STARI GRAD KOTOR I NJEGOV UTICAJ NA IDENTITET KOTORANA-Milica Nikoli UVOD Predmet ovog rada je Stari grad Kotor,

i njegovi stanovnici sa svojim specifinim mentalitetom koji je se i danas osjea, a koji je posledica uticaja raznih naroda i kultura koje su u ovom gradu ostavile svog traga, a kojih je mnogo. Cilj ovog rada bio mi je da pokaem kako su Kotor i njegovi itelji uvijek bili specifini i razlikovali se od ostalih gradova ( ljudi ) na ovim prostorima. eljela bih da prikaem ta je to to Kotor kao kulturni centar moe da ponudi svojim posjetiocima, da se osvrnem na kulutrno-istorijski razvoj, da prikaem kako se kao posledica svega toga javlja specifian mentalitet Kotorana i kako su oni sami toga svjesni i da prikaem kako se Kotorani odnose prema svom gradu i graevinama u njemu. Rad se sastoji iz dva dijela. Prvi dio sadri karatk pregled urbanistikog plana Starog grada sa osvrtom na kulturno-istorijski razvoj, dok drugi dio sadri istraivanje koje sam sprovela u Kotoru, Starom gradu, 3. februara 2005. Istraivanje je sprovedeno meu 14 ispitanika raznih starosnih uzrasta i oba pola. Kao metod istarivanja korien je intervju.* KRATAK PREGLED RAZVOJA Srednjevjekovni grad Kotor je smjeten na samom kraju Bokokotorskog zaliva. Nauka jo uvijek nije utvrdila kada je nastalo prvo naselje na ovom prostoru. Najraniji istorijski izvori pominju antiki period i lokalitete Akruvijum i Dekaderon ( ili Dekaterum, od kog nazicva su kasnije Sloveni izveli rije Kotor ). Pisani izvori pominju Gornji grad, to se odnosilo na najstariji dio naselja na vrhu brijega Sveti Ivan, i donji grad, dananji Kotor. U svom razvoju Kotor je preivljavao razne uprave i narode: Ilire ( III-II v.p.n.e. ), Rimljane ( 168. g.p.n.e.- 476. g.n.e. ), Vizantince ( 476.-1185. ), Dukljane, Nemanjie, ugarske i bosanske vladare, Mleane, Turke, gusare, Austrougare, Ruse, Francuze, Austrijance, Crnogorce... O postanku grada Kotora govori i vie legedi od kojih je najpoznatija i najvjerodostojnija sledea:

