Vrz osnova na ~len 55 stav 1 od Zakonot za organizacija i rabota na organite na dr`avnata uprava (Sl. vesnik na RM br.

58/00 i 44/02) i ~len 24 i 26 od Zakonot za osnovno obrazovanie (Sl. vesnik na RM br. 44/95, 24/96, 34/96, 35/97, 82/99, 29/02, 40/03, 42/03, 63/04, 82/04, 55/05, 81/05, 113/05, 35/06, 70/06 i 51/07), ministerot za obrazovanie i nauka donese nastavna programa po izborniot predmet istra`uvawe na rodniot kraj za VI oddelenie na osnovnoto osumgodi{no obrazovanie, odnosno za VII, VIII ili IX oddelenie za devetgodi{noto osnovno obrazovanie.

NASTAVNA PROGRAMA

MINISTERSTVO ZA OBRAZOVANIE I NAUKA BIRO ZA RAZVOJ NA OBRAZOVANIETO

ISTRA@UVAWE NA RODNIOT KRAJ

Skopje, fevruari 2008

2 OSNOVNO OBRAZOVANIE

IZBOREN PREDMET

1. VOVED Nastavniot predmet istra`uvawe na rodniot kraj e izboren predmet {to u~enicite mo`e da go izberat da go izu~uvaat vo tretiot period na devetgodi{noto osnovno obrazovanie (vo VII, VIII ili IX oddelenie). Celta na voveduvaweto na ovoj nastaven predmet e u~enikot da gi osoznae karakteristikite na rodniot kraj od razli~ni aspekti: kulturno istoriskoto nasledstvo, prirodnite bogatstva i retkosti, belezite na stopanstvoto, osobenostite i mo`nostite na turizmot, predelite i objektite za rekreacija i odmor, avtenti~nite kulturni nastani, kako i da razviva sorabotka so lokalnata zaednica i lokalnite mediumi. Izu~uvaweto na ovoj nastaven predmet pridonesuva za sozdavawe na kompleksna i povrzana pretstava za karakteristikite na rodniot kraj, `ivotot vo nego i negoviot odr`liv razvoj. Nastavnata programa po istra`uvawe na rodniot kraj pretstavuva stru~na celina koja postapno go voveduva u~enikot niz procesot na u~eni~ko istra`uvawe, {to e povrzano so nastavnite programi od zadol`itelnata nastava. So aktivnostite za istra`uvawe na rodniot kraj, u~enikot treba da se zdobie so znaewa i sposobnosti koi }e mo`e da gi primenuva vo sekojdnevniot `ivot. Site delovi na nastavnata programa po istra`uvawe na rodniot kraj se strukturirani vo vid na istra`uva~ki aktivnosti. Nastavnata programa sodr`i {est osnovni temi za istra`uvawe, a vo ramkite na sekoja od niv se dadeni pove}e predlozi za novi temi i sodr`ini za istra`uva~ki proekti, za ~ij izbor re{avaat u~enicite i nastavnikot. Istra`uvaweto treba da se vr{i vo u~ili{teto ili na teren. Nastavniot predmet istra`uvawe na rodniot kraj se realizira so 2 ~asa nedelno, odnosno so 72 ~asa godi{no.

ZABELE[KA: Soglasno dinamikata za voveduvawe na devtgodi{noto osnovno vospitanie i obrazovanie nastavnata programa za u~enicite vo VI oddelenie na osumgodi{noto osnovno u~ili{te od u~ebnata 2008/09 godina e ekvivalentna na nastavnata programa za VII, VIII ili IX oddelenie na devetgodi{noto osdnovno u~ili{te.

