Rije ekonomija je kovanica od dvije rijei: Oikos (gazdinstvo, domainstvo) i Nomos (zakon, pravilo).

Ekonomija je nauka koja prouava ljudske aktivnosti usmjerene na koritenje ogranienih resursa za zadovoljenje potencijalno neogranienih elja, uz drutvena ogranienja. Zadatak ekonomije svodi se, u krajnjoj liniji, na postizanje maksimalne efektivnosti (maximalne outpute) ili na minimalizaciju trokova (minimalne inpute). Ekonomika je ui pojam jer prouava privrednu strukturu i ekonomsko-poslovnu politiku pojednih segmenata. Metode ekonomske nauke kao znanstvene metode su: analiza, sinteza, apstrakcija, indukcija, dedukcija. Mjerenje efikasnosti u ekonomiji iskazuje se putem poveanja prihoda i sporijeg poveanja rashoda. Mikroekonomija - prouava ekonomsko ponaanje domainstava i privrednih drutava. Dakle malih ekonomskih zajednica. Makroekonomija se bavi prouavanjem optih ekonomskih pojmova na makro planu. Prouava velike ekonomske fenomene, posebno inflaciju, (ne) zaposlenost i ekonomski rast. Makroekonomija ukljuuje ostvarivanje 3 osnovna cilja: puna zaposlenost, stabilnost cijena, ekonomski rast. Ekonomski model je apstrakcija (pojednostavljena slika ekonomske stvarnosti) na kojoj se zasniva ekonomska teorija, a sadrzi 3 komponente: Varijable, Parametre i Pretpostavke ponaanja. Varijable su elementi pojave koji treba odrediti modelom. Varijable mogu biti endogene i egzogene. Kvantitativni izraz meuzavisnosti dviju ekonomskih varijabli uvijek je odreen nekim brojnim izrazom parametrom. Pretpostavke ponaanja govore o motivima ekonomskog ponaanja (funkcija cilja). Ekonomska teorija - okvir za praksu, odnosno ekonomsku politiku jedne drave. Ekonomska politika se bavi konkretnim aktivnostima koje se preduzimaju u odreenim drutvenim okolnostima. ini je sistem ekonomskih mjera i konkretnih akcija koje provodi drava da bi uticala na privredna kretanja i ekonomski razvoj. Pozitivna ekonomija objanjavaja ekonomsku stvarnost kakva je ona zaista bez prosuivanja da li su ekonomski rezultati dobri ili loi. Normativna ekonomija daje miljenja i preporuke za voenje ekonomske politike. Postoje tri opte vrijednosti u ekonomiji: Efikasnost je kriterij u vrednovanju ekonomskih sistema i podrazumijeva efikasnost upotrebe inputa (faktora proizvodnje) u dobijanju maksimalnih koliina outputa.; Pravedna raspodjela i Demokratija.

Ekonomski sistem - je drutveno odreeni mehanizam za rjeavanje temeljnih ekonomskih pitanja: ta, kako i za koga proizvoditi. Glavne komponente ekonomskog sistema su: Procesi, Resursi, Ekonomski subjekti, Ekonomske institucije. Trini ekonomski sistem - vezan je za demokratska dravna ustrojstva i odlikuje se time to u njemu pojedinci i privatna preduzea samostalno donose odluke o proizvodnji i potronji. Trine privrede se klasificiraju u tri modela: anglosaksonski model - apsolutizira ulogu trita i ekonomskih sloboda kao preduslova ekonomskoj efikasnosti. socijalno trina privreda - Ovdje se princip trine ekonomske efikasnosti dovodi u sklad sa optim ciljevima kao to su socijalna pravda, individualne slobode i zatita ovjekove okoline. istonoazijski model- karakterie ga proimanje trita nacionalnom kulturom i tradicijom. Potrebe su osjeaj pomanjkanja neke stvari, dobra, usluge, koje osoba eli da ublai ili otkloni. Dobra su stvar ili usluge kojima se zadovoljavaju neke ljudske