Jedan car je imao veliko bogastvo i u slobodno vrijeme bi plovio i upoznavao nove predjele. Na jednom od tih putovanja put ga nanese u Boku i on bi oaran njenim ljepotama. Odluci da podigne grad tamo gdje more udara u planinu, meutim, vidjevi kako je Teutin Risan potonuo u more, odlui da grad podigne na Pestigradu ( litici nad Kotorm za koju se vjerovalo da je bilo prebivalite vila). Kad su radovi otpoeli, caru se javi vila Alkimi i savjetova ga da ne gradi grad na toj litici gdje nema ni brodu pristanita, ni konju potrkalita, ve da grad podigne na zaravni izmedju planine i same obale. Car poslua vilu i zajedno podigoe grad. Car napravi gozbu u tu ast i na toj gozbi se poe hvalisati kako je on sam podigao najljepi grad na svijetu. Vila se nae uvrijeena to je car nije pominjao pa zvanicama ree da to car ne bi mogao postii bez nje. To cara raesti i on je udari, te vila iz osvete svim zvanicama oduze svijest i sve izvore pijae vode pretvori u izvore slane vode. Tada car stade moliti vilu za oprost i ona se saali toliko da vrati svijest zvanicama i samo jedan izvor vrati u prvobitno stanje. Neki ovu legendu vezuju za cara Duana, jer je on navodno Kotor naroito volio, dok Vuk Karadi daje podatak da se car iz ove legende zvao Stefan. U svakom sluaju legenda se odnosi na period Nemanjia, kada je Kotor i dostigao najvei ekonomski i kulturni razvoj ( eki, 1994: 86.). Kotor je najvea stara urbana cjelina u Crnoj Gori. Najsatrija arheoloki evidentirana graevina je ranohrianska bazilika koja potie iz VI vijeka n.e., a pronaena je ispod crkve Marije Koleate. Poetkom IX vijeka Kotor dobija zatitnika grada, svetog Trifuna ( Tripuna ) u iju ast se i podie katedrala koja se danas smatra simbolom Kotora ( Spomenici kulture Crne Gore: 195. ). Intezivnija urbanistika izgradnja se moe pratiti od XII vijeka. Od graevina graenih u gotikom stilu izdvajaju se niz palata napr. palata Drago, zatim ostaci preuredjenih palata Bua i Bizanti, kao i brojni ostaci arhitekture: portali, trifore, bifore i drugi reljefni krasi... ( ib. 196.) U baroknom stilu su gardjene mnogobrojne crkve i palate napr. Pima, Grubonja, Grgurina, zatim graanske kue, a kasnije su i mnogi objekti barokizirani. (ib.) Od domaih graditelja izdvaja se najvie franjevac Vito, izmedju ostalog graditelj manastira Deani,.( ib.)Zlatarstvo je bilo najvie razvijeno od svih zanata, a kotorski zlatari su bili poznati po itavom Mediteranu. Srednji vijek je doba pravog procvata Kotora. Bio je kulturni, trgovinski, ekonomski... centar itavog regiona, imao svoju flotu, kulturu, samoupravu... i bio spona preko koje se odvijala komunikacija ostalog dijela Balkanskog poluostrva sa svijetom. Bio je dosta razvijen, a lokalni bogatai su dosta ulagali u izgradnju i obnovu samog grada, pa su tako razne palate i crkve simboli vrmena u kom

su ivjeli njihovi vlasnici i graditelji. Kotorani su uglavnom plovili, pa su iz razliitih zemalja donosili razliite predmete ali i stilove ivljenja a samim tim i graevinarstva, to se sve oslikalo na izgledu samih garevina, ali i specifinom duhu ivljenja, koji je ovim prostorima oduvijek udahnjivao duh Evrope. ARHITEKTURA STAROG GRADA
GRADSKI BEDEMI I VRATA

Cjelinu gradskih bedema ine: zidovi oko grada, zidovi iznad grada, zidovi oko brda i tvrava Sveti Ivan na vrhu istoimenog brda

Samo jezgro grada uokviruju gradski bedemi, koji se dalje nastavljaju na brdo Sveti Ivan i dolaze do njegovog vrha. Bedemi su gareni i dograivani punih hiljadu godina, od IX do XIX vijeka, mada se ne moe tano utvrditi starost samih bedema tj. Bedema koji su bili na mjestu dananjih, a na koje su ovi dograivani. Najstariji dio je je onaj kod sjevernih vrata kao i jugozapadni dio pored

mora. Bedmi su dugi oko 5 kilometara, njihova visina dostize 20 metara a iroki su do 10 metara. Izgradnju su zapoeli Vizantinci a Nemanjii su im dali dananji oblik. ( eki,1994: 94-95 ) Grad ima troje vrata: Vrata od mora - glavna gradska vrata, Vrata od Gurdia Juna vrata, i Vrata od rijeke Sjeverna vrata. VRATA OD MORA

To su glavna gradska vrata, ispred kojeih se nalaze dva topa, uvari glavnih gradskih vrata. Preko gradskog etalita, ova vrata izvode pravo na pristaniste i na brodove i spajaju ih sa starim gradom. (ib.) VRATA OD GURDIA Ova vrata su nekada bila najznaajnija od svo troje jer su izvodila na puteve za Budvu i Cetinje, i bila su utvrena sa tri pojasa kapija,. Od kopna ih je odvajao pokretni most. Za rijeku Gurdi se kae da je rijeka bez korita, jer u kinim danima ona praktino kljua iz peinskog grotla i morsku vodu, koja tu zalazi kao u zaliv, vraa nazad. U vrijeme sunih dana, pak, rijeka Gurdi nestaje i njeno korito ispunjava slana voda. (ib.)

