FAKULTET ZA SAOBRAAJ I KOMUNIKACJE

Seminarski rad iz predmeta Sa!"ra#a$ i pr!st!r TEMA O%INA ILI&'A

%r!(es!r *+pr!(+dr+Me,med B)"-in

St)dent

Sara$e.!/ $an)ar 0112+3!dine

4

Uvod
5 lokalna samouprava ostvaruje se u opini i gradu, kao teritorijalnoj jedinici lokalne saomouprave 5 osiguravaju se potrebe gradskog stanovnitva u oblasti zajednike infrastrukture i javnog prometa 5 upravljanje gradskom imovinom 5 vodi se poreska politika i osiguravaju finansijska sredstva neophodna za funkcioniranje grada u skladu sa kantonalnim zakonom 5 higijena i lokalno zdravlje 5 pogrebna Sluba Prema Zakonu o lokalnoj samoupravi, donesenom u ederaciji, opina bi trebala imati slijedee nadlenosti! 5 vodi urbanu"stambenu politiku od znaaja za opinu i njen razvoj 5 obavlja komunalne i druge slube uslunih djelatnosti, te lokalnu infrastrukturu 5 osigurava koritenje i upravljanje lokalnim gra#evinskim zemljitem $o od vremena uspravljanja, ljude je u ovu pitominu dovodila neodoljiva privlana sila ista ona koja usmjerava sunce, savija rijene tokove, snano potiskuje vrelu vodu iz geolokih dubina, sila to vlada vjetrovima, a nije ni teko u obilju svijetla, vode, zelenila i zraka prepoznati mjesto dobrog i zdravog ivljenja% &remena i nevremena nisu izbrisala sve tragove ovjekovog bivanja uz obale 'eljeznice, (revna )atera pomenuta u spisima )onstantina dominirala je cijelim krajem sem traga u imenu )otorca malo je ostataka nekadanje ilirske potom slavenske nasljebine% *ekada je bilo sigurnije ivjeti na brijegu, a nekada opet u dolini neolitski stanovnici sarajevskog polja prvo su nastanovili butmirsku ravnicu, ta se zanimljiva kultura temeljila na elementima, zemlji, vodi i vatri% )asnija fragmatina pokoljenja od +utmira su napravila poljoprivredno dobro odgovarajuu kolu te hipodrom% )rajem ,-% stoljea kad je carska i kraljevska vlast u vodila
0

srednjoevropske naine i obiaje butmirski hipodrom bijae prestino mjesto za zabavu% *a dolinu koju obiljeavaju vani putevi i rijeni tokovi sruivao se preesto gnjev povjesti, to me#utim nije nikada obezhrabrilo kamoli porazilo ljude koji su baklju ivota kroz stoljea predavali jedni drugima% (vije zavidne prednosti ima .lida u odnosu na ostali prostor,

doline rijeka +osne, eljeznice i /iljacke, ovdje je nastala prva urbana cijelina u sarajevskom kraju% 0judi koji su zasigurno due i temeljitije od nas razmatrali planove i namjere osnovali su u vrijeme dobrog ure#enog i organiziranog 1imskog 2arstva gradsku zajednicu sa statusom kolonije% .lida je me#u onim mjestima pod nebom u kojima vrijednosti i ljepote nisu paljivo poslagane i raspore#ene kao u svesci urednog #aka, nego su na uzbudljiv nain izmjeane pa se povjest ovdje doivljava kao i istovremenost% 3d zatrpanog mosta velikog vezira 1ustempae do mosta na planditu kojeg zovemo rimskim, za koje su uistinu zasluni rimljani utemeljitelji grada .lide, samo je korak% &ojnici cara 4ugusta koji je pobjedivi .lirska plemena devete godine nove ere ukljuio ove krajeve u veliku imperiju na#oe podno .gmana odmorite od silnih ratnih pohoda, nije na ovom lijepom mjestu imalo smisla podizati tvr#ave i zidine i prizivati ratove .lida je +ogom
6

