Engelse overheersing: van 1810-1815 onder Raffles. Voor vrijhandel en vrije landbouw (liberale ideen). Hiermee afschaffin herendiens!

en en edwon en leverin en. "nvoer eldeconomie me! landren!e. He! doel was de ui!scha#elin van de lo#ale mach!hebbers en he! verho en van de $roduc!ie. %inde van he! con res van wenen. Nederlands staatsgezag: "n handen van de #onin eadviseerd door de minis!er van #olonin. &a 18'8 bes!uur door $arlemen! en re erin . he! cen!rale bes!uur (a! in ba!avia olv de ouverneur- eneraal. lo#aal bes!uur onder residen!en) bij es!aan de assis!en!en. %i en bes!uur van lo#ale adel bleef bes!aan. Wereldwijde revoluties *e! de onafhan#elij#heid van +meri#a was he! de#olonisa!ie $roces in 1,,be onnen. "n de(e $eriode #om! oo# de verlich!in o$ die leidde !o! de ver#ennin van de wereld. %r roo! eloof in de voorui! an van de wes!erse wereld door ra!ioneel den#en) !erwijl andere delen s!il s!onden. .i! den#en werd mede mo elij# emaa#! door de indus!rile revolu!ie die (ich in de(e ebieden af s$eelde. +(i on!wi##elde (ich als af(e! mar#!) en rond 1800 #an je he! be in (ien van de s$li!sin !ussen de indus!rie van he! wes!en en de res! van de wereld. %n eland breidde haar $osi!ie s!eeds verder ui!) mede !en #os!e van &ederland en de V/0. %n eland was effec!iever door de in(e! van $ar!iculieren. 1,15 was de V/0 ena!ionaliseerd. &aas! de %n else concurren!ie was oo# corru$!ie een roo! $robleem. /nder &a$oleon werd 2r defini!ief versla en door %n eland) en #wamen er revolu!ionaire ideen o$. %r #wamen roe$en !o! democra!ische hervormin en oo# in de #olonin. *en wou de boeren rond in be(i! of erf$ach! even en de inwoners o$voeden en door een verlich! bes!uur he! land voor oed aan &ederland binden. .i! was een be in van de la!ere e!nische $oli!ie#. *aar in die !ijd #wam di! nie! door. 3el werd he! belan van die $oli!ie# in e(ien) en he! o$voeden en meer vrijheid even aan de bevol#in ) maar men ach!!e de bevol#in no nie! #laar. /nder de verlich!in #wam er s!eeds meer weers!and !e en de oude dwan cul!uur en in %n eland #wam he! +boli!ionisme o$. He! idee da! een overheid voor (ijn onderdanen moes! (or en leefde s!eeds meer. 4lavernij en slavenhandel werden als !wee lossen din en e(ien en slavernij moes! lan (aam af eschaf! worden om de slaven !e #unnen o$voeden en !e la!en wennen aan hun vrijheid. "n de #olonin #wam he! !o! onvrede over he! bes!uur door de verlich!in sideen en de on ewij(i de si!ua!ie van he! bes!uur onder de 4!a!en-5eneraal na de V/0. 1,15 bra# er o$ 0ura6ao een revol!e ui! me! als leider 7oela. .e slaven wilden hun vrijheid en de o$s!and werd bloederi neer esla en..e(e o$s!and was ui!(onderlij#) de(e mees!e schi#!en (ich in hun lo! en de vreselij#e s!raffen wer#!e afs!o!end. "n 4uriname #wam he! nie! !o! een o$s!and omda! we lo$en in he! oerwoud no s!eeds ma##elij#er was. 7wee jaar la!er #wam de slavernij in ned. aan de orde) maar men wou er nie! aan omda! di! onrus! in de $lan!a es (ou veroor(a#en. &a he! verbod o$ de slavenhandel door %n eland !rach!!en (ij een wereldwijd verbod) omda! de %n else $lan!ers een slech!e concurren!ie$osi!ie hadden (onder slaven. .oor de ro!e mach! van he! land in &ed. in 181' over o$ een verbod van slavenhandel) de slavernij bleef bes!aan. Daendels 7en !ijde van he! #onin#rij# Holland werd .aendels als e8-mili!air aan es!eld als 5ouverneur- eneraal in 1808. Hij s!elde een cen!rale secre!ariaa! en re#en#amer in me! de raad van "ndi als advies or aan. He! bes!uur moes! in handen van 1

amb!enaren) nie! van handelaren me! ei en ewin. He! eiland werd in 1 $refec!uren o$ edeeld onderleidin van een $refec! (amb!enaar). %en ui!(onderin waren de 9 vors!enlanden) :o ja#ar!a en 4oera#ar!a. .aarnaas! werd he! le er ui! ebreid en de infras!ruc!uur. .i! was van roo! belan voor de handel en de he! #oloniale bes!uur bevorderde. .e rol van de re en!en (de lo#ale ver!e enwoordi ers)) veranderde oo#. .e re en!en hadden veel mach! we!en !e ver#rij en) maar nu moes! men (ich scharen onder he! #oloniaal e(a . .e erfo$vol in van he! re en!scha$ werd af eschaf!. /o# andere heersers werd hun e(a van af enomen. ;oals he! sul!anaa! <an!en) da! domein van &ederland werd emaa#! omda! de sul!an nie! mee wer#!e. (o was oo# de heerser van :o ja#ar!a ebrand o$ (ijn onafhan#elij#heid) en .aendels ree$ in en be$er#!e de mach!. %r was no s!eeds onrus! in de hoven) wa! voor !e ens!anders van he! in rij$en (oals &ederbur h een !e#en was da! de bevol#in onder (ijn ei en feodale heersers moes!en blijven. =iberale den#ers waren naas! .eandels bijv. Ho endor$. Verder was de vraa no hoe de #olonie e8$loi!eerd diende !e worden. /f de boeren de vrijheid (ouden moe!en hebben) of da! (e edwon en be$aalde $roduc!en moes!en leveren. .aendels besloo! !o! he! behouden van he! e8$loi!a!iemodel) de :avaan (ou nie! voldoende voor (ich(elf #unnen $roduceren. "n he! >rean er (wes!-:ava)) bleef de edwon en #offiecul!uur bes!aan) de in#oms!en waren !e belan rij#. 3el werd !oe(ich! verscher$! om de harde #an!en er af !e halen) wa! nie! he! ewens!e effec! (ou hebben) de re en!en bleven veel mach! houden. He! ebied moch! nie! door bui!ens!aanders worden be!reden) om de rus! !e bewaren. .oor de ro!e ui! aven voor ui!breiden van he! e(a #wam er eld nood) waardoor land aan $ar!iculieren werden ver#och!) door aans 0hine(en. .aels heef! nie! he! #oloniale e(a volledi #unnen om ooien door ebre# aan eld en communica!ie me! %uro$a) wel werd de basis voor de s!aa! van de 11e eeuw ele d) maar con!inu?!ei! overheers!. Raffles .aendels werd vervan en door :anssens in 1811. "n da! jaar #wam Raffles me! een %n else invasievloo!. .e &ederlanders #re en nie! voldoende s!eun van de veelal :avaanse solda!en. Raffels was voors!ander van een meer liberalere $oli!ie# en wilde de :avanen sociale en economische vrijheid even) maar moes! oo# de %as! "ndian 0o$a n@ la!en (ien da! :ava wins! evend was) nie! iedereen was !evreden me! di! e8!ra be(i!. >robleem hiermee was da! +meri#a nie! meer meehiel$ me! de ui!voer van #offie. <ij de hervormin en lie! Raffles (ich informeren door een commissie naar he! ei endomsrech!. .e boeren hadden de rond in $ach! en moes!en $ach! be!alen aan he! ouvernemen!. .i! werd veranderd door boeren die rond vrij moch!en bewer#en en landren!e moes!en be!alen en nie! lan er wille#euri maar o$ basis van de waarde van de rond. .e re en!en werden hier om(eild. .e vorderin en van de ren!e verlie$ via desahoofden. "n $rean er bleef he! s!elsel bes!aan. He! wes!erse idee #ree s!eeds meer in an in he! #oloniale bes!uur maar had !e weini amb!enaren om he! ech! ui! !e #unnen voeren en eind !e ma#en aan de mach! van de re en!en over de inheemse bevol#in . Raffles !rad s!er# o$ !e en de vors!enhoven. "n :o jo#ar!a bes!ee de oude sul!an weer de !roon !ijdens de mach!swisselin . Hier werd 1819 de mach! weer hers!eld) ne! als de sul!an van 4oera#ar!a. .i! $un! was he! eind van he! ancien re ime in :ava. Raffles had veel res$ec! voor de inheemse cul!uur en hij schreef hiero$ in 181, een belan rij# wer# over :ava waarin hij) !e en wa! de &ederlanders dach!en) de bewoners nie! lui en dom vond. He! eni e wa! he! on!bra# voor en on!wi##elin was een verlich! bes!uur.

+an di! alles #wam in 1815 een einde !oen Raffles ui! (ijn func!ie werd on!heven door eruch!en over (elfverrij#in en he! onvermo en de #olonie wins! evend !e ma#en. .e landren!e blee# o$ #or!e !ermijn een succes) de dasahoofden #onden de adminis!ra!ie nie! aan waardoor de belas!in een chaos werd. /o# werden er minder e8$or! ewassen e$roduceerd door de afschaf van he! edwon en leverin ss!elsel. /o# was er beslo!en da! &ederland (ijn be(i! !eru (ou #rij en) en de over an (ou ver ema##elij#! worden me! een minder con!roversieel $ersoon. Het nieuwe Nederlands-Indi .e %n else hadden belan bij een s!er# &ederland na de oorlo !e en 2ran#rij#) en daarom een &ederland me! #olonin. 181- #wam de nieuwe lui!enan! eneraal van 0a$ellen $as aan in "ndonesi en formeel s!ond he! ehele archi$el onder leidin van &ederland. *aar de daadwer#elij#e mach! was nie! s!er# mede door onwelwillende vors!en en een (wa# le er. Residen!en #re en de !aa# de bevol#in !e en ui!bui!in !e beschermen) hiervoor moes!en (ij voordurend door he! residen!scha$ rei(en. Verder waren (ij veran!woordelij# voor de financin en bevorderin van de landbouw en nijverheid. 7er onders!eunin hadden de residen!en assis!en!-residen!en. %r was voor de beves!i in van de mach! samenwer#in nodi me! de inheemse heersers) maar vele wei erde samenwer#in . %r werden mili!aire ac!ies ondernomen) maar di! had slech! !ijdelij# effec!. /$ de *ollu#en #wam he! !o! $roblemen omda! onder de %n elsen de bewoners economisch vrij hadden ela!en (onder de &ederlanders nie! meer). 181, #wam he! onder hen !o! een ewa$ende o$roer) hierbij werden &ederlandse mili!airen af eslach!. Hiero$ #wam he! !o! een s!rafe8$edi!ie waarbij dor$en werden e$lunderd. 0a$ellen s!ond een verlich!Aliberaal beleid voor. Hij was voor afschaf van he! s$ecerijenmono$olie omda! di! nadeli was voor de bevol#in ) (o werden ille alen bomen van de boeren vernield. 189' werden o$ *olu##en veranderin en door evoerd. .e amb!enaren moe!en de bevol#in beveili en en hel$en me! he! verbouwen van hun s$ecerijen. 0a$ellen s!ond oo# beveili in !e en inves!eerders) oo# %uro$ese) voor. *aar he! $rean ers!esel en de mach! van de inheemse bevol#in (de heffin en en herendiens!en) beleef bes!aan. De Javaoorlog ( !"#$ /$ de :avaanse vors!enlanden moch!en %uro$eanen en 0hine(en landerijen huren) me! e8!ra rech!en (oals herendiens!en over de bevol#in die ero$ woon!. 0a$ellen in di! in 189B !e en) en de con!rac!en werden af eschaf!. .e be!aalde $ach! moes! !eru worden be!aald) wa! voor beide $ar!ijen voor verbi!!erin (or de. .e bevol#in moes! hierbij weer overscha#elen naar rijs!bouw. .e maa!re elen van 0a$ellen (or de voor onrus! o$ :ava. .aarnaas! was er een s!er#e bevol#in roei als evol van een lan e $eriode van rela!ieve welvaar! en rus!. .e vors!en #re en s!eeds meer mensen die men moes! onderhouden) en men $robeerde de belas!in in#oms!en !e ver ro!en) bijvoorbeeld door de ronden (a$a nes) van boeren !e ver#leinen) waardoor er rond o$nieuw #on worden ver$ach!. .e boeren moes!en van de #leinere rond wel de (elfde o$bren s! halen. /o# de belas!in sdru# werd ho er doorda! de belas!in heffin werden ui!bes!eed me! een ho ere dru# voor de bevol#in . /o# de landren!e van Reaffles (or de voor e8!ra dru# omda! de(e naas! de ver$lich!e leverin en bleven bes!aan. .e #oloniale mach! eis!e in#oms!en van mar#! en !ol) die in handen van chine(en waren) (ij maa#!e e8!ra in#omen over de ru van de bevol#in . .e chine(en die land oederen huurde waren oo# nie! oed voor de inwoners van de land oederen. +ls laa!s!e werden de $roblemen in de ebieden werden ro!er door de e8!ra droo !e en overs!romin en !o! 189B.