2. CELI NA NASTAVATA VO VII, VIII ILI IX ODDELENIE U~enikot/u~eni~kata: da se zapoznae so karakteristikite na rodniot kraj od razli~ni aspekti: kulturno-istoriskoto nasledstvo, prirodnite bogatstva i retkosti, belezite na stopanstvoto, osobenostite i mo`nostite na turizmot, predelite i objektite za rekreacija i odmor, unikatnite kulturni nastani, kako i da razviva sposobnosti za sorabotka so lokalnata zaednica i lokalnite mediumi; da gi otkriva uslovite za `ivot i opstanok na lu|eto vo rodniot kraj; da se zapoznava so razvojot na lokalnata zaednica vo minatoto i denes; da se osposobuva da gi uviduva problemite vo lokalnata zaednica i da se pottiknuva da u~estvuva vo nivnoto re{avawe; da gi voo~uva opasnostite od zagrozuvaweto na kulturno-istoriskoto nasledstvo, prirodnite bogatstva i retkosti vo rodniot kraj i da u~estvuva vo nivnata za{tita; da razviva interes za vklu~uvawe vo aktivnostite na lokalnata zaednica; da se pottiknuva da u~estvuva vo akcii vo lokalnata sredina; da se osposobuva da koristi razli~ni izvori na znaewa; da se osposobuva da u~estvuva vo istra`uvawa povrzani so rodniot kraj (da se osposobi da primenuva metodologija na istra`uvawe: da evidentira i pretstavuva podatoci, da izrabotuva i predlaga plan za izveduvawe aktivnost/istra`uvawe i da ~ita i tolkuva podatoci od tabela, grafik, {ema, kako i da zaklu~uva i prezentira prikaz).

3. KONKRETNI CELI TEMA 1: Celi U~enikot/ u~eni~kata:

KULTURNO-ISTORISKOTO NASLEDSTVO NA RODNIOT KRAJ ( 20 ~asa) Sodr`ini Poimi Aktivnosti i metodi Osobenosti i zna~ewe na kulturno-istoriskoto nasledstvo na rodniot kraj Predlog-proekti: 1. Istra`uvawe na anti~ki objekt vo rodniot kraj 2. Istra`uvawe na verski objekt vo bliskata okolina 3. Istra`uvawe na spomenik vo bliskata okolina 4. Istra`uvawe na etnolo{kite osobenosti vo rodniot kraj (nosii, obi~ai) 5. Istra`uvawe na gradba i organizacija na `iveewe vo dom/ku}a vo rodniot kraj 6. Drug proekt po izbor na u~enicite Anti~ki objekt Verski objekt Spomenik Etnolo{ki osobenosti Tipi~en dom/ku}a Istra`uvawe na kulturno-istoriski objekt od minatoto vo rodniot kraj: arheolo{ka iskopina, anti~ki objekt, verski objekt, spomenik, etnolo{ki osobenosti, tipi~en dom/ku}a. Aktivnosti: - istaknuvawe na imeto na proektot i formulirawe na celite na istra`uvaweto; - izrabotuvawe plan na istra`uvaweto (celi, zadol`enija, rokovi); - odreduvawe na mesto na istra`uvaweto (izbor na lokacii), na~ini na evidentirawe na podatocite so znaci so koi }e bidat odbele`ani objektite kako i nivnata sostojba, na ve}e izgotvena mapa i/ili vo tabela. - terenska rabota - evidentirawe na lokalitetot i objektite vo bliskata okolina; - razgovor so lu|eto: `iteli i eksperti. za istra`uvaniot objekt/lokalitet; - skicirawe (crtawe) na lokalitetot i objektot ili fotografirawe; - bele`ewe na podatocite vo tabela, nivno sreduvawe i analiza na rezultatite; - izrabotka na grafikon spored podatocite; - izrabotka na prikaz od istra`uvaweto i podgotovka za prezentacija; - prezentacija na prikazot i diskusija.

- da gi prepoznava i objasnuva poimite: anti~ki objekt, verski objekt, spomenik, etnolo{ki osobenosti, karaktersiti~en dom/ku}a vo mojot kraj; - da se osposobi da ja opi{uva mestopolo`bata i osobenostite na lokalitetite vo rodniot kraj; - da ja opi{uva gradbata i materijalot na objektot; - da go razbira zna~eweto na lokalitetot i objektot za lokalnata zaednica.

