MHENDSLK LMELERNDE PRESZYONLU LOKAL GEOT MODELLERNN NEM VE TRKYE DEK UYGULAMALARI

B. EROL1, R. N. ELK2 stanbul Teknik niversitesi, naat Fakltesi, Jeodezi ve Fotogrametri Mhendislii Blm, Jeodezi Anabilim Dal, stanbul, 1 bihter@itu.edu.tr , 2 celikn@itu.edu.tr

zet
Gnmzde GPS teknii bata olmak zere uydulara dayal konum belirleme sistemleri, mhendislik lmeleri ve pratik amal jeodezik almalarda yaygn olarak kullanlmaktadr. Uygulamada ise bu konum belirleme sistemlerinin tasarmndan ve evresel etmenlerden kaynaklanan problemler ile karlalmakta ve bunlara ilikin zm araylar da bilimsel almalarn ve aratrmalarn nemli bir blmnnn konusunu oluturmaktadr. GPS teknii ile jeodezik amal konum belirlemede nokta ykseklikleri, sistemin referans elipsoidi, WGS84e dayal olarak belirlenir. Ancak ou mhendislik almalarnda elipsoidal ykseklikler (h) yerine geoide gre tanmlanan ortometrik yksekliklere (H) gereksinim duyulur. Klasik anlamda ortometrik yksekliklerin elde edildii nivelman lmeleri zaman ve igc gerektiren bir teknik olmas nedeniyle gnmzde birok uygulamada, ortometrik yksekliklerin elde edilmesinde en uygun zm olarak deerlendirilemez. GPS lmelerine konu olan alma alannda gereken doruluu salayacak bir geoit modelinin varl, N=hH temel ilikisi GPS yksekliklerinden (elipsoidal ykseklik) ortometrik yksekliklerin hesaplanmasna olanak salar. Bu bantda geoit yzeyi ile GPS referans elipsoidi arasndaki fark, geoit ykseklii (N) ile ifade edilir. Bu almada byk lekli harita retimi almalar ve mhendislik uygulamalarnda kullanlabilecek dorulukta geoit modellerinin belirlenmesi iin uygulanan zmler ele alnacak ve irdelenecektir. Bu balamda yakn zamanda yrrle giren Byk lekli Harita ve Harita Bilgileri retim Ynetmelii (BHHBY) nde nerilen GPS/Nivelman verileri ile lokal geoit modeli belirleme yaklamlar ve kriterleri, lkemizdeki uygulamalar ile rneklendirilerek ele alnacak, literatrdeki geoit modeli yaklamlarnda blgesel geoit olan Trkiye Ulusal Geoit modeli TG99Ann mhendislik amal uygulamalarda kullanlabilirlii irdelenecek ve bu erevede lokal GPS/Nivelman geoit modeli zmlerinin bahsedilen almalara katks vurgulanacaktr. Anahtar kelimeler : GPS/Nivelman, lokal geoit modeli, TG99A, Byk lekli Harita ve Harita Bilgileri retim Ynetmelii.

PRECISE LOCAL GEOID MODELS IN ENGINEERING MEASUREMENTS AND THEIR PRACTICAL APPLICATIONS IN TURKEY Abstract
Today, satellite based positioning techniques and especially GPS technique has a wide range use in engineering measurements and practical geodetic applications. However in the application, there are still some error sources and obstructions stem from the design of these satellite systems and atmospheric conditions effects the quality of measurements and huge amount of scientific researches concentrated on solving or minimizing these problems.

Harita ve Kadastro Mhendisleri Odas, Mhendislik lmeleri STB Komisyonu 2. Mhendislik lmeleri Sempozyumu 75 23-25 Kasm 2005, T stanbul