.e ro!e onrus! (ou (ich ui!en onder de charisma!ische leider >an eran .i$one oro) de ouds!e (oon van de sul!an van :o jo#ar!a. +lles bars!e los doorda! .anoeredjo een we over de raven van voorouders van .i$one ro aan wou le en. .i$one ro wou s!eun van de &ederlanders hierbij) maar #ree he! nie!) waaro$ hij in o$s!and #wam !e en de &ederlanders. Hij werd door veel roe$en als rech!vaardi e #onin e(ien) (owel door heidenen) islamie!en) edelen en boeren. +ls reac!ie hiero$ werd de Coc# aan ewe(en om de rus! !e hers!ellen. .e s!rijd in moei(aam doorda! de o$s!andelin en he! (a en als een heili e oorlo . Hij $as!e hiero$ (ijn !ac!ie#en aan en deelde de !roe$en o$ in #leinere mobielere eenheden die sneller in s!aa! waren o$ !e en aanvallen !e rea eren. .oor de mili!airen werden #leine vers!er#in en ebouwd) waar oo# de bevol#in veili was) waardoor de bevol#in voor de &ederlanders werden ewonnen .oor de s!eun van de bevol#in wis! &ederland de o$s!andelin en !e verslaan. 18B0 werd .i$one ro evan en enomen) en was de $o in van de :avaanse eli!e om hun e(a !eru !e #rij en voorbij. He! #oloniale e(a was s!er#er eves!i d. %ilitante Isla& o' (u&atra .e islam was oo# o$ 4uma!ra een ins$ira!ie voor iedereen die !e en de #oloniale mach! wou s!rijden. Hier had de revolu!ionaire roe$ van +bd al-3ahhab (3ahabie!en) een ro!e invloed ehad. Hij (e!!e (ich af !e en de 4jiie!en en soefiDs en bes!reed hen me! eweld en veroverde ro!e delen van he! "berische schiereiland. /$ 4uma!ra waren he! de >adriDs die een s!ri#!e nalevin van de islami!ische re els $ro$a andeerde. .u >u@ #wam 1811 o$ 4uma!ra aan en en#ele hoofden boden hun ebieden aan in ruil voor s!eun !e en de $adriDs) oo# al hadden (ij de(e ebieden al lan nie! meer in hun mach!. .u >u@ acce$!eerde en 1891 werd er een #leine !roe$enmach! es!uurd) maar $as na de :avaoorlo #on men ie!s ui!rich!en. >as na 18B8 #wam er een defini!ief einde aan de >adrioorlo . De e)'loitatie van Indi He! be(i! van de oud#us! werd e#e#en of he! eschi#! (ou (ijn voor e8$loi!a!ie. Hoewel een voor! an werd emaa#! Eua infras!ruc!uur was he! vinden van arbeids#rach!en vrijwel onmo elij#) waardoor de(e werd o$ e even. 3es!-"ndi werd in drie ouvernan!e o$ edeeld) benedenwindse en bovenwindse eilanden en 4uriname. .en <osch had (a he! belan van 4uriname in. Hij (ei da! de afschaffin van de slavenhandel door 5-b een $robleem was (olan er maar voor be!ere leefoms!andi heden werden e(or d voor de slaven. Hij (a he! belan in van een #oloniale bes!uur da! aansloo! bij de bes!aande s!ruc!uur van de inheemse maa!scha$$ij) aan e(ien de bevol#in no lan nie! on!wi##eld was voor een liberale hervormin . .oor de(e ideen werd van den <osch aan es!eld als de $ersoon die de #olonies wins! evend moes! ma#en. Hij be on me! he! benedenwindse landen (cura6ao)) en !ro# snel door naar 4uriname. Hier deed hij wa! aan de rech!en van de slaaf) (e werden juridisch als $ersoon e(ien. .aarnaas! werd he! bes!uur vereenvoudi d) 4uriname en de - 0aribische eilanden werden onder een ouverneur- eneraal e$laa!s!. &a van de <osch #wam een conserva!ief aan de mach!) die de vernieuwin en weer (ou !eru draaien. Van den <osch werd naar &ederlands-"ndi es!uurd (18B0). .i! was he! eind van de liberale e8$erimen!en o$ :ava die vol ens <osch alleen maar !o! onrus! hadden eleid. He! was ech!er onmo elij# om de bevol#in bui!en de $oli!ie#e en indus!rile veranderin en !e houden) maar !och wa! <osch in edach!en had) een :ava voor &ederland me! haar ei en !radi!ies bui!en de moderniserin om. .aarnaas! was hij van edach!e da! de #olonie wins! moes! o$leveren voor he! moederland. *e! de(e ideen werd he! cul!uurs!elsel in evoerd. *ultuurstelsel '

.i! idee in ervan ui! da! he! #oloniale ouvernemen! de ei enaar was van alle rond o$ :ava en da! he! een $ach! moch! innen hier over. .e boeren moes!en een vijfde van de dor$s rond ebrui#en voor de $roduc!ie van e8$or!$roduc!en. %n he! ouvernemen! #ree de beschi##in over de arbeid van de boeren. .e boeren #re en voor de eleverde $roduc!en een ver oedin ) he! $lan!loon. .e $roduc!ie was vooral erich! o$ he! verbouwen van indi o) sui#er en #offie. .e sui#er$roduc!ie was in een die$ dal. <osch $robeerde de verwer#in van he! sui#er rie! aan $ar!iculieren over !e la!en) die via sui#ercon!rac!en $robeerde !e lo##en. He! ouvernemen! (ou sui#er $lan!en) waarna de ondernemin de sui#er (ou verwer#en me! behul$ vAd bevol#in en !e en een vooraf be$aalde $rijs aan he! ouvernemen! (ou ver#o$en. "n he! be in) was er maar weini in!eresse. Voor de bevol#in was de sui#er cul!us een (ware las!) (ij moes!en !e en een #lein loon in de fabrie#en wer#en en he! was er arbeidsin!ensief. %en jaar la!er werd he! de$ar!emen! der cul!ures o$ erich!) die rech!s!ree# o$drach! !o! he! $lan!en en verwer#en van ewens!e ewassen af aan de bes!uursamb!enaren. Fi!eindelij# deed he! invoeren van he! s!elsel ' jaar) maar een uniform s!elsel was he! nie! Voor een defini!ief succes van he! cul!uurs!elsel was de medewer#in van de inheemse bevol#in nodi ) omda! de :avanen naar hun ei en mensen luis!erde. Hiermee be on he! $roces van refeodaliserin ) he! binden van de re en!en aan de ouverneur door he! erfelij# ma#en van de amb! en salaris in de vorm van rond. (re en!en onder de inheemse vors!en nooi! (e#er van $osi!ie) nu wel). .e re en!en #re en ne! als de inheemse hoofden cul!uur$rocen!en) !oesla en waarvan de hoo !e werd be$aald door de hoeveelheid eleverde $roduc!en. Hierdoor $robeerde de re en!en over de bevol#in heen) he! cul!uurs!elsel !e la!en sla en. /o# de &ederlandse handels maa!scha$$ij $rofi!eerde) (ij #re en een mono$olie o$ he! vervoeren van de cul!uur$roduc!en naar &ederland. Voor &ederland was he! cul!uurs!elsel een i an!isch succes) he! leverde veel eld o$. He! eld werd onder ander ebrui#! voor he! verla en van de belas!in sdru#) he! afbe!alen van de ("ndische) s!aa!sschuld en o$enbare wer#en in &ederland. He! s!elsel wer#!e vooral door de medewer#in van de :avaanse hoofden. .e desahoofden waren belan rij# omda! (ij (or de da! de lo#ale bevol#in de $roduc!en oed onderhielden en leverde. .e mach! van de desa hoofden nam door he! s!elsel oo# !oe. .e ned. residen!en hielden (ich meer be(i me! he! !oe(ich! o$ wa! in fei!e enorme $lan!a es waren. ;ij on!vin en naas! salaris oo# $rocen!en. %r was een verbluffend #lein amb!enaren s@s!eem. >ar!iculieren #onden snel rij# worden door sui#ercon!rac!en) die ui!eindelij# (eer ewild werden. .e ouverneur- eneraal be$aalde wie in aanmer#in #wam voor een con!rac!) waarbij er een ro!e vrienden $oli!ie# on!s!ond. +evolgen ,evol-ing .ultuurstelsel %r was veel #ri!ie# o$ he! #oloniale beleid) (oals *ul!a!uliDs *a8 Havelaar. He! s!elsel was een (ware las! voor de bevol#in ) en rond 18'0 #wam he! !o! een crisis. .e mach! van de re en!en was !oe enomen doorda! (ij beschi#!e over arbeid) die oo# voor andere din en werd ebrui#! dan he! wer# o$ de rond) de landren!e bleef bes!aan) (oda! een deel van he! $lan!loon de boeren weer moes!en !eru even. /o# de be!alin in land in mis omda! men (ich s!eeds meer land in en !oe ei enen. Verder waren er halverwe e de jaren '0 hon ersnoden) er werd minder rijs! verbouwd me! ho ere $rij(en !o! evol . He! er s! was di! in 4emaran . 3ol!er Rober! s!elde de miss!anden oo# aan de #aa# als leider van de liberale $ar!ij die he! beleid van <aud (min. v. Colonin) en van den <osch !e en wer#!e. Vooral he! $rean ers!elsel #ree aandach!. /o# in de moderne !ijd was er #ri!ie#. ;o schreef 0lifford 5eer!( da! de &ederlandse ac!ivi!ei!en hebben eleid !o! de s!a na!ie van de on!wi##elin van he! $la!!eland van :ava en heef! eleid !o! 5

armoede onder de bevol#in . 4!eeds meer dor$s ronden werden aan ewen! !o! he! verbouwen van !ro$ische $roduc!en) (oda! de collec!ieve armoede ui!eindelij# iedereen raa#!e) en er een #a$i!aal vormin onder de :avanen voor deed. .e(e visie is la!er bij es!eld) he! cul!uurs!elsel waas absoluu! een eheel en le de vooral besla o$ de arbeid van de bevol#in ) nie! o$ he! land. %r waren ro!e verschillen) vooral afhan#elij# van wel# $roduc! werd verbouwd. Coffie was rela!ief arbeidse8!isief) maar de sui#ercul!uur was er arbeidsin!ensief en in !en #os!e van de rijs!velden. .e boeren werden inderdaad edwon en om de $roduc!en !e verbouwen) maar #re en er rela!ief oed voor be!aald) wa! de ei en bedrijvi heid s!imuleerde. .aarnaas! heef! he! s!elsel de infras!ruc!uur verbe!erd) wa! maa#!e da! de boeren oo# ema##elij# deel #on nemen aan de re ionale economie (mar#!). Van de welvaar!sverbe!erin $rofi!eerde alleen nie! iedereen) de sociale verschillen werden juis! vers!er#!) mede door de roeiende bevol#in . /fs.haffen van de slavernij in de Nederlandse -olonin "n 18'9 werden door liberalen en $ro!es!an!en de eers!e $e!i!ie aan eboden voor de afschaffin van de slavernij. *inis!er van Colonin) <aud) was ban da! de(e $e!i!ie de rus! in 4uriname (ou vers!oren. Hij was een voors!ander) maar vond de !ijd no nie! rij$ !o! afschaffin . .e slaven (ouden eers! moe!en worden o$ evoed) anders (ouden (e he! oerwoud in!re##en) of naar naburi e #olonin !re##en me! be!ere lonen. +l eerder was de slavenhandel af eschaf!) maar de slavenbevol#in was nie! in s!aa! (ich (elf demo rafisch !e onderhouden (vooral door he! vrouwen !e#or!) en !ro$ische (ie#!es). Hierdoor werd he! verbod in ro!e e!ale om(eild) handel !ussen de eilanden was nie! verboden. 5roo! <ri!!anni sloo! verdra en om de ille ale slavenhandel be!er aan !e #unnen $a##en. 1818 werd (on verdra me! ned. en er !wee erech!shoven werden o$ erich! me! de !aa# de slavensche$en !e berech!en. /o# moes! er ver$lich! een re is!er van alle slaven worden bij ehouden. .e(e maa!re elen maa#!e de im$or! van ille ale slaven bijna onmo elij#. 18B' werd in ro!e delen van he! <ri!se rij# de slavernij af eschaf!) maar vele slaven moes!en no een aan!al jaar o$ de $lan!a es blijven wer#en) !o! 18'0. Voorda! he! me! de &ederlandse slaven (o ver was) moes! er eers! worden voor#omen da! de $lan!a es (onder arbeiders (ou #omen !e (i!!en. .e $ublie#e o$inie #eerde en in 18-9 (ou de slavernij daadwer#elij# worden af eschaf!. .e slavenei enaren (ouden een ver oedin #rij en $er slaaf (B00)) 4uriname #wam onder s!aa!s!oe(ich! !e s!aan (de slaven moes!en ver$lich! no !ien jaar onder loonarbeid wer#en)) en de immi ra!ie van nieuwe arbeids#rach!en (ouden me! subsidie elo#! worden. 0ura6ao (ou be!er (ijn on!wi##eld en werd nie! onder s!aa!s!oe(ich! e$laa!s!. De weg vrij voor 'arti.uliere onderne&ers .e slavernij had de o$#oms! van liberale ideen nie! #unnen overleven) oo# he! cul!uurs!elsel #wam in o$s$raa# me! name de lucra!ieve sui#ercon!rac!en (or de voor on enoe en. Vanaf 18-0 nam he! s!elsel af) eers! in de ebieden waar he! s!elsel onvoordeli wer#!e) en la!er onder dru# van de liberale ideen. He! $rea ers!elsel werd oo# af eschaf!) he! was iedereen ui!eindelij# duidelij# da! de bevol#in daar meer dan er ens anders !e lijden hadden onder he! s!elsel. .e rech!en van de re en!en en inheemse hoofden (vorderen herendiens!en) belas!in en amb!elij# landbe(i!)) werden af eschaf!. ;e werden ne! als de res! ewonen amb!enaren. .e edwon en #offiecul!uur bleef bes!aan) maar me! voor de bevol#in be!ere voorwaarden. .e sui#erwe! be$aalde da! de re erin (ich ui! de sui#ercul!uur (ou !eru !re##en (18,0). "n verband hiermee was de a rarische we!) die voor $ar!iculieren he! mo elij# maa#!e om hun a rarische ac!ivi!ei!en -