VRATA OD RIJEKE

Sjeverna vrata su izraena u renesansnom stilu a predstavljaju simbol pobjede Kotora nad flotom turskog admirala Hajrudina Barbarose iz 1539. goidne. Inad vrata stoji ploa na kojoj je uklesano da je te godine Barbarosa opsjedao grad sa 200 brodova i 30.000 ljudi, ali da nije uspio da ga osvoji. (ib.)

UNUTAR GRADSKIH ZIDINA Kada se proe kroz glavna gradska vrata izbija se pravo na glavni gradski trg Trg od oruja, koji je kako nekad tako i danas, bio i ostao glavno mjesto okupljanja. Tu su se odravali razni skupvi i bio je zborno mjesto mjetana.

Trg od Oruja

Gradski toranj

Stub srama

Kula gr. strae

Tano preko puta glavnih gradskih vrata nalazi se gradski toranj koji potie sa poetka XVII vijeka sa stubom srama ispred njega. Toranj ima prizemlje, dva sprata i otvorenu lou gdje je smjeten satni mehanizam. Vidljive su dvije fasade, juna i zapadna. Na zapadnoj fasadi, okrenutoj prema glavnim gradskim vratima bilo je uklesano vie natpisa, koji su stradali u raznim zemljotresima a neki su otueni jo u vrijeme mletake uprave kako bi se sprijeio kult linosti ( jer su se natpisi sadrali pohvalne tekstove i sentence na raun mletakih providura ). Do danas su sauvane samo dvije kamene ploe. ( Spomenici kulture Crne Gore: 204)

Jugozapadno od tornja nalazi se Kula gradske strae na koju se nastavljaju glavna gradska vrata, a na njih Kneeva palata i Gradsko pozorite , koje je prvo na Balkanu poelo sa radom u XIX vijeku. Stari grad Kotor odlikuje bezbroj uzanih uliica, trgova, piaceta, ali ono to posebno izdvaja Kotor je veliki broj kapija koje se stilski raene, palata imunih porodica, kao i veliki broj stepenita ili skaladina, ali svakako da je najspecifinija odlika Kotora je da ima veliki broj crkava i manastira na relativno malom prostoru. Jedan popis govori da je Kotor imao 30 crkava i 6 manastira. Od svih njih se naravno izdvaja katedrala sv. Tripuna, simbol Kotora. Usled burne istorije i estih promjena uprave, Kotor je zabiljeio sve novitete i specifinosti koje su nove prilike donosile i u svojoj arhitekturi, pa je tako svaka vlast i svaki graanain davao lini peat odeenim graevinama, to je rezultiralo raznolikou stilova gradnje i ukraavanja po emu je Kotor poznat i zbog ega ga je UNESCO uvrstio u spisak svjestske prirodne i kulturne batine. PALATE Palata Bizanti nalazi se na samom ulazu u stari grad, pored Kule gradske strae. Najstariji tragovi gradnje se vezuju za romaniku a istorijski izvori je pominju u XIV vijeku. Kompleks palate je koncentrisan oko otvorenog unutranjeg dvorita, gdje se nalazi bunar sa porodinim grbom. (ib.) Palata Bua se nalazi na jednom manjem gradskom trgu, koji se nekda zvao Trg od brana . Sagradila ju je u XIV vijeku, ugledna kotorsk aporodica Bua, ali je tokom vremena pretrpjela promjene jer je vie puta dograivana. Sastoji se iz tri dijela, razliite visine. Na fasadi se nalaze grbovi porodice Bua ali i porodice Pskvali, kasnijih vlasnika. ( ib.)

Palata Vrakjen prema istorijskim izvorima takoe potie iz XIV vijeka i u to vrijeme je bila jedna od najotmenijih gradskih kua.. Na ulazu u palatu se nalazi porodini grb. Ono to ovu palatu izdvaja od ostalih je enterijer, koji je poprilino zedrao originalni izgled, kao i zidne dekoracije i podni mozaik iz XIX vijeka. (ib.) Palata Grgurina je smjtena na trgu koji zauzima centralni dio samog starog grada. Palata je sagraena poetkom XVIII vijeka i ima jasne karakteristike baroka: sveani ulaz, balkoni, simetrinost glavne fasade... Na terasi je ugraen veliki porodini grb sa kozom, simbolom grada Kopra u Istri, odakle se porodica Grgurina doselila u Kotor u drugoj polovini XVII vijeka. (ib.)