Mhendislik lmelerinde Presizyonlu Lokal Geoit Modellerinin nemi ve Trkiye deki Uygulamalar In point positioning with geodetic purposes, the point heights are determined according to WGS84 reference ellipsoid of the system. However, in most of the engineering projects, orthometric heights (H) are required instead of GPS heights (h). Levelling measurement technique, the conventional way for obtaining the orthometric heights, are time consuming and onerous method and therefore it can not be assume as the most of the engineering and geodetic applications. In the project area, which is subject to GPS measurements, it will be possible to transform GPS heights to physical heights in regional vertical datum if a precise geoid model is applicable according to N=hH relation between three height types. In this basic formulation, N expresses the undulation between the geoid and ellipsoid surfaces. In this study, the solutions for obtaining orthometric heights in engineering projects and large scale geodetic applications will be discussed and investigated. In this manner, the methods, suggested in the recent Large Scale Map and Spatial Data production regulation, which includes GPS/levelling geoid modelling as well as refinement and using of TG99A Turkish regional geoid model, will be investigated and exemplified with case studies. Also the contribution of GPS/levelling models will be underlined. Keywords: GPS/Levelling, local geoid model, TG99A, Large Scale Map and Spatial Data Production Regulation.

1. Giri
Uydulara dayal lme tekniklerinin konum bilgisi gerektiren almalarda ok youn olarak kullanld gnmzde, hzla ilerleyen teknolojiye ramen bir takm yetersizlikler ve etkiler uygulamada stesinden gelinmesi gereken bir takm ek problemleri de beraberinde getirmektedir. lkemizde ve dnyada GPS (Global Positioning System) teknii, pratik jeodezik uygulamalarda ve mhendislik projelerinde halen en ok bavurulan konumlama sistemidir. Bilimsel aratrmagelitirme almalar GPS teknii ile kombine edilecek ya da ayrca kullanlacak baka sistemler (GALILEO vb.) zerine younlam olsa da bu yeni teknikler geliim srecini am ve uygulamaya sunulmu deildir ve kullanlmaya balanmalar iin zamana gereksinme olduu dnlmektedir. GPS tekniinin jeodezik amalar iin kullanlmasnda boyutlu corafi koordinatlar: elipsoidal enlem, , boylam, , ve elipsoidal ykseklikler, h, sistemin referans elipsoidi WGS84e dayal olarak elde edilirler. Ancak ou mhendislik almasnda elipsoidal ykseklikler yerine, ounlukla geoide gre tanmlanan ortometrik yksekliklere, H, gereksinim duyulur. Bu nedenle, GPS teknii ile elde edilen elipsoidal yksekliklerinin ortometrik yksekliklere en optimal biimde dntrlmesi, uygulamada stesinden gelinmesi gereken bir problemdir. Klasik olarak ortometrik yksekliklerin elde edildii nivelman lmeleri olduka fazla zaman ve igc gerektiren, uygulanmas zor ve ekonomik olmayan bir lme tekniidir. Bu nedenle de bir mhendislik projesinde, ortometrik yksekliklerin elde edilmesinde, optimal bir zm salamamaktadr. Nivelman tekniinin sz edilen olumsuzluklarndan dolay, alma alannda nivelman lmelerini minimum dzeye indirecek zmlerin kullanlmasna gidilmektedir. GPS lmelerine konu olan alma alannda gereksinim duyulan doruluu salayacak bir geoit modelinin kullanlmas; uygulanabilir ve optimal bir zm olarak sunulmutur. Yakn tarihlerde yrrle giren Byk lekli Harita ve Harita Bilgileri retim Ynetmelii (BHHBY) kapsamnda byk lekli haritaclk almalarnda ve mhendislik lmelerinde nokta ykseklik bilgisi retmeye ynelik geoit modellerinin kullanld eitli zm seenekleri sunulmaktadr (Anonim, 2005). Bunlar (1) GPS ile bulunan elipsoit yksekliinden Helmert ortometrik yksekliklere dnm iin TG99A Trkiye blgesel geoit modelinin dorudan kullanlmas, (2) TG99A geoit modelinin belirli sklkta ve homojen dalmda GPS/nivelman referans noktalar ile iyiletirilerek kullanlmas ve (3) lokal GPS/nivelman geoit modellerinin kullanlmasdr.
Harita ve Kadastro Mhendisleri Odas, Mhendislik lmeleri STB Komisyonu 2. Mhendislik lmeleri Sempozyumu 76 23-25 Kasm 2005, T stanbul

Mhendislik lmelerinde Presizyonlu Lokal Geoit Modellerinin nemi ve Trkiye deki Uygulamalar Bu almada TG99A geoit modelinin mhendislik uygulamalarnda kullanlabilirlii, lke baznda yaynlanm resmi raporlara ve gerekletirilmi almalara dayandrlarak irdelenecektir, lokal presizyonlu GPS/nivelman geoit modellerinin sz konusu almalarda kullanlabilirliine rnekler verilecektir. Uygulanan yntemler ve kullanlan veri gruplarna ilikin detayl aklamalar yaplacak, uygulama rneklerinde hesaplanan modellerin doruluklar ve dier istatistiksel bilgiler verilecektir.