voor! !e (e!!en en !e on!wi##elen. He! was mo elij# voor de :avanen om hun dor$s ronden in ei endom !e #rij en) de(e #on nie! worden on!vreemd. .e landbouw (ou !o! bloei #omen aan de oos!#us! van 4uma!ra) .eli. %r was hier !o! 1850 nauwelij#s #oloniale ac!ivi!ei!en. &ienhu@s be on hier !aba# !e verbouwen. 5rond was er voldoende) maar om eld !e ver#rij en werd he! eers!e naamlo(e vennoo!scha$ in "ndi o$ erich!) de .eli maa!scha$$ij. .e !eel! $u!!e de rond alleen ui!) waardoor er no meer rond nodi was) die werd on! onnen. "n he! dunbevol#!e ebied was er een arbeids!e#or!) daarom werden 0hineese #oelies ebrui#!. ;ij #re en een voorscho! die (ij als (e hun loon hadden on!van en weer moes!en !eru be!alen. Vaa# was he! alleen nie! enoe ) waardoor de #oelies aan de wer# evers over eleverd waren. ;e hadden slech!e leefoms!andi heden en (waar wer#. =ijfs!raffen en mishandelin ebeurde re elma!i . "n 18,B #wam er !oe(ich! o$ de arbeidsoms!andi heden) maar had de middelen nie! om de !aa# ui! !e voeren. He! (ou !o! de 90 e eeuw duren voorda! er ech! ie!s aan he! lo! van de #oelies werd edaan. 2rederic# Holle (eer be#end me! de ebrui#en van de bevol#in . 18,1 werd hij adviseur voor inlandse (a#en. Hij (ou de Holle-me!hode on!wi##elen voor de bevorderin van de rijs!cul!uur. .e(e hiel! in da! een oed voorbeeld) eduld en (onder dwan je de bevol#in moes! over!ui en van he! belan van be!ere landbouw !echnie#en. Hoofdstu- 0: 1e &idden van grote &ogendheden &ederland was maar een #leine mo endheid) die (ijn $osi!ie $robeerde !e bewaren door ieder in!erna!ionaal conflic! !e vermeiden en daarnaas! was (ij een roo! voors!ander van liberale economien. *e! he! 7ra#!aa! van =onden (189') waren de "ndische be(i!!in en ere eld me! %n eland. .oor de(e rus! #onden de bui!en ebieden die onrendabel waren me! rus! ela!en worden. .en <osch maa#!e een ui!(onerin voor 4uma!ra waarin hij $o!en!ie (a . .e on!houdin s$oli!ie# werd !e en ewer#! door lo#aal &ederlandse amb!enaren die o$ ei en hou!je oorlo en be onnen en (o he! e(a ui!breidde) he! #oloniale $arado8. .aarnaas! waren er in de bui!en ebieden avon!uriers be(i wa! ervoor (or de da! oo# hier (s@mbolisch)) he! &ederlandse e(a werd eves!i d. +ls laa!s!e werden oo# o$s!andi e vors!en eanne8eerd. ;o waren er vanaf 18'meerdere in rij$en in <ali. .e ui!eindelij#e invloed was erin maar de boodscha$ da! &ederland wel wer#elij# #on in rij$en was over ebrach!. 7ra#!a!en me! vors!en #on oo# !o! ebiedsui!breidin (or en als de ren(en ruimer werden e!ro##en. %oderne i&'erialis&e =aa!s!e 9 decennia van de 11 e eeuw (ouden %uro$ese mach!en dun #oloniale be(i! s!er# ui!breiden. %conomische oor(aa# (ou #unnen (ijn da! men (och! naar nieuwe af(e! ebieden. =a!er werden andere oor(a#en enoemd (oals he! 2rans revanchisme of een ui!laa!#le$ voor binnenlandse s$annin en. 5< $robeerde me! name haar $osi!ie van roo! mach! !e behouden. He! sociaaldarwinisme en na!ionalisme #wamen in de(e $eriode oo# o$) wa! #oloniaal be(i! ma##elij# veran!woorden. +ls laa!s!e was er een wedloo$ om #olonin door de o$#oms! van .ui!sland en de onder an van he! /!!omaanse rij#. .e indus!rile revolu!ie had de s!eeds verdere ui!breidin van de mach! mo elij# emaa#!) (owel Eua infras!ruc!uur als nieuwe wa$ens en GDmedica!ieDD !er beschermin van malaria. /ndan#s de !eru houdendheid van &ederland in ro!e $oli!ie# (a#en) viel (ij samen me! +ndere mo endheden :a$an in de jaren -0 aan om een vrij door an van handelssche$en !e bewer#s!elli en. Vene(uela bedrei de onder!ussen 0ura6ao. &ederland was hier nie! ban (ijn mach! !e !onen. (u&atratra-taat Rond 18,0 waren er een aan!al #wes!ies rond de &ederlandse #olonin. He! o$ ,

:ava afbro##elende cul!uurs@s!eem (or de voor meer belan s!ellin van de $ar!iculiere ondernemers voor 4uma!ra. .aarbij (or de he! o$enen van he! 4ue(#anaal voor een ro!e !oename van de vaar! lan s &oord-4uma!ra (+!jeh) da! officieel nie! door &ederland was eanne8eerd. Voor 4uriname lee# er een !oe#oms! meer in $lan!a e bouw) de vrij ela!en slaven wilden nie! meer o$ de $lan!a es wer#en. Hierom werd er mensen eworven ui! <ri!s-"ndi. Verder was er de vraa over de !oe#oms! van de oud#us!) di! ebied was de afschaffin van de slavernij nie! meer !e boven e#omen. He! ebeid was voor &ederland nie! wins! evend) en men wou er he! liefs! vanaf. Hierom werd in 18,1 he! 4uma!ra!ra#!raa! e!e#end me! %n eland. &ederland werd 4oeverein over eheel 4uma!ra en werd de <ri!se handel hier nie! meer !e en ewer#!. &ederland s!ond haar be(i! in 3es!-+fri#a af en moch! in <ri!s-"ndi arbeiders werven voor 4uriname. Interventie in /tjeh %r was ondan#s de afs$ra#en de an s! da! andere mo endheden in de bui!en ebieden (ouden in!erveren. Hierom be on eerder dan verwach! een ac!ie !e en he! sul!anaa! +!jeh. 18,B #wam he! !o! een oorlo . .e eers!e e8$edi!ie mislu#!e) wa! de vas!beslo!enheid om he! ebied !e veroveren deed !oenemen. =a!er da! jaar #wam er een !weede ac!ie die de sul!an veroverde) maar wa! nie! be#end was da! de fei!elij#e mach! van he! ebied in handen was van de hoofden van drie sa iDs. .e mach! werd hierom snel hers!eld en he! ach!er ebleven &ederlandse le er werd in de hoofd$laa!s Coe!aradje vrijwel direc! aan evallen. +ls reac!ie hiero$ #on men nie! veel meer doen dan een verdedi in slinie aanle en) een !e en aanval was nie! mo elij# door he! !e#or! aan manscha$$en. 18,- was er voor he! eers! sinds jaren weer een be ro!in s!e#or! o$ de balans en mede hierdoor werd er drie jaar la!er over e aan o$ de ro!e !uch!i van +!jeh. 7e en he! advies van de le erleidin s!uurde de ouverneureneraal van =ansber e bes!uurders he! ebied in. 1880 ver#laarde &ederland de oorlo voorbij) maar nie! iedereen eloofde hierin. (nou.- Hurgronje en de /tjehoorlog .e socialis!en beschuldi de de &ederlandse re erin van he! im$erialisme. ;e waren on!evreden me! he! o$!reden in +!jeh !e en de in hun o en (wa##ere. .aarnaas! #on he! eld veel be!er ebrui#! worden om de levens oms!andi heden in :ava !e verbe!eren. .e oorlo bleef door aan) en de moslims bleven &ederlandse $os!en bes!o#en en de radja die formeel he! &ederlandse e(a er#ende) deden di! in de $ra#!ij# nie!. .oorda! er een ro!e !roe$enmach! in +!jeh (a! werd de oorlo oo# een bedrei in voor de rus! in he! res! van he! archi$el. %r werd over aan !o! he! aanle en van een econcen!reerde linie) die vanaf he! be in een mislu##in was. .e eni s!e mo elij#heid !o! vrede lee# door onderhandelin en) maar men was nie! o$ de hoo !e van de verhoudin en in he! land en me! wie (e moes!en onderhandelen. Hierom werd aan 4nouc# Hur ronje) een =eidse eleerde evraa d om naar +!jeh !e aan. Hij was een $ionier o$ he! ebied van de islami!ische we! evin ) en was (elfs naar *e##a e aan. 1819 (a! hij in de linie en maa#!e (ich ver!rouwd me! de verhoudin en binnen de inheemse samenlevin . Hij #wam er ach!er da! er drie $ar!ijen s!rijde om de mach!) de sul!ansfamilie) de ulHblan s en de mohammedaanse ees!elij#e (de ulamaDs). .e(e laa!s!e was voor &ederland de evaarlij#s!e $ar!ij. .e(e roe$ moes! over!ui d worden da! he! bes!uur van de &ederlanders (ou (or en voor s!abili!ei! en rus!. %r werd beslo!en !o! he! ebrui# van lo@ale hoofden !e en de vijandi e. %en van de(e hoofden was !eu#oe /emar. *aar hij wei erde om de rus! is een be$aald ebied !e hers!ellen) i$v viel hij de &ederlanders aan me! de door hun eleverde wa$ens. Het verraad van 2o&,o-