Palata Drago nalazi se na trgu sv. Tripuna, gdje se nalazi i sama katedrala. Sgraena je u XV vijeku. Sastoji se iz dva krila. Jedno je usmjereno prema katedrali i raeno u gotikom stilu ( bifore, trifore... ) i jedno usmjereno prema trgu, raeno u baroknom stilu ( balkon...). Danas se u ovoj palati nalazi Regionalani zavod za zatitu spomenika kulture.( ib.) Palata Pima je po mnogim miljenjimanajljepa kotorska palata. Nalazi se na Malom trgu, izmeu Trga od orja, glavnih gradskih vrata i katedrale. Prisustvo porodice Pima u Kotoru zabiljeeno je u XIV vijeku i prati se do XVIII vijeka kada nestaje njen poslednji lan. Sagraena je u gotikom stilu, ali je polije toga preureena, a danas se na njoj jasno vide barokni elementi. Sadanji izgled je dobila krajem XVII vijeka. Ima dva sprata. N donjem se izdvaja trem sa prostranom kamenom terasom, a na gornjem, dugaki balkon sa ogradom od kovanog gvoa. Ima i renesansnih elemenata: unutranje dvorite sa spoljanjim stepenitem, porodini grb sa anelima..... (ib.)

Izdvaja se jo odreni broj palata kao to su: Beku, Beskua, Grubonja ...., zatim su tu i Kneeva palata , kao i Kula gradske strae . CRKVE Crkva Svetog Nikole je moa najznaajnija pravolsavna crkva u Kotoru. Izgrena je poetkom dvadesetog vijeka, izmeu 1902. i 1909. godine, na temeljima starije garevine koja je stradala u poaru u XIX vijeku. Smjetena je u sjevrenom dijelu starog grada. Crkva posjeduje brojne dragocjenosti od kojih su mnoge prilagale imunije kotorske porodice. Odmah do crkve se nalazi i Riznica Srpske pravoslavne crkve sa bogatim fondom ikona, predmeta umjetnikih zanata, dokumenata, crkvenih odora... Treba rei da je Kotor imao vie objekata posveenih Svetom Nikoli, ali su svi do poetka XX vijeka nestali, to usled poara, to usled promjena vlasti.(ib.) Crkva Svtog Luke nalazi se na trgu Piazza Greca , tako nazvanim po dvjema pravoslavnim crkvama na njemu. Crkvu je podigao Mavro Kazafranka 1195. godine, u vrijeme vladavine velikog upana Nemanje. O tome svjedoi natpis na mermernoj ploi na samoj crkvi. Ono to je zanimljivo za ovaj objekat je injenica da je do polovine XVII vijeka crkva bila katolika, ali je tada predata na uoptrebu pravoslavcima, iako su katolici u njoj imali svoj oltar do polovine XIX vijeka ( usled kandijskog rata sa Turcima, broj pravoslavac u gardu se poveavao na raun katolika ). Jako je skromnih dimenzija, to je u skladu vrmena kad je raena. Bila je vie puta preureivana. Od ikona raenih u XII vijeku sauvan je samo jedan fragment koji predstavlja tri figure svetaca.(ib.) Crkva Svete Ane je smjetena u istonom dijelu grada blizu samih Junih vrata. Nje utvreno kada je nastala, ato oteava i injenica d aje dograivana. Rekonstrukcijom nekih djelova utvreno je da je okvirno, stariji dio nastao u XIII vijeku dok je noviji nastao u XIV vijeku. Nju karakterir i raznovrsnost svetaca kojima je bila posveena: najprije, Svetom Martinu, zatim Svetoj Venerandi, a danas Svetoj Ani.(ib.)