dana za ljepotu i uivanje pa ratne trube ovdje mogu zvuati samo grubo barbarski% &e u rimsko doba, a kasnije u srednjovjekovlju u 5ursko vrijeme .lida i boravak u njoj znaili su privilegiju nagradu% 3vo je mjesto jedinstveno jer predstavlja cjelinu novo komponovanu na prvi pogled teko spojivih vrijednosti, priroda i ovjek su ovdje imali mjere temelj i gavni razlog postojanja .lide nalazi se duboko tajanstvenim njedrima zemlje, tamo gdje se sastaju i sudaraju i mire vatra i voda, sumpor% 5amo gdje nastaju geotermalne vode i tokovi koji na povrini izazivaju raznolika osjeanja, nestvarno djeluju ovi izvori isparenja naslage sulhvata signali iz dubine koji kazuju neobinu snagu o nastanku svijeta% 3vdje i podno raskonog .gmana lee osnovni razlozi privlanosti .lide, oni koji su doli da uivaju u prirodnoj blagodati izvora jedne znaajne rijeke sa velikim udenjem na licu gledaju snagu i istou koja nepojavno dugo istom silom izbija na povrinu% 'e# cijeloga golemog Sarajeva gasi izvorite +aevo smjeteno u samoj blizini &rela +osne% *ajbolji su oni planovi koji su dobri i ostvarljivi, ljudi na .lidi rukovode sa ovom elementarnom istinom zamiljajui skoru budunost svoga grada% &eliki korak naprijed svakako e znaiti nova tranvajska linija kroz butmirsku ravnicu, a olimpijske terene i ljepote .gmana i +jelanice .lidi i Sarajevu savim e pribliiti nova iara 67rasnica8/egare9" .gman8+rkavac9:% 0jepota i ljekovitost su joj darovani, a proizvditi i trgovati mora sama% .skonski usup .lide su vodeni tokovi i putevi ovdje su se sustizale i ukrtale rimske ceste medivijalni putevi turski putevi, a takozvana moderna vremena promjenila su .lidu dostupnom i iz zraka, u neposrednoj blizini su jedan me#unarodni i jedan lokalni aerodrom% Putevi i dostupnost neminovno znae trgovinu gradnju privredu moderni trgovaki centri industrija koja nezaga#uje okolinu proizvodnja koja se vie temelji na inventivnosti i proizivodjivosti, a manje na golemim ulaganjima mlada ilidanska industrija rauna sa modernom tehnologijom prvorazrednim kadrom, a u prvom redu sa
7

osiguranim tritom% )ada se imaju na umu ovdanje prilike i neprilike onda je razumljivo da veina privrednika ini tek poetne korake, logino je oekivati da se najbre konsolduje turistika privreda% $edna od ilidanskih puteva u budunost zove se 1iverina, ona e nastati na mjestu gdje se sastaju vode, drumovi i planovi, planirati imati jasne predstave o buduem ivotu najpouzdaniji je znak vitalnosti% *a .lidi ne stanuje samo zadovoljstvo ono to jest moda je dovoljno u ovom asu ve u slijedeem nee biti, projekat 1iverina je sigurna ulaznica u budunost%

Prirodna bogatstva
+rojne prirodne vrijednosti prisutne su na podruiju .lide, a najpoznatije su! &relo +osne, vrlo atraktivno sa specifinom florom i faunom, zatim vrelo )rupca, 0asica, 7rasnica i &eerica% *a podruiju 3pine .lida zastupljeno je poljuprivredno zemljite svih kategorija, s;tim da je najkvalitetnijeg zemljita relativno malo na raspolaganju% 1azvojnim zahvatima kvalitet ovih zemljita se moe znatno poboljati, a naroito njihova bioloka reprodukcija 8slika <9% =ume tako#e predstavljaju znaajan prirodni potencijal .lide i to naroito u pogledu koritenja njihovih funkcija za rekreaciju, prikupljanje korisnih umskih plodova, ekoloku ravnoteu, odgoj i obrazovanje i sl%8slika >9 &ode predstavljaju jedan od najznaajnijih faktora razvoja .lide% *a ovom podruju je izvorite, tok i ue rijeka! +osne prosjeni proticaj >,- m?@s 8izvorite9

'eljeznice 8tok9

prosjeni proticaj -,< m?@s ?9

8Slika

/iljacke 8ue9 Zujevine 8tok9

prosjeni proticaj A,B m?@s prosjeni proticaj >,C m?@s

Slika ,

Slika <

Slika ?

Slika >

Pored otvorenih vodotoka jedno od najznaajnijih podzemnih izvorita pitke vode nalazi se na podruiju .lide% )apacitet ovog izvorita koji se eksploatie iznosi oko ,DBB slika C m?@s sa tendencijom daljnjeg rasta% Praktino oko EBF ukupnih potreba u pitkoj vodi Grada Sarajeva obezbje#uje se iz ovog izvorita % *jegovi kapaciteti, odnos prema masivu .gmana i rijekama u njegovom podruiju jo nije istraen% (osadanja istraivanja provedena u cilju eksploatacije termalnih i termomineralnih voda ograniila su se na manje dubine buenja 8do ,BB m9 tako da su se utvrdili kapaciteti od oko ,BB l@s termomineralnih voda temperature do AB B2% $edan dio ovih termomineralnih voda se uljeva u rijeku 'eljeznicu Planirana istraivanja se orijentiu na dublja buenja 8,<BB",ABB m9 koja bi dala kapacitet od oko ,BBB l@s termomineralnih voda temperature ABB H DBB pa i vie% Ikoliko bi dolo do buenja planiranih dubina, .lida bi imala
9

velike anse za razvoj rekreativnog i ljeilinog turizma, tako#e bi tu dobijenu energiju mogli koristiti za grijanje stanova i za proizvodnju elektrine energije%