.i! verraad #wam na een ander verraad. 1811 waren islami!ische sasa#s in o$s!and e#omen !e en hun heer de radja van =ombo#) en rie$en de hul$ in van de &ederlanders. ;ij #wamen en de Radja in snel in o$ de eisen van de &ederlanders. &ie! iedereen was he! hier mee eens en overviel en vermoorde he! &ederlandse e8$edi!ie le er. He! werd in &ederland e(ien als een na!ionale ram$ die om maa!re elen vroe . .i! was een #eer$un!) en na 181' was iedereen he! eens da! de bui!en ebieden #rach!i !er hand moes!en worden enomen. *e! harde hand werd he! ver(e! !e en e aan. Hiero$ werd in 1818 van Heu!( ouverneur van +!jeh. %r werd over aan !o! de ac!ieve aanval. 1811 werd me! de laa!s!e leiders con!rac!en eslo!en waarin (ij (ich (ouden over even aan he! &ederlandse e(a . He! bes!uur #wam in handen van mili!airen da! leidde !o! onderdru##in . .i! (or de voor blijvende onrus! maar he! laa!s!e ver(e! werd me! veel eweld onderdru#!. /tjeh &ethode 110' werd van Heu!( ouverneur- eneraal. Hij (e!!e de ui!breidin van he! e(a door de +!jeh me!hode door. +n s! voor bui!enlandse in!erven!ie deed di! $roces versnellen. .e ro!e $roblemen waren o$ <ali waar de vors!en (ich weini van he! ned. 5e(a aan!ro##en) waaro$ oo# hier me! harde hand he! e(a werd eves!i d. .e +!jeh me!hode bleef nie! (onder #ri!ie#. Vooral van .aalen als mili!air ouverneur van +!jeh #ree #ri!ie# o$ (ijn bru!e me!hodes (mar!ellen om inlich!in en !e ver#rij en) en ro!e an s! onder de mili!airen voor een aanval (or de da! de hele bevol#in als vijand werd e(ien). He! s!elsel werd nie! o$ eheven) maar van .aalen moes! 1108 wel ver!re##en. /nder de nieuwe man werden de heren diens!en aan een ma8imum ebonden en e!rach! de welvaar! !e verbe!eren. .e rus! werd bewaard door samen !e wer#en me! lo@ale Fleebalan s en he! feodale #ara#!er bleef bewaard. 7ussen 1108 en 1119 werd de oorlo min of meer beindi d. /$ de vraa of &ederland im$erialis!isch be(i was is een eenduidi an!woord. +ls je de beves!i in van formele mach! als im$erialis!isch (ie! dan ja) maar als je im$erialisme als ver ro!in van he! rond be(i! (ie! dan nie!. &ederland bleef binnen de al bes!aande #aders. He! #an be!er worden e(ien als #oloniale s!aa!svormin . Hoofdstu- 3: De o'-o&st van de -oloniale staat .e 90e eeuw is de s!aa! (ich s!eeds meer me! he! leven van de bevol#in aan bemoeien en hiermee de vormin van na!ionale s!a!en. &aas! moderne s!a!en on!s!onden oo# #oloniale s!a!en) de(e laa!s!e waren nie! soeverein) ver!e enwoordi de nie! een na!ie en hadden een na!ionalisme als onders!eunende ideolo ie. 2i,erale ,estuurshervor&ing van !44 eerdere hervormin en waren door eld ebre# es!ui!. He! #ara#!er van he! bes!uur was h@bride) ener(ijds een ra!ionele bureaucra!ie maar ander(ijds een bes!uursvorm die ebrui# maa#!e van de !radi!ionele eli!e. Re en!en hadden veel mach!) de(e #re en (ij van hun !radi!ionele $osi!ie en van hun amb!elij#e $osi!ie. &ederland hield di! in s!and door de re en!en in land ui! !e be!alen en hun hier herendiens!en over !e la!en heffen. 185' werd di! $rinci$e no door de #amer es!eund) alleen he! cul!uurs!elsel #wam in o$s$raa#. 4ommi en vonden da! he! land nie! meer als wins! evend moes! worden beschouwd) maar he! doel he! o$leiden van de bevol#in (ou moe!en (ijn. *aar he! idee van bes!uur via inlandse hoofden bleef. &ieuw was he! onderscheid da! emaa#! werd !ussen %uro$eaan en inlander voor de we!. "ndo-%uro$eanen werden each! %uro$eaanse !e (ijn..i! (or de ervoor da! de sharia werd !oe e$as! en voor inlanders #onden s!ren ere s!raffen worden eis!. 1819 werd o$ es!eld da! in de wes! de inwoners wel &ederlander waren) :avaanse inlanders nie!. 1

.oor he! h@bride #ara#!er werden inheemse eli!e beschermd in hun $ra#!ij#en van af$ersin . <eroemd is he! boe# ma8 havelaar ui! 185- van %duard .ouwed .e##er die in leba# wer#!e. Hij s$ra# (ich ui! !e en de ui!bui!in van de bevol#in door de inlandse vors!en en de deni rerende houdin van de &ederlandse amb!enaren rich!in de inlanders. .i! was (ijn formele !aa#) maar he! was roe#eloos. He! boe# was vooral erich! o$ he! aans!ellen van &ederlandse bes!uursamb!enaren) nie! inlanders. 18-- werd onder minis!er van #olonin van den >u!!!e he! bes!uur hervormd. .e cul!uur$rocen!en voor &ederlandse amb!enaren verdween. Voor inlanders bleef he! bes!aan omda! (ij door hun ach!er es!elde in!elli en!ie de(e aans$orin !o! oed wer# nodi hadden. 3el werd landbe(i! van de re en!en in e!ro##en en he! heffen van herendiens!en) de $an!jendiens!en) werd verboden. =a!er werd door de o$vol er van van den >u!!e (mijer)) de(e re elin en !eru edraaid. 3el (ouden inheemse hoofden s!ren er worden es!raf! bij miss!anden. 18-- was een aan(e! !o! he! bureaucra!iseer worden van he! bes!uur. +ls !weede werd er onder >u!!e meer &ederlandse bes!uursamb!enaren aan enomen. +ls derde #wam er ' nieuwe de$ar!emen!en van al emeen bes!uur (onderwijs) erediens! en nijverheid) o$enbare wer#en en jus!i!ie). Voor van der >u!!e moes! vooral een scher$er !oe(ich! de welvaar! van d e bevol#in verbe!eren en meer welvaar!. .ouwe .e##er was voor veel nieuwe bes!uursamb!enaren na 18-- he! ro!e voorbeeld om de welvaar! van de inlanders !e verbe!eren. .e residen!en waren (eer mach!i ) (ij s!onden direc! onder de ouverneur- eneraal. ;ij aven leidin aan !wee bes!uurs#or$ensen) he! %uro$ese binnenlandse bes!uur (con!roleurs) en inlands bes!uur (re en!en) dis!ric!hoofden (wedonoIs)). Residen!en in en (ich s!eeds meer als heerser voelen en edra en en (a en de re en!en raa als jon ere broer. /o# la ere bes!uursamb!enaren (a en (ich (elf va#er als heerser. .e con!roleurs had vele !a#en) een hiervan was he! bevorderen van de !eel! van nu!!i e ewassen) waarvoor de Holle me!hode werd ebrui#!. Hierbij werd he! oede voorbeeld aan de boeren e even) maar nie! alle bes!uurders hadden di! eduld wa! leidde !o! II(ach!e dwan II me! een averech!s effec!. 7e en he! einde van de eeuw werd duidelij# da! he! land nie! afdoende on!wi##elde) waarbij de schuld bij de aard van de onwelwillende :avanen werd e(och!. "n wer#elij#heid on!bra# he! bes!uur de middelen en #ennis. De etnis.he 'olitie3ilhelma ui!!e (ich in 1101 da! &ederland de $lich! heef! !e en de bevol#in van "ndi. .i! was he! be in van de e!nische $eriode. .e bevol#in o$voeden en welvaar! verbe!eren me! ls doel(elfs!andi heid o$ de lan e !ermijn. /m di! !e doen moes! er een s!er# e(a #omen. .e #oloniale $oli!ie# #on $as ech! veranderen nada! de liberalen voor he! idee ewonnen waren. 4chrijvers (oals van .even!er (or de ervoor da! "ndi nie! lan er meer als be(i! werden e(ien) hij s$ra# oo# over de ereschuld. .e armoede van sommi e delen van he! land maa#!e he! mees!e indru#. .e(e armoede werd door verschillende din en veroor(aa#!. 7en eers!e be!aalde voornamelij# de :avaanse bevol#in voor de ui!breidin van he! #oloniale e(a . .aarnaas! was he! in#omen edaald door he! afname van he! $lan!loon door de afschaffin van he! cul!uurs!elsel. .e belan rij#s!e rede was de bevol#in s roei) en de nie! elij# mee roeiende economie. *en !rach!!e de si!ua!ie !e verbe!eren) en vond de oor(aa# mede in de e8$loi!a!ie van he! land en he! binnen #omende eld da! in &ederland en nie! in "ndonesi werd es!o#en. .e hoof! $un!en van he! nieuwe beleid wasJ "rri a!ie) emi ra!ie en educa!ie. .e emi ra!ie moes! van :avanen naar de bui!en ebieden. 1105 be on de nieuwe minis!er van #olonin) 2oc# als o$vol er van "denbur ) die la!er weer minis!er en eneraal word. /nder hem be in de $oli!ie# $as ech!) hij had oo# meer middelen !o! (ijn beschi##in . %r werd veel eld es!o#en in es$ecialiseerde amb!enaren. 10

%en belan rij#e overheidsins!an!ie was de landbouwvoorlich!in endiens!) (e (or de ervoor da! de boeren in voorui! an e?n!eresseerd waren. 11B1 was :ava weer een voedsel e8$or!erend eiland. /o# werd de mo elij#heid van oed#o$e micro#ridie!en verwe(enlij#!. .e(e werden alleen voornamelij# voor consum$!ie ebrui#!) omda! he! de boeren aan eldelij# in#omen on!bra#. .e mi ra!ie werd oo# een succes. /o# de e(ondheids(or !rach!!e men !e on!wi##elen. +ls laa!s!e was de arbeidsins$ec!ie van belan voor be!er arbeidsoms!andi heden van de #oelies o$ de $lan!a es. &aas! welvaar!sverbe!erin werd er es!reefd naar (elfbes!uur onder &ederlandse leidin en wes!ers model. /nderwijs had hierin een sleu!elrol. %r waren 1e #lasse scholen voor de #inderen van de inheemse eli!e en de 9e #lassenscholen voor inheemse #inderen. 4nouc# Hur ronje (a he! middel in he! onderwij(en van de eli!e) die ees!elij# verbonden moes!en worden me! &ederland. He! onderwijs aan hoofden scholen werd verbe!erd en hee!!e nu /4V"+. .e 4!ovia was voor de o$leidin van inheemse ar!sen. .i! onderwijs berei#!e maar een (eer #leine roe$ mensen) mar de financile middel !o! ui!breidin was er nie!. 5ouverneur- eneraal rich!!e daarom eenvoudi e desascholen o$) me! inheemse leraren be!aal! door de desa. .i! (or de voor veel #inderen voor $rimair onderwijs. He! eers!e #lasse onderwijs (ou vanaf 111' H"4 he!en en er (ou een ro!e #loof !ussen di! onderwijs en he! vol#sonderwijs bes!aan. He! onderwijs werd ui! ebreid maar de inheemse #inderen die hier ebrui# van maa#!e was (eer #lein. %edezeggens.ha' en de.entralisatie .oor he! s!er# ecen!raliseerde bes!uur) alles in hanen van de ouverneureneraal) was er (oveel $a$ier wer# da! de belan rij#e (a#en nie! werden ui! evoerd. 4ommi e wens!en hierom vers!er#in van he! ewes!elij# bes!uur. .e bureaucra!ie werd als belemmerin e(ien voor de on!wi##elin en van handel en nijverheid. 10 jaar la!er werd in 110B de we! decen!ralisa!ie door he! $arlemen! eloods!) maar di! waren vooral middel !o! he! creren van adminis!ra!ieve decen!ralisa!ie. .i! (or de voor !eleurs!ellin . .e lo#ale raden moch!en maar over een (eer #lein aan!al onderwer$en mee beslissen) he! bleef o$ :ava vooral een amb!enaren s!aa!. "n de bui!en ebieden was he! e(a nie! (o s!er# eves!i d en bleef he! bes!uur (ijn h@bride #ara#!er behouden. /$ :ava werd van de inheemse eli!e verwach! (ich als amb!enaar !e aan edra en en aan de Euasifeodale !re##en van de &ederlandse amb!enaren werd e!rach! een eind !e ma#en) me! (eer weini succes. He! naar el#aar !oe roeien van inheemse en &ederlandse bes!uurders #wam !en eers!e door he! o$rich!en van een o$leidin !o! "ndische amb!enaar en he! ever hemelen van !a#en van de con!roleurs naar inheemse amb!enaren) wa! de mach! van de con!roleurs s!er# verminderde. .oor he! onderwijs was er een o$ eleide :avaanse eli!e on!s!aan die deel wouden nemen in de ho e re ionen van he! bes!uur. *ede door eld !e#or! door de ro!e ui!breidin van he! bes!uur) werd de bureaucra!ie s!eeds verder o$en es!eld door inlanders. "n di! s!reven $as!e oo# he! s!reven naar unifica!ie van he! rech!) da! in 1118 werd verwe(enlij#!. .e inheemse bevol#in bleef no s!eeds &ederlands onderdaan) een &ederlander. /ndan#s de unifica!ie bleven de ho e !o$ func!ies voor inlanders onberei#baar) wa! (or de voor evoelens van wan!rouwen. /o# he! armoede $robleem was nie! effec!ief aan e$a#!. .e #oloniale con!e8! (or de da! de e!nische $oli!ie# nie! #on sla en. Hoofdstu- # 5ennis en geloof He! besef da! voor de bes!urin van he! ro!e rij# #ennis nodi was) was al aanwe(i bij Raffles en van der 0a$$ellen. .e amb!enaren hadden vaa# weini #ennis. %r was scholin in de :avaanse !aal) maar hier #wam je in de bui!en ebieden nie! ver mee) en aan cul!uur werd een aandach! bes!eed. .e 11