2. GPS Nivelman ve Geoit Ykseklikleri

Nivelman teknii ile elde edilen nokta ykseklikleri, ok kabaca ortalama deniz seviyesi olarak adlandrlabilecek bir referans yzeyinden itibaren noktaya kadar ekl dorusu boyunca olan mesafe olarak tanmlanabilir. Tekniin uygulanmas ile iki yeryz noktasnda gerekletirilen mira okumalar arasndaki farktan bu iki nokta arasndaki ykseklik fark elde edilir ve bu farklar ile gravite llerine dayal dzeltmeler kullanlarak nokta ortometrik ykseklikleri hesaplanr. Ortometrik ykseklikler toporafik gradienti ve lokal gravite deiimlerini de yanstrlar. Geoit, ortometrik yksekliklerin datumu, ortalama durgun okyanus yzeyine yaknsayan bir yzeydir. Bu yzeyden itibaren olan ortometrik ykseklikler ile GPSin referans elipsoit yzeyinden itibaren tanmlanan elipsoidal yksekliler arasndaki iliki eitlik 1 ile ifade edilir ve ekil 1 de gsterildii gibidir. almalarn bir ounda deyden sapma, , ok kk bir deer olmas dolaysyla ihmal edilir.
h-H = N

(1)

ekil 1. Ellipsoidal (h), ortometrik (H) ve geoit (N) ykseklikleri arasnda ilikiler, deyden sapma. Elipsoidal ykseklikler tamamyla geometrik byklkler iken ortometrik ykseklikler yer gravite alanna bal fiziksel byklklerdir. Her lke kendi ykseklik sistemine ve referans elipsoidine sahiptir ancak yine de ortometrik ykseklikler ile GPS ykseklikleri arasndaki iliki eitlik 1 ile ifade edilen temel bantya uyar. Trkiyenin de blgesel ykseklik datumu Antalyada kurulmu mareograf istasyonundan k almtr ve lke dey kontrol a ile ifade edilir. Gnmzde uygulamalarda kullanlan nokta ykseklik trleri genellikle Helmert Ortometrik Ykseklikleridir. Blgesel geoit modeli ise TG99A dr. Son bir yl ierisinde Trkiye geoidinin yeni versiyonu olarak TG03 hesaplanm ve kullanma sunulmutur, ancak imdiye kadar bu modelin kullanld ve uygulamada test edildii proje says ok fazla olmadndan ve ilgili ynetmelik maddelerinde blgesel geoit modeli olarak TG99A modeli referans gsterildiinden burada da TG99A rnek uygulamada kullanlacaktr.

3. Geoit Modeli ve BHHBY

BHHBY de GPS yksekliklerinin ortometrik yksekliklere dnm iin, Trkiye Geoidi TG99A veya lokal GPS/nivelman geoidi (belirlenerek) kullanlr ve GPS nivelman uygulanr denilmekte (bkz.
Harita ve Kadastro Mhendisleri Odas, Mhendislik lmeleri STB Komisyonu 2. Mhendislik lmeleri Sempozyumu 77 23-25 Kasm 2005, T stanbul

Mhendislik lmelerinde Presizyonlu Lokal Geoit Modellerinin nemi ve Trkiye deki Uygulamalar Anonim, 2005) ve bu uygulamalar iin gerekli ltler getirilmektedir. Bu ltlere gre; TG99A geoidinin alma alannda test edilmesi/iyiletirilmesi veya GPS/nivelman geoidinin hesaplanmas amal kullanlacak referans noktalarnn uygun sklkta, homojen dalmda ve alma alannda topografyann kitle deiimlerini karakterize edecek yerlerinde seilmesi gerekmektedir (sz konusu ltler iin baknz tablo 1). Tablo 1. BHHBY nde ngrlen GPS/nivelman referans noktalar iin ltler (Anonim, 2005)
Geoit Modeli Referans Noktalar iin Ynetmelik ltleri nokta/km2 uyuum testi a derecesi