Stanje prostornog ureenja

.lida je integralni dio jedinstvenog prostora Sarajevo, tako da je neophodno u planiranju njenog razvoja polaziti od razvoja Sarajeva, ali i .lidu tretirati kao poseban podsistem jedinstvenog sistema to je sutina organskog

pristupa planiranju veih aglomercija kao to je Sarajevo% Promjena smjera razvoja porstorne organizacije Grada treba da se ogleda u prelasku sa monocentrinog u policentrini sistem prostorne organizacije% Policentrian sistem omoguuje zadovoljavanje osnovnih potreba stanovnitva u relacijama pjeakog kretanja 8izohorna od ,Cmin9,
2

identifikaciju stanovnika sa njegovom okolinom, a time i obezbje#enje socijalne kohezije, kao i smanjenje pritiska na transportni sistem, odnosno smanjenje trokova stanovnitva i Grada% Policentrian sistem razvoja 3pine .lida je model prostorne organiacije koji je uslovljen morfolokom strukturom terena, dosadanjim razvojem sistema naselja 8 4zii, 3tes, (oglodi, StupJ 3sijek, *edarii, +lauj, 1akovica, 7rasnica, &ojkovii, )otorac i dr%9, kao i potrebom zatite vodo toka i prirodnih vrijednosti koje su se stekle na podruiju .lide% Sistem naselja preteno je sa objektima malih gabarita najee individualne izgradnje sa malom okunicom% 3kunicu ini vrt i cvjetnjak, ime se potencira imid banje, odnosno turistiko"rekreacionog podruija% Prisutni su, i planiraju se, i jae urbanizirani i gue gra#eni djelovi uz centar .li#e, u 0uanima, 3tesu, 7rasnici, 1iverini"Sastavci% )oncepcija gradnje na kojoj treba i ubudue insistirati odnosi se na kvalitetu gradnje, arhitektonski izgled objekta sa javnim prizemljima namjenjenim trgovini, ugostiteljstvu, servisnim uslugama%

4rhitektura treba da bude obogaena balkonima, loama i terasom% &isine objekta ne bi trebale prelaziti etri etae sa Inutranjim zelenim prostorima izme#u blokova% Posebno se insitira na oblikovanju aleja sa zelenilom, plonicima i ostalim ulinim mobilijarom% 3granienja koja ine zatitna podruija vodovoda mogu se anulirati ako se ovaj prostor pretvori u park prirode engleskog tipa 8EBF travnjaci, ?BF ume9 u okviru kojeg se mogu na pojedinim mjestima locirati elementi etnoparka kao i arboretuma% 3granienja u razvoju koje proizilazi iz lokacije 4erodroma Sarajevo trebalo bi da se eliminie izmjetanjem aerodroma na lokaciju u &isokom u postplanskom periodu% (o tada bi terabalo poduzeti sve mjere da se stvore preduslovi za izmjetanje ovog objekta% Prostor aerodroma u postplanskom periodu bio bi znaajan razvojni resurs% .zneseni koncept prostorne organizacije bazira se na saobraajnom rijeenju, odnosno iz njega
;

proizilazi i odgovarajue saobraajno rijeenje za podruje .li#e%

5ramvajska okretnica

1iverina

1iverina u ?( pogledu 1iverina

Uloga Ilide u razvoju Grada Sarajeva

41

I okviru razvojne strategije Grada Sarajeva .lida ima veoma znaajnu ulogu s obzirom da! 5 *alazi se na sjecitu najznaajnijih puteva u pravcu Sjever"$ug i .stok"Zapad 5 *a njenom podruiju se nalazi me#unarodni aerodrom Sarajevo 5 1aspolae sa preko DBF pitke vode Grada Sarajevo 5 .ma znaajnu koliinu termomineralne vode 5 .ma znaajne prirodne i historijske vrijednosti 5 1aspolae sa znaajnim potencijalima prostora za stambenu izgradnju

Stanovnitvo
+roj stanovnika optine .lida odre#en je na osnovu intenziteta stambene izgradnje koja se oekuje na ovom podruiju 8oko ,<B BBB stanovnika9 i pretpostavke da e se oko CBF raseljenog stanovnitva vratiti u svoje domove% Podaci koji su dobiveni u (ecembru <BB>% godine govore da na 3pini .lda je naseljeno >D BBB stanovnika to je od toga DE?B zaposleno, a ,B<,C nezaposleno% 3pina .lida ,--, AE ,-E Slika ,, +roj stanovnika <BB< >> >-, <B<B EE <<B

*a podruiju .lide oekuje se u narednom periodu najdinaminiji rast stanovnitva u odnosu na sve ostale opine )antona, s obzirom da e biti orijentacija u stambenoj izgradnji na ovo podruije% Stanovanje ima socijalnu i ekonomsku funkciju% Za razvoj .lide ekonomska funkcija je veoma znaajna s obzirom da prema dosadanjim sagledavanju prostornih mogunosti, kapaciteti za izgradnju stanova po lokalitetima su!