amb!enaren moes!en (ich be#end ma#en me! de $laa!selij#e !aal. "n leiden werd in -' een nieuwe onderwijsins!ellin o$ erich!. He! doel was vooral een $ra#!ische o$leidin !e bouwen) erich! o$ de !aa# als amb!enaar. Cor! hierna werd er in delf! weer een amb!enarenschool o$ erich!) die ui!eindelij#e succesvoller (ou (ijn. "n leiden on!wi##elde (ich de "ndische we!enscha$$en. ;o was er de we!enscha$$er Cern die he! on!s!aan van een *aleisch-$ol@nesische !aal dach! !e on!de##en. .i! bo!s!e me! de ideen van de vol#s#unde. +nder onders!eunde he! idee van een *aleis >ol@nesische ras (3il#en) die de(e in ' roe$en (a o$ edeeld. /nder(oe# ebeurde door een lan e $eriode (ich onder de mensen !e be even. ;o werd de ach!ers!and van <orneo ver#laard door de rij#e na!uur die de mensen onderhield) waardoor er een nood(aa# !o! on!wi##elin was. +l me! al werden de verschillende vol#eren s!eeds we!enscha$$elij#er onderscheden. .e vraa bleef of de bevol#in in s!aa! was (ich !e on!wi##elen !o! een ho er s!aande beschavin . .e menin en waren verdeeld) sommi e vonden da! de bevol#in nie! in s!aa! was !e on!wi##elen) andere vonden da! %uro$a slech!s een voors$ron had o$ de on!wi##elin van hun beschavin . .e(e menin en le i!imeerde de &ederlandse aanwe(i heid om !e $roberen he! vol# !e on!wi##elen. 3e!enscha$ en de e!nische $oli!ie# in en samen o$. /o# de bo!anie werd onder(och!. Renward! was een van de we!enscha$$ers die in he! land de $lan!en onder(och! en oo# verder onder(oe# s!imuleerde) (oals de na!uur#undi e commissie die !o! 1850 (ou blijven bes!aan. <orneo) was in!eressan! voor de overheid door de aanwe(i heid van delfs!offen. 1850 werd be onnen me! de eers!e on! innin en) maar hiervoor was een oede band me! de sul!an nodi ) die (elf al nie! !e s!er# in he! (adel (a!. He! ehele sul!anaa! <andjuermansin #wam in o$s!and) en de oorlo (ou ' jaar duren waarna &ederland me! veel moei!e #on overwinnen. He! (ou onrus!i blijven in he! ebied. +ndere $osi!ieve on!de##in en waren aan de hand van :un huhn) (oals de !eel! van #inine) als bes!rijdin !e en de malariamu . .e bomen waren onbe#end in :ava en hadden moei!e om hier !e roeien. Fi!eindelij# (ou java he! over ro!e edeel!e van de wereld$roduc!ie van #inine o$ (ich nemen. .e !weede helf! van de 11e eeuw (ou we!enscha$$elij# e(ien in he! !e#en s!aan van .arwinIs ideen van na!uurlij#e selec!ie. 3allace was oo# !o! soor! elij#e ideen e#omen me! de nadru# o$ de invloed van de na!uurlij#e om evin . *hristelij- geloof <e in 1100 #wamen mensen o$ die he! chris!elij# eloof wilden vers$reiden) en (o oo# de n( ) die (endelin en wer# (ou re elen. .e be#erin en be onnen maar lan (aam. Vooral o$ de *olu##en wer#!e de be#erin en. /$ :ava werden de (endelin en !e en ewer#!) men was ban da! he! onrus! onder de bevol#in (ou veroor(a#en. 3el werd de <ijbel in he! :avaans ver!aald. Halverwe e de 11 e eeuw veranderde de &ederlandse re erin haar houdin !av de (endelin en. *en (a haar als nu!!i ins!rumen! voor he! ves!i en van he! #oloniale e(a in de bui!en ebieden. /$ <orneo werden de (endelin en es!eund door de overheid) maar de islami!ische invloed en omda! ij als handlan ers van he! onwel#ome #oloniale e(a werden eien (or de voor weini succes. Vele werden in de o$s!and rich!in de <andjermasinse oorlo vermoord. Hierom werd er meer e#e#en naar 4uma!ra. .i! werd !oe es!aan doorda! de re erin s!eeds liberaler werd. 3el moes!en reli ieu(e conflic!en me! de islam) en oo# $ro!es!an!en en #a!holie#en voor#omen worden. Hierom was men vooral ac!ief in ebieden waar de islam (ich nie! s!er# eves!i d had (vooral he! oos!en). +l me! al was he! wer# nie! succesvol) en waren er ne a!ieve eluiden da! he! nieuwe eloof mensen onverdraa (aam maa#!e en voor !weedrach! (or de. %en ui!(onderin was de <a!a#landen. *e! de hul$ van de (endelin en werd hier he! (uiden onder #oloniaal e(a es!eld. 19

Isla&itis.he wereld /ndan#s he! wer# van de (endelin en bleef he! land ro!endeels islami!isch me! ro!e verschillenden in de belevin van de reli ie. .e meerderheid leefde een o$$ervla##i e islam na vermen d me! !radi!ionele over!ui in en. %en minderheid leefde naar de re els) en een (eer #lein aandeel was fel e8!remis!. =an e !ijd maa#!e men (ich hierom nie! (or en) mede omda! de $el rims!och!en naar *e##a aan banden waren ele d omda! men ban was da! di! de e8!reme ideen (ouden aanwa##eren. 4ommi e (a en de e8!reme islam als rem o$ de on!wi##elin ) da! !e en #on worden e aan door de bevol#in #ennis !e la!en ma#en me! de wes!erse beschavin . .e 11 e eeuwse an s! voor de islam was deels an s! voor he! onbe#ende) maar deels #lo$!e he! da! de islam een ins$ira!ie was oor onvrede over he! bes!uur. ;oals in <an!en (1888)) waar ro!e armoede en ho e belas!in dru# !o! een o$s!and leiden) onderleidin van hadjiDs (mensen die o$ $el rim in *e##a (ijn ewees!). %r werd e$robeerd de :avanen !e bes!uren me! ei en re els en ewoon!es) waaro$ er halverwe e de 11e eeuw landraden werden o$ erich!) die in ro!e lijnen de sharia vol den. .e(e on!ro##en (ich lan e !ijd aan he! #oloniale e(a ) omda! de #ennis over de "slam be$er#! was. =a!er werd de sharia o$ $a$ier een onderdeel van he! rech!) maar oo# hier on!bra# he! aan #ennis. >as in 11B1 werden de $ries!erraden vervan en. 11B8 werd he! hof voor islami!ische (a#en eo$end. .e $oli!ie# rich!in de islam werd s!er# be?nvloed door 4nouc# Hur ronje) die over!ui d was da! de bevol#in nie! ehinderd moes! worden in he! ui!oefenen van hun eloof. 3el moes! er con!role #omen over de door de islam e?ns$ireerde $oli!ie#e ac!ivi!ei!en. Hur ronje maa#!e de we vrij) maar van Vollenhoven (or de voor de ech!e boos! van di! ada!rech!) he! rech! doen aan de ei en !radi!ies van de inwoners. /veral was er wel s$ra#e van een ie!s wa! islami!isch ei en "ndonesisch rech!. =andraden oordeelden vol ens he! lo#ale ada!rech!) da! door van Vollenhoven werd onder(och! en o$ eschreven. <elan s!ellin voor de eschiedenis en cul!uur van "ndonesi nam !oe) en dan vooral van voor de #oms! van de islam. /$ een eiland blee# de(e cul!uur no !e bes!aan) <ali. He! was Hindoe?s!isch) en !ro# veel aandach! van we!enscha$$ers) maar oo# !oeris!en *on.lusie: om he! land oed !e #unnen bes!uren was #ennis nodi . +llereers! over de !aal en la!er vol#s#unde om !e on!de##en waarom de(e mensen ach!er waren ebleven o$ he! wes!en. *e! de ideen van 3allace en .arwin werd he! idee aan he! be in van 90e eeuw on!wi##eld da! de ach!ers!and slech!s !ijdelij# was) en da! de(e me! een erich! #oloniaal beleid in ehaald #on worden. He! /rin!alisme had #enmer#en aan de samenlevin e even die wes!erse overheersin (ou oed#euren. &u #lo$! he! da! onder(oe# vaa# in #oloniaalverband ebeurde) maar oo# ui! o$rech!e in!eresse en bewonderin . /o# he! idee da! de #ennis (ou leiden !o! overheersin is !e vers!er#end. Cennis #on leidden !o! he! ves!i en van een #oloniale s!aa! ((ie Hur ronje in +!jeh)) maar he! leidde oo# !o! bewonderin voor de inheemse cul!uur en $o in en de(e !e beschermen. He! ei enen van de oos!erse cul!uur werd s!eeds meer be#end) maar de ro!e veranderin en binnen de cul!uur aan he! be in van de 90 e eeuw werden nie! voldoende o$ emer#!. Hoofdstu- 46 Een nieuwe toe-o&st overzee He! verbe!eren van de infras!ruc!uur had oo# !o! evol da! mi ra!ie s!eeds ma##elij#er werd) en hierom !oe nam. ;o !ro##en :avanen naar de $lan!a es van 4uma!ra) <ri!s-"ndirs en chine(en die naar (uidoos!-+(i) +fri#a en de >acific en !ro##en Russen en chine(en naar noordoos!-+(i. Vanui! "ndonesi !ro##en een aan(ienlij# aan!al :avanen en Hindoes!anen naar 4uriname) en naar "ndonesi (de