Mevcut Geoit TG99Ann kullanlmas (kontroliyiletirme)

1 nokta / 200 km

2*

H[mm]12 mm S[ km ]

**

C1 derece dorulukta llr ve Ulusal Dey Kontrol ana geometrik nivelman ile balanr. C1, C2 ve C3 dereceli GPS a ile ana ve ara nivelman ann ortak noktalar alnmaldr.

Lokal GPS/nivelman geoidi hesab

*

1 nokta / 15 km

2 ***

NGPS/nivelman uyuumu yksekliklerin doruluklar dikkate alnarak test edilir. 1=0.95 alnr ve

0 < 5 cm olmaldr.

TG99A modelinin alma alannda test edilmesi iin 200 km2 ye kadar en az 4 nokta ve sonrasnda her 200 km2 ye 1 nokta eklinde aklanmaktadr. ** H[mm] = HnivelmanHTG99A+GPS lmesi. *** Lokal GPS/nivelman geoit modelinin hesaplanmas iin nokta younluu 20 km2 ye kadar 6 nokta ve sonrasnda her 15 km2 ye 1 noktadr.

GPS yksekliklerinden nokta ortometrik yksekliklerinin retilmesinde mevcut TG99A geoit modelinin kullanlmas durumunda, yeni noktalarn Helmert ortometrik yksekliklerinin; Noktalar aras, elipsoit ykseklik farklar h ve geoit ykseklik farklar N olmak zere; H=hN ortometrik ykseklik farklar bir nivelman a dengelemesinde l alnarak ve ortometrik ykseklikleri nivelman ile elde edilmi olan noktalara dayal dengeleme hesab ile, GPS/nivelman dayanak noktalarnda eitlik 1de verilen temel ifadeye gre hesaplanan geoit ykseklikleri (NGPS/nivelman) ile TG99A geoit ykseklikleri (NTG99A) arasndaki farklarn (N= NGPS/nivelman NTG99A) analitik bir eitlik ile dzeltme yzeyi olarak modellenmesi ve yeni noktalardaki hesaplanan N dzeltme deerlerinin TG99A geoit ykseklii deerine eklenmesi sonucu H=h(NTG99A+N) ifadesi ile hesaplanmas sz konusu olmaktadr. Sz edilen her iki yntemde de TG99A geoit modelinin, katk veren referans noktalar ile iyiletirilmesi sz konusudur. GPS/nivelman nokta younluunun ok olduu ve arazi toporafik yapsnn, kitle dalmn karakterize edecek yerlerde ve homojen dalmda nivelman noktas elde etmek iin elverili olduu almalarda TG99A geoit modelinin iyiletirilerek kullanlmas yerine lokal GPS/nivelman geoidinin hesaplanmas ve kullanlmas sz konusu olabilir. GPS yksekliklerinin ortometrik yksekliklere dntrlmesinde bylesi bir yaklamn kullanld uygulamalarda ise yeni noktalara ait ortometrik ykseklikler referans noktalarnda eitlik 1 ile hesaplanan geoit yksekliklerinin (Nref.), bu yksekliklerin deimeyecei algoritmalarn kullanld analitik modellere gre hesaplanrlar. Bunun dnda Nref. Deerleri grid veri olarak dzenlenerek de kullanlabilir. Bu durumda bir yeni noktann geoit ykseklii deeri en az noktadan uygun bir enterpolasyon teknii ile hesaplanr.

