn­ü zann : Güzel zan beslemek.
Hüsn­ü haslet : Güzel huy.
Hûþyâr: Akýllý, ayýk, uslu.

Ý
Ýbka : Ebedî kýlmak.
Ýcma : Ýslâm âlimlerinin dinle ilgili bir mevzuda birlik olmalarý.
Ýcraat­ý Cesime­i Rabbaniye : Rabbe dayalý büyük icraatlar.
Ýftikar : Alçakgönüllülük.
Ýhbârat : Anlatmalar, haber vermeler, bildirmeler.
Ýhtiyar: Seçim.
Ýmtisal etmek : Uymak.
Ýmtiyaz : Diðerlerinden ayrýlmak, farklý olmak.
Ýnbisat : Geniþlik.
Ýndelhace : Ýhtiyaç anýnda.
Ýn’ikas etmek : Aksetmek.
Ýnkiþaf : Açýlma.
Ýntihap : Seçmek, seçilmek.
 Ýntiþar etmek : Yayýlmak, daðýlmak.
Ýstiane etmek : Yardým dilemek.
Ýstihraç : Çýkarmak.
Ýstihsan : Güzel görme.
Ýþâ : Yatsý vakti.
Ýþret : Ýçki içme, içki kullanma.
Ýttiham : Suçlamak.
Ýz’ac : Usandýrmak.
Ýzzet­âlud : Ýzzet yörüngeli.

K
Kadîr­i külli þey : Her þeye kadir olan Allah.
Kadîr­i Rahim : Tükenmez kudret sâhibi olan. Merhamet sâhibi Allah.
Kadîr­i Zülcelâl : Celal sâhibi kadir olan Allah.
Kalbetmek : Çevirmek.
Karye : Köy.
Katiu’t­tarîk : Yol kesen, eþkiya.
Kavvad: Pezevenk.
Kayyum­u Bâki : Bâki ve kâim olan Allah.
Kebâir         : Büyük günahlar: Allah’ý inkar etmek, Allah’a þirk koþmak, katiyyen sâbit olan d
hükme  inanmamak.   Allah’ýn   rahmetinden  ümîdini   kesmek,  Allah’ýn  cezâsýndan   ve  azâbýndan
olmak. Günah üzerinde ýsrar etmek. Namazý, orucu terketmek. Allah yolunda cihaddan kaçmak; 
babaya   âsi   olmak,   yalan   yere   þehâdet   veya   yemin   etmek.   Bir   kimseyi   haksýz   yere   öldürmek,
kadýnlara   veya   erkeklere   fuhuþ   isnad   etmek.   Faiz   yemek,   yetim   malý   yemek,   zina   yapmak
günahlardýr.
Kemal­i bî zeval : Zeval bulmayan kemal.
Kemal­i suhulet : Tam bir kolaylýk.
Kemerbeste­i ubudiyet : Ýbâdete ve kulluða hazýr ol­                  mak.
Kerim  : Cömert.
Kesret : Çokluk.
Kýyye : Aðýrlýk ölçü birimi (1282 gr).
Kitab­ý kebir­i kainat : Büyük kâinat kitabý.
Kudret­i Samedâniye : Kuvvet ve kudreti olan Allah.
Kudsiyet : Azizlik.
Kût : Azýk.
 Kuvve­i akliyye : Akýl kuvveti.
Kuvve­i gadabiyye : Öfke, kýzgýnlýk duygusu.
Kuvve­i mânevî : Manevî güç.
Kuvve­i þeheviyye : Ýstek, yemek­içmek arzusu.
Kuvve­i zâika: Tad alma duygusu.
Küfran­ý nimet : Nimetlere   nankörlük   etme.   Allah’ýn   bize   verdiklerinin   kýy
bilememe.

L
Lâakal : En azýndan
Latîf : Hoþ, yumuþak, güzel, nâzik.
Lisan­ý hâl : Hâl dili, insan yüzünün hareketlerinden ve duruþundan anlaþýlan þey.