44

Stanovnici koji koriste $GP " 1iverina Sastavci " )asaran *edarii " 0uani " 3tes " 1akovica 8Gladno Polje9" individualna izgradnja " .nterpolacija i dogradnja potkrovnih stanova Ikupno! C%BBB ABB ?BB >BB C%BBB stanova stanova stanova stanova stanova

,%BBB stanova ,<%?BB stanova

&rijednost izgranje ovih stanova je oko ,< milijardi )/%

Ekonomski razvoj
.lida ima preduslove da postane znaajno podruije za ulaganje investora% Potrebno je stoga imati viziju razvoja cjelokupnog podruija 3pine, kao i planove i projekte za pojedina podruija to bi omoguilo konkurenciju ovih projekata na trinoj utakmici% &e istraene vizije, planovi i projekti odnose se na!
40

5 5 5 5 5 5 5 5 5

formiranje centra za razvoj biotehnologija terme privredno sportsko"rekreacioni centar +utmir banjski kompleks .lida i Stojevac Kkonomska valorizacija vodozatitne zone izvorita pitke vode 4ktiviranje planinskih podruija .gman i +jelanica ormiranje tehnolokog parka na stupu 8Knergoinvest9 ormiranje inkubacionog centra u 7rasnici 8 amos9 (avanje koncesija na obnovljive prirodne resurse, zajednikim ulaganjem, kreditnim aranmanima i sl%

+itan faktor makro okruenja .lide je privredni sistem drave i entiteta u kojem se nalazi, kao i njihova ekonomska politika% 3pina .lida, imajui u vidu ljudske i mterijalne resurse, moe u svom ekonomskom razvoju biti komplementarna sa razvojem )antona Sarajevo kao cjeline% 5o se jasno vidi ako analiziramo njenu moguu ulogu u tri bitna segmenta vizije Sarajeva do <B,C%godini% 5i segmenti su! 5 Sarajevo kao metropola 5 Sarajevo kao ambijent unosnog poslovanja 5 Sarajevo kao ambijent ugodnog ivljenja /nogi od elemenata ambijenta ugodnog ivljenja mogu se obezbjediti upravo na podruiju .lide, zbog njene izvanrede lokacije u odnosu na ue gradsko jezgro i kvalitetnih resursa kojima raspolae% 1aspolaganje velikim koliinama voda, kako za pie tako i za rekreaciju, sasvim sigurno je bitno za ugodan ivot stanovnika Sarajeva% Saobraajni problemi Sarajeva tako#e se nemogu kvalitetno rijeiti bez razvoja .lide u tom pogledu% .lida kao oaza zelenila i istog vazduha je neophodna za ugodan ambijent jednog velikog Grada% 0jekovite banje i razvijeno zdravstvo .lide isto tako su neophodna komponeneta kvaliteta ivljenja stanovnika Sarajeva% )anton Sarajevo je okruenje u kojem 3pina .lida moe imati svu podrku za svoj ekonomski razvoj, ali je isto tako znaajan doprinos .lide ukupnom razvoju )antona H zbog

46

njenih specifinih prednosti u prostornim kapacitetima i prirodnim bogatstvima%

Knergoinvest

4vaz

Turizam
5urizam kao jedan od znaajnijih pravaca razvoja .lide oslanja se na prirodne i istorijske vrijednosti ovoga podruija, bogatstvo pitke vode i termomineralnih voda, blazinu planina, povoljne geroprometne uslove i blizinu trita, to omoguuje razvoj skoro svih vidova kontinentalnog turizma na lokalitetima! 5 2entra .lide 5 Stojevca 8naredne slike9
47

5 &rela +osne 8naredne slike9 5 .gmana 5 +utmira )oji imaju sve preduslove da zadovolje elemente 8atraktivnost, rekreativnost i komunikativnost9 turistike ponude% .lida nudi razne vrste turizma kao to su! 5 +anjsko"rekreativni turizam 5 Zimski turizam 5 3mladinski turizam 5 0ovno"ribolovni turizam 5 )ongresni turizam 5 5ranzitni turizam 5 Planinski turizam 5 /asovni izleti i rekreacije