TEMA 2 : Celi U~enikot/ u~eni~kata: - da se zapoznava so prirodnite osobenosti na rodniot kraj; - da gi prepoznava i objasnuva poimite: prirodni bogatstva i retkosti, ezero, izvor, geotermalen izvor, reka, vodopad, blato, retki rastenija (vid, ili {uma, pasi{te, livada), retki `ivotni (vid), rudno bogatstvo; - da se pottiknuva da razviva interes za prirodnite osobenosti na rodniot kraj.

PRIRODNITE OSOBENOSTI NA RODNIOT KRAJ Sodr`ini Poimi Aktivnosti i metodi Prirodni retkosti, lokaliteti i osobenosti vo rodniot kraj Predlog-proekti: 1. Istra`uvawe na prirodna retkost/lokalitet vo rodniot kraj Prirodni bogatstva Priodni retkosti Izvori-geotermalni izvori Vodopad Ezero Izvor-reka Vodopad Blato Retki rastenija Istra`uvawe na prirodno bogatstvo ili retkost, ezero, izvor, geotermalen izvor, reka, vodopad, blato, retki rastenija (eden vid, ili {uma, pasi{te, livada), retki `ivotni (eden vid), rudno bogatstvo- rudnik. Aktivnosti: - izrabotuvawe plan na istra`uvaweto (celi, zadol`enija, postapki za rabota, rokovi); - poseta na eden lokalitet kade {to e istra`uvaniot objekt; - razgovor so `itelite vo toa mesto i so ekspert; - bele`ewe na dobienite podatoci na mapa na lokalitetot, vnesuvawe na podatocite vo tabela; - sreduvawe i analiza na podatocite i izrabotka na grafikon; - izrabotka na prikaz od istra`uvaweto i vr{ewe podgotovki za prezentacija; - prezentacija na prikazot i diskusija.

2. Istra`uvawe na retki rastenija vo rodniot kraj 3. Istra`uvawe na retki `ivotni vo rodniot kraj 4. Drug proekt po izbor na u~enicite

Retki `ivotni

TEMA 3: Celi

TURIZMOT, ODMOROT I REKREACIJATA VO RODNIOT KRAJ Sodr`ini Poimi Aktivnosti i metodi Turisti~ki objekti vo rodniot kraj Lokaliteti za odmor i rekreacija Mo`nosti za razvoj na selskiot turizam Predlog-proekti: 1. Istra`uvawe na turisti~kite objekti vo rodniot kraj 2. Istra`uvawe na lokaliteti za odmor i rekreacija 3. Istra`uvawe na mo`nostite za selski turizam 4. Drug proekt po izbor na u~enicite Selski turizam Lokalitet za odmor i rekreacija Istra`uvawe na najblizok turisti~ki objekt/ lokalitet (teren) za odmor i rekreacija/ selo so privle~ni osobenosti za selski turizam. Aktivnosti: - izrabotuvawe na plan za istra`uvaweto (celi, zadol`enija, postapki za rabota, rokovi); - poseta na eden lokalitet kade {to e istra`uvaniot objekt; - razgovor so `itelite vo toa mesto i so ekspert; - bele`ewe na dobienite podatoci na mapa na lokalitetot, vnesuvawe na podatocite vo tabela; - sreduvawe, analiza na podatocite, zaklu~uvawe i izrabotka na grafikoni; - izrabotka na prikaz od istra`uvaweto i podgotovka za prezentacija; - prezentacija na prikazot.

U~enikot/ u~eni~kata: - da se zapoznava so kapacitetite za turizam, odmor i rekreacija vo rodniot kraj; - da gi prepoznava i imenuva: najbliskite turisti~ki objekti, lokalitetite za odmor i rekreacija; - da gi prepoznava i naveduva mo`nite lokaliteti za selski turizam; - da go razbira zna~eweto na turizmot za razvojot na lokalnata zaednica vo rodniot kraj.