Harita ve Kadastro Mhendisleri Odas, Mhendislik lmeleri STB Komisyonu 2. Mhendislik lmeleri Sempozyumu 78 23-25 Kasm 2005, T stanbul

Mhendislik lmelerinde Presizyonlu Lokal Geoit Modellerinin nemi ve Trkiye deki Uygulamalar

4. Uygulama rnekleri
Geoit modeli ile GPS yksekliklerinden ortometrik yksekliklere dnm farkl test alannda uygulanmtr. Sz konusu test alanlar stanbul, Sakarya ve zmir metropolitan alanlarn da ierisine almaktadr ve bu isimler ile adlandrlacaklardr. ekil 2 de blgelerin harita zerinde konumlar yaklak olarak gsterilmektedir.
42

40

38

36 28 30 32 34
200

36
600 1000 1400

38
1800 2200

40
2600 3000 3400

42
3800 4200

44
4600

ekil 2. Test alanlarnn yerleri ve yaklak snrlar haritada gsterilmektedir. Her test alannda da GPS/nivelman geoit modeli hesaplanm ve test edilmitir. Ayrca bu test alanlarndan Sakaryay ierisine alan blgede TG99A blgesel geoit modelinin 99 adet GPS/nivelman noktas kullanlarak iyiletirilmesi yolu ile bir uygulama gerekletirilmitir. Elde edilen sonularn ve hesaplanan geoit modellerinin bu alanlarda gerekletirilecek mhendislik uygulamalarnda ve byk lekli haritaclk almalarnda kullanlabilecei sonucuna varlmtr. Test alanlarnn topografik yaplar ile GPS/nivelman noktalarnn bu alanlardaki dalmna ilikin bilgiler tablo 2de verilmektedir. Noktalarn dalm ekil 3 de grlmektedir. Tablo 2. Test alanlarna ilikin bilgiler (Ayan vd., 1999; Ayan vd., 2001; elik vd., 2002)
Test Alan Referans Alnan GPS/nivelman Noktalar nokta says alan (km2) nokta/km2

homojen dalm

stanbul Sakarya zmir

458 109 301

65x160 100x180 50x45

1 / 23 1 / 165 1/8

iyi zayf iyi

Test alanlarnda lokal presizyonlu geoit modellerinin belirlenmesinde kullanlan GPS ve nivelman verilerine ilikin doruluk deerleri tablo 3de yer almaktadr. GPS/nivelman geoit modeli hesabna balamadan nce her bir GPS/nivelman veri gurubundan kaba hatal noktalar tespit edilmi ve guruptan kartlmtr (Erol, 2004a).

Harita ve Kadastro Mhendisleri Odas, Mhendislik lmeleri STB Komisyonu 2. Mhendislik lmeleri Sempozyumu 79 23-25 Kasm 2005, T stanbul

Mhendislik lmelerinde Presizyonlu Lokal Geoit Modellerinin nemi ve Trkiye deki Uygulamalar
41.4

41
41.2

40.8

41

40.6

40.8 28 28.2 28.4 28.6 28.8 29 29.2 29.4 29.6

40.4 29 29.2 29.4 29.6 29.8 30 30.2 30.4 30.6 30.8

(a)
38.6

(b)

38.5

38.4

38.3

38.2 26.8 26.9 27 27.1 27.2 27.3 27.4

(c)

ekil 3. Test alanlarnda GPS/nivelman noktalarnn topografyaya gre dalmlar; stanbul (a), Sakarya (b), zmir (c). GPS/nivelman yzeyinin parametrik bantlar kullanlarak modellenmesi en sk tercih edilen yntemdir. Bunlarn genel ifadeleri 2 numaral eitlikte verildii ekildedir (Erol, 2004c).
p = b1f1 + b 2 f 2 + b3 f3 ... + b q f q

(2)

Bantda b1, b2 . . ., bq bilinmeyen parametreler, f1, f2 . . ., fq temel fonksiyonlardr. Bu temel fonksiyonlardan bir tr de deiik derecelerden polinomlardr. 3 numaral eitlikte bu polinomlarn genel ifadesi ok deikenli regresyon eitlii eklinde verilmektedir:
A T x = i -
m=0 n =0 M N