Saobraaj
(a bi se realizovala planirana prostorna organizacija jedan od znaajnih preduslova jeste i adekvatno rijeenje saobraaja%

48

*ajprometnija stanica u Gradu Sarajevu

Tranzitni saobraaj
Preko podruja .lide prisutni su u naglaenoj formi tranzitni tokovi i to u pravcu .stok"Zapad i Sjever"$ug% *a pravcu .stok"Zapad planirane su tri znaajne saobraajnice!
49

5 3bilaznica $oanica"+lauj 5 Gradski autoput dionica +rijee"+utila 5 Zapadni prilaz Stup"1askre +lauj 3ve saobraajnice kad se izgrade rijeit e u potpunosti problem tranzitnog saobraaja u pravcu Zapada na podruju .lide% 3vo su ujedno i za Grad Sarajevo veoma znaajni zahvati na rjeenju problema saobraaja% 3bilaznica"Stup Za rjeavanje problema tranzitnog saobraaja na pravcu Sjever"$ug neophodno je izgraditi drugu fazu Stupske petlje i jo jedan kolovoz na pravcu 1ajlovac"4erodrom%

42

4:

okalni saobraaj
*a primarne saobraajnice namjenjene tranzitnom i izvornom"ciljnom saobraaju vezuju se lokalne saobraajnice koje povezuju stambena naselja i turistiko"rekreacione komplekse% 3ve saobraajnice izvode se na principima sarbirnih ulica ili kolsko"pjeakih prilaza%

Posebni vidovi saobraaja

4;

.zgradnjom saobraajnicom tranvajske pruge do hrasnice i obezbje#enjem vertikalnog transporta od 7rasnice 8zona &rutci9 putem kabinske iare omoguilo bi se masovno prebacivanje gra#ana Sarajeva i drugih posjetilaca na .gman i +jelanicu I zoni rekreacije, kao i zatienim zonama vodovoda, saobraaj se obavlja pjeaenjem, biciklom, fijakerima i specijalnim elektrinim vozovima za panoramsko razgledanje% Pjeake saobraajnic8i biciklistike staze9 treba da se uspostave od terminala u Pjeaka aleja centru .lide preko banjskog kompleksa do &rela +osne% (rugi pravac je prema Stojevcu i padinama .gmana% *a padinama .gmana od terminala za kabinsku iaru 8&rutci9 do &rela +osne treba da se izgrade pjeake staze za panoramsko razgledanje .lide% 3d &rela +osne do 1imskog mosta i kompleksa +anja tako#e treba izgraditi pjeaku i biciklistiku stazu% (rugi pravac pjeakih kretanja je u pravcu jezera u +utmiru pored hipodroma i sportskog aerodroma 5ramvajska stanica 8okretnica9 prema 7rasnici, a od 7rasnice u %% pravcu Sokolovi )olonije% *a odgovarajuim lokacijama treba izgraditi pjeake mostove na 'eljeznici na relaciji .lida"7rasnica%

!a"in oblikovanja saobraajni#a

01

O"-ik!.an$e sa!"ra#a$ni<a na p!dr)=$) I-id>e tre"a da se "azira na prin<ipima (!rmiran$a 3radski, a.eni$a i ze-eni, sa!"ra#a$ni, k!rid!ra+ %$e?a=ke i "i<ik-isti=ke sa!"ra#a$ni<e/ p!red dr.!reda/ tre"a s-ika 40 da ima$) !d3!.ara$)#) ras.i$et) i m!"i-i$ar ka! ?t! s) k-)pe/ (!ntane/ sk)-pt)re/ razna !"a.$e?ten$a+ %$e?a=ke sa!"ra#a$ni<e na padinama I3mana i !d *re-a B!sne d! Rimsk!3 m!sta tre"a-e "i se iz.esti !d ?-$)n=ane/ !dn!sn! t)<ani=ke p!d-!3e/ a s.e !sta-e sa za.r?nim s-!$em !d as(a-ta i-i p!se"ni, p-!=a+ %$e?a=ke i "i<ik-isti=ke staze tre"a da se iz.!de ) sistem) tak! da n)de raz-i=ite itinerere sa atrakti.nim za za)sta.-$an$e @!dm!ri?taA i-i "!ra.ak+