Turisti~ki objekti

STOPANSTVOTO VO RODNIOT KRAJ Sodr`ini Poimi Aktivnosti i metodi Istra`uvawe na fabrika/pogon za proizvodstvo ili trgovsko U~enikot/ u~eni~kata: Stopanski objekti vo Fabrika pretprijatie/prodavnica ili rodniot kraj Proizvoden zemjodelsko stopanstvo (lozja, nivi, - da se zapoznae so stopanskite pogon ovo{tarnik, posevi so zelen~uk) ili granki i objekti vo rodniot kraj; Predlog-proekti: farma (za krupen dobitok, za ovci, - da gi prepoznava i objasnuva Zemjodelsko kozi, koko{ki, noevi i dr.). poimite: fabrika/pogon za 1. Industriski objekti stopanstvo Aktivnosti: proizvodstvo, trgovsko vo rodniot kraj - izrabotuvawe na plan za pretprijatie/prodavnica, 2. Zemjodelsko Farma istra`uvaweto (celi, zadol`enija, zemjodelsko stopanstvo (lozja, nivi, stopanstvo postapki za rabota, rokovi); ovo{tarnik, posevi so zelen~uk), 3. Farma vo rodniot kraj - poseta na izbraniot objekt za farma (za krupen dobitok, za ovci, istra`uvawe; kozi, koko{ki, noevi; 4. Drug proekt po izbor - razgovor so vrabotenite za - da ja objasnuva ekonomskata na u~enicite raboteweto na objektot; sostojba/korist od raboteweto na - bele`ewe na dobienite objektot za lokalnata zaednica. informacii i vnesuvawe na podatocite vo tabela; - sreduvawe na podatocite i izrabotka na grafikoni; - analiza na podatocite, zaklu~uvawe; - izrabotka na prikaz od istra`uvaweto i podgotovka za prezentacija; - prezentacija na prikazot. Celi

TEMA 4:

TEMA 5: Celi U~enikot/ u~eni~kata: - da se zapoznae so karakteristikite i kulturnite obele`ja na rodniot kraj; - da go sogleduva zna~eweto na kulturnite nastani vo lokalnata zaednica (izlo`ba, muzejska postavka, pretstava vo teatar, film, festival, promocija na kniga, pesna, muzi~ki nastan i dr.); - da gi zapoznae postapkite pri organiziraweto na eden kulturen nastan; - da go razbira i procenuva razvojot na lokalnata zaednica preku osobenostite na kulturnite nastani vo nea; - da se pottiknuva na soodvetno odnesuvawe pred, za vreme i po odr`uvawe na kulturen nastan; - da se osposobuva da dava svoe mislewe za nastanot pred i po posetata.

KULTURNITE NASTANI VO RODNIOT KRAJ Sodr`ini Poimi Aktivnosti i metodi Poseta i istra`uvawe na kulturnite nastani vo rodniot kraj vo tekot na eden Kulturni nastani vo Kulturen period (izlo`ba, muzejska postavka, rodniot kraj nastan pretstava vo teatar (drama, opera, balet), film, festival, recital, promocija na Izlo`ba kniga ili pesna, muzi~ki nastan i dr.). Aktivnosti: Predlog-proekti: Muzejska - izbor, istaknuvawe na celite i nazivot postavka na kulturniot nastan koj }e se 1. Kako da se pottikne posetuva; kulturniot `ivot vo Teatar - izrabotka na plan na posetata (celi, mojot roden kraj grupi, zadol`enija, postapki za rabota, Promocija rokovi); 2. Kulturnite obele`ja na kniga - podgotovki za posetata (razgovori za na razli~nite etni~ki soodvetniot na~in na odnesuvawe na zaednici vo mojot roden Muzi~ki sekoj u~enik pred, vo tek i po kraj nastan nastanot); - razgovori so odgovornite i u~esnicite 3. Drug proekt po izbor vo nastanot; na u~enicite - sledewe na nastanot i bele`ewe na vpe~atocite i iskustvata; - diskusija za nastanot (za organizacijata, za zna~eweto za lokalnata zaednica i za sekoj u~enik, za iskustvata koi mo`e da se primenuvaat, za li~nite ~uvstva i vpe~atoci od nastanot).