M
Maðrib : Akþam vakti.
Maðrur: Gururlu
Mahall­i ikamet : Kalýnacak yer.
Mahall­i maksut : Varýlmak istenen yer.
Mahfî : Gizli.
Maîþet : Geçim.
Mâlik­i Ebedî : Daimî sahib, Allah.
Masârifat : Harcanan paralar, giderler.
Matbaha­i kudret : Kudret mutfaðý, Allahü Teâlâ’nýn açýkça kuvvet ve kudretiyle bahçe, bað
ve bostan gibi yerlerde (piþmiþ gibi hazýr) gýda maddelerinin yetiþtiði yer.
Mâtemhâne­i umûmî : Umûmî yas tutulan yer.
Matlub : Ýstenen, arzulanan.
Meczub : Aþk­ý ilâhî ile kendinden geçmiþ.
Medâr : Sebep.
Meftûn : Tutkun, vurgun, hayran olmuþ.
Meleke: Tekrar tekrar yapýlan bir iþ ve tecrübeden sonra hâsýl olan bilgi ve maharet.
Memât : Ölüm.
Menbâ : Kaynak.
Merâtib : Mertebeler.
Merdâne : Mertçesine, cesurca.
Mesâlih­i umûmî : Toplumun faydasýna sunulan iþler.
 Meþâgil : Meþgûliyetler.
Meþ’um : Uðursuz.
Mevcûdat : Var olan þeyler, yaratýklar. Evren.
Mevt­âlûd : Ölüm yörüngeli.
Meydan­ý imtihan­ý ins u cin : Ýnsan ve cinlerin imtihan meydaný.
Mezraa: Tarla, (dünya ahiretin ziraat tarlasýdýr, ibadet ekilir ahirette sevap biçilir).
Mir’î : Devlet hazînesine ait.
Misal­i musaððar : Küçültülmüþ misâl.
Muallâk : Asýlmýþ, asýlý.
Muallem : Tâlim görmüþ.
Muâmelât : Muâmeleler, iþler.
Muarrâ : Arýndýrýlmýþ, soyulmuþ.
Muarrif : Tarîf eden, tanýtan.
Mu’cize : Dîni te’yid maksadýyla ve Allah’ýn emriyle peygamberler tarafýndan yapý
halký hayrette býrakan harikulâde iþler, hareketler, haller.
Mu’cize­i kudret : Allah’ýn ezelî gücünün mu’cizesi.
Mu’cize­i San’at­ý Samedâniye : Sonsuz sanat mu’cizesi.
Mugaddî : Gýda veren.
Muhtelifu’l­cins : Cinsleri çeþit çeþit olan.
Mukaddime : Önsöz.
Muntazýr : Bekleyen, gözleyen.
Murdâr: Kirli, pis. Ýslâmî þeriat hükümlerine göre kesilmemiþ hayvan ölüsü.
Murur­u zaman : Zaman aþýmý.
Musaddak : Doðruluðu tasdik edilmiþ.
Musahhar : Boyun eðmiþ, emre hazýr.
Mûti­i kanun­u ilâhî : Ýlâhî kanuna boyun eðen.
Muzlim : Zulmet, karanlýk.
Mübâyaa : Satýn alma.
Mübellið­i marziyat : Allah’ýn hoþnut ve razý olacaðý þeyleri teblið eden.
Mücehhez : Donanmýþ.
Mücmel : Kýsa ve az sözle anlatýlmýþ.
Müferrah olmak : Sýkýntýdan, üzüntüden kurtulmuþ olmak.
Müheyyâ : Hazýr.
Mülhid : Dinden çýkan, dinsiz, kâfir.
Mümtaz : Seçkin, farklý.
 Münakkaþ : Nakýþlý, iþlemeli.
Münevverü’l­akl : Aklý uyanýk.
Münevverü’l­kalb : Kalbi Ýslâm nûruyla aydýnlanmýþ.
Mün’im­i Hakîkî : Hakîkî nimet veren; yedirip içiren Allah.
Müskir : Sarhoþ edici.
Müþkil­kûþâ : Problemleri çözen.
Müþtak : Ýþtiyaklý, arzulu.
Müteaffin : Kokan, kokuþmuþ, çürük.
Mütedeyyin : Dindar.
Müteellim : Acý duyan.
Mütefâvit : Çeþitli.
Mütefennin : Teknik bilgi sahibi, fen âlimi.
Müteveccih : Yönelmiþ, yönelen. Hakka dilbeste olan.
Müzeyyen : Süslenmiþ, süslü.
Müz’ic : Usandýran, rahtsýzlýk veren.