) ( - )
n i

xq

(3)

eitlikte M ve N her bir deikenin maksimum derecelerini, ve GPS/ Nivelman noktalarnn ortalama enlem ve boylam deerlerini, xq bilinmeyen polinom katsaylarn ifade etmektedir (Erol ve elik, 2005). Bu almada test alanlarnda lokal presizyonlu geoit modellerinin hesabnda ok deikenli regresyon eitliklerinden faydalanlm ve farkl derecelerden polinomlar bir dizi istatistik testlere tabi tutularak en uygun polinom derecesi her bir test alan iin ayr ayr belirlenmitir. Kullanlan polinomlarn dereceleri ve lokal GPS/nivelman geoit modellerinin mutlak doruluklar iin baknz tablo 3. Dier iki test alanndan farkl olarak, Sakarya blgesinde TG99A geoit modelinin alana homojen dalm 99 adet referans noktas kullanlarak iyiletirilmesi ve kullanlmasna ynelik de bir alma gerekletirilmitir. Trkiye geoidi TG99A, TG91 gravimetrik modeli ve lke geneline dalm 184 adet GPS/ nivelman noktas kullanlarak hesaplanm hibrid bir modeldir. GPM2-T1 jeopotansiyel modeli kullanlarak hesaplanmtr. Mutlak doruluu lke genelinde 12 cm (lkenin ortalarnda) ile 20 cm (kylar boyunca, snr blgelerinde ve dalk alanlarda) arasnda deitii resmi raporlarda verilmektedir
Harita ve Kadastro Mhendisleri Odas, Mhendislik lmeleri STB Komisyonu 2. Mhendislik lmeleri Sempozyumu 80 23-25 Kasm 2005, T stanbul

Mhendislik lmelerinde Presizyonlu Lokal Geoit Modellerinin nemi ve Trkiye deki Uygulamalar (bkz. Anonim, 2002). Test alannda homojen olarak dalm 109 adet GPS/Nivelman noktasndan 99 adetinin TG99A modeline gre hesaplanm geoit ykseklikleri kullanlmtr. Bu noktalar TG99A modelinin hesaplanmasnda katk vermeyen noktalardr. Tablo 3. Test alanlarnda veri doruluklar (Ayan vd., 1999; Ayan vd., 2001; elik vd., 2002), lokal GPS/nivelman geoit modellerinin hesaplanmasnda kullanlan polinom eitliklerinin dereceleri ve modellerden elde edilen mutlak doruluklar.
Test Alan GPS ve Nivelman Verileri lme tr doruluk (cm) 1.0 , 1.5 GPS Geometrik Nivelman 2.0 1.5 , 2.0 GPS Presizyonlu Nivelman 0.2 1.8 , 3.5 GPS Geometrik Nivelman 2.6 GPS/nivelman Geoidi polinom derecesi m (cm)

stanbul Sakarya zmir

5 4 5

4 20 5

TG99Ann iyiletirilmesi sonucu elde edilen zmn salad doruluk 17 cm dir. Test alanlarnda hesaplanan lokal geoit modelleri arasnda GPS/nivelman nokta younluunun fazla olduu blgelerde hesaplanan modele ilikin mutlak doruluun beklentilere paralel olarak daha yksek ve yaklak 5 cm olduu sonulardan gzlenmitir. Buradan karlacak sonu, BHHBY de GPS yksekliklerin ortometrik yksekliklere dnm iin nerilen lokal GPS/nivelman geoidinin hesaplanmas ve almalarda kullanlmasnda, modelin presizyonunda nokta dalm ve younluunun ok nemli bir yer tuttuudur. Bu nedenle, bir alma alannda GPS/nivelman geoit modeli yaklamnn uygulanmasnda en optimal nokta younluunun kullanlmas olduka hassas ve almalarn n fizibilite almalar aamasnda zerinde durulmas gereken bir karar olmaldr. Dier bir adan, bu almada elde edilen sonular, lokal geoit modellerinin hesaplanmasnda BHHBY de verilen ltleri pekitirmitir ve bu ltlere uygun olarak hesaplanan lokal GPS/nivelman geoit modeli mhendislik almalarnn byk bir ksmnda gereksinim duyulan dorulua hizmet edebilir. TG99A blgesel geoit modelinin iyiletirilmesi ve kullanlmas yaklamnda ise zmden beklenen performans ve hesaplanan yeni modelin doruluu beklentilerden daha dk olmutur. Bunun nedeni alma blgesinin deniz kysnda olmas ve Anonim, 2002 de belirtildii zere TG99A modelinin doruluunun ky eridinde ve lke snrlarnda dk olmasndan dolay olabilecei yorumu yaplmtr. Buna ramen bu zmn salad doruluk yksek presizyon gerektirmeyecek mhendislik lmeleri uygulamalarnda kullanlabilir.