Celi U~enikot/ u~eni~kata:

TEMA 6: SORABOTKA SO LOKALNATA ZAEDNICA Sodr`ini Poimi

Aktivnosti i metodi

Organizacija na op{tinata - da se zapoznae so na~inot na organizirawe na op{tinata vo koja pripa|a u~ili{teto; - da se zapoznae so simbolite na op{tinata (grb, zname i sl.); - da se zapoznae so oddelni lokalni institucii, zdru`enija, zna~ajni li~nosti, mediumi; - da se zapoznae so na~inite i procedurite za sorabotka so lokalnata vlast, zdru`enija, organizaciii, mediumi. - da se pottiknuva na sorabotka so so lokalnata vlast, zdru`enija, organizaciii, mediumi; Simboli na op{tinata Institucii, organizacii i zdru`enija vo op{tinata Predlog-proekti: 1. Sorabotka so op{tinata pri zaedni~kite akcii 2. Sorabotka so lokalnite mediumi 3. Sorabotka so zdru`enija na gra|anite

Lokalna samouprava Lokalna zaednica Lokalni mediumi

Zdru`enie na gra|anite

Sorabotka so lokalnata zaednica (lokalna samouprava, lokalna zaednica (drugo u~ili{te, policiska stanica, ambulanta; poedine~ni stru~ni lica, lokalni mediumi: vesnik, radio TV stanica, zdru`enie na gra|anite). Aktivnosti: - podgotovki: izrabotka na plan za sorabotkata, preku definirawe na potrebite, celite i nazivot na sorabotkata i pretpostavenite efekti; - izbor na institucija i/ili stru~noto lice od lokalnata zadnica; - formi na sorabotka: razgovori, dogovori, zaedni~ki aktivnosti /akcii; - izbor na mesto, vreme, rokovi za sorabotkata, zadol`enija na u~enicite; - tehni~ki podgotovki (spisok na u~esnici vo sorabotkata); - realizacija na planiranata sorabotka (manifestacija).

10

4. DIDAKTI^KI PREPORAKI Vo nastavnata programa se nalaga nastavata da se planira po nastavni temi i istra`uvawa/proekti. Nastavniot kadar i u~enicite treba zaedni~ki da vr{at izbor na istra`uvawata/proektite koi }e gi realiziraat (od 4 do 6 proekti vo tekot na u~ebnata godina), spored uslovite za rabota, spored dinamikata na ostvaruvaweto, kako i spored potrebite i afinitetite na u~enicite. Nastavnikot treba samostojno da go planira ~asovniot fond za celosno i uspe{no realizirawe na postavenite celi od programata. Po zavr{uvaweto na sekoe od istra`uvawata, u~enicite treba da diskutiraat za postapkite pri istra`uvaweto i da iska`uvaat svoi idei za novi istra`uvawa. Se prepora~uva koristewe na slednive nastavni sredstva: - prira~na literatura za nastavniot kadar; - drugi izvori na u~ewe vo neposrednata okolina objekti i pojavi vo prirodata; - enciklopedii, atlasi i sl.; - Internet, obrazovni softveri; - spisanija; - audio-vizuelni sredstva i drugi sredstva. 5. OCENUVAWE NA POSTIGAWATA NA U^ENICITE Vo tekot na nastavata redovno se sledat i se vrednuvaat postigawata na u~enicite, se pribiraat pokazateli za nivnite aktivnosti, motiviranosta za u~ewe, sorabotkata so drugite, u~estvoto vo site fazi na istra`uvawata, inicijativnosta, i sl. (formativno ocenuvawe). Isto taka, redovno se vr{i informirawe na sekoj u~enik, kako i na roditelite za napreduvaweto na u~enikot. Ovaa komponenta e sostaven del na planiraweto na nastavnikot za nastavata i u~eweto. U~enicite se ocenuvaat so broj~ana ocenka.