N
Nâm : Ad, isim, þöhret, ün, þan.
Nâzenin : Ýnce yapýlý, narin.
Nazýr­ý mâhir : Mâhirâne teftiþ eden.
Nazîf : Temiz.
Nefs­i emmâre : Kötülük emreden nefis.
Nefs­i serkeþ : Ýsyankar nefis.
Nefs­i pürheves : Hevasýyla dopdolu nefis. Heva dolu nefis.
Nekais : Noksanlýklar.
Neþ’et etmek : Meydana gelmek, doðmak.
Netice­i hilkat­i beþeriye : Ýnsanlýðýn yaratýlýþ neticesi.
Nevahî : Nehiyler, Allah’ýn yasakladýklarý.
Nevamis­i ilâhiyye : Ýlahî kanunlar.
Nisyan : Unutkanlýk.
Nizamperver : Tertip sever, intizama düþkün.
Nükte : Ýnce   mânâlý   söz,   anlaþýlmasý   nezaket   ve   inceliðe   dayanan   nazik   husus,   he
anlayamadýðý ince mânâ.

Ö
 Ömr­ü zâil : Kaybolup giden ömür.
Ömr­ü vasati : Ortalama ömür.

P
Pâyimâl : Mahvolmuþ, ayaklar altýnda kalmýþ.
Perestiþ : Tapmak.
Perva : Korku, çekingenlik.
Pürenvar : Nurlarla dopdolu, nurlu.
Pürsevda : Sevda dolu, sevdalý.

R
Rabbâni Mürþid : Kendisini olanca gücüyle maddeten ve manen Allah’a vermiþ mürþi
Ra’d : Yýldýrým.
Rahm­ý mâder : Anne rahmi.
Râiyetperver : Teb’asýna iyi bakan hükümdar.
Ravza­i cinan : Cennet bahçeleri, cennetlere giden yol.
Revak­ý uhrevî : Ahirete müteveccih sofa.
Revnaktar : Parlak.
Rezzak : Bütün mahlukatýn rýzkýný veren Allah.
Rezzak­ý Hakikî : Hakikî rýzýk veren Allah.
Rubûbiyet : Allah’ýn her zaman, her yerde, her mahluka muhtaç olduðu þeyleri ve
terbiye ve tedbir etmesi.

S
Saâdet­i ebediye : Sonsuz mutluluk, cennet ve cemalul­    lah mutluluðu.
Saâdet­i dareyen : Dünya ve ahiret mutluluðu.
Sabâvet : Çocukluk.
Salâbet : Sertlik, katýlýk, peklik.
Samed : Kimseye ve hiçbir þeye muhtaç olmayan, yüce Allah.
Sandukça­i uhrevî : Ahiret buutlu (derinlikli) sandýk.
Sani : Yaratan, yapan.
Sani­i basîr : Her þeyi gören yaratýcý, Allah.
Sa’y etmek : Çalýþmak, gayret etmek, koþmak, yürümek.
Sayha­i ihya : Diriltici ses.
Sekerât: Ölüm öncesi sýkýntý, sarhoþluk.
 Sermaye­i ömür : Ömür sermayesi, hayat.
Semere­i sa’y : Çalýþmanýn neticesinde alýnan verim.
Senâ etmek : Övmek.
Sermediyet : Dâimîmik, süreklilik, ebedîlik.
Seyyah : Yolcu.
Seyyiat : Kötü emeller, günahlar.
Seyyid­i kerim : Yüce efendi, Allah.
Sýklet­i mâneviye : Mânevî aðýrlýk, günah.
Sikke : Mühür.
Sinnen : Yaþça.
Suhre : Zoraki iþ gören.
Sû­i fehm : Kötü anlayýþ.

Þ
Þakketmek : Parçalamak, yarmak.
Þâki : Haydut, yol kesen.
Þehrâyin : Donanma, þenlik.
Þekâvet­i ebediye : Ardý arkasý gelmeyen bir talihsizlik. Cehennem ve azaba düçâr olmak.
Þekva : Þikayet.
Þiddet­i harâret : Sýcaðýn þiddeti.
Þikemperver : Midesini düþünen.
Þimendifer : Tren.
Þirk­âlud : Þirk yörüngeli.
Þuâ : Parýltý, ýþýk tayfý.
Þuûnât­ý ilahiye : Ýlahî vak’alar, iþler.