5. Sonu ve neriler
Gerekletirilen almada, lokal test alannda GPS yksekliklerinin ortometrik yksekliklere dntrlmesinde kullanlacak geoit modeli, getiimiz aylarda yrrle giren Byk lekli Harita ve Harita Bilgileri retim Ynetmeliinde de nerilen iki farkl yaklam ile hesaplanmtr. Elde edilen sonularn mhendislik hizmetlerine ynelik almalara ve byk lekli harita retim almalarna katks deerlendirilmitir.

Harita ve Kadastro Mhendisleri Odas, Mhendislik lmeleri STB Komisyonu 2. Mhendislik lmeleri Sempozyumu 81 23-25 Kasm 2005, T stanbul

Mhendislik lmelerinde Presizyonlu Lokal Geoit Modellerinin nemi ve Trkiye deki Uygulamalar Bu balamda hesaplanan lokal GPS/nivelman geoit modellerinin salad doruluk, stanbul ve zmir test alanlarnda bir ok mhendislik uygulamas iin gereksinim duyulacak doruluu salamaktadr (5 cm dolaylarnda). Bunun yan sra Sakarya test alan iin, GPS nivelman verilerinden hesaplanan lokal geoit modelinin mutlak doruluu 20 cm dir ve bu dier iki uygulamadan daha kaba bir sonutur. Bu doruluk kk lekli harita retim almalar iin yeterli olmakta ancak mhendislik projeleri ve byk lekli harita retimi iin yetersiz kalmaktadr. Elde edilen bu istatistikler beklentilere paraleldir nk Sakarya blgesi dier iki alma blgesine kyasla daha byk bir alana sahiptir ve bu blgede GPS/nivelman noktalarnn younluu (165 km2ye 1 nokta) BHHBYde verilen ltlere gre ok yetersizdir. alma alannn toporafik yaps da olduka engebelidir. GPS/nivelman geoidinin hesabnda, referans noktalarnn younluu ve dalm iin, alma alannn toporafik yaps da gz nnde bulundurularak, en optimal strateji uygulanmal ve bu karara varlrken ynetmelikte tanmlanan ltler baz alnmaldr. Bu koullar altnda hesaplanacak lokal GPS/nivelman geoit modeli, ou mhendislik projesinde gereksinim duyulan nokta dey konum bileeni doruluuna hizmet edecektir. almada uygulanan dier bir yntem ise TG99A blgesel geoit modelinin Sakarya blgesinde, 99 adet GPS/nivelman noktas kullanlarak iyiletirilmesi ve kullanlmasdr. Hesaplanan iyiletirilmi modelin, hesaba katk vermeyen test noktalarnda denenmesi sonucunda elde edilen mutlak doruluk, balangtaki ngrlerin aksine, byk lekli almalar iin yeterli bulunmamtr. Uygulamann bu blmnde, TG99Ann iyiletirilmesi iin, referans nokta younluu ynetmelikte verilen ltlere (200 km2ye bir nokta olacak ekilde) uygun olmasna ramen yeterli olmamtr. Bylesi bir uygulamada, GPS/nivelman noktalar yardm ile dzeltilecek ve blgesel dey datuma uydurulacak olan modelin alma alanndaki mutlak doruluu da nem tamaktadr. Modelin hesaplanmas ncesinde, TG99A alma alannda, GPS/nivelman noktalar yardmyla test edilmi ve salad doruluun 22 cm dolaylarnda olduu grlmtr. lke Jeodezik Altyapsnn ok nemli bir bileeni olan ulusal blgesel geoit modelinin, tm lke sathnda homojen ve yksek bir dorulua ulancaya dein, lokal geoit modeli zmlerinin mhendislik uygulamalarna ve pratik jeodezik almalarna olan katksnn nemsenir dzeyde olduu, ve bylesi modellerin bu srete nemli bir gereksinim olduu aka ortadadr.