%-an iz3radn$e kr)>n!3 t!ka raskrsni<e B)tmir @dr)m i >e-$ezni<aA

04

)runi tok

Utvrivanje saobraajni$ tokova na bazi dosadanji$ istraivanja saobraaja

00

Za potrebe izrade izibiliti studije obilaznice grada 8$oanica" +lauj9 Zavod za saobraaj Gra#evinskog fakulteta u Sarajevu je <,%B-%<BB,% godine izvrio brojanje saobraaja% Za potrebe ove studije koriteni su rezultati ovih brojanja% )ontrolna brojanja na prijesjecima i na raskrsnicama izvrena su utoku oktobra<BB<% godine u ,C minutnim intervalima u raznim periodima dana% Prognoze saobraaja baziraju se na 5 dosadanjem razvoju saobraaja 5 razvoju ekonomije 5 razvoju saobraaja u Kvropi to se tie saobraaja, smatra se da e rekonstrukcija ekonomije dovesti do novih tipova roba za saobraaj 8u pore#enju sa predratnom situacijom9% Saobraaj robe za usluge, trgovinu i gra#evinski sektor e postajati sve znaajniji i oduzimat e primat predratnom saobraaju sirovina, serijskih proizvoda i sl% 'eljezniki saobraaj se nee tako brzo razvijati kao cestovni 8to se slae sa trendovima u KI i 2KK zemljama9% /ala i srednja preduzea e u budunosti biti dominantna i ona e birat najbre i najekonominije naine transporta, to ide u prilog cestovnom transportu% Zbog promjena u ekonomiji i stanja vidova saobraaja, udio tekih 8teretnih9 vozila e porasti u budunosti%

Redni broj

Relacija

Godina Vrsta vozila

2005

06

Blauj-Mostarsko raskr. ut M1!

+lida-Blauj ". . ,uni -rilaz

+lida /+du dani0-Blauj

&

+lida + (1-+lida /+du dani0

+lida 2-3tina-+lida + (1

+lida -ijaca-+lida 2-3tina

+lida -ijaca- ejton

+lida + (1- ejton

+lida -ijaca-4ner5oinvest

10 11

ejton-s-oj sa ". . Rajlovac-*tu-

" (V B)* Ukupno " (V B)* Ukupno " (V B)* Ukupno " (V B)* Ukupno " (V B)* Ukupno " (V B)* Ukupno " (V B)* Ukupno " (V B)* Ukupno " (V B)* Ukupno " (V B)* Ukupno " (V B)* Ukupno

1#$11 $15% &02 22871 1.50& 2&!! 12$ 19103 10.%& %&1 512 12043 101%& 1... 212 12062 51!1 !!. $% 22871 1&$&& 112# .#& 16168 1$1%5 215. 2!& 15616 12.1. 1%#$ #& 14603 11$#1 %#! 551 12839 1.$21 2..# $&0 19330 121.2 2&5& 205 14822

%&'& 1$'% 1'% 100 %.'& 1$ 0'. 100 %%'! ! &'$ 100 %&'& 1$'% 1'% 100 %.'& 1$ 0'. 100 %%'! ! &'$ 100 %&'& 1$'% 1'% 100 %.'& 1$ 0'. 100 %%'! ! &'$ 100 %&'& 1$'% 1'% 100 %2'1 1.'. 1'& 100

12

4ner5oinvest-*tu-

" (V B)*

&#.02 &&!% 52#

#0'% %'2 1

07

1$

ejton-ras. ejton

1&

Mostar-Mostaarsko raskr3ce

15

6iseljak-Mostarsko raskr3ce

1.

*tu--6ula

Ukupno " (V B)* Ukupno " (V B)* Ukupno " (V B)* Ukupno " (V B)* Ukupno

54609 &1%2 .%& %! 4952 1$0%5 2.&1 221 15946 15&## 1$## 1.5 17063 !0!1 #!0 1&1 8183

100 %&'& 1$'% 1'% 100 %2'1 1.'. 1'& 100 #0'% %'2 1 100 %.'& 11'# 1'! 100

Redni broj

Relacija

Godina saobr. ara7etri Vco 13t 1B* 1va8b Vc 5co 15a8b 16V gc C 978: V NU G;*

2005

!2'5 1 0'#& 1 68,15 $#'&5 1 0'#.5 38,069 2594 0'%%2 55,63 E 22%!1

odlu5o vi,o3anica

Blauj-Mostarsko raskr3ce M 1!

Vco 13t 1B*

!2'5 1 0'#&

08

1va8b Vc 5co 15a8b 16V gc C 978: V NU G;* Vco 13t 1B* 1va8b Vc 5co 15a8b 16V gc C 978: V NU G;*

1 68,15 $#'&5 1 0.#!0 38,267 2608 0'.#. 65,64 E/F 1%1&! !2'5 0'#& 0'#& 1 64,061 $#'&5 1 0'#! 38,267 2451 0'&&5 80,98 D/E 10#15

*e7izovac-Vo5o3ca

Vco 13t 1B* 1va8b Vc 5co 15a8b 16V gc C 978: V NU G;*

!2'5 0'%% 0'%% 1 56,144 $#'&5 1 0'#% 38,661 2171 0'.&& 74,47 E 1$#%2

&

+lidaBlauj ". .