potrebe. Dobra se dijele na slobodna i ekonomska. Ekonomska dobra su svi prirodni i, od strane ovjeka, proizvedeni resursi koji se koriste u proizvodnji dobara i usluga. Slobodna dobra su ona dobra koja svojom koliinom premauju ljudske potrebe (zrak, voda). Ekonomske potrebe se zadovoljavaju proizvodima i uslugama u ekonomskoj aktivnosti, a ine najznaajniji faktor koji utie na poveanje proizvodnje. Ekonomski inputi ili faktori proizvodnje su resursi potrebni za proizvodnju dobara i dijele se na: primarne i proizvodne. Kapital je faktor proizvodnje koji poprima razliita znaenja i oblike, koristi za stvaranje nove vrijednosti. Kamata naknada vlasniku kapitala za koritenje od strane druge osobe. Preduzetnitvo njegova uloga se sastoji u kombinovanju faktora proizvodnje (rada, kapitala i prirodnih resursa) u svrhu njihove efikasnije upotrebe u proizvodnji dobara i usluga za druge. Ekonomska aktivnost predstavlja svjesno i svrsishodno djelovanje ekonomskih subjekata (pojedinaca, preduzea, drave) u sferi upotrebe oskudnih dobara. U njene osnovne oblike ubrajamo: proizvodnju, raspodjelu, razmjenu i potronju. Marginalna analiza nastoji pokazati tok promjene trokova, obrta i profita. KPM - Ukupan nivo proizvodnog potencijala jedne nacionalne privrede ilustruje se pomou krive proizvodnih mogunosti KPM.

Oportunitetni troak je troak koji snosimo ili rtvujemo kada pravimo izbor ili donosimo odluke. Da bi dobili neto moramo rtvovati neto. Ekonomski troak proizilazi iz troka proputenih prilika Ekonomska dobit = raunovodstvena dobit implicitni trokovi Raunovodstveni troak troak iskazan i finansijskim izvjetajima preduzea Eksplicitni trokovi su realni trokovi (koji nastaju i isplauju se): plae, repro materijal, sirovine, energija, transportni trokovi i sl. Implicitni trokovi su trokovi koji nastaju, ali se ne plaaju, te ne predstavljaju troak reprodukcije. Ukupni prihod iznos koji preduzee stie od prodaje svog outputa (gotovih proizvoda i usluga). Ukupni troak predstavlja zbir svih trokova vezanih uz proces proizvodnje i prodaje tih proizvoda. Svi trokovi inputa. Profit je razlika izmeu ukupnog prihoda preduzea i njegovog ukupnog troka. profit = ukupni prihod ukupni troak. Ukupni ekonomski troak proizvodnje se sastoji od fiksnog (uvijek isti) i varijabilnog troka (poveava/smanjuje). Fiksni troak je troak koji se ne mijenja s dinamikom proizvodnje, visina mu je uvijek ista, a moe ga se eliminirati samo s prestankom proizvodnje. Varijabilni troak je troak koji se mijenja ovisno od dinamike proizvodnje. Vei obim proizvodnje vei ukupni varijabilni trokovi, i obrnuto. Marginalni trokovi su dodatni trokovi po jedinici rasta ili smanjenja odreene ekonomske aktivnosti. Marginalni prihodi su dodatni prihodi po jedinici rasta ili smanjenja odreene ekonomske aktivnosti. Marginalni proizvod rada predstavlja poveanje obima proizvodnje u odnosu na poveanje broja radnika ili asova rada, a marginalni proizvod kapitala poveanje obima proizvodnje u odnosu na poveanje ulaganja kapitala. Zakoni prinosa su: (1) zakon opadajuih prinosa, (2) zakon obima ili zakon masovne proizvodnje, (3) zakon rastueg prinosa i (4) zakon konstantnog prinosa ili konstantnih trokova. Zakon opadajuih prinosa glasi: sa poveavanjem dodatne jedinice inputa dok se ostali inputi dre konstantnim, obim outputa po jedinici inputa se smanjuje.