Crkva Svetog Mihaila se prvi put pominje 1116. godine analazi s ena sredinjem dijelu Starog grada. Rekonstruisani su i arheoloki ostaci graevine koja se nalazila na mjestu ove, i utveno je da je bila znatno veih dimenzija od dananje. Dananja garevina datira sa kraja XIV vijeka.(ib.) Franjevaki samostan Svete Klareje smjeten uz same sjeverozapadne bedeme. Prvo je bio benediktanski samostan, a od XIV do XVI vijeka je povjeren redovnicima, a onda predat franjevcima Svete Klare. Kompleks se sastoji od crkve i samostana ije su sobe grupisane oko unutranjeg dvorita. Dananji izgled je dobijen u XVIII vijeku. Na njoj su vidlivi stilski uticaji baroka i renesanse, a karakteristian je zvonik sa lukoviastom kupolom, jedinstvenog oblika na naoj obali. Crkva ima veliki broj predmeta od vrijednosti a naroito se istie biblioteka sa velikim fondom rukopisnih i starih tampanih knjiga, meu kojima su i 44 inkanabule ( knjiga tampanih do 1500. godine ). (ib.) Crkva Svete Marije Koleate / Gospe od zdravlja / Svete Ozane se nalazi u blizini glavnih gradskih vrata. Podignuta je 1221. godine, ali i ona na osnovama starije graevine iji se ostaci mogu primijetiti u sakristiji, 1,5 metara ispod nivoa dananjeg poda. Ipak, za to vrijeme djeluje prilino impozantno. Takoe je pretrpjla vie promjena.. U XV vijeku dograena joj je kapela Svetog Ivana a u XVIII vijeku i zvonik. (ib.)

Tu su jo i crkva Svetog Josipa , crkva Gospe od anela , crkva Svetog Pavla , i mnoge druge ali svakako najvanija je katedrala Svetog Tripuna. Katedrala Svetog Tripuna

Katedrala Svetog Tripuna je svakako najznaajaniji spomenik i simbol Starog grada Kotora. Prvobitna crkva posveena ovom svetitelju podignuta je 908. godine. Ktedrala se gradila vie decenija za godinu njene izgradnje uzima se 1166. o emu postoji i pisano svjedoanstvo. Ona je trobrodna bazilka, iji je centralni brod duplo iri od dva bona, a izmeu njih su naozmjenino postavljeni stupci i stubovi s korintskim kapitelima. Na zapadnoj fasadi postavljena su dva simetrina zvonika, povezana balkonom, a oni su dananji izgled dobili u XVII vijeku, nakon zemljotresa iz 1667. godine. Tkoe su vidljivi uticaji baroka. Ktedrala je poznata i po velikom broju dragocjenosti od kojih su neke smjetene u samoj katedrali a neke u njonoj riznici: ciborijum iz Xiv vijeka, kamena Pieta nordijskog porijekla, obojeni kip Vinka Fererskog, etiri kamena olatar iz XVIII vijeka, reljef Bogorodice sa Hristom, srebrnopozlaena pala-remekdjelo kotorskog srednjvjekovnog zlatara. kola kotorskih slikara poznatih kao Pictores graeci ( kola je djelovala u XIII i XIV vijeku i bila poznata poitavom Mediteranu, a naroito u Italiji ), uradila je freske po itavoj unutranjoj povrini zidova, ali je sauvano samo par fresaka. Najbitniji raritet je svakako jedna strana ciborijuma iz prvobitne crkve iz IX vijeka, sa preromanikim pleterom i lavovima. Katedrala je oduvijek izazivala divljenje, kako kod mjetana tako i kod putnika koji bi stizali u ove krajeve, a danas predstavlja isto tako veliku senzaciju. Kotorske zanatlije su se trudile da je to bolje ukarse i poklanjali su katedrali djela od velike vrijednosti a time punili njenu riznicu, koja je jedna od najbogatijih na ovim prostorima.( ib.) REZULTATI ISTRAIVANJA** Ispostavlja se da veina stanovnika ovog grada Kotor zaista doivljava kao svoj grad u smislu da su poprilino upoznati sa istorijskim razvojem samog grada ali naroito sa kulturnim razvojem. Isto tako, veina ispitanika je objasnila da su poastvovani to ive u tom gradu, i da ih sama ta injenica dosta uzdie u poreenju sa stanovnicima drugih gradova, jer je Kotor odvajkada imao svoju kulturu, i vjekovima plijenio i izdvajao se od ostalih gradova Vjerovatno kao posledica navedenog, jedan broj ispitanika izjavio je da je Kotor izgubio dosta na svojoj autentinosti i simbolikom znaaju, objasnivi to kao posledicu promjena u strukturi stanovnitva, tj. sve veeg doseljavanja velikog broja porodica iz raznih