Buca otok-Rajlovac

Vco 13t 1B*

%5 1 1

09

<a-adni -rilaz

1v 1n Vc = 5co 16V gc C 978: V NU G;*

0'%5 1 72,25 2 25'%% 0'#! 50,207 3627 0'2.$ 111,15 A #552

Vco 13t 1B* 1va8b Vc 5co 15a8b 16V gc C 978: V NU G;* Vco 13t 1B* 1va8b Vc 5co 15a8b 16V gc C 978: V NU G;* +lida-Blauj /ka>ana +du dani0

!2'5 1 0'#& 1 68,15 $#'&5 1 0'#% 38,661 2635 0'&5! 78,58 D/E 120&$ !2'5 1 0'#2 1 66,7 $#'&5 1 0'#.5 38,069 2539 0'%%2 55,63 E/F 22$#%

Rajlovac*tu-

,o3anica-Rajlovac

Vco 13t 1B* 1va8b

!2'5 1 0'#2 1

02

Vc 5co 15a8b 16V gc C 978: V NU G;*

66,7 $#'&5 1 0'#.5 38,069 2539 0'5%& 72,69 D/E 1&%22

Vco 13t 1B* 1V 1= Vc N 5co 16V gc C 978: V NU G;*

%5 1 0'#% 1 0'#% 81,634 3 25'%% 0'#% 76,087 6211 0'&& 83,28 B 2!$05

4ner5oinvest-*tu-

Vco 13t 1B* 1va8b Vc 5co 15a8b 16V gc C 978: V NU G;* Vco 13t 1B* 1va8b Vc 5co

!2'5 1 0'#2 1 66,7 $#'&5 1 0'#% 38,661 2579 0'$1! 86,77 C/D %1%$ !2'5 1 0'#2 1 66,7 $#'&5

10

11

*e7izovacVo5o3ca

*tu--6ula

0:

15a8b 16V gc C 978: V NU G;*

Sarajevo
D,D?

1 0'## 39,056 2605 0'..! 67,29 E/F 1!$!2

,> D<<

1ajlovac

Stup C>ABKnergoinvest ,<D?Pejton

? ,>AB

)ula

+utmir ,A,AD 7rasnica C-DC .P5 ,<BA< .du dani

,B BBB voznji odgovara ,mm

,EBA? )iseljak

? B , ,

,<B>? +lazuj <<DE, ,C->A /ostar

0;

*a osnovu saobraajnog optereenja koje je dato za period <BBC% godine, proraunati su svi bitni saobraajni parametri na postojeoj putnoj mrei% .z tabele se vidi da je na podruju .lide najkritinija dionica +lauj"/ostarsko raskre, gdje je ve danas nizak nivo
61

usluge 8K9, a iskoritenost kapaciteta je blizu graninog% . druge dionice imaju dosta nizak nivo usluge, to ukazuje na neophodne intervencije i na drugim djelovima mree% Praktino u zadnjih petnaestak godina nije izgra#ena nijedna znaajnija saobraajnica izuzev dionice zapadnog prilaza% I tabeli je dat proraun kapaciteta raskrsnica na bazi brojanja provedenih u <BB<% godini% .z tabele se vidi da su iskoriteni kapaciteti /ostarskog i +utmirskog raskra% *aroito je sloena situacija na +utmirskom raskru koje je potpuno neregulisano, sa neodgovarajuim geometrijskim elementima, a optereeno jo sa tramvajima% &co " t " +S " va@b " Vc - Gco " ga@b " )& " Gc - C - Lm@2 " V - NU - PG(S "

S%&T'analiza
P35K*2.$40. 3G14*.MK*$4

64

" Prirodne vrijednosti! 5 voda 5 ume 5 tlo

&odozatitne zone Zemljini resursi =umski resursi Knergetski resursi 4eorodromska zona " Geografski poloaj Problemi sa ifrastrukturom " .nfrastruktura *ema poduzetnika " Stanovnitvo *edostatak stranog kapitala " 5urizam &jetine u komuniciranju " 1elativno jeftina radna snaga Spor process privatizacije " Irbanizirani prostor &elik broj nezaposlenih " Postojanje strunih kadrova *iska informatika pismenost " +lizina univerziteta *edostatak investicija koje bi " Postojanje sportskih klubova i potpomogle i koordinirale mogunosti za razvoj programe za poduzetnike " 1azvijena komunalna 5 *edovoljna finansijska infrastruktura, putevi, sredstva i nepostojanje eljeznica, rasvjeta, elektro i odgovarajuih namjenskih vodovodne mree,itd% fondova /3GIN*3S5. 3P4S*3S5. 5 Proizvodnja hrane 5 &odozatitne zone 5 Knergija 5 4erodrom (obijanje toplotne .zgra#en u centru .lide energije 5 +espravna izgradnja (obijanje elektrine objekata energije 5 Slaba saobraajna signalizacija 5 1azvoj infrastruktur 5 *edostatak ulaganja 5 Poveanje stanovnitva 5 Politika stabilnost 5 .zgradnja novih objekata 5 &elike administrativni aparat 5 Politike reforme u 5 0oa implementacija dravi privatizacije 5 /jesto privlano za 5 5eka socio"ekonomska investiture situacija, pojave trajkova u 5 Saradnja sa susjednim firmama opinama 5 3brazovani sistem odstupa 5 Globalizacija trita od svijetskih standarda 5 1eforme u oblasti kolstva 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5