1B

belan rij#s!e s!room voor he! land)) de chine(en die ro!endeels als #oelies wer#!e. &ederlanders !ro##en naas! +meri#a oo# naar 4uriname in een $o in hier een landbouw#olonie !e s!ich!en. 3e van de bedorven 4urinaamse cul!uur werd naas! een verla!en mili!aire $os! K5ronin enDD een ves!in ebouwd. He! on!bra# ech!er aan eld en arbeids#rach!. 18'5 werden e(innen over ebrach!) die allemaal weini vers!and hadden van landbouw) schoon wa!er on!bra# en (ie#!es bra#en ui!. /o# blee# de eni e serieu(e mar#!) >aramaribo !e ver we !e (ijn. Fi!eindelij# werd he! e8$erimen! dan oo# o$ e even. 1e&'o doeloe .oor de o$enin van he! 4ue(#anaal (18-1) en de !rans$or!revolu!ie werd mi ra!ie s!eeds ma##elij#er. 7er bevorderin werd 18,0 s!oomvaar! maa!scha$$ij &ederland o$ erich!. *en verwach!!e da! door de sui#erwe! en de a rarische we! da! de mi ra!ie van $ar!iculiere ondernemers (ou !oe nemen. .e %uro$ese bovenlaa was maar een (eer #lein $ercen!a e) me! meer mannen dan vrouwen. .i! (or de voor rela!ies !ussen %uro$ese mannen en inheemse vrouwen. "$v een ech! eno!e namen (ij een inheemse huishouds!er) een njai. ;ij had een s!a!us en was oed e#leed en hield de man e(elscha$. *aar !och bleef de afs!and !ussen de njai en de heer roo!. .i! verschijnsel werd eacce$!eerd. Fi! de rela!ies werden voor#inderen eboren) omda! (ij vooraf in en aan even!uele %uro$ese #inderen. 4oms he! de njai direc! me! he! #ind we es!uurd) maar vanaf 18B0 was he! mo elij# da! de vader he! #ind ver(or de (onder he! !e er#ennen. Rela!ief vaa# huwde de man me! de vrouw) maar een oede carriHre (a! er voor die mannen dan nie! meer in. %ch!scheidin en als een %uro$ese vrouw lan s #wam was nie! abnormaal. .e %uro$ese samenlevin had door di! alles een s!er# "ndisch #ara#!er. 3el was er door he! sociaaldarwinisme s!eeds meer nadru# o$ e!nici!ei!. .e !ijd van 18,0 !o! 1190 werd la!er 7em$o doeloe enoemd) de !ijd van vroe er waarin de wes!erse leefwereld (owel heden als verleden ("ndische elemen!en) beva!!e. <innen de(e samenlevin was s!a!us ebonden aan de maa!scha$$elij#e $osi!ie en eld alles was. .e "ndo-%uro$eanen werden !o! de %uro$eanen ere#end) maar werden nie! als vol e(ien en #re en vaa# een oede scholin . He! liefs! leefde de(e roe$ in armoede maar wel als %uro$eaan dan als inlander. Ho e inlanders #re en wel scholin maar een elij#e #ansen) wa! hun #ri!isch maa#!e en de afs!and !ussen inlanders en &ederlanders ver roo!!e. Euro'a in de tro'en &a de eers!e wereld oorlo veranderde de #oloniale samenlevin radicaal veroor(aa#! door de ro!e roei van %uro$eanen in he! ebied en men in (ijn leven s!eeds meer inrich!en naar hoe men he! in euro$a ewen! was. .e mees! %uro$ese s!ad was <andoen . He! aan!al eschoolde wer##rach!en nam s!er# !oe door de ver ro!ende vraa . "n de s!eden werden %uro$ese woonwij#en in &ederlandse s!ijl aan ele d. .e vrouwen (a!en !huis me! bedienden die nie! (oals voorheen o$ afs!and werden ehouden. De *hinezenstroo& Halverwe e de 11e eeuw (ou een ro!e s!room chine(en naar "ndi #omen. .e chine(en leefde a$ar!) domineerde he! ban#we(en en waren financieel succesvol. .i! maa#!e (e onder de inheemse bevol#in weini $o$ulair. 1119 werden de re els !o! ves!i in verscher$!) me! ho ere #os!en) en men moes! eers! een !oela!in s#aar! aanvra en voor 9 jaar) en la!er een ves!i in s#aar!. .i! verhinderde een ro!e mi ra!ie nie!. .i! #wam door conflic!en en hon er in 0hina en ro!ere vrijheid van chine(en binnen "ndi. &aas! de re uliere s!room #wamen no s!eeds con!rac! arbeiders naar me! name 4uma!ra. .e chine(en werden be in 90e eeuw s!eeds (elfbewus!er) me! de s!a!us van vreemde oos!erlin (de ja$$ers hadden de(e s!a!us nie!) als een doorn in he! oo . .i! werd een $robleem 1'

!oen 0hina aandron o$ een consulaa! in "ndi en verschillende chine(en or anisa!ies en scholen werden o$ erich!. He! succes van de chine(en die concurren!ie werden voor de :avanen en he! ro!e 0hinese na!ionalisme (or de er ui!eindelij# voor da! de 0hinese mi ra!ie aan banden werd ele d. Hd 76 nationalis&e en verzet <e in 11e eeuw was de !ijd van he! o$#omende na!ionalisme in "ndonesi. +ls eers!e #wam de :a$anse overwinnin o$ Rusland in 1105 die lie! (ien da! de +(ia!ische landen oo# veel #onden berei#en. .e o$#omende s!eden (or de voor een (elfbewus!e midden #lasse die on!van#elij# voor he! na!ionalisme waren. .e eers!e wereldoorlo (e!!e vervol ens de bes!aande wereldorde o$ (ijn #o$) me! als evol de vs die o$ he! wereld!oneel verscheen) en he! ui!!e (ich ne a!ief !e en over he! %uro$ees im$erialisme. "n de $un!en van 3ilson s!ond dan oo# he! (elfbeschi##in srech! der vol#eren o$ enomen. 5-b daarin !e en #on (ich slech!s me! moei!e s!aande houden. .e oorlo (or de in "ndia voor he! s!reven naar volledi (elfbes!uur) waaro$ he! $rovinsionale bes!uur in 1111 edemocra!iseerd. "n de(e $eriode on!wi##eld he! den#en van de "ndonesische bevol#in (ich ra(end snel. <e in 90e eeuw was $eriode van de !weede indus!rile revolu!ie. .e verschillende economien raa#!e s!eeds meer vervloch!en !o! een wereldeconomie. Voor "ndonesi be!e#ende di! een !oenemende vraa naar aardolie) rubber en $almolie en hiermee een verschuivin van he! (waar!e$un! van :ava naar de bui!en ewes!en. *e! name rubber (or de voor een economische bloei. .e aardolie was in handen van de %uro$ese mo endheden in de in 1810 o$ erich!e KConin#lij#eL. "n /os!-<orneo werden me! behul$ van de en else 4hell $roefborin en edaan) me! roo! succes. /$ de <ali#$a$an werd een raffinaderij o$ e(e!. om concurren!ie !e en !e aan (ouden de Conin#lij#e en de 4hell in 110, samen aan. .e &ederlands-indische overheid s!eunde de bedrijvi heid) die liever een &ederlandse ondernemin (a dan een bui!enlandse. /o# in *e8ico en Vene(uela werden in 1119 be onnen me! boren. "n 0ura6ao werd en raffinaderij o$ e(e!. .e(e indus!rie (ou he! land snel veranderen) me! al snel een arbeids!e#or! en arbeiders die ui! andere landen werden aan e!ro##en. 4hell had onder!ussen !e ma#en me! een !oenemende concurren!ie. "n andere landen brach! de(e in indus!rie oo# welvaar!) al was de(e rij#dom er #we!sbaar. 4uriname in di! alles voorbij) he! bleef ro!endeels een landbouw #olonie) al was er een bau8ie! winnin o$ an e#omen. Inlandse hoog o'geleidde "n de s!eeds meer moderne s!aa! was er s!eeds meer behoef!e aan oed o$ eleide inlanders. 3el bleven voor hen de oede banen bui!en berei#. *ede hierdoor er een !oenemende solidari!ei! onder de(e van alle s!re#en af#oms!i e o$ eleide inheemse jon eren. .e(e eschoolde inlanders vormde een nieuwe eli!e me! andere o$va!!in en dan de !radi!ionele inheemse eli!e) en (ich (or e maa#!e over de welvaar! van de inheemse bevol#in . .i! leidde in 1108 !o! de o$rich!in van de <oedi /e!omo) me! als doel een harmonieu(ere on!wi##elin van he! land en vol#) he! schone s!reven. .e(e bleef ui!slui!end een eli!e roe$) ema!i d en voor be!er onderwijs. .e 4are#a! islam (ou onder he! ewone vol# een ro!ere invloed #rij en. He! was vooral ebaseerd o$ een an!i chinees sen!imen!. .e sara#e! da an islam van 4oera#ar!a had veel succes. =an (aam (ou he! an!i 0hinese sen!imen! verdwijnen) en on!wi##elen onder /emar 4a?d 7jo#roamino!o. 111B werd he! eers!e con res van de islam ehouden) hierna werden in he! hele land raden o$ erich!. .e ewelddadi heid !e en de chine(en nam hierdoor wel !oe. .e landvoo d ("denbur ) s!ond $osi!ief !e en de raden) he! lie! (ien da! de bevol#in bereid was !e $ar!ici$eren in de $oli!ie#) wa! nood(a#elij# was voor 15

democra!iserin . 3el was de ach!erban e(ien de relle!jes die er $laa!s vonden nie! volledi in de hand) hierdoor (ouden alleen lo#ale raden worden er#end) nie! de sara#e! islam als eheel. 111- werd he! over#oe$elde or aan) de cen!raal sare#a! islam er#end die eis!e democra!iserin van he! #oloniale bes!uur. He! was vol ens Ha(eu onmo elij# de(e wens !e onderdru##en) en de(e moes! in alle rus! worden on!wi##eld. .e sare#a! islam <oedi /e!omo wilde me! wes!erse middelen (ich on!wi##elen) islam be!e#ende hier nie! &ederlands en nie! de reli ie. <innen de islam was er wel een roe$ die he! eloof wilde (uiveren) he! modernisme. ;ij eloofde oo# in de wes!erse ra!ionele me!hoden. 1119 werd de or anisa!ie *oehammad@ah o$ erich!) die (ich in(e!!e voor scholin van de inheemse bevol#in . He! roeide snel en rich!!e in heel he! archi$el scholen) (elf efinancierd. &aas! de(e drie roe$erin en #wam oo# he! socialisme o$. Va#bonden een de sociaaldemocra!ische vereni in ) "4.V (he! la!ere >C") werd onder sneevlie! o$ erich!. .e voor(i!!er van de islam in semaran ) 4emaoen werd lid van de veren in ) mede hierdoor werd de islam s!eeds radicaler. .es ondan#s s!onden de $oli!ici mees!al nie! afwij(end !e en over he! na!ionalisme. .e nieuwe landvoo d #wam in 1115) =imbur 4!irum. Hij was min of meer ver$lich! de $oli!ie#e ideen van van .even!er !e vol en) de man ach!er de e!nische $oli!ie#. Hij wou de(e voor!(e!!en me! meer aandach! voor he! on!wi##elen van he! land rich!in (elf bes!uur) di! #on alleen als er ech!e hervormin en werden door evoerd. +nderen (a en di! oo# in) en waarom blij me! de na!ionalis!ische or anisa!ies wa! inhield da! de bevol#in oo# mee (ou willen wer#en in he! bes!uur. Hierom (ou de basis van de vol#sraad worden o$ erich! (111-)) een or aan wa! de inwoners !oelie! om o$enlij# he! $oli!ie#e beleid !e bes$re#en. He! werd meer een #lan#bord en he! was ech!er een mee beslissend or aan. +ch!er de(e beslissin (a! oo# bui!enlandse dru#. .e(e veranderin en #onden nie! voor#omen da! de s$annin en o$lie$en. er was daarnaas! economische s$annin en door erns!i e voedsel!e#or!en na de eers!e wo. &a revol!es in .ui!sland werden de november belof!e edaan) meer bevoe dheden voor de vol#sraad) maa#!e ro!e verwach!in en onder de na!ionalis!en vrij. Helemaal he! o$s!ellen van een commissie voor s!aa!#undi e hervormin en. Nationalistis.h verzet "n &ederland was he! besef van de nood(aa# van de veranderin en no nie! door edron en) de veranderin en waren (o snel e aan. .e na!ionalis!isch bewe in en waren naas! de 4ara#e! islam vooral re ionaal) dus een bedrei in . 3el waren de o$s!anden in 1111. een hiervan was de aroe! affaire) een revolu!ionaire afdelin van de islam) afdelin b had een boer over ehaald om een rijs! meer af !e s!aan. 7ijdens een re$resaille #wam he! bes!aan van afdelin b aan he! lich!. Voor veel &ederlanders was hun welwillende houdin voorbij) er moes! hard worden o$ e!reden. Voorui!s!revende Ha(eu (adviseur) moes! he! on! elden) hij s!reefde naar meer be ri$ voor de on!wi##elin van de inheemse samenlevin . *ede hierdoor werd de #loof !ussen de &ederlanders en de inheemse s!eeds ro!er. He! beleid na 1118 was vooral erich! o$ behoud. .e nieuwe minis!er van #olonin de 5raaff #wam in de(e ees! me! hervormin en) maar de inheemse hadden binnen de raden) ondan#s de hervormin en in 1199 (o$rich!in $rovinsionale raden) nauwelij#s ie!s in he! bes!uur in !e bren en. /o# de nieuwe "ndische s!aa!sre elin brach! weini ins$raa#. 3el werden er meer middelen om de bevol#in !e #unnen con!roleren on!wi##eld. 1191 werd de veld$oli!ie o$ erich!. ;ij waren mobiel en e!raind en vooral ac!ief o$ he! $la!!eland. .e ewes!elij#e recherche in (ich be(i houden me! he! con!roleren van na!ionalis!ische ac!ivi!ei!en. .e(e ac!ivi!ei!en #wamen s!eeds 1-