krajeva, ime se postepeno gubi na tom specifinom kotorskom mentalitetu. Zato veina ispitanika smatra da je duhovna veza sa Starim gradom ranije bila znatno vea, jer je i tradicija bila jaa i da postepeno slabi. Zanimljiva informacija je da veina ispitanika smatra da specifian odnos i osjeanje ponosa zbog Starog grada pojaava se sa brojem godina njegovih stanovnika, kao i interesovanje za njegovu istoriju i tradiciju. Iako je kod mlaih generacija prisutan osjeaj posebnosti , on je labaviji i vie se vezuje za kulturne manifestacije poput proslava, karnevala, tematskih veeri, i mjesta za izlazak na kraju krajeva, premda su i oni svjesni da e im to doi kad budu stariji, s godinama . Mada, treba istai da su svi mlai ispitanici objasnili da su kulturniji od stanovnika ostalih gradova ( naroito istiui Tivane i Hercegnovljane) i da je njihov grad kluturniji od ostalih. Kada kau da su kulturniji od ostalih, Kotorani to posmatraju kao posledicu hiljadugodinjeg uticaja evropskog ivlja na ovaj grad. Poto je dugi niz godina Kotor bio jedina luka na crnogorskom primorju preko njega su se odvijale razne trgovinske transakcije, to je pak dovodilo veliki broj stranaca u ovaj grad. Neki su se tu i nastanili i preselili svoje porodice ali i odreene obiaje iz svoje postojbine. Polako bi se ti obiaji i rituali usvajali od strane velikog broja samih Kotorana pa bi tako postali karakteristini za itavo naselje/grad. Takvih porodica je bilo mnogo i dolazile su iz raznih krajeva svijeta i u razliitim istorijskim periodima. Isto tako, svaka promjena vlasti i brojni osvajai kojima je Kotor bio primamljiva strateka taka, donosili su sa sobom obiaje ali i zakone i uredbe koje su izmeu ostalog ureivale i svakodnevni ivot stanovnika Kotora. Elem, sve ovo je svakako ostavilo traga u kotorskoj istoriji i kulturi pa tako kao posledicu svega toga imamo kombinaciju tih razliitih stilova gradnje, razliitih naina ivota, etnikih i nacionalnih pripadnosti koji su odavno ovdje saivjeli i tako kao svojevrsna kombinacija nastvaili da ive u narednim generacijama Kotorana. Uparvo ta raznovrsnos t ivljenja je ono to Kotor i Kotorane izdvaja i ini tako specifinim. Meutim, stariji ispitanici su se alili da mlai ljudi ne vode dovoljno rauna o starom gradu, kao i da nijesu svjesni svih vrijednosti i ljepota koje Kotor prua. Ali, i mlai i stariji ispitanici se slau u jednoj stvari, a to je injenica da im smeta to dolaze turistiki vodii sa strane na zaposlenje u Kotor, i esto daju pogrene informacije turistima. To im kako kau dosta smeta, ali im jo vie smeta kada govore kako u Kotoru ima dosta lopova i narkomana. Smatraju to kao linu uvredu, a pogotovo kada je kazuju ljudi koji nijesu dovoljno upoznati sa ovim gradom . Isto tako, svi ispitanici su iskazali aljenje zbog na vrijeme neobavljene restauracije pojedinih objekata i predmeta, zbog ega su izgubili svoju vrijednost.