(iljevi
60

3pi +ez integracije mjera upravljanja vodom, zemljitem i razvojem naselja, ne moe se obezbjediti efikasan i odriv prostorni razvoj 3pine .lide% Zbog toga su neophodni specifini programi fokusirani na istraivanja u podrujima relativnim za prostorni razvoj .lide, kao to su! 5 kulturno historijsko i prirodno naslije#e, 5 odrivo upravljanje proizvodnjom hrane i umarstvo, 5 integralni pristup turizma i 5 odrivo upravljanje kvalitetom vode% Pristup znanju u .lidi ima veliki znaaj za razvoj me#uzavisnog trita radne snage, a lokacije proizvodnje i servisa zahtjevaju dinamine sisteme inovacija, efikasno prenoenje tehnologija i institucije za obuavanje njihove radne snage% Posebni )onstituisanje konzistentne vizije razvoja opine .ida bazira se na provedenim dosadanjim istraivanjima i stvorenih uslova i ispoljenih trendova razvoja% Promjena smjera dosadanjeg razvoja je neophodna kako bi se aktuelne, veoma naglaene, disproporcije u prostornom i materijalnom razvoju i nekompatibilnost drutveno H ekonomskog i prostornog razvoja okoline% Prirodni kapaciteti kao to je geoprometni poloaj, zemljite, termomineralne vode i prirodne i istorijske vrijednosti omoguavaju snaniji razvoj proizvodnje hrane, biznisa i turizma, sporta i rekreacije% .storijske vrijednosti, stanovnitvo, naselja, infra i superstruktura, privredni i zdravstveni kapaciteti, a naruito razvoj biznisa uz moralni i kulturni kapital, su osnova za znatno bri napredak% 4nalize su pokazale da budui razvoj mora biti oslonjen na oblikovanje sposobnosti ljudi 3pine .lida za kreiranje vlastite budunosti, jer je ovjek glavni inilac u procesu razvoja i ona@on su tako#er i njegovi jedini korisnici%

66

)on#ep#ija
.straivanja provedena u okviru ove optine pokazala su da na podruju .lide postoje izraeni problemi na saobraajnicama! 5 Zapadnom prilazu 5 +utmirskom raskru 5 &eza 3tesa i 1iverine sa saobraajnom mreom I toku studija utvrdili smo da .lida ima potencijala da bude vodea optina u )antonu Sarajeva radi svoje prostranjenosti, naseljenosti i svojim ulaganjima%5ako#e smo ustanovili da premjetanjem aerodroma e se dobiti naveliini izgradnje stambenih objekata to e znatno poveati broj vozila koji saobraaju opinom .lida% /noge studije su pokazale da mnogi investori ulau u opinu .lida radisvoje prostranjenosti i mogunostima u svakompogledu ulaganja%

Sadraj*
67

Uvod Prirodna bogatstva Stanje prostornog ureenja Uloga Ilide u razvoju Grada Sarajeva Stanovnitvo Ekonomski razvoj Turizam Saobraaj Tranzitni saobraaj okalni saobraaj Posebni vidovi saobraaja !a"in oblikovanja saobraajni#a Utvrivanje saobraajni$ tokova na bazi dosadanji$ istraivanja saobraaja S%&T'analiza (iljevi )on#ep#ija Sadraj ITE+,TU+,

1 4 6 10 10 12 14 15 16 18 19 20

22 31 32 33 34 35

68

ITE+,TU+,

5 5uristika zajednica 3pine .lida 5 1ehabilitacija gradova +osne i 7ercegovine 4utor! prof%dr%/ehmed +ublin @ Sarajevo <BB?% godina 5 Kkspertiza 8studija9 saobraajnih problema i rijeenja za urbano podruje .lide 4utor! prof%dr%/ehmed +ublin @ Sarajevo novembar <BB<% godina 5 Zavod za zapoljavanje 3pine .lida 5 3pina .lida

69