Kaynaklar
Anonim, (2005). Byk lekli Harita ve Harita Bilgileri retim Ynetmelii. Anonim, (2002). Trkiye Ulusal Temel GPS A 1999A (TUTGA99A), Harita Dergisi, zel Says, Harita Genel Komutanl, Say.16, ISSN 1300-5790, Ankara, Trkiye. Ayan, T., Deniz, R., elik, R., N., Denli, H., zldemir, M., T., Erol, S., Erol (zner), B., Akyilmaz, O., Gney, C., (2001). zmir Jeodezik Referans Sistemi-2001 (zJRS-2001) Teknik Raporu, stanbul Teknik niversitesi, naat Fakltesi, Eyll-2001, stanbul. Ayan, T., Aksoy, A., Deniz, R., Arslan, E., elik, R. N., zaml, C., Denli, H., Erol, S., Erol (zner), B., (1999). stanbul GPS Nirengi A (GNA) Teknik Raporu, stanbul Teknik niversitesi, naat Fakltesi, Bilimsel Teknik Rapor,Protokol No. 1997/3882, 119 Syf., Kasm-1999, stanbul. elik, R. N., Ayan, T. ve Erol, B., (2002). MERLS (Marmara Earthquake Region Land Information System) Jeodezik Altyap almalar, Teknik Rapor, T Proje No. 2002/0/209. Erol, B., Erol, S. ve elik, R. N., (2005). Precise Geoid Model Determination Using GPS Technique and Geodetic Applications, 2n RAST, 9 11 Haziran 2005, stanbul.

Harita ve Kadastro Mhendisleri Odas, Mhendislik lmeleri STB Komisyonu 2. Mhendislik lmeleri Sempozyumu 82 23-25 Kasm 2005, T stanbul

Mhendislik lmelerinde Presizyonlu Lokal Geoit Modellerinin nemi ve Trkiye deki Uygulamalar Erol, B. ve elik, R. N., (2005). Presizyonlu Lokal Geoit Modeli Belirlenmesinde rnek Bir nceleme GPS Nivelman ve Geoit Yksekliklerinin Entegrasyonu, TMMOB Harita ve Kadastro Mhendisleri Odas 10. Trkiye Harita Bilimsel ve Teknik Kurultay, 28 Mart 1 Nisan 2005, Ankara. Erol, B. (2004a). Investigating European Geoid 1997 (EGG97) Data in three Local Areas from Turkey, Report I, Doktora Tez ilerleme raporu, Temmuz 2004, Calgary, Canada. (baslmad) Erol, B. (2004b). Investigating Earth Gravity Model 1996 (EGM96) Data in three Local Areas from Turkey, Report II, Doktora Tez ilerleme raporu, Austos 2004, Calgary, Canada. (baslmad) Erol, B. (2004c). Testing of Various Geoid Models in Western Part of Turkey and a Practical Solution for Height Transformation Problem, Doktora Tez ilerleme raporu, Kasm 2004, Calgary, Canada. (baslmad) Erol, B., elik, R. N. (2004a). Precise Local Geoid Determination to Make GPS Technique More Effective in Practical Applications of Geodesy, FIG Working Week 2004, Proceedings Kitab, 22-27 Mays 2004, Atina, Yunanistan Erol, B., elik, R. N. (2004b). Modelling Local GPS/Levelling Geoid with the Assessment of Inverse Distance Weighting and Geostatistical Kriging Methods, ISPRS XXth Congress, Proceedings CD, 12-23 Temmuz 2004, stanbul, Trkiye. Erol, B., elik, R. N. (2003). Investigation on Local Precise Geoid Detarmination Using GPS and Levelling Data, International Symposium of Modern Technologies, Education and Professional Practice in Globalizing World, 6-8 Kasm 2003, Sofya, Bulgaristan.

Harita ve Kadastro Mhendisleri Odas, Mhendislik lmeleri STB Komisyonu 2. Mhendislik lmeleri Sempozyumu 83 23-25 Kasm 2005, T stanbul