Iako smatraju da je protektorat UNESCO-a jako bitan za Kotor, jednoglasno se slau u tome da i taj protektorat ne postoji, Kotor ne bi bio nita manje vrijedan niti bi ima ita manje znaio. Jo je zanimljiv podatak da se odreeni broj ispitanika slae da bi Kotorani nosili specifian identitet i njegove karakteristike i svakako bili kulturniji u odnosu na ostale , i da nema Starog grada uopte, tj. smatraju da nije Stari grad najvei nosilac kotorske kulture, ve tradicija kulturnog ivljenja. To je, pak, posledica gore navednog specifinog istorijskog razvoja. Kao objekte koji nose najveu kulturnu, istorijsku, simboliku vrijednost svi ispitanici su izdvojili katedralu Svetog Tripuna , cjelokupan kompleks Starog grada i tvravu San ovani ( Sveti Ivan ). Njima se postepeno pridruuju: crkve Sveti Nikola i Sveti Luka , Grdaski toranj, cjelokupne zidine i ostali objekti. Zanimljivo je da ispitanici palate uopte nijesu pominjali. Pri tom, prvo bi naveli da Stari grad doivljavaju kao cjelinu i da ga tako percipiraju, dok bi katedralu izdvojilio kao simbol koji moe da stoji umjesto samog Kotora. Kao razlog za to obino su navodili njenu starost, jer smatraju da je to najstarija graevina u Starom gradu, i ono to je naroito zanimljivo, isticali su da je ta katedrala najvie njihova jer su u nju najvie ulagali sami mjetani Kotora pa je tako postala najbogatija graevina u Kotoru i skuite raznih umjetniko-zanatskih predmeta koji su radile kotorske zanatlije i umjetnici i koje su kotorski moreplovci donosili iz raznih krajeva svijeta. Ba zato je katedrala simbol Kotora i Kotorana. Crkvu Svetog Nikle izdvajaju kao najvei pravoslavni objekat a ostale crkve su izdvojili ili zbog starosti ( crkva sv. Luke) ili zbog ljepote same graevine. Gradski toranj i Trg od oruja, sa svojim gra]evinama, su izdvojili kao objekte sa kojima se prvo susree kad se proe kroz glavna gradska vrata. Namee se zakljuak da su Kotorani u velikoj mjeri svjesni svog kulturno-istorijskog naslea, i da su jako ponosni na to. Moe se rei da su u izvjesnoj mjeri elitistiki nastrojeni i da se smatraju kulturnijim od ostalih graana, kako sami istiu. To im se ne moe porei, s obzirom na to da je kulturna tradicija na njihovoj strani, ali ona sama nije dovoljna za tvrdnje tog tipa. Bilo kako bilo Kotor je bio i ostao jedan od najveih kulturnih centara ovog podruja a Stari grad i dalje izaziva veliko oduevljenje pri svakom susretu sa njim, bilo da je prvi ili hiljadu i prvi put. Kako i ne bi, kad se ovjek nae licem u lice sa hiljadugodinjim periodom, pred zidovima koji su bili svjedoci raznoraznih istorijskih deavanja i promjena, krae nogom po tlu, kuda se prije par vjekovao kretao jedan Mleanin, Austrijanac, gusar, ko-god.... Svi oni su ostavili manje-vie traga i na sam grad i njegov izgled, ali i na duh Kotora, po emu se Kotor i danas izdvaja . ZAKLJUAK:

Analizom dobijenih podataka dolo se do zakljuka da Kotorani gaje jedan specifian odnos prema svom gradu i uviaju njegovu razliitost i vanost. Ba zbog toga, kod njih se primjeuje jedna vrsta elitizma, koja podrazumijeva njihov ponos prouzrokovan samom injeinicom da potiu iz grada koji je toliko vremena bio simbol kulturnih deavanja. Meutim, ono to je zanimljivo je da iako Kotorani vode rauna o Starom gradu i uviaju njegovu vrijednost, ipak smatraju da nije sami Stari grad onaj koji je poseban u svemu tome, ve nijov poseban nain ivljenja koji je pak posledica tog zanimljivog sklopa drutveno-politkih okolnosti koje su Kotoru i njegovom stanovnitvu donijele odreene prednosti. Naravno da smatraju da je sama arhitektura Starog grada vana za njih kao znak raspoznavanja i kao ono ime se predstavljaju svijetu , ali ipak kau da toga nije ipak bi oni, kao Kotorani, bili jednako zanimljivi i jednako specifini. Podatak, koji svakako nije oekivan je injenica da ispitanici uopte nijesu isticali palate niti kao simbole kulturnog razvoja, niti kao nosioce istorije. Nasuprot relativno dobrom poznavanju istorijatu sakralnih graevina stoji poprilino neznanje o profanim graevinama. ak i kad bi ih pomenuli prilikom nabrajanja raznih znamenitosti Starog grada, jedino to su o palatama znali su njihova imena i okivrno vrijeme gradnje odrenog broja palata ( Bizanti, Drago i Pima ). To je vjerovatno polsedica toga to su palate simboli odreenih porodica koje su opet esto simboli odreenih vlasti, to bi znailo da nijesu imale opteg znaaja za itavu gradsku zajednicu, ve samo za porodice koja su ivjele u datim palatama. Dakle, na primjeru Kotora moe se pokazati koliko istorijska deavanja i smjene raznih uprava i naroda koje sprovode vlast, posredno utiu na razne segmente ivota koji naizgled nemaju veze sa samim istorijskim okolnostima. Da Kotor toliko vremena nije trpio razne uticaje sa strane pitanje je da li bi se uopte ouvao Stari grad kao skup graevina, a da ne govorimo o ouvanju tog kotorskog mentaliteta koji bi svakako bio doveden u pitanje. Bilo kako bilo, Kotor je pretrpio sve te promjene i moe se rei, izvukao najbolje iz njih, te tako kao posledicu svega toga i danas imamo relativno ouvane graevine koje godinje privlae hiljade turista, ogormno kulturno bogatstvo na malom prostoru, i naravno, nezaobilazne Kotorane, sa svojom uroenom kulturnou ( posebnou ), realnom ili ne prosudite sami. SPISAK PITANJA KORIENIH U INTERVJUIMA: -Koliko je Stari grad kao cjelina bitan u Vaem ivotu?

-Kako se odnosite prema Starom gradu? -Da li postoji razlika u odnosu prema Starom gradu izmeu mlaih i starijih generacija? -Ako postoji zato postoji ta razlika? ime je izazvana? -Da li ste ponosni na to to ste Kotorani? Zato? -Da li mislite da ste drugaiji od stanovnika ostalih gradova? -ta je to to razlikuje Kotorane od itelja ostalih gradova? Zato je to tako? -Da li Stari grad u tome igra posebnu ulogu kao simbol prepoznavnja? -Da Stari grad kao skup graevina ne postoji da li bi isto tako bili ponosni na to to ste iz Kotora? -Kada kaete da ste iz Kotora, da li Vam je prva asocijacija na to Stari grad ili neki drugi dio Kotora, ili pak itav grad? -Koliko ste upoznati sa kulturom, istorijom, tradicijom Kotora? -Da li je uvratavnje na spisak evropske kulturne batine od strane UNESCO-a podiglo znaaj Kotora kao grada i kao simbola kulture i tradicije u Vaim oima ili Vam to nije presudno za poimanje Kotora? -Da li mislite da je Kotor kulturni centar primorja? -ta su za Vas simboli Kotora ( graevine, manifestacije, karnevali, proslave, linosti.... )?

-ta mislite o graevinama u Starom gradu? -Da li primjeujete eventualne promjene na samim graevinama tj. U njihovom izgledu i ega mislite da su posledica? -Da li postoje izvjesni simboli ( uticaji, dogaaji ) modernog doba koji ostavljaju posledice na arhitekturu Starog grada? Koji su to uticaji ( dogaaji )? Da li mislite da je to loe ili dobro? -Koje graevine su za Vas simboli Kotora i njegove tardicije? Zato ba te graevine? -ta mislite o restauraciji objekata? -Koliko su objekti izgubili na svojoj autentinosti? LITERATURA: 1. eki, Drako, Putujui Crnom Gorom , Podgorica, 1994. 2. dr. edomir Markovi, dr. Rajko Vujii, Spomenici kulture Crne Gore, Rebubliki zavod za zatitu spomenika kulture, Cetinje 1997. * veina fotografija je snimljena istog dana kada je obavljeno istarivanje u Kotoru dok je odreni broj preuzet sa sajta www.montenegro.com