T
Tabiiyyun : Tabiattan baþka hiçbir realite ve deðer kabul etmeyenler, tabiatý Allah say
natüralistler.
Ta’cil etmek : Acele etmek, öne almak.
Tahassun : Siper edinmek.
Tahdit : Sýnýrlama, kýsýtlama.
Taht­ý emr : Emir ve komuta altý.
Takarrub : Yaklaþmak.
Talimgâh­ý beþer : Ýnsanlýðýn talim yeri.
 Tarik­i berzahiye : Kabir yolu.
Târumar : Darmadaðýn.
Tasarrufat­ý azime­i yevmiyye : Günlük büyük tasarruflar.
Tayinat : Erzak.
Tazib etmek : Azablandýrmak.
Tebâiyet : Tâbi olmak, uymak.
Tebarüz etmek : Ortaya çýkmak, belli olmak.
Tebeddül : Deðiþmek.
Teberri etmek: Yüz çevirmek, sevmemek.
Tecahül etmek : Bilmemezlikten gelmek.
Teceddüd : Yenilenme, tazelenme.
Tecelliyât­ý rahmet : Rahmet tecellileri.
Tedehhüþ : Dehþete kapýlmak, korkmak.
Teðayyur : Deðiþmek.
Tahýyyât­ý mübareke : Mübarek selam ve dualar.
Tehlil : La ilahe illallah demek.
Tekalif : Yükler, külfetler.
Temessük : Baðlanmak, yapýþmak, sarýlmak.
Temsilât : Misaller, temsiller.
Terhisât­ý Umûmiye : Umûmî izin.
Teshilât : Kolaylýklar.
Teþrîk­i mesâi : Ortaklaþa iþ yapma.
Tevatür : Yalan   söylemesine   ihtimal   verilmeyen   bir   topluluðun   yine   bu   vasýfta     ola
topluluða bir haberi nakletmesi.
Tevehhüm etmek : Kuruntuya düþmek.
Tevekkül : Ýþi Allah’a býrakýp kadere rýza göstermek.
Tevellüdât : Doðumlar.
Tevsi’ : Geniþletme.
Tevziat memuru : Daðýtým memuru.
Týlsým: Gizli ve sihirli güç.
Týlsým­ý muðlak : Açýlmasý müþkil olan týlsým, kapalý ve gizli haber.
Timsal­i münevver : Nurlu görüntü.
Turra : Mühür.
Tûba­i cennet : Cennette Sidre’de bulunan ve dallarý bütün cenneti kaplayan ilahî aðaç.
 U
Ubûdiyet : Kulluk.
Ufûle meyletmek : Batmaya meyletmek.
Uhuvvet : Kardeþlik.

Ü
Ünsiyet: Alýþkanlýk, ahbablýk, arkadaþlýk.

V
Varidat : Ýbadet ve taat gibi þeylerden elde edilen manevî gelirler.
Vasýta­i rýzk­ý helal : Helal rýzký kazanma yolu.
Vâveyla : Ah u vah.
Vazifeperest : Vazifesine baðlý.
Vefiyat : Ölümler.
Vehim : Kuruntu, yersiz korku.
Vird­i zeban : Diline dolama, belli zamanlarda okunmasý adet olan Kur’ân cüzleri ve d
sürekli olarak okumak. Dili dua ile ýslak tutmak.
Vukuf : Vâkýf olma, bir þeyi anlama.

Y
Yakinen : Hiç þüphe edilecek bir tarafý bulunmaksýzýn.
Yaver­i Ekrem : En yüce yaver (peygamber).
Yekün­ü azim: Büyük yekün.
Yümünsüz : Bereketsiz.

Z
Zâd­ý ahiret : Âhiret azýðý.
Zahîre : Gerektiðinde harcanmak üzere ambarda saklanan hubûbat, yiyecek.
Zelîl : Hor, hakîr, aþaðýlanan.
Zelzele­i sekerât : Sarhoþluk sarsýntýsý.
Zeval : Yok olma.
Zîhayat: Hayat sahibi.
Zikirhane­i Rahman : Allah’ýn zikirhanesi.
Zîþuur : Þuur sahibi.
Zuhr : Öðle vakti.
Zühal : Satürn gezegeni, kâinat.
Zülûmât : Karanlýklar.