Ekonomija obima (zakon masovne proizvodnje) je specifina ekonomska zakonitost koja je po ekonomskim efektima suprotna zakonu opadajuih prinosa. Zakon rastueg prinosa: poveavanje u zaposlenju rada i kapitala rezultira srazmjerno veom produktivnou odnosno progresivnim poveavanjem prinosa. Ako su oba zakona u meusobnoj ravnotei, onda govorimo o zakonu konst. prinosa/trokova, koji je vrlo rijedak i koji vrlo kratko djeluje. Produktivnost je pokazatelj uspjenosti poslovanja nekog preduzea odnosno ekonomski princip koji tei da se ostvare odreeni rezultati poslovanja sa minimalnim utrocima radne snage. P= Q/L - q Ekonominost je mjerilo uspjenosti poslovanja kojem je cilj pokazati stepen tedljivosti. E= ukupni prihodi / ukupni rashodi. Rentabilnost (profitabilnost) je pokazatelj koji pokazuje koliki je povrat u odnosu na uloena sredstva. R = neto dobit / prosjeni ukupni kapital. Transakcione trokove ine oni trokovi koji ometaju izvravanje obostrano korisnih transakcija. Postoje etiri stuba, trine ekonomije: privatno vlasnitvo, profit, sloboda izbora, konkurencija. Prema broju uesnika na tritu i njihove trine moi obrazuju se razliite trine strukture ili trina stanja (tipologija trita): potpuna ili savrena konkurencija (sa velikim brojem uesnika i na strani tranje i na strani ponude); npr. to je stanje u kojem nema drugog izbora osim prilagoavanja prilikama koje diktira trite. monopol (jedan uesnik na strani ponude) i monopson (jedan uesnik na strani tranje); oligopol (mali broj uesnika strani ponude, koji su moni) i oligopson (mali broj uesnika strani tranje, koji su moni); ograniena konkurencija (mjeavina potpune konkurencije i monopola, gdje veliki broj proizvoaa nudi diferencirani proizvod). Sa gledita intervencije drave razlikujemo: trite bez intervencije drave - slobodno trite, u kome drava ne odreuje bitne odrednice poslovnih transakcija, npr. cijene i kamate, i vezano ili regulirano trite, ako drava intervenie na tritu administrativnim mjerama i propisima.

Funkcije trita: Informativna funkcija trita se ogleda u pruanju sudionicima na tritu optih informacija o stanjima ponude i tranje za odreenom robom/uslugom. Alokativna funkcija pokazuje uticaj trita na racionalnu ekonomsku raspodjelu faktora proizvodnje (rada, prirodnih resursa i kapitala). Selektivna funkcija trita je selekcija samih privrednih subjekata, kroz odabir njihovih proizvoda i usluga na tritu, a na osnovu trine konkurencije u kojoj opstaju samo efikasni (relativno produktivni) preduzetnici. Distributivna funkcija trita se, po pravilu, odnosi na primarnu raspodjelu nacionalnog dohotka, koja kroz proces trinog formiranja cijena faktora proizvodnje odreuje dohotke njihovim vlasnicima. Zakon tranje kada cijena roba na tritu raste, tranja za njima e opadati, i obrnuto. Valrasov zakon tranje - tranja ne zavisi samo od cijene te robe, ve i od cijena drugih roba Slucki-Hiks-Alenov zakon tranje - dinamiki model, primjenljiv u analizi trinih kretanja u odreenom vremenskom periodu, koji u analizu tranje uvlai i dohodak potroaa. Mur-ulcovog zakona tranje - ima univerzalnu empirijsku vanost (ukljuivanje varijable omoguilo je primjenljivost zakona u analizi stvarnih kretanja na tritu), zbog ega kaemo da predstavlja najvii stepen u razvitku teorije (zakona) tranje. Uslovi uslijed kojih dolazi do promjene tranje su: 1. Promjena dohotka; 2. Promjena cijene supstituta; 3. Promjena cijene komplementarne robe; 4. Promjena oekivanja potroaa; 5. Promjena ukusa ili preferencija; 6. Promjena strukture stanovnitva; 7. Poboljanje informisanosti potroaa; 8. Mogunost kupovine robe na kredit Supstituti su robe koje na isti ili slian nain zadovoljavaju istu potrebu. Komplementarne su one robe koje se uvijek upotrebljavaju zajedno po nekom potroakom obrascu (npr. mobiteli i futrola za mobitel, automobil i benzin...etc). Zakon ponude podrazumijeva koliinu robe koju ponuai ele i mogu ponuditi po odreenoj cijeni u odreenom periodu. Faktori uslijed kojih dolazi do promjene ponude su: Promjene u tehnologiji; Promjene cijene inputa; Promjene cijene druge robe; Promjene oekivanja. Trini viak je situacija u kojoj koliina ponude premauje koliinu tranje. Trini manjak je situacija u kojoj je koliina ponude manja od koliinu tranje.