meer voor en werden es!imuleerd door he! bui!enland) (oals 5andhiDs non coM$era!ie en invloeden ui! Rusland. .e 4ara#e! "slam nam allerlei verschillende invloeden over en in en me! de >C" en de va#bonden in de >>C<. .e 4i werd hiero$ s!eeds islami!iser. %en edeel!e in (ich hier !e en af(e!!en) en rich!en een radicaal deel o$) me! als leider 4emaoen) 4ara#e! Ra#ja!. &a $reven!ieve arres!a!ie van 4emaoen #wam he! !o! massale s!a#in en. Vanaf hier werd ver(e! s!rafbaar emaa#! om he! be!er aan !e #unnen $a##en. Voor 119- werd er door de $#i een al emeen s!a#in voorbereid) me! als doel he! bre#en van de #oloniale mach! onderleidin van he! revolu!ionair comi!N. .e aanval mislu#! aan e(ien de $lannen #onden worden ondersche$!) maar de #nil moes! volledi hiervoor worden in e(e!. "edereen me! banden me! de $#i werd earres!eerd. 5evan en werden e?n!erneerd in .i oel) en af ele en $le#. he! was nu de beur! aan een nieuwe leider) 4oe#arno. Hij doe! een hbs-o$leidin en #om! o$ jon e leef!ijd in aanra#in me! he! na!ionalisme. "n &ederland werden "ndische s!uden!en ac!ief in he! "ndisch (la!er "ndonesische) veren in . ;ij s$ra#en over he! vrij ma#en van "ndonesi) me! als belan rij#s!e leider *ohannad Ha!!a. 119, rich!!e hij de >&" o$) die o$enlij# s!reefde naar onafhan#elij#heid door non-coM$era!ie en he! ac!iveren van de massa. 4oe##arno was een vol#sredenaar. .e >&" roeide es!aa d. ;ij berei#!e de mensen door $oli!ie#e bijeen#oms!en maar oo# door scholen en va#boden o$ !e rich!en. 1191 #wam de overheid in o$s!and !e en de $ni) 4oe#arno word earres!eerd. .e $ni word in 11B0 on!bonden. .irec! werd een nieuwe $ar!ij o$ erich! de >ar!indo. %en +ndere jon e na!ionalis!) 4jahrir rich!!e de >&"-<aroe o$. Hij wilde he! vol# eers! scholen) daarna $as !o! ac!ie over aan. .i! alles s$eelde af onder de 5reaff) !o! 11B1. Hij was nie! succesvol) weini &ederlanders hadden be ri$ voor he! "ndische na!ionalisme. ;owel door de &ederlanders als de inlanders werd hij nie! ewaardeerd. Een wereldwijde .risis de economie van "ndonesi was be in 90 e eeuw vervloch!en eraa#! in de wereldeconomie) de economische rela!ie me! he! moederland ver(wa#! en he! bleef vooral een land da! !ro$ische landbouw $roduc!en e8$or!eer!. ;ij waren er afhan#elij# van on!wi##elin en o$ de wereldmar#!) de economische crisis van de jaren B0 !rof he! land hard door een i an!ische dalin van de $roduc! $rij(en. .aarnaas! hield de re erin vas! aan de ouden s!andaard) wa! de concurren!ie$osi!ie no meer verslech!erde. %r werd verder be(uini d en de e8$or! van verschillende $roduc!en werden be$er#!. /o# 4uriname had !e lijden) de $rijs van #offie en sui#er daalde drama!isch. .e bevol#in verarmde en hiero$ rich!!e .oedel he! 4urinaamse wer#lo(en 0omi!N o$ die $lei!!e voor maa!re elen !e en de crisis. ;ij #re en een ehoor en or aniseerde (ij (ich onder de naam 4urinaamse vol#sbons die een $ro!es!bijeen#oms! or aniseerde. +n!on de Com was een belan rij# $ersoon voor de 4urinamers. Hij had in &ederland ewer#! en had communis!ische invloeden beleefd. Hij ver!ro# weer naar 4uriname ivm (ijn (ie#e moeder) en werd o$ ewach! door een ro!e meni !e en $oli!ie. ;ij waren ban voor de GDcommunis!DD. Hij rich!!e een adviesbureau waar hij #lach!en van de bevol#in aan hoorde om ie!s !e doen aan de verdeeldheid !ussen de bevol#in s roe$en. Hij had een oor voor iedereen. 11BB werd de Com earres!eerd) een maand na aan#oms!) wa! (or de voor een roo! o$roer. Hij (ou of de evan enis in aan) of !eru naar &ederland. 7eru schreef hij een 4urinaamse eschiedenis ui! de o en van de (war!e bevol#in . Hij (e!!e (ich af !e en de blan#e eschiedenis die hij moes! leren) die he! blan#e vol# o$hemelde. "n &ederland-indi was er oo# onrus! als evol van de crisis. .e :on e had als o$vol er van de 5raeff de leidin . %r werden flin#e be(uini en door evoerd) ondan#s de !eru lo$ende in#oms!en. 11BB werd 4oe#arno e?n!erneerd) een jaar 1,

la!er Ha!!a en 4jahrir. Fi!eindelij# bes!ond de vol#sraad alleen no als na!ionale frac!ie die o$enlij# s!reefde naar (elfs!andi heid. .e :on e !reed! 11B- af. .e e8!reemlin#se ware be!eu eld) maar er #wam een s!eeds ro!ere midden $ar!ij o$ die $oli!ie# bewus! werd. Veel &ederlanders waren (ich di! nie! bewus!. 4!eeds meer #wam he! idee o$ da! de oos!erse landen dus dani anders (ijn da! (e een wes!erse ideen moe! worden o$ ele d of aan eleerd. /os!erse ins!ellin en moes!en bewaard blijven. /ndan#s di! bleef de =eidse universi!ei! een e!nische invullen houden van de "ndische we!enscha$$en. 0arel 5erre!son was he! hiermee nie! eens) men (ou de juis!heid van he! &ederlandse e(a aan be!wijfelen. %r #wam s!eun voor hem en er werd een conserva!ievere school in F!rech! o$ erich! (1191). .e(e (ou lessen even in "ndolo ie. Cohlbru e be$lei!!e als hoo leraar de samenlevin me! rus! !e la!en. .i! was een idee wa! s!eeds breder werd ervaar!. .i! den#en rech!vaardi ! de overheersin . He! cul!uurrela!ivisme) he! be#ij#en van de cul!uur in (ijn om evin ) en he! oed #euren van be$aalde !radi!ies die in on(e cul!uur abnormaal (ijn. 3ij be$alen wa! wij den#en da! de "ndische cul!uur is. .i! maa#!e he! ma##elij# de na!ionalis!ische evoelens !e on!#ennen) he! s!ond nie! voor he! ech!e oos!erse "ndi (oals o$ he! $la!!eland. .aarnaas! #on he! na!ionalisme nie! belan rij# (ijn omda! er een "ndonesische na!ie bes!ond. /o# voor 4uriname old he! bovens!aande den#wij(e van de &ederlanders. Het einde van de -oloniale tijd .e !weede wereld oorlo was er s$ra#e van een ideolo ische s!rijd) maar oo# !ussen oud en nieuwe im$eria. "n +(i be on de oorlo eerder dan %uro$a) 11B1 luidde he! in maar 11B, was he! ech!!e be in me! de inval van 0hina. &a de oorlo #wamen in veel landen bur eroorlo en en na!ionalis!ische revolu!ies. 4ommi e mensen s$re#en hierom van de 5rea!-+sian 3ar. .e on!wi##elin en van :a$an in en ra(end snel. :a$an #ree de hand in Corea en was hiermee een #oloniale mach! eworden. "n de jaren B0 #om! een mili!aire eli!e aan de mach! die in 11B1 *an!sjoerije veroverde) en la!er 0hina. :a$an had wel een roo! !e#or! aan ronds!offen) me! name /lie ui! <orneo. .e C&"= besef!e nie! o$ ewassen !e (ijn !e en :a$an en ver#laarde s!ri#!e &eu!rali!ei!) en bij een aanval ho$en o$ bij s!and van andere landen. Hoewel &ederland be(e! was) in &ederlands-"ndi werd e!rach! de $oli!ie# voor! !e (e!!en) de ouverneur eneraal nam daarbij de na!ionalis!en nie! serieus) hij (a hun los van de samenlevin s!aan. .e(e houdin #wam hard aan bij de na!ionalis!en) wa! leidde !o! de o$rich!in van de 5a$i) een federa!ie van bijna alle na!ionalis!ische $ar!ijen die s!reven naar een door he! vol# e#o(en re erin . 3el werd de belof!e edaan na de oorlo de si!ua!ie !e be#ij#en en he! bes!el aan !e $assen naar de huidi e oms!andi heden. .e(e va e !oe(e in was nie! enoe om de breu# !ussen de au!ori!ei!en en na!ionalis!en !e hers!ellen. Vol#sraadlid 4oe!ardjo ver elee# de si!ua!ie me! die vla# na de 1 e wo !oen men oo# hoo$!e o$ veranderin . .e verdedi in was in handen van de abda commando onder leidin van de <ri! 3avall. 2ebruari 11'9 haalde de <ri!!en hun handen van he! onbelan rij#e :ava af) en was he! land over eleverd aan :a$an. Hoewel he! hul$eloos was) werd de s!rijd nie! es!aa#!) di! (ou de hers!elband me! de bevol#in !e er schaden en hiervoor was de #olonie !e belan rij#. 9, feb was de sla in de :ava (ee waaro$ de :a$anners aan land #wamen. .e si!ua!ie was al snel hul$eloos) mede door he! ebre# aan s!eun van de inheemse bevol#in . .e frus!ra!ie over he! &ederlandse bes!uur (or de ervoor da! de :a$anners als bevrijders werden on!haald. %en doel van de :a$anners was de wes!erse aanwe(i heid ui!scha#elen. .e &ederlandse eli!e werd e?n!erneerd) s@mbolen van de &ederlanders verwijderd 18

en he! o$enbaar s$re#en van &ederlands verboden. ;e wilden "ndonesi om haar ronds!offen om !o! een overwinnin in de oorlo !e #omen. .e bevol#in werd esla en en ui! ebui!. /$ he! $la!!eland werden economische solda!en ewerfd (romushaDs) voor he! aanle en van infras!ruc!uur onder (eer slech!e oms!andi heden. .e rijs!$oli!ie# (or de voor ro!e hon ersnoden) el# residen! moes! een Euo!a aan rijs! leveren) wa! de rijs!handel !ussen de residen!en !o! een hal! brach!) me! een hon ersnood in de nie! rijs!$roducerende ebieden !o! evol . .e &a!ionalis!ische comi!Ns die de bes!uurlij#e eli!e wouden omverwer$en werden door de :a$anners aan de #an! eschoven en $oli!ie#e ac!ivi!ei!en werden verboden. 4oe#arno #ree wel bevoe dheden in ruil voor he! inscha#elen van de bevol#in bij de oorlo svoerin . 4jahrir en Ha!!a waren he! nie! me! hem eens) (ou wouden een democra!ie. 4oe#arno had onafhan#elij#heid vooro$. :uni 11'9 #eerde de #ansen in de oorlo voor de eallieerde) Voor verdede in werden lo#ale s!rijd roe$en o$ e(e!) me! o$ :ava de >e!a. Hier werden de jon eren me! de :a$anse ideen e?ndoc!rineerd. 7oen de oorlo voor :a$an slech! in ) werd he! nood(a#elij# de "ndonesische na!ionalis!en oor (ich !e winnen. ;e s!elde een vorm van onafhan#elij# in he! voorui!(ich! en moch!en na!ionalis!ische s@mbolen ebrui#en. &iemand was van $lan hun de onafhan#elij#heid ech! !e verlenen. .oor de ro!e armoede roerde de bevol#in (ich nie! om de ui!s$ra#en van de :a$anners. 4!eeds meer mensen verlan de !eru naar de vooroorlo se !ijd) !oen hadden (e he! be!er. 5evaarlij# voor de ja$anners waren de radicale jon eren roe$en ($emoeda)) die onder invloed van 4jahrir s!onden. Ja''en-a&'en *ei 11'9 werden de &ederlandse mannen earres!eerd. ;e werden onder ebrach! in s$eciale wij#en of direc! in #am$en. "ndo-%uro$eanen hoorden hier nie! bij. .e oms!andi heden in de #am$en verschilde er doorda! de #am$commandan!en de leidin hadden. +$ril 11'' #wamen de #am$en onder rech!s!ree#s mili!air bes!uur) waaro$ de oms!andi heden erbarmelij# werden me! voordurende a$$els. 1-O van de mensen overleefde he! nie!. .e laa!s!e maanden waren he! (waars! door ro!e voedsel!e#or!en) maar di! old ui! voor de mensen bui!en de #am$en. .e #rij s evan en werden aan he! wer# e(e!) de bouw van de <irma-s$oorwe was he! beruch!s) waar evan en van verschillende na!ionali!ei!en aan mee wer#!e. 8elofte *en had oo e#re en voor de na!ionalis!en) maar (a en de !ijd van "ndonesi (onder &ederland no nie! daar. .e +!lan!ic 0har!er die hij e!e#end had s!ond duidelij# in da! ieder vol# (ijn ei en re erin (ou mo e #ie(en. .e dru# hiervan (or de ervoor da! &ederland belof!es over wij(in en van de verhoudin en me! "ndonesi deed. , dec. 11'9 werd de belof!e !o! hervormin na de oorlo edaan. .i! was een radicale veranderin van de eerdere $oli!ie# en vooral bedoeld om de vs !evreden !e houden) de na!ionalis!en werden nie! ehoord in de !oe(e in en en de breu# was nie! hers!eld. "n de wes! was he! $res!i e van &ederland aan e!as!. &ederland was nie! in s!aa! ewees! he! land !e #unnen beschermen en had s!eun van de V4 nodi . %conomisch in 4uriname oed) mede door de oorlo s$roduc!ie. .i! (or de door een roeiend (elfver!rouwen van de bevol#in . Einde oorlog .e vs was dan an!i#oloniaal) wel (a en (ij in da! he! $roces van losma#in lan (aam moes! verlo$en. .e <ri!!en moes!en "ndia na de oorlo onafhan#elij#heid verlenen. /$ :ava had de overheersin he! $res!i e van de !radi!ionele :avaanse bes!uur aan e!as! omda! (ij veran!woordelij# werden ehouden voor de de slech!e oms!andi heden !ijdens de oorlo . .e 11