11

6. PROSTORNI USLOVI ZA REALIZIRAWE NA NASTAVNATA PROGRAMA Programata vo odnos na prostornite uslovi se temeli na Normativot za prostor, oprema i nastavni sredstva za devetgodi{noto osnovno u~ili{te donesen od strana na ministerot za obrazovanie i nauka so Re{enie br. 07-1830/1 od 28.02.2008 godina. 7. NORMATIV ZA NASTAVEN KADAR Nastavata po istra`uvawe na rodniot kraj mo`e ja izveduva lice koe zavr{ilo visoko obrazovanie: - na dvopredmetni studii za nastaven kadar po istorija- geografija, biologija-hemija; - na ednopredmetni studii nastavna nasoka po istorija; geografija; biologija. 8. O^EKUVANI REZULTATI U~enikot/u~eni~kata: - gi znae kulturno-istoriskite objekti vo svojot roden kraj; - gi znae i objasnuva poimite: anti~ki objekt, verski objekt, spomenik, etnolo{ki osobenosti, karakteristi~en dom/ku}a; prirodni bogatstva i retkosti, retki rastenija i `ivotni, rudno bogatstvo; turisti~ki objekti, lokaliteti za odmor i rekreacija, selski turizam; fabrika/pogon za proizvodstvo, trgovsko pretprijatie, zemjodelsko stopanstvo, farma; kulturni nastani vo lokalnata zaednica; sorabotka so lokalnata zaednica; - gi znae fazite na istra`uvawe (selekecija na tema, postavuvawe celi, postavuvawe plan na istra`uvawe, prezemawe akcija) na opredelen proekt; - go razbira zna~eweto na lokalitetot i objektot koj go istra`uva za razvojot na lokalnata zaednica; - u~estvuva vo izrabotka na plan na istra`uvawe za izbraniot objekt na istra`uvawe; - izrabotuva prikaz na rezultatite od istra`uvaweto preku izrabotuvawe i interepretirawe na mapa, tabela i grafikon; - umee da podgotvuva i da vr{i prezentacija; - poka`uva osetlivost kon problemite i potrebite na drugite lu|e so koi komunicira; - ja znae organizacijata i karakteristikite na lokalnata uprava; - gi znae kulturnite osobenosti i nastani vo lokalnata zaednica;

12

- umee da gi izlo`uva svoite vpe~atoci i iskustva od nastanot/aktivnostite (usno i pismeno); - znae institucii i zdru`enija od lokalnata zaednica i procedurite na sorabotka so niv. 9. KOMISIJA ZA PODGOTOVKA NA NASTAVNATA PROGRAMA 1. Svetlana Bra{narska, sovetnik vo BRO - Skopje, koordinator 2. Gordana Doneva - Atanasoska, sovetnik vo BRO Skopje 3. D-r Sa{o Panov, PMF Institut za biologija - Skopje 4. Sa{o Srafimovski, OU Jan Amos Komenski" - Skopje 5. m-r Vlado Velkovski, OU ,,Sv.Kliment Ohridski Skopje 10. RE[ENIE I DATUM NA DONESUVAWE NA NASTAVNATA PROGRAMA Nastavnata programa po istra`uvawe na rodniot kraj za {esto oddelenie na osnovnoto osumgodi{no obrazovanie, odnosno za sedmo, osmo ili devetto oddelenie na osnovnoto devetgodi{no obrazovanie ja donese Minister ________________ Sulejman Ru{iti

na den ___________________

13