Elastinost oznaava stepen u kome se tranja i ponuda mjenjaju u odnosu na promjene cijena ili drugih faktora, odn. predstavlja mjeru osjetljivosti ponuaa i potroaa na promjene u cijeni. Elastinosti tranje pokazuje da li i u kom stepenu tranja za nekom robom reaguje na promjene cijene te robe i promjenu dohotka. Elastinost tranje moe biti: cjenovna (pokazuje reakcije tranje na cijene); dohodovna (pokazuje reakcije tranje na dohodak); unakrsna (pokazuje reakcije tranje jedne robe na promjene cijena druge robe). Cjenovna elastinost tranje je mjera reakcije potroaa na promjene cijena robe/usluge, a mjeri se koeficijentom elastinosti (Et). Koeficijent elastinosti tranje, moe biti vei od 1, jednak 1 i manji od 1, na osnovu ega imamo slijedee elastinosti: elastina tranja (Et >1); jedinina elastinost (Et = 1); neelastina tranja (Et < 1). Dohodovna elastinost tranje (Ed) pokazuje reakcije tranje na raspoloivi dohodak. Rauna se prema obrascu: Ed=promjena tranje/promjena dohotka Unakrsna elastinost (Eu) pokazuje reakcije tranje jedne robe na promjene cijena druge robe. Rauna se prema obrascu: Eu= Elastinost ponude (Ep) oznaava mjeru reakcije prodavac na promjene cijena, i izraunava se kao odnos procentualne promjene koliina ponude i procentualne promjene cijene. Cjenovna elastinost ponude moe biti: 1. Elastina ponuda, (Es>1); 2. Potpuna beskonana elastinost (Es=~) 3. Neelastina ponuda (Es<1).; 4. Jedinina elastinost ponude (Es=1); 5. Nulta elastinost (Es=0). Gosenovi zakoni (temelj teorije marginalne korisnosti): Prvi Gosenovom zakon govori o opadajuem uivanju, odnosno naelu opadanja korisnosti daljim uivanjem jedinica nekog dobra sve do take zasienosti. Npr. glad. Drugi Gosenov zakon pokazuje zadovoljavanje razliitih potreba potroaa ovisno o intenzitetu njegovih potreba, tj. kako potroa uporeuje korisnosti raznih dobara i od zadovoljenja prve potrebe prelazi na zadovoljenje druge potrebe. Teorija indiferentnosti polazi od toga da je korisnost subjektivno definirana i da mjerenje subjektivne korisnosti u apsolutnom zbiru (kardinalno) nije mogue. Kriva indiferentnosti - prikazuje sve kombinacije trinih koara koje osobi osiguravaju istu razinu zadovoljstva, zbog ega je osoba indiferentna izmeu koara koje su prikazane na takama na krivulji. Konkurentno trite je ono trite na kojem postoji veliki broj kupaca i prodavaca, tako da oni imaju zanemarljiv uticaj na trinu cijenu.