na!ionalis!en werden s!er#er en de bevol#in $oli!ie# bewus!) me! name de jeu d was van belan . He! voorbes!aan van de !radi!ionele #oloniale s!aa! was al nie! mo elij# door de moderniserin ruim voor de oorlo ) de oorlo was een #a!al@sa!or. 15 au us!us was de ca$i!ula!ie. %en da la!er schreven Ha!!a en 4oe#arno een onafhan#elij#heidsver#larin ) de re$ublie# "ndonesi me! 4oe#arno als $residen! en Ha!!a als vice-$residen!. &ederlands had een mach! om di! !e en !e aan. .e &ederlanders waren onder!ussen edwon en in de #am$en !e blijven !er beschermin van de bevol#in . Van *oo# besloo! $ersoonlij# me! 4oe#arno en Ha!!a !e overle en) !o! on enoe en van de &ederlandse re erin (vonden 4oe#arno een verader door (ijn s!eun aan de :a$anners). &ovember en .ecember was he! chaos) de $emoedaDs #wamen in o$s!and. &ederland was he! nu duidelij# da! de re$ublie# nie! (o maar aan de #an! #on worden e(e!) mede doorda! de !radi!ionele eli!e waarmee (e al!ijd samenwer#!e door de sociale revolu!ie was ui! escha#eld. Van *oo# wens!e een federa!ief "ndonesi da! del ui! (ou ma#en van he! #onin#rij# &ederland me! e(a in :ava. Voor de re$ublie# was di! nie! een slech! aanbod) maar de re$ublie# wou oo# bui!en :ava invloed hebben. Voor &ederlandse re erin was di! ech!er onaanvaardbaar. ;ij s!reefde naar een federa!ief emenebes! en wouden een verdra slui!en me! de re$ublie# omda! (ij nie! he! officile e(a hadden. .e re erin had een oo voor de ewij(i de si!ua!ie in he! oos!. "n =in adja!i in en de onderhandelin en verder. .e re$ublie# wou he! oude rij#sverband volledi doen verdwijnen) (ij wilden een unie me! 9 volledi soevereine s!a!en. ;ij wilden nie! de #roon aan he! hoofd. Fi!eindelij# (ou "ndonesi een soevereine democra!ische s!aa! worden) (4oe#arno was hierdoor bereid (eer bereid concessies) !e doen in ruil voor een federale !oe#oms!) di! (ou no inmen in van &ederland !oe la!en. .e re$ublie# had he! e(a in :ava) *adoera en 4uma!ra. %r (ou s$oedi een s!aa! #omen die de vernei de s!a!en van "ndonesi (ou he!en) evormd door de re$ublie#) <orneo en he! oos!en da! de ro!e oos! werd enoemd. *e! &ederland werd een &ederlands-"ndonesische Fnie evormd) me! de #roon aan he! hoofd. Van beide #an!en was di! ris#an!) &ederland had maar een wan#ele mach!sbasis en "ndonesi had een heel wa! minder hero?sche onafhan#elij#heid dan (e hadden ehoo$!. Nederlands-Indonesis.he oorlog Velen in &ederland in he! a##oord !e ver. Velen (a en daarom heil in he! ui!#leden van he! a##oord) er moes! ruim!e (ijn !o! (elf on!$looiin ) nie! (elfs!andi heid. .e re$ublie# hield vas! aan de naa#!e overeen#oms!) !erwijl er no andere radicalere s!emmen waren) en 4jahrir (elf (a de overeen#oms! als fase rich!in de onafhan#elij#heid. "n &ederland wou men di! nie! (ien) na de 1 e wo was men af es!a$! van he! voorui!s!revende beleid) en onderdru#!e he! na!ionalisme hard. Hiermee was de illusie van een rus!i land on!s!aan) en da! &ederland een !oe#oms! in "ndi had. Van moo# was onder!ussen be onnen me! he! voor even van he! federale "ndonesi. Hier werd $osi!ief door de "ndirs o$ erea eerd doorda! men di! (a als s!a$ naar de onafhan#elij#heid. =a!er werd de s!aa! /os!-"ndonesi o$ erich! me! als hoofds!ad *a#assar. He! ebied had veel las! van uerrilla aanvallen) en hiero$ werd in '- een s!aa! van oorlo af eroe$en onderleidin van wes!erlin . Hij hield he! s@s!eem van 0on!ra !erreur er o$ na. .oor mar!elin en en wille#euri e e8ecu!ies $robeerde hij in de dor$en er ach!er !e #omen wie de e8!remis!en waren. .e s!aa! had onderdeel moe!en worden van de vernei de s!a!en van "ndonesi) maar de re$ublie# wou de s!aa! nie! verder vorm even. +an de &ederlandse #an! #wam er een roe$ om me! mili!aire middelen een eind !e ma#en aan de re$ublie#. .e le er commandan! was 4$oor) die me! een #or!e mili!aire ac!ie de ebieden me! de ro!e &ederlandse ondernemin en wou 90

innemen. .i! moes! de #os!en voor in!erven!ie en de schade van de oorlo de##en. .e ac!ie (ou /$era!ie >rodu#! he!en) he! werd een $oli!ionele ac!ie enoemd) om aan !e even da! &ederland haar rech!ma!i e e(a hers!elde. 91 juli 11', be on de snelle o$mars) en in #or!e !ijd haar doelen berei#!. .e in!erna!ionale had he! &ederlandse o$!reden af e#eurd. 3el was &ederland weer enood(aa#! mach! e ebrui#en haar doel !e behalen) en hiermee haar $oli!ie# mislu#!. &a de ac!ie werd door de vn de commissie van oede diens!en o$ erich! die een overeen#oms! in s!and moes! bren en) de renvill overeen#oms!. .e s!a!us-Euo werd ehandhaafd) en de re$ublie# (al haar !roe$en !eru !re##en ui! de nu ned. ebieden. .e re$ublie# (ou een deels!aa! in de V4 van "ndonesi worden. .e re$ublie# #ree s!eun van +meri#a. 11'8 werd van *oo# vervan en door een voors!ander van een roo! mili!air in rij$en) <eel. Hij wou afs!a$$en van he! idee van de re$ublie# als deel van de vs) maar de re$ublie# moes! juis! volledi verdwijnen. 11 december 11'8 #wam he! !weede $oli!ionele ac!ie. :o ja#ar!a werd be(e!. .e veili heid raad bemoeide (ich ermee en eis!e een s!aa# he! vuren) o$ name van de re$ublie# in de re erin van de vs en soevereini!ei! voor de vs. He! nieuwe ebied wa! nu beheers! was !e roo! om de rus! !e hers!ellen) de bevol#in s!eunde daarnaas! oo# de uerrilla aanvallen van de 7&"7e en de uerrilla !ac!ie# werden (uiverin sac!ies o$ e(e!. 11'1 was he! een vuile oorlo . .e bevol#in had doodsan s! voor de &ederlanders) en de &ederlanders voor de inlanders) die el# momen! (ouden #unnen aanvallen. .e 7&" beschi#!e over een bijna onui!$u!!ende hoeveelheid manscha$$en. /nderdru# van de vn en inves!eerde #wam he! mei 11'1 !o! bes$re#in en. 7oen $as #wam he! besef da! de s!rijd een bevrijdin soorlo was) en nie! een e8!remis!ische ac!ie. 3a! hers!eld had #unnen worden in '5 was nu defini!ief #a$o!. %r werd beslo!en een hele lich! unie !e ma#en !ussen de !wee landen. &ed. wou alleen wel nieuw- unea) om als mo endheid !e blijven en als ves!i in voor indo-euro$eese mi ran!en. 9, dec 11'1 #wam de overdrach! van de soevereini!ei!) maar de nieuw- uinea #wes!ie #wam (waar. Nieuw-guinea -westie Voor soe#arno was he! be(i! van &ieuw-5uinea onaanvaardbaar) en er werd duidelij# emaa#! de s!rijd om onafhan#elij#heid nie! voorbij was. .e ned overheid werd oo# ewaarschuwd nie! aan he! be(i! vas! !e houden) di! (ouden e8!reme evoelens o$ ewe#!. He! nu! van he! behoud van he! land was om de soevereini!ei!soverdrach! door he! $arlemen! heen !e loodsen. "n "ndonesi #wamen verschillende roe$erin en o$) vooral de .ural "slam wou een islami!ische s!aa! ves!i en. He! $arlemen! was er verbro##eld) me! veel verschillende $ar!ijen en de s!a!us van 4oe#arno als $residen! s!elde oo# nie! veel voor. 115B #wam er een #abine! edomineerd door de >&" en es!eund door de >C". ;e voerde een s!er# na!ionalis!ische $oli!ie#. &ederlanders werden o$ e$a#! en mishandeld) wa! (or de voor een an!i "ndonesische s!emmin onder de &ederlanders. He! bes!uur van &ieuw-5uinea in moei(aam. .e e!nische $oli!ie# werd hier voor! e(e!. *e! in 5- een $oli!ie#bes!el me! aandach! voor onderwijs en infras!ruc!uur. 2eb 5- (e ! 4oe#arno de Fnie o$) di! werd roo!s evierd als een !weede bevrijdin . 55 waren de eers!e vrije ver#ie(in en) me! een er efra men!eerde samens!ellin die onmach!i was ie!s aan de $oli!ie#e si!ua!ie !e doen. 4oe#arno deed onder!ussen een voors!el voor een eleidde economie) waaro$ er o$enlij#e o$s!anden #wamen. *aar! 5, werd een s!aa! van bele af e#ondi d) de $oli!ie# werd s!eeds au!ocra!ischer. .e >C" werd s!eeds succesvoller door de &ieuw-5uinea #wes!ie. eind da! jaar werden veel &ederlandse ei endommen econfisEueerd) wa! een s!eeds meer onwillende 91

houdin van ned. veroor(aa#!e. /nder!ussen $robeerde &ederland he! binnenland van &ieuw-5uinea !e anne8eren) waaro$ au -0 4oe#arno alle banden me! &ederland verbra#) en #ondi de aan he! land o$ revolu!ionaire manier in handen !e #rij en. 4oe#arno rie$ o$ !o! mobilisa!ie en -9 #wam he! !o! een !reffen) maar (onder s!eun van de V4 was ned edwon en !e onderhandelen. He! land (ou aan "ndonesi !oevallen) waaro$ er een referendum over de s!aa!#undi e s!a!us (ou #omen. 1rau&a9s %ind 90 en be in 91e eeuw werd er af ere#end me! de !raumaDs van de #oloniale !ijd. .i! was he! leed wa! er was aan edaan door de ja$anners aan de &ederlanders en "ndischers. .i! was lan e !ijd onbes$ree#baar ewees!. 11,0 #wam de eers!e herden#in ) de behoef!e was er !oen om ac!ief vorm !e even aan de herinnerin en. Verder was er de bac#$a@-#wes!ie) de &ederlandse overheid wei erde om amb!enaren en C&"=-mili!airen hun salaris ui! !e #eren) di! bedra was !e hoo en he! nieuwe "ndonesi (ou voor de(e #os!en o$ moes!en draaien. *oei!e #wam er me! de herinnerin aan he! nederlands-indische oorlo . 11,0 be on een oud-nederlands mili!aire !e $ra!en over oorlo smisdaden in die !ijd) me! een roo! onder(oe# !o! evol wa! leidde !o! een e8cessenno!a. =a!er (ou er worden es$ro#en over oorlo smisdaden. .e mo elij# !eru #eer van een GDoverlo$erDD >onc#e >rincen (or de voor veel o$roer in 111' no .

99