Trini mehanizam je tendencija koja se pojavljuje na konkurentnim tritima, pri kojoj se cijena mijenja sve dok se trite ne uravnotei. Takvu cijenu oznaavamo kao ravnotena cijena ili cijena uravnoteenja trita. Ravnotena cijena (naziva se jo i optimalna cijena) se ostvaruje kad je traena koliina jednaka ponuenoj koliini (optimalna koliina). Trite na kojem se prodaju i kupuju prirodni resursi, rad i kapital je trite faktora proizvodnje. Fiksni inputi inputi ije koliine nije jednostavno mijenjati sa promjenom obima proizvodnje (graevinski objekti, oprema ili visokospecijalizirana radna snaga) Varijabilni inputi inputi ije koliine je mogue brzo i jednostavno mijenjati (repromaterijal, energija ili broj sati rada). Ekonomske funkcije drave: 1. Unapreivanje ekonomske efikasnosti, 2. Ostvarivanje manje nejednake raspodjele dohotka, 3. Stabiliziranje ekonomije pomou makroekonomskih politika, i 4. Meunarodno predstavljanje zemlje. Monetarna (novana) politika odreuje koliinu novca u opticaju, visinu kamatnih stopa i opseg kredita, ime drava utiui na kamate i investicije, moe osiguravati: visoku stopu zaposlenosti, nisku inflaciju, platnobilansnu ravnoteu i rast drutvenog proizvoda. Monetarnu politiku u svakoj zemlji neposredno provodi centralna (ili narodna) banka. Funkcije novca: univerzalno sredstvo razmjene; sredstvo ouvanja vrijednosti; obraunska jedinica; sredstvo odgoenih plaanja. Uzroci inflacije: Inflacija tranje; Inflacija trokova; Strukturna inflacija. Deflacija je suprotna pojava od inflacije, u kojoj dolazi do smanjivanja koliine novca u opticaju, praenog optim padom cijena i poveavanjem kupovne snage novca. Ekonomski rast je dugorono poveanje proizvodnje odnosno BDPa. BDP je osnovni makroekonomski pokazatelj jer predstavlja najsveobuhvatniju mjeru ukupne proizvodnje dobara i usluga ostvarenih u jednoj zemlji, u toku odreenog perioda. Postoje dva naina mjerenja i obrauna GDP-a: metod izdataka i metod prihoda. Izraun GDPa: BDP = C+I+G+NX GDP kao suma faktorskih dohodaka se dobija sabiranjem: nadnica; kamata; renti; profita; amortizacije; posrednih poreza. Tj. GDP = W + i + R + Pf + Dp + T Intermedijarna dobra su dobra koja se upotrebljavaju u izradi nekog dobra u cijelom lancu njegove proizvodnje, a ijim sabiranjem bi se vjetaki poveao GDP. Meufazne prodaje su one koje kupuju kupci koji nisu krajnji korisnici nego su to dalji preprodaci dileri.

U GNP ulazi dohodak zaraen u inostranstvu, koji su rezidenti vratili u matinu zemlju. Razlika izmeu GNP i GDP naziva se neto inostrano faktorsko plaanje (Net factor payment froma abroad - NFP), odnosno: GDP = GNP NFP. Produktivnost (odnosno ekonomski rast i razvoj) je odreena sa etiri faktora: ljudski kapital, prirodna bogatstva, fiziki kapital i tehnologije. Kvota predstavlja ogranienje koliina ili vrijednosti uvoza dobara ili izvoza roba. Efekat kvota je slian efektu uvoenja carina. Uvozne kvote predstavljaju koliinu ili vrijednost roba koja se moe uvesti sa ili bez carine. Embargo je restrikcija izvoza i uvoza za sva dobra. Obino nije povezan s ekonomskim, ve meunarodnim politikim razlozima. Ekonomska globalizacija itavo svjetsko trite tretira kao jedinstveno podruje sprovoenja poslovnih aktivnosti. Ekonomska efikasnost podrazumijeva proizvodnja sa najmanjim trokovima. Pareto efikasnost - alokacija resursa je efikasno organizovana ako i samo ako, uz date resurse i tehnologiju, nije mogue poveati blagostanje jednog pojedinca bez smanjenja blagostanja drugog pojedinca. U takvom sistemu je ekonomija kao cjelina efikasna i niko ne moe doi u bolji poloaj a da nekog drugog ne dovede u slabiji poloaj (Paretoefikasnost). Ekonomska nauka prouava tri aspekta efikasnosti, neophodnih da bi se ostvarila Paretoefikasnost, i to: (1) efikasnost razmjene, (2) proizvodna efikasnost i (3) efikasnost kombinacije proizvoda. Eksternalije nastaju kada se osoba angaira u aktivnostima koje utiu na blagostanje druge osobe pri emu niti plaa niti dobiva nikakvu naknadu